Ядроның құрылысы менқызметі. хромосомалардың химиялық құрамы. 11 сынып

Қостанай облысы
Жангелдин ауданы
Ақшығанақ ауылы
Қ.Топаев атындағы орта мектебі
Ақпанова Шолпан Бақбергенқызы
Биология пәнінің мұғалімі

Сайыстың тақырыбы: 10-11 сыныптар

Мақсаты:
Оқушыларға ядроның құрылысымен құрамы және тіршілік барысындағы барлық процестерін басқаратын ең негізгі бөлігі- деген ұғымды қалыптастыру.

Сабақ жоспары
Ұйымдастыру."Ой қозғау"
I.Білім жүйесі :Үй тапсырмасын сұрау.

II.Түсіну жүйесі: /жаңа материалдарда берілген білімді түсіну,түсіндіру, болжам жасау/топтық жұмыс түрлері
III.Талдау жүйесі:/жаңа білімді нақты жағдайда пайдалану/ топтық жұмыс
IV.Қолдану жүйесі: Жеке жұмыс
1-сұрақты суретте
V.Жинақтау жүйесі: Деңгейлік тапсырма
VI.Қорытынды
Үйге тапсырма:Ядроның құрылысы мен қызметі.
Хромосомалардың химиялық құрамы
Ұйымдастыру."Ой қозғау"
1.Оқушыларды түгендеу
2.Кітап құралдарын тексеру
I.Білім жүйесі :Үй тапсырмасын сұрау.
1.Ядросы жетілмеген ағза?
2.Ядросы жетілген ағза?
3.Ген дегеніміз не?
4.Хромосома дегеніміз не ?
II.Түсіну жүйесі: /жаңа материалдарда берілген білімді түсіну,түсіндіру, болжам жасау/топтық жұмыс түрлері
Ядро - өсімдіктер мен жануарлар жасушасының тұрақты бөлігі.Ядросы толық жетілген организмдерді эукариоттар , ал ядросы жетілмеген организмдерді прокаиоттар деп атайтындарын білесіңдер.
Грекше "kаrуоn" ядро деген сөзді білдіреді
Ядроның құрылысы күрделі . Оның қатысуымен жасушада өте маңызды тіршілік процестері жүзеге асырылады.Ядроның сыртын әрқайсысы қаптайтын 3қабаттан тұрадыекі мембрана қоршайды.Ядроның құрылысы күрделі,онда тірі организмдердің тұқым қуалайтын белгілері мен қасиеттерін сақтайтын хромосомалардағы ДНҚ,ядро шырыны,ядрошық,РНҚ және т/б құрамдас бөліктер болады.Жасушаның тіршілігіне байланысты ядроның құрамы,қызметі,пішіні мен мөлшері өзгеріп отырады.
Ядроның құрылысы
ЯДРО
Ядро қабықшасыҚұрамы және құрылысы ЯДРО ШЫРЫНЫ
ЕРІГЕН ЗАТТАР
ЯДРОЯДРООрганикалық заттар,нәруыз,РНҚБейорганикалық су,минералды тұздар
ХромосомаларЯдрошық

Ядроның ішіндегі дөңгелек денеНәруыздан тұрады

Тіршілік формалары

Жасушасыз
Жасушалы


Прокариоттар Эукариоттар Вирустар
/ядросы жоқтар/ /ядросы барлар/
Көк-жасыл Жоғары сатыдағы
Балдырлар өсімдіктер,жануарлар,
Бактериялар біржасушалы және көпжасушалы бал-р
саңырауқұлақтар,қарапайымдар
Негізгі оргатерерМен бөлімдері
Құрылысы
Қызметі
Ядро
Дөңгелек не сопақша
Жасушадағы барлық тіршілік проц-есін
басқарады,тұқым қуалау қасиетін
сақтайды,ұрпақтан-ұрпаққа беріледі.

Ядро
мембранасы
1.Ядроны цитоплазмадан бөліп тұрады
2.Ядро мен цитоплазма арасында зат
алмасу процесінің жүруіне мүмкіндік береді.

