Тақырып - Көнерген сөздер жайлы

Сабақтың тақырыбы: Көнерген сөздер
Сабақтың түрі: аралас (1 кезең -5 минут; ІІ кезең -25 минут; ІІІ кезең
-15 минут)
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: көнерген сөздердің түрлерін өз бетімен анықтауына,
ерекшеліктерін өзіндік жұмыстар арқылы меңгеруіне, жаттығу жұмыстарын
орындағанда алған білімін өз бетімен қолдана алуына жағдай туғызу;
Тәрбиелік: Өз бетінше дербес жеке жұмыс жасауға, жауапкершілікті сезіне
білуге, нәтижеге жетуге ұмтылу үшін білім бәсекесіне түсуіне, өзіндік
шығармашылық ізденімпаздыққа, ерінбей еңбек етуге және ана тілінің
құндылығын ескеретін, оларды күнделікті өмірде қолдануға бағытталған
тапсырмалар беру арқылы тәрбиелеу;
Дамытушылық: Әрбір оқушының үш деңгейлік тапсырмаларды біртіндеп орындауына
жағдай жасау арқылы оның қабілетіне сәйкес жеке құзырлығын дамыту;
2. Сабақтың мазмұны: І-ІІІ кезеңдік тапсырмалар
3. Сабақтың әдіс – тәсілі: І кезеңде – сұрақ – жауап; ІІ кезеңде – а)
оқулықпен өз бетімен іздену әдісі; б) дискуссия; в) практикада бекіту
әдісі; ІІІ кезеңде – үшдеңгейлік тапсырмаларды өз бетімен біртіндеп
орныдату арқылы бағалау әдістері;
4. Формасы: І кезеңде – фронтальды, жеке; ІІ кезеңде – а) топтық; б)
фронтальды; в) ұжымдық ІІІ кезеңде – жеке
5. Көрнекіліктер: І кезеңде – жұмыс дәптері, тақтадағы «ашық журнал»,
мұғалім мен оқушылардың жеке журналдары. ІІІ кезеңде – жұмыс дәптері,
тақтадағы «ашық журнал», мұғалім мен оқушылардың жеке журналдары.

Сабақтың тақырыбы: Көнерген сөздердің түрлері

|Көпір тапсырмасы|Төмендегі сөздердің ерекшеліктері неде? |
| | |
| |Ел билеуге қатысты |
| |Салт-дәстүрге қатысты |
| | |
| |Старшын |
| |Бесікқұда |
| | |
| |Атшабар |
| |Ұрын бару |
| | |
| |Би |
| |Қынаменде |
| | |
| | |
| |ІІ кезең (топтық жұмыс) |
| |Жаңа сабақты меңгерту |
|Теориясы |Көнерген сөздер нешеге бөлінеді? |
|«Білу» |Тарихи сөздер дегеніміз не? |
|(Кім? Не? |Архаизмдер дегеніміз не? |
|Қашан? |Мысалдар келтір |
|Қайда? | |
|Не істеді?) | |
|Теориясы |Не үшін тілімізде кейбір сөздер қолданыстан шығып қалады? |
|«Түсіну» |Жауабы: Қолданылған дәуірі өтіп кетіп тарихи өзгерістерге сай |
|(Неге? |немесе тұрмыс-тіршіліктің, әдет-ғұрыптың өзгеруіне қарай шығып |
|Неліктен? |қалады. |
|Себебі? | |
|Не үшін?) | |
|Теорияны |Төмендегі берілген сөздердің қайсысы архаизмге, қайсысы тарихи |
|«Талдау» |сөздерге жатады? |
|(Салыстыр, |Уәзір, би, саба, хан, қылыш, шоқпар, дүрия, тархан, торқа, |
|айырмашылығы |барымта, күпі, кебеже, аға сұлтан, найза, жебе, патсайы |
|неде? т.б) | |
| |Тарихи сөздер |
| |Архаизмдер |
| | |
| |уәзір |
| |би |
| |хан |
| |қылыш |
| |шоқпар |
| |тархан |
| |аға сұлтан |
| |найза |
| |жебе |
| |саба |
| |дүрия |
| |торқа |
| |күпі |
| |кебеже |
| |барымта |
| |патсайы |
| | |
|Теориясы |Семантикалық картаны толтыр |
|«Жинақтау» | |
| |Мысал |
| |Аушадияр |
| |Шұға |
| |Болыс |
| |Қаһан |
| |Сауыт |
| |Биқасап |
| | |
| |Тарихи сөздер |
| | |
| | |
| |+ |
| |+ |
| |+ |
| | |
| | |
| |Архаизмдер |
| |+ |
| |+ |
| | |
| | |
| | |
| |+ |
| | |
|Практикасы |Оқулықпен жұмыс 151-жаттығу |
|«Қолдану» |Қара етмек – көнерген сөз |
| |Жөргемеш – әсіп, бұжы |
| |Қағұт – жент |
| |Сым сымрақ – көнерген сөз |
|Практикасы |Сен қалай ойлайсың? Көнерген сөздердің жаңарып қолданылатын |
|«Баға беру» |кездері бола ма? |
|(Сен қалай |Жауабы: Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін, кейбір көне атаулар |
|ойлайсың? |тілімізге қайтадан енді. Мысалы: қаңтар,ақпан, наурыз, т.б ай |
|Не істер едің?) |атаулары. |
| |ІІІ. Бағалау кезеңі (жеке жұмыс) |
| |Деңгейлік тапсырмалар |
|Теориясы |І деңгей (5 балл) |
|«Білу» |Тест |
|(Кім? Не? |Тілімізге қайтадан қолданысқа енген көнерген сөзді тап. |
|Қашан? |а)молда ә)қылыш б)жамағат |
|Қайда? |2. Көнерген сөзді көрсет |
|Не істеді?) |а)итқұс ә)қаған б)байрақ |
| |3. Тарихи сөзді ажырат |
| |а) мешіт ә)имам б)садақ |
| |4. Архаизмге жататын сөзді анықта |
| |а)дүрия ә)старшын б)қылыш |
| |5. Көнерген сөздің қатарын тап |
| |а) хан, бизнес, кеден ә) Акция, би, егемен |
| |б)дуанбасы, патша, қаһан |
|Практикасы |6. 152-жаттығу |
|«Қолдану» |Мәтіннен көнерген сөздерді тап |
| |Шыбыртқы, дойыр, барымта, таспа. |
| |ІІ деңгей |
| |(5 балл+4 балл=9 балл) |
|Теориясы |Не үшін діни сөздерді қайтадан қолданып жатырмыз? |
|«Түсіну» |Себебі:Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін тіліміз, діліміз, |
|(Неге? |салт-дәстүрімізбен бірге дініміз де қайта оралды. |
|Неліктен? | |
|Себебі? | |
|Не үшін?) | |

