Жарық қасиеттері. жарықтың биологиялық әсері

<<Келісілген>> <<Бекітемін>>
Маңғыстау облыстық Маңғыстау облыстық медицина
ТжКББ оқу-әдістемелік колледжі МКҚК директоры
Кабинетінің директоры _________ Т.Тұрарбекұлы
____________Камашева Р.Г. <<_____>>__________2014ж
<<_______>>____________2014ж

Әдістемелік күнге арналған
ашық сабақ жоспары

Пән: Физика
Тақырыбы: <<Жарықтың қасиеті. Жарықтың биологиялық әсері>>
43751543243500Оқытушы: Берсиева М.Е.



Жаңаөзен-2014ж.
Сабақтын жоспары №
Тақырыбы: Жарықтың қасиеттері. Жарықтың биологиялық әсері.
Сабақтың мақсаты: Жарықтың толқындық, корпускулалы қасиеттерін, яғни интерференция, дифракция құбылыстарын, жарықтың биологиялық әсерін, қолданылуын меңгерту
Сабақтын тәрбиелік мақсаты: отансүйгіштік, ұқыптылық пен нақтылыққа, адамгершілікке, жауапкершілікке тәрбиелеу
Сабақтын дамытушылық мақсаты: физикалық құбылыстарды пайымдау қабілетін, оптикаға деген қызуғышылығын арттыру, шығармашылық қабілетін дамыту
Сабақтың типі: аралас
Сабақтың түрі: теориялық
Сабақтың әдісі: Симпсон, Блум домендерінің элементтері: интерактивті, түсіндірмелі-иллюстративтік, салыстыру, талдау, фронтальды сұрау, оқулықпен жұмыс, компьютермен жұмыс.
Сабақтың ұзақтығы: 45 мин
Сабақтың көрнектілігі: презентация, үлестірмелі материал, бейнематериал, компьютер
Пән аралық байланыс: математика, информатика, балалар аурулары, физиология, биология

Сабақтың хронокартасы
* Ұйымдастыру кезеңі /3 мин/
* Қайталау кезеңі /13 мин/
* Ауызша, тақтада жауап: схема, есеп/ 7мин/
* <<Раіпt>>, <>, <> редакторында тапсырма /10/
* <<Физикалық карта>> /3 мин/
* Жаңа тақырыпты түсіндіру /12 мин/
IV. Сабақтың пысықтау кезеңі /12 мин/
* Үлгі есеп /2 мин/
* Фронтальды сұрақтар /7 мин/ ,
* Шығармашылық жұмыс: дифракциялық тор жасау,
<<Жарық қасиеттері>> сатысы /3/
V. Сабақты қорытындылау кезеңі: / 5мин/
Бағалау. / 3 мин/
Үйге тапсырма /2 мин/
Сабақтың құрылымы
/Анатомиялық кластер әдісі/
Әр кезеңде адам мүшелерін реттілігіне қарай жинақтап оқушылар кезеңдерден өткен кезде осы мүшелер суреті беріледі, олар оны өз кластерлеріне жапсырып отырады.
-17589537655500
294195597790І. Ұйымдастыру кезеңі
00І. Ұйымдастыру кезеңі
-984259779000


294195546355* Қайталау кезеңі :
00* Қайталау кезеңі :


301180576835* Жаңа тақырыпты түсіндіру
00* Жаңа тақырыпты түсіндіру


3011805187960* Сабақтың пысықтау кезеңі
00* Сабақтың пысықтау кезеңі


3106420309245V. Сабақты қорытындылау кезеңі:
00V. Сабақты қорытындылау кезеңі:














