Қазақ тіліндегі перифраза табиғаты

№40 орта мектебі

Тақырыбы: Қазақ тіліндегі перифраза табиғаты

Бағыты: Қазақстанның тарихи ескерткіштері және дамуы бар саяхат маршруттары

Секция: Тіл білімі

Орындаушы: 8 - класс оқушыс Амантайқызы Дильназ

Жетекшісі: Қазақ тілі мен қазақ әдебиеті пәнінің мұғалімі Идирисова Б. Ж

2015-2016 оқу жылы

Мазмұны

Кіріспе . . . 4

Негізгі бөлім

1 - тарау Перифраза туралы жалпы түсінік

1. 1 Перифраза туралы түсінік . . . 6

1. 2 Перифразаның зерттелуі . . . 8

1. 3 Перифраза фразеологизмнің қомақты салаларының бірі . . . 10

2- тарау Перифразаның құрылымдық типтері

Есім перифразалар

2. 1 Ақын - жазушылар тіліндегі есім перифразалар . . . 11

2. 2. Халық ауыз әдебиетіндегі есім перифразалар . . . 14

Етістікті перифразалар

2. 3 Ақын - жазушылар тіліндегі етістікті перифразалар . . . 15

2. 4 Халық ауыз әдебиетіндегі етістікті перифразалар . . . 18

Қорытынды . . . 19

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 20

Анотация

Зерттеу жұмысымның тақырыбы: Қазақ тіліндегі перифраза табиғаты

Зерттеу жұмысымның мақсаты: Қазақ тіліндегі перифразалардың пайда болуы мен қалыптасуына барлау жасап оның құрамы мен басқа да тілдік құндылықтармен байланысын анақтау анықтау.

Гипотеза: Қазақ тілі ұлт болмысын танытатын бейнелі тіркестерге бай. Ұлттың ментальдық өрісінің ауқымы мен көркемдік ойлау қабаттырын және қазақ тілінің есепсіз тіл қуатының молдығын білу үшін ұлт тіліндегі көркем сөздерге жүгінген жөн. Халықпен бірге жасап келе жатқан эмоциялық мазмұны жоғары образды тіркестердің өміршеңдігін оның қолданысынан байқауға болады. Осындай образды көркем сөздердің қатарына перифразаларды да енгізуімізге әбден болады. Бірақ перифразалар жазба әдеби тілдің қатталған беттерінде қалып бара жатыр, ал бүгінгі ұрпақтың ауызекі сөйлеу тілінен жиі ұшырату қиын. Қазіргі қазақ ұлтының ой терең болғанымен тілі жұтаң. Ал жастар тілі қасаң тартып, қысқа қайрылатын сөздер мен тіркестерге ауысуда. Осындай қоладныстан шығып бара жатқан құндылықтарымыз келешек ұрпақтарымызға жетпей қалуы мүмкін.

Зерттеу кезеңдері:

I кезең. Зерттеу мәселесіне байланысты әдебиеттер жинау, оларды оқып танысу, талдау жасау.

II кезең. Газет - журнал материалдары мен көркем әдебиеттерден перифразалық тіркестерді жинау.

III кезең. Оларды жинаған соң тілдік талдау жұмыстарын жүргізу. .

Кіріспе

Қазақ тілі ұлт болмысын танытатын бейнелі тіркестерге бай. Ұлттың ментальдық өрісінің ауқымы мен көркемдік ойлау қабаттырын және қазақ тілінің есепсіз тіл қуатының молдығын білу үшін ұлт тіліндегі көркем сөздерге жүгінген жөн. Халықпен бірге жасап келе жатқан эмоциялық мазмұны жоғары образды тіркестердің өміршеңдігін оның қолданысынан байқауға болады. Осындай образды көркем сөздердің қатарына перифразаларды да енгізуімізге әбден болады. Бірақ перифразалар жазба әдеби тілдің қатталған беттерінде қалып бара жатыр, ал бүгінгі ұрпақтың ауызекі сөйлеу тілінен жиі ұшырату қиын. Қазіргі қазақ ұлтының ой терең болғанымен тілі жұтаң. Ал жастар тілі қасаң тартып, қысқа қайрылатын сөздер мен тіркестерге ауысуда. Өмір ағыны, дәуір екпінінің әсерінен асығыс, қысқа да нұсқа сөйлейтін ұрпақ тілінде мәнерлілік азайып келеді. «Сөзі мірдің оғындай», «тілінің майын тамызып», «өткір тілді» шешен сөйлейтіндер бұрынғының қазағы болып есептелетіндей. Алайда жас буын келер ғасырда қалай дегенмен де ана тілінің мәйегін іздейтіні хақ. Рухани құндылық - қашанда сол ұлттың төлқұжаты.

