Файл қосу
Ағаштан жасалған тара
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|3 деңгейдегі СМЖ құжаты |ПОӘК | |
| | | |
| | |ПОӘК 042–18-9.1.53/03 |
| | |-2013 |
|«Тара мен орауыштардың | | |
|қазіргі заманғы түрлері» |18.09.2013 ж. | |
|пәнінің |№ 1 басылым | |
|оқу-әдістемелік кешені | | |
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
5В073200 – «Стандарттау, сертификаттау және метрология
(салалар бойынша)»
мамандығы бойынша
«Тара мен орауыштардың қазіргі заманғы түрлері» пәнінен
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Семей
2013
Лекция 1. Тағам өнімдерін буып-түюдің маңыздылығы. Тараның негізгі
түрлерінің жіктелуі және сипаттамалары
Тағам өнімдері жоғары тұтынушылық қасиетке ие болуы тиіс және халықтың
рационды және қауіпсіз тамақтануына қабілетті болуы қажет. Тағам
өнеркәсібінің мамандары жекелеген тағам түрлерінің сыртқы орта әсеріне
сезімталдығын анықтай алуы қажет. Тағамның тұтынушылық құндылықтарын
өндірушінің тұтынушыға дейін сақтау үшін тиімді тара түрін қажет етеді.
Тара өнімдерінің шығындалуына және тасымалдау, сақтау кезінде сапаның
төмендеуіне ықпал етеді, көп жағдайларда тағам тауар айналымын мүмкіндігін
жасайды. Осылайша буып түю жұмыстарын шығын айналу шығындары болып
саналады. Буып түюге байланысты тауардың өзіндік құны артпайды. Оның бағасы
өседі. Осыған орай буып түюге кететін шығын тауарлары сақталса және тауар
айналымының жүзеге асыруын қажеттілігі шығындардың артып кетпеуі тиіс.
Тауар айналымы тауар өндіретін кәсіпорын бастап тұтынушылардын қолдана
жатқанға дейін аралықтарын қамтиды. Әрекет етуші талаптарға сәйкес тағам
өнімдерін буып түю өндірісі кәсіпорындарында гигиеналық ережелерге сай
жүргізілуі тиіс. Тара таңдау тек оның өлшемдеріне ғана байланысты емес.
Тара түрлері зерттелуі тиіс, яғни қойма бөлімдерін тиімді пайдалану немесе
тасымалдаушы көлік қуатын тиімді пайдалану жағдайлары ескерілуі тиіс.
Дүкендерде алдын ала буып түюдің тауарды сату неғұрлым тиімді, ал оны сату
кезінде белгілі бір қиыншылықтар туғызады. Тараны безендіру кезінде сатып
алушыларға аса қажетті мәліметтер берілуі тиіс, атап айтқанда тауардың
сипаттамасы, бағасы, мөлшері тауарлық таңба, тауар, номер, өндіруші
кәсіпорын номері, энергетикалық құндылығы, шығу өндірісінің мерзімі,
сақталу мерзімі.
Тара сатып алушылардың жеткілікті ақпараттың, сонымен қатар тауарларды
жарнамалар құралы болып табылады. Буып түю кезінде тараға қойылатын
талаптар (химиялық, физикалық, биологиялық) толық орындалуы тиіс. Мысалы,
мыналар қамтамасыз етілуі қажет: соғылу, итерілу, құлау кезіндегі беріктік.
Құлау және тербеліс кезіндегі беріктік, тұрақтылық атмосфералық
құбылыстарға қарсы (температураның өзгеруі, жарықтың түсуі) төзімділігі,
органикалық иістерді өткізбеуі, май, ауа және газ, микроағзаларды
өткізбеушілік. Тұтынушылық тара тауарларда атмосфералық құбылыстарда бөгде
иіс, дәмдерден қорғауға негізделген, ал тасымалдаушы тара тауарларды
белгілі бір жерге жарамды етіп жеткізуді қамтамасыз етеді.
Тағам өнімдерін буып-түю мақсаттары
Буып-түйгіш деген материалдарға тара және қосалқы буып-түйгіш
құралдар өңдеуге қажетті барлық материалдар жатады. Буып-түйгіш
материалдарды қолдану келесі қарым-қатынаспен анықталады:
Тауар ═˃ материал ═˃ тара
Бұл жерде негізгі фактор болып саналады.
Тауардың материалдарға қоятын талабы;
- материалдың өңделуіне қабілеттілігі;
- қолда бар материал;
- қымбат емес баға.
Буып-түйгіш материалға қойылатын талаптар сан түрлі:
- мықтылық;
- өткізбеушілік;
- тұрақтылық және т.б.
Кейбір жағдайларда материалдар бірнеше талаптарды бірден орындауға
тура келеді. Мұндай кезде бір немесе бірнеше материалдар біріктіріледі,
яғни комбинирлерді, сөйтіп мықтылық, өткізбеушілік сияқты талаптарға бірден
жауап беруге қабілетті болады.
Тараны даярлау кезінде материалдың өңдеуге жарамдылығы маңызды рөл
атқарады. Дайындалатын өнімнің формасы және конструкциясы өңдеу
ерекшеліктеріне байланысты болады. Сондықтан материалдың қарапайым немесе
машина көмегімен өңдеу мүмкіндігіне қабілетті болуы тиіс. Материалды сатып
алу, жинақтау және оның бағасын таңдау кезінде өте жауапкершілік қажет.
Материалдың бағасы тауар және тараның мақсаттылығына және қарым-қатынасына
байланысты түзіледі.
Буып-түю материалдарының түрі және товарлық өнімнің физика-химиялық
қасиеттеріне байланысты тара мынадай сипаттары боынша жіктеледі:
– тауарлық айналымағы функциялары бойынша;
– қайта пайдаланылуы бойынша;
– иелену түрі бойынша;
– арналуы бойынша;
– жасап шығару тәсілі бойынша;
– конструкциялық ерекшеліктері бойынша;
– беріктігі бойынша;
– сыртқы факторларға қарсы тұруы бойынша;
– жасалған материалы бойынша;
– шығару технологиясы бойынша.
Тауарлық айналымағы функциялары бойынша тара мынадай 3 түрге
бөлінеді: тасымалдауға арналған, тұтынушылық және жабдық-тара.
Тасымалдауға арналған тара тауарларды тасымалдау және сақтау үшін
қолданылады. Бүндай тара қорап, жәшік, контейнер және т.с. түрде кездеседі.
Тұтынушылық тара тұтынушыға тауармен бірге түседі (флакондар,
бөтелкелер, банкалар, тубалар, стакандар, пакеттер және т.с.). Оның бағасы
тауардың бағасына кіргізіледі және оны сатып алушы төлейді. Тұтынушылық
тараға қатаң талаптар қойылады, ол сатып алушының назарына ие болуы керек.
Шығарушы туралы, тауардың көлемі, тұтынушыға қажетті қасиеттері және оны
пайдалану ережелері бойынша ақпарат білдіруі керек. Өнімге жарнама бола
алуы керек.
Тара-жабдық тауарды салу, тасымалдау, уақытша сақтау және оның
көмегімен тауарды сатуға арналған бұйым болып табылады (мысалы, сату
автоматтары).
Қайта пайдаланылуы бойынша тара бір рет қана қолданылатын,
қайтарылатын және көп мәрте қолданылатын деп бөлінеді.
Тара көбінесе бір рет қана қолданылады. Қайтарылатын деп қолдануда
болған және қайта қолдануға келетін тараны атады. Көп мәрте қолданылатын
тара тауарларды жеткізу үшін көп мәрте қолдануға келеді, сондықтан ол
міндетті түрде жеткізушіге қайтарылуы керек.
Иелену түрі бойынша жалпы қолданылатын (жеке кәсіпорынның мүлкі болып
табылмайтын) және инвентарлық (көп мәрте қолданылатын, жеке кәсіпорынның
мүлкі болып табылатын сондықтан жеткізушіге қайтарылатын тара) тара
кездеседі..
Арналуы бойынша тара әмбебаб (универсал) және арнаулы деп бөлінеді.
Әмбебаб тара әр түрлі тауарларды салу үшін қолданылады, ал арнаулы – тек
қана бір білгілі тауар үшін қолданылады.
Жасап шығару тәсілі бойынша тара бондарлық (бондарная), желімделген
(клееная), штампталған (штампованная), құйылған (литая), пісірілген
(сварная) деп бөлінеді.
Конструкциялық ерекшеліктері бойынша тараны шашылмайтын, шашылатын,
жиналатын, шашылып жиналатын, жабық, ашық және штабелденетін тара деп
бөледі.
Шашылмайтын тара шашып тастауға келмейтін қозғалмайтын бөлшектерден
тұрады.
Шашылатын тараның конструкциясы оны жеке бөлшектері бойынша шашып
тастауға және элементтерін бір-біріне қосып қайта жинауға мүмкіндік береді.
Жиналатын тараның конструкциясы оны жинауға және содан соң қайта
орнына келтіруге мүмкіншілік береді.
Шашылып жиналатын тара конструкциясы бойынша шашылатын және хиналатын
тараның қасиеттеріне ие болады.
Егер тараның конструкциясы қақпақ немесе басқа жабу элементін
қолдануға мүмкіндік беретін болса, бұндай тараны жабық тара дейді. Ондай
мүмкіндік болмаса – ашыт тара дейді.
Штабелденетін деп Тараның конструкциясы оны тұрақты штабель түрінде
жинауға мүмкіндік беретін болса, бандай тараны штабелденетін деп айтамыз.
Беріктігі бойынша тараны берік (металл, ағаш және полимер жәшіктер,
бөшкелер), жартылай берік (картон жәшіктер, полимерные тубалар), жұмсақ
(қаптар, пакеттер) және сынатын (әр түрлі шыны тара) тара деп бөледі..
Сыртқы факторларға қарсы тұруы бойынша тара шаң-, жарық-, май-, газ-,
су- және ылғалөткізбейтін түрлерге бөлінеді.
Жасалған материалы бойынша ағаш, картон, қағаз, мата, метал, шыны,
керамика, полимерден жасалған және комбинирленген тара кездеседі.
Қазіргі кезде көбінесе картон, қағаз және комбинирленген
материалдардан жасалған тара қолданылады. Бұндай тара тараның барлық
түрінің 70…90 % -ын құрайды.
Лекция 2. Буып-түю материалдары. Қағаз. Картон
Көптеген буып-түйілген материалдың басым бөлігін қағаз бен картон
құрайды. Себебі олардың қасиеттері, сорттары көп түрлі, сонымен қатар
бағасы төмендейді.
Материалдың алғашқы шикізаты ағаш және бір жылдық өсімдіктер. Шикізат
механикалық және химиялық әдістермен өңделеді де жартылай фабрикат алынады.
Шикізат (ағаш және бір жылдық өсімдіктер (тросник)) (физикхимиялық
әдіс)
Шикізат (тросник)
↓
Өңделеді (химиялық-механикалық)
↓
┌── Жартылай фабрикат ──┐
↓ ↓ ↓
Ағаш қағаз массасы целлюлоза
Механикалық өңдеу арқылы алынған жартылай фабрикат құрамында шикізатта
кездесетін барлық заттар сақталады. Ал химиялық жолмен өңдегенде жабысқақ
және т.б. заттар еріткіштер арқылы толық жоғалады да тек таза целлюлоза
қалады.
Жартылай целлюлоза екі әдісті бірдей қолданда алынады, яғни химиялық
өңдеу белгілі бір шекте жүреді де әрі қарай механикалық өңдеумен аяқталады.
Нәтижесінде жоғарыда айтылған заттар біртіндеп ғана жойылады. Механикалық
өңдеу арқылы алынған жартылай фабрикат ағаш массасы болып саналады. Бұл
массадан жасалған қағаз тех сарғылттанады және сынғыш келеді. Ал химиялық
жолмен алынған жартылай фабрикаттан жасалған қағазда немесе целлюлозадан
алынған қағазда ағаш массасы болмағандықтан мықтылығы жоғары болады және
сарғаймайды.
Қағаз тиісті қасиеттерге ие болу үшін жартылай фабрикаттарды қағаз
массасына айналдырады, яғни талшықтары ұнтақталады, толтырғыштар қосылады,
араластырылады, боялады және жабыстырылады. Ал осы қағаз массасынан қағаз
бен картон даярланады.
Материалдың қолдану мақсатына байланысты олар түрлі мықтылық қасиетке:
жыртылмайтын, езілмейтін, сынбайтын, ыдырамайтын, бүктелмейтін және т.с.с.
ие болуы қажет. Сонымен қатар буып-түю мақсатында өткізбеушілік қасиет
(май, су, бу, аромат, т.б.) маңызды роль атқарады.
Өткізбеушілік қасиетке ие болу үшін түсін өзгерту үшін қағазға жаналға
жасайды және сіңіру сияқты өңдеулерден өтеді.
Орауыш қағаз – макулатурадан, ағаш массасынан, целлюлозадан қосылып
жасалады. (ТПЛ 8-3018 «Орауыш қағаз»). Бұл қағаз төмендегімен тікелей
қатынаста болмауы керек.
Пакетті қағаз – тығыздығы 40-125 г/м2 пакет жасау үшін қолданылады. Ол
мықтылығымен ерекшеленеді.
Май өткізбейтін қағаздың тағам өнімдері үшін маңызы зор. Оның
пергамент, подпергамент, пергамен деген түрлері бар.
Пергамент – май және ылғал өткізбейтін қасиетімен ерекшеленеді.
Подпергамент – пергаментке қарағанда май және ылғал өткізбеушілігі
әлсіздеу.
Пергамен – қасиеті бойынша подпергаментке ұқсас, бірақ жарық
өткізгіштігі бар.
Аталған қағаз түрлерінің барлығы майлы өнім өңдеуге қолданылады.
Сіңірілген қағаз – түрлі сіңгіш заттармен өңделген қағаз, сіңгіш
заттар қосқаннан кейін қағаз тиісті қасиетке ие болады.
Парафинмен өңделген қағаз – бу және май өткізбейді. Сіңгіш қоспа
ретінде парафин және пластмасса қолданылады (полиизобутилен, полиэтилен).
Сіңіру арқылы мынадай қағаз түрлері даярланады:
1) фуницитті;
2) инсектицидті;
3) бактерецидті.
Фуницидті және бактерецидті қағаз дифенил, сорбин қышқылы, натрий
бекзоаты сияқты сіңіргіш материалдармен өңделеді, өнімді зең және
бактериялармен ластанудан қорғайды.
Инсектицидті қағазға перетин қосылып өңделеді, бұл қағаздардан
қапшықтар жасалады, тағам өнімдерін жәндіктерден қорғайтын қасиетке ие.
Картон– тұтынушы тара ретіндегі түрлі қораптар даярлауды қолданады.
Дуплекс картон (екі қабатты) – ағаш массасы бар ішкі қабаты болады.
225-500 г/м2
Триплекс картон (үш қабатты) – ішкі екі қабат болады.
Тегіс картон – тығыздығы 400 г/м2 оны даярлау үшін қағаз қабатты
қажет қалыңдық бергенше біріне – бірі жабыстырылады.
Қолданылған шикізат және жартылай фабрикаттарға байланысты картон
түрлі сортты болып келеді.
Сұр картон – макулатурадан қызыл–қоңыр картон, ағаш массасынан
даярланады, оны кож- картон деп атайды.
Қатты картон – макулатурадан даярланады, мықты болу үшін құрамына
белгілі мөлшерде целлюлоза немесе қамыс т.б. шикізаттар қосылады.
Қатпарлы картон – маңызы өте зор, тегіс және толқынды, ирен қағаздар
қабатынан тұрады. Қабатына қарай былай бөлінеді:
1) екі қатпарлы картон – 1 тегіс + 1 ирек ;
2) үш қабатты қатпарлы картон – 2 тегіс + 1 ирек ;
3) бес қабатты қатпарлы картон – 3 тегіс + 2 ирек.
Картоннан және қағаздан
Лекция 3. Буып-түю материалдары. Қағаз. Картон (жалғасы)
Картон жәшіктері мен барабандарды шығару үшін картон және қағаздың
мынадай түрлері қолданылады: гофрирленген картонның тегіс қабаттары үшін
картон; желімделген біртұтас таралық картон; қорап жасау үшін картон;
гофрирлеу үшін картон.
Гофрирленген картонның тегіс қабаттары үшін картон ГОСТ 7420–89
бойынша К-0, К-1, К-2, К-3, К-4 маркаларда шығарылады. Картонның маркасы
тараның беріктік сипаттамаларына қойылатын талаптарға және оны пайдалану
жағдайларына сәйкес алынады.
Желімделген біртұтас таралық картон ГОСТ 9421–80 бойынша КС, КС-1, КС-
2, КС-3, КСВ, КСВ-1, КСВ-2 маркаларда шығарылады. Картон жәшік, решетка
және перегородка жасау үшін қолданылады.
Қорап жасау үшін картон ГОСТ 7933–89 бойынша А, Б, В, Г, Д маркаларда
шығарылады. А және Б маркалары негізінен тұтынушылық тара жасау үшін
арналған. В, Г және Д маркалары картон барабандар және картон жәшіктерінің
прокладкалары мен решеткаоарын жасау үшін қолданылады.
Гофрирлеу үшін картон (ГОСТ 7377–85) гофрирленген картонным
гофрирленген қабатын жасау үшін арналады. Стандарт бойынша гофрирлеу үшін
картонның мынадай маркалары бекітілген: Б-0, Б-1, Б-2, Б-3.
Қағаз қаптарын жасау үшін алуан түрлі қап жасауға арналған қағаздар
қолданылады.
Қап жасауға арналған қағаз (ГОСТ 2228–81) әр түрлі жағдайларда
қолданылу үшін көп қабатты қағаз қаптарын жасау үшін арналған.
Қап жасауға арналған қағаздың 20-дан астам түрлері кездеседі. Олар ені
960…1300 мм рулон түрінде шығарылады. Рулондардың диаметрі 1200 мм-ге дейін
барады, салмағы 400…800 кг.
Қазіргі кезде полиэтилен қабаты бар (полиэтиленмен ламинирленген) қап
жасауға арналған қағаз кеңінен қолданылады.
Қалыңдығы 10…40 мкм полиэтилен қабаты қағаздың химиялық тұрақтылығын
және беріктігін жоғарылатады. Қағаздың су өктізбеу қабілеті 10…15 %
жоғарылайды. Полиэтиленмен ламинирленген қағаз жақсы термопісіріледі.
Өнімді буып-түю үшін материалды, картон немесе қағаз тараның түрін
таңдау кезінде төмендегі негізгі талаптарды сақтау керек:
1. Тара берік болуы және буып-түйілген өнімнің бұзылмауын қамтамасыз
етуі керек
2. Тараның құны буып-түйілген өнімнің құнынан едәуір төмен болу керек
3. Тараның конструкциясы пайдалану үшін ыңғайлы болу керек
4. Тараны шығаруға жұмсалатын материалдың көлемі минималды болу керек.
5. Тара унифицикацияланған және бекітілген стандарттар талаптарына сай
болу керек
6. Тара заманға сай жоғары механикаландырылған құрал-жабдықтардың
қолданылуымен шығарылуы керек
7. Тараның конструкциясы өнімді механикаландырылған жағдайда буып-
түюге мүкіншілік беруі керек.