Сабақтың барысы

І . Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу. Студент қатысы мен аудитория тазалығын тексеру тақтаға көрнекіліктерді іліп дайындау.
* Студент бүгінгі сабағымызда Жарықтың қасиеттерімен танысып, биологиялық әсерін анықтаймыз. Сабақ барысында біз <<Адам анатомиясы>> кластер әдісі бойынша әр кезеңнен өткен сайын адам мүшелерін жинақтаймыз. Студенттерге Кластерлік парақ таратылады. Егер мақсат түсінікті болса, алдымен көру мүшелерін алып, параққа жапсырамыз. Алдымен дайындығымызды тексеріп алайық, яғни өткен тақырып бойынша білімдерімізді ортаға саламыз.
II. Қайталау кезеңі.
<<Жарықтың таралуы, сыну, шағылу заңы. Толық шағылу құбылысы. Дисперсия>> тақырыбы бойынша ауызша тақтада сұрау - 5 студент: 1 студент ауызша, 2 студент тақтада тірек-сызба сызу, 2 студент есеп шығару арқылы. 10 студент компьтерде: 5 студент <<Раіпt>>, <> <> редакторларында шығармашылық тапсырма орындайды, 5 студент физикалық карта толтырады. Студенттерге <<өкпе>> беріледі.
III. Жаңа тақырыпты түсіндіру. Презентациядан жаңа тақырыпты түсіндіру, бейне материал арқылы меңгерту.
* Презентация бойынша түсіндіру
* Бейнематериал тамашалау
* Конспектілеу
Студенттерге <<жүрек>> беріледі
IV Сабақтың пысықтау кезеңі Үлгі есеп бойынша шығару жолдарын түсіндіру. Фронтальды бақылау сұрақтары арқылы пысықтау, шығармашылық жұмыс арқылы (3 студент дисперсия, дифракция, интерференция) бекіту.
* Үлгі есепті оқытушы тақтада көрсетіп, талдайды
* Фронтальды сұрақтар жауаптары айтылады,
* Шығармашылық жұмыс: дифракциялық тор жасайды,
<<Жарық қасиеттері>> сатысын орындайды.
Студенттерге <<бауыр>> беріледі.
V Сабақты қорытындылау кезеңі: Қайталау, пысықтау кезеңі бойынша жеке оқушылардың бағасын бағалау парағы бойынша қорытындылап, <<Рефлексия>> көңіл күй белгілерімен (смайликтер) бағалау: <<ұнады, барлығын түсіндім>>, <<ұнады, қызықтырған сұрақтар бар?>> << ұнаған, жоқ, түсінбедім>>. Рефлексиядан соң студенттерге <<бүйрек>> беріледі. Және кластер парағында мүшелердің толық болуы - 5, егер бір мүше жетпесе - 4, 2 және одан көп мүше жетпеген жағдайда - 3 деп бағаланады.
Бағалау.
Үйге тапсырма <<Жарықтың қасиеттері. Жарықтың биологиялық әсері.>> тақырыбы, 1046, 1047, 1048 есептер /Рымкеевич/
* Венн диграммасы бойынша талдау
* <<Жарықтың медицинада қолданылуы>> тақырыбында ақпарат жинау.
Әдебиеттер:
Оқулық:
* Физика: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11сыныбына арналған оқулық /С. Түяқбаев, Ш. Насохова, Б ... Өңд., толыкт. 2-бас. /Р. Башарұлы, Д. Қазақбаева, У. Токбергенова, Н. Бекбасар. -- Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009 ж
* Физика есептерінің жинағы. /А.П.Рымкевич, Алматы <<Мектеп>>, 2007 ж
Қосымша әдебиеттер:
* Полатбеков П., Оптика, А., 1981.
* В.Фриш <<Физика курсы>> ІІ-бөлім 1984

Үй тапсырмасы
Есептер, шығарылуы


1014, Рымкевич.

Күннің көкжиектен биіктігі 250 болса, оның судағы кескіні жағаға 80 см жақындау үшін адам қанша еңкеюі (көз деңгеін төмендетуі) тиіс екендігін анықтаңдар.

2030063443414244285902Берілгені: ∆l=80 см =0,8 м Шешуі: ∆h=∆l∙tgα
67119515748000 α=250 ∆h=0,8 ∙tg 250=0,8∙0,46=0,368м=37 см
Табу керек:∆h-?

Жауабы: ∆h=37 см

1017, Рымкевич

Вакуумдағы жарық жылдамдығын біле отырып, алмастағы жврық жылдамдығын есептеп шығарыңдар.
172339051435Берілгені: с=3∙108м/с Шешуі: v=cn
67171221380900 n=2,42 v= 3∙1082,42=1,24∙108м/с
Табу керек:v-?

Жауабы: v=1,24∙108м/с

1018, Рымкевич

Этил спиртіндегі, күкіртті көміртегіндегі жарық жылдамдығын есептеңдер.
172339051435Берілгені: n1=1,36 Шешуі: v1v2=n2n1
67171228251700 n2=1,63 n2n1=1,631,36=1,2
Табу керек:v-?

Жауабы: спиртте 1,2 есе көп
















Тірек-сызба № 1, №2, №3
-10731514541500






































Қайталау кезеңі: Үй тапсырмасына берілген тақырып
-23368025400ТК-1
00 ТК-1
Тірек-конспектісі
529590129540ЖАРЫҚТЫҢ ТОЛҚЫНДЫҚ-КОРПУСКУЛАЛЫҚ ДУАЛИЗМІ
0ЖАРЫҚТЫҢ ТОЛҚЫНДЫҚ-КОРПУСКУЛАЛЫҚ ДУАЛИЗМІ
62484056578500 -80010832485И.НЬЮТОН
И.НЬЮТОН
406336556578500 4453890861060О.РЕМЕР
О.РЕМЕР
336804056578500 3368040851535О.ФРЕНЕЛЬ
О.ФРЕНЕЛЬ
1034415832485 Х.ГЮЙГЕНС
Х.ГЮЙГЕНС
157734056578500 2767965565785002225040851535Ю.ЮНГ
Ю.ЮНГ