Көркем әдебиетте тіл ерекше экспересивтік - эстетеикалық қызмет атқарадады. Адамның сезіміне әсер ету үшін көркем шығармада көбінесе сөздер нақтылы тура мағынада емес, ауыспалы мағанада, астарлы түрде қолданылады. Сондықтан көркем әдебиет тілі - бейнелі, мәнерлі тіл, түрлі бояулы, сезімге әсер ететін көркем тіл болып табылады. Тілдегі көркемдеуіш құралдар - теңеу, эпитет, метафора, метонимия, синикдоха, эвфемизм - бәрі де көркем суреттің, образды жасаудың, жазушының, ақынның шеберлігінің көрсеткіші.

Қазақ тіл білімінде осы көрсеткіш құралдар азды - көпті зерттелді. Зерттеушілерден оқшау қалған, арнайы зерттеу жасалмаған көркемдеуіш құралдың бірі - перифразалар.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері:

Жұмыстың мақсаты қазақ тіліндегі перифразалардың пайда болуы мен қалыптасуына барлау жасап оның құрамы мен басқа да тілдік құндылықтармен байланысын анақтау анықтау.

. Бұл мақсатты орындау үшін төмендегідей міндеттерді анықтау керек:

1. Қазақ тіліндегі перифразалардың лингвистикалық статаусын анықтау үшін оның лингвистикалық статусын белгілеу және осыған сүйене отырып, оған ғылыми анықтама беру;

2. Қазақ тіліндегі перифразалардың құрылымдық типтерін анықтап, оларды лексика - семантикалық тұрғыдан сипаттау;

3. Перифразалардың семантикалық типтеріне талдау жүргізу;

4. Перифразалардың тілдің басқа да бейнелеу, көркемдеу тәсілдерімен қарым - қатынаста болу заңдылықтарына мінездеме беру.

Жұмыстың ғылыми жаңалығы:

Қазақ тілінде перифраза мәселесі жөнінде зерттеу болмағандықтан, оған байланысты көптеген мәселелер күні бүгінге дейін жұмбақ болып келеді. Біз алғаш рет перифразаның құрылымдық типтеріне және фразеологиямен байланысын анықтадық.

Зертеудің тәсілдері:

Зерттеуде бірнеше тәсілдер қолданылады: сипттау тәсілі, түсіндіру және баяндау тәсілі, салыстыру тәсілі.

Тілдік материалдың сипаттамасы:

Зерттеу материалдары көркем әдебиет материалдарынан алынады. Олар Сәкен Сейфуллин, Мұқағали Мақатаев, Міржақып Дулатов, Мағжан Жұмабаев туындылары мен мақал мәтелдер, жұмбақтар, естірту, жоқтау, көңіл айту үлгілері және толғаулар.