Тропикалық елдерге жіберілетін бұйымдарды су өткізбейтін материалдарға
буып-түю керек. Бұл үшін оларды парафинделген, су өткізбейтін қағазға орап,
картон қораптарына салады. Ішіне бұым салынған картон қораптарды су
өткізбейтін қағазға орайды да парафинге салып қорғайтын қабат жасайды.
Содан кейін қораптарды тағы бір рет қағазға орайды, қораптар транспорттық
тараға салғанда бір-біріне жабысып қалмауы үшін.
Қораптар су жібермейтін картоннан (ГОСТ6659–83) немесе тара жасауға
арналған суға берікті картоннаг (СТУ К-89) жасалуы мүмкін.
Бұйымдарды судан қорғау үшін оларды су өткізбейтін қағазға орайды
немесе жәшіктің ішкі беттеріне су жібермейтін қағаз жаяды, немесе осы екі
амалдың екеуін де орындайды.
Металдан жасалған бұйымдарды орау үшін қолданылатын қағаздың құрамында
хлоридтер болмауы керек, үйтпесе бұйымды тот басуы мүмкін.
Лекция 4. Буып-түю материалдары. Ағаш. Шыны, керамика
Ағаштар
Транспортты тара үшін ағаш ең маңызды материал болып табылады, ал
тұтынушылық тара одан аз мөлшерде шығарылады. Ағаш целлюлозадан,
гелиицеллюлозадан және лигниннан және қосымша, крахмал, шайыр, май,
минералды заттардан тұрады.
Буып-түю мақсатында қолданылатын ағаштың келесі түрлері бар.
Қарағай (Pinus silvestris). Ол әсіресе құрғақ өнімдерге қолданылады.
Құрамындағы шайырдың көп мөлшері оны иіске сезімтал өнімдерді буып-түю үшін
қолданылады.
Шырша (Picea exeisa). Ол жәшік, науа, кеспек және шелек жасау үшін
қолданылады.
Май қарағай (Abies Pectinata). Шайыр иісі болмағандықтан иісі жоқ
кеспек шығару үшін қолданылады.
Жартасты емен, жазғық емен мықтылығына, шыдамдылығына байланысты
кеспек жасау үшін қолданылады. Оны қыста қолданған жөн.
Қайың ол өте тұтқыр, иілгіш, жастикалы болып келеді. Онда мүлдем иіс
болмайтындықтан, иіске сезімтал өнімдерді орау үшін қолданылады. Кеспек,
жәшік жасайды. Жәшәктерді жиі желімделген фанерадан жасайды.
Терек оның ағашы өте жеңіл және өте жақсы өңделеді. Иісі жоқ
болғандықтан иіске сезімтал тауарларды орау үшін қолданылады. Құрғақ
кезінде шыдамды.
Ағаштан жасалған тара негізінен транспорттық тара түрінде шығарылады.
Себебі – бұндай тара ұзақ уақыт ішінде өз қасеттерін жоғалтпайды және
экологиялық қасиеттерге ие.
Ағаш тара мынадай қасиеттерге ие:
- механикалық беріктік;
- өңай жасалады;
- шикізат қоры бай;
- экологиялық таза.
Кемшиліктері:
- асалмағы ауыр;
- бағасы қымбат;
- гигиеналық қасиеттері төмен;
- көп орын алады;
- шірігіш.
Казіргі кезде ағаштан тара аз мөлшере шығарылады. Оның орны жеңіл,
гигиеналық қасиеттері бар пластмасса және картоннан жасалған тара көбірек
пайдаланылады.
Тағам өнімдерін буып-түю үшін қолданылатын шикізатқа қатаң талаптар
қойылады. Мысалы, бұл мақсатта қарағайды қолдануға болмайды. Өйткені оның
құрамында көп мөлшерде смола кездеседі. Оның иісі өнімге көшуі мүмкін.
Шикізат ағаштың түрін буып-түюі көзделген өнімнің ерекшеліктеріне және
қасиеттеріне байланысты таңдайды.
Шыны
Шынының сәйкес қасиеттері оны тара жасау үшін жарамды етеді. Сондықтан
тағам өндірісінде тараның негізгі бөлігі шыныдан жасалады. Шыны жасау үшін
шикізаттар жеткілікті мөлшерде және ол қымбат емес.
Шынының мықтылығы, соған қарамастан күңгірттігі немесе оңай
боялатындығы қолдану аясын кеңейтеді. Жақсы тығыздық, иістің жоқтығы немесе
қасқан кезде жоғары мықтылығы шыныны тағам өнімдерін буып-түюге жарамды
етеді.
Кері қасиеті - үлкен салмағы және тараның нәзіктілігі.
Шыны тара шығару үшін шикізат.
Шыны тара шығару үшін қажетті шикізаттар негізгі және қосалқы
(қосымша) деп бөлінеді.
Негізгі шикізатқа төмендегі қышқыл және сілтілі қосылыстар жатады:
кремнезем (кремний диоксиді Si02),бор ангидриді (B2О3), алюминий оксиды
(Al2O3), натрий сульфаты (Na2SO4), содa (Na2CO3), поташ (K2CO3), известняк
(СаС03), доломит (СаС03 . МgС03).
Қосымша шикізатқа шыны қайнату үшін қажетті компоненттер жатады:
әр түрлі бояғыштар (металл оксидтері, мыстың, алтынның және т.б.
металдардың коллоидтық-дисперленген қосылыстары);
шыныға ақ түс беру үшін қолданылатын заттар, мысалы фосфор, қалайы
қосылыстары;
тотықтырғыштыр және тотықсыздандырғыштар – арнайы тотығу-тотықсыздану
ортаны қалыптастыру үшін;
• түссіздендіргіштер және ағартқыштар – ақ және түссіз шыны алу үшін;
• қорғасын оксиді РbО немесе барий оксиді ВаО - хрусталь сортты шыны
алу үшін (қорғасын хрусталі немес барий хрусталі).
Шыны тараға қойылатын талаптар арнайы мемлекеттік стандарттарда
көрсетілген.
Керамика
Ыдыс жасау үшін пайдаланылатын ең көне материалдың бірі балшық немесе
каолин болып табылады. Балшықтын және каолиннің айырмашылығы бөлшектердің
мөлшерінде, ал құрамды заттары (каолинит, аллофан, монтмоиллонит, кварц,
жер сипаты және т.б.)
Жер итотын немесе бор сияқты кремқышқыл зат қосқан кезде тығыздығы
жоғарылайды.
Керамикалық массаны күштің көмегімен әр түрлі пішімдеуге болады. Бұл
тараның пішініне де және оның сыртын безендіруге де жатады. Сыртын соған
қарамастан түспен әшекей балшық немесе жер шкотымен жабады.
Керамикалық масса жеткілікті мөлшерде болса да, одан аз тара түрі
дайындалады. Себебі бұйымды қолмен жасайды.
Лекция 5. Буып-түю материалдары. Пластмасса
Пластмассалар ретінде синтетикалық жолмен алынған макромолекулярлы
органикалық заттарды айтуға болады. Органикалық заттар молекула заттарына
көмірқышқыл атом құрылысын иеленетін болған жағдайларда жасалынады.
Пластмассаларға жататын заттар: целлюлоза, крахмал, белоктар, ағаш құрамына
жататын, қағаздар ,тері және т.б. заттар қарама – қарсы қойылады.
Қазіргі кезде пластмассаларды қолданғанда әр түрлілері мен пішіндері
кездеседі. Пластмассалар табиғи және материалдардан да қымбат болу керек,
сондықтан оларды табиғи материалдардың қасиеттерін иеленбейтін буып-түю
құралдары қажет болғанда қолданылады. Пластмассалар 2-ге бөлінеді:
1. жартылай синтетикалық ;
2. толық синтетикалқ.
Жартылай синтетикалық пластмассалар – бұл макро – моллекулярлы табиғи
заттарды химиялық әрекеттестіру нәтижесінде алынатын жаңа материалдар.
Мысалы, нитроцеллюлоза немесе галомет. 1 –нші жағдайда ақуызды зат казеин
қызмет етеді.
Толық синтетикалық пластмассалар – қарапайым заттардан синтетикалық
жолмен алынған макромолекулярлы заттар. Мысалы, пенопластр-фенолдан және
формальдегидты немесе ацетилинді полихлорванил және хлорлы судан жасалады.
Термопластар – температураға байланысты өңделуден кейін 3-нші жағдайда
қолданылып сипатталады. Қатты эластикалық, жұмсақ эластикалық, жұмсақ
пластикалық. Мысалы, қазіргі кезде көп кездесетін конфетке арқылы қақпағы
бар домалақ банка тиімді, көп кездесетін қатты эластикалық жағдайда
ұқсайды. Ал егер оны 800 С- қа дейін қыздырса, материал жұмсарады – бұл
жұмсақ эластикқа келеді. Термопластар – пісіру қасиеті бар жалғыз ғана
пластмасс топтары.
Реактопластмассалар (қатты) – бұд өңдеу кезінде дисперсті артқа
тартушылықты сезінеді. Содан кейін ғана қатты эластикалық қалыпқа келеді.
Эластиктер - өзінің каучук тәрізді эластикалық пішінімен ерекшеленетін
макромолекулалары синтетикалық заттар оларды өңдеу және қолдану кезінде
олар жұмсақ эластикалық болады.
Егер пластикалар буып-түю материалдары ретінде қолданылса, онда олар
негізгі талаптарға жауап беруі керек.: физиологиялық жағынан күмән тудырмау
керек. Бағасы жоғары болмауы және жеткілікті мөлшерде болу керек. Сонымен
бірге экономикалық жағдайда төменделуі тиіс.
Кейінгілерді қарастырайық.
Фенолды шайыр (смола) -тағам өнімдеріне жақындамауы керек, фенолмен
жақындатса өнімнің дәмі және иісі өзгереді.
Соған қарамастан пленкалар - нитроцеллюлозадан жасалған, жақындамауы
тиіс.
Экономикалық себептерге байланысты тағам өнімдерінде полилитакриндер
қолданылады.
Оптималды тара құру жолында көбінесе әр түрлі пластмассалар түрін
қосып және оларды басқа буып-түю материалдармен біріктіріп жасайды.
Комбинирленген пленка біртекті пленкаға қарағанда көптеген өнімдерді
буып-түюде талаптарды қанағаттандырады. Бұған әр түрлі буып-түю
материалдарың оң қасиеті жинақталады. Қазіргі кезде белгілі болған -
целлофан-полиэтилен, целлофан-поливинилденхлорид, қатты поливинилхлорид-
алюминий. Пластмассадан жасалған буып-түю материалдарының көпсандарының
ішінен, тағам өнімдерін буып-түюге арналған полиэфирлі пленканы айтпай
кетуге болмайды. Ол әсіресе жақсы механикалық қасиеттерімен ерекшеленеді.
Соңғы кездерде жаңадан пайда болған поликарбонатты пленкалар кең қолданады.
Полимерден жасалған тара және орағыш материалдар арналуы, материалы,
құрамы, конструкциясы және өндіру технологиясы бойынша жіктеледі.
Полимер тара жасау үшін қолданылатын материалдарды табиғи және
синтетикалық материалдарға бөледі
Табиғи полимер материалдарына целлюлозаның туындылары: регенерирленген
целлюлоза және целлюлоза астаттары жатады.. Орағыш материалдар көбінесе
регенерирленген целлюлоза – вискозадан жасалады..
Целлюлоза пленкаларының пайдалы қасиеттері болып оның шыныдан кем емес
мөлдірлігі, жоғары беріктігі (мықтылығы), майлар мен иістерді өткізбеуі
табылады.
Вискозадан жасалған пленка (целлофан).
Целлофан – арзан мөлдір буып-түю материалы қағаз және картон негізінде
дәстүрлі буып-түю материалдарынан айырмашылығы, ол мөлдір тара дайындауға
мүмкіндік береді.
Химиялық көзқараспен қарағанда мұнда әңгіме целлюлоза жайында болмақ,
тор мағынада целлюлоза гидраты туралы айтылар табиғатта кездесетін
целлюлоза химиялық –техникалық процесс нәтижесінде сульфитті, сульфитті
целлюлоза түрінде жиі қолданылатын мөлдір пленкаға айналады. Бұл мағынада
целлофан пластмассаға жатпайтын және түрленген табиғи материал.
Табиғи целлюлоза гидратына (целлофан) айналуы мынада: алғашқы
материалдың беткі – кристалды құрылымы бұзылады. Бұл реакцияға қатысатын
химиялық құраушының көмегімен целлюлозаны еріту арқылы экструздейді, сосын
целлюлозаны суытады. Бұл енді пленка мөлдір, ашық материал шығу үшін суыту
/ванналарына тағы бірнеше вални/пленка өткізу арқылы / қосады.
Целлюлозаларды буып-түю үшін қолдану мәні, ол мөлдір және арзан, соған
қарамастан оның ультракүлгін сәулелерді өткізуі басқа мөлдір пленкаға
қарағанда жоғары. Мұны жарық сезгіш заттар, май, дәруменді, өнімдерді буып
– түю кезінде есепке алу керек.
Негізгі шикізат – целлюлозаны ағаш қалдықтарын каустикалық содамен
өңдеу арқылы алынады. Вискоза пленкасының алуан түрлері кездеседі, оның
ішінде суды өткізбейтін және оны өткізетін, термосваркаланатын және
сваркаланбайтын, бір немесе екі жағынан қапталған және т.б.
Лекция 6. Буып-түю материалдары. Пластмасса (жалғасы)
Су өткізетін целлофан пленкасы өнімді шаңнан, майлар мен зең түсуінен
қорғау қажет болғанда қолданылады. Оған конфеттерді, жаңа пысқан көкөністер
мен жемістерді, сосискаларды орауға болады.
Су өткізбейтін вискоза пленкасы нан-тоқаш және кондитер өнімдерін,
сигареттерді, жаңа сойылған етті орау үшін қолданылады. Полиетиленмен
қапталған целлофан қақталған етті, сырды және басқаларды вакуум жағдайында
орау үшін қолданылады. Бұл жерде целлофан газдардың өтпеуін, ал полиэтилен
– сварка тігісінің мықтылығын және ылғылдың өтпеуін қамтамасыз етеді.
Бұндай пленкаға печенье, чипсы орауға болады.
Целлюлоза ацетаттары. Ацетат пленкалары вискозадан жасалған
пленкалардың қасеттерінің көбіне ие, сонымен бірге қыздырылған күйінде
жеңіл майысады (термоплатичны), жақсы формаланады және бүктеледі. Көп
қабатты ламинаттардың сыртқы қабаты түрінде қолданылады. Пленка ылғал
жібермейді, ал бу және газ жібереді, сондықтан «тыныс ала алатын» орамдық
материал ретінде көптеген жас тағамдарды орау үшін қолданылады. Бүктеп
желімдеу немесе формалау арқылы конфеттер, шоколад салуға арналған әр түрлі
сиымдылықтар мен коробкалар жасауға келеді.
Синтетикалық полимер материалдарына олефин гомологтық қатарының
газдарын – этилен, пропилен, бутен, винил полимерлері – поливинилхлорид,
иономерлер, стирол полимерлері, полиамидтер және т.б. полимеризациялау
өнімдері жатады.
Төмен тығыздықты полиэтилен – полиэтилен низкой плотности (ПЭНП).
Этиленді полимеризациялау арқылы алынады.. ПЭНП пленкалары мықты болып
табылады және мықтылығын – 70 0С температураға дейін сақтай алады. Ылғал
және бу өткізбейді, бірақ газ өткізеді сондықтан тез тотығатын өнімдерді
буып-түюге келмейді. Химиялық тұрақты болып табылады, әсіресе қышқылдар,
сілтелер және анорганикалық еріткіштерге қарсы, бірақ көмірсуларға,
майларға қарсы тұра алмайды.
ПЭНП буып-түюге арналған пленкаларың 75%-ын құрайды. Бұл материал
полиэтилен пакеттері түрінде әр түрлі тағам өнімдерін сау үшін қолданылады.
Төменгі температураларда беріктігін жоғалтпауына байланысты мұздатылған
тағам өнімдерді орау үшін қолданыла алады.
Жоғары тығыздықты полиэтилен – полиэтилен высокой плотности (ПЭВП).
ПЭВП-дан жасалған пленкалар 120 0С температуралаға дейін шыдайды, сондықтан
одан жасалған тара бумен стерилизациялауді көтереді. Химиялық тұрақтылығы
ПЭНП пленкаларының тұрақтылығынан жоғары б.т..
Радиациялық-модификацияланған полиэтилен. Кәдімгі ПЭНП
пленкаларынжоғары жиіліктігі электр тогы өрісінде ұстау арқылы алынады.
Тиісті тұрақтыландырғыш (стабилизатор) қолдана отырып 105 0С температураға,
ал қысқа мерзім ішінде 230 0С температураға шыдайтын полиэтилен алуға
болады.
Полипропилен. Пропиленнің синтетикалық полимеры болып табылады.
Полиэтиленге қарағанда пропиленнің тығыздығы төмендірек, ол қатты жоғары
температураға шыдайды. Тағам өнімдерін орауға арналады.
Полибутен-1 (ПБ). ПБ плёнкасы ПЭНП-ға қарағанда қатты және мықты б.т.,
жоғары температураға шыдайды. Оны ыстық өнімдерді орау үшін қолдануға
болады. Буды өткізбейді бірақ газды жақсы өткізеді. Термосваркаланады.
Бұл пленкадан сүт құятын пакеттер жасалады.
Поливинилхлорид (ПВХ). Винилхлоридты полимеризациялау арқылы алынады.
Пленка қатты және мықты б.т. Печенье және кондитер өнімдері салынған
қорабтардың ішіне жайу үшін қолданылады.
Поливинилиденхлорид (/ПВДХ). Винилиденхлорид және винилхлорид
сополимеры б.т. Плёнка жарық өткізеді, мықтылығы жоғары 120... 158 °С
температурада сваркаланады. ПВДХ пленкаларының бу- және газ өткізгіштігі
өте төмен. Көп қабатты пленкалар шығарғанда және қағаз, целлофан,
полипропилен пленкаларының бетіне жағылады.
Ветчина, сыр, құс өнімдерін орау үшін қолданылады. Осы плёнкадан
жасалған қаптар сырларды жетілдіру кезінде қолданылады.
Иономерлер. Полимерлердің бұл тобы коваленттік және иондық
байланыстарға ие болады.. Иономерлерді «Дюпон» швейцар фирмасы зерттер
дайындаған және олар Сурлин А деп аталады.
Сурлин А пленкалары этиленде негізделген және көптеген қасиеттері
бойынша полиэтиленге ұқсас болып табылады. Иономерлер жарықты жақсы
өткізеді (прозрачность) үй температурасында кез келген органикалық
еріткіштердің әсерінен өзгермейді және жоғары температурада да бір де бір
еріткіште ерімейді. Термосваркамен формалау арқылы дайындаратын тара шығару
үшін қолданылады. Экструзия арқылы ламинирлеу үшін де қолданылы алады.
Стиролдың полимерлері және сополимерлері. Стирол 145 °С температурада
қайнайтын химиялық сұйық болып табылады. Полимеризациялау өнімдеріне
полистирол және оның модификациялары, акрилонитрил, бутадиен және стирол
сополимерлері жатады..