-23241064136ЖАРЫҚТЫҢ СЫНУ ЗАҢЫ (Синеллиус заңы):
Түскен сәуле, сынған сәуле және түсу нүктесiне тұрғызылған перпендикуляр бiр жазықтықта жатады және түсу бұрышының синусының сыну бұрышының синусына қатынасы тұрақты шама, ол екi ортаның салыстырмалы сыну көрсеткiшiне тең болады
/ХVІІ ғ.басында голланд математигі Виллеборд Синеллиус/
00 ЖАРЫҚТЫҢ СЫНУ ЗАҢЫ (Синеллиус заңы):
Түскен сәуле, сынған сәуле және түсу нүктесiне тұрғызылған перпендикуляр бiр жазықтықта жатады және түсу бұрышының синусының сыну бұрышының синусына қатынасы тұрақты шама, ол екi ортаның салыстырмалы сыну көрсеткiшiне тең болады
/ХVІІ ғ.басында голланд математигі Виллеборд Синеллиус/


300609019621500
-80010208280
00

-232410687706ЖАРЫҚТЫҢ ШАҒЫЛУ ЗАҢЫ
( Герон заңы):
Түскен сәуле, шағылған сәуле және түсу нүктесiне тұрғызылған перпендикуляр бiр жазықтықта жатады және түсу бұрышы шағылу бұрышына тең болады
/Герон Александрийский б.з. І ғ. /
00 ЖАРЫҚТЫҢ ШАҒЫЛУ ЗАҢЫ
( Герон заңы):
Түскен сәуле, шағылған сәуле және түсу нүктесiне тұрғызылған перпендикуляр бiр жазықтықта жатады және түсу бұрышы шағылу бұрышына тең болады
/Герон Александрийский б.з. І ғ. /
sinα sinγ=n2n1=n

295684425628400

-137160125095
00

sinα=sinβ
389382024384000301879025400000-215265129540Ортаның абсолют сыну көрсеткiшi деп жарықтың вакуумдағы жылдамдығының оның осы ортадағы жылдамдығына қатынасын айтады
00Ортаның абсолют сыну көрсеткiшi деп жарықтың вакуумдағы жылдамдығының оның осы ортадағы жылдамдығына қатынасын айтады

2859567365936Жарықтың вакуумдағы жылдамдығы
00 Жарықтың вакуумдағы жылдамдығы
22189927680600

-82550140970ТК-2
00 ТК-2


-118110-91441 ЖАРЫҚТЫҢ ТОЛЫҚ ШАҒЫЛУЫ:
жарық оптикалық тығызырақ ортадан оптикалық тығыздығы кемдеу ортаға өтсе, онда сәйкес sin α < sin β, немесе α < β, яғни сыну бұрышы түсу бұрышынан үлкен. α - ның қандай да бiр αшектік - мәнiнде ол 900-қа тең болады. Ал ендi α-ның мәнiн одан да әрi арттыратын болсақ, онда сынған сәуле екiншi ортаға өтпей сол бiрiншi ортада қалып қояды. Осы құбылысты толық iшкi шағылу құбылысы деп атайды

00 ЖАРЫҚТЫҢ ТОЛЫҚ ШАҒЫЛУЫ:
жарық оптикалық тығызырақ ортадан оптикалық тығыздығы кемдеу ортаға өтсе, онда сәйкес sin α < sin β, немесе α < β, яғни сыну бұрышы түсу бұрышынан үлкен. α - ның қандай да бiр αшектік - мәнiнде ол 900-қа тең болады. Ал ендi α-ның мәнiн одан да әрi арттыратын болсақ, онда сынған сәуле екiншi ортаға өтпей сол бiрiншi ортада қалып қояды. Осы құбылысты толық iшкi шағылу құбылысы деп атайды


-11811054610000

5715277495 ЖАРЫҚТЫҢ ДИСПЕРСИЯСЫ:
сыну көрсеткiшiнiң жарық жиiлiгiнен тәуелдiлiгi

00 ЖАРЫҚТЫҢ ДИСПЕРСИЯСЫ:
сыну көрсеткiшiнiң жарық жиiлiгiнен тәуелдiлiгi


148590110553500977265487044 Ньютон тәжірибесі: ақ жарықтың жіктелуі
И.Ньютон Жарық дисперсиясын ашты (1672)

00 Ньютон тәжірибесі: ақ жарықтың жіктелуі
И.Ньютон Жарық дисперсиясын ашты (1672)










<<Раіпt>>, <>, <> редакторларында тапсырма
Ескерту: презентация екі слайдтан тұрады
* <> редакторында түскен сәуле, шағылған сәулені кескінде. Түскен сәуле анықтамасын жаз.
* <<Раіпt>> редакторында түскен, сынған сәулені кескінде. Сыну көрсеткіші дегеніміз не? Анықтамасы.(ауызша)
* <> редакторында Ньютон тәжірибесінің схемасын сыз. Дисперсия дегеніміз не? Анықтама
* <<Раіпt>> редакторында кемпірқосақтың суретін сал. Физикасын түсіндір (ауызша)
* <<Раіпt>> редакторында <<Тоқта>> жол белгісін сал. Неліктен қызыл түсті екендігін түсіндір
* <<Раіпt>> редакторында аспанның суретін сал. Неліктен көгілдір түсті екенін, бұлттар неге ақ екенін түсіндір.
* <<Раіпt>> редакторында <<Дөңес>>, <<Дөңес-дөңес>>, линзаларды кескінде. Линза дегеніміз не?
* <<Раіпt>> редакторында <<Ойыс>> <<Дөңес-ойыс>>, <<Ойыс-ойыс>> линзаларды сал. Физикалық сипаттама бер.
* Word редакторында сыну заңын жаз.
* Word редакторында шағылу заңын жаз.

