Жыраулар поэзиясындағы көне сөздер

Аңқаты жалпы орта білім беретін мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Амангул Жаксылыковна Нахуанованың қолданбалы курсқа арналған авторлық бағдарламасы.

Батыс Қазақстан облысы, Теректі ауданы, Аңқаты ауылы.

Түсінік хат.

Жыраулар поэзиясы- өздері өмір сүрген тарихи кезеңнің жемісі. XV-XIXғасырларда өмір сүріп, сол кезеңнің зор дүбірлі тарихи оқиғаның жалынды жыршысы, насихатшысы да болды. Жыраулар - халық бірлігін, ел тыныштығын тілеген жауынгер, күрескер ақындар. Олардың жырларының арқауы- ел тағдыры, ел жайы, халық тілегі. Өз толғауларында заманының көкейкесті мәселелерін көтеріп, Отанын сүю, халықты бірлікке үндеу, ел қорғаны батырларды ардақтау, оларды халқына үлгі ету, татулыққа шақыру, елдің бейбітшілігін, тыныштығын сақтау сияқты әлеуметтік аса маңызды мәселелерді сөз етті. Жыраулар поэзиясында бұл күнде ұмыт бола бастаған немесе мүлде ұмытылған, я болмаса мағынасы өзгерген сөздер мен тіркестердің кездесуі табиғи да, заңды. Сондай сөздердің сырын біліп, қолданылған жердегі мағынасын түсіну, олардың түп-төркінін танып отыру өте қажет.

Уақыт өте келе әр заманның өз талабына сай осы көнерген сөздердің мағынасы ұмытыла бастаса да, «дәстүрдің озығы бар, дәурені өткен тозығы бар» дегендей, бұларды қайтадан жаңғыртып, қазіргі ұрпақтың есіне салу әрбір адамның міндеті деп білемін.

Осы жұмысты жазуда оқушылардың іскерлік машықтарының шыңдалуына, әдебиет пәніне деген қызығушылықтарының артуына, шығармашылық ойлау деңгейлерінің көтерілуіне ықпал етуге тырысамын. Осындай ізденістің, шығармашылық жұмыстың нәтижелері талантты ұстаздың қажетіне жарар деген ниетпен осы еңбекті ұсынамын.

Пәннің мақсаты - XV-XIX ғасырда өмір кешкен жыраулар поэзиясындағы көне сөздердің шығу төркінін анықтау, кірме сөздерді ажырату, сөз мағыналарын ашып көрсету. Оқушының теориялық білімін практикамен ұштастыру, тіл дамыту мақсатында оқушыларға көркем шығарма оқытылып, оқиғалы шығарма мазмұнына қарап сурет салу, түрлі еркін тақырыптарға шығарма жазу. Сондай-ақ, ұйқас туралы түсінік беру, өлеңдерге талдау жасау, жыраулар мақамымен оқушылар өз бетінше өлең құру сияқты тәсілдер қолданамын.

Жыраулар поэзиясында халық даналығы, терең философия, ой жатыр. Сондықтан ойлы шәкірт қоғамда өз орнын ойып алары анық. Әдебиетті оқу арқылы бала шәкірт үлкен өмірде өз бетімен өмір сүруге үйренеді деп ойлаймын. Сондықтан бағдарламаны оқыту барысында қызықты пікірталастар, кездесулер, саяхаттар, оқырмандар конференциясы өткізіліп тұрады.

Тақырыптық жоспар.

Қазақ әдебиеті. Жыраулар поэзиясындағы көне сөздер.

(Аптасына - 2 сағат, жылдық сағат - 68 сағат)

10-11-сыныптар үшін.

№

Тақырыптың аты

Сағат саны

Әдіс-тәсілдер

Өтілетін күні.

№: 1

Тақырыптың аты: І. Кіріспе. XV-XIX ғ. ғ. жыраулар поэзиясы.

Сағат саны: 1

Әдіс-тәсілдер: «Бастау» газетінің жылдық жоспарымен таныстыру, алқаларды сайлау. Шолу, әңгімелесу, талқылау.

Өтілетін күні.:

№: 2

Тақырыптың аты: Асан - өз заманының асқан ақылгөйі. (XVғ. )

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: Талдау, ой толғау, жеке, топпен жұмыс.

Өтілетін күні.:

№: 3

Тақырыптың аты: «Есті десең кем деме»

Сағат саны: 1

Әдіс-тәсілдер: Өлеңнің ерекшелігіне тоқталу.

Өтілетін күні.:

№: 4

Тақырыптың аты: Қазтуған жырау - қызыл тілдің шешені. (XVғ)

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: СТО әдістерін пайдалану.

Өтілетін күні.:

№: 5

Тақырыптың аты: «Алаң да алаң, алаң жұрт» толғауы.

Сағат саны: 1

Әдіс-тәсілдер: Толғай тіліне талдау жасау, мақамы бойынша өлең шығару.

Өтілетін күні.:

№: 6

Тақырыптың аты: Доспамбет жырау (XVІ ғ. )

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: Оқу, талдау.

Өтілетін күні.:

№: 7

Тақырыптың аты: «Қоғалы көлдер, қом сулар»

Сағат саны: 1

Әдіс-тәсілдер: Мәнерлеп оқу.

Өтілетін күні.:

№: 8

Тақырыптың аты: Шалкиіз жырау (1465-1560)

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: «Ұқсастық және даралық» әдісі

Өтілетін күні.:

№: 9

Тақырыптың аты: Би Темірге бірінші (толғау)

Сағат саны: 1

Әдіс-тәсілдер: Зерттеу, талдау.

