Жаңашыл әдіс-тәсілдер

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министірлігі
Оңтүстік Қазақстан облысы, Төлеби ауданы

Б А Я Н Д А М А

Тақырыбы:

“Жаңашыл әдіс-тәсілдер”

Авторы: Бекишев Данияр Мырзашұлы
№2 Ш.Уәлиханов атындағы жалпы орта мектебі,
физика пәнінің мұғалімі

Леңгер қаласы

Жаңашыл әдіс-тәсілдер

Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында "Білім беру жүйесінің
басты міндеті — ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу " деп, білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттері көзделеді. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдарының, әр
мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру,
өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым-қатынасқа өту
қажеттігі туындайды.
Қазақстан Республикасының алдында тұрған әлеуметтік-экономикалық
міндеттерінің аса күрделілігіне қарамастан, оның егеменді мемлекет ретінде
қалыптасуының сипаты, халықтың рухани, адамгершілік көзқарасы жастар
арасындағы тәрбиеге байланысты. Ал ұрпақ тәрбиесі — Қазақстанда өтіп жатқан
реформалар мен ғылыми-техникалық прогрестің алғы шарттарының бірі. Білім
беру саласындағы кейбір жағымсыз әрекеттердің орын алуы, мектептердің оқу-
тәрбие жүмысыньщ мазмұны, басқа да ТМД елдеріне қатысты халықтың ежелгі
даму жолын анықтауда қазақ мемлекетінің білім беру және тәрбие туралы
тұжырымдамаларының мақсаты - өрелі идеялар мен қағидалардың ғылыми жүйесін
түзу. Бұл ретте халықтың этнопедагогикалық мұрасын ұрпақ тәрбиесінде
пайдаланудың мәні зор. Алдымен, халықтық педагогиканы іс-әрекетте
пайдаланып, адамгершілік сипат пен мінез-құлықты жастар арасында жаңартудың
басты қағидалары: жеке тұлғалар арқылы қоғамды дамыту, демократияландыру,
ізгілендіру.
Бүкіл дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында қазіргі кезде
Қазақстанда білімнің жаңа жүйесі құрылуда. Бұл үрдіс педагогика теориясы
мен оқу-тәрбие үрдісіне нақты өзгерістер енгізумен қатар елімізде болып
жатқан түрлі бағыттағы білім беру қызметіне жаңаша қарауды, қол жеткен
табыстарды сын көзбен бағалай отырып саралауды, жастардың шығармашылық
әлеуетін дамытуды, мұғалім іс-әрекетін жаңаша түрғыда ұйымдастыруды талап
етеді.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің
инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі —
маңызды мәселелердің бірі.
Бүгінгі таңда Қазақстанда Ш.Қаланованың, Ж.Қараевтың, Ш.Таубаеваның,
Қ.Қабдықайыровтың, С.Лактионованың, М.Жанпейісованың, Ә.Жүнісбек пен
Қ.Нағымжанованың, С.Көшімбетованың, т.б. ғалымдардың зерттеулерінде
оқытудың жаңа технологиялары жан-жақты қарастырылады.
Елбасымыз Н.Назарбаевтың "Қазақстан—2030" Қазақстан халқына арнаған
Жолдауында "Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің
балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар өз ұрпағын
жауапты да жігерлі, білім өрісі биік, денсаулықтары мықты өкілдері болады.
Олар бабаларының игі дәстүрлерін сақтай отырып, қазіргі заманғы нарықтық
экономика жағдайында жұмыс істеуге даяр. Олар қазақ, орыс, ағылшын
тілдерін еркін меңгереді, олар бейбіт, абат, жылдам өркендету үстіндегі,
күллі әлемге әйгілі, әрі сыйлы өз елінің патриоттары болады " деп
көрсетілгендей, ертеңгі келер күннің бүгінгіден гөрі нұрлы болуына ықпал
етіп, адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш — білімге тән. Жас
мемлекетіміздің болашағы — бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап
қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіңдіктерін анықтап, соған
негіздеп оқыту — бүгінгі күннің өзекті мөселесі.
Сондықтан да оқушылардың ой-өрісін, үлттық мәдениетін, үлттық рух пен
сана-сезімін дамытып, алғыр тұлғаны қалыптастыруда тәрбие жүйесіндегі
инновациялық іс-әрекеттердің ендірілуі үлкен жетістіктерге жетелейді.
Жас ұрпақ біздің өміріміздің тікелей жалғастырушы өкілі ғана емес,
еліміздің тірегі, мызғымас болашағы. Бүгін мектеп табалдырығын аттаған жас
өркеннің ертең қандай адам болып шығатыны ата-аналар мен ұстаздар
қауымының арасында мәңгілік таусылмас тақырып болып қалып отырғандығы да
сондықтан. Бұл білім мен тәрбиенің егіз ұғым екенін көрсетеді. Сол себепті
де білім беру жүйесінде жалпы азаматтық және ұлттық негізде жеке тұлғаны
дамыту және қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар жасалуда.

Бүгінгі мақсат — әрбір оқушыларға түбегейлі білім мен мәдениеттің
негіздерін беру және олардың жан-жақты дамуына қолайлы жағдай жасау.
"Инновация" ұғымын анықтайтын нақтылы анықтама әлі де жасала қойған жоқ.
Ш. Таубаева мен Қ.Құдайбергенованың берген анықтамасына сүйенсек
"инновация" — бұл нақты қойылған мақсатқа жетуде ойға алынған жаңа нәтиже.
Нақты мақсат дегеніміз не? Нақты мақсатқа қандай әдіс-тәсілдердің көмегімен
жетуге болады? Оқу мақсатының жүйесінде берілген мақсаттың негізгі
категорияларын пайдалана отырып, педагог өз еңбектерінің нәтижесі туралы
ақпарат алуға мүмкіндік алады. Демек, мақсат пен нәтиже - жаңалыққа бет
бұрудың кілті.
Инновациялық үрдістің негізі - жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс,
жаңалық басқа мұғалім үшін өтілген материал тәрізді.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе біз бұл үғымның
түп-төркінін белгілі уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау деп
айтқанды жөн көрдік. Сөл ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген
идеялар жаңа бағытта ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды
негізге ала отырып, инновацияны "жаңалық", "жаңа әдіс", "өзгеріс",
"әдістеме", "жаңашылдық", ал инновациялық үрдісті "жаңа әдістеме құралы"
деп ұғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі кезеңде
ғалымдар өз зерттеулерінде оқу-тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп, тарату
мәселесін қарастырады.
