Моңғол - татар шапқыншылығы

Моңғол- татар шапқыншылығы. Шымкент қаласы №77 А.Асқаров атындағы орта
мектебінің тарих пәнінің мұғалімі Тоқтыбаева Ғалия Шардарбекқызы.

Сабақтың тақырыбы: Моңғол- татар шапқыншылығы

Сабақтың мақсаты: XIII ғасырда Моңғол мемлекетінің құрылуыу олардың
шапқыншылық соғыстары туралы түсінік беру.

Білімділік: Моңғол мемлекетінің құрылуы, саяси құрылымы, басқыншылық
саясаты және ұлы қолбасшы Шыңғысхан өмірі туралы мағлұмат
беру.

Дамытушылық: Картамен жұмыс жасауға, өз бетінше қорытынды жасауға,
ізденіске дағдыландыру, ойлау
қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Адамгершілікке, өз Отанын, елін сүюге тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа материалды түсіндіру.

Түрі: Ойын.

Әдісі: Сұрақ-жауап, баяндау түсіндіру.

Технологиясы: Тірек- сызба, дамыта оқыту.

Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ әдебиеті, математика,
география.

Көрнекілігі: XII ғасырдың аяғы-XIV ғасырдың бірінші жартысындағы Моңғол
мемлекетінің картасы.

Сабақ барысы: I. Ұйымдастыру бөлімі 2 минут.
1. Амандасу,
2. Түгендеу,
3. Сабаққа дайындық.

II. Өткен материалды еске түсіру. 20 минут.
« Кім тапқыр?» ойынын ойнау. Кестені аяқтау.

Жауаптар: Юрий Долгорукий ( 1109-1125 )
Андрей Боголюбский ( 1157-1174 )

Всеволод Юрьевич ( 1176-1212 )
Ярослов Осмомысли ( 1153-1187 )
« Тест » ойыны
1. Орта ғасырлардағы Африкадағы мемлекет
А) Мали
Б) Дели сұлтандығы
В) Магадха
2. Киев Русі қашан құрылды?
А) VII ғ.
Б) IX ғ.
В) Х ғ
3. Киев Русь мемлекеті ыдырауының себептері?
А) Ішкі байланыстың әлсіреуі.
Б) Киев кінәзінің әлсіздігі.
В) Шаруашылықтың томаға – тұйықтығы
4. Мәскеу, қаласын кім салдырды?
А) Юрий Долгорукий
Б) Андрей Боголюбский
В) Ярослав Осмомысли
5. Ильмень мен Чуд көлінің аралығындағы кінәздік.
А) Киев
Б) Смоленск
В) Новгород
6. Ұлы Новгород қай өзеннің бойында орналасты.
А) Волхов
Б) Ловать
В) Онега
7. Европа мен Азияны бөліп тұрған тау.
А) Гималай
Б) Памир
В) Орал
8. Галыч-Волынь қай жылы бірікті.
А) 1199 ж
Б) 1210 ж
В) 1198 ж

« Ғажайып сұрақтар » ойыны
|1 |2 |3 |
| 4 |5 |6 |

1. Қай ғасырда Владимир-Суздаль саяси жағынан күшейді (XII-XIII
ғғ.)
2. Игорь жорығы туралы сөз дастанында Всеволод туралы не делінген ? (
Всеволод бүкіл орыс жеріне аты шыққан кінәз ретінде
мадақталды).
3. Галич-Волынь жері қандай дала
болды ( жазық ).
4. Галич-Волынь қандай елдермен қатынас жасады.
( Византия, Еуропа ).
5. Ірі әскери бекіністер қызметін атқарған кінәздік
( Новгород кінәздігі )
6. Волхов өзені арқылы қала екіге бөлінді оң және сол
жағалауында не орналасқан. ( оң жағалауында кедей,
қолөнершілер сауда базары, сол жағалауында бай –
шонжарлар діни орталықтары ірге көтерді ).

III. Жаңа сабақ: 17 минут.

Жоспар. 1. Моңғол мемлекетінің құрылуы.
2. Саяси құрылымы
3. Шапқыншылық соғыстар
4. Шыңғысхан – тарихи тұлға.
1. Моңғол мемлекетінің құрылуы.