Физикалық карта
Толтырылуы керек терминдер:
* дисперсия,
* оптика,
* фотометрия,
* линза,
* диоптрия
№
Атаулар
Ақпараттар
1
Ұғымның атауы

2
Мағынасы

3
Ашылған жылы

4
Кім ашты, енгізді

5
Қолданылуы













Физикалық карта жауаптары:

№
Атаулар
Ақпараттар
1
Ұғымның атауы
дисперсия
2
Мағынасы
шашырау
3
Ашылған жылы
1672
4
Кім ашты, енгізді
Исаак Ньютон
5
Қолданылуы
Заттық электрондық құрылымын анықтауда, сурет өнерінде

№
Атаулар
Ақпараттар
1
Ұғымның атауы
оптика
2
Мағынасы
көру
3
Ашылған жылы
17 ғасыр
4
Кім ашты, енгізді
Негізін қалаушылар Ньютон, Гюйгенс
5
Қолданылуы
Медицинада, техникада

№
Атаулар
Ақпараттар
1
Ұғымның атауы
фотометрия
2
Мағынасы
Жарық энергиясын өлшеу
3
Ашылған жылы
1936
4
Кім ашты, енгізді
А.Гершун
5
Қолданылуы
зерттеулерде

№
Атаулар
Ақпараттар
1
Ұғымның атауы
Линза
2
Мағынасы
Жасымық (чечевица)
3
Ашылған жылы
б.з.д. 424 ж
4
Кім ашты, енгізді
Аристофан
5
Қолданылуы
Көзілдірік, микроскоп, телескоп, оптикалық құралдар

№
Атаулар
Ақпараттар
1
Ұғымның атауы
Диоптрия
2
Мағынасы
Линзаның оптикалық күші
3
Ашылған жылы
б.з.д.1200 ж
4
Кім ашты, енгізді
-
5
Қолданылуы
оптикада










Жаңа тақырыпты меңгерту:
-81280174349ТК-1
00 ТК-1
Тірек-конспект

123477868580ЖАРЫҚТЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ
00 ЖАРЫҚТЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ

278127411475901692248114705-78740269875 КОРПУСКУЛАЛЫҚ
00 КОРПУСКУЛАЛЫҚ
3715385269875 ТОЛҚЫНДЫҚ
00 ТОЛҚЫНДЫҚ

27812741216230020611291118954830012312352010108393161760
-8255055880ДИСПЕРСИЯ
00 ДИСПЕРСИЯ
371792562230 ДИФРАКЦИЯ
00 ДИФРАКЦИЯ

1828165212090 ИНТЕРФЕРЕНЦИЯ
00 ИНТЕРФЕРЕНЦИЯ

-365288129δ=φ1-φ2=const
фазалар айырымы уақытқа қатысты өзгермейтiн жарық көздерiн когеренттi жарық көздерi деп атайды, когерентті көздерден тарайтын толқындар когерентті толқындар деп аталады.

00 δ=φ1-φ2=const
фазалар айырымы уақытқа қатысты өзгермейтiн жарық көздерiн когеренттi жарық көздерi деп атайды, когерентті көздерден тарайтын толқындар когерентті толқындар деп аталады.




29083021082000288830421082000,



-3810278130жарық интерференциясы -
когеренттi толқындардың қабаттасуының салдарынан кеңiстiктiң әрбiр нүктесiнде жарық интенсивтiлiгiнiң күшейiп, не бәсеңсуiнiң уақыт бойынша өзгермейтiн орнықты бейнесiн алу

00 жарық интерференциясы -
когеренттi толқындардың қабаттасуының салдарынан кеңiстiктiң әрбiр нүктесiнде жарық интенсивтiлiгiнiң күшейiп, не бәсеңсуiнiң уақыт бойынша өзгермейтiн орнықты бейнесiн алу




3623310222250Жұқа қабыршықтағы интерференция

00 Жұқа қабыршықтағы интерференция

2226945225425 Ньютон сақиналары
00 Ньютон сақиналары
-635225425 Френельдiң қос призмасы
00 Френельдiң қос призмасы


373442119890300-36525883700222726913237700





-104397274266ТК-2
00 ТК-2


-10668090805интерферометр -
интерференция құбылысын пайдалана отырып өлшеулер жүргiзуге арналған құрал

00 интерферометр -
интерференция құбылысын пайдалана отырып өлшеулер жүргiзуге арналған құрал



291274517272000-10541017018000




2980055118110Майкельсон интерферометрі
00Майкельсон интерферометрі
203200138430 Релей интерферометрі
00 Релей интерферометрі