Мемлекеттік білім стаңдарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа
педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Ал жаңа педагогикалық
технологияның түрі, қолдану ерекшелігі, одан туындайтын ділгір мәселелер
бүгінгі таңда әлі нақтыланып белгілі бір жүйеге түспеген дүние.
Қазіргі оқу орындары мен педагогикалық ұжымдар ұсынылып отырған
көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі бойынша
қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әр түрлі нұсқадағы
мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа
технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен
оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде
сынап қараудың маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық
технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес.
Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік,
адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген адами келбетінің
қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін
тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.
Жаңа педагогикалық технологиялар оқушының шығармашылық қабілеттерін
арттыруға өз үлесін қосады.
Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:
I кезең - оқып үйрену; II кезең — меңгеру; III кезең — өмірге ендіру;
IV кезең - дамыту.
Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет: оқу
үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу; оқушылардың сабақтастылығын
болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру. Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-
әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда
ұстау, жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім
стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын игеру арқылы
оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жеткізу,
оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа алу.
Өйткені оқыту — тәрбиенің негізі.
Сондықтан оқыту да қоғамдық құбылысқа жатады. Оқытуды екі түрлі мағынада
қарауға болады.
Біріншісі - мектепте арнайы пәндерді оқыту.
Екіншісі - өмірде оқыту, өмірге үйрету. Тәрбиелеу, оқыту - егіз ұғым.
Оқыта отырып тәрбиелейміз, тәрбиелей отырып оқытамыз. Оқыту тәрбиеге
қарағанда нақтылау. Оқыту үйрету арқылы іске асады. Бұл оқытудың маңызы.
Оқыту
- тәрбиенің құрамды бөлігі, қайнар көзі, жүйелі түрі. Оқьпу арқылы
тәрбиенің саналылығын, руханилығын, әсемділігін, әсерлігін, адамгершілікке
баулу жолын, еңбекшілдігін, т.б. айқындап толықтыруға болады. Оқыту –
тәрбиенің интеллектуалды түрі. Оқытудың инновациялық технология бойынша
әдістемелік жүйесі, осы мақсатта сапалы нәтижеге жеткізуге мүмкіндік
беретін танымдық іс-әрекеттер түрлерінің мазмұнымен тікелей байланысты.
Сондықтан инновациялық әдіс-тәсілдерді оқыту үрдісіне енгізу барысы
танымдық іс-әрекеттер түрлерінің мазмұнын, белгілі деңгейде белсенділігін
көздейді. Осы екі үрдістің өзара сапалы нәтижесінде оқушының өз ісіне
сенімділігін, жауапкершілік сезімін, шығармашылық қабілеттілігін
қалыптастыру мақсатын жүзеге асыруға жағдай туғызатын оқытудың инновациялық
негізгі түрлері анықталады.
Оқу-тәрбие үрдісінде қолданып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа
педагогикалық технологиялар мыналар: дамыта отырып оқыту әдістемесі
(Л.Занков, Д.Эльконин, В.Давыдов, В.Репин, В.Левин); оза отырып оқыту
(С.Лысенкова); іс-әрекетті бағалау (Ш.Амонашвили, И.Волков); тірек және
тірек конспектілері арқылы оқыту (В.Шаталов); саралап оқыту; шоғырландырып
қарқынды оқыту жүйесі; деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту; жобалап
оқыту технологиясы.
Жаңа технологиялардың педагогикалық негізгі қағидалары: балаға ізгілік
тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі; баланың танымдық күшін
қалыптастыру және дамыту; баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту;
баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту; әр оқушыны оның
қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту; барлық оқушылардың дамуы үшін
жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін оқушының сезінуі.
Дамыта оқыту — күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның
нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субьект дәрежесіне көтерілуі
көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады.
Дамыта оқытудың дәстүрлі оқытудан айырмашылығы: көздеген мақсатында,
мәнінде, мазмұнында, дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рөлі мен
атқаратын қызметінде, әдіс-тәсілдерінде, оқушының білім алу белсенділігінің
түрінде, оқу үрдісі мүшелерінің әрекеттестік ерекшеліктерінде, олардың
қарым-қатынас сипатында, танып-білу үрдісін ұйымдастыру түрлерінде, т.б.
Осы міндеттерге жүгіне отырып, дәстүрлі білім беру жүйесінде де оқушы
дамуына көмектесетін кейбір қажетті қасиеттерді анықтауға болады. Олар:
- мектепте және әрбір сыныпта, оқу тобында мұғалімдер мен оқушылардың
күш-жігерлерін біріктіретін оңтайлы жағдай тудыратын ынтымақтастық жұмыс
жағдайын қалыптастыру;
- оқушы мен мұғалімнің қарым-қатынасы (өзара сыйлас, түсінісу)
әрекеттестік ұстаныммен жеке тұлғалық түсінушілік негізінде іске асырылуы;
- оқыту үрдісінде репродуктивтік және шығармашылық іс-әрекеттер
оқушылардың жеке бас ерекшеліктерімен, уақытша жағдаймен, оқыту
материалының деңгейімен анықталуы;
- оқыту деңгейінің анықталған бірізділікті болуы (оқыту жолдарына,
нәтижелеріне байланысты, білім беру стандарттарына сәйкес, т.б.);
- оқу материалы бөлек-бөлек пәндерге бөлінуі және соған қоса
кіріктірілген курстардың да болуы (табиғаттану, әлеуметтік ғылымдар,
қоршаған орта және т.б.);
- оқушылардың шығармашылық мүмкіншілігін тудырып, қабілеттерінің жан-
жақты дамуына ынталандыруды көздеген әр түрлі әдіс-тәсілдерінің кең
қолданылуы (диалог-сабақтар, ғылыми жоба қорғау сабақтары, пікірталас,
іскерлік ойын сабақтары, т.б.);
- оқушылар әжептеуір уақыт аралығында мысалы (бір, не бірнеше жыл)
белгіленген бір тұрақты топтарда сабақтасуы. Бұл топтардың ішінде аз санды
топтар қалыптасып уақытша (бір, не бірнеше сабаққа) қызметтесуінің
мүмкіндігі және жұппен жұмыс, жеке оқушымен жұмыс жүргізілуі;
- балалардың эмоционалды-сезімділік және абстрактілі, логикалық ой
құрастыруын дамытуға ықпал етілуі;
- үкіметтің білім беру саласындағы стандарттары бәріне бірдей екендігін
естен шығармай, жалпы білім беруді кемсітпей, оқыту үрдісінде әрбір
оқушының қажеттіліктері мен қызығуларының ескерілуі;
- оқу жоспарларында міндеттелген және таңдап оқитын пәндердің үйлесімді
косылуы;
- оқушылардың танымдық қызығуын арттырып және білім алу нәтижелерін
жүйелі талдаудан өткізіп, бағалау;
- оқушылардың өздерінің жетістіктерін өздеріне талдатып, өзін-өзі
бағалау әрекеттерінің ұйымдастырылуы.