1155 ж. Ақпан –Темучин-1227 ж. Тамыз

1206 ж. Моңғол құрылтайы ( онон – Керулен жағасы )

« Шыңғыс хан »

« Шың » -тау, « ғыс » - нұр « жеңіс хан »

Меркіт
Моңғол

Найман Моңғол мемлекеті Татар

Керей Қият

2. Саяси құрылымы.

Моңғол мемлекетінің саяси құрылымы

| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |

3. Шапқыншылық соғыстар
|Жылдар | Оқиғалар |
|1207-1208 жж. |Жошы-Енисей қырғыздары, Сібір халқы |
|1207-1209 жж. |Шыңғысхан – Таңғұл, Тұрфан, Ұйғыр |
|1211-1215 жж. |Қытай жері, соғыс техникасы |
|1216 ж. |Жошы, Керей, Торғай даласы |
|1217 ж. |Жебе Ноян –Жетісу –Күшілік хан |
|1218 ж. |Отырарға керуен |
|1219 ж. |200 мың әскер Орта Азия, Үгедей, Шағатай, Отырар, Жайық Жент, |
| |Янгикент, Шыңғысхан Төле- Бұхара |
|1220 ж. |Мауараннахр |
|1221 ж. |Мерв, Хорасан, Кавказ, Иран |
|1223 ж. |Калка өзен бойы Орыс- Қыпшақ |

4. Шыңғысхан –тарихи тұлға.

Батыр саясаткер

Қолбасшы заңгер

Хан жылнамашы

IV. Сабақты бекіту: 5 минут.
1. 1962 ж. Кендітау жерінде Гурван көлі жағасында үлкен мәрмәрден
ескерткіш орнатылған, онда төмендегі Шыңғысханның өсиет сөзі жазылған.

|А |Л |Ұ |Қ |А |С |
|С |Ғ |А |Д |М |А |
|Ы |Ы |М |А |Ы |Л |
|Н |Б |А |Л |Л |Ұ |
|Қ |А |С |Ұ |О |Қ |
|Ұ |Й |Ы |Қ |Қ |М |
|Р |Р |Н |М |М |Е |
|А |А |Ғ |Ы |І |Н |
|Ғ |А |Ң |Е |Л |Е |
|Қ |Ұ |Л |А |Ш |Д |

« Құлаш денем құласа құласын, құраған елім, қолымдағы байрағым құламасын
».

2. Сөзжұмбақ « Моңғол ».
1. Моңғол ханның шын есімі
2. Шыңғысханның баласы.
3. Моңғолиядағы өзен.
4. Тайпа.
5. 6- ай берілмеген қала.
6. Батый құрған мемлекет.

|Т |И |М |У |
|О |Н |О |Н |
|А |Р |Ғ |Ы |Н |
|О |Т |Ы |Р |А |Р |

А |Л |Т |Ы |Н |О |Р |Д |А | |
1
2
3
4
5
6

3. Математикалық ойын Тимучин қай жылы туылып, қай жылы қайтыс болды?
(((22+96)·):2)131) ·5=?
(((102+102) ·2)+9) ·3=?

V. Үй тапсырмасын беру.

§ 36 оқу, Шыңғысханға мінездеме жазу. Материал жинау.
VI. Бағалау: Оқушыларды мадақтап бағалау.

VII. Сабақты қорытындылау.

-----------------------
Феодалдық бытыраңқылық

Киев Русі XII ғ. 30 ж.

Кендітау аймағы, Онон жағасы.
Болдоң жері

Есукей- Ұлұн-Еке

Ұлы хан

Шыңғыс ұрпақтары

«Яса» («Жаса») Жазбаша құқықтық нормалар мен заң ережелері

Ұлы хан мемлекет басшысы ретінде әскери заң шығарды және әкімшілік билік
жүргізді

Құрылтай
Ірі әскери мәселелер, ішкі саясат, Шыңғыс ұрпақтары арасында өлкелерді бөлу
мәселелері шешілді.

Аймақтарды басқару үшін –дарғы бекеттер, тамғаш және басқақтар тағайындалды

Шыңғыс хан
( 1155-1227)