| |Венн деограммасын толтыр |
|Теорияны |Тарихи сөздер Ортақ қасиеті Архаизмдер |
|«Талдау» | |
|(Салыстыр, | |
|айырмашылығы | |
|неде? | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
|Практикасы |Оқулықпен жұмыс. 155-жаттығу |
|«Қолдану» |Мәтіннен ұлттық киім атауларын теріп жазып, көнерген |
| |атаулардың астын сыз |
| |Жауабы:Ақ шәйі көйлек, қызыл масаты бешпет, әмірхан мәсі, құндыз|
| |бөрік. |
| |Ұлттық әшекей бұйымдардың атауларын көрсет. |
| |Жауабы:Күміс шашбау, тана-түймелері, алқа, сақина, білезік |
| |ІІІ деңгей ( 9 балл + 3 балл = 12 балл |
|Теорияны |«Ойлы болсаң, озып көр» |
|«Жинақтау» |а) Киім |
| |Тағам Шидем |
| |Ыдыс |
| |Жасау |
| |Шидем – қойдың жабағы жүнінен тігілген сыртқы киім |
| |ә) Салт |
| |Өнер Тоқымқағар |
| |Ырым |
| |Кәсіп |
| |Тоқымқағар – жас жігітті ұзақ сапарға шығарып саларда ауыл |
| |елінің арнайы ас беруі |
| |б) Билік |
| |Дәстүр нияз |
| |Өнер |
| |Дін |
| |Нияз – пітір, садақа |
| |«Бес қаруға қандай атаулар жатады? |
| |Жауабы: Айбалта, найза, қылыш, шоқпар, садақ, |
|Практикасы |Көнерген сөздерді қайтадан қолданысқа енгізсе, тілімізге қандай |
|«Бағалау» |әсері бар? Сен қалай ойлайсың? |
|(Сен қалай | |
|ойлайсың? | |
|Не істер едің?) | |

-----------------------
Қолданылған дәуірі өтіп, ескі заманмен бірге көнерген, көбінесе ел билеу
жүйесіне қатысты сөздер

Халықтың тұрмыс-тіршілігіне, салт-дәстүр, Әдет-ғұрпына қарай ескіріп немесе
әр дәуірде атауы өзгеріп отыратн сөздер

Көнерген сөздер