Топырақтан суды және минералды заттарды сіңіру органикалық және минералдық тыңайтқыштар. Фотосинтез, күннің жарығы мен хлорофилдің осы процестегі рөлі.

Өткізілетін күні : 29. 11. 2013ж.

Сыныбы : 6 «Ә»

Сабақтың тақырыбы : Топырақтан суды және минералды заттарды сіңіру органикалық және минералдық тыңайтқыштар. Фотосинтез, күннің жарығы мен хлорофилдің осы процестегі рөлі.

Сабақтың мақсаты :

Білімділік : Фотосинтез, күннің жарығы мен хлорофилдің осы процестегі рөлі, мәлімет беріп, меңгерту, танымдық қабілеттерін арттыру.

Дамытушылық : Пәнге, тақырыпқа байланысты қызығушылықтарын дамыту. Ой түйсігін кеңейту.

Тәрбиелік : Табиғатты сүюге және ұқыпты ұстауға тәрбиелеу; ой өрістерін кеңейту, тәрбие беру.

Сабақтың типі : Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі : Жаңа сабақ.

Сабақтың көрнекілігі: Плакаттар.

Сабақтың жоспары : I. Ұйымдастыру

II. Үй тапсырмасын тексеру

III. Жаңа сабақ

IV. Бекіту

V. Үйге тапсырма

VI. Бағалау.

VII. Қорытындылау

Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру

А) Оқушылармен амандасу;

Б) Бүгін кім кезекші?

В) Оқушылардың сабаққа қатысымын тексеру

II. Үй тапсырмасын тексеру

Балалар, өткен сабақта біздер өсімдіктер және қоршаған орта тақырыбы бойынша плакатты түсіндіреміз

Сұрақтар:

1. Өсімдіктің жер астындағы бөлігі (тамыр)
2. Өсімдік тіршілігіне қажетті (ауа)
3. Өсімдіктің жер бетіндегі бөлігі (сабақ)
4. Шыршаның жапырағы не сияқты болады (ине)
5. Өсімдіктің діңі жуан, әрі мықты болатын тобы (ағаш)
6. Қант пен глюкоза түзетін өсімдік мүшесі (жапырақ)
7. Итмұрын қай топқа жатады (бұта)

III. Жаңа сабақ

Тыңайтқыштар - құрамында қоректік элементтер болатын заттар. Өсімдіктердің толық, өсіп-жетілуіне қажет элементті қоректік элемент дейді. Өсімдіктердің өсіп, өнім беруі үшін қажет қоректік элементтердің маңызы ерекше. Фотосинтез кезінде өсімдіктердің жапырағы арқылы және топырақтан алатын химиялық элементтерінің саны 50 шақты.

Тыңайтқыштар - өсімдіктердің топырақтан қоректенуін жақсарту үшін қолданылатын органикалық және минералдық заттар. Тыңайтқыштарды дұрыс пайдаланғанда ауыл шаруашылық дақылдарының түсімі артады, өнім сапасы жақсарады.

Елімізде өсірілетін алуан түрлі ауыл шаруашылығы дақылдарынан мол, тұрақты, әрі сапалы өнім алуда басқа да агротехникалық шаралармен қатар, тыңайтуды дұрыс ұйымдастырудың маңызы орасан зор.

Ауыл шаруашылығы практикасында егіншілікті химияландыру, оны жедел дамытудың куатты факторы екенін сенімді дәлелдеп берді. Мысалы, азотты тыңайтқыш астық дәніндегі белок мөлшерін арттырады, фосфорлы тыңайтқыш зығыр талшығының сапасын жақсартады, зығыр, күнбағыс тағы басқа дақылдар тұқымындағы май мөлшерін көбейтеді. Калий тыңайтқышы кант қызылшасы тамырының қант, картоптың крахмал мөлшерін арттырады.

Кестемен жұмыс

Өсімдік аттары

Тыңайтқыш

Қай мүшесіне қажет

Шашу мерзімі

Қандай күйде

Өсімдік аттары: Қырыққабат

Тыңайтқыш: Азот

Қай мүшесіне қажет: Жапырағы мен сабағына

Шашу мерзімі: Жаздың алғашқы айы

Қандай күйде: Сұйық ерітінді

Өсімдік аттары: Қызанақ

Тыңайтқыш: Фосфор, калий

Қай мүшесіне қажет: Жемісіне

Шашу мерзімі: Жаздың екінші жартысы

Қандай күйде: Құрғақ және ерітінді

Өсімдік аттары: Картоп

Тыңайтқыш: Фосфор, калий

Қай мүшесіне қажет: Түйнегіне

Шашу мерзімі: Жаздың екінші жартысы

Қандай күйде: Құрғақ және ерітінді

Өсімдік аттары: Күздік дақылдар

Тыңайтқыш: Калий

Қай мүшесіне қажет: Барлық мүшесін суыққа төзімді етуге

Шашу мерзімі:

Қандай күйде:

Фотосинтез дегеніміз - жасыл жапырақ хлоропластары арқылы күн сәулесі энергиясының химиялық байланыс энергиясына айналу процесі.