Зерттеу жұмысының құрылысы:

Зерттеу жұмысы кіріспеден, негізгі бөлім бұл бөлім екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Негізгі бөлім

1 - тарау Перифраза туралы жалпы түсінік

1. 1 Перифраза туралы түсінік

Бүгінгі зерттеліп отырған перифраза дегеніміз не? Перифраз немесе перифраза деген атау грек тілінен келген, ол заттаң, құбылыстың тура атын атамай, суреттеп көрсету, тұспалдап айту дегенді білдіреді. [1. 3] Мысалы: дәрігер деудің орнына «ақ желенді абзал жандар» деп атау, депутаттар деудің орнына «халық қалаулылыры» «халық қызметшісі» деп қолдаудағы мақсат бір сөзді басқа сөздермен ауыстырып қана қою емес, бұл ұғымды өз атынын басқаша етіп атау оны бейнелі етіп сипаттау үшін және қандайда бір эмоцияналды - экспресивті баға беру үшін қолданылады. Сондай - ақ, кітап деудің орнына «жан азығы» деп атай отырып, жазушыларды «жан азығын өндеушілер», «адам жанының инжинерлері» деп ауыстырып атаудың өзіндік мақсаты, атқаратын қызметі бар. Бұл, біріншіден, стильдік мақсатта айтылып тұрса, яғни бір сөзді қайталап айта бермес үшін ойды түсініктірек баяндау үшін, бір ұғымды түрлендіріп әрқандай атаулармен атап, жалпы мәтінің көркемдігін арттыру болса, екіншіден, перифразалар заттың, кейіпкердің қасиетін, ерекшеліктерін баса көрсетуде, уақиғаны суреттеуде образдылық жасап, айтылған ойдың әсерлілігін арттырады, сонымен бірге автордың субъективті сезімдерін білдіру үшін қолданылатын стильдік тәсіл болып табылады.

Айтылған сөзімізге дәлел болу үшін мысалы халқымыздың ұлы ақыны Жамбыл туралы зерттеу еңбектерін алып қарасақ Жамбылдың атын бір жерде ақын деп, қарт ақын, ұлы ақын деп, қарт жыршы, қазақ халқының ұлы перзенті деп, ұлы махаббат жыршысы деп, Алатаудың асқақ жыршысы, ХХ ғасыр Гомері, екі ғасыр куәсі, ақындардың атасы, жыр алыбы тағы басқа деп ауыстырып көрсетілген. Мәтіндегі нұсқасымен көрсететін болсақ « . . . Ұлы махаббат жыршысы құбылысқа, көрініске өзі жүрген ортасына салқын қанды қарай алмайды . . . Сондықтан ақын көргенін көрген жерде - ақ өз тұрғасынан, өзінің идеалық позициясынан бағалайды . . . Бұдан басқа Жамбылда басқа көзқарас жоқ. Мұндай тұста қарт жыршы албырт жанды жігіт сезіммен қабыл алған әсерін қайта атқарған сөздің де адал сырға өткір, ұшқыр тіл боларлық жандысын, жарығын төгеді . . . Поэзияның осындай қорығын, ұйығын, әрбір сөзді кристалдай өткір қырланған тұлғаларынан кесек - кесек алтындар шығады. »[2. 55]

Осыдан көріп отырғанымыздай, перифразалық тіркестер ақынның атын қайталап айта бермес үшін, тек стильдік мақсатта қолданылып отырған жоқ, сонымен бірге Жамбылдың ерекшелігін, қайраткерлігін әр тұсынан көрсетіп, оның ерекше өмірін, талантын, көп жасаған суреткерлігін, қазақ әдебиеті тарихында алатын орны мен басқа ұлттардың поэзиясына тигізген әсерін айтып тұр.

Қазіргі кезде перифразаларды көп қолданылатын сала публицистика (яғни «газет тілі») болып отыр. Баяндауда стильді «әрлендіріп», мәтінге «өң беру» мақсатында астарлы сөздер мен сөз тіркестері қоланылады . Мысалы еңбек екпінділері жайында мәтіндерден комбайшы, тракторшы қыздарды дала тоғайлары, егін ерлері, бейбіт күннің мәншүктері, әлиялары, ел ішінің төл перзенттері, темір тұлпар мінген арулар деген сияқты перифразалық тіркестер егін жинау науқаны кезінде және мейрам кездеріндегі репортаждарда айтылу себебі әсіресе салтанаттық реңк беру үшін деп баса айтқан жөн. Немесе мынадай: «Сарыарқа төскейі қайта құрудың қоңыр самалымен терең тыныстап . . . » деген перифразалық орамының өз мағынасы «Сарыарқада қайта құру жүріп жатыр» деген болуға тиіс қой . Неге өз мағынасында айтылмай, ауыспалы мағынада қолданып тұр деп, перифраздап қолданудағы себептерін қарастыратын болсақ, бұл біріншіден, көркемдік үшін, көреріңкі леп, айрықша сезіммен айтылуы мүмкін; екіншіден асырып айтуы үшін, құр әсірелеп айтылуы мүмкін.