Қорыта айтқанда, бүгінгі таңдағы ұлттық мектеп белгілі білім мен
дағдылар жиынтығын ғана меңгерген азаматтар ғана емес, ұлттық дүниетаным
негізінде өз қөзқарасы қалыптасқан, әлеуметтік белсенділігі жоғары,
отаншыл, қандай ұлтпен болса да тең дәрежеде қатар тұратын тұлғаларды
тәрбиелеп өсіруге бағытталған.
Жаңашылдықтың мәні және оның қажеттілігі
Бүгінгі таңда білім берудің ұлттық жүйесі өте маңызды, қарқынды
өзгерістердің сатысында тұр. Қазіргі кезде қоғам дарынды, қабілетті
адамдарды қажет етеді. Сондықтан да қазіргі уақытта мамандық атаулының
барлығы дерлік бейімділікті, ептілікті, ерекше ой қызметін ғана емес,
мектеп ұжымынан үлкен жауапкершілікті, қызу белсенділікті талап етеді.
Үздіксіз жаңалық енгізу білім беру мекемелерінің, соның
ішінде жалпы білім беретін мектеп жұмысының дамуының ең басты факторы
болып отыр. Инновацияның мәні неде және оның қажеттілігі қандай
себептермен түсіндіріледі?
Бірінші кезекте инновацияның өмірге енуі мектептің өзінің жұмыс
істеуіне себепші болатын ішкі жағдайларға байланысты.
Білім беру мекемесінің алға қойған мақсатына жетуі үшін басқаруға ықпал
жасайтын (мұғалімдер, мектеп оқушылары) және өзінің басқарушы ішкі жүйесі
(әкімшілік, педагогикалық ұжым) біртұтас жүйе болғандықтан, инновацияға
үнемі орын табылады. Ал жаңа өзгеріс нәтижесі білім беру мекемелері
үздіксіз өзгеретін және дамитын жаңа қайшылықтардың көздері болады. Сонымен
қатар басқарудағы маңызды орын үнемі қозғалыс пен дамуда болатын
педагогикалық және балалар ұжымының қажеттілігіне беріледі.
Инновацияның қажеттілігі сыртқы себептермен де анықталады, мынадай
бірқатар себептерге байланысты: адамдардың мұқтаждылығын қамтамасыз ету
қажеттілігі, мектеп оқушыларының білімге, дағдыға шеберлікке деген
ұмтылысы, жоғары сапалы білім алудағы жеке түлғаның дамуы. Демек,
жаңалықтың ену қажеттілігі білім алуға деген коньюктураның (бір нәрсеге
әсерін тигізетін жағдайлардың кездесу мұқтаждығынан пайда болады. Ол
сұраныс пен ұсыныс арасындағы қатынаспен, жалпы білім беруге дайындық
деңгейімен, педагог қызметкерлерінің кадрлық әлеуетімен және басқа да
факторлармен анықталады. Технологияны, ұйымдастыруды үнемі жаңғырту
жағдайында ұстап тұрып қана мектеп өз бағытын нығайта алады. Сондықтан да
мектеп басшылары үнемі өзгерістің болып тұруы бірден-бір дұрыс факт екенін
мойындаулары қажет. Жаңалық енгізу кез келген білім беру мекемесінің дамуы
мен жоғары жетістікке жетуінің негізгі факторы болып табылады.
Бүгінгі таңда білім беру қызметін көрсетуде бәсеке күшейіп отыр,
тұтынушылардың дайындық деңгейіне деген талаптары өсуде. Осындай кезеңде өз
өмірін сақтап қалуы үшін мектеп үздіксіз өз қызметін жақсартуға және қайта
құруға, оқу-тәрбие үрдісін жетілдіруге мәжбүр.
Білім беру қоғамдық әрекет ретінде қоғамда өзгеріс ізін қалдырады. Білім
беру жүйесінің даму деңгейі қоғамдық дамудың белгілі дәрежесінің нәтижесі
немесе салдары деп айтуға болады. Дегенмен, кері байланыс та бар. Білім
беру жүйесінің өзі қоғам мен оның дамуына ықпал етеді. Ол қоғамдық дамуды
тездетуі немесе тежеуі мүмкін. Осы тұрғысынан қарайтын болсақ, білім
берудегі бетбұрыс қоғамның болашақ дамуының тек қана салдары болып қоймай,
қажетті шарттары да болып табылады.
Әрине, педагогикалық инновацияның бір бөлігі ғана тек белгілі қоғамдық
қатынастарда нақты ақиқат дүниеге айналады. Мысалы, ізгілендіру үрдісінің
дамуының негізгі шарты қоғамдағы саяси қайта құрулар және оның жұмыс істеу
экономикалық механизмінің өзгерісі болып табылады. Дегенмен, білім беру
үрдісінің педагогикалық сұрыпталуының негізгі көпшілігі осы саланың
қызметкерлері арқылы қалыптасады. Бұл өзгерістің ішкі, таза педагогикалық
бөлігі іспетті сол әлеуметтік жағдайдың базасында, қоғам өзі құрып алған
экономикалық, саяси құрылымда арттырылады.
Мамандардың көрсетулері бойынша, экономика мен ғылым саласындағы барлық
ірі жаңалық енгізулер АҚШ-тың еншісіне тиіп отыр.
Мектептегі жаңарту бастамасы педагогикалық ұжымның өз үлесіне тиеді. Әр
мектепте оқу-тәрбие үрдісі бойынша мамандар болуы тиіс, олардың негізгі
міндеттеріне мұғалімдерге басшылық жасау және педагогикалық жаңалықты
бақылап отыру, сонымен қатар барлық оқу пәндері бойынша әдістемелік жүйенің
өзіне тән мерзімдік тексерісін өткізу кіреді.
Американдық зерттеуші С.Погровтың пайымдауы бойынша, педагогикалық қайта
құрушылықтың тарихы - бұл үздіксіз сәтсіздік нәтижелерін тәжірибеде бекіту.
Д.Тиак және басқа да зерттеушілер педагогикалық инновацияның әдетте
өмірінің қысқа болатынына көңіл аударады. Инновациямен бірге өмір сүріп
келе жатқан нәрсе, ол - жалғыз-ақ бақылауға оңай көнетін немесе қолданыстың
жаңа саласын құрайтын құбылыс.
Әдеттегідей барлық сәтсіздіктің себептерін бәрінен бұрын табиғаттарынан
кертартпа және селсоқ, жалқау, ұқыпсыз және қиялдау қабілеті төмен
мұғалімдерден іздейді. Дегенмен, басқа саладағы жағдайда осыған ұқсас
"Инновация және кәсіпкерлік" деген кітабында П.Друкер негізгі шарттарды
анықтауға тырыса отырып, адам тәжірибесінің толық көрінісін суреттейді,
оның ішінде жаңа идеялар жемісті және ұзақ мерзімдік инновация адам
қызметінің кез келген саласында қаралады. Ол адамзат тарихындағы көптеген
алдыңғы қатарлы идеялар мен өмірдегі өзгерістер тамырын кең жайып кете
алмағанын көре білді. Олардың көпшілігі жай ғана қызықты идеялар түрінде
ғана қалып қоятын болған. Жаңа идеялардың тағдырына қатысты ол төмендегідей
қорытындыларға келді:
- идеялар айқын мақсатты көздеген және оларды жүзеге асыру мен тарату
тәсілдері қалыптпасқан жағдайда ғана сәтті инновация бола алады;
- инновация жемісті болу үшін ол аз және өте нақты нәрседен басталуы
қажет;
- ақпаратқа негізделген өзгерістің сәтті болуы екіталай, алынып отырған
ақпарат оңай жолмен келсе немесе арзанға түссе ғана өз жемісін береді.
Педагогтердің идеясы, ойлап шығарулары мен ашулары сияқты кез келген
инновациялық қызметінің нәтижесі мектептер мен педагогика ғылымының
прогрессивті дамуына ықпал етуі керек. Бұл қызметті күнделікті тіршілік
әрекеті мен психологиялық және тағы да басқа стресс сияқты нәрселерден
құтқарып, шығармашылық ой заңдылығы бойынша және ғылымның өзіне тән
дамуының кең өріс алуына мүмкіндік беруі керек.
Жалпы, білім беруде енгізілген жаңалық тек педагогикалық қана емес, ол
қоғамдық та мәселе болып табылады, білім беру қызметі қоғам үшін ерекше
ықылас білдіріп, балалар үшін бұл саладағы жаңалыққа қоғамның мүдделі
екенін де айтуымыз керек.
Білім берудегі жаңалық пен қоғамдағы жаңалық бір ғана мақсатты көздейді,
олар даму мен прогрестің қабілетін арттыруы қажет.
"Білім берудегі жаңарту туралы айту барлық мағынасы қандай да бір
қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған жағдайға ғана
байланысты. Қоғамдық қажеттіліктің деңгейі мен сипаты ғана жаңалықты енгізу
бойынша істелген жұмыстың бағыты мен жемістігін анықтайды. Сондықтан оларды
негіздеуде тар шеңберде қолданылатын міндеттермен шектеліп қоймай,
әлеуметтік-педагогикалық дамудың нақты бағыттары мен негізгі мақсаттарын
ескеру қажет. Бұл ұсақ ұстанымсыз өз-өзімен, сондай-ақ, қоғамдық міндеттер
мен қиндылықтармен де еш байланыссыз тәртіпсіз шашырап жатқан инновациядан
аулақ болу үшін маңызды" дейді А.Найн.
Оқушылармен жұмыс істеудің жаңа үлгілері мен тәсілдерін енгізу және
қабылдау біздің мектептердің үздіксіз мұқтаждықтарынан туындайды. Сондықтан
біз білім беруді демократияландыру мен ізгілендіруді үздіксіз жүріп, дамып
отыратын қоғамдық үрдіс ретінде түсінеміз және ол инновацияға қысқа
мерзімді, өткінші ғана құбылыс деп қарамайды. Білім беру жүйесінде
инновацияны енгізу, қабылдау мен жетілдірудегі тоқтаусыз үрдіс ретінде,
күнделікті білім беру қызметінің бөлігі ретінде қарауды талап етеді.
Білім беру жүйесі қүрылымының өзі қоғам үшін, өмір сүріп отырған
деңгейінде сақтап қалу үшін оның тамыры табиғатта, біздің қоғамның
негізінде жатқанын түсіну керек. Дәл сол себептен қоғам құрылымындағы әрбір
маңызды өзгеріс өзімен бірге білім беру жүйесін де жаңалыққа тартады.
Осындай жағдайда білім беру жүйесі қоғамдық қызметтің басқа салаларымен
бірлесе отырып қана аяғынан тұрып кетеді. Бұл жерде жоспарлы және сыртқы
әсермен емес, ішкі себептермен болған жаңалықтар арасындағы сырттан және
білім берудің өзінің ішінен болған өзгерістердің нақты шекараларын анықтау
өте қиын екенін атап өткен жөн. Өйткені, инновациялар бір мезгілде қайта
құрудың әрі негізгі нәтижесі, әрі ең тиімді тәсілі болып табылады. Мұндай
жағдай білім беру мен тәрбие жұмысын ұйымдастырудың, сондай-ақ, "мұғалім-
оқушы" қарым-қатынасындағы әдістеме мен үлгісін және мазмұнын да жаңалыққа
жетелейді.
Педагогикалық инновациялар білім берудің ішкі жүйесіндегі адамдар
қызметінің нақты нәтижесі болып табылады. А.Колодин мен С.Смирновтің
пікірлерінше, педагогикалық инновация мемлекеттік білім ұйымдары жасап,
жүзеге асырған жаңалық емес, білім беру және ғылым жүйесінің ұйымдары мен
қызметкерлері жасаған жаңалықтар.
Сонымен қатар білім беру саласында болып жатқан өзгерістердің барлығын
авторлар педагогикалық инновацияға жатқыза алмайды. Бұл категорияға олар
білім берудің қоғамдық жағдайдағы өзгерісін, оның мәртебесінің жоғарылауы
мен қаржыландырудың өсуі сияқты мысалдарды жатқызады. Бұл бәрінен бұрын
қандай да бір әлеуметтік үрдістің нәтижесі, қоғамның саяси бағытындағы
өзгеріс немесе қайта құру, яғни саяси қайта құрулар нәтижесі.
Білім беру мекемелерін жабдықтау да таза педагогикалық инновация болып
табылмайды, бұл - инновацияның компьютерлік техника саласына енуі, оқу
құралдарының ендірілуі.
Білім беру жүйесінің құрылымындағы өзгерістерді де педагогикалық
инновация деп атауға болмайды. Бұл дұрысында білім беруді басқару
саласындағы инновация. Басқару инновациясына мектеп ұйымының ішкі
қызметіндегі кейбір жаңадан енгізілген нәрселерді жатқызуға болады.