Полистирол (ПС). Полистирол пленкасы өте сынғыш болып табылады және
модифициялаусыз орау материалы түрінде қолданыла алмайды. Полистирол орташа
деңгейде газ өткізгіштікке және жоғары бу өткізгіштікке ие. Күшті қышқыл
және сілтелерге қарсы тұрақтылығы бар.
Модифицирленген полистиролдан әр түрлі стаканчиктер, подностар, қатты
тубалар және т.б. жасайды..
Полиамидтер (ПА). Барлық полиамидтер қатты, төзімді сатериалдар болып
табылады. Бумен 140 °С температураға дейін стерилизайиялауды көтереді.
Томен температурада сынбайды, соққыларды жақсы көтереді, жеңіл свараланады.
Буып түю материалы ретінде полиамидтер мынадый қасиеттерге ие: майлар мен
сілтілерге қарсы тұрақты, газ- және кислородты , хош иістерді жақсы
өткізеді. Кемшіліктері: ылғылды жақсы сіңіреді және бу өткізеді..
Полиамид плёнкалар тағам өнімдерін вакуум жағдайында буып-түю үшін
қолданылады.
Поликарбонат (ПК). Көмір қышқылының полиэфиры болып табылады.
Поликарбонат плёнкалары жоғары термотұрақтылық, тұтқырлыққа ие, жарықты
жақсы өткізеді. Қасиеттері температураның әсерінен көп өзгермейді. Өте
төмен температураларға да шыдамды. Импульстік, ультрадыбыс және кәдімгі
жылу сваркалауға жарамды. Формаға оңай келтіріледі.
Ыстық тамақты орау үшін қолданылады. Автоклавтарда стерилденетін
өнімдерді және микротолқын пештері үшін оралатын өнімдерді орау үшін
қолданылады.
Әдетте синтетикалық және табиғи материалдардың көбісі нақты мақсатта
пайдалану үшін қажетті барлық қасиеттерге ие болмайды. Материал химиялық
тұрақты, бірақ мықтылығы төмен болуы, газдарды өткізбеуі бірақ суды өткізуі
мүмкін. Барлық қасиеттерге ие бірақ қымбат болуы мүмкін және т..с.
Қазіргі жағдайда техниканың дамуына байланысты қажетті қасиеттерге ие
көп қабатты полимер дәне комьинирленген материалдарды шығаруға болады.
Көпқабатты полимер материалдары. Әр түрлі полимер плёнкаларын
біріктіру арқылы бастапқы пленкалардың қасиеттерінен едәуір жоғары
қасиеттерге ие көп қабаттвы материалдар алуға болады. Әдетте полимердің екі-
үш түрін екі-үш қабатқа біріктіру оптималды деп есептеледі.
Лекция 7. Буып-түю құралдары.
Қағаз және картоннан жасалған тара
Картон және қағаздан жасалған тара шығару үшін картон, қағаз, фанера,
қаңылтыр, жіп, шпагат, металл таспа, металл сым, желімдегіш және тығыздағыш
заттар, ылғалдан және басқалардан қорғайтын жамылыштар қолданылады.
Картон мен қағаз басқа материалдармен қосылып дайын өнімнің (тараның)
қажетті мықмылығы мен жеңілдігін қамтамасыз етеді.
Картон мен қағаздың типі тараның мықтылығына қойылатын талаптарға
сәйкес, тараның конструкциясы оптималды (оңтайлы) және үнемді және оған
салынатын өнімнің сақталуын қамтамасыз ететіндей қылып таңдайды.
Картон және қағаздан тара жасау үшін ең жақсы материал болып құрамына
негізінен сульфаттық целлюлоза кіретін таралық картон және қағаз табылады.
Өңдеудің түріне және өңдеудің мүмкіндігіне байланысты қағаз бен
картоннан әр түрлі таралар жасалады.
Басқа да материалдармен байланысты (пластмассалар, бұлдар,
қаңылтырлар) әр түрлі жағдайларда пайдалану мүмкіндігіне ие болды.
өндірістің ерекшелігіне байланысты таралардың түрлері көп түрлі формалармен
өзгешеленбейді, бірақ мұнда жақсы графикалық дайындау (рәсімдеу) талғамдары
бойынша алынған бояғыштар және өрнек салу, лактау сияқты басқа да рәсімдеу
әдістермен жасау мүмкіндігі бар.
Ерекше конструкцияларынан басқа тараның мынадай түрі қолданылады:
пакеттер, қораптар, стакандар, бошкалар, шелектер және кулектер немесе
рулоннан (орамша) өңделген оралған қағаздар немесе қағаздан орау үшін
орауыштар қолданылады. Тағам өндірісінде буып-түю тараларынан басқа
көптеген көмекші әдістер қолданылады, яғни қағаздан, картоннан жасалған.
Мысалы, жабыстырылатын лента, қағаз арқан, этипеткалар, жасанды жүк сияқты.
Кулектер, пакеттер және қағаз қаптар. Кулектер және пакеттер тұтынушы
тара ретіндеқолданылады, ал қағаз қаптар транспорттық тара ретінде
қолданылады.
Кулектер(кулька, қамар-жөкеден жасалған үлкен қап) конус формалы,
көбінесе себілмелі тауарларға қолданылады.
Пакеттің әр түрлі түрлерін машинаның көмегімен толтырып жабуға болады
және сол үшін олар үлкен қолданысқа ие болады. Одан басқа пакеттерді
транспорттық тараға, сөрелерге қабат-қабат қою оңай болып табылады.
Буып-түюші (ораушы) пакеттер. Орауыштарды бір қабаттан немесе көп
қабаттан жеңшеден жасайды. Оларды түпті және түпсіз етіп жасайды.
Тегіс пакеттерді тегіс жеңшеден, түпсіз қылып жасайды және бірнеше
дайындаудан жасайды. Ал түпті пакетті тегіс жеңшеден және аяғы жағы оралып
тұратын бүрмелі жеңшеден жасайды. Көп қабатты жайылған пакеттің ауданы 2700
см2 кем болмауы керек, ал 2700 см2 үлкен болса, ол қан болып саналады.
Орауыш қаптар. Бұл көп қабатты орауыштар және жеңешеден жасалады
және бұларды да түпті және түпсіз жасап шығарады. Тегіс, жазылған жерде
жатқанды қаптық ұзындықтан, биіктіктен тұратын ауданы 2700 см2 кіші болмау
керек.
Түпсіз, тегіс қапты тегіс жеңшеден немесе бүрмелі жеңшеден және басы
не аяғы тігілген қаптан жасайды.
Қораптар. Қораптарды жұқа, тұтас және гафрирленген (кепілдінтенген)
картон қағаздан жасайды. Қорапты жасау үшін жапсырма қағаз, тоқыма
материалдар, пластмассалар қолданылады. Бұлар жоғары сапалы картон өңдеуші
топтарға кіреді.
Жаңа картоннан жасалған тораптар - тұтынушылық тара ретінде
қолданылады, ал тұтас және гафрирленген картондар транспорттық тара ретінде
қолданылады.
Тамақ өнімдерін орау үшін бүктемелі қораптар, яғни беттері ашылып,
жабылатын қораптар қолданылады.
Бүктемелі қораптар оларды жай әдіспен жасағандықтан кең қолданылады.
Картон және қағаз тараны конструкциясы бойынша жіктеу.
Картон және қағаз тара конструкциясы және түрі бойынша мыналарға
бөлінеді:
- гофрирленген картоннан жасалған жәшіктер;
- тұтас желімделген картоннан жасалған жәшіктер;
- картон лотоктар;
- картон барабандары;
- картон обечайкалар;
- картон вкладыштар;
- қағаз қаптар;
- картон поддондар;
- картон контейнер, прокладкалар, амортизаторлар және т.б.
Картон жәшіктер. Қолданылатын материалдың түрі бойынша гофрирленген
картоннан жасалған жәшіктер және тұтас желімделген картоннан жасалған
жәшіктер кездеседі. Бірінші түрі көп тараған және перспективалы болып
табылады.
Жәшіктердің ішкі өлшемдері ГОСТ 9142–90 талаптарына сай болуы керек
және салынатын өнімнің габариттік өлшемдері мен салмағы бойыша алынады.
Жәшіктің ұзындығы мен ені арасындағы қатынас 2,5 : 1 ден көп болмауы керек,
биіктігі мен енінің ара қатынасы 2 : 1 ден көп емес және 0,5 : 1 ден кем
емес болуы керек..
Басқа түрлері – СРС.
Лекция 8. Буып-түю құралары. Ағаштан жасалған тара
Әр түрлі конструкцияларда атқаруда қолданылған және көбінесе
транспорт ретінде бірақ басым бөлігі бірнеше рет қайта қолдануға арналған.
Тұтынушылық тара ретінде аз мөлшерде қолданылады. Ол мыналарға
байланысты болып келеді:
- ағаштың түрі мен сапасына ;
- тараның конструкциясына ;
- беріктілігін, төзімділігін, ашыту мүмкіндігіне байланысты.
Ағаш тара өндірілуіне байланысты:
- жәшіктер, қайың, шырша;
- ауыр кеспек, емен ;
- жеңіл кеспек, шырша, европалық май қарағай, қайың ;
- науа.
Жәшіктер. Жәшік сырты 2 тік қойылған қабырғадан, 2 қиғаш
қабырғалардан және түбінен тұрады. Жәшіктер қақпақсыз (бетсіз немесе бетпен
қақпағы бар) қолданылады. Егер қабырғалары, түптері беттері тақтайшадан
және бір-біріне тығыз жабысқақ және ауыр, үлкен ағаштан болса онда оны
жәшік деп атайды.
Ағаш жәшіктер мына сипаттары бойынша ажыратылады:
– арналуы бойынша (әмбебаб және нақты өнімге арналған, мысалы шайға
арналған фанер жәшіктер);
– конструкциясы бойынша (бұзылып-жиналатын және бұзылмайтын);
– бөлшектерін қосу тәсілі бойынша (тығыз жиналатын және решеткалы);
– бөлшектерін біріктіру түрі бойынша (сым скобалармен, шегемен және
т.б.);
– өлшемдері бойынша (буып-түйілетін жүктің габариттік өлшемдері және
салмағына байланысты стандарттармен бекітіледі);
- және т.б. сипаттары бойынша .
Ағаш жәшіктің бір түрі болып лотоктар табылады, олардың биіктігі 110
мм-ден аспайды.
Ағаш бөшкелер жәшіктер сияқты транспорттық тараға жатады. Олардың
корпустары цилиндр немесе парабола тәрізді болуы мүмкін. Арналуы бойынша
ағаш бөшкелер құрғақ өнімдер үшін және сүйықтар үшін деп бөлінеді. Құрғақ
өнімдерге арналған бөшкелерге құрғақ сүт өнімдірі, жұмыртқа ұнтағы,
салқындатылған балық, құрғақ бояу және т.б. өнімдер буып-түйіледі.
Сүйықтарға арналған бөшкелерге тұздықтағы өнімдер, рассолдағы тұқымдар мен
көкөністер, сыра, шарап, шырындар және т.б. сұйық өнімдер, сондай-ақ
тағамдық майлар, мұздатылған тұқымдар мен жемістер және т.б. буып-түйіледі.
Бұл бөшкелердің тығын мен тығындалатын тесіктері болады.
Бөшкелердің сиымдылығы әр түрлі болуы мүмкін. Мысалы коньяк, шарап,
шырын құюға арналған бөшкелердің сиымдылығы 50 - 600 л, сыраға арналған -
50 - 100 л. Басқа өнімдерге арналған бөшкелер 5 - 250 л.
Лекция 9. Буып-түю заттары. Шыны тара
Шыны таралар - кең көлемде тағам өндіріснде қолданылады. Бұл көп
мөлшерде шикізаттың бар екенін, сонымен қатар шынының жақсы қасиеттерімен
түсіндіріледі. Мысалы:
- иістің және дәмнің толық жоқ болуы;
- иіс пен дәмді қабылдамаушылығы;
- химиялық заттарға жақсы тұрақтылық;
- қысу кезінде жақсы тұрақтылық;
- жақсы өткізбеушілік;
- толық изоляцияланған.
Сонымен қатар тараны мөлдір, мөлдір емес және жарық өткізбейтіндей
қылып жасауға болады. Материал және өндіріс оған әртүрлі пішін беруге
мүмкіндік береді. Бөтелкелерге өлшем тізімі 0,1 - ден 1 л - дейін
стандарттарда бекітіледі. Шыны тараға бөтелке, банка және стаканнан басқа
арнайы буып - түю құралдары қолданылады. Мысалы: конфетті буып - түю арқылы
шыны таралар.
Кемшіліктеріне басқа тара түрлерімен салыстырғанда салмағының ауырлығы
және механикалық мықтылығының төмендіні (сынғыштығы) жатады.
Шыны тараны классификациялау және ассортименті
Шыны тараны аузының мөлшері, шынының түсі, арналуы және
конфигурациясы бойынша классификациялайды.
Аузының мөлшері бойынша тар ауызды (аузының ішкі диаметрі 30 мм-ге
дейін) және кең ауызды (аузының ішкі диаметрі 30 мм-ден үлкен) шыны тара
кездеседі. Тар ауызды тара (бөтелкелер), әдетте, шарап, арақ, коньяк,
сыра, алкогольсіз сусындар, минералды сулар, ликерлер, настйкалар,
шырышдар, шампан шараптарын және өсімдік майларын құю, сақтау және
тасымалдау үшін қолданылады.
Тар ауызды тараның сиымдылығы 50, 200, 250, 330, 500, 700 и 1000 мл.
Оларды түссіз, жартылай ақ, жасыл и қою сары шыныдан жасайды.
Кең ауызды тара (банкалар және бутыльдер) сүт және сүт өнімдерін
құюға, герметикалық түрде жабылып сақталатын және тасымалданатын
консервіленген өнімдерді буып-түюге арналады. Олардың сиылмылығы 100 - 10
000 мл болады және олар мөлдір және жартылай ақ шыныдан жасалады.
Арналуы бойынша тара былау бөлінеді:
– консервіленген өнімдерді герметикалық түрде жабу үшін банкалар,
бөтелкелер және бутыльдер;
– тағамдық сұйықтар, сондай-ақ арақ-шарап өнімдері үшін бөтелкелер;
– және т.б.
Түсі, формасы, негізгі өлшемдері, сиымдылығы, салмағы және жіберілетін
ауытқулар бойынша шыны тара оның жеке түрінің стандартында қойылған
талаптарға сәйкес келуі керек.
Шыны тараның сапасы тікелей шынының сапасынан тәуелді болып табылады.
Шыны жақсы пісірілген, бірткеті болуы керек, ақаулары болмау керек;
химиялық тұрақты болу керек, тараға құйылған өнімге көшпеуі керек және оны
бұзбауы керек. Ішіндегі өнімнің жайын байкауға болатындай мөлдір болуы
керек.
Соның құйылуына арналған өнімнің физика-химиялық қасиеттеріне
байланысты жарықтың өнімге әсер етпеуін қамтамасыз ету үшін қорғау
түстеріне – қою сары, қою жасыл түске боялуы керек.
Керамика таралар
Керемикалық тара - қосымша роль атқарады. Бұған себеп жоғары бағалы
шынымен бұл тара қорғаушы қасиеттермен және жақсы термоизоляциясымен
иеленеді. Сонымен қатар спиртті сусындар үшін қалыпты немесе маңызды
формалы бөтелкелер дайындалуы мүмкін. Бөтелкеден басқа буып - түюге
арналған банкалар, саз - балшықтан жасалған, қыштан жасалған құмыралар
қолданылады.
Лекция 10. Буып-түю заттары. Матадан жасалған тара
Бұлдарды бұрынғыға қарағанда буып - түю үшін қазір сирек қолданылады.
Талшықты материалдың көп бөлігін тараның бұлдар дайындау үшін импорттайды.
Соған қарамастан таралық бұлдарды және одан жасайтын таралар қазіргі буып-
түю техникасы талаптарына сәйкес келмейді. Тағам өнімдерінің өндірісінде
бұлдар жасалған таралар жасалады. Ең кіші кездесетіні тор және қап
түріндегі тоқылған бұйымдар. Қап және тор жасау үшін қолданылған иілген
жіптің алғашқы материалы болып:
- қабықты талшықтар: зығыр, кенекшөп, жұпкотонин, шақпашөп;
- химиялық талшықтар, целлюлоза, жұты ретінде (вискозные волокна);
- қағаз, жазық және далалақталған иілген жіпке өңделген.
Дәстүрге сай қазір алғашқы материал ретінде синтетикалық материалдар,
мыс.полиамидті, полиэфирлі, поливинилді талшықтарды иілген жіпке өңдеп,
керемет таралық бұл береді. Әнине, мұндайдың бағасы қымбат болғаннан кейін
қолданысы шектеулі.
Бұлдан жасалған тара - тағам өнімдерінде бұлдан жасалған тара ретінде
қаптау - қант, ұн, пияз, кортоптарды қаптау үшін қолданылады. Қаптар мен
теңдер транспортты тара болып табылады. Қаптар әсіресе кең қолданылады,
бірақ кейбір тауарларды. Мысалы: қалыпты клапонды қағаз қаптарға қаптау
қабылданған жеміс - жидектер, картоптарға тұтынушы тара ретінде анықталған
тауар мөлшері бар торлар қолданылады. Бұл торлар табиғи иірілген жіптен
сияқты синтетикалық жіптен де әзірленеді.
Матадан жасалған тара өзінің беріктігі, жеңіл салмағы, иілімді, оңай
толтырылады және қолдаңғанға ыңғайлы болып табылады. Осы қасиеттерінің
арқасында матадан жасалған тара әр түрлі тауарларды буып-түю үшін кеңінен
қолданылады.
Матадан жасалған тараға әр түрлі қаптар және орауыш материалдар
жатады.
Матадан жасалған қаптар мыналарды буып-түю үшін қолданылады:
– азық-түлік тауарлары(бидай, оны ұқсату өнімдері, қант);
– құрғақ химиялық заттар;
– кейбір өнеркәсіптік тауарлар (кізден жасалған аяқ киім, тігіс
өнімдерінің кейбір түрлері және т.б.);
– ауыл шаруашылығы тұқымдары;
– кейбір ет өнімдері.
Орауыш маталар әр түрле тауарларды орау үшін қолданылады.
Экспортқа жіберілетін тауарларды буып-түю үшін қолданылатын мата
қаптар жаңа, таза, құрғақ, бөгде иіссіз болуы керек.
Дәнді дақылдарды қаптау үшін ұсталған қаптар да қолданылуы мүмкін.
Лекция 11. Буып-түю заттары. Металлдан жасалған тара
Металл – буып – түю материалдары ретінде герметикалық немесе
механикалық мықтылық қажет болғанда қолданылады. әр түрлі материалдар
өзінің электролитті қатарындағы күшке сәйкес коррозияға сезімталдығы
әртүрлі болады. Сондықтан кейбір материалдарға қандай тауар буып-
түйілетіндігіне байланысты коррозияға қарсы жабдық қажет. Металл
өнеркәсібінде транспортты және тұтынушы тара ретінде қолданылады. Кейде
тараның барлығы металдан тұрмайды, тек оның жеке элементі, мысалы, банка
қақпағы металдан жасалады. Ең көп қолданылатын әртүрлі қалыңдықты
жапырақшалы болады. Одан қара және ақ қаңылтыр құяды.