Сөйтіп перифразалардың қолданылу аясы көркем әдебиет, сөйлеу тілі, публицистика болып табылатындығана көзіміз әбден жетті. Перифраза және мәтінде ерекше реңк беріп адамның сезімін баурап қызығушылықты одан әрі оята түседі.

1. 2 Перифразаның зерттелуі

Тіл білімінде Потебня А. А : «перифраза дегеніміз суреттеу атау» («перифраза - описание») [3. 217] деп анықтама береді. Швейцариялық ғалым Ш. Балли перифразаға берген анықтамасында «қайта айтып беру, (повт) қайтып айтып берудің кеңейтілген түрі» [4. 125] Қазақ тіл білімінде осы ойды айтқан З. Қабдолов «қайта айтып беру»[5. 242] дейді; Ә. Болғанбаев өзінің «Синонимдер сөздігі» атты оқулығының кіріспесінде перифразаны былайша сипаттайды: «Синонимдерді қолданудың тағы бір тәсілі - парафраза. Мұны кейде перифраза деп те атайды. Бұл сөздің мәнісі жеке сөздің орнына оның түсінігін сипаттап беру [6. 5] десе, М. Балақаев, Е. Жанпейісов, М. Томановтар, Б. Манасбаевтардың құрастыруымен шығарылған еңбегінде перифразаларға «перифразаның ерекше бір түрі - эвфемизм»[7. 8] деп анықтама береді. Расында да эвфемизм дегеніміз жағымсыз заттарды сыпайылап, жұмсартып айтуды көздейді, ал перифразалар белгілі бір ұғымды әдеттеліден басқаша сөз орамы немесе сөз тіркесі арқылы түсіндіріп айту болып табылады. Бұл жердегі бір айырмашылық эвфемизм жағымсыз заттарды сыпайылап айту болса, ал перифраза барлық зат атауларына, құбылыстарға тән ұғым, мәселен өтірікші деген сөзді басқаша аузының желі бар, ұры деген сөзді қолының жымқырысы бар, өлді дегенде келмеске аттану, о дүниеге аттану, өсек дгенді сымсыз телефон, ұзын құлақ деп ауыстырып айтуда перифразаны молынан қолдануға болады. Сонымен, біз Ә. Болғанбаевтың айтқан осы пікіріне сүйене отырып перифраза мен эвфемизмдерді бір - бірімен байланысты ұғымдар деп қарастыруымызға болады.

«Қазақ тілі. Энциклопедиясында» перифразаға: «Перифраза (ағылшын раraphrase) - сөздің бейнелі мағынада қолдану тәсіліне жататын көркем троптың бір түрі. Перифраза затты, процесті, құбылыстың ең негізгі бір қасиетін келтірінді мағынадақолдана отырыр, соны образды түрде сипаттау, анықтау»[8. 259] деп анықтама береді.

