Темір

Сабақтың тақырыбы : Темір
Сабақтың мақсаты : Темір металы жөнінде білімдерін кеңейту ,
оқушылардың білімдерін жүйелендіру , пәнге деген біртұтас көзқарас
қалыптастыру.

Сабақтың түрі : Кіріктірілген қорытынды сабақ .

Кіріктірілетін пәндер ( Химия, физика ,География , Биология ,
Асторономия ,Әдебиет,дін, халықтық педогогика және медицина .

Сабақтың міндеті :

Білімділік : Темір элементін жан-жақты зерттеу арқылы темір, оның
қосылыстары, қолданылуы , маңызы жөнінде білімдерін кеңейту.

Дамытушылық : Оқушылардың ойлау, қорытындылау, жүйелеу қабілеттерін
дамыту.

Тәрбиелік : Оқушылардың шығармашылық мүмкіндігін дамыту .

Сабақтың көрнекілігі : Кестелер, сызбанұсқалар , топтама .

Сабақты қорытындылау жоспары

1. Темірдің периодтық жүйедегі орны , атом құрылысы ( электрон, протон,
нейтрон саны, салыстырмалы атомдық масса) , қолданылуы . химик

2. Табиғатта таралуы және маңызы . Геолог

3. Темірдің ашылу тарихы . Тарихшы

4. Физикалық қасиеттері . Физик

5. Темірдің геохимиялық қасиеттері

6. Темірдің биологиялық маңызы . Биолог

7. Құранда темір туралы . Дін

8. Абайдың жұмбағы . Темір туралы мақал-мәтел Әдебиетші

Темір

ұйымдастыру кезеңі

Темір десек біздің көз алдымызға шойын мен болат келеді . « Жер бетінде
темір жойылып кетсе , не болады деп елестетсек , көшелерде сұмдық
көрініс темір жол да, поездар да , машиналарда жоқ, көпірлер үйіндіге
айналған, өсімдіктер солып тіршілін жоя бастаған . Адам денесіндегі
3 грамм темір жойылса , тіршілігін тоқтатып , өліп қалар еді» бұл
көріністі суреттеген темірдің маңыздылығын айтқан атақты минеролог ,
академик А.Е. Ферсман

[pic]

Химик :

Темір кені қоры бойынша Қазақстан әлемінде 8-ші, оны өңдеуде 11
орында . Қазақстанда есепке алынған 37 кен орны бар . Темір
өндіретін зауыттар : Қарағанды , , Балқаш , Өскемен , Шымкент,
Павлодар түсті металлургия зауыттары бар . Темір периодтық жүйеде

4-период ,4-қатар ,8-топтың қосымша топша элементі р№ 26 т.д 0, +2,+3,
кейде +6 тотықсыздандырғыш болып табылады.

Физик : Ақ түсті , металдық жылтыры бар , тоқ пен жылуды жақсы
өткізетін , магнитке тартылатын , жұмсақ, созылғыш металл . Магниттік
қасиеті күшті металдар : темір, никель , кобальт .

Астроном темірді ертеде «Аспан тасы »деп атаған . Темір күн жүйесінде
ең көп тараған элемент. Жер ядросының 90% темір құрайды . Жер
мантиясында 12%, Жер қыртысында 5 % темір бар . Жер қыртысында таралуы
бойынша -6 орында . Күн жүйесінің орталық жұлдызын Темірқазық деп
атаған .

Геолог :

Темірдің табиғи минералдары :

Fe 3O4 магнитті немесе магнетит 72 % Fe

Fe 2O3 қызыл теміртас немесе гематит 70% Fe

Fe 2O3. 3H2O лимонит 50 % Fe

Темір кендерінің үлкен қоры Уралда . Онда таулар толық темірден
құралған . Қостанай өңірінде көптеп кездеседі (Соколов-Сарыбай )

Тарихшы : Темірдің ашылу тарихы : Жер бетінде темір алтыннан
да бағалы болған уақыттар болған. « темір ғасыры» деген терминді ғылымға
ХІХ ғасырдың басында дат ғалымы Томсен енгізген . Әйгілі Тайқазан
1399ж Түркістанда құйылған , құрамында 7 түрлі металл, темір, мырыш,
қалайы, қорғасын, мыс, күміс, алтын бар. Эйфель мұнарасы

1889жылы Парижде француз инженері Гюстов Эйфель алып мұнара құрылысын
аяқтады . Париж эмблемасына айналған мұнара биіктігі 300 метр, таза темір
металынан тұрады.

Биолог : Темірдің биологиялық маңызы .

Адам денесінде темір құрамы 3-7 гр дейін ұлпа, қан,ішкі мүшелерде
болады. Темір біздің организмге тамақ арқылы келеді. Ересек адамның
тәулік қажеттілігі 11-30 мг құрайды . Бұлшықет нәруызы –миоглобин ,
құрабында Fe +3 катионы етке қызыл түс береді . Жусан топырақта
темір мөлшерін көрсететін индикатор –ашық сары түске енсе , темір
мөлшерінің көп екенін көрсетеді.

Медицина : Адам ағзасында темір мөлшері жетіспеуінен қан аздық
(анемия) ауруы пайда болады. Ол дұрыс тамақтанбаудан , экологиялық
себептерден , әлсіреу, көп қан кету т.б пайда болады. Темір қара нанда ,
бұршақта , сары майда , қалақайда , етте, асқабақта , итмұрын тұнбасында ,
қара өрікте , жүзімде, жаңғақта ,малдың бауырында жеткілікті болады.
Ағзадағы темір мөлшерін көтеруге, темір изотоптары индикатор ретінде қан
ауруларын анықтауға қолданылады.

Дін : Құранның 26 сүресінде темір сүресі периодтық кестедегі
орнына сәйкес келеді. Бұл кездейсоқ жәйт емес . Мекедегі қара тастың
өзі де таза темірден жасалғаны белгілі , оның тіреусіз қалқып тұруы
магниттік қасиетіне негізделген.

Әдебиетші :

Бұл жерде біз данышпан Абайдың бір үзік жұмбақ келтірейік

Қара жер адамзатқа болған мекен ,

Қазына іші толған әр түрлі кен.

Ішінде жүз мың түрлі асылы бар ,

Солардың ең артығы немене екен ? шешуі : темір

Темірмін Жер әлемге кең таралған темірмін ,

Өндірістің тұлғасы боп көріндім.

Қара металл патшасы боп танылдым ,

Қарапайым үйдегі тұрмыста да,

Дамып жатыр алып құрылыста .

Қорытындылау . Оқушыларды бағалау . Үйге
тапсырма беру кезеңі .

-----------------------

Сабаққа қатысушылар: Химик, физик, биолог,астроном,
гиолог,әдебиетші,тарихшы.