Тренинг

А.Жанпеісов атындағы №105 орта мектебінің
биология пәнінің мұғалімі Төреханова Жанна
Тақырып бойынша сергіту тренингі (мұғалім мәтінді оқиды, оқушылар
қимылмен көрсетеді):
Дельфиндер суда ж үзеді, денелері торпедо тәрізді болғандықтан, су тез
ағып кетеді. Кенгурулар - секіруден <<Әлем чемпиондары>>. Арт қы аяқтары
алдыңғыларына қарағанда ұзын әрі күшті. Олар секіріп, жерге қонғанда өте
жұмсақ болады, себебі олардың аяқтары пружина секілді жұмыс жасайды.
Жирафтың биік бойы өсімдіктердің жоғары ярусындағы жапырақтармен,
гүлдермен қоректенуіне мүмкіндік береді. Оларды алу үшін ол арқты
аяқтарымен тұрып, басын 7 метрге дейін созады. Өсімдіктер қаңшылыққа
төзімді және ылғал сүйгіш болып бөлінеді. Жас өсімдік бұтағы әлсіз
болғандықтан жел болса біресе оңға, біресе солға қозғалады.
Көртышқандардың күрек тістері және алдыңғы аяқтары мықты болғандықтан
жерді қазады. Құстар ұшуға бейімделген. Осылай организмдер қоршаған орта
жағдайларына бейімделеді.
ІІІ. Толғаныс.
Бейімділік түрлері
Қорғаныш рең. Жануарлардың немесе ұсақ жәндіктердің тіршілігін
сақтап қалуын қамтамасыз ететін дене жамылғыларының кез-келген ре ңі
қорғаныш рең деп аталады. Қорғаныш реңнің бірнеше түрлері: жасырушы,
бөлшектену, сақтандырушы, қауіп төндіруші, еліктеуші бар.
Жасырушы ре ң. Көптеген көбелектер мен қоңыздардың қанаттарының
немесе денесіні ң түрлі түсті болуынан оларды сәйкес өсімдіктер арасы нан
ажырату қиын. Солтүстікте жануарлардың көпшілігінің түстері ақ болып
келеді. Мысалы, а қ аю, аққұр. Кейбір жауарлардың дене пішіні мен реңі
айналасындағы заттарға ұқсайды. Мысалы, тропиктік орманда тіршілік ететін
жыландарды ондағы лианалардан ажырату мүмкін емес. Судағы қалың өскен
балдырлар арасынан теңіз атбасы мен инебалықты ажырату да оңайға түспейді.
Мүркөбелек жұлдызқұрты бұтаққа, Бразилияда тіршілік ететін
жапырақбалықтың рені мен пішіні жапыраққа ұқсайды.
Бөлшектену реңі. Орманды, далалы жерлердегі жануарларды ң
денелерінің жамылғысы жолақты немесе теңбілді болып, ағаштар мен шөптердің арасынан байқалмайды. Мысалы, зебра, жираф, жолбарыс, жылан,
кейбір құстардың жолақты және теңбіл түстері жарық пен көлеңкенің тез
алмасып отыруына сәйкес келеді.
Сақтандырушы рең - көбінесе улы, жағымсыз иіс бөлетін және шағатын
жәндіктерге тән. Ханқызы жағымсыз сұйықтық бөлсе, өлексе қоңызы, шағатын
сона аралар ашық реңдеріне байланысты жауларынан қорғана алады.
Қауіп төндіруші рең. Улы жылан, плащты кесіртке т.б. айбат шегуіне
байланысты көзге түседі. Олар улы зат бөлетіндіктен жаулары жемейді.
Еліктеуші ре ң. Бейімділіктің бұл түрі қорғана алмайтын жәндіктерде
байқалатын мимикрия жатады. Кейбір қауіпсіз жәндіктер пішіні, реңі
тұрғысынан улы, қауіпті жәндіктерге ұқсайды. Мысалы, шағатын шыбын араға,
улы емес жыландар улы жыландарға ұқсайды.
Тақырып бойынша сергіту тренингі (мұғалім мәтінді оқиды, оқушылар
қимылмен көрсетеді):
Дельфиндер суда ж үзеді, денелері торпедо тәрізді болғандықтан, су тез
ағып кетеді. Кенгурулар - секіруден <<Әлем чемпиондары>>. Арт қы аяқтары
алдыңғыларына қарағанда ұзын әрі күшті. Олар секіріп, жерге қонғанда өте
жұмсақ болады, себебі олардың аяқтары пружина секілді жұмыс жасайды.
Жирафтың биік бойы өсімдіктердің жоғары ярусындағы жапырақтармен,
гүлдермен қоректенуіне мүмкіндік береді. Оларды алу үшін ол арқты
аяқтарымен тұрып, басын 7 метрге дейін созады. Өсімдіктер қаңшылыққа
төзімді және ылғал сүйгіш болып бөлінеді. Жас өсімдік бұтағы әлсіз
болғандықтан жел болса біресе оңға, біресе солға қозғалады.
Көртышқандардың күрек тістері және алдыңғы аяқтары мықты болғандықтан
жерді қазады. Құстар ұшуға бейімделген. Осылай организмдер қоршаған орта
жағдайларына бейімделеді.
1. Бейімділікті ң мысалдарын олардың мінездерімен байланыс тыру
(жұптық жұмыс):

Ақ аюдың дене жамылғысының түсі
Жирафтың түсі
Ханқызының сұйықтық бөлуі
Жұлдызқұрттардың ашық дақтары
Көртышқандардың күрек тістері мен
аяқтары
Дельфиннің суда жүзуі, дене пішіні
Мүркөбелек жұлдызқұртының бұтаққа
ұқсауы
Улы жыландардың айбат шегуі
Шыбынның араға ұқсауы

Жасырушы рең
Бөлшектенуші рең
Мимикрия
Сақтандырғыш рең
Физиологиялық бейімделу
Қауіп төндіруші рең

Жауабы:
Ақ аюдың дене жамылғысының түсі - жасырушы рең.
Жирафтың түсі - бөлшектенуші рең.
Ханқызының сұйықтық бөлуі - сақтандырғыш рең.
Көртышқандардың күрек тістері мен аяқтары - физиологиялық бейімделу.
Дельфиннің суда жүзуі, дене пішіні - физиологиялық бейімделу.
Мүркөбелек жұлдызқұртының бұтаққа ұқсауы - жасырушы рең.
Улы жыландардың айбат шегуі - қауіп төндіруші рең.
Шыбынның араға ұқсауы - мимикрия.
2. Биологиялық диктант. Солтүстікте өмір сүретін жануарлардың дене
жамылғысы ... ақ түсті болады, мүркөбелектің жұлдызқұрты ... ұқсайды,
зебраның теңбіл түсі ... байланысты, сақтандырғыш рең ... жәндіктерге тән,
плащте кесірткенің айбат шегуі ... реңге жатады, шыбынның араға ұқсауы ...
реңге жатады.
Жауабы: ақ, бұтаққа, мекен ортасына, улы, жағымсыз иіс бөлетін
жәндіктерге, қаіп төндіруші рең, еліктеуші рең.