Перифраза (грек periphrasis - айналым) - құбылыстар мен заттардың атын атап, түсін түстап емес, соның айналасындағы айрықша белгі қасиеттерді негізге алатын ауыстыру тәсілінің бір түрі. Перифраза мәтінің идеалық - эстетикалық және көркемдік байлығын арттырады. Мағыналық эксспресивтігін, әсерлілігін күшейтеді. Мысалы: Түз патшасы (арсытан деудің орнына), дала кемесі (комбайн), Дала қоңырауы (Ыбырай Алтынсариннің есімі бірден ойға оралады), қара алтын (көмір), пәниден бақиға кетті, аққу ұшып көлге кетті (өлді дегеннің орнына) деп З. Ахметов әдебиеттау термендер сөздігінде перифразаға осындай анықтама береді. [9. 268]

Қазақ тіл білімінде перифраз мәселесіне кеңірек тоқталған Р. Сыздықова көріктеу құралдарының ішінде айтылмай жүрген перифраза деп, оның себебі біртектес тронтық категорияларды бір - бірінен дәл ажыратпаудың жоқтығынан деп көрсетті. Өзінің «Абай шығармаларының тілі» деген еңбегінде Абай тіліндегі перифраздарға анализ жасап, Абай халық тіліндегі перифраздарды қолданумен қатар өмірді «бұлдыр заман»деуі: «қайта айналмас, жаңғырмас бұлдыр заман»; «сұм жалған», «қайран дәурен» деуі: «Бір қызық ісім екен сұм жалғанда, Қалжыңбасшып өткізген қайран дәурен» перифразалық тіркестердің небір ойға келмейтін түрлерін жасады дейді, мысалы «соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім» деп, Абай өзі өскен ортаны, өзін қоршаған сол кездегі әлеуметтік, қоғамдық ой- пікірді айтып отырса, әбден қажыған кезін, өзінің бір жабырқау күйін ақынның «сұрғылт тартқан бейуақ» деп беруі тіпті әсерлі деп таниды. [10. 102]

Шынында да, Абай тіліндегі перифразалар өзіндік ерекшелігімен бой ұрып тұрған, бейнелі, көркем, жаңашыл - өте шебер жасалған, және қисынмен қолдануын тапқан тіркестер, олардың эстетикалық құндылығыда осында деп тануымызға еш күмән жоқ.

Сонымен лингвист ғалымдар мен энциклопедиялық еңбектерді қарастыра отырып перифразаға мынадай анықтама беруге болады, құбылыстың, заттың айрықша белгісін ерекшелеп, айқындап, оны сипаттап көрсету.

1. 3 Перифраза фразеологияның қомақты салаларынын бірі

Міне, перифраза туралы білген соң, енді оның фразеологиямен байланысын анықтап көрейік.

Фразеология дегеніміз өзімізге белгілі екі немесе бірнеше сөздің тіркесуі арқылы бір ғана мағына беретін сөз тіркесі. Тұрақты тіркестерді құрайтын сөздер бұрыннан қалыптасқан жүйемен айтылады. Олрадың сыңарларының орнын ауыстыруға немесе басқа сөзбен алмастыруға келмейді. Мысалы: тайға таңба басқандай дегенді жылғыға таңба басқандай деп бір сөзін алмастырып айтуға болмайды. [11. 209] Ал перифразада да осындай қасиет байқалады мәселен Сәкен Сейфулиин өлеңдеріндегі екі сәуле деген перифразалық тіркестерін алып қарайықшы бұл жерде сәуле сөзінің орнына нұр, шуақ деп орындарын ауыстыруға келмейді.

Тұрақты тіркестер даяр қалпында жұмсалады, сөйлемнің құрамына бір бүтін тұлға ретінде енеді де мағына тұтастығы, яғни фразеологизм құрамындағы сөздер өздерінің бастапқы мағыналарынан түгел немесе жартылай айрылып қалып, шоғыр тіркес түрінде біртұтас мағына береді . Перифразалар да осылай даяр қалпында жұмсалып, сөйлемнің құрамына бір бүтін тұлға ретінде енеді де бір ғана мағына үстеп тұрады. Мәселен, сұм жалған, қайран дәурен деп даяр қалпында қолдануға әбден болады және одан тек қана бір мағына туады яғни бұл сөздердің мағыналары өмір, дәуір деп айтуға болады.