Өтілетін күні.:

№: 10

Тақырыптың аты: Жиембет жырау -әскербасы, әрі әйгілі ақын. (XVІІ ғ. ) «Еңсегей бойлы ер Есім»

Сағат саны: 3

Әдіс-тәсілдер: «Түртіп алу» тәсілі.

Өтілетін күні.:

№: 11

Тақырыптың аты: Өзіндік жұмыс

Сағат саны: 1

Әдіс-тәсілдер: І топ- «Ой толғау», ІІ топ - «Сыр толғау», ІІІ топ- «Жыр толғау»

Өтілетін күні.:

№: 12

Тақырыптың аты: Ақтамберді жырау (1675-1768 ж. ж. ) «Күлдір-күлдір кісінетіп».

Сағат саны: 3

Әдіс-тәсілдер:

Мәнерлеп оқу, жырау мақамы

бойынша жыр жазу.

Өтілетін күні.:

№: 13

Тақырыптың аты: Үмбетей жырау (1706-1778 ж. ж) «Бөгембай өліміне»

Сағат саны: 3

Әдіс-тәсілдер: Іздендіру, пікір айту.

Өтілетін күні.:

№: 14

Тақырыптың аты: Бұқардың жыраулық өмірі мен өнері.

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: Кең ауқымды дәріс

Өтілетін күні.:

№: 15

Тақырыптың аты: Бұқар жырау толғауларындағы Абылай бейнесі

Сағат саны: 1

Әдіс-тәсілдер: «Талқылау кестесі»

Өтілетін күні.:

№: 16

Тақырыптың аты: Жыраулар поззиясының тілдік көркемдеуіш құралдары мен түрлері. (Теңеу, эпитет, метафора)

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: «Жыршылар тағылымы» «Жас жыраулар» сайысы.

Өтілетін күні.:

№: 17

Тақырыптың аты: Баяндама жазу.

Сағат саны: 1

Әдіс-тәсілдер: Маған ұнаған жырау өмірі мен жырлары.

Өтілетін күні.:

№: 18

Тақырыптың аты: Жыраулар толғауларындағы көркемдік тәсілдер.

Сағат саны: 1

Әдіс-тәсілдер:

Өтілетін күні.:

№: 19

Тақырыптың аты: Кейбір сөздердің мағыналарының өзгеруі.

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер:

Өтілетін күні.:

№: 20

Тақырыптың аты: Тест жұмысы.

Сағат саны: 1

Әдіс-тәсілдер:

Өтілетін күні.:

№: 21

Тақырыптың аты: Қорытынды сабақ

Сағат саны: 1

Әдіс-тәсілдер:

Өтілетін күні.:

№:

Тақырыптың аты: 11-сынып.

Сағат саны:

Әдіс-тәсілдер:

Өтілетін күні.:

№: 1

Тақырыптың аты: ІІ. Жыраулар поэзиясындағы көне сөздердің лексикалық топтары.

Сағат саны: 1

Әдіс-тәсілдер:

Өтілетін күні.:

№: 2

Тақырыптың аты: Әскери атаулар.

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: Терминологиялық сөздікпен жұмыс.

Өтілетін күні.:

№: 3

Тақырыптың аты: Әкімшілік атаулар.

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: Түсіндірме сөздікпен жұмыс.

Өтілетін күні.:

№: 4

Тақырыптың аты: Тұрмыстық зат атаулары.

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: Көркем әдебиетпен өз бетінше жұмыстану.

Өтілетін күні.:

№: 5

Тақырыптың аты: Аң-құс атауы.

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: Пәнаралық байланыс. Жануартану пәні бойынша.

Өтілетін күні.:

№: 6

Тақырыптың аты: Табиғат құбылысы атаулары

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: Пәнаралық байланыс. Көркем суретке қарап, жыраулар тілін пайдалана отырып, мәтін құру.

Өтілетін күні.:

№: 7

Тақырыптың аты: Заттың сын-сипатын білдіретін атаулар.

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: «Түсін мені» ойыны.

Өтілетін күні.:

№: 8

Тақырыптың аты: ІІІ. Жыраулар поэзиясындағы көне сөздердегі лексикалық қабаттар.

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер:

Өтілетін күні.:

№: 9

Тақырыптың аты: Араб, парсы тілдерінен енген сөздер.

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: Этимологиялық сөздік.

Өтілетін күні.:

№: 10

Тақырыптың аты: Монғол тілінен енген кірме сөздер.

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: «Проблемалық саудалас» әдісі.

Өтілетін күні.:

№: 11

Тақырыптың аты: Қытай тілінен енген көне сөздер.

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: Зерттеу.

Өтілетін күні.:

№: 12

Тақырыптың аты: Түркі тілдеріне ортақ сөздер.

Сағат саны: 2

Әдіс-тәсілдер: Жинақтау, талдау.

Өтілетін күні.:

№: 13

Тақырыптың аты: IV. Жыраулар поэзиясындағы көне сөздердің мағынасының кеңеюі мен көркемдік тәсілдері.

Ұқсас жұмыстар

КӨНЕ ТҮРКІ ПОЭЗИЯСЫНДАҒЫ ДӘСТҮР ЖАЛҒАСТЫҒЫ

Үйге тапсырма мин

Жыраулар поэзиясы

Қазақ тілі өлеңі

Бейнелі сөздің берені болған Қазақ тілі (әдеби танымдық кештің сценариі)

Оқушылардың өмірге деген көзқарасын қалыптастыруда поэзияның рөлі

Қазақтың ұлттық аспаптары

«ежелгі дәуір әдебиеті» факультативтік курсының бағдарламасы

Қамбар батыр жыры

XVIII ғ. ақын-жыраулар шығармалары тарихи дерек көзі ретінде қаншалықты құнды

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz