Дала жұлдызы-ыбырай алтынсарин. тәрбие сағаты

Тәрбие сағаты "Дала жұлдызы-Ыбырай Алтынсарин "

Тақырыбы: Дала жұлдызы - Ыбырай Алтынсарин.
Мақсаты:1.Ы.Алтынсарин туралы түсініктерін кеңейту.
2.Ы.Алтынсариннің шығармаларымен таныстыру.
3.Білімге деген ынталарын , құлшыныстарын арттыру.
Сабақтың түрі:Аралас сабақ.
Сабақтың әдісі: Түсіндіру,сұрақ-жауап,әңгімелеу.
Көрнекілігі: Суреттер
Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі.Оқушылардың зейінін,назарын психологиялық жаттығулар арқылы сабаққа аудару. Білімдерін жан-жақты тексеру кезеңі:
* Жаттап келген өлеңдеріңді мәнерлеп оқып , мазмұның тоқталу.Индира <<Кел,балалар,оқылық!>>
Назерке <<Өнер білім бар жұрттар>>
Жаңа сабақ. Ы. Алтынсаринның өлеңдері мен әңгімелері.2. Ыбырай Алтынсариннің өмір жолына шолу жасау.Жылдар маңызды оқиғалар1841 жылы 20 қазанда Қостанай облысы Затабол ауданында туған.1850 жылы Орынбордағы қазақ балаларына арнап ашылған жеті жылдық орыс - қазақ мектебіне барған.1857 жылы <<өте жақсы>> деген бағамен бітірген.1859 жылы Орынбордағы шекаралық комиссияға тілмаш болған.1860 жылы Торғай мектебіне мұғалім болып тағайындалады.1864 жылы Торғайдағы мектепті ашады.1876 жылы Петербург, Қазан қалаларына барады.1879 жылы <<Қазақ хрестоматиясы>> Орынборда басылып шығады.1879 жылы Торғай облысы мектептерінің инспекторы қызметіне тағайындалады.1881 жылы Орск қаласында тұңғыш мұғалімдер мектебі ашылады.1879 - 1883 жылдары Торғай қаласының төрт уезінде (Торғай, Ырғыз, Троицк, Ақтөбе) мектептер ашылады.1883 жылы Торғайда қолөнер мектебі ашылады.1887 жылы Ырғызда тұңғыш қыздар мектебі ашылады.1889 жылы Ауыр науқастан 48 жасында қайтыс болады.Ы. Алтынсарин - оқулық авторы.1. <<Қазақ хрестоматиясына енген тақырыптар қандай бөлімдерден тұрады?А/ Балалар өмірінен алынған әңгімелер. Бұлар түрлі орыс хрестоматиясынан, көбінесе И. Паульсонның хрестоматиясынан алынды.Ә/ Әр түрлі жинақтардағы адамдар өмірінен алынған әңгімелер.Б/ Қазақ ақындарының ең таңдаулы өлең - жырларынан үзінді.В/ қазақтың мақал - мәтелдері.Ыбырайдың өлеңдерін оқып, мазмұнын талдау.Ыбырай өлеңдеріне байланысты кестелер толтыру.Ыбырай сөзі қандай қасиеттерді айқындайды?Араз бол кедей болсаң ұрлықпененТелмірме еш адамға мұңдықпененОқысаңыз балалар,Шамнан шырақ жағыларТілегенің алдыңнан,Іздемей - ақ табылар.Өнер - білім бар жұрттар,Тастан сарай салғызды.Айшылық алыс жерлерден,Жылдам хабар алғызды.Кім сендерді, балалар, сүйетұғын,Қуанышыңа қуанып, қайғыңа күйетұғын.Түн ұйқысын төрт бөліп, кірпік қақпай,Шешең байғұс дамылсыз жүре - тұғын.Өлең шумақтарын әдеби талдау жасау. Шумақ, бунақ, буын.Амина - <<Өзен>>Таулардан өзен ағар сарқырағанАйнадай сәуле беріп жарқырағанЖел соқса, ыстық соқса бір қалыпты,Аралап тау мен тасты арқыраған.Назерке- <<Өнер, білім бар жұрттар>>Өнер - білім бар жұрттар,Тастан сарай салғызды.Айшылық алыс жерлерден,Жылдам хабар алғызды.Қымбат- <<Кім сендерді балалар сүйетұғын.>>Кім сендерді, балалар, сүйетұғын,Қуанышыңа қуанып, қайғыңа күйетұғын.Түн ұйқысын төрт бөліп, кірпік қақпай,Шешең байғұс дамылсыз жүре - тұғын.Көрініс <<Жыл басына таласқан хайуанаттар>>
Ы. Алтынсарин өлеңдерінің ерекшелігі?Ы. Алтынсаринды <<Әңгіме шебері>> деп өздерің жаңа айттыңдар. Ендеше қандай әңгімелері бар екенін еске түсірейік.Көрініс <<Әке мен бала>> .1. Сұраққа жауап. Әңгіме неге әке мен бала деп аталған? Негізгі тақырыбы не? Әңгімедегі бала қандай? Әңгімедегі әкеге мінездеме беріңдер. Еңбек туралы мақал - мәтелдер айтыңдар.Балаға қандай кеңес берер едіңдер. Ы. Алтынсаринның осы әңгімеге ұқсас қандай әңгімесін білесіңдер?Шығармашылық жұмыс. Ой толғау.1. <<Ыбырай Алтынсарин - қазақ арасынан шыққан тұңғыш кемеңгер адам еді, ол өзінің қараңғы, көшпелі халқының ішіне еуропалық мәдениеттің жарық сәулесін таратты>><<Оренбурский листок>> газетінен2. Ы. Алтынсаринды неге <<Балалар әдебиетінің атасы>> деп атаған?3. Ыбырай атама хат.Қосымша дерек.Қазақ әдебиетінде педагог - жазушының көркем бейнесі жасалуда.Мысалы, белгілі ақын Ғафу Қайырбеков " Дала қоңырауы" поэмасын, М. Ақынжанов " Ы. Алтынсарин " пьесасын, Жайсаңбек Молдағалиев "Алғашқы ұстаз" романы жазды, Кинофильм түсірілген. Қостанайда ескерткіші бар т. б.Үй тапсырмасы: Ы. Алтынсарин әңгімелерін талдау.
" Дүние қалай етсең табылады "
Өнер - білім бар жұрттар
Ыбырай Алтынсарин

Бет 1 . Барлығы 2 бетӨнер - білім бар жұрттарТастан салай салғызды;Айшылық алыс жерлерден,Көзіңді ашып - жұмғанша,Жылдам хабар алғызды.Аты жоқ құр арбаныМың шақырым жерлерге,Күн жарымда барғызды.Адамды құстай ұшырды;Мал істейтін жұмыстыОт пен суға түсірді;Отынсыз тамақ пісірді,Сусыздан сусын ішірді.Теңізде жүзді балықтай,Дүниені кезді жалықпай,Білгендерге осыларБәрі - дағы анықтай,Білмегенде танықтай;

Бет 2 . Барлығы 2 бетБіз де бекер жатпалық,Осыларға таныспай;Ат өнері білінбесБәйгеге түсіп жарыспай;Желкілдеп шыққан көк шөптейЖаңа өспірім достарым,Қатарың кетті-ау алысқа-ай,Ұмтылыңыз, қалыспай.Біз надан боп өсірдікИектегі сақалды.Өнер - жігіт көркі депЕскермедік мақалды...Біз болмасақ сіз барсыз,Үміт еткен достарым,Сіздерге бердім батамды.
Өзен
Ыбырай Алтынсарин
Таулардан өзен ағар сарқыраған,Айнадай сәуле беріп жарқыраған.Жел соқса, ыстық соқса бір қалыпта,Аралап тау мен тасты арқыраған.Көңілің суын ішсең ашылады,Денеңде бар дертінді қашырады.Өксіген оттай жанып жануарларӨзеннен рақат тауып басылады.Қынарда тілсіз тұрған тоғайлар даШуылдап желмен бірге бас ұрады...Он мың мал айдап өтсең лай қалмайды,Тасыса су бармаған сай қалмайды.Тасыған өзен судың қуатыменКөк шығып шөп бітпеген жай қалмайды.Ел қыстап күн көреді жаныбында,Дәм болар алуан - алуан балығында...Тас таста, алтын таста сынамаққа,Сонда да аққан өзен қалыбында.Құдіретін құдайымның көресін бе?Не нәжіс тоқтар өзен денесінде...Арыстан демалуға суға кірсе,Балықтар шымшып ойнар терісіне...

Кел, балалар, оқылық
Ыбырай Алтынсарин
Бет 1 . Барлығы 4 бетБір құдайға сиынып,Кел, балалар, оқылық ,Оқығанды көңілгеЫқыласпен тоқылық..Істің болар қайырыБастасаңыз алдалап,Оқымаған жүредіҚараңғыны қармалап.Кел, балалар, оқылық,Оқығанды көңілгеЫқыласпен тоқылық..Оқысаңыз , балалар,Шамнан шырақ жағылар,Тілегенің алдыңнанІздемей-ақ табылар.
Бет 2 . Барлығы 4 бетКел, балалар, оқылық,Оқығанды көңілгеЫқыласпен тоқылық..Мал дәулеттің байлығы,Бір жұтасаң жоқ болар,Оқымыстың байлығы,Күннен- күнге көп болар,Еш жұтамақ жоқ болар.Кел, балалар, оқылық,Оқығанды көңілгеЫқыласпен тоқылық..Сиса көйлек үстіңдеТоқуменен табылған...Сауысқанның тамағыШоқуменен табылған...Өнер- білім бәрі деОқуменен табылған.Кел, балалар, оқылық,Оқығанды көңілгеЫқыласпен тоқылық..Надандықтын белгісі -Еш ақылға жарымас.
Бет 3 . Барлығы 4 бетЖайылып жүрген айуандайАқ, қараны танымас.Аяңшыл ат арымас,Білім деген қарымас...Жөн білмеген наданғаҚыдыр ата дарымас.Кел, балалар, оқылық,Оқығанды көңілгеЫқыласпен тоқылық..Оқу деген шыны - ды,Тұрған сайын шыныққан...Оқу білген адамдарМай тамызған қылыштан...Білмегенді білугеЕсті бала тырысқан,Есер бала ұрысқан.Кел, балалар, оқылық,Оқығанды көңілгеЫқыласпен тоқылық..Әлпештеген ата - анаҚартаятын күн болар.Қартайғанда жабығып,Мал таятын күн болар.Ата - енең картайса -Тіреу болар бұл оқу,Қартайғанда мал тайсаСүйеу болар бұл оқу.Кел, балалар, оқылық,Оқығанды көңілгеЫқыласпен тоқылық..
Бет 4 . Барлығы 4 бетОқу білген танидыБір жаратқан құдайды,Танымаған құдайдыНе ғылғанда ұнайды?Шырағым абай болгай деп,Ата - енең жылайды,Баладан қайыр болмаса,Баланы неге сұрайды.
Ыбырай Алтынсарин - Кел, балалар, оқылық