Перифраза мен фразеологияның ортақ қасиеттерін анықтай келіп фразеологиярың бір саласы екенін байқадық. Фразеологияның бір саласы болуынын себебі, перифразада сөздерді бір - бірімен тіркесудің өзіндік ерекшеліктері бар. Перифраза әр уақытта біріккен сөздерден тұрады, әрі мағынасы ауыспалы болады да фразеологияға тән қасиеттерімен көрінеді және эмоционалдық - экспрессивтік бояу байқалады. Біз жоғарыда фразеологиның басты белгілерін көрсеткенде айтқан болатынбыз.

2- тарау Перифразаның құрылымдық типтері

Есім перифразалар

2. 1 Ақын - жазушылар тіліндегі есім перифразалар

Перифраза туралы теориялық білімімізді нығайтқан соң, ақын - жазушылардың шығармаларындағы перифразаның қолданысын анықтап көрелік.

Қай ақын, жазушы болмасын өз шығармасының әдемі, образды болғанын қалайды. Сондықтан да олар әсерлілік пен бейнелілікке мүмкіндік жасайтын тәсілдерге көбірек барады. Жазушылардың қаламын әрлей түсетін тәсілдердің ішінде басқа тәсілдер мен қатар перифразаның алатын орны айрықша.

Тілімізде заттардың, процестердің, құбылыстардың атаулары өте көп, солардың қайсысы болмасын перифраздануға мүмкіндіктері мол. Сол мүмкіндікті молынан қолданған ақындарымызда көп, мәселен, Сәкен Сейфуллин, Мұқағали Мақатаев, Мағжан Жұмабаев, Абай Құнанбаев. Осы ақындардың поэтикалық туындыларының қай - қайсысы болса да - өзіндік тарихымен, тағдырымен даралануының үстінде бүкіл қазақ әдебиетінің қалыптасуына ықпал жасаған дүниелер. Осындай көркемдік күш - қуатқа ие болған шығармалардың жаңашылдық сипатына арнайы назар аударған жөн. Сонда ғана біз ақындарымыздың поэзиясының мәніне терең бойлап, көркемдік иірімдерін, ажар компоненнттерін көреміз де, соның бәрі заманына обрзын сомдауға мүмкіндік бергенін анық аңғарамыз.

Сәкен Сейфуллин поэтикасында символ дәрежесіне көтерілген бірнеше тұрақты образ бар. Олар асау тұлпар, қызыл сұңқар, аққу, домбыра, экспресс, альботрос, сыр сандық, толқын. Ақын бұл образдарды «Аққудың айрылуы», «Көкшетеу» атты поэмаларында, «Жемістер» повесінде терең суреттеледі. Әсіресе, «Аққудың айрылуы» поэмасында ақын перифразалық тәсілмен терең көркем ой айта білген, мәңгілік махаббатты жырлаған.

Сұлулық, табиғаттың тамаша жаратылысы - айдын көл, оның бетіндегі шашақты толқындар, суда қалқи жүзе жүріп, сүйіспеншілік ләззатына балқыған қос аққу - мұның бәрі әсерлі, образды, нақты перифразданады.

Енді, оны нақты талдап көрсетейік.

Екі мүшелі есім құрамды перифразалар.

^{«зат есім + зат есім»}

Жаздың демі

^{«зат есім + зат есім»}

Дерттің емі

Ыстық лебі тиген соң [12. 131] Ақын жел деген сөзді «жаздың демі», «дерттің емі» деген зат есім құрамды перифразалармен шебер алмастырып көрсеткен. «Жаздың демі», «дерттің емі» деген перифраза тәуелдік жалғаулы сөз ілік септігіндегі сөзбен тіркесе қолданып келіп тұр. Сөз тіркестерін осылайша қолданылуын матаса байланысқан сөз тіркестері деп қарастырамыз.

Сәкен Сейфуллин үшін асау тұлпар да символға айналды.

Темір торлы тас үйде

Көкірегім толды шерменен.

Қанатты тағы тұлпарым [12. 71]

Арқырап келші кермеден. Бұл жерде ақын тікұшақ сөзін тұлпар сөзімен ауыстырып көрсеткен.