Кең ауқымда инновациялық қозғалыс - қайта құру үшін қажетті құбылыс.
Оның өмірде болуы қайта құруды жасаудың негізгі әлеуметтік шарты ретінде
көрінеді. Бұндай қозғалыс қайта құруды жүзеге асырудың маңызды шарты ғана
емес, оған дайындық құралы болып та табылады.

Оқушының қызметін және белсенділігін артгыру негізінде ойын
технологиясын пайдалану.
Еліміз егемендік алған алғашқы жылдарынан бастап білім беру ісіне аса
мән берілуде. Бүгінгі ғаламдастыру дәуірінің талабына сай білім беру
барысында оқушының жеке тұлғасын жан-жақты жетілдіруге, олардың танымдық
әрекетін дамытумен қатар ғаламдық ой-санасын қалыптастыруға ерекше назар
аударылуда.
Елбасы Н.Назарбаевтың "Қазақстан - 2030" стратегиясында болашақ қоғам
мүшелері - жастар туралы айта келіп, "Біздің балаларымыз білігі жоғары
жұмысшылар мен фермерлер, инженер, банкирлер және өнер қайраткерлері,
магазиндердің иелері, мұғалімдер мен дәрігерлер, зауыттар мен фабрикалардың
иелері, биржа делдалдары және спортшылар болады. Олар мұнай, газ бен электр
қуатын, тамақ өнімдерін өндіретін, әрі олармен әлемдік экономиканы
қамтамасыз ететін болады" дегені бүгінгі мектепке үлкен жауапкершілік
жүктелгенін көрсетіп отыр. Елбасының осы сөздері бүгінгі әлемдік
ғаламдастыру жағдайына болашақ ұрпағымыздың қандай дайындықпен бару
керектігін айтады.
Сонымен қазіргі мектептің оқушыларын жеке тұлға етіп қалыптастыруда
адам бойындағы асыл қасиеттердің көзін ашып, оны қоғамның белсенді мүшесі
етіп дайындау білім мен тәрбие және дамыту қатар жүргізілгенде ғана
ғаламдық ойлауға бейімдеу өз дәрежесінде жүзеге асады. Жастардың болашаққа
деген бағыт-бағдары отбасында, мектеп қабырғасында, қоғамда, яғни бүкіл
қоршаған дүние ортасында қалыптасады. Бұл өсіп келе жатқан жастарымыздың
бойында жеке тұлғалық қасиеттерді қалыптастыруды тек Қазақстандық білім
көлемінде ғана емес, әлемдік өркениетті елдермен тәжірибе алмасу арқылы
іске асыруды ғаламдық деңгейде ойлауды қажет етеді. Сондықтан оқушылардың
ғаламдастыруға дайындығы, өмірге көзқарасын бейімдеу зор маңызды міндет
болып табылады. Әрине, қоршаған дүниенің әр саласының көзқарасқа тигізетін
әсері, беретін білім, тәрбиеге ықпалы әр түрлі. Мемлекетіміз осының бәрін
ескеріп, білім беру жүйесін баса дамытуға, оны дүниежүзілік деңгейге
котеруге мән беріп отыр. Осындай аса маңызды сенім жүктеліп отырған
жастарымыздың болашақта мемлекеттік жауапты қызметтерді атқаратындай, өз
мүддесінен гөрі халықтық мүддені дәріптейтін жәнс ғаламдық деңгейде ойлай
білетін жеке тұлға болып өсіп жетілуі оларға сапалы білім беру, саналылыққа
тәрбиелеу, жеке бас құндылығын көтеру оқу-ағарту саласының үлесіне тиеді.
Осыған байланысты білімнің мазмұнын, оқыту әдістері мен сабақты
ұйымдастыру нысандарын жетілдіруді нақтылай түсу қажеттілігі туындайды.
Білімнің әрбір бөлігі оқушының ғаламдық ойлауға септігін тигізіп, олардың
әлем туралы ой жүйесін дамытуға негіз салуы тиіс. Сондықтан орта білім
стандартында "Мектептің әрбір саласында жеке тұлғаны дамыту міндетіне сай
білім мазмұнының толық жүзеге асуын қамтамасыз ету" талабы қойылып отыр.
Оқушының ғаламдық тұрғыдан ойлауын қалыптастыруға, ойлау әрекетін дамытуға
алған жалпы білімдері тірек бола алады.
Ғылым мен техниканың дамуымен әлеуметтік өмір деңгейі де өзгеріп
отырады. Осының бәрі табиғат байлығына адам миы мен күшінің жұмысынан
туады. Әр адамның ойы мен білімі әр қоғамға қандай керек болса, табиғат пен
оның байлығы да сондайлық керек. Мұның өзі дүние бір бірімен байланыста
дамитынын ондағы адам мен қоғамаралық қатынасты да қадағалай білген жөн.
"Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беру дамыту туралы
тұжырымдамасының" басты мәнділігі - ол үздіксіз білім жүйесінің негізгі
иедеялары мен қағидаларын XXI ғасыр талаптарына сәйкестендірудің және оны
әлемдік білім кеңістігінің даму заңдылықтарына ұштастырудың жолдарын
көрсетуге арналып отыр.
Тұжырымдаманың басты ерекшелігі мен артықшылығы білім берудің ұлттық
жүйесін қайта құрудың принципті жаңа идеяларын ұсынуында болып отыр.
Бүгінгі қоғамда мектеп қабырғасында және жоғары оқу орнында оқып білім
алып жатқан жас ұрпақ алдында "Қазақстан - 2030" бағдарламасында
көрсетілген "Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі мен әл-
ауқатының артуы" сияқты ұзақ мерзімдік асыру стратегиясын үшінші
мыңжылдықта жүзеге асыру міндеті тұр. Демек, бұл қоғамдық саладағы
өзгерістерді сай жоғары талаптар қоя отырып, экономикалық бәсекелестік
жағдайында сапалы мамандар даярлау қажеттігін алға тартады.
Білім берудің мақсаты, оның ұйымдастырушылық құрылымы, технологиялық
жағынан жабдықталуын, оқыту әдістемесі қоғамның әлеуметтік сұранысынан
туындайды. Бұған дейін білім беру үрдісінің негізгі бөліктері:
Мақсат —> мазмұн —> форма —> әдіс —> оқыту көрнекілігі болса, бүгінде жаңа
технология бойынша оқып үйрену —> меңгеру —> өмірге ендіру —> дамыту болып
өзгерген.
Егемен еліміздің экономикасы мен саясатының, білім мен ғылымның
тұтқасын өзге емес, өз еліміздің азаматтары ұстауы керек. Оның негізі бүгін
қалануы тиіс. Бұл міндетті шешетін - болашақ қазақ мектебі. Құрғақ қиялдан
болашаққа нақты ұсыныс керек.