Қара қаңылтыр дегеніміз жылдам коррозияға ұшырайтын, аяғына дейін
өңделмеген жапырақшалы болады. Оның буып-түю мақсатында қолдану үшін
қорғаныш жабын жабу керек. Бөшкелерді (теспектерді) және барабандарды кейде
қара қаңылтырлардан жасайды. Қосымша коррозияға қарсы жабын жағады. Ол
жабын жақсы ұсталып қалу үшін беті таза болу керек.
Ақ қаңылтыр дегеніміз қалайланған қаңылтыр, өндірісте консерв
банкілерін дайындау үшін қолданылады. Жапырмалы алюминийде көп көлемде
консерві банкілерін даярлау үшін қолданылады. Мұнда банкілерді сору
әдісімен дайындайды, лактайды. Алюминийді қолданудың келесі саласы құбыр
даярлау. Ол тара жасау үшін сирек қолданылады.
Металл таралар -тағам өндірісінде маңызды орын алады. Сол кезде
транспорттық таралар барабан, конистор, шелек және т.б. пішінді үлкен емес
көлемде қолданылады, ал тұтынушы тара банка пішінді алмастырылмайтын құралы
болып табылады.
Тараның көп бөлігі қаңылтырдан (ақ және қара қаңылтыр, беттің
алюминийден жасалады. Металды тара - герметикалығымен жақсы жабылу
қақпақтарымен, аз салмағымен, тасымалдау және сақтау кезінде
қабылданбауымен сипатталады. Техникалық жоғары дамуымен тараны дайындау
жоғар бағалы емес.
Банкілер көбінесе тағам өндірісінде балық, ет, шұжық, сонымен қатар
жеміс - жидек компоттарды буып - түюге болады. Сонымен қатар т.б. өнімдерді
сүт арнайы тағам өнімдерін буып - түюге арналған. Банкілерді фольцаганды
қақпақтарына қатайтып бекітеді, кейбір банкілердікі бұралып бекітеді.
Көптеген жылдар бойы тағам өнімдерін ұзақ сақтау мақсатында буып-түю
ақ қаңылтырдан жасалған банкаларға жүргізілетін. Бірақ, қалайы өндіру
жылдан жылға қымбатқа түсуімен байланысты ақ қаңылтырдың орнына қалаыйны
қолданусыз жасалатын қаңылтырдың басқа түрлері қолдалатын болды.
Бұл мақсатта қазіргі кезде алюминий және оның қорытпалары кеңінен
қолданылады. Алюминий және оның қорытпаларын тот баспайды, олар жоғары
мехникалық қасиеттерге ие, салмағы жеңіл, жылу өткізгіштігі жоғары.
Кемшілігі – ақ қаңылтырға қарағанда құны жоғары.
Лекция 12. Буып-түю заттары. Полимерден жасалған тұтынушылық тара
Тауарларды салып халыққа сатуға арналған тара және бумалар тауардың
бір бөлігі болып табылады және оның құнына кіреді, ал сатылғаннан кейін
тұтынушының жеке меншігіне көшеді. Тұтынушылық тараның салмағы, сиымдылығы
және өлшемдері төмен болып табылады. Шығарылуы бойынша тұтынушылық тара
полимерден жасалған тараның үштен бір бөлігін құрайды. Көп түрлігі және
функционалдық арналуы бойынша бұндай тара тұтынушылардың талаптарын
толығынан қанағаттандырады, сондықтан оны алуан түрлі өнімдерді: сұйық,
сусымалы, паста тәрізді, қатты; газгаздалған сусындарды, жанар-жағар
материалдарды, тағамдық және химических өнімдерді ыдыстау үшін қолданады
Қолданылатын материалдың түріне байланысты полимер тара және бумалар
полиэтилен, полистирол, поливинилхлорид және т.б. тараға бөлінеді. Егер
тараны жасау үшін бірнеше материал қолданылатын болса, бұндай тара немесе
бума комбинирленген деп аталады.
Конструкциясы бойынша тұтынушылық полимер тару қораптарға, банкаларға,
флакондарға, тубаларға, стаканчиктерге және т.б. бөлінеді. Сондай-ақ
полимер тара өлшемдерінің тұрақтылығымен (қатты, жартылай қатты, жұмсақ),
формасымен (төрт бұрышты, цилиндртәрізді, жағық, конустәрізді және т.с.)
және т.б. қасиеттерімен сипатталады.
Шығару технологиясына байланысты үрлеп жасалған, құйып жасалған,
престеп жасалған, пісіріп (сваркалап) жасалған тара мен бумалар кездеседі.
Үрлеп жасалған тұтынушылық тара.
Үрлеп жасалатын тұтынушылық тара былай жіктеледі:
- конструкциясы бойынша (бөтелкелер, флакондар, банкалар, канистралар
және т.б.);
- жасап шығару тәсілі бойынша (экструзия әдісімен, инжекция әісімен,
инжекторлық-экструзиялық формалау әдісімен, құю және экструзиялау
әдісімен);
- аузының диаметрі бойынша (тап ауызды – ауызы көлденең қима ауданының
20 % аудан құрайтын және кең ауызды - 50 % артық аудан құрайтын).
Төменде үрлеу әдісімен жасалған кейбір тұтынушылық тараның
сипатталған:
бөтелке – синымдылық диапазоны 0,05...2,0 л; төмен қысымды
полиэтиленнен немесе қатты поливинилхлоридтен жасалады; химикаттарды, әр
түрлі сүйық өнімдерді құю үшін қолданылады;
квадрат флакон - сиымдылығы 0,1...2,5 л; жоғары қысымды полиетилен,
төмен қысымды полиэтилен, пропилен немесе қатты поливинилхлоридтен
жасалады; химиялық реактивтерді құю үшін қолданылады;
цилиндр банка - сиымдылығы 0,25...2,0 л; жоғары қысымды полиэтиленнен
жасалады; сусымалы, тұтқырлы тағамдық емес өнімдерді құю үшін қолданылады;
конус тәрізді безендіру элементі бар цилиндр банка - сиымдылығы 0,9 л;
қатты поливинилхлоридтен жасалады; кофе, маринадтар, соустар және т.б.
өнімдерді құю үшін қолданылады;
тұтқасы бар квадрат банка - сиымдылығы 3,5.. .4,5 л; жоғары қысымды
полиетилен, төмен қысымды полиэтиленнен жасалады; тұрмыстық химия
тауарларын құю үшін қолданылады;
Құю және престеу әдісімен жасап шығарылған полимер тара.
Бұндай тараны қысым істінде құю және престеу арқылы жасайды. Бұндай
жағдайда бұйымның сыртқы және ішкі өлшемдері дәл болып шығады.
Бұл әдіспен тараның мынадай түрлері шығарылады.
Банкалар - сиымдылығы 50 - 5000 см3 жоғары қысымды полиетилен, төмен
қысымды полиэтиленнен, полипропиленнен жасалады; теңіз өнімдерінен жасалған
тағамдарды, кулинар өнімдерді, косметиканы буып-түю үшін қолданылады.
Қораптар - жоғары қысымды полиетилен, төмен қысымды полиэтиленнен,
соққы көтеретін полистиролдан жасалады; кондитер өнімдерін, парфюмерия,
даналап шығарылатын бұйымдарды буып-түю үшін қолданылады..
Стаканчиктер – соққы көтеретін полистиролдан, полипропиленнен
жасалады; сүт өнімдерін, сусындарды, медицинлалық препараттарды буып-түю
үшін қолданылады.
Газбен қанықтырылған материалдардан жасап шығарылған тұтынушылық тара.
Газбен қанықтырылған полимерлердің ішінен тара жасау үшін негізінен
пенопласттар қолданылады.
Пенопласттан жасалған тара көбінесе буып-түйілген өнімді соққылардан,
механикалық зақымдалудан, температураның өзгеруінен, ылғал өтуінен,
микроағзалардың әсерінен сақтау қажет болған жағдайларда, сондай-ақ
салмағын аса көтермеу, ұзақ сақталуын қамтамасыз ету және бағасын төмендету
мақсатында қолданылады. Бұндай тара -60... +75 °С температура диапазонында
формасын және қасиеттерін сақтай алады. Тұтынушылық тараны корап, кювета,
лоток, банка түрінде жасайды.
Лотоктар пенополистиролдан (ППС), пенополиуретаннан (ППУ),
пенополиэтиленнен (ППЭ) және т.б. жасайды; жаңа мұздатылған өнімдерді буып-
түйеді. Кюветалар пенополистиролдан, пенополиуретаннан, пенополиэтиленнен
жасалады, жеміс-жидектер, теңіз өнімдері буып-түйіледі..
Лекция 13. Транспорттық-өндірістік тара
Транспорттық тара өнімдерді тасымалдау, қоймаға қою және сақтау үшін
арналады. Транспорттық тараны дұрыс таңдау өнімді тиімді және сенімді
тасымалдауға мүмкіндік береді. Өнімнің зақымдалуының 25 % транспорттық
тараның дұрыс таңдалмағанынан орын алады.
Транспорттық тараны шартты түрде мына сипаттары бойынша
классифицикациялауға болады:
• формасының тұрақтылығы бойынша – қатты және жұмсақ
• қолдану дәрежесі бойынша – бір рет және көп мәрте қолданылатын;
• ьуып-түйелетін өнімнің түрі бойынша- сұйық, сусымалы өнімдер,
даналы (штучный) өнімдер үшін;
• жасап шығару тәсілі бойынша - сваркаленген, желімделген, үрлеп
жасалған, құйылған, престелген, термоформаланған;
• материалы бойынша - полиэтилен (ПЭ), поливинилхлорид (ПВХ),
полипропилен (ПП), резина-полиэтилен (РП), комбинирленген материалдар;
• компакттілігі бойынша - бұзылмайтын, бұзып-жиналатын;
• буып-түюі бойынша - герметикалық, изобарлық, ашық.
Қатты транспорттық тара.
Жәшік – төрт бұрышты қақпағы бар немесе қақпақсыз транспорттық тара.
Жасау тәсілдері: қысым қолданып құю, айландырып отырып формалау.
Материалы: полиэтилен, полипропилен. \
Лоток – төрт бұрышты биіктігі аласа транспорттық тара. Жасау үшін
жәшік жасау тәсілдері қолданылады.
Корзина – қабырғалары биік, қабырғалар ауданының жартысы тесіктерден
құралатын транспорттық тара. Жасау тәсілі: қысым қолданып құю. Материалы:
полиэтилен, полипропилен. \
Фляга – цилиндр формалы корпусы бар, ауыз жағы конус түрде орындалған,
қолмен көтеру үшін тұтқасы бар, жабылатын қақпағы бар транспорттық тара.
Жасау тәсілдері: ауамен үрлеу. Материалы: полиэтилен, полипропилен.
Баллон – тамшы, шар немесе цилиндр формадаға корпусы, сфера
формасындағы түбі және тар ауызы бар транспорттық тара. Жасау тәсілдері:
ауамен үрлеу. Материалы: полиэтилен, полипропилен, полиэтилен-терфтолат,
полиакрилат (ПА).
Бидон – жазық немесе гофрирленген цилиндр немесе конус формасындағы
корпусы, жазық түбі және қақпағы бар транспорттық тара. Жасау тәсілдері:
ауамен үрлеу, айландырып формалау. Материалы: полиэтилен, полипропилен.
Бөшке – парабола немесе цилиндр формалы, өнімді құю үшін тесіктері бар
немесе бүбінің біреуі алынатын транспорттық тара. Жасау тәсілдері: ауамен
үрлеу. Материалы: полиэтилен, полипропилен.
Канистра – төртбұрышты қолмен көиері үшін тұтқасы бар, жабу үшін
құрылғысы бар транспорттық тара. Жасау тәсілдері: ауамен үрлеу, айландырып
формалау. Материалы: полиэтилен, полипропилен.
Бак – үлкен өлшемді жоғарғы жағында құю үшін тесігі, төменгі жағында
құйып алу үшін тесігі бар транспорттық тара. Жасау тәсілдері: ауамен
үрлеу, айландырып формалау. Материалы: полиэтилен, полипропилен.
Жұмсақ полимер транспорттық тара.
Жұмсақ контейнер – сусымалы өнімдерді аз укақыт сақтау және кез келген
көлік түрімен тасымалдауға арналған үлкен габаритті жұмсақ сиымдылық
(емкость). Жасау тәсілдері: сваркалау, тігу, желімдеу. Материалдары:
полиэтилен және полипропилен талшықтары, полиэтилен қапшықтар, резина-мата
материалдары.
Мөшек – корпусы жең формасында орындалған, түбі желімделген,
сваркаланған немесе тігілген, аузы ашық немесе жабық транспорттық тара.
Жасау тәсілдері: сваркалау, тігу, желімдеу. Материалдары: полиэтилен,
полипропилен, ламинирленген материалдар.
«Қорап ішіндегі пакет» полиэтилен тара.
Бұндай тара бір немесе екі қабат полимер пленкадан немесе алюминий
фольгасы, қағаз негізіндегі материалдан жасалған ағызу үшін арнайы шүмегі
бар полимер пакет болып табылады. Өнім құйылғаннан кейін пакетті
герметикалық түрде жабады да гофрокартоннан жасалған қораптың ішіне салады.
Пакеттің сиымдылығы 0,3 ... 200 л.; бұндай тарада паста тәрізді, сұйық
және сусымалы өнімдерді тасымалдау және сақтауға болады. Бұндай тара
тұтынушылық тара болып табылады, өйткені өнімді шығаруға арналған шүмегі
бар және бұл өнімді пайдалануды жеңілдетеді. Бұндай тараның ұтымдығы:
материал аз кетеді, буып-түю процесін толығынан механикаландыруға болады,
өнім зақымдалмайды, толығынан босатылады.
Лекция 14. Тағам өнімдерін өндірісте және сату орындарында буып- түю
және сақтау. Пастерленген сүт, қойылтыоған сүт
Тауарларды сақтау және тасымалдау кезінде тұтынушылық құндылықтарына
қауіп төнеді. Ол келесі жүретін өзгеруге байланысты:
- сапасының өзгеруі - тауар өндірісінің құрамдас бөліктері химиялық
процесстер барысында өзгеруге ұшырайды. Май қақсиды, витаминдер ыдырайды.
Көмірсутек ашыған өкілдер пайда болады.
- күйінің өзгеруі - тауар өндірісінің химиялық құрамы сақталады, бірақ
күйі өзгереді. Мысалы: нанның қатуы, сахарозаның кристалданып карамельне
айналуы.
- ластану және шығындалу - бұл бөгде денелердің түсуінен, жәндіктер
мен кеміргіштердің зиянкесті әрекеттерінен немесе булану процесі
нәтижесінде туындайтын тұтынушылық құндылығын төмендететін кемшіліктері.
Мысалы: тауар өніміне шаңның қонуы, басқа иістің сіңуі, дәнді - дақылдардың
қоңыздармен ластануы, ароматты заттардың ұшып кетуі, кебуі және т.б.
Пастерленген сүт.
Сүтті сауа салысымен онда микроорганизмдердің көп түрі болуы
мүмкін, ары қарай оны тасымалдауда және өңдеуде олардың саны қатты
өседі; сол себепті сүт фермасында рұқсат етілген тәсілмен сүт пастерленуі
керек (85ºС температурада пастерлеу немесе қысқа уақытта 71-74 ºС). Одан
соң сүтті тез +5ºС дейін суытады. Егер пастерленген сүт ауада ашық
күйінде қалса, онда ол тағы да микрооорганизмдермен инфицирленеді.
Сондықтан пастерленген сүтті микробтары аз тараға құйып, микроорганизмдер
енбейтіндей суықта сақтау қажет. Тоңазытқыштық жүйе бұзылмау керек.
Сонымен қатар тараға басқа иіс пен дәм, ароматтар енбеуі керек,
өйткені сүт өзіне басқа иістерді енгізуі жеңіл болады. Нақты зерттеулер
көрсеткішіне байланысты, сүттің құрамындағы витаминдер жарықтың әсерінен
тез төмендейді екен (6 сағат ішінде сүттіің құрамындағы С витамині мөлдір
бөтелкеде 79 % құрайды). Сүтке жарықтың әсері тағы да
сальды,майлы дәм береді-жарықтан жақсы қорғайтын тара қажет.
Сауылған сүттен басқа, сатылуға пастерленген майсыздалған сүтте
түседі, оның майлылығы максимум 0,05 % құрайды. Майы аз пахта және де
сүтқышқылды өнімдер (йогурт, айран және т.б) мен сүт сусындары
дайындалады. Олардың тарасына қосымша талаптар қойылмайды.
Буып-түю құралдары.
Сүтке арналған тұтынушы тара. Соңғы кезге дейін пастерленген
сүт және де басқа арнайы түрлері (йогурт т.б) шыны құмырада сатылатын
болатын.
Шыны құмыралардың артықшылығы олардың иісі, дәмі болмайды,
тіпті сүтті қыздырған кезде шықпайды. Сонымен қатар қайталап қолдану
кезінде де (50-60 рет) арзан тұрады.
Шыны құмыралардың кемшіліктері - қайта әкелінген
бөтелкелердің дұрысталып тазалануындағы техникалық қиындықтардың
туындауы. Жұмысшылардың көп жұмыс істеуінен, олардың көзбен қарап
тексергенінен жеткіліксіз тазаланады; буып-түю кезінде бөтелкені
зақымдап алу қаупі; тараның салмағының жоғары болуы (құмыраның салмағы
0,25 л-ге 200 г, 0,5 л-ге 450 г және 1л-ге 660 г); жоғары жарық енгіштік.
Жарықтан қорғаушы боялған бөтелкелерді қолдану, олардың тазалығын
тексеруде қиындықтар туғызады және бұл сатып алушылардың
келіспеушілігін шақырады. Осы кемшіліктердіңт болуы картоннан жасалған бір
реттік таралардың енуіне себебін тигізді.
Сүтті тасымалдаушы тара болып қазіргі кезде комбинирленген
материалдан жасалған тара - картон және пластмассадан жасалған пакеттер
және полиэтиленді пленкалы пакеттер табылады.
Қойылтылған сүт және кофеге арналған кілегей.
Сүт көп уақыт сақталуы үшін, ол стерилденген болуы керек.
Жылытылып, содан соң 50-30 % буландырып, суығаннан кейін тараға құұйлып
стерилденеді (115-120 ºС). Өзіне арналған тарада және суықта 3 ай
көлемінде сақталады. Тараны ашқан соң, бөлме температурасында сүттің
сақталуы 2-3 күн.
Тара (банкі, шыны құмыра) стерилизациялау температурасына шыдау
керек және өз кезегінде сүтке бөгде иіс, дәм бермеуі қажет және
герметикалық жан-жағынан жабық болуы тиіс.
Стерилизацияланған кофе кілегейіне буып-түю құралдары үшін арнайы
талаптар қойылады.
Егер жарықенгіш тара қолданылатын болса, онда қоюланған сүт және
кофе қаймағын қараңғы жерде сақтау керек. Сақтау температурасы 15 ºС
–тан жоғары болмауы керек.
Буып-түю құралдары.
