Қадыр Мырза Әли Кәрі қыран

І. Қызығушылықты ояту.

1. Мұғалімнің кіріспе сөзі: -Бүгін біз балалық шағы Отан соғысының қасіретті жылдарымен, жоқшылықпен тұспа-тұс келген Қадыр Ғинаятұлының өмірімен, шығапмашылығымен, «Кәрі қыран» атты өлеңімен танысамыз.

Қадыр Ғинаятұлы - ақын, жазушы. Ол 1935 жылы 5 қаңтарда Батыс Қазақстан облысының Сырым ауданындағы Жымпиты аулында дүниеге келген. Елуден аса кітаптың авторы. 200-дей өлеңіне ән жазылған. «Қыз Жібек» фильміне арнап жазылған «Ақ Жайық», туған жерге, ата қонысқа деген сүйіспеншілікті білдіретін «Атамекен», асыл әжелерімізге арналған «Әже туралы ән» т. б.

Қадыр Ғинаятұлы- В. Гюго, Г. Гейне, М. Лермонтов, С. Есенин, Р. Ғамзатов, А. Ахматова, О. Сүлейменов өлеңдерін, жыр жинақтарын қазақ тіліне аударған аудармашы. Қадыр Мырза Әли Абай атындағы Мемлекеттік сыйлықтың, Махамбет атындағы сыйлықтың, тәуелсіз «Тарлан» сыйлығының иегері. Талантты ақын 2011 жылы қаңтардың 22-сінде көз жұмды.

Қадыр Мырза Әлидің ойнақы жаңылтпаштары мен жұмбақтары, мысалдары мен санамақтарыү ертегілері мен балладалары қазақ балалар әдебиетінің дамуына елеулі үлес қосып келеді.

2. ББҮ стратегиясы

Қыран туралы білімдерін байқау.

3. Қыран туралы мәлімет.

Қыран құстар табиғи туыстығы, қабілеті, түс өзгешелігі жағынан төрт-төрттен 16-ға бөлінеді екен.

ІІ. Мағынаны тану.

1. Электрондық оқулықтан «Кәрі қыран» өлеңін тыңдау.

Өлеңнің тақырыбы: Қыран бейнесі арқылы астарлы ойды көрсету

Идеясы: Ұрпағына жақсы із қалдыру

2. Өлеңді мәнерлеп, түсініп оқу, мәтінді талдау, идеясын ашу.

1. Ақын кәрі қыранды қалай суреттейді?

2. Қарт қыран қандай халге душар болды?

3. Неге намыстанды?

4. «Найзағайдай жарқылдап ғүмыры өтті» деген жолдың мағынасын қалай түсінесіңдер? Одан қыранның өткен ғұмыры қандай болғаны байқалады?

5. Қыранның соңғы шешіміне не себеп болды?

6. «Қәрі қыран» өлеңін баллада жанрына жатқызуға болатын белгілерін анықтап, мысалдармен дәлелдеңдер.

7. «Қыранша өмір сүргенің-қандай бақыт! Қандай бақыт қыранша өле білген!» деген жолдардағы тұспалды ойды анықтаңдар. Ақынның ойын әңгімелеңдер.

3. Сөздік жұмысы.

Зәбірі артты- азап көрді, жапа шекті.

Албасты басқыр (қарғыс) - біреуге ренжігенде, кейігенде жамандық келсін деген мағынада айтылады.

Тәрк ету- дүниеден безу.

4. Символ туралы түсінік беру.

Мысалы, гүл-жастықтың, ақ көгершін -бейбітшіліктің, аққу -адалдық, махаббаттың, ал қыран еркіндіктің, ерліктің рәмізі. Оның дәлелі туымыздағы қыранның бейнесі. Бұл біздің халқымыздың бақыт пен молшылыққа, адамзат өркениетінің биіктеріне ұмтылуын айқындайды.

5. Өлеңнен көркемдегіш құралдарды табу.

Теңеулер: қоладай қайырылып, өртенген самолеттей, дөңгелек шарайнадай, т. б.

Эпитеттер: ақ кебінді, ақ алмас шеңгелі, қырағы көз, қырдың қызыл түлкісі, құрыш тырнақ, т. б.

Кейіптеу: күрсінді тау ақ қарлы.

Психологиялық параллелизм: көк аспанын мұң қаптаған кезде.

Синоним: шау- кәрі, найзағай -жасын, ғұмыр- тірлік-өмір.

Антонимдер: қарттық-жастық, кәрі-жас, өмір-өлім.

Фразеологизм: тәрк етіп, зәбірі артты.

Аллитерация:

Қанатынан қаңтардың қары бүркіп,

Қашатұғын көргенде бәрі де үркіп,

Қырағы көз бүгінде қарауытып,

Қалғып отыр қияда кәрі бүркіт.

6. Өлеңді композициялық құрылымына талдау.

Кіріспе, шығарманың экспозициясы: Қияда қалғып отырған кәрі бүркіт.

Байланыс: Кәрі қыранның халі.

Дамуы: Шау бүркіттің ойы.

Шарықтау шегі: Көк тасқа қойып кеткен кәрі бүркіт.

Шешімі: «Қандай бақыт қыранша өмір сүрген!»

7. Ой толғау стратегиясы

Тірек сөздерді қатыстырып, «Өлеңнен кейінгі ой»