«сұлушаш» туындысы – шоқтығы биік шығарма

ШҚО, Семей қаласы, №13 жалпы орта білім беретін мектептің қазақ тілі мен
әдебиеті пәнінің мұғалімі Аймухамбетова Жанна Намазбайқызы

11 – сынып Қазақ әдебиеті
Сабақтың тақырыбы: «Сұлушаш» туындысы – шоқтығы биік шығарма.
Сабақтың мақсаты: Сәбит Мұқановтың «Сұлушаш» поэмасының көркемдік
ерекшілігіне тоқталу, кейіпкерлер бейнесін талдау арқылы поэманың
тақырыбын, идеясын, мәнін ашу.
Сабақтың міндеттері:
1. Көркем сөйлеу, жазу, шығармашылығын арттыра отырып, тіл байлығын, сөздік
қорын дамытады.
2. Оқушылардың ой – белсенділігін арттыру, шығармашылық ізденіске бағыттау,
ізденімпаздылық қасиеттерін арттырады, ой шеберлігін, сөйлеу мәдениетін
жетілдіре отырып ой бөліседі.
3. Ақынның шығармаларын талдай отырып, мейірімділікке, сезімталдыққа,
ұлтжандылыққа, адами қасиеттерге тәрбиелейді.
Сабақтың әдісі: Сын тұрғысынан ойлау.
Көрнекіліктер: Ақынның портреті, кестелер, ватман, маркер т.б.
Сабақ барысы:
Оқушылар 2 топқа бөлініп отырады.
І. Қызығушылықты ояту. (2 мин)
- Сіздер, «Сұлушаш» поэмасын оқыған сәтте Сұлушашты көз алдарыңызға қалай
елестеттіңіздер?

[pic]
ІІ. Мағынаны ажырату.
Концептуалдық кесте

|Кейіпкерлер |Өмірге |Адамгершілік |Кейіпкерге |
| |қызығушылығы |қасиеті |берілетін баға |
|Сұлушаш |Жоғары. Ақылды, |Жоғары |Жоғары |
| |парасатты, | | |
| |адамгершілігі мол | | |
| |адам. | | |
|Алтай | | | |
|Қайсар | | | |
|Ермек | | | |

ІІІ. ЕТК.

|Тілеуберді жасынан жігіт жиды, | | |
|Тоқсан торқа оранып киім киді. | | |
|Қыран тазы қолында жұбымен боп, | | |
|Қасқыр, түлкі, бұғыны тау қып үйді. | | |
|Май туып, жер құлпырып, шешек атты, | | |
|Даланы жасыл ала пүліш жапты. | | |
|Сай-суларға мөлтілдеп, өзен дағы, | | |
|Сылқ-сылқ күліп, бұраңдап, төмен ақты. | | |
|Жылы жаздың мейірі ағаштарға, | | |
|Сылдыраған, төгілген шолпы тақты. | | |
|«Ұл туды» деп шашулар шашылған жоқ, | | |
|Қатын жиып қалжа да асылған жоқ. | | |
|Шілдехана жасауға туған күні | | |
|Екі адамның басы да қосылған жоқ. | | |
|Жөргегі жоқ, қап-қара құрымға орап, | | |
|Алса да, жанның жаны ашыған жоқ. | | |
|Алтай деп әлде қалай атын қойды, | | |
|«Азанменен» құлағы ашылған жоқ. | | |

Ақын поэмасының тіл ерекшелігіне тоқтала кетсек, әдет – ғұрыпты
суреттеумен байланысты қолданылған: жөргек, шілдехана, азан шақырып ат қою,
тәңірі, аруақ, құл, күң деген сөздерге түсінік бере кеткеніміз жөн сияқты.
Ой толғаныс. Шығарма кестесі.

|Шығарма |Авторы |Басты |Әрекет |Мағыналық |Өз қорытындың|
| | |кейіпкерлер |желісі |болжам | |
|«Сұлушаш» |С.Мұқанов | | | | |
|«Еңлік-Кебек|Шәкәрім | | | | |
|» | | | | | |
|«Қыз Жібек» | | | | | |

Мұнда С.Мұқановтың «Сұлушаш» поэмасында көтерілген әлеуметтік
проблемалық мәселе – Қазан төңкерісіне дейінгі қазақ ауылындағы тап тартысы
екені анық, «Сұлушаш» поэмасының уақиғаны шешу әдісі «Қыз Жібек», «Еңлік-
Кебек» т.б. үндес келетіні, ал таптық қоғамда уақиғаның түйінінің бұлай
шешілуі өмір шындығының ұштасып жататыны айтылады.
Сонымен, біз сіздермен Сәбит Мұқановтың «Сұлушаш» поэмасын жан-жақты
талдап, шоқтығы биік шығарма екендігіне көзіміз жетті.

Үй тапсырмасы: Поэмадан үзінді жаттау.

-----------------------

СҰЛУШАШ