1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс жайлы ақпарат

БҚО, Бөкей ордасы ауданы, Бисен
ауылы, Б.Жанекеешов атындағы ЖОББМ-
нің тарих пәнінің мұғалімі
Ашенов Бекзат Қанатқалиұлы

8-сынып.
1837-1847 жылдардағы Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліс.

Сабақтың мақсаты: Көтерілістің болу себебі, барысы, жеңілу себебі, тарихи
маңызы, зерттелуі туралы мағлұмат бере отырып Кенесарының тарихи бейнесін
ашып көрсету.

Дамытушылық: Өз ойын саралай, тұжырымдай білуге дағдыланды- ру, ойлау
қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Өз елін сүюге, жерін қорғауға, адамгершілікке тәриелеу.

Сабақтың көрнекілігі: Қазақстан картасы, сызбалар, тарихи-әдеби кітаптар.

Пәнаралық байланыс: георафия, әдебиет, математика.

Сабақтың түрі: Ізденіс-жарыс сабақ.

Сабақтың әдісі: Сайыс сабақ.

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Қызғушылығын ояту.

Ойын «Теңге ілу» деп аталады.
Сұрақтары:
1. Бөкей ордасында неше мыңдай отбасы жер тапшылығынан зардап шекті?
(20000).
2. 1836-1838ж. Қандай оқиғалар болды? (Махамбет, Исатай көтерілісі)
3. Тастөбе шайқасы қашан болды? (1837 ж. 15 қараша)
4. Махамбеттің жақын досы. (Истатай)
5. Исатай неше жасында өз руының старшыны болды? (21 жасында)
6. Жәңгірдің өз бастамасы бойынша алғашқы зайырлы мектебі қашан ашылды?
(1841ж)
7. Махамбет қай рудан шықты? (Беріш)
8. Истайды тірідей ұстағандарға қанша сом тігілді? (1000 сом)
9. Ақбұлақ шайқасы қай жылы болды? (1838 ж. 12 шілде)
10. 1842 ж. Жәңгір ханға қарсы Лаубай Мантайұлы мен бірге кім қарсы шықты?
(Аббас Қошайұлы)
11. Жәңір хан Қарауылқожаға көтеріліс басшыларын тұтқынауды қашан
тапсырды? (1836 ж. 17 наурыз)
12. Махамбет Калмыков түрмесінде қай жылы қамалды? (1829-1830 жж.)

Сөзжұмбақ шешу «Кенесары»

| |ф |и |с |К |а |
| |Т |а |м |а |
| |К |е |р |у |е |н |
|Ж |а |р |ғ |ы | |

Сұрақтары:
1. Іс –әркеттің, негізінен алғанда қаржының жұмсалу заңдылығын Қадағалайтын
шенеунік.
2. 1,09 гектарға тең жер.
3. 1842 ж Жәңгір ханға қарсы бас көтерушілердің бір?
4. 1812-1824 жылдары кіші жүзге хан болған.
5. 1840 ж. сатқындықпен жасалған қастандық салдарынан қаза тапқан сұлтан.
6. Кіші жүз руларының бірі.
7. Алыс жерге жүк тасуға немесе сауда жасауға арналған көлік тізбесі.
8. Белгілі бір ұйымның атқаруы тиіс қызметі туралы оның құқықтары мен
міндеттері туралы ережелер жиынтығы.
І. Негізгі бөлім: Жаңа сабақ [pic]

Сөздікпен жұмыс.
• Зекет- мал өсірушілерден алынатын салық
• Ұшыр- диқандардан алынатын салық
• Баж салығы-көпестердің сауда кереуендерінен алынатын салық
• Мыңбасылар ерекше көзге түскен сарбаздар
• Айырым- хан әскері.

Келесі «математикалық ойын»
1. 2000-800+638=1838
2. 1800*2-1758=1842
3. 900*900+45=1845
4. 1000+900-53=1847
5. 1000*2-157=1843
6. 3000:2+344=1844

Келесі ойын «Ойлан тап» деп аталады.