Ядро шырыны
Ядро мен хромосомалар тіршілік ететін орта

Ядрошық
Рибосомалар

Хромосомалар
Құрамында ДНҚ бар,тұқым қуалау
қасиетін сақтайды,ұрпақтан-ұрпаққа береді.

Жасуша ядросының құрылысы мен қызметі Әртүрлі
организмдер хромосомаларының
саны
Адам 46д/ж 23ж/ж
Жылқыда 66 д/ж 33ж/ж
Бақада 26д/ж 13ж/ж
Жүгеріде 20 10
Ас бұршақта 14 7
Дрозофила шыбыны 8 4
Тышқан 40 20

Хромосомалардың әр түрлі типтері
/Г.А.Левитский бойынша/
Метацентрлі/тең ашалы/хромосомалар

Субметацентрлі хромосома

Акроцентрлі
хромосома

Телоцентрлі хромосома

Спутникті хромосома

Атауы
Сызбанұсқа
Метацентрлі
Хромосоманың дәл ортасында орналасып ,тең екі ашаға бөледі
Субметацентрлі
Хромосомалардың ортасынан сәл оңға немесе солға орналасса,онда хромосома тең екі емес екі ашаға бөлінеді
Акроцентрлі
Хромосоманың бір ұшына жақын орналасса, онда хромосома тең емес екі ашаға бөлінеді.Бір ашасы ұзын,екіншісі қысқа болады
Телоцентрлі
центромера хромосоманың ұшында орналасса
Спутникті
Хромосоманың екінші буыны өте ұзын болады да, хромосоманың аз бөлігін негізгі бөлігінен бөліп тұрады

III.Талдау жүйесі:/жаңа білімді нақты
жағдайда пайдалану/ топтық жұмыс
Сандар сөйлейді
1.Ядроның құрамы өзгеріп отырады
2.Ядрошықтың құрамында ------нәруыз болады
10мкм
46
3.Ядрошықта цитоплазмалық РНҚ және РНҚ
синтезделеді
1,2мкм
4.Адамда
1,5%
5 жүгеріде
70%
8,0%
6.Бақада
7.Бұршақта
20
26
30%

14
26

IV.Қолдану жүйесі: Жеке жұмыс
1-
2-
3-
4-
5-
1-сұрақты суретте

Ядро,цитоплазма және эндоплазмалық тор
1-
2-
3-
4-

Хромосомалар типтер

V.Жинақтау жүйесі: Деңгейлік тапсырма
А.1.Жасушадағы ядроны сипаттаңдар Оның құрамы қандай?
2.Хроматин,хромосома дегеніміз не?
В.1.Ядролы мен ядросыз ағзаларды айтып шық?
2.Хромосомалардың құрылысы мен құрамы
С.1.Кариотип деген не?
2.Адам жасушасының ядросында қанша хромосома болады?
Сабақты бекіту кезеңі
Тақырыптың түйіні
1.Ядро - өсімдіктер мен жануарлар жасушасының тұрақты құрамды бөлігі.
Ядроның жетілуіне қарай организмдер эукриоттар және прокариоттар
болып екі топқа бөлінеді
2.Ядро саңылаулары арқылы цитоплазмамен және жасушаның басқа
органоидтерімен тығыз байланысты
3.Ядроның құрамы өте күрделі. Ол тірі организмдердің тұқым қуалайтын
белгілері мен қасиеттерін ДНҚтүрінде сақтайтын хромосомалар,
Ядрошық,РНҚ т,б құрамдас бөліктерінен тұрады.
4.Әр түрге тән хромосомалар саны құрамы жөнінен әр текті болады.
Олардың құрамында 40%ДНҚ,
гистон20% қышқыл нәруыз және РНҚ болады
VI.Қорытынды: Бағалау
Үйге тапсырма:
Ядроның құрылысы мен қызметі.
Хромосомалардың хъимиялық құрамы