Фотосинтезді зерттеу барысындағы ең басты мәселелердің бірі - осы процестің өсімдіктердің жасыл жапырақтарында жүзеге асуы құбылысын ашу. Бұл сұраққа нақты жауап берген неміс ғалымы Т. В. Энгельман болды. Ол фотосинтез процесінің хлоропластарда жүретінін дәлелдеу үшін жасушаның әр түрлі бөліктерін кішкене сәуле шоқтарымен жарықтандыруға болатын микроскоп құрастырды. Жасушаның жеке бөліктерін жарықтандыра отырып, оның қай бөлігінің фотосинтезге кабілетті екенін зерттеді. Сөйтіп, ол жасушаның қай бөлігі фотосинтез процесі үшін жарық қабылдағышы бола алатынын дәлелдеді. Фотосинтездік белсенділікке талдау жасау үшін ол тек анаэробты жағдайды ғана талдап алды. Ол үшін қозғала алатын және оттектің концентрациясы жоғары болатын аймақ бағытына қарай жылжитын бактерияларды қолданды. Сонда Т. В. Энгельман бактериялардың жасушаның жарық түскен хлоропластарына жылжитынын басқа жарық түскен органоидтеріне жылжымайтынын байқаған. Бұдан Энгельман: "Хлоропластар жасушалары оттек орталығы болып табылады және фотосинтез процесі нәтижесінде оттек бөлінеді" деген тұжырым жасаған. Сонымен фотосинтез процесі кезіндегі жарықтың сіңірілуі мен оттектің бөлінуі тек хлоропластарда жүретіні анықталды.

Фотосинтез процесі екі сатыға бөлінеді. Жарық және қараңғы фазалары. Жарық фазасының реакциялары хлоропластың бетіндегі мембраналық түзілім - ламеллада жүрсе, караңғы фазасының реакциялары хлоропласт денесінде немесе стромасында өтеді. Фотосинтездің жарық фазасы реакцияларының әлементарлық өлшем бірлігі - квантосомалар болып табылады. Оның құрамына хлорофилдің 230 молекуласы және электрон тізбегін тасымалдауға қатысатын нәруыздар - цитохром b, с және ферредоксин кіреді.

Жарық фазасы.

Энергетикалық процестер тікелей жарық фазасында жүреді. Жарық кванты хлоропласта орналасқан хлорофилл пигменті арқылы қабылданады. Жарық кванты мен хлорофилдер әрекеттескенде, электрондар пайда болады. Олардың ежелгі және қазіргі өсімдік организміндегі жүру жолдары бірдей емес. Ежелгі фотосинтездеуші бактериялар мен төменгі сатылы балдырларда электрондар электронды тасымалдаушы тізбек арқылы тасымалданғанда, бейорганикалық фосфат пен аденозиндифосфаттан (АДФ) аденозинтрифосфат (АТФ) түзіледі. Бұл процесте электрондар хлорофилге қайтып оралатындықтан, циклдік фотофосфорлану деп аталады. Хлоропласт ламелласының квантосомаларында орналасқан циклді фотофосфорлану тек кана фотосинтездеуші микроорганизмдер мен төменгі сатыдағы балдырларда ғана емес, жасыл өсімдіктерде де жүреді. Циклді фотофосфорлану жүретін құрылым - I фотожүйе деп аталады. I фотожүйе құрамында хлорофилл a, с бар. Олар 700 нм-де жарық сіңіреді. Жасыл өсімдіктердің фотосинтезін зерттеуде Р. Хилл 1937 жылы үлкен үлес қосты. Ол алғаш рет судың фотолизі кезіндегі молекулалық оттектің бөлінуі фотосинтездің жарық фазасында жүретін реакция екендігін аныңтаған. Бұл реакция жүзеге асу үшін міндетті түрде электрондар акцепторы қатысуы қажет, мысалы, феррицианид немесе энергия жұмсау арқылы жинайды. Осы циклдік емес фотофосфорланудың пайда болуы нәтижесінде жоғары сатыдағы (жасыл) балдырлар мен жасыл өсімдіктер атмосфераға оттек бөле бастады. Ал олардың пайда болуына дейін атмосферада оттек болмаған. Жасыл өсімдіктердің арқасында аэробты тіршілік және аэробты организмдер эволюциясы пайда болды.