Ақын қоғам қайраткері М.Жұмабаев "Қазақтың ұлттық мектебі қандай болуы
туралы терең пайымдау қажет, қазақтың тағдыры, келешегі, мектептің қандай
негізде құрылуына барып тіреледі.
Мектебіміздің саулық, өз жанымызға қабысатын, үйлесетін негізін құра
білмесек, келешегіміз күңгірт" деген еді. Осы бір ұлағатты ой шәкірттерге
білім берудің бүгінгі күн талабына сай келетіні даусыз.
Болашақ Қазақ мектебі ұлтқа, оның мүддесіне қызмет етуі керек. Олай
деуге негізі, бір халықтың болашағы мен ертеңін екінші бір ұлт ойлауы да,
дамытуы да мүмкін емес. Солай екен, қазақ балалары өз ата-бабасының өткен
тарихын, тілін, салт-дәстүрі мен мәдениетін, жерін қастерлей білуге
тәрбиеленіп өсуі қажет.
Физика бүгінде өркениеттен өзінің лайықты орынын алған және қарыштап
дамыған ғылым. Оны бастапқы кезімен салыстыра алмайсың. Сол үшін де кейде
басқа саланың өкілдері әзілдеп: "Физиктер арбамен атомға қуып жетіп алды",
дейді. Бұл әзілдің түбінде негіз бар. Мұнысы қарапайым дененің қозғалысынан
- элементар бөлшектерге дейінгі аралықты меңзеп отырғандары. Расында да
қазіргі кезде физиканың зерттеу объектісі көзге көрінбейтін микродүниеден
-ғарышқа, Галатикаға дейін созылып жатыр.
Өткен ғасырда адам баласы түрлі ұшу құралдарын: ұшақ, тікұшақ жасап,
аспан көгіне көтерілді. Ракетаның - кеменің көмегімен ғарышқа самғап,
ақырында Айға қонды. Күнделікті өмір мен тұрмыста радиоқабылдағыш, телефон,
теледидар сияқты керемет құрылғылар пайда болды. Тіпті соңғы кезде адамның
айтқанын екі етпейтін роботтар, мүмкіндігі мен қабілеті ғаламат
компьютерлер дүниеге келді. Қысқа уақыт ішінде компьютер барлық саланы
жайлап алды. Бүгінгі тіршілікті онсыз елестету қиын. Прогресс өркендеу
дегеніміз қандай.
Ал енді осының бәріне физиканың қатысы жоқ деп кім айта алады?
Керісінше, көзі ашық, көкірегі ояу кез келген азамат мұның негізі
физикада жатқанын жақсы біледі. Демек, физика ғылымы адамзат қоғамының өсіп
өркендеуіне, биік әлеуметтік деңгейге көтеруіне салмақты үлес қосты деуге
болады.
Бірақ бұдан ғылым өзінің бар жаңалығын ашып "асарын асап, жасарын
жасап" қойған деген ұғым тумауы керек. Физикада шешілмеген түйін, ашылмаған
сыр әлі көп.
"Физик пен лириктің айырмашылығы неде?" деп сұрағанда біреу: "лирик
оңай нәрсені қиын тілмен түсіндіреді, ал физик қиын нәрсені оңай тілмен
түсіндіреді" деп жауап беріпті.
Сол айтқандай, физиканың алдында адам баласына "оңай тілмен"
түсіндіріп беруге тиісті талай міндет тұр. Қай кезде де ғылымды дамытатын
кейінгі - ізбасар ұрпақ.
Мемлекетіміз өркениетті елдер қатарына қосылып, әлем құрылымының
белсенді мүшесі болуы үшін, бірінші кезекте ғылым мен білімнің дамуына
көңіл бөлуі керек. Мемлекетіміздің ертеңі де бүгіні жас ұрпақтың біліміне
тығыз байланысты екендігі айдан анық.
Ал, жас ұрпаққа беретін білім мазмұнын жақсарту, оны заман талабына сай
игеру, оларды отан сүйгіштікке ақыл-ойын жан-жақты дамытуға ұмтылуға
тәрбиелеп, шығармашыл тұлға әрі реформаторлардың белсенді жалғастырушысы
ретінде қалыптастыруды көздейтін білім беру, бірінші кезекте ұстаз
еңбегімен тығыз байланысты.
Қазіргі кезде жалпы орта білім берудің мақсаты мен міндеттері, іс
мазмұны едәуір өзгеріске ұшырап, жаңаша мәнге ие болды. Сондықтан
сабақтарды жаңадан ұйымдастыру қажет деп ойлаймын. Қалай да оқушылардың
пәнге деген қызығушылығын, ынтасын ояту керек.
Сабақ - мұғалімнің ізденісінің нәтижесі. Күнделікті сабақтағы бір
сарындылық оқу - оқушылардың пәнге деген қызығушылығын жоғалтады. Сондықтан
сабақты ыңғайына қарай түрлендіріп өтсе, сабақтың мазмұнын аша түседі.
Оқушылардың пәнге қызығушылығын арттырудың бір жолы сабақты жаңа тәсілмен
өткізу болып есептеледі.
Физика сабағында ойын элементтерін пайдалану оқушылардың ой-өрісін,
танымдық белсенділігін арттырады.
Оқушыларды тапқырлыққа баулып, зейінін, ойлау қабілетін дамытып, білім-
танымын кеңейтеді.
Оқушылардың физика пәніне қызығушылығына, еркін шығармашылығына,
өздігінен ізденушілігіне физикалық ойындардың тигізетін үлесі зор. Ең
бастысы оқушының ой-ниеті мен сапасын ынталандырып, әр тарауды оқып
аяқтаған соң, сабақтан тыс ойын сабақтар ұйымдастырудың маңызы зор.
Әсіресе, ойын сабақтарды пысықтау сабақтарында қолдану тиімді.
Оқушылардың танымдық ой белсенділігін қалыптастыруда ойын сабақтарын
өткізу оқушыларды өз бетінше ізденуге, ойлау кабілетін арттыруға,
тапқырлыққа баулиды. Сондықтан оқушылар сұрақтар мен сөзжұмбақтарды шешу
үшін өтілген материалды үнемі кайталап отыруды әдетке айналдырады.
Оқушылардың сабаққа деген ынтасы артып, олардың шығармашылык ой-өрістерін,
түсінік-танымдарын еселеп, арттыра түседі.
Ойын сабақ оқушылардың логикалық ой-өрісін, сана-сезімін дамытуда,
олардың әр түрлі шамалар мен бірліктердің, терминдер мен заңдылықтардың,
құбылыстар мен өзгерістердің атын есте сақтауға көмектеседі.
Сабаққа дайындық барысында оқушылар әр түрлі газет-журналдарды,
көмекші құралдар мен анықтама кітаптарды пайдаланады, яғни бір сөзбен
айтқанда оқушылардың өз бетінше шығармашылық ізденіспен жұмыс жасау
қабілетін арттырады.
Ең бастысы ойындар оқушылардың көңілін өз бетінше ізденушілікке
аударып, қабілетін арттырады. Ойынның әлеуметтік бейнесін зерттеуші белгілі
психолог Д.Б.Элькониннің сөзімен айтсақ: "Ойын - ол адамдардың арасындағы
әлеуметтік ара-қатынас, практикалық білімдері және қызметі". Оқу ойындарын
қолданудың жағымды жақтарына американдық авторлар мыналарды жатқызады:
- ойындар абстрактілі оқытуға қарағанда өз тәжірибесімен оқытуға
мүмкіндік береді;
- ойындар ойын басшысының тәжірибесіне немесе дағдысына тәуелсіз;
- ойындар интуицияны жаттықтырады, мәселені шешу қабілеттілігін
және қажетті әлеуметтік мінез-құлықтың түрін таңдауға, үрдістер мен
құбылыстардың деректерін түсінуге, стратегиялық баламаны шешім
қабылдауға, тәуекелге бел байлауға үйретеді;
- ойындар жеке мәселелерді оқуда және шешуде қабілетті әрі қарай
арттыруда, ойынға қатысушылар оқытушының ролін ойнап, бірін-бірі
белгілі бір деңгейде оқытады, бірақ әрқайсысы бір ойында өздерінің
қабілеттілігі мен қажеттілігіне қарамай көп нәрсеге үйренеді.
Жаңа технология жүйесінде проблемалық, іскерлік ойын арқылы оқытудың
маңызы зор. Оқушылар әр түрлі проблемаларды талдайды, оның шешу жолдарын
іздестіреді. Мұндай сабақтар оқушылардың логикалық ойлау қабілетін
дамытады, пәнге деген қызығушылығын арттырады, өмірде кездесетін түрлі
қиындықтарды жеңуге тәрбиелейді. Іскерлік ойын сабақтарын өткізу
технологиясы 3 кезеңнен тұрады.
I кезең. Дайындық (рольдерді бөліп беру, оқушыларды топтарға бөлу,
проблемаларын алдын ала таныстыру, қажетті материалдарды жинау)
II кезең. Ойын кезеңі (оқушылар жасаған хабарламаларды тыңдау,
пікірталас жасау, қабылданатын шешімді талқылау және оны бақылау,
талқыланған шешімді қабылдау)
III кезең. Қорытындылау (проблеманы шешудің тиімді жолдары іздестіру)
Іскерлік ойындарының дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық
(әлеуметтендірушілік) маңызы зор.
Физикалық білімдерді жүйелі түрде меңгерту мақсатында сабақтың ойын түрінде
өткізілуі оқушыларды көтеріңкі көңіл-күйін туғызып, олардың белсенділігін,
дербес ойлаушылығын, қызығушылығын арттырып, білімді қалбылдауға барынша
қолайлы ықпалын тигізеді. Жалпы тарау немесе тақырып бойынша қайталау
сабағын саяхат түрінде өткіземін. Сабақты сергіту сәті физикалық көрініс,
физикалық жұмбақтар, физика мен халықтың мақал-мәтелдерін байланыстырып
пайдаланамын және әр түрлі қызықты физикалық тәжірибелер жасатамын. Мысалы,
7 сыныптарда "Физика еліне саяхат", 8 сыныптарда "Физика және экология", 9
сыныптарда "Физика және ғарыш", 10 сыныптарда "XXI ғасырдың көшбасшысы"
интеллектуалдық-танымдық шоу сабағы және 11 сыныптарда "Физика ауыл
шаруашылығында" атты ойын сабақтарды өттім. 2003-2005 жылдар Елбасы
Жарлығымен "Ауыл жылы" болып аталуына байланысты әр ауылда, әр мектепте, әр
мұғалім осы бағытта үздіксіз жұмыс жүргізу арқылы өз үлестерін қосу керек.
Ауылымыздың ең басты айналысатын шаруашылығы мақта және егіс. Физика мен
ауыл шаруашылығын, халықтық педагогикамен ұштастыра өттім.
Ауыл шаруашылық өндірісіне, болашақ еңбек іс-әрекетінің
ерекшеліктеріне оқушылардың қызығуы басым болып келеді. Бұл деректерді
оқушылардың білуге құштарлығын, танымдық белсенділігін, туған табиғат үшін
жауапкершілік сезімін, пайдалы болуға ұмтылуын дамыту кезінде қолдануға
болады.
Ауылдық мектептің оқу-тәрбие ісінің тиімділігін арттыруға ықпал ететін
шарттарының біріне оның табиғатқа жақындығын жатқызуға болады.
Оқушылардың ауыл шаруашылық өндірісінің нақты түрлемеріне және жерді
өңдеумен байланысты тіршілікпен оқыту мен тәрбиелеудің қолайлылығы сол,
оқушылардың шамасы келетін қоғамдық пайдалы еңбекті үйренуіне және олардың
туған өлкесі мен ауыл шаруашылығына сүйіспеншілігін, құрметін тәрбиелеуге
ықпал етеді.
Оқушылар әрбір сабақтан мол білімділік, тәрбиелік, дамушылық алу
керек. Сондықтан пәнаралық байланыс арқылы сабақтың біліми, ғылыми
сипатымен қатар оның тәрбиелік танымдық, адамгершілік мазмұнда
ұйымдастырылуын ойластырған абзал. Мысалы, оқушыға білім нәрін бере отырып,
рухани мәдениетін, ұлттық салт-сананы игеруге тәрбиелік мәні бар іс-
шараларды әр пән төңірегінде ана тілі негізінде ұйымдастыруға болады.
"Заттың беріктіктігін өткен кезде", "Шешен өзінен сынады", "Жарықтың түзу
сызық бойымен таралуын" өткенде: "Қисық ағаштың көлеңкесі де қисық",
"Үйкеліс құбылысы" тақырыбында "Саусақ бірікпей, іне ілікпейді" т.б.
ұлағатты құрылымдарды байланыстырудың тиімділігі сөзсіз терең.
Оқыту үрдісі кезінде сабақтағы басты тұлға білім беретін мұғалім емес,
осы білімді қызыға қабылдауға дайын оқушының болуы.
"Қызығу - әр қырынан алып қарауға болатын күрделі ұғым, адамның
белгілі бір объектіні ұнатып, білуге ұмтылған іс-әрекетіне қуаттандыратын
психикалық ерекшелік" деген пікір айтады ғалымдар М.Беляев, Н.Морозова,
С.Рубинштейн. Қызығу адамды жаңаны білуге , әрекеттің жаңа әдістерін
іздестіруге құмарландырады. Сондықтан адамның қызығуы бір іспен
шүғылданғанда, әр түрлі әрекеттерде көрініс табады.
Ойын қазметінің мүмкіндігін сипаттау оқушылардың таным қызығуының
құрамын қалыптастыру ұғымы мазмұнын қарастырады.
Елбасының білім және ғылым қызметркелерінің II съезінде "Болашақта
еңбек етіп, өмір сүретіндер - бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды
қалай тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға
жүктелетін міндет өте ауыр" деген сөздері әрбір мұғалімнің жолбасшысы болу
керек деп ойлаймын.
Білім беру саласындағы қазіргі оңды өзгерістер әрбір мұғалімнен өз
ісіне мұқияттылықты талап етеді. Жоғарыдағы ұстанымдардың орындалуы үшін әр
мұғалім өзі мен оқушының терең дәрежеде екенін естен шығармай, оны жеке
тұлға ретінде қабылдап, оған беретін сабақтың оқыту әдістерін түрлендіріп
жетілдіруі қажет. Үйреншікті, дайын әдіс-тәсілдер бүгін баланы
қызықтырмайды. Сондықтан қайткенде баланың ойына, сезіміне серпіліс
ендіруді мақсат етіп кою керек. Сан алуан әрекет арқылы ақыл-ойды ұштау,
жетілдіру, жеке тұлғаның өзіндік идеясын, көзқарасын, сенімділігін,
жауапкершілігін біртіндеп дамыту жолдарын іздестіру — осының бәрі бүгінгі
қажеттілік.
Нағыз өз ісінің шебері ғана жоғары жетістіктерге ие бола алады. Ал
білікті маман болу үшін көп ізденіс керек екені даусыз.
Мен де өз әріптестеріммен қатар бала оқыту мен тәрбиелеу ісіне өз
үлесімді қосып келемін. Ауыл мектебінде физика пәнінен сабақ беру оңай
емес. 20 жылдан бері мектебімізге бір жаңа құрал-жабдық келген емес, ескі
құралдардың пайдалануға келетінін жамап-жасқап дегендей пайдаланамыз. Соған
қарамастан әр оқушының жүрегіне жол таба білу, оны қызықтыра білу,
ойландырып сөйлете білу менің міндетім деп түсінемін. Оқушының ойлау
қабілетін артыру, сол қабілетін белсенді ету - басты мақсатым. Ойланып,
толғанған оқушы, әрине, сөйлей де біледі, тыңдай да біледі, тұжырымдап
пікір де айта алады. Өзім осы бағыттағы тәжірибемде оқыту әдістерінің
тиімділерін іріктеп жиі пайдалануым көп нәтиже беруде.
Әсіресе, мен баланың білімге деген қызығуын арттыратын жүйелі іс-
әрекеттер ұйымдастыруға талпынамын. Ол жүйе мына төмендегідей:
1. Қызықты жағдайлар, хабарламалар.
2. Оқушылардың өз бақылауларынан, өз ойларынан шығарған,
қиялынан шыққан жағдайлар, туындылар.
3. Шығармашылықпен жұмыс істеуге арналған тапсырмалар.
4. Әр түрлі анықтамалықтармен жұмыс істеуге дағдыландыру.
5. Ғылыми әдебиеттердің оқуға баулу.
6. Жарыстар, сайыстар ұйымдастыру.
7. Әр түрлі танымдық ойындар ұйымдастыру.
8. Сабақтың әр түрлі формада өтуін (экскурсия, мектептен тыс сабақ т.б.)
қамтамасыз ету.
9. Телеарна мен мерзімді баспасөздерде берілген соңғы физика
ғылымының жаңалықтарымен таныстырып отыру.
10. Қызықты тәжірибелерді, сапалық есептерді көбірек қолдану.
11. Мұғалімнің айшықты, өмірден алынған дәйектерді
сабақта қолдану.
Осы әдістерді сабақта қолдана отырып оқушының ойлау тәсілдерін
бақылауға болады. Берілген материалдан оқушы ең маңыздысын, ең бастысын
бөліп алады, басқа нәрселермен салыстырады, оны жүйелеп, қорытындылайды,
нақтылайды, анықтайды және ұғымға түсінік береді, оны дәлелдейді немесе
жоққа шығарады, модельдейді. Жаңағы тәсілдерді қолданғанын оқушының
сөзінен, тұжырымынан байқауға болады.
Өз тәжірибемдегі оқушының ойлау қабілетін арттыру үшін қолайлы деп
санайтын әдістерім: ойын, жарыс, сайыс, оқушының қиялын, бақылауын қолдану,
танымдық ойын және шығармашылықпен орындауға арналған тапсырма. Мәселен
сұрақтар қоя отырып сабақ өткізу. Сабақтарды дәстүрлі емес формада жүргізу.
Тағы да айта кетерлік нәрсе, әрбір сабақты өзекті де ділгір сабаққа
айналдыру, әрі дәстүрлі емес түрде өткізу мүмкін емес және қажеті де жоқ.
Бірақ, әрбір сабақ баланы тәрбиелей отырып оқытуға міндетті. Мұғалім оқыту
әдістерін таңдағанда осы қағидаларды естен шығармағаны абзал.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Назарбев Н. "Қазақстан — 2030" Барлық қазақстандықтардың өсіп-
өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы, Ел
Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы: Білім, 1997ж,
176 бет
2. Демеуова Ләззат. Ғаламдық ойлауға бейімдеу. "Қазақстан мектебі"
№12 Алматы, 2003- 3 бет.
3. Жошыбаева Гүлнар. Ұлттық мектеп - ел еңсесі. "Қазақстан
мектебі", №12, 2003- 13 бет.
4. Қоянбаева Сәуле. Танымдық қызығуды белсендіру. "Қазақстан
мектебі" №6, 2003
5. Кобдикова Ж.У. Педагогическая технология уровневой
дифференциации обучения в сред-ней школе //
Алматы, 2000,
6. Границкая А.С. Научить думать и действовать.
Адаптивная
система обучения в школе. Пррсвсщсние, 1991.
7. Дамитов Б.К., Фредман Л.М. Физические задачи
и методы
их решения. Алматы, Мектеп, 1987, 160-6.
8. Пидкасистый П.И. Самостоятельная деятельность

школьника в обучении. Москва, 1980.