-107950213360жарық Дифракциясы -
жарық толқындарының өзiнiң алдында кездескен кедергiлердi орап өту қабiлетi

00 жарық Дифракциясы -
жарық толқындарының өзiнiң алдында кездескен кедергiлердi орап өту қабiлетi



-88265285115Гюйгенс-Френель принципi:
1. Жарық толқындары келiп жеткен беттiң әрбiр нүктесi өз кезегiнде жаңа толқын көздерi болып табылады
2. Бұл жаңа толқын көздерi бiр-бiрiне когеренттi. Ал кеңiстiктiң кез-келген нүктесiндегi жарықтың интенсивтiлiгi осы когеренттi жаңа көздерден тараған толқындардың интерференциясының салдары болып табылады.

00 Гюйгенс-Френель принципi:
1. Жарық толқындары келiп жеткен беттiң әрбiр нүктесi өз кезегiнде жаңа толқын көздерi болып табылады
2. Бұл жаңа толқын көздерi бiр-бiрiне когеренттi. Ал кеңiстiктiң кез-келген нүктесiндегi жарықтың интенсивтiлiгi осы когеренттi жаңа көздерден тараған толқындардың интерференциясының салдары болып табылады.






338074019367500-8636019304000








-32385-254635Дифракциялық тор -
бiр-бiрiне жақын, әрi параллель орналасқан тар жолақ саңлаулар жүйесiнен тұратын спектральдық құрал

00 Дифракциялық тор -
бiр-бiрiне жақын, әрi параллель орналасқан тар жолақ саңлаулар жүйесiнен тұратын спектральдық құрал


299529530797500-63530797500
























Дәріс
Жарықтың қасиеттері. Жарықтың биологиялық әсері, қолданылуы
Жарық интерференциясы. Жұқа қабыршықтағы жарық интерференциясы.

Жарық бiр мезгiлде бiр емес бiрнеше көзден тарауы мүмкiн. Осылай әртүрлi жарық көзiнен шыққан толқындар бiр-бiрiмен қабаттасқан кезде қандай құбылыс байқалатынын қарастыралық. Кеңiстiктiң берiлген нүктесiне бiр мезгiлде екi жарық көзiнен шыққан толқындар келiп жетсiн делiк. Толқын теңдеулерi :
E1y=Emcos (ω - k1 r1 + φ1)
E2y=Emcos (ω - k2 r2 + φ2)
Мұндағы k1 = 2PIn1/ λ және k2 = 2PIn2/λ сәйкес толқындық сандар, ал n1 және n2 жарық тарап жатқан орталардың сыну көрсеткiштерi.
Қортқы тербелiстiң амплитудасы, ал

бастапқы фазасы. Амплитуданың өрнегiндегi Δ=n2r2 - n1r1 шамасын оптикалық жол айырымы деп атайды. Егер екi толқын да бiр оптикалық ортада тараса, онда n1=n2, ал одан Δ=|r2 - r1|, яғни оптикалық жол айырымы геометриялық жол айырымына тең.
Ендi екi жарық көзiнен шыққан толқындардың фазалар айырымы тұрақты болып қалсын делiк, яғни δ=φ1-φ2=const. Мұндай фазалар айырымы уақытқа қатысты өзгермейтiн жарық көздерiн когеренттi жарық көздерi деп атайды.
Ал бұл шарттардан жол айырымына қатысты мына шарттар шығады : Δ=mλ болғанда интенсивтiлiк максимальдi, ал Δ=(2m+1)·λ/2 болғанда интенсивтiлiк минимальдi. Және де ең маңыздысы бұл интенсивтiлiктiң мәндерi уақытпен байланысты өзгермейдi, яғни тұрақты интерференциялық сурет аламыз.
Мiне осылай когеренттi толқындардың қабаттасуының салдарынан кеңiстiктiң әрбiр нүктесiнде жарық интенсивтiлiгiнiң күшейiп, не бәсеңсуiнiң уақыт бойынша өзгермейтiн орнықты бейнесiн алу жарық интерференциясы деп аталады.

4.4 - сурет
Жоғарыда анықтағанымыздай орнықты интерференциялық суреттi алудың негiзгi шарты жарық көздерiнiң когеренттi болуы. Алайда, жарықтың шығуы жекелеген атомдарда өтетiн процесстермен байланысты болғандықтан, табиғи жарық көздерi бiр-бiрiне ешқашанда когеренттi болмайды. Сондықтан, әдетте интерференциялық суреттi бiр жарық көзiнен шыққан толқындарды екiге жiктеп, қайтадан қабаттастыра отырып алады.

4.5 - сурет
Оның мысалдары Френельдiң қос призмасы (4.4 - сурет), Ньютон сақиналары (4.5 - сурет) және жұқа қабыршықтағы интерференция (4.6 - сурет). Жұқа қабыршықтағы интерференцияны бiз сабын көпiршiктерiнiң немесе асфальттағы шалшық бетiне тамған майда түрлi-түстi болып құбылып тұратын дақ түрiнде байқаймыз. Мұның себебi қабыршыққа түскен жарық оның жоғарғы және төменгi беттерiнен шағыла отырып, бiр-бiрiмен қабаттасып интерференцияланады.