1. Кенесары хандықты кімдер арқылы басқарды?
|ж |а |с |а |у |

3. Диқандардан алынатын салық түрі.
|ұ |ш |ы |р |

4.Кенесары хан орыс армиясының үлгісі бойынша өз әскерлеріне қагдай белгі
енгізді?
|а |й |ы |р |ы |м |

5.Ерлігімен ерекше көзге түскен сарбаздардың қатарынан кімдер тағайындалды?
|ж |ү |з |б |а |

7. Байырғы жергілікті халық-көшпелі қазақтар.
|н |о |м |а |д |т |а |р |

8. Кенесарыны Ресейлік ғалымдар қалай атаған?
|б |ү |л |і |к |ш |і |л |

|с |ұ |л |т |а |н |

9. Халықтың сүйікті ханының қалай қаза тапқанын «Наурызбай-Қаншайым»
дастанында жырлаған ақын.
|Н |ы |с |а |н |б |а |й |

Бұл айналым «Жерұйық» деп аталады.
Кенесары мен оның інісі Наурызбай Қасымұлы осылай қаза тапты. «Олар
қырғыздарман үш тәулік бойы ерлікпен шайқасты, Орта жүз қазақтары көмекке
келіп жетер деген үмітте болды. Бірақ патша үкіметінің жергілікті өкімет
билігінің басшылары олардың келетін жолын бөгеп, тосқауыл қойып үлгерген
еді. Үшінші тәулік дегенде көтерісшілердің бір бөлігі қоршауды бұзып шығып,
құтылып кете алды. Ханның көптеген сенімді серіктері түгелдей дерлік
өлтірілді. Ханның өзі бірнеше сұлтандармен бірге тұтқынға алынды және
азапты ауыр жазаның салдарынан қаза тапты».
Сұрақ: Кенесары мен оның інісі Наурызбай Қасымұлы осылай қаза тапты. деп
қай Ресей зерттеушісі жазған?
Қосымша көмек: «Ол Кенесарыға Көзсіз ерлік тән еді» деп айтқан еді.
Жауабы: Л. Майер.

Тұлғаны таны.
• 1382 жылы Алтын орданың ханы Тоқтамыс Мәскеуді өртеп жіберді. Оның
мақсаты елінің билігін нығайтып, қарсыластарының алдында күштілігін
дәлелдеу. Арада 500 жылдай уақыт өткеннен кейін тағы бір қала
Мәскеудің күйін кешті.
• Сұрақ:Өртенген қай қала? Оны өртеген адамның мақсаты қандай?
• Жауабы:
• Ақмола бекінісі. 1838 жылы 26 мамырда Кенесары Қасымұлы патшаның
отарлау сайысатына қарсылығын осылай бастады.

• Абылай ханның ұрпағы, тарих ғылымының докторы. “ХІХ ғасырдың 20-40
жылдарындағы Қазақстан” – деген еңбегінде Кенесары Қасымұлы бастаған
көтерілісті ашып жазғаны үшін 25 жылға бас бостандығынан айырылған
кім?
• Жауабы:
• Ермұхан Бекмаханов

• Ол өз кезінде өте білімді, Түркістан қаласы маңындағы Қарнақ
медресесінде білім алған. Өз замандастарының айтуынша аласа бойлы, өте
жігерлі адам болған. Ш.Уалихановтың мәліметі бойынша
12 әйелі, 30 баласы, 40 қызы болған. Жоңғарлардың атақты қонтайшысы
Қалдан-цереннің баласымен жекпе-жекте жеңіп оны өлтірген
• Жауабы:
Абылай хан

ІV. Сабақты қорытындылау.

Топтастыру.

Сырым мен Кенесары көтерілісінің салыстырмалы сипаты.
“Венн диаграммасы”

[pic]

V. Бағалау.

VІ. Үйге тапсырма беру.
Тақырыпты оқу, көтеріліс туралы материялдар жинау.

-----------------------
1. Патша үкіметі жерлерді жаппай тартып ала бастады

2.Хан биліінің жойылуы наразылық туғызды

Көтерілістің себептері

3.Алым-салық түрлері көбейе түсті

4.Патша үкіметінің әскери отрядтары шабуыл жасап күн көрсетпеді

2.Округтерді
тарату

1.Жерлерді өздеріне қайтару

Көтерілістің мақсаты

3.Алым-салықтарды жою

қазақ

өзбек

орыс

Ұлттық құрамы

түркмен

поляктар

башқұрт

қарақалпақ

Қозғаушы күштер

Старшындар, билер, сұлтандар

Батырлар жетекшілік етті

Қарапайым көшпелілер

Сұлтан

1802-1847 жж.

1837-1847 жж.

Кенесары Қасымұлы

Батыр

Хан

Саясаткер

Қолбасшы

Дипломант

Сырым Датұлы бастаған көтерілістің

Кенесары Қасымұлы бастаған көтерілістің