Ерте темір дәуірінде көшпелілер өркениетінің қалыптасуы. 10 сынып

Сабақтың тақырыбы: «Қазақстанда көшпелілер өркениетінің пайда болуы және
оның дамуы»
Күні:
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Көшпелі қоғамның өзіне тән белгілерін, шаруашылық, сауда,
кәсіптік
ерекшеліктерін көрсету, әлеуметтік-саяси дамуын
түсіндіру, ежелгі көшпелілерде
мемлекеттік қоғамдық құрылым болғандығын, ондағы
басқару жүйесі мен әскери
істің дамуы жетілдіріп отырылғанын түсіндіру;
Дамытушылық: Проблемалық сұрақтарды талқылау арқылы логикалық ойлау
қабілеттерін
жетілдіру, өз бетімен іздену дағдыларын
қалыптастыру;
Тәрбиелік: Өз елінің өткеніне құрметпен қарауға тәрбиелеу.
Сабақтың типі: аралас сабақ
Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, баяндау, мәтінмен жұмыс, 5 жолды өлең
стратегиясы
Сабақтың көрнекілігі: Қазақстан тарихынан топтамалар

Б А Р Ы С Ы:
Ұйымдастыру бөлімі
Оқушылармен амандасу, түгендеу, сабаққа назарын аудару, тілек тілеу
Қызығушылықты ояту
Үй тапсырмасын тексеру сұрақтары:
• «Қазақ» сөзінің шығуы жөнінде ғалымдар пікірлерін салыстырыңыздар
• «Жүз» сөзінің мағынасы жөнінде білесіңдер ме?
• «Алаша хан» аңызында қандай оқиға бейнеленген?
• Қазақ жүздерінің пайда болуы қай уақытқа сәйкес келеді, оларға қарасты
рулар мен аумағын ажыратып беріңіздер
Жаңа сабаққа көшу:
- «Номад», «номадизм» ұғымының мәнін кім ашып береді және оның қазақ
халқына қатысы не?
Мағынаны тану
Жоспар:
➢ Қазақстанда ежелгі дәуірде мал өсірудің пайда болуы
➢ Көшпелі мал шаруашылығының дамуы
➢ Көшпелі өркениеттің Қазақстандағы көріністері
➢ Қоғамдық құрылыс
➢ Көшпелі қоғамдағы әскери іс
Ұсынылатын сұрақтар:
І қатарға:
✓ Қай уақытта ежелгі адамдар малды қолға үйрете бастаған?
✓ Қола дәуірінің алғашқы кезеңінде, яғни б.з.б 2-1 мыңжылдықта қоғамда
қандай кәсіптер өмірге енді?
ІІ қатарға:
✓ Мал шаруашылығының түрлеріне кесте толтырыңдар(түрлері, таралған
аймағы)
✓ Көшпелі мал шаруашылығы дүние жүзі өркениетінің дамуында
шаруашылықтың басқа салаларынан кем түспеген, дәлелдеңіз?
ІІІ қатарға:
✓ Есік обасынан табылған күміс тостағанда жазылған сөздердің мәтіні
қандай және ол нені білдіреді?
✓ Ежелгі тайпалардағы басқару жүйелерін салыстырыңдар?
ІҮ қатарға:
✓ Сақтардың әскери өнері барынша дамыған тайпа болғандығын дәлелдейтін
деректерді атап беріңдер?
✓ Ғұндар әскерінің құрамы қалай бөлінген?
✓ Әскерді қалай басқарған?
✓ Батыс Түрік қағанатын құрайтын тайпаларды атаңыз?
Негізгі мәлімет
Б.з.б. 3 мыңжылдық, энеолит кезеңі – малды қолға үйрету қалыптасқан
Б.з.б. 2-1 мыңжылдық – отырықшы мал өсіру мен жер өңдеу кәсібі пайда болған

|Мал шаруашылығының түрлері |Таралған аумағы |
|Көшпелі |Батыс және Орталық Қазақстан |
|Жартылай көшпелі |Жетісу, Шығыс қазақстан, Батыс Алтай, тау |
| |бөктерлері |
|Отырықшы |Оңтүстік Қазақстан, Сырдария, Шу, Талас, Кеген |

Көшпелі өркениет артықшылықтары:
- Есік обасындағы алтын киімді адам бұйымдары материалдық мәдениеттің;
- Алтыннан жасалған зергерлік бұйымдар – рухани мәдениеттің;
- Күміс тостағандағы жазу – мемлекеттіліктің;
- Бесшатыр, Түгіскен, Ұйғарақ күмбездері – сәулет өнерінің дамығандығын
дәлелдейді.
Күміс тостаған түбінде: «Халықта азық-түлік мол болғай!»деген тілек
мемлекеттің болғандығын көрсетеді.
|Ежелгі тайпалық бірлестіктер |Жоғарғы басшыларының титулы |
|Сақ |Патша |
|Үйсін |Гуньмо, күнби |
|Қаңлы |Хан(иелік басшылары – кіші хан) |
|Ғұн |Шаньюй, тәңірқұт |
|Сармат |Әскербасылар |