Ақын тілінде «сын есім + зат есім» форматты перифразалар молынан кездеседі. Мәселен, аққу атауын көркем перифразалармен ауыстырып отырған. Олар: «ақ періште», «аппақ қылаң», «ақ мамығым», « ақ үлдірім». Бұл перифразалардың себеп болып тұрған басты белгі - аққудың ақ түсі. Сондай - ақ, «періште», «қылаң», «мамық », «үлдір» сөздерін «ақ» лексемасы анықтап тұр.

Сын есім тіліміздегі түрлі заттардың сындық белгілерін, салмағын, сапасын, сипатын, түсін, түрін, көлемін аумағын сан алуан қасиеттерін білдіретін үлкен көлемді сөз таптарының бірі.

Сын есімдер семантикалық жағынан үлкен екі топқа бөлінеді:

1. сапалық сын есімдер

2. қатыстық сын есімдер.

Сапалық сын есімдер мағынасы жағынан заттың түрі мен түсін, сыры мен сапасы, көлемі мен аумағын, дәмі мен иісін білдіреді, ал қатыстық сын есімдер өздері жасалған түбір сөздің мағынасымен сыбайлас келіп, сол белгілі бір заттың белгісін басқа бір заттың, істің белгісі арқылы білдіреді. [11. 34]

Сәулем сылаң

^{«сын есім + зат есім»}

Апппақ қылаң

Ақ көбікке шомылған. [12. 137]

Бұрынғы өткен шойыр көрсе,

^{«сын есім + зат есім»}

Ақ періште дер еді. [12. 241]

^{«сын есім + зат есім» «сын есім + зат есім»}

Ақ мамығым, ақ үлдірім

Неге мұңша сүйдірдің [12. 242]

Ақын аққу сөзін «Аппақ қылаң», «ақ періште», «ақ мамық» сынды сөздермен өзгертіп берді Сондай - ақ,

^{«сын есім + зат есім»}

Жасыл мамық

Асыл анық

Түрлі мамық жайғандай[12. 132]

Суы сасыр,

Салады асыр.

^{«сын есім + зат есім»}

Ұлы ананың [12. 136]

^{«сын есім + зат есім»}

Жасыл барқыт

Жердің көгі -

Күн алтын ең «бесінде»[12. 235]

^{«сын есім + зат есім»}

Қайғысы мәңгі сәби періштелер,

Мәңгілік жайын тастап жерді құштың[12. 236]

^{«сын есім + зат есім» «сын есім + зат есім»}

Қара айғыр, қара алып, жүйіткейді,

Жануар күшіне сенеді - ақын жер, шөптерді, қарды бейнелі түрде «ұлы ана», «жасыл мамық», «жасыл бар», «сәби періштелер» деп ауыстырып берген.

Көзің көрсе алар тыныс

^{«сан есім + зат есім»}

Екі сәулем ерке еді [12. 275]

Күміс суды жұмсақ қып,

^{«сан есім + зат есім»}

Екі сұлу сылаңдады[12. 277]

^{«сан есім + зат есім»}

Екі кербез қатар түзіп,

Көлдің келді шетіне [12. 278] - ақынның шеберлігін қарасаңшы табиғаттың сұлу жаратылыстары аққуды сан есім арқылы да өзгертіп берген.

Осылардың өзінен ақынның поэтикалық тілінің бейнелі тәсілдерін көбейту, сапаландыру жолындағы толассыз ізденісін және соған орай табыстарында анық байқауға болады.

Ұқсас жұмыстар

Орыс сыныптарына арналған қазақ тілінен эмтихан билеттері

«ежелгі дәуір әдебиеті» факультативтік курсының бағдарламасы

Маңғыстау мақтаныштары

І.жансүгіров «күй» поэмасы

Жансүгіров Күй поэмасы

Мақал -мәтелдер жарысы

Теңге - тәуелсіздік символы

АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫ ЕЛЖАНДЫЛЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕУ

Шартты операторларға есептер шығару

Орыс тілінен енген сөздер

Пәндер