Бір Аллаға сиынып,
Кел, балалар, оқылық ,
Оқығанды көңілге
Ықыласпен тоқылық..
Істің болар қайыры
Бастасаңыз алдалап,
Оқымаған жүреді
Қараңғыны қармалап.
Кел, балалар, оқылық,
Оқығанды көңілге
Ықыласпен тоқылық..
Оқысаңыз , балалар,
Шамнан шырақ жағылар,
Тілегенің алдыңнан
Іздемей-ақ табылар.
Кел, балалар, оқылық,
Оқығанды көңілге
Ықыласпен тоқылық..
Мал дәулеттің байлығы,
Бір жұтасаң жоқ болар,
Оқымыстың байлығы,
Күннен- күнге көп болар,
Еш жұтамақ жоқ болар.
Кел, балалар, оқылық,
Оқығанды көңілге
Ықыласпен тоқылық..
Сиса көйлек үстіңде
Тоқуменен табылған...
Сауысқанның тамағы
Шоқуменен табылған...
Өнер- білім бәрі де
Оқуменен табылған.
Кел, балалар, оқылық,
Оқығанды көңілге
Ықыласпен тоқылық..
Надандықтын белгісі -
Еш ақылға жарымас.
Жайылып жүрген айуандай
Ақ, қараны танымас.
Аяңшыл ат арымас,
Білім деген қарымас...
Жөн білмеген наданға
********** дарымас.
Кел, балалар, оқылық,
Оқығанды көңілге
Ықыласпен тоқылық..
Оқу деген шыны - ды,
Тұрған сайын шыныққан...
Оқу білген адамдар
Май тамызған қылыштан...
Білмегенді білуге
Есті бала тырысқан,
Есер бала ұрысқан.
Кел, балалар, оқылық,
Оқығанды көңілге
Ықыласпен тоқылық..
Әлпештеген ата - ана
Қартаятын күн болар.
Қартайғанда жабығып,
Мал таятын күн болар.
Ата - енең картайса -
Тіреу болар бұл оқу,
Қартайғанда мал тайса
Сүйеу болар бұл оқу.
Кел, балалар, оқылық,
Оқығанды көңілге
Ықыласпен тоқылық..
Оқу білген таниды
Бір жаратқан құдайды,
Танымаған құдайды
Не ғылғанда ұнайды?
Шырағым абай болгай деп,
Ата - енең жылайды,
Баладан қайыр болмаса,
Баланы неге сұрайды.

Қарға мен түлкі
Ыбырай Алтынсарин
Ашылып түлкі жүрді жапандарда,Тамақ іздеп жол шекті сапарларға...Ешнәрсені көре алмай келе жатса,Көзіне түсті алыстан жалғыз қарға.Жүгіріп түлкі соған жетіп келді,Қарға ағаштың басында мұны көрді.Тістегені аузында тәтті ірімшік,Оны көріп түлкі - екең сөйлей берді.<<Қарға батыр, әр сөзің күміс, алтын.Сырттан халқаң тілейді барша халқың.Қарға әніңдей әуез жоқ деп.Осылайшы шығады сыртқа даңқың.Сандуғаш, бұлбылдарды көріп едім,Жүзіңді бір көруге келіп едім,Даусыңды бір шығаршы шаттанайын,Сырттан асық болғаннан өліп едім>>.
Басын салып, құйрығын бұлғаңдатып,Екі көзін қарғаға қылмаңдатып.<<Қарға тақсыр, көз жасым көріңіз>>,- деп,Жыламсырап сөйлейді жылмаңдатып.Масаттанып бұл қарға сілкінеді,Ішін тартып миықтан бір күледі.<<Арып - ашып алыстан келген шығар,Көңілі тынып кетсінші, шіркін>>, - деді.Мақтау сөзге семіріп, судай тасып,Пәрменінше << қарқ >> етті аузын ашып;Қарқ еткенде, ірімшік жерге түсіп,Оны кетті түлкі - екең алды қашып.