Қазақ жүздері туралы

Б. Көмеков, Ш. Уәлиханов, Дулати, А. Әбдрахманов,

Н. Мыңжанұлы т. б ғалымдардың пікірлері.

• Халық болып қалыптасу үдерісі және Үш Жүз туралы ғалымдар көзқарастарын салыстыру;
• Алаш және қазақ атаулары туралы оқушылардың өз көзқарастарын білдіруіне жағдай жасау;
• Өз еліне, халқына деген сүйіспеншілікті сезіне білуді тәрбиелеуді жалғастыру

2 - тапсырма

Халықтың халық болып қалыптасуы үшін қажетті шарттар туралы өз ойларын ортаға салу.

Топпен жұмыс. (таратпа материал пайдалану)

Ментальды карта жасату

4 - тапсырма

Слайдпен жұмыс.

Оқушылардың өзін-өзі бағалауды ұйымдастыру

Сабақ бойынша мұғалімнің жазбалары: Мұғалім немен айналысады, оқушы немен айналысады.

А) Топқа біріктіру. Қоржыннан нөмірленген асықтар алу арқылы топқа бөлу.

Асықтар нөмірленіп, қоржынға салынған, әр оқушы қарамай асықтарды алып, мұғалімнің айтуымен төмендегідей атаулар бойынша орындарына жайғасады.

1-топ. «Алаш» тобы,

2-топ. «Қазақ» тобы,

3-топ. «Үш Жүз» тобы

Б) Топта жұмыс жасау ережесін құру

Топта жұмыс жасау ережелерін оқушылардың өздері плакатқа ойластырып жазуларын сұраймын.

Барлық сабақ кезінде ереже көрінетін жерде ілулі тұрады. Мысалы мынадай ереже тізімі:

1. Топ мүшелерінің белсенді болуы.

2. Пікір айту,

3. Бір - бірінің пікірін тыңдау, құрметтеу.

4. «Тоқта» ережесі т. б.

1 - тапсырма. Тақырыптың атын айтып, мақсатымен таныстыру

Шолу жұмысы.

а) «қазақ» сөзінің қашан, қайдан шыққанны туралы осы уақытқа дейін не білесіңдер?

ә) оқулықтағы тақырыпқа шолу жасау тапсырылады

2 тапсырма. Халықтың халық болып қалыптасуы үшін қажетті шарттар туралы өз ойларын ортаға салу.

Топпен жұмыс. (таратпа материал пайдалану) Ғалымдар еңбектері мен пікірлері
Көптеген ғалымдар «Қазақ» сөзінің шығу тегін б. з. д. VII-IV ғасырларда өмір сүрген сақ тайпаларының атымен, «сақ», «каспи», «қаз», «хаз», «аз», «қасақ» деген тайпа аттарымен байланыстырады А. Н. Бернштам «қазақ» сөзі кас-пи мен сақ бірігуінен пайда болған деп тұжырымдайды. Зерттеуші А. Әбдрахманов «қазақ» сөзінің төркіні қаз және оғ (оқ) деген екі сөздің қосылуынан жасалған: оғ- көне түркі тілінде ру, тайпа дегенді білдіреді. Қаз - оғ(оқ) қаз тайпалары деген ұғымды білдіреді. Қытай деректерінде Бұл тайпалардың Монғолияның алыс түкпірінен Әмудария мен Сырдария бойында өмір сүргенін көрсетті
Б. з. ІІ ғасыры Жуңғоның тарихи дерегінде Каспий және Арал теңіздерінің аймағында өмір сүрген «хаса», «каса(қазақ) » тайпалары туралы жазылған. А. А. Семенов Арба немесе күймені ғұндар мен қыпшақтар пайдаланған, кейбір ғылыми пікірлерде «хазар» мен «қазақ» сөздірінің төркіні бір дейді. Оған «қаз», «қас» деген сөздердің шығуын дәлел етеді
XVI ғасырда өмір сүрген ибн Рузбихан «Бұхар қонағы» атты шежіресінде қазақтар арба үстінде адам таңғалатын киіз үйлер тіккен. Сондықтан қазақ «терген» сөзінің шығуы да «қасағ» атауының шығу төркініне ұқсас. Академик В. В. Радлов «қазақ» сөзінің мағынасы тәуелсіз, ерікті адамдар деп жазады. А. А. Самойлович, Ш. Құдайбердіұлы «қазақ» сөзінің мағынасы өз алдына ел болып, еркін жүрген халық деп жазды. Ш. Ш. Уәлиханов «қазақ» өте қадірлі сөз, күшті, мықты, шабытты дегенді білдіреді дейді. Т. Жанұзақов «қазақ» сөзінің бірінші бөлігі - «қаз», «қас» - Орал, Алтай, Кавказ, т. б. түркі тілдер тобында «еркін», «ер», «жігіт», «кісі» деген мағынаны білдіретінін дәлелдеген. Н. Мыңжанұлы Атақты «Алтын тас» кітаптарында «Күлтегін», «Тоныкөк» түркі жазуларында кездесетін «қазғану», «қазғандук», «қазған тұтқын», «қазғанмасар» деген етістіктер «қажырлы, қайрат жұмсау», «күресу», «талпыну», «еркіндікке ұмтылу», «ерлік істеу», «табысқа қол жеткізу» деген мағынада деп түсіндіреді. М. Х. Дулати Жәнібек пен Керей өздерінің еркіндіктері үшін күресіп, жеке ел болуға талпынған кезде қазақ деген ат танылған дейді.

Халықтың халық болып қалыптасуы үшін қажетті шарттар: (1--слайд)

елдік, халықтық сананың өзіне тән мәдениеті,

қалыптасуы мекен ететін аумағының қалыптасуы,

халықтың өзіне тән антропологиялық бет пішінінің қалыптасуы

тілінің қалыптасуы,

Ментальды карта жасату

Сергіту сәті : Киіз басу қимылдары.

1. жерге тулақ салу