4.6 - сурет
Интерференция құбылысы әртүрлi зерттеу жұмыстарында өте дәл өлшеулер жүргiзуге мүмкiндiктер бередi. Себебi, мұндай өлшеулер кезiнде жарықтың толқын ұзындығымен шамалас болатын өте аз өзгерiстiң өзi интерференциялық суретте өлшеуге болатын елеулi ығысуларға алып келедi. Интерференция құбылысын пайдалана отырып өлшеулер жүргiзуге арналған құралдарды интерферометрлер деп атайды. Алғашқы жасалған мұндай құралдардың бiрi Майкельсон интерферометрi. 1887 жылы А.Майкельсон және Э.Морли осы құралдың көмегiмен "жарықтың жылдамдығына Жер қозғалысының әсерi бола ма?" деген сұраққа жауап iздеген әйгiлi тәжiрибесiн жасады. Эйнштейннiң салыстырмалы теориясын жасауда бұл тәжiрибенiң шешушi роль атқарғаны ғылым тарихынан белгiлi.

Жарық дифракциясы. Дифракциялық тор
Жарық дифракциясы деп жарық толқындарының өзiнiң алдында кездескен кедергiлердi орап өту қабiлетiн айтады. Дифракция құбылысы жарықтың толқындық қасиетiнiң айқын дәлелi болып табылады. Бұл құбылыс геометриялық оптика заңдылықтарының қай кезде бұзылатындығына нұсқайды.
Дифракцияның сандық теориясы, яғни бұл құбылыстың әсерiнен экрандағы жарық интенсивтiлiгiнiң өзгерiп таралуын түсiндiру Гюйгенс-Френель принципiне негiзделген. Бұл принцип былай дейдi :
1. Жарық толқындары келiп жеткен беттiң әрбiр нүктесi өз кезегiнде жаңа толқын көздерi болып табылады
2. Бұл жаңа толқын көздерi бiр-бiрiне когеренттi. Ал кеңiстiктiң кез-келген нүктесiндегi жарықтың интенсивтiлiгi осы когеренттi жаңа көздерден тараған толқындардың интерференциясының салдары болып табылады.

4.7 - сурет
Гюйгенс-Френель принципi дифракциялық бейнелермен қатар жарықтың түзу сызық бойымен таралу себебiн де түсiндiредi.
Жарық дифракциясының бiр жарқын мысалы оның тар жолақ саңлау арқылы өткен кездегi дифракциясы. Бiрақ, бұл жағдайдағы дифракциялық суреттiң солғындау болуы оны нақтылы мақсаттарда қолдануда қиындықтар туғызады. Мұндай кемшiлiктер дифракциялық тор деп аталатын қондырғыда жоқ.
Дифракциялық тор деп бiр-бiрiне жақын, әрi параллель орналасқан тар жолақ саңлаулар жүйесiнен тұратын спектральдық құралды айтады (4.7 - сурет ). Мұндағы a - күңгiрт жолақтың енi, b - саңлаудың енi, ал d=a+b - дифракциялық тордың тұрақтысы деп аталады.

4.8 - сурет
Қазiргi кезде қолданылатын дифракциялық торлардың бiр миллиметрiне 2000 - ға дейiн саңлаулар салынады. Гюйгенс-Френель принципiне сәйкес мұндай әрбiр саңлау өз кезегiнде жаңа когеренттi толқын көздерi болып табылады да бұл көзден туындылаған толқындар бiр-бiрiмен интерференцияланады. Егер дифракциялық торға перпендикуляр бағытта параллель жарық сәулелерi түсетiн болса, онда линзаның фокальдық жазықтығында орналасқан экранда қандай да бiр φ бұрышымен дифракциялық максимумдар байқалады. 4.8-суреттен көрiнiп тұрғанындай бұл максимумдар мынадай шарттарды қанағаттандырады
d sinφ = n λ
(4.6)

4.9 - сурет
мұндағы n=0, 1, 2, ... - бас максимумдар ретi деп аталады.
Дифракциялық торлар жарықты спектрлерге жiктеу үшiн, сонымен қатар жарықтың белгiсiз толқын ұзындығын анықтау үшiн де қолдаылады. Нақтылы зерттеулерде бiр өлшемдi торлармен қатар екi өлшемдi торлар да жиi қолданылады. Екi өлшемдi торлар деп жолақтарын бiр-бiрiне перпендикуляр орналастырып, беттестiрген екi жәй тордан тұратын жүйенi айтады. Мұндай жүйеден өткен жарық 4.9 - суреттегiдей болып дифракцияланады.