Қоюланған сүтке және кофе кілегейіне қолданылатын тара:
а) ақ қаңылтырдан жасалған банка;
б) шыны банкалар
в) шыны бөтелкелер
г) алюминийден жасалған қатты тубалар.
Банканың этикеткасын жабыстыру үшін кілейді бетіне толық жағамыз,ал
шыны құмыра үшін сызықпен не тамшы түрінде тамызамыз.
Қаңылтырдан жасалған банканың бетіне мөр қойылады, ал шыныдан
жасалғанғанға қойылмайды, себебі дұрыс қойылмаған мөрді қайта қалпына
келтіруге болмайды.
Қойылтылған сүтті және кофеге арналған кілегейді тасымалдаушы
тара:
а) ағаштан жасалған көп қолданбалы 40 бөтелке сиятын
контейнерлер (0,25 л);
б) қақпағы бар қораптар немесе гафрирленген жиналғыш қораптар
немесе толық картоннан жасалған 30 бөтелкелер немесе 72 банка.
Лекция 15. Құрғақ сүт
Буып-түю кезінде байқалатын өзгерістер және буып-түю құралына
қойылатын талаптар
Қаймағы алынбаған құрғақ сүт 25-27 % май, 38 % сүт қанты және
25 %-тей казеиннен тұрады. Майсыздалған құрғақ сүттің құрамында 1%
май бар. Ылғалдылық 5,2 % (42% ауаның салыстырмалы ылғалдылығы) және
температура 20 ºС-тан жоғары болғанда бұзылу қаупі жоғары. Май
тотыққаннан тез ашыланады және тұздалады; сүттің қанты
гигроскопиялық формада ангидридті, ауадан ылғалдылықты сорып алып, 5%
ылғалдылықта гидрат түріне енеді.Осы кезде казеиннің ісіну жағдайы
өзгереді де, сақтау уақытына байланысты ерімейтін жағдайға
енеді.өзгерістердің нәтижесінде құрғақ сүт мүлдем ерімейді немесе
ақырын ғана ериді.
Құрғақ сүт құрамында су 4-6% ғана болуы керек. Бұл
ылғалдылықтың болуы ауаның салыстырмалы ылғалдылығынан 30-35% аспауы
қажет, сондықтан қалыпты жағдайда сақтау үшін су; бу өткізбеуші
тара талап етіледі.
Қаймағы алынбаған құрғақ сүтке арналған тара ауа өткізбейтін
болуы керек. Ең тиімдісі вакуумды тара болып табылады.
Ұзақ уақыт сақтау кезінде жоғары температурада тараның бу
өткізбейтіндігіне қарамастан бұзылу процесін тездетеді. Сондықтан
температура 25 ºС аспауы қажет, ал ауаның салыстырмалы ылғалдылығы
75% -тен жоғары болмауы керек. Қаймағы алынбаған құрғақ сүттің
сақталу мерзімі 3 ай , ал майсыздалған құрғақ сүтке 4 ай мерзім
қажет.Жарықтың әсері бұзылуға әкеледі (тұздану), сондықтан өнімді
қорғайтын тара керек. Тағы да бөгде иістердің енуінен сақтайтын
аромат өткізбегіштік тарасын қолдану дұрыс.
Тек құрғақ сүттен басқасы, балалардың тамақтану өнімі ( цитрозан,
ки-на, хо-ми) дәнді дақылдар және лимон қышқылынан тұрады.
Қаймағы алынбаған құрғақ сүт, балалардың тамақтану өнімімен
салыстырғанда ешқандай қосымша буып-түю талаптарын қажет етпейді.
Буып-түю құралдары
Құрғақ сүтке арналған тұтынушылық тара:
а) алюминді фольгадан жасалған қатпары жоқ жалпақ пакеттер (12
мкм) салмағы 50 және 100г.
б) хромды картоннан жасалған қатпарлы қораптар, ішінен
атмосфералық тұрақты целлофан-вилафа MST, немесе полиэтиленді пленкадан
(40-60мкм) , немесе пластмассалық жабыны бар қағаздан, және де сыртқы
беті тұрақты атмосфералық целлофаннан немесе полиэтиленді пленкадан
тұрады. Салмағы 250 немесе 500 г.
в) ақ қаңылтырдан жасалған банкалар немесе лактанған қара
қаңылтырдан жасалған банкалар.
Вакуумды буып-түюде тотығуы төмендейді. Толтыру түбінен
басталады.
Құрғақ сүтке арналған тасымалдау тарасы. Бұндай сүтке
гафрирленген немесе жалпақ картоннан жасалған қатпарлы қораптар
қолданылады; салмағы-15 кг.
Лекция 16-17. Сыр
Буып-түю кезінде байқалатын өзгерістер және буып-түю құралына
қойылатын талаптар
Сырды қаймағы алынбаған сүттен, майсыздалған сүттен, кілегейден,
сүт сары суынан және оның қоспаларынан жасайды.
Ферментті және ашытқыны пай даланғанда сүттің құрамы (ақуызды
заттар, сүт майы және т.б.) бөлінеді және (бактерия, ашытқы, зең
саңырауқұлақтар) олар химиялық өзгеріске ұшырайды, және де ұшқыш
заттар бөлінеді ( аммиак, ұшқыш май қышқылы, көмірқышқыл газы).Соңғы
өніміне, қосындыларға, пісу жағдайына, өңдеуге байланысты сырдың түрі
де әр түрлі болады.Осыған байланысты буып-түюге деген талаптар да
әр түрлі болады.
Буып-түйілген сырдың сақталуы сақтау температурасына және
дайындау тәртібін дұрыс ұстануға байданысты болады.Дайындау
кезіндегі қателіктер (ашу, ағу, газдардың түзілуі және т.б.) тараға
салғанда аз ғана мөлшерде түзетіледі.
а) Дұрыс жетілмеген сыр (майсыз сүттен дайындалған ірімшік,
қатпарлы сыр, майлы ірімшік (кілегейі бар ірімшік), балауса сары
майлы сыр, сарымайлы сыр екі бөлікті кілегейден жасалған және т.б.)
немесе аздап жетілген тез қолдануға арналған, суықта сақтауды қажет
етеді.6-10 ºС температурада ірімшіктің сақталуы 2-3 күн болады,
содан соң микроорганизмдердің өмір сүруінен сыр қышқыл, ащы және
ащылау бола бастайды. Суы көп болса буып-түюге су өткізбейтін
материал қажет.
б) Сүтқышқылды сыр (сары сыр, торлы сыр) пісуі ¼-ке дейін жеткенде
буып-түю керек, ары қарай пісуі тарада өтеді. Осы кезде сақтау
температурасына мән беру керек. Өте жоғары температурада тез пісуі
болады, ал төмен температурада « ядросы» піспейді. Ылғалдылықтың тез
жоғалуынан пісуі тоқталады немесе кебеді. Сондықтан,әсіресе жаздп сақтау
мерзімі шектелген. Тара ылғалдылық өткізбеуші және аромат өткізбеуші
болуы қажет. Ары қарай арнайы су-бу өткізбеуші болу керек.(күніне
жуықпен 200г/м²).
в) Шырышты қабығы бар жұмсақ сыр (лимбургтық, ромадур, жұмсақ,
мюнстер және т.б) немесе торлы (камамбер, сары майлы бри, альтенбургтық
козий және т.б.). Беткей микрофлораның дамуынан ары қарай дамуы
жүреді.
Сыр ¼-ке дейін дамығанда буып-түю жүргізіледі. Пісу дефектісін
болдырмау салдарынан нақты уақытын күтуі керек. Тарада жетілдіру
салыстырмалы ауа ылғалдылығымен белгілі бір температураны қажет етеді,
әйтпесе жеткіліксіз немесе өте тез пісіп кету қаупі туады. Ол ГДР сапаның
стандартында (ТГЛ 7947 516 бет «Сүт, сүт өнімдері; сыр-жабысқақ қабаты
жұмсақ сыр»).
Буып-түю материалдарының газөткізгіштігі дұрыс піспей қалудан
сақтауда ауа сіңіру үшін қажет. Ылғалдылығы жоғалғанда сыр кеуіп
қалады(пісудің баяулауы, бүрісуі), және де тараның жоғары су-бу
өткізгіштігі көп жағдайларда өте тез және қате жетілуге әкеп
соғады,мысалы, камамбер сыры (күшті ыдырау, күшті аммиак иісі, шірік
иіс). Сонымен қатар жарық әсерінен сақтану қажет. Ауыр металлдардың ізі
де бұзылуды тездете түседі. Сондықтан тара ылғалға тұрақты, өзіне тән
су,бу, газ өткізгіш сонымен қатар жарық өткізбеуі керек және ауыр
металлдардың минималды іздерін анықтай білу қажет.
Құрамындағы тұз және ұшқыш элементтер коррозияны шақыратындықтан,
сондықтан, сондыктан тұзға, аммиакқа және күкірт қоспаларына тұрақты
болуы қажет.
Жетілген жұмсақ сырдың сақтау мерзімі шектеулі. Егер өнім
бөлме температурасында сақталатын болса, оның тез жұмсалуына мән беру
керек.
г) жартылай сынғыш қатты сыр( трагситік, штейнбуштік, далалық,
вайслакер және т.б.). Жетілу сырттан ішке қарай жүреді, бірақ беттік
микрофлораның пайда болуынсыз өзгерістер мен қойылатын талаптар жоғарыда
айтылған жұмсақ сыр сияқты.
д) Қатты сыр (тифлендтік, честер,чеддар) және қатты сынғыш сыр
(гауда,эдамский,толлензский). Пісу іштен сыртқа қарай жүреді, мұнда газ
өткізбейтін тара тиімді.Ылғал жоғалту нәтижесінде (әсіресе құрғақ
кептіру кезінде) шытынаулар және салмағының жоғалуы болады. Керісінше
ылғалды ортада сақтау кезінде саңырауқұлақ мен шіріген жерлері пайда
болады. Сондықтан сырды (толлензстіктен басқа) жетілу басында су,бу
және мүмкіндігінше газ өткізбейтін тараға буып-түю керек, ал
толлензстікті су,бу өткізбейтін тараға жетілгеннен кейін салады. Жетілу
температурасына талаптар қойылады.
Жетілген сырды 8-12 ºС температурада және70-80%-тік ауаның
салыстырмалы ылғалдылығында сақтау ұсынылады. 5 ºС температурада зең
саңырауқұлақтар 8 күнде пайда болады, 20 ºС-та 2 күннен соң пайда болады.
Сәйкес келетін тарада және сырды дұрыс сақтау нәтижесінде бірнеше
ай бұзылмай сақталады.
е) Балқытылған сыр. Сырды ұсатып дәмдеуіш, тұзеріткіш және
органикалық қышқылдар қосып балқытады. Балқытылған масса 70-80 –та қаптың
жиырылып шығып тұрған бөлігі қайырылады және пластмассаны қысқырғышпен
қыстырылады . Салмағы 50кг.
Тұтынушы ыдысындағы ірімшік ағаш жәшіктерде немесе гафрирленген не
тұтас картоннан жасалған жәшіктерде тасымалданады. Салмағы 7,5-12 кг.
Балауса кілегейлі ірімшік ағаш жәшіктерде не тұтас картоннан жасалған
жәшіктерде тасымалданады. Салмағы 7,5кг.
Сүтқышқылды сырға арналған тұтынушы тара. Бөліктер,цилиндрлер немесе
брусоктарды орташа буөткізбеушілік қасиеті бар (200г/м²-тәулік) арнайы
атмосфератұрақты целлофанға орайды, термиялық әдіспен бекітеді не
пергаментті қағаз, подпергаментті қағаз не пергаминге
оралады.Жағылған балауыз қабаты аз болу керек, себебі
буөткізбеушілік сақталу керек. Өнім салмағы 125, 200 , 250 г
Сүт қышқылды сырға арналған тасымалдаушылық тара.ағаш жәшіктер
не тұтас картоннан жасалған жиналатын жәшіктер.Сыйымдылығы 3-6.
Зең саңырауқұлағы не кілегейлі қабықшасы бар жұмсақ сырға
арналған тұтынушы тара. Пергаментті қағаздан жасалған орама (10-12
мкм) өнім салмағы 125, 250, 500 г.Кілегейлі жұмсақ сыр,кілегейлі бри, бри
ірімшігінің салмағы-1-2 кг.
Бөліктеп кесілген жеке порциялар не сынықтарды
(лимбугский,ромадук), кеуіп кетуден сақтау үшін атмосфератұрақты
целлофанға (вилофан MSAT) не пластмассалы жабындысы бар (термонил)
қағазға орайды, ыдысты термиялық әдіспен бекітеді.
Тез сатылатын не қолданылатын өнімді пергаментті қағазға орауға
болады.
Зең саңырауқұлағы не кілегейлі қабықшасы бар жұмсақ сырға
арналған тасымалдаушылық тара.
Ағаш жәшіктер не гафрирленген картон не тұтас картоннан
жасалған жиналатын жәшіктер, салалық стандарт (ТГЛ 7-105 не 7-1022)
бойынша жасалған. Салмағы 3-12кг.
Жартылай қатты сынғыш сырға арналған тұтынушылық тара.
Пергаментті қағазға не пластмассалы жабынды қағазбен,мүмкіндігінше
термикалық әдіспен жабыстырылған тараларды қолданады.
Вакуумды целлофаннан және полиэтилен- жаны газ толтырғышты,14
күн сақтауға арналған.Ол үшін «жабыстыруға арналған» камера- вакуумді
қорғанышты газ толтырылған жабдықтар қажет етіледі.
Жай вакуумді тара тез мөлдірсізденеді,өйткені жоғары
атмосфералық қысым әсерінен сыр майды престеп шығарады,ол қатпарларда
және пакет бұрыштарында жиналып қалады.
Сәйкес машиналарда комбинирленген целлофан және полиэтилен
пленкаларының екі беттері арасында сырды автоматты түрде өлшеп
орауға болады, олар төрт жағынан тегіс пакет түрінде бекітіледі.
Жартылай пленкаларының екі беттері арасында сырды автоматты
түрде өлшеп орауға болады, олар төрт жағынан тегіс пакет түрінде
бекітіледі.
Жартылай қатты сынғыш сырға арналған тасымалдауыш тара.Ағаш
жәшіктер не қатпарлы жәшіктер не гафрирлі не тегіс картоннан
жасалған қақпағы жабыстырылатын жәшіктер. Сиымдылығы 12-15 кг.
Қатты сыр және қатты сынғыш сырды сақтау үшін келесі әдістер
бар:
1.Парафиндеу-чеддар,гауда,эдамский тәрізді сырлар кептірілгеннен
кейін түссізденген не қызыл түске боялған парафинмен
қапталады.Мұндай «буып-түюде» олар жетіліп тұтынушыларға
жеткізіледі.Жетілу кезіндегі сырды кептіру нәтижесінде парафинде
шытынаулар пайда болады, оларда тез арада саңырауқұлақтар дамиды.
Сондықтан оларды қайталап парафинмен орап аударып қою керек.
2.Домалақтарды кептіргенннен кейін ары қарай жетілу үшін
газөткізбейтін пленкаларға буып-түю олар ыстық суға батыру кезінде сырға
жабысып қалады. Сыртын қосымша пастерлеуге болады.
Қатты сыр және қатты сынғыш сырға арналған тұтынушылық тара.
Сынықтарын және үлестерін жазылғандай буып-түю керек. («Жартылай қатты
сынғыш сыр»).
Қатты сыр және қатты сынғыш сырға арналған тасымалдауыш сыр.
Сапалық стандарт бойынша (ТГЛ 7-1015 немесе 7-1028) гофрирленген немесе
тегіс картоннан жасалған қабатты жәшіктер.Сиымдылығы 12-15кг.
Балқытылған сырға арналған тұтынушылық тара.
а)термиялық әдіспен бекітілген,беті тегіс және шытынамаған, сырты қорғаныш
лакты,лакталған алюминий фольгада орау. Орама қағазды ешқандай ауа
қалдығынсыз тегіс жабыстыру керек. Өнім салмағы 41,7; 62,5; 100; 125г.
Буып-түю формасы:домалақ, тік бұрышты. Ұсақ бөлінген сырларды жинақтау
үшін созылғыш картоннан немесе қатты поливинилхлоридтен жасалған
банкаларға және жұмсақ картоннан жасалған қабатты коробкаларға буып-
түйіледі.
б)пленканы еріту әдісімен жабылатын қаттты поливинилхлоридтен жасалатын
банкаларға бөлу. Бірақ бұл кезде тарада ауа көпіршіктері қалып қалмауы
керек. Тараның осы формасы сақталу үшін комбинирленген ваккумді
толтырғыш тығындауыш машиналар қажет.
Балқытылған сырға арналған тасымалдауыш тара. Сапалық стандарт
бойынша (ТГЛ 7-1015 немесе 7-1025) гофрирленген немесе тегіс картоннан
жасалатын қабатты қораптар. Сиымдылығы 3-5кг.
Даму бағыттары: Балқытылған сыр үшін кейбір елдерде іші
лакталған қатты алюминий фольгадан жасалатын стақандар қолданылады.
Лекция 18-19. Жұмыртқа
Буып-түю кезінде өнімнің өзгеруі және буып-түю құралына қойылатын
талаптар.
Тауық жұмыртқасы туралы жалпы түсінік.
Тауық жұмыртқасы-тауық жұмыртқасының салмағы және көлемі оның
жасына,түріне және тамақтандыру технологиясына байланысты. Жұмыртқаның
салмағы 40 граммнан 75 граммға дейін өзгеріп тұрады. Көпшілікте тауық
жұмыртқасы тегі ақ түсті, кейбіреулері ақшыл әртүрлі интенсивті қоңыр түсті
түрде болады. Жұмыртқаның мықтылығы сыртындағы қабығына байланысты, оның
ұшталған жағының қаттылығы ептеп жоғарылау. Жұмыртқа сыртқы
қабықтан,белоктан және сарыдан тұрады. Жұмыртқаның орташа жалпы салмағынан
12% қабық, 56 % белок,
32 % сарысы құрастырылады. Жұмыртқаның қабығы кеуекті, органикалық емес
тұздардан және органикалық заттардан тұрады. Оның сырты жұқа пленкамен,
ал оның ішкі жағы- майыспалы қабық астындағы және белоктық пленкамен
қапталған. Қабықтың топас жағында ауа және газ өткізу үшін ерекше
көптеген кеуегі болады. Жұмыртқаның топас жағының іш жағында белок пен
қабық арасында ауаның камерасы болады.
Тауық жұмыртқасында орташа есеппен құрамында 74% су, 12,8% азотты
зат, 11,5 % май, 0,9 % углевод және 0,8 % минералдық заттар болады.
Жұмыртқаның ағы төрт бөліктен тұрады: сыртқы және ішкі сұйық, ортасы
ептеп тығыздау және өте тығыз грандикті. Грандик деген жұмыртқаның
ортасында сарыны ұстап тұратын тығыз бұралған тартпа. Жұмыртқаның
құрамында су, азоты бар заттар (белоктар- овоальбумин, овоглабулин,
овокоальбумин, овалукоид,лизцим) углеводтар және минералдық заттар болады.