Сақтардың әскери өнері туралы деректер:
Геродот: «Скифтерді ешбір жау әскерлері қуып жете алмаған»
«Сақтардың барлығы бірдей әскер қатарында қызмет еткен»
Ежелгі дәуір деректері: «Сақтардың жорыққа шығар алдында өздері құрбандыққа
шалған мал
терісінің үстіне отыруы салт»
Ғұн әскерлерінің құрамы: ондық, жүздік, мыңдық, онмыңдық(түмен)
Батыс Түрік қағанаты тайпалары: 5 дулу, 5 нушеби(«он оқ будун»)
Ойтолғаныс
«Көшпелілер өркениетінің қазақ елінің дамуында қандай әсері болды?»
Жағымды Жағымсыз

Қорытындылау
Көшпелі өркениет – көшпелі қоғам экономикасының қайнар көзі мал өсірудің
және
одан алынатын өнімнің өсуі
Бағалау
Үйге тапсырма беру: § 13 оқу

Сабақтың тақырыбы: «Қазан төңкерісі қарсаңындағы саяси партиялар»
Күні:
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға Қазан төңкерісі қарсаңындағы және кезіндегі, яғни ХХ
ғасырдың басындағы Қазақстандағы саяси партиялар мен ағымдардың
бағдарламасы, атқарған қызметі мен қоғамдағы ролі жайлы толық түсінік беру;
Дамытушылық:
Тәрбиелік:
Сабақтың типі: аралас сабақ
Сабақтың әдіс-тәсілдері:
Сабақтың көрнекілігі:
Б А Р Ы С Ы:
Ұйымдастыру бөлімі
Оқушылармен амандасу, түгендеу, сабаққа назарын аудару, тілек тілеу
Қызығушылықты ояту
«ХХ ғасырдың 20-80жж болған наразылықтар, көтерілістер, қозғалыстар»
тақырыбына тест жұмысы:
1. 1970 жылдары әлемнің көптеген елдеріне танымал болған, «жас тұлпардың»
ықпалымен құрылған ансамбльдер:
А) «Гүлдер», «Досмұқасан», «Айгүл»
В) «Айгүл», «Серпер»
С) «Гүлдер», «Жетіген», «Аққу»
Д) «Жетіген», «Досмұқасан»
Е) «Гүлдер», «Серпер», «Аққу»
2.
Мағынаны тану
Жоспар:
➢ Ресейде түрлі партиялардың пайда болуы
➢ Қазақстанда бұқаралық ұйымдардың пайда болуы
➢ Қазақстандағы жастар қозғалысы, жастар ұйымы, оның қызметі
➢ «Алаш» партиясы, стратегиясы, тактикасы
➢ «Алашорда» автономиясының құрылуы
➢ «Үш жүз» партиясы, бағдарламасы
➢ «Қазақ» газеті
Еске түсіру сәті
Негізгі мәлімет
|Құрылған ұйымдар атауы |Ұйымның құрылған жері |
|«Мұсылман еңбекшілерінің | |
|одақтары» | |
|«Бұқара» |Бішкек |
|«Мұсылман жұмысшыларының |Верный |
|біріккен одағы» | |
|«Құрылтай» |Верный |
|1912-1915жж «Бірлік» |Омбы |
|«Ізгілік» |Уфа |
|«Еркін дала» |Орынбор |
|«Жанар», «Оқытушылар ұйымы», |Семей |
|«Талап» | |
|«Ұйым » |Екібастұз |
|«Ерік» |Баянауыл |
|«Қазақ жастарының революцияшыл |Мерке(Т.Рысқұлов), |
|одағы» |Әулиеата(С.Сейфуллин) |
|«Оқығандар» |Көкшетау |
|«Жас қазақ» |Ақмола |
|«Жас тілек» |Ақтөбе |
|«Еңбекші жастар», «Тілек» |Омбы |
|«Балапан» |Қостанай |
|«Ақниет», «Ақжол» |Орал |
|Басылым атауы |Сипаттамасы |
|«Айқап» |ХХ ғасырдың басында |
| |ағарту жұмыстарымен |
| |айналысқан журнал. |
| |Редакторы - М.Сералин |
|«Қазақ» газеті |1913-1918жж қызмет |
| |етіп, «Алаш» |
| |партиясының 10 бөлімді|
| |бағдарламасы |
| |айшықталған баспасөз. |
| |Редакторы – |
| |А.Байтұрсынов |
|«Тіршілік» | |

Ойтолғаныс
Қорытындылау
Бағалау
Үйге тапсырма беру: §