Жарықтың биологиялық әсері, қолданылуы

Фотобиологиялық процесстерге биологиялық маңызды қосылымдардың жарықты жұтуынан басталатын және физиологиялық реакциямен аяқталатын процесстер жатады.
Жарықтын әсерінен қозған молекуланың реакциялық қабілеттігіне бірқатар факторлар әсерлерін тигізеді. Реакцияға түсу қабілеті қозған электронның энергетикалық деңгейінің қалпына тәуелді. Бұл деңгей энергетикалық тосқауылдан өтуді қамтамасыз етеді. Фотосинтез - жоғары сатыдағы жасыл өсімдіктердің, балдырлардың, фотосинтездеуші хлорофилл және басқа дафотосинтездік пигменттер арқылы күн сәулесі энергиясын сіңіруі нәтижесінде қарапайым қосылыстардан (көмірқышқыл газы, су) өздерінің және басқа организмдердің тіршілігіне қажетті күрделі органикалық заттар түзуі. Фотосинтез нәтижесінде жер жүзіндегі өсімдіктер жыл сайын 100 млрд т-дан астам органикалық заттар түзеді (мұның жартысынан көбін теңіз, мұхит өсімдіктері түзеді) және бұлкезде олар 200 млрд-тай СО2 сіңіреді, оттегін бөледі.
Фотосинтезді алғаш зерттеушілер Швейцария ғалымдары Ж.Сенебье, Н.Соссюр және неміс химигі Ю.Майер болды. Бірақ тек қана фотосинтез кезінде жарық сәулелердің энергиясы өнімдердің (глюкоза) химиялық байланыстарының энергиясы түрінде жинақталады, өйткені бастапқы заттармен (СО2 және Н2О) салыстырғанда олардың еркін энергиясының қоры молдау болады.
Барлық белгілі фотобиологиялық процесстер екі топқа бөлінеді: негативті (деструктивтік) және позитивтік (реттеуші) фотобиологиялық процесстер.Негативті фотобиологиялық процесстердің ағзадағы екі түрі болады: фототоксикалық және фотоаллергиялық.
* Фототоксикалық эффекттерге аллергиялық реакциялармен қатар жүрмейтін, терінің не көздің зақымданулары жатады.
* Позитивті фотобиологиялық эффекттерге көру қабілеті, фотопериодизм (тәулік және жыл ішіндегі тіршілік циклдерін жарық-қараңғы фазаларының ауысуы арқылы реттеу). Адам мен сүтқоректі жануарларда фотопериодизмнің рецептор көздері бар, кейбір құстарда - гипоталамус, балықтарда - эпифиз, жәндіктерде - ми.
Позитивті фотобиологиялық процесстердің ағзадағы болатын түрлері:
* Позитивті фотобиологиялық эффекттерге көру қабілеті жатады.
* Фотопериодизм - (тәулік және жыл ішіндегі тіршілік циклдерін жарық-қараңғы фазаларының ауысуы арқылы реттеу). Адам мен сүтқоректі жануарларда фотопериодизмнің рецептор көздері бар, кейбір құстарда - гипоталамус, балықтарда - эпифиз, жәндіктерде - ми.
* Тағы бір позитивті механизм - ультракүлгін әсерінен провитаминдерден Д витаминнің құрылуы.
* Меланоциттер (меланоциты); (melanocyte, грек, melanos -- қара, kytos - жасуша) -- тері эпидермисінің негіздік (базальды) қабатында орналасқан өсінділі торшалар. Меланоциттер бояғыш зат -- меланин пигментін бөліп шығарады. Ол адам терісінде қорғаныш қабатын түзеді.
Әр түрлі толқынды жарық сәулелерінің әсер ету сипаттамалары ерекше. Адамға көбінесе жарық аймағының үлкен жиынтығы өз әсерін тигізеді
Жарықтың интерференция құбылысы сонымен қатар әртүрлi беттердiң өңделу сапасын тексеруге, оптикалық құралдарда жарықтың әртүрлi линзалардың бетiнен шағылып, бейненiң сапасының төмендеуiн болдырмауға т.с.с. қолданылады
Дифракция құбылысына негізделген дифракциялық томография әдісі медицинада қолданылады.

Фронтальді (сілтемелі) сұрақтар:
* Жарық деген не?
* Қандай құбылыс интерференция деп аталады?
* Когерентті жарық көзі дегеніміз не?
* Қандай оптикалық құбылыс жарық дифракциясы деп аталады?
* Фотосинтез дегеніміз не?
* Негативті фотобиологиялық процестерді ата.
* Позитивті фотобиологиялық процестерге қандай процестер жатады?