Жұмыртқаның сарысы жұқа жартылай ауа өткізетін қабықшамен жабылған
және интенсивті түспен ерекшеленетін қайталанып отыратын концентрациялық
қатпардан тұрады. Жұмыртқаның сарысының сыртында әр уақытты үстіне
қараған кішігірім ұрықтық диск орналасқан. Сары құрамында су,
белоктар(липовителлин,вителлин,ливетин фосвитин және басқалары),
майлар,фосфотидтер, углеводтар, ферменттер, витаминдер, түс беретін заттар
кіреді.
Жұмыртқа организмнің дұрыс өмір сүруі үшін қажетті, барлық
адам организміне сіңетін заттардан тұрады, және тек мүлдем жоғарғы
тағамдық бағалықта болады.
Жұмыртқаның белоктары және майлары биологиялық жағынан бағалы,
олар жеңіл қорытылады. Жұмыртқада барлық белгілі витаминдер бар.Жұмыртқа
сарысы тағам қорытатын органдардың жұмысына тиімді жағдай жасайды,
құрамында гормональды заттары болады, жақсы қорытылады. Дегенмен, олардың
құрамында көптеген қосындылардың өте көптігіне байланысты жұмыртқаны
өлшемсіз жеуге болады деп айтуға болмайды,ол адамның организмдегі
заттардың дұрыс ауысып тұруын бұзуы мүмкін. Тауық жұмыртқалағаннан кейін
жұмыртқа физикалық процесстер жүріп жатады, оның нәтижесінде
жұмыртқаның қабығындағы кеуектер арқылы ондағы ылғалдар кеуіп салмағы
азая бастайды және 9-10 ай ішінде 6-7%-ке жетуі мүмкін. Одан басқа
жұмыртқаны көбірек сақтаған сайын оның құрамында бар күрделі заттары
көптеп қарапайымға айналып, ыдырап кетеді, қорытындысында жұмыртқаның
көбірек сақтаған кезде жұмыртқаның қабығының үсті күңгірт түстен жылтыр
түске айнала бастайды.
Сақтаудың қолайсыз жағдайы.
Құбылмалы температура және ауа райының ылғалдылығының салыстырмалы
жоғарылығы-жұмыртқаны микроорганизмдер әсерімен жарамсыз болып қалуына
әкеліп соққызады. Жаңадан жұмыртқалаған жұмыртқаның құрамы әдеттегідей өте
таза. Жұмыртқаның сыртқы қатты қабығы оның іш жағына микробтардың кіруіне
кедергі жасайды, ал жұмыртқаның белогында сонымен қатар бактерицидтік
қасиет болады. Жұмыртқаны көбірек сақтаған сайын, оның қорғаныс қасиеті
нашарлап және оның үстіңгі жағы көгере бастайды, ал одан кейін қабықтың
кеуектері арқалы өсе бастайды. Микроорганизмдердің қабығы арқылы
жұмыртқаныңішіне қарай енуі, жұмыртқаның ішіндегіні шірітуге әкеліп
соққызады.
Микроорганизмдердің даму түріне байланысты жасыл,қызыл,қара немесе
аралас түрлі шірік пайда бола бастайды. Жұмыртқаның бұзылып кетуі, онда
ұрық пайда бола бастауында болуы мүмкін. 25-30 ºС температурада ұрықтана
бастаған жұмыртқада ұрық өсе бастайды,ол қоршаған ауа ортасының 0 ºС
жақын температура кезінде 10 тәуліктен кейін өліп қалады, ал 10 ºС
температура кезінде бір ай шамасында өмір сүруге мүмкіншілігі бар.
Тауықтың тағамдық жұмыртқасы сақтау әдісіне және мерзіміне қарай
асханалық және диеттік деп екіге бөлінеді.
Диеттік деп тауық жұмыртқалағаннан кейін, жұмыртқалаған күнін
санамағанда 7 күн ішінде сатылатын және қолайсыз температурада
сақталмаған, 44г кем емес салмағы бар жұмыртқаны айтады. Әрбір
жұмыртқаның қабығының сыртына жұмыртқалаған күні және категориясы (Д1.Д2)
айы көрсетілген штамп қойылады.
Асханалық жұмыртқа деп қай уақытта жұмыртқалағанына қарамастан
салмағы 43 г жоғары салмақты және де жұмыртқалағаннан кейін 7 тәулік
өткеннен кейін салмағы 44 граммға дейінгі жұмыртқаны айтады.
Механикалық зақымдану түріне немесе микробиологиялық процесстердің
дамуына және ескіру дәрежесіне байланысты жұмыртқада тағамдық ақау
немесе техникалық жарамсыздық болуы мүмкін. Тағамдық ақау жұмыртқаның
ішіндегілердің иісін және дәмін өзгертпейді.
Жұмыртқаның тағамдық ақауына мына төмендегілерді жатқызады:
сасықтануы-өзге, бірақ жеңіл алынып қоршаған ортадан пайда болып өз
бетімен ұшып кететін иіс; аздаған дақ- жұмыртқаның үстінде 1/8 дейін
көлемде қабық астында бір немесе бірнеше қимылсыз дақ; кептірілген- қабық
астындағы кеуіп қалған сары; артық құйылған- белоктың жұқа қабықтың
және жұмыртқаны айналдырып сілкіген кезде ауа камерасының орын
ауыстырған кездегі зақымданып жыртылып кеткен кезде пайда бола
бастайды;сарқұмар- сарының жұқа қабығы жыртылған кезде сары мен белоктың
ептеп араласып кетуі.
Жұмыртқаның техникалық жарамсыздығына: қанды шеңбер жұмыртқада
бастапқы даму стадиясында ұрықтың бар екендігі; сарының үстіңгі жағында
қанды тамырлардың тор тәрізді түрі,үлкен дақ-кіші дақ тәрізді, бірақ
жұмыртқаның үстіңгі жағындағы жалпы көлемі 1/8 көп, қызыл дақ- сары толық
белокпен араласқан, кеуіп қалған- сақтау процесінде жұмыртқаның бір-аз
ылғалы жоғалған.
Жұмыртқаның жаңа сарысы дөңесті, көп уақыт сақталғаны өте көп
майысиырылған форманы ала бастайды. Сарының шеңбер көлеміне оның
жоғарылылық қатынасы сарының көрсеткіші болып саналады. Сарының
көрсеткіші жұмыртқаны сақтау өлшеміне қарай 0,5 тен 0,3 дейін кішірейе
бастайды. Жұмыртқаның ішіндегі жеке химиялық деңгейлерді анықтай отырып
оның сапасын бағалауда химиялық тәсілдерді де пайдаланады. Дегенмен
жұмыртқаның сапасын бақылау үшін көптеп тиімдісі болып органолептикалық
тәсіл, ал өлшемдікке-электронды оптикалық тәсіл саналады.
Кейінгі кезде тор тәрізді ыдыстарға 30 данадан салып жайғастырып
жәшікке 360жұмыртқадан салып қораптап сату жүйелеріне жіберіліпр жүр.
Жұмыртқаны ауаның салыстырмалы(температура) ылғалдығы 85-88% және 0 ºС
тан 2 ºС дейінгі температурада тоңазытқыштарда сақтайды.
Жұмыртқаны салқындау, таза және ылғалсыз жерде жеке бөлек немесе
иісі жоқ азық-түліктермен сақтау керек.
Жұмыртқаны өңдеу арқылы алынатын өнімдер.
Жұмыртқаны өңдеу арқылы алатын өнімдерге тоңазытылған меланж,
пастерленген немесе тұз қосқан меланж, жұмыртқа ұнтағы,тоңазытылған сары
және белок, кептірілген белок және сары. Оларды күрделі жағдайда тағамдық
өндірісте көпшілік жағдайда тәтті тағамдық және нан жасап
шығаратын өнеркәсібінде, және де қоғамдық тамақтандыру мекемелерінде
пайдаланады.
«Жұмыртқаның» өндірушілік мағынасы тек тауық жұмыртқасына
ғана қатысты.
Жұмыртқа негізінен судан, азотты заттардан (әсіресе ақуызды),
майлардан және жұмыртқаның сарысы мен ақуызында әртүрлі диспергирленген
барлық витаминдерден тұрады.
Жаңа шыққан жұмыртқалар белгілі бір деңгейде
стерилденген,бірақ сырттан тез инфекция жұқтырады ( зең
саңырауқұлақтармен, бактериялармен) әсіресе сыртқы қабаты ластанып
зақымдалса. Бұл жағдайда ең алдымен иісі мен дәмі , одан кейін гигиенасы
өзгеріске ұшырайды.Жұмыртқа құрамының кеуіп қалуы оның сапасының
төмендеуіне әкеліп соғады.
Жұмыртқа құрамының бұл өзгерістерімен күресу тек ластанған
және жарылған жұмыртқаларды алу кезінде тазалық сақтау, және де оларды
тез арада суық жерлерге қоюмен жүзеге асырылады.
Келесі әдіс болып жұмыртқаларды әктас сұйықтығына немесе ұсақ
шыны сұйықтығына салу және парафиндеу немесе майлау, осының нәтижесінде
микроорганизмдердің енуі қиындайды.
Сынған және бұзылған жұмыртқаларға бұл әдістер қолайсыз болып
табылады,яғни келмейді.
Тараға қойылатын талаптар шектеулі,негізінен тасымалдау мен
механикалық бұзылулардан қорғанысты қамтамасыз етеді.
Жұмыртқаның сыртқы қабатының жоғары нәзіктілігіне байланысты
тара ерекшелігі максималды талаптарды қанағаттандыру керек.
Жұмыртқаларды ұзақ сақтау тоңазытқышта 0 ºС –та және ауаның
салыстырмалы ылғалдылығы 78-80%, сақтау ережелерін ескеру керек.
Буып-түю құралдары
Жұмыртқаны тоңазытқышта сақтау және тасымалдауға арналған тара.
Қайың ағашынан жасалған аралары ауа өткізу үшін ашық жәшіктер,сапалық
стандарт бойынша (ТГЛ7-2005, «Ағаш тара», «360 жұмыртқаға арналған
жәшік»). Жасалуы ГДС СТЫ бойынша (ТГЛ0-1151,
«Тығыз басты шегелер») сым шегелермен.
Көп айналымды қайтарылатын таралар.
Гофрирленген картоннан жасалған желдетуге арналған тесіктері бар және
360 жұмыртқаға арналған талшықтық беттен жасалған 12 жұмыртқалы
жабыстырмасы бар қатпарлы жәшіктер. Жасалуы-лентаны нуммирленген әдіспен
жабыстыру. Бір айналым тара немесе 2-3 рет ғана қолданылады.
Жұмыртқаға арналған тұтынушылық тара. 6-12 жұмыртқаға арналған
талшықтық беттен немесе картоннан жасалатын (300г/м²) (қатпарлы жәшіктер)
көптеген конструкциялар бар.
Тараны жаппай қолдану оның қымбат бағасымен шектеулі, өйткені
оның бағасын өнім бағасымен салыстыратын болсақ қымбаттырақ, әсіресе бұл
тараны толтыру мен түсіру машиналардың көмегінсіз жүзеге асырылмайтын
жағдайда.
Даму бағыттары. Кейінгі уақытта кейбір елдерде өндіріске
ваккумнан тартылған 6-8 жұмыртқаға арналған пластмассалық пленкадан
жасалатын (қатты поливинилхлоридиен жасалатын мөлдір пленка) таралар
қолданылып жүр, олар өзара байланысқан екі бөлшектен құралады. Мұндай тара
әсіресе өнімді өндіру ваккумды тарту, буып-түю, нығыздауға арналған
комбинирленген автоматтармен жүзеге асырылса өте тиімді боолып
есептеледі.
Лекция 20-21. Жануар майлары. Маргарин
Жануар майы.
Май суда 80 - 85% құрайтын, құрамында сүт қышқылы, минералды заттар
және 1 - 2% тағамдық тұз болатын майлы эмульсия.
Май бұзылуында ферменттердің және микроағзалардың өзіндік
қышқылданады және ауа оттегісінің әсерінен ашып, дәмі өзгереді. Ашу
жарықтың әсерінен, металдардың іздерінен тез пайда болады.
Сонымен тара маңызды дәрежеде май, жарық және қышқыл өткізбейтін болу
керек, мүмкіндігінше жылу сәулесін өткізу керек, сонымен қатар метал іздері
(мыс, темір, марганец) болмау керек.
Эффективті фунгицидті (микроағзаларды жоятын) тара құрудың талаптары
шамалы, дегенмен майдың беті бұған қажетті химиялық биокатализатор
(консерванттар) орындалу керек.
Бірақ бұл тағам өнімдеріне байланысты гигиеналық ережеге сай емес.
Сол себепті фунгицидті эффективті тара құрудың талаптарынан бас тарту
керек.
Керісінше, тара стерильденген және микроағзаларды аз болуын талап ету
керек.
Майдағы зең немесе қызыл бояумен күресуді ең алдымен сүт
шаруашылығында жүргізу керек. Ең алдымен сүт кәсіпорындарындағы мүлтіксіз
тазалық болып келеді. Сонымен қатар, майды механикалық әдіспен өңдегенде
микроағзалардың дамуына кеңістіктің және қоректендіргіш заттың болмауын
қадағалау үшін су жұқа және біртекті реттелу керек. Пішіннің тез ойық болуы
және майдың механикалық өңдеуінен кейін әлі "ыстық" орауышы майдың
сақталуына үлкен әсер етеді. Бұл сонымен сары майдың созық сақтауына да
байланысты болып келеді.
Майдың бетінде болатын микроағзалардың дамуына әсерін тигізетін
эластикалық, берік жабысқан, газ, ауа өткізбейтін орауыш болып келеді.
Сақтау кезінде майдың бетіндегі су жоғалады, тек таза сары май
қалады. Сары бояу ең алдымен майдың шекті жақтарында пайда болады. Бұл бу
өткізбейтін тара көмегімен орындалады. Қысқа уақыт ішіндегі айналымы шыққан
май пішініне тараның бу өткізбеушілік талаптары міндетті болып келмейді.
Керісінше, мұнда ылғал берік болу керек.
Май қоймадағы немесе дүкендерде пайда болатын бөтен иістерді тез
сіңіретіндіктен оның хош иісті сіңірмейтін буып - түю материалдары маңызды
рөл атқарады.
Бірақ тек бір ғана орауыш құралдармен майдың сақталу мерзімін
ұзартуға келмейді. Тоңазытқышта сақтау (0 - 40) міндетті болып келеді.
Егер май ұзақ уақыт сақталу керек болса (мемлекеттік қор, мерзімдік
өнімдерді толтыру), онда оны мұздатылған күйінде сақтау қажет. 154 - 200С
май өзінің алғашқы сапасын 9 айдан артық жақсы сақтайды. Бұдан ұзақ
сақтауда тараға буып - түйілген және оралған майды бу өткізбейтін
материалдарға қатыру керек.
Орауыш құралдар. Май үшін тұтынушы тара:
а) алюминий фольгадан орама қағаз (10 - 12 мкм), каширленген балауызды
пергаментті қағаздан (30 - 60 г/м2), мөрмен, пергаментті қағаздан (60 г/м2)
тұратын алюминий фольгадан орама қағазы;
б) майлы бояуы бар мөрмен пергаментті қағаздан (60 г/м2) жасалған орауыш.
Бұл буып - түю материалы оралған майдың қысқа мерзімде сақталатын
талаптарына, сонымен қатар тауардың тез айналымына жауап береді.
Май үшін транспорттық тара:
а) ағаштан жасалған күбі (бөшке) (иіссіз, таза, құрғақ), пергаментті
қағазда берік оралған;
Толтыру кезінде өнім мен тара арасында ауа көпіршіктерін болдыртпау,
бұл жерде микроағзалар тез көбейетіндіктен және зеңдердің ізі пайда
болатындықтан аса назар аудару керек. Қайта толтыруда (қайтарылғанда) бос
бөшкелерді мұқият тазарту қажет. Маркіленетін майлар үшін тек бөшкенің бір
түрін қолдану рұқсат етіледі.
б) ағаш жәшіктер (иіссіз, таза, құрғақ, шайырсыз), берік пергаментпен
жіберілген, буп - түюден тұтынушылық тара ретінде қолданылады.
Даму бағыты. Австралияда тұтынушылық тара ретінде алюминий фольгадан
орауыш енгізілген болатын.
Балғын ет үшін пластмассалық жабындысы бар орауыштар белсенді
қолданылады.
Сиырдың майы. Өнімнің өзгеруі, буп - түю құралына қойылатын талаптар.
Сиырдың майын сақтауда шикізаттың сапасы мен өңдеу шарттары әсер
етеді. Сақтау кезінде негізгі өзгерістер - майлы дәмі мен иісінің пайда
болуы, сонымен қатар ашығанда шеткі жерлерде түсінің өзгеруі.
Сонымен тара май, мүмкіндігінше ауа және жарық өткізбеуі керек.
Ылғалды жерде сақтағанда зең саңырауқұлақтары пайда болады; мұздатудың
әсерінен түсінің өзгеруі байқалады. Сақтау мерзімін ұзарту үшін
тоңазытқышта (100С - тан аспайтын), құрғақ және қараңғы қоймаларда сақтау
қажет.
Буып - түю құралдары. Сиыр майлары үшін тұтынушылық тара:
а) мөрленген, парафинделген, картоннан жасалған домалақ түрдегі жіңішке
қақпақтары бар картоннан жасалған стакан (домалақ және төртбұрышты);
б) шеті қыртысты болған түбі тікбұрышты пакеттер, мөрмен, конструкциясы
бойынша түбі ылғал өткізбейтін пергаменттен жасалған.
Тұтынушылық тара аздаған мерзімде сақтау үшін жарамды және бұл ауа
және жарық өткізбеушілігі жеткіліксіз болғаннан қараңғы жерде сақтау
міндетті.
Каширленген алюминий фольгадан жасалған қағаз пакеттер пайдалы болып
келеді.
Сиыр майына транспорттық тара:
а) жақсы герметизирленген, берік жабысқан пергамент қағазынан жасалған ағаш
бөшкелер;
б) пергамент қағазына берік жабысқан ағаш жәшіктер.
Шошқаның ерітілген майы. Өнімнің өзгеруі, буып - түю құралына
қойылатын талаптар.
Шошқаның ерітілген майын сақтау шикізат сапасына және құрамындағы
суына 10,3% жоғары емес байланысты. Бұзылу ашу нәтижесінде пайда болады, ол
шеткі қабаттан басталады және иіс пен дәмінің өзгеруінде байқалады. Бұл
өзгерістер белгілі деңгейде жарықтан және жылудың әсерінен күшейе түседі.
Ылғалды жерде сақтағанда зеңдердің дамуы жоғарылайды.
Сақтау мерзімін ұзарту үшін май, ауа және жарық өткізбеушілік таралар
жеткіліксіз. Сақталу суық (100С - тан жоғары емес, ұзақ мерзімде сақтағанда
0 - 10С), құрғақ және қараңғыда болу керек.
Буып - түю құралдары. Шошқаның ерітілген майына тұтынушылық тара:
а) ақ қаңылтырдан жасалған банка сыйымдылығы шамамен 900 см2;
Суықта сақтау 3 - 4 жыл сақталады, егер толтырғанда, ауа өткізілмесе.
Бұл банкілерді өндіру ұзақ сақтау үшін (мемлекеттік резервтер және т.б.)
және экспортқа қолдану қажет;
б) іші лакталған, созылған алюминийдан жасалған банкілер. Толтыру кезінде
ауаның кіріп кетпеуін қадағалау керек.
в) мөрленген, парафинирленген картоннан жасалған стакан (домалақ және
төртбұрыш), сыйымдылығы 250г.
г) қабырғалы қыртысты, түбі бар, мөрленген, пакеттер, конструкциясы бойынша
түбі ылғал өткізбейтін пергаменттен жасалған.
д) қорғаныш жабындысы болатын алюминий фольгадан жасалған орауыш.
Шошқаның ерітілген майына арналған транспорттық тара:
а) пергаменттен жасалған ағаш жәшіктер (құрғақ, шайырсыз), түбі
пергаменттен жасалған пакет түрінде. Сыйымдылығы 12 - 25 кб.
б) салааралық стандарт ТГЛ7 - 1015 - 7 - 1018 бойынша картоннан немесе
кафрирленген қыртысты жәшіктер, түбі пергаменттен жасалған (60 г/м2),
сыйымдылығы шамамен 10 - 12 кб.
Маргарин. Өнімнің өзгеруі, буып - түю құралдарына қойылатын талаптар.
Маргарин де май сияқты 80 % майлы эмульсиядан және 18 % судан тұрады
және майдағы бұзылулар тән болып келеді.
Алайда маргаринде басқа қанықпаған майлардың себебінен маргарин майға
қарағанда ашуға сезімтал болып келеді. Жарық өткізгіштігі жоғары.
Нәтижесінде орауыш материалдар бу, жарық, иіс, газ және май
өткізбеушілік талаптары жоғары болу керек. Өнім мен тара арасындағы аздаған
ауа оттегісінің мөлшері ашуға және маргариннің микробиологиялық өзгеруіне
әкеледі. Сондықтан орауыш ретінде қолданылған буып - түю материалдары жақсы
майысқақ болу керек.
Майды өңдеудегі сияқты маргарин өңдегенде өңдеу процестері стерильді
және мертіксіз тазалық талаптарына сай орындалу керек. Ауа инфекциясын
алдын - алу үшін суытқыш құбырлар арқылы маргаринді орауыш машинаға
ауыстыру қажет. Орауыш материалдарда аздаған бактерлер болу керек. Ашу және
микробиологиялық жайылу 5 - 100С салқындатып сақтауда баяулатылады.
Тоңазытқышта сақтау маргариннің сақталу уақытын ұзартады. Тіпті аздап
жылыту тез бұзылуға әкеп соғады. Тара тек өзі ғана маргариннің бұзылуын
алдын алмайды. Жоғарыда келтірілген шарттар міндетті түрде сақталу қажет.
Буып - түю құралдары. Маргарин үшін тұтынушылық тара. Орауыштар:
- жылтыр қорғаныш және мөрленген алюминий фольга қалыңдығы 9 - 12 мкм,
жіңішке пластмассалы жабынмен қағазы каширленген балауызбен (м, терминал
30/25)- шамамен 80 - 90 г/м2
- мөрмен пергамент қағаз (шамамен 60 г/м2).
Орауыштар бумаға өңделеді. Орауыш материалдар аздаған салмақ
бірліктері - машинамен тез және жақсы өңделеді.
Маргарин үшін транспорттық тара:
а) картоннан жасалған жәшік және түптері бүгілген пергаменттен орауыш.
Бактериологиялық және экономикалық себептерге байланысты ағаш
жәшіктерден бас тартуға тура келді.
б) картоннан жасалған жәшік, тауарды орау үшін тұтынушылық тара. Салмағы 15
Кб.
Даму бағыты. Брикеттерді буп - түю үшін басқа елдерде комбинирленген
пленкалардың орауышты қолданылады. Мысалы: поливинилхлорид - пергамент,
комбинирленген алюминий фольга, комбинирленген балауызбен екі қабатты
целлофан.
Сонымен қатар пластмассалық жабындысы бар пергамент қолданылады.
Саяхаттар және сапарлар үшін аздаған көлемде тара ретінде сонымен
тубалар да қолданылады.
Өсімдік майлары. Өнімнің өзгеруі, буып- түю құралына қойылатын
талаптар.
Бұзылу және бұзылуға дейінгі уақыт қолданылатын шикізаттың түріне
немесе сапасына, сонымен қатар рафинирлігіне байланысты болып келеді.
"Құрғақ майлар" мысалы, льняное майы басқаларға қарағанда тез бұзылады (4 -
6 аптадан кейін). Әдетте ашық кезінде және жарық ауа, жылудың әсерінен
ұлғая түседі. Сақтау кезінде 5 - 150С температура талап етіледі. Жарық
өткізгіш таралардағы майды қараңғы бөлмеде сақтау қажет. Тара герметикалық
жойылу керек.
Буып - түю құралдары. Өсімдік майлары үшін тұтынушылық тара.
Қоңыр шыныдан ГДР (ТГЛ14336, 9 бет, проект, "тағам өнімдері үшін
бөтелкелер, LG бөтелкелері) стандарты бойынша реактоплоеталық қақпақ пен
бөтелкелер.Салмағы 180 және 400 г.
а) қаңылтырдан жасалған канистр (ақ қаңылтыр немесе жылтыраған қара
қаңылтыр);
б) картоннан жасалған жәшік, өнімдерді буып - түю үшін қолданылатын
тұтынушылық тара. Салмағы 5 немесе 15 кб;
в) транспорттық жәшіктер немесе қайықтар. Салмағы 4,5 немесе 6,4 кб;
г) жапырақты болаттан жасалған бөшкелер. Сыйымдылығы 180 кб.
Лекция 22-24. Ет және ет өнімдері
Өнім мен тара арасында, сонымен қатар пергамент пен ағаш тара
арасында ауа кеңістігі болмау керек. Транспорттау кезінде тара дымқыл
болмау керек.
в) блок түріндегі жәшіктер майлар үшін (пергаментке арналған 60 г/м2)
сыммен оралған, тұтынушылық тара түріне өнімді буып - түю үшін картоннан
жасалған жәшік. Салмағы 20 кб.
д) тұтынушылық тара түріне қолданылған тауарды буып - түюде гофрирленген
картоннан жасалған тара. Салмағы шамамен 10 кб.
Тұздалған шпиг. Өнімнің өзгеруі, буып - түю құралына қойылатын
талаптар.
Ауаның әсерінен тұздалған шпиг бұзылады, қақтау кезінде бұл
қауіптілігі төмендейді. Бұзылу жарық пен жоғары температураның әсерінен
ұлғаяды, ылғалықта сақтағанда зең және шіру қауіптілігі пайда болады.
Буып - түю құралдары. Тұздалған шпиг үшін тұтынушылық тара.
Тұздалған шпигті орау үшін май, газ, және мүмкіндігінше жарық
өткізбейтін буып - түю материалдары талап етіледі:
а) бөлшектеп кесілген шпиг үшін (тез қолдануға негізделген) атмосфера -
тұрақтылық целлофан немесе пергаменттен орауыштар қолданылады;
б) тілімделіп кесілген шпиг үшін (тез қолдануға негізделген шеткі қыртыссыз
тегіс пакеттер қолданылады:
- атмосфера тұрақты целлофаннан (вилафан MST);
- полиэтиленді пленкадан;
- комбинирленген пленкадан (целлофан және полиэтилен);
в) тілімделіп кесілген шпиг үшін (ұзақ сақтау үшін) шеткі қыртыссыз
целлофаннан және полиэтиленді пленкадан жасалған тегіс пакет қолданылады.
Тілімдерді мүмкіндігінше порциялап орналастырады. Оны термиялық
тәсілмен (атмосфера тұрақты целлофан және комбинирленген пленка) немесе
импульсті пісірумен мүмкіндігінше жүзеге асырылады.
Тұздалған шпиг үшін транспорттық тара:
а) салааралық стандарт (ТГЛ7 - 1015 немесе 1028) бойынша пергаментпен
келтірілген картоннан немесе гафрирленген қыртысты жәшіктер;
б) жеңіл тазартуға келетін көп айналымды контейнерлер (ағаштан, металдан
немесе пластмассадан жасалған қайтарылатын тара).
1. Ет өнімдерін буып-түюге арналған қабықты полимерлі материалдарының
қасиеттері
2 Ет өнімдерін буып-түюге арналған қабықты полимерлі материалдарының
түрлері
2.1 Целлофан
2.2 Полиэтилен
2.3 Плиофильм
2.4 Полипропиллен
2.5 Целлофан – полиэтилен
2.6 Поливинилхлорид (қатты)
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Ас – адамның арқауы. Сондықтан тағам өнімдері қай заманда болмасын
жоғары сұранысқа ие және халықты тамақтандыруда рационалды және денсаулыққа
кепілдік беретін қасиетке ие болу керек. Тағам өнімдері қоршаған орта
әсеріне сезімтал (температура, ылғалдылығы, күн сәулесі т.б.). Ал тара
тағам өнімдерін сақтау және тасымалдау кезінде сапасының төмендеуін және
шығынға ұшырамауын қамтамасыз етеді.Ол өнімді физикалық, химиялық,
климаттық, биологиялық әсерден қорғайды. Қазіргі заманда тара жасайтын
материалдардың түрлері өте көп: полиэтилен, шыны, ПЭТ, қаңылтыр, қағаз т.б.
1 Ет өнімдерін буып-түюге арналған қабықты плимерлі материалдарының
қасиеттері
Ет өніміне буып-түюші қабықты таңдаған кезде өнімнің сақтау процессі
кезінді болатын өзгерістерді, сақтаудың ұзақтығы мен жағдайын, сол буып-
түюші материалдың қасиетін және оның бағасын ескеру керек. Өнімнің дұрыс
сақталуы буып-түюші материалды дұрыс таңдалуына тәуелді. Ең бастысы,
өнімнің сыртқы жағдайға сезімталдығын ескеру керек. Егер балауса етті буып-
түюші қабық оттегі өткізгіш және бу өткзбейтін қасиетке ие болса,
мұздатылған ет және құс етіне арналған газ және бу өткізгіштігі аз болуы
керек. Ал тез қышқылданатын заттары бар, мысалы еттің май құрамы өте жоғары
бола, онда қабық оттегі өткізгіш қасиетімен қатар жарық өткізбейтін
қасиетке ие болу керек, сол себепті қабық боялған болғаны дұрыс.
Ет өнімдерін дайындау термоөңдеуден өтетіндіктен мұнда концерогенді
қосылыстардың түзілу қауіпті болып келеді. Сондықтан буылып-түйілген өнімді
термиялық өңдеуден кейін арнайы санитарлы гигиеналық зерттеуден өту керек,
ең жаңа физикалық әдістерді қолданып концерогенді өнімдерді анықтау керек.
Ал вакум – пішін машинасы үшін қабық төмен газ өткізгіш қасиетімен
қатар тартылуға төзімді болуы керек. Сондықтан вакум – пішін машинасында
шұжық үшін вакумді буып-түюші материал комбинерленген болған дұрыс.
Саранмен қапталған полиэфир – полиэтилен және полиамит – полиэтилен.
Соныменқатар еті буып-түю үшін қағазбен эластикалы қабықты біріктіріп
пайдаланады.
Ал үлкен емес үлесті мөлшердегі ет өнімдерінің буып-түю және сақтау
қабықтық механикалық төзімділігі ешқандай рөл атқармайды. Ал үлкен массалы
ет өнімдерін тасымалдау және сақтау кезінде пайдаланатын қабықтың
механикалық төзімділігі, яғи жыртылуға, тартылуға өте мықты болу керек. Ал
спецификалық ароматын сақтауға пайдаланатын қабықтың аромат өткізгіш
қасиетін ескеру керек.
Стерильденетін өнімнің буып-түюші материалының төзімділігін ескеру
керек.
Универсалды қабық материалы жоқ екені белгілі, сондықтан өнімнің жақсы
қасиеттерін сақтап және шығынын азайтып дұрыс қабық таңдау кезінде оның
материалы сол өнімді сақтауда ең маңызды және артықшлылығы көбірек
қасиеттерге ие болу үшін оған қойылатын талаптарды дұрыс анықтау керек.
Сондай-ақ сусыздандырылған ет өнімдеріне арналған буып-түюші материал
өзіндік спецификасымен ерекшелінеді. Бұл қабықтар кептірілген ет өнмдерін
ұзақ сақтау үшін бу, су және газ өткізбейтін қасиетімен қатар оттегі
әсеріне, атмосфералық әсерге және әртүрлі физикалық факторлар әсеріне
төзімді болатын полимерлі материалдан жасалады. Көбінесе сусыздандаралған
ет өнімдерін сақтау үшін көп қабаты полимерлі қабықтар пайдаланылады.
Мысалы сусыздандырылған тауық етін 4 қабатты материал целлофан – полиэтилен
– фольга – полиэтиленде азот атмосферасында 20-25 С температурада және
салыстырмалы ылғалдылығы 65-75 % болатын жерде 8-9 айға дейін сақтауға
болады.Ал үш қабатты материал полиэтилен – фольга – целлофанда тура сол
жағдайда, 6-8 айға дейін сақтауға болады.
ВНИИМП-та жүргізілген зерттеулер бойынша сублимациялық кептіруден өткен
және полиэтилен – целлофанда буып-түйілген ет өнімдері тоңазытқышта
(температура -6: -4Сградус, салыстырмал ылғалдылығы 70-77% ) және бөлмеде
(температура 20-22С градус, салыстырмалы ылғалдылығы 40-45%) 18 айға дейін
сақтауға болатынын дәлелдеді.
2 Ет өнімдерін буып-түюге арналған қабықты полимерлі материалдардың түрлері
Ет өнімдерін буып-түю және сақтау үшін арналған қабықты материалдарды
қолдану арқылы ет өнімдерін қоршаған әсерінен, өнімдердің механикалы
ластануынан, ет тіндерінің химиялық және физикалық өзгеруінен,
микроағзалардың дамуына қорғауына жағдай жасайды, сауда желісінде
реолизациялау процессінде өнімдердің санитарық жағдайын жақсартады.
Полимерлі буылып-түйілу ет өнімдерін ұзақ уақыт ішінде сапасын сақтаумен
қатар, ет массасын суыту, мұздату және сақтау кезінде азаюына кебергі
жасайды. Сөйтіп 100000 тонна сиыр етін қабығына қаптау арқылы 2,5 мың
тоннадан астам етті үнемдеуге болады.
Ет және ет өнімдерін буып-түю үшін кең қолданысқа мына 1 кестедегі
полимерлі қабықты маериалдар ие болады.
2.1 Целлофан
Целлофан қабығы жыртылуға төзімді, жетерлікті эластикалы, газ өткізгіштігі
өте төмен және бу өткізгіштігі жоғары, майға төзімді болып келеді.
Целлофан микроағзалардың әсеріне төзімсіз, сондықтан буып-түю кезінде
гигиеналық жағдайларды өте қатал қадағалау керек. Целлофанда пісірілген
және ливерлі шұжықтар, сосискалар үшін қабық ретінде, ал ұсталған шұжық
тауық еі, ветчина, политеттерді үлестеп буып-түю үшін қоланылады.
Целлофанды буып-түю материалы өнімнің ароматын жақсв сақтайды, қабығы
өнімдерден оңай алынады.
Сақтау процессі кезінде балауса еттің түсін сақтау үшін бір жақты жамылғаса
бар целлофанды қолдануға болады. Етке целлофан жамылғысы жоқ жағымен қарау
керек, соәтіп ол ылғалданады және газ өткізгіш қасиетке ие болады.
Целлофанның сырт жағы нитролакпен және полиэтиленмен жамылған болыпкеледі,
ол целлофанның суөткізгіштігін жояды және еттің ылғал шығынынан қорғайды.
Лакталған DLST маркалы целлофанды балауса етті, пісірілген шұжықтары,
тураманы, котлеттері үлестеп буып-түю үшін қолданылады.
Ал мұздатылған етті буып- түю үшін MSAT – 350/4 қабығын жиі қолданады, ал
шұжықтарды үлестеп буып-түю үшін LSAT 350/2 және РТ – 350 маркалы
целлофандар қолданылады.
LSAT 350/2 маркасын машинамен буып-түю үшін, ал РТ 350 қолмен буып-түю үшн
арналған. Еттің жартылай фабрикаттарын және шұжықтың кез келген сорттарын
буып-түю үшін лакталған целлофанды қолдану ұсынылады.
Ет өнімінің қорғау қабығын жасау мақсатында целлюлоза және оның туындылары
және лакталған целлофан кеңінен қолданылады. Ет пластмассалы тәрелкеде
лакталған целлофанда буылып-түйілген. Ычтық плиткада қабықтың шеткі шеттері
пісіріледі. Ет астына сөл сіңіргіш картоннан немесе қабықты
пластифицирілмеген поливинвлхлоридден жасалған тәрелке салынады. Сонымен
қатар пенопластирлерден жасалған тәрелкелер де пайдаланылады. Етті
тәрелкеге салу процессі автомматтандырылған болу мүмкін.
Балауса етке және құс етіне микроағзалардың дамуын тежейтін буып-түюші
таралар қолданылады. Бұл буып-түюші материал бактерицитті компаниенті бар
адсорбирлеуші материалмен өңделген целлюлозадан тұрады. Сонымен қатар етті
буып-түю үшін регенирленген целлюлоза пайдаланылады. Бұндай қабық
оттегіөтікзгіштігімен ерекшеленеді, бұл оттегі етте метгемоглабин түзуіне
жол бермейді. Сонымен қатар етті буып-түю үшін целлюлозаның туындысы,
мысалы этилцеллюлоза пайдаланылады.
Англияда еттің ылғалы булануына мүмкіндік беретін қабық ойлап табылды, ол
кішірейеді және өнімге тығыз жабысады. Қабықта ацетилбутират немесе
ацетопрапионатцеллюлоза бар.
2.2 полиэтилен
Жоғары тығыздықты полиэтилен қабығы -60-тан +120 Сградус шегінде
қолданылады, сонымен қатар төменгі тығыздықтағы полиэтилинге қарағанда
тартылу қабілетіне ие және қатты. Жоғарғы тығыздықты полиэтиленнен
сосискалар қабығын, дайын ет қабығын, балауса және мұздатылған етті орайтын
буып-түю материалын жасайды. Қабықта стерилдеуге , дайын тамақты жылытуға
болады. Кейде қабықтар ультракүлгін сәулелерді жұтатын бояғыш
пигменттерімен сіңіріледі. Төменгі тығыздықтағы полиэтилен қабығын -60-тан
+85 С градус аралығында пайдалануға болады, сонымен қатар төменгі
тығыздықтағы полиэтилен қабығының май өткізгіш қасиетін және ароматикалық
заттардың өткізгіш қасиетін ескеру керек.
Қабқтың бағасы өте арзан және өнімді кетуден сақтайды. Сонымен қатар бұл
буып-түю материалы қысқа мерзімге суытылған етті мөлшерлеп салынған ұсақ
үлесті етті, жартылай фабрикаттард сақтауға арналған. Полиэтиленді қабықта
етті стерильдеу үшін етті полиэтиленді немесе поливинилхлортті стерильді
қабықпен жабылады және тігіспен термопісіріледі. Өнім енуші ионизациалық
дозасы 1,5*10 алты дәрежесі Р-мен бірнеше секунд өңделеді бұның нәтижесінде
ет және оның буып-түюші стерильденеді.
2.3 Плиофильм
Каучуктің гидрохлоридіндегі пластификатордың құрамына жіне типіне байлансты
қабықтың шыдамдылық температурасы да өзгереді. Плиофильм екі типті болып
шығарылады – ориентирленген және ориетирленбеген. Ориентирленген қабық
қыздыру кезінде азайады және 50%-ке дейін кішірейеді.Бұл қабық дұрыс емес
пішінді құс етін, ветчинаны және т.б. ет өнімдерін буып-түю үшін арналады.
Плиофильм кулинарлы ет тағамын, таңертеңгі асты, шұжық өнімдерін буып-
түйеді. Құрамында пластификаторы жоғары қабық, аязға төзімдісі, мұздатылған
ет өнімдерін буып-түю үшін арналған. Қабық әртүрлі автоматта жақсы
өнделеді. Плиофильмнің 120 НМ типіне ет, құсты, ал 75 ВҒ типіне, бекон,
сосискалар, ет таңертеңгі астары буылып-түйіледі.
2.4 Полипропилен
Полипропиленнен жасалған қабық – ең мөлдірі, май өткізбейді, жақсы
пісіріледі, бағасы қымбат емес, жылу төзімділігі, бірақ тартылмаған күйінде
суыққа төзімділігі азайады. Сондықтан ориентирленбеген қабық үшін -10-нан
+140 С градус, ал ориентирленген қабықтың пайдалану диапазоны -60-тан +90 С
градус. Ет өндірісінде полипропилен қабығы стерильденген ет өнімдерін,
мұздатылған екінші астарды және ет өнімдерін ұзақ сақтауға, буып-түюге
арналады.
2.5 Целлофан – полиэтилен
Бұл комбинерленген материалдың бу және газ өткізгіштігі төмен болғандықтан
оны негізінен су мөлшкрі шұжықтарды, ет турамаларын, сосискаларды вакумдап,
буып-түю үшін пайдаланылады. Бұл буып-түюші қабық 85С градусқа дейін
қыздыруға шыдайды, сонымен қатар қысқа мерзімде 100 С градуста қыздыруға
дейін шыдайды, сондықтан өнімді пайдалану алдында қыздырып жіберуге болад.
Бұл қабық машинада жақсы өндіріледі.
2.6 Поливинилхлорид
Бұл қабық аз мөлшерде бу өткізгіш және оттегіні аз өткізеді, физика –
химиялық қасеті, пайдалану температурасының диапазоны -15 С-тан +75 С
градусқа дейін.
Тарту көмегімен үлестібуып-түюші тары алып котлеттер, ет салатын май және
құрамында май бар өнімді қаптайды. Қабық мөлдір немесе бойалған болуы
мүмкін . Машинада жақсы өңделеді.
Қорытынды
Универсалды қабық материалы жоқ екені белгілі, сондықтан өнімнің жақсы
қасиеттерін сақтап және шығынын азайтатын дұрыс ыңғайлы қабық таңдау
кезінде оның материалы сол өнімді сақтауда ең маңызды және артықшылығы
көбірек қасиеттерге ие болатын, қазіргі заман талабына сай болатын өте
тиімді қабық болаақта ойлап табылуы тиіс. Міне сол универсалды қабыққы өте
жақын полимерлі қабықты материалдар: целлофан, полиэтилен, плиофильм,
полипропилен, целлофан-полиэтилен, поливинилхлорид қарастырылды. Бұл
қабықтардың физикалық, биологиялық, функционалдық қасиетері де анықталып
жазылады.
Қолданылған әдебиеттер
1 Гуль В.Е., Беляцкая О.Н., «Пленочные полимерные материалы для упаковки
пищевых продуктов» Москва издательство «Пищевая промышленность», 1968.-280с
2 Федько В.П., Альбеков А.У., «Маркировка и сертификация товаров и услуг»,
Учебное пособие.-Ростов н/Д: издательство «Феникс», 1998.-640с
3Алленнова Н.И., Щербакова Г.И., «Упаковка пищевых продуктов»: Москва:
издательство «Пищевая промышленность», 1970г.
Лекция 25-26. Балық және балық өнімдері
Өнімнің өзгеруі, қаптау құралдарына талаптар.
Балықтар еті оның түріне байланысты 60 – 80 пайыз судан, 12 – 20
пайыз ақуыздан және 1 – 27 пайыз майдан құралады. Өте аз мөлшерінде
жасушалары диохимиялық қызмет атқаратын ферменттер кездеседі. Балықтар
еттегідей сойғаннан кейін ферменттері өлгеннен кейін автолизге апаратын
биохимиялық ыдырауға ұшырайды. Бұл процесс балықтарды тордан алғаннан кейін
шекқарынын босату кезінде шіру процесін тездетеді. Өңдеу барысында
тазалықты сақтау балықтың бұзылуын ақырындатады. Бактериалды бұзылу, ақуыз
және майдың ыдырауы балықтың иісінде және түсінің өзгеруінде байқалады.
Тұщы сулы балықты сауда мекемелеріне тірідей тасымалдауға болатындықтан,
оны сатуға біраз уақыт қалғанда өлтіреді. Оның бұзылуының алдын алу үшін
шараларды тірі емес балыққа жасайды. Балықтың ұзақ сақталуы сойылған
жануарлардың еті сияқты терең мұздатумен, қақтаумен және консервілеу
жолдарымен кетеді.
«Жас балықты» қысқа мерзімге сақтау үшін (10 күнге) жатқан
балықтардың арасына ұсақталған мұздарды себу арқылы температураның
төмендеуі жеткілікті. Құрғақ салқындату (10 градусқа дейін) қолданылмайды,
өйткені ол кезде балықтың беті қарауға жарамсыз болады.
Тасымалдаушы ыдыс ең алдымен механикалық мықтылықпен,
дымөткізбеушілікпен және құрамында микроорганизмдердің аз болуымен
ерекшеленуі керек. Бұдан басқа ағынды суды ағызу үшін мынадай жағдай
жасалуы керек. Мүмкіндігінше төмендегі ыдысқа түспейтіндей болуы керек.
Тұтынушының ыдысынан дымқыл өткізбеушілік, су өткізбеушілік, мүмкіндігінше
иіс өткізбеушілік талаптар қойылады. Сонымен қатар қаптаушы материал
балыққа жабыспау керек.
Қаптаушы құралдар.
Жас балыққа тұтынушының ыдыстары: а) полиэтиленді үлдіргі пакеттердің
импульсті қайнатпамен жасалуы. Бұл ыдыс барлық талаптарға сай сонымен қоса
су өткізбеушілік қасиетке ие. б) пергаменттен жасалған орауыш (60 г/м3).
Пластмассалы жабқыш пен қағаз (мысалы: терминал оптилен) немесе балауыз
қағаз (шамамен 45 – 50 грам/м3) қаптайды. Өнімді сату алдында шығару керек.
Өзіндік қызмет ету магазиндеріне арналған жас балықты алдын ала қаптау тез
бұзылмас үшін тек қана тоңазытқыш шынжырларда шығару керек.
Жас балыққа арналған тасымалдағыш:
а) арнайы конструкциясы бар төмен қысымды полиэтиленнен жасалған жәшіктер
олар өте ұзақ қызмет етеді және соған қатысты оның бағасының жоғарылығы
ақталады. Ағаш жәшіктерге қарағанда оларда микроорганизмдер аз болады және
оны оңай тазалауға болады.
б) Ағаш жәшіктер, пергамент немесе балауыз қағаздармен жайылған. Бұл
жәшіктер көп қайтарма ыдыс болғандықтан, қайтадан пайдаланған кезде
залалсыздандыру керек (қайнату, хлорлау).
Өркендеудің бағыты.
Жақсы сапалы балықты сатқан кезде кейбір мемлекеттерде өзіндік қызмет
көрсету дүкендерінде «алдын ала қапталған» жас балықтар тоңазытқыш құрал
сөрелерінде қойылады.
Тоңазытқыш науада жатқан атмосфералық жағдайларға тұрақты целофанмен
оралады, ал ыдыстың түбі оратылған жері термостық тәсілмен қапталады.
Жас балық сонымен қатар комбинирленген үлдіргілерден жасалған тегіс
пакеттермен қапталып ұсынылады. Мұздатылған жас балықтың мұз суының
залалсыздығын жоғарлату үшін кейбір мемлекеттерде мұзға біраз антибиотиктер
қосылады.
Мұздатылған балық.
Өнімнің өзгеруі, қаптау құралдарына талап.
Ферменттер мен бактериялардың белсенділігі терең мұздатумен қатты
шектеледі. Сақтау температурасы балықтың түріне байланысты болады: майлы
емес балық – 18, -23 градусқа дейін, ал майлы балық – 22, -30градусқа дейін
сақталады. Сақталу мерзімі алдын алу өңдеудің және балықта майдың құрамына
байланысты болады және ол 12 айға дейін созылуы мүмкін. Өте майлы
балықтарға (тунец, палтус, сельд) бұл мерзім қысқарақ болады (2;6 ай).
Ферменттік және биологиялық өзгерістерді қаптау құралдарында ұстауға
болмайды. Қараңғы жерде толық қанық ұстауға болады. Қабыршақтардан
тазаланған ұсақ және кесек сүйектерсіз бөлшектерге кесілген.Мұздатылған
балық сүйегі: жас балық 21 градуста алты айға дейін сақталуы мүмкін.
Суықпен кептіруді тоқтату үшін ауа райының дымқылдығын 90 – 95
пайызға дейін ұстап тұру керек немесе су өткізбейтін және шөгу ыдыстарды
пайдалану керек.
Ауаның әсерінен қышқылданатын балық майының ашып кетуін тоқтатып,
алдын алу үшін газ өтпейтін ыдыс қолдану керек.
Тұтынушының денсаулығын сақтау үшін ыдыс дымқыл өткізбейтін мүмкіндігі
бойынша жұмсақ және балыққа жабыспауы керек, ең маңыздысы иіс өткізбейтін
болу керек.
Қаптау құралдары.
Мұздатылған балыққа арналған тұтынушы ыдысы.
Бүтін балықты суға тиейді де мұздатады, сосын атмосфералық
жағдайларға төзімді целофанға орайды және термикалық тәсілмен мөр басады.
Пласмассалық жапқышы бар қағаздан, алюминді жұқа қаңылтырдан немесе
балауыз қағаздан жаслаған орауыштар біршама иілгіштік қасиеттерге ие және
тек қана су өткізбеушілікке екінші орауыш ретінде қолдану керек.
Мұздатылған балықтың сүйегі мұздатудың алдында порциялаумен немесе содан
кейін атмосфералық жағдайға төзімді целофанмен полиэтиленді жұқа
қаңылтырмен, құрамалы қабыршықпен оралады және термикалық тәсілмен қайнатып
бекітеді.
Атмосфералық жағдайларға төзімді цеолфанды қолданған кезде ұзақ
мерзімге сақтау үшін және су өткізбеушілікті жақсарту үшін екінші
қабыршақты колдану керек.
Мұздатылған балықты тасымалдау үшін арналған ыдыстар:
а) пласмассалық жапқышы бар қағаздар гофрирленген картоннан жасалған қойма
жәшіктері немесе полиэтиленді қабыршығы 40 мкм қалыңдығымен дайындалған
балықтарды осы материалдан жасалған орауыш пакеттерде мұздатады.
б) Мұздатылған тақталы бейімді құрылғылар пласмассалық жабқышы бар қағазбен
жабысады. Мысалы: екі жақты жапқыштар, балауыз немесе силиконды термонил
қағаз. Ал бұралған бұрыштары термикалық тәсілмен мөр басылады. Полиэтиленді
қабыршақта (40 мкм) қалыңдығымен қолданады. Қосымша қаптама
қолданбағандықтан негізгі қаптамалы материал өте мықты болуы керек. Мысалы:
натронды прафт қағаз.
в) Мұздатылған балыққа арналған ағаш жәшіктер (ТГЛ – 81- 401).
Дамудың бағыты. Кейбір мемлекеттерде мұздатылған балық суытылған
тәсілмен печатталған материалдармен оралады.
Тұздалған балық.
Өнімнің өзгеруі, қаптау құралдарына талап.
Тұздау балықтың сақталуын ұзартады. Өйткені тұз көп концентраттарда
бактериялардың өсуін тежейді және балықтан дымқылдықты сорып алады, ол
микроорганизмдердің өсуін нашарлатады. Тұздың керек мөлшері тұздаудың
тәсіліне байланысты, құрамында майдың болуы және пісіп жетілу жағдайы:
мысалы қатты тұздалған балыққа мөлшермен 100 кг балыққа 30 кг тұз қажет.
Жақсы тұздалған кезде және 6 – 10 градусқа дейін суықпен сақтау
кезінде сақталу ұзақтығы 10 айға дейін, 0 градуста 12 айға дейін сақталады.
Сақтау кезінде бұзылуды дұрыс мөлшерде тұздалмаумен түсіндіруге болады.
Ыдыстан талап ететіні: дымқылға төзгіш, сұйықтық өткізбейтін,
коррозияға төзімді, мүмкіндігінше иіс өткізбейтін және су өткізбейтін болуы
керек.
Қаптау құралдары.
Тұздалған балыққа арналған тұтынушы ыдысы.
Жеке қызмет көрсетумен қатар сауда барысында тұздалған балықты қаптау
алдында толығымен сөлі ағып біту керек, алдын ала оны пергамент қағазына
орамас бұрын (60 гм/м2) және балауыз қағазбен 50 – 70 гм немесе пласмассалы
жабқышы бар қағазбен орар алдында құрғатылуы керек.
Тұздалған балықты полиэтиленнен жасалған пакетке салған дұрыс, бұл
кезде сөлдің ағып бітуі міндетті емес.Өзіндік қызмет ету дүкендерінде
тұздалған балық сөлімен бірге полиэтиленнен жасалған пакеттерде немесе
тегіс құрамалау пленькаларына салынады, ал ыдыс қайнатпамен бекітіледі
немесе термикалық тәсілмен печатталады. Сақталуы бірнеше күнге ғана
созылады.
Тұздалған балыққа арналған тасымалдау ыдыстары.
Сапалық стандарт бойынша жасалған бөлмелер (ТГЛ – 81 - 401 «балыққа
және балық өнімдеріне арналған ыдыс, ағаш ыдыс») . Бұл бөшке емен срегінен,
шетен ағаштан, паштаннан, мырышталған беттік стальімен шырмадан және
смоламен возитын қосындысымен, парафин сіңіріліп жасалған. Ең алғаш
қолданылмас бұрын бөшкелер 10 – 15 минут қайнатылады, суығанға дейін
шайылады және жұмсақтылығы тексеріледі. Бөшкелер көп айналма ыдыс
болғандықтан, оларды ыстық ас сода сұйықтығымен шаю керек немесе күкірт
қышқылдарымен залалсыздандыру керек. Содан кейін барып жұмсақтылығымен
тексеру қажет. Бірақ ең жақсысы полиэтилен жасалған қаптарын қолданған
дұрыс (80 – 120 мкм).Содан кейін бір рет қолданған соң шайылады. Осының
арқасында бөшке тазалау алынады. Полиэтиленнен жасалған бөшкелер оданда
жақсы, өйткені оңай тазаланады және ыдыстың салмағы аз болады.
Лекция 27. Қант, қантты өнімдер, какаолы өнімдер
Қант. Өнімнің түрленуі, буып - түю құралдарына қойылатын талаптар,
буып - түю тәсілдері. Қантты келесі сұрыптарға жіктейді: рафинад S,
рафинад, ақ қант және ерекше сорттар - түйіршікті қант, қант ұнтағы,
балқытылған (ерітілген) рафинад, сонымен қатар нығыздалған қант. Сортына
байланысты пайдалы өнімдер 0,05 - 0,075% , ал түйіршікті қант үшін 0,02%
аспауы керек. қанттың сапасы құрамындағы күме қарай есептелетін балл
санымен, бояу түріне, бояуға және тұнықтығына байланысты. Кристалл көлеміне
(өлшеміне) байланысты (0,2 - 2 мм) қант түрлі сорттарға жіктеледі. 50% кем
салыстырмалы ылғалдылықта жүктелген ылғал буланып, қант кристалдары бірігіп
кетеді.
Ақ қант тарасынан және рафинадқа шаңөтпес ток және механикалық
беріктік қажет. Себебі қалыпты жағдайда (250С - та 75% - тен кем
салыстырмалы ылғалдылықта) сақтап қалуға мүмкіндік бар.
Сақтап және тасымалдаудың ерекше шарттарында (теңізде тасымалдауда,
субтропикалық климатта), су, буөтпейтін тара қажет. Бұған қарамастан
температуралардың ауытқуынан аулақ болу мүмкін. Түйіршікті қанттың
салыстырмалы сезімталдығы аз ылғалдылыққа, сондықтан тара тек қанттың
сынуынан сақтаса болғаны.
Буып - түю тәсілдері. Қант үшін тұтынушылық тара.
Ақ қант және рафинад үшін:
а) екі қабат қағаздан тұратын екі жақты бүгілген, түпті (тікбұрышты түрті
және жылдам бүгілетін қабырғалы) пакеттер. ГДР (ТГЛ 9079, "Қағазды,
картонды тара: сусымалы өнімдерге арналған тара; сыйымдылығы 360 - 1480
см3; өлшемдер) стандарты бойынша номиналды өлшем 975; шетін бүгу және
желімдеу арқылы біріктіру. Өнімнің салмағы 883г ± 6,25 г.
б) шеті бүгілмеген түпті тармақталған стандарт (ТГЛ7 - 005) екі қабат
қағаздан (230*370) тұрады. Шеттерін бүгу және желімдеу арқылы біріктіру.
Һнімнің салмағы 2500г ± 18,75г.
в) шеті берілген немесе жұқа пакетиктер немесе бүгілмеген полиэтиленді
қабықшалы (пленкалы) (тармақталған стандарт (ТГЛ7 - 1087, "Шеті бүгілмеген
мөр басылған полиэтиленді жұқа пакеттер) бойынша 80 мкм - ге жуық).
Импульсті пісіру арқылы жапсыру.
Топтық (групповая) тара - хромдық картон немесе қорапшалы картон
(300г/м2 жуық) орнын басуға арналған қораптар өндірістік стандарт (ТГЛ7 -
1002, 1 бет, "Қағазды, картонды тара: қантты қантқа арналған қораптар
(түйіршікті қант), жеткізудің техникалық шарттары) бойынша. Өнімнің салмағы
500 және 1000 г.
Қантты тасымалдауға арналған транспорттық тара.
Ақ қант және рафинад қант үшін:
а) өндірістік стандарт (ТГЛ7 - 1015, "Қағазды және картонды тара,
гофрированды картоннан транспортты жәшіктер; өлшемдер қатары , негізгі
өлшемдер) бойынша гофрионды картоннан жасалған өнімнің салмағы 15 кг.
б) қанттың бүкіл сорттарына арналған меланжді бұлдан жасалған дорбалар. Zjp
/ Zj 550) (өндірістік тара) мықты жіппен тігу арқылы біріктіру. Өнімнің
салмағы 75 немесе 100 кг шамасында. Мұндай дорбалар