Фронтальді (сілтемелі) сұрақтардың жауаптары:

* Жарық -
тар мағынада - көрінетін сәуле, яғни жиілігі 7,5 ::1014 - 4,0 :: 1014Гц аралығындағы адам көзі қабылдайтын электрмагниттік толқын;
кең мағынасында -- қабылданатын сәулемен бірге спектрдің ультракүлгін және инфрақызыл аймағындағы сәулелерді де қамтитын оптикалық сәуленің синонимі.
* Когеренттi толқындардың қабаттасуының салдарынан кеңiстiктiң әрбiр нүктесiнде жарық интенсивтiлiгiнiң күшейiп, не бәсеңсуiнiң уақыт бойынша өзгермейтiн орнықты бейнесiн алу жарық интерференциясы деп аталады
* Фазалар айырымы уақытқа қатысты өзгермейтiн жарық көздерiн когеренттi жарық көздерi деп атайды
* Жарық дифракциясы деп жарық толқындарының өзiнiң алдында кездескен кедергiлердi орап өту қабiлетiн айтады
* Фотосинтез - жоғары сатыдағы жасыл өсімдіктердің, балдырлардың, фотосинтездеуші хлорофилл және басқа дафотосинтездік пигменттер арқылы күн сәулесі энергиясын сіңіруі нәтижесінде қарапайым қосылыстардан (көмірқышқыл газы, су) өздерінің және басқа организмдердің тіршілігіне қажетті күрделі органикалық заттар түзуі.
* Терінің не көздің зақымданулары, фотоаллергия жатады
* Позитивті фотобиологиялық эффекттерге көру қабілеті, фотопериодизм (тәулік және жыл ішіндегі тіршілік циклдерін жарық-қараңғы фазаларының ауысуы арқылы реттеу). Адам мен сүтқоректі жануарларда фотопериодизмнің рецептор көздері бар, кейбір құстарда - гипоталамус, балықтарда - эпифиз, жәндіктерде - ми.

<<Жарық қасиеті>> сатысы
-48142113824900


































<<Жарық қасиеті>> сатысы жауабы:

-57421119744Адам жарық арқылы көреді
Адам жарық арқылы көреді

2800356921500Жарық
4870452413000-190595761ия
00 ия
-18878718255400
123634559690Күн шындығында қызыл
Күн шындығында қызыл
-57421160004 Дифракция - толқынның бөгетті айналуы
Дифракция - толқынның бөгетті айналуы

64262066040жоқ
00 жоқ
7702557937500 360807076835жоқ
00 жоқ
259283321002500
-8890160655ия
00 ия
-16573522376000 2698115107315ия
00 ия
72561322752200
737870170180ия
00 ия
2453005116840 жоқ
00 жоқ
433070069215 ия
00 ия
3020060151765 Дисперсияны Ньютон ашты
Дисперсияны Ньютон ашты
1203960150495 Суға салған қасық бейнесі сынады
Суға салған қасық бейнесі сынады
-573405155575 Интерференция - толқындардың бірігуі
Интерференция - толқындардың бірігуі
4825365151130 Корпускула - толқын деген мағына береді
Корпускула - толқын деген мағына береді

73887920191900252319720338100435247718207400
494665381000227266524765000280035231775001313815232410005618480231775жоқ
00 жоқ

386016550165ия
00 ия
2500626558640055819225586400124015559055004825365210185Дуализм - екіжақтылық
Дуализм - екіжақтылық

2533440181254жоқ
00 жоқ

5015865248920005551186252383жоқ
00 жоқ

534987565405004237990169545ия
00 ия
4825365240665 Дөңес линза - шашыратқыш
Дөңес линза - шашыратқыш

2486025140335ия
00 ия
303784028575Негізгі аспан жасыл сыну құбылысынан көк болады
Негізгі аспан жасыл сыну құбылысынан көк болады

163068010160043908971314610021010551052690043840331596004290728182867ия
00 ия

35458402921000475996032385ия
00 ия
521271514478000 558375334290ия
00 ия
5481955107315004367530149225001325880254000Қызыл түс - ең ұзын толқынға жатады
Қызыл түс - ең ұзын толқынға жатады

369570205740жоқ
00 жоқ
434848054610 ия
00 ия
25482556985 жоқ
00 жоқ
302514020320 Ақ түс 7 түстен құралған
Ақ түс 7 түстен құралған
482536517780 Линзаны Аристофан ойлап тапты
Линзаны Аристофан ойлап тапты

1882775229235-786508772143832138890500266890543815004229836225820жоқ
00 жоқ
-78649-244900
4367530190500002449830-8890жоқ
00 жоқ
266446015367000 770255182880ия
00 ия

481711057150Сыну заңы Ньютон заңы деп аталады
Сыну заңы Ньютон заңы деп аталады
439039072390 ия
00 ия
436784536918600 259261443180ия
00 ия
266455134208400 727347328114302577543180Синелиус заңы ол шағылу заңы
Синелиус заңы ол шағылу заңы
131127537465 Дисперсия кезінде 3 түске жіктеледі
Дисперсия кезінде 3 түске жіктеледі
-61849036195 <<Қара>> түске жата ма?
<<Қара>> түске жата ма?

2800352241550

Қызыл - 5, жасыл - 4 , басқа жолдар - 3 деңгейіне сәйкес келеді.

3686175320675004762545275500<<Рефлексия>> көңіл күй белгілерімен (смайликтер) бағалау: <<ұнады, барлығын түсіндім>>, <<ұнады, қызықтырған сұрақтар бар?>> << ұнаған, жоқ, түсінбедім>>.
1983105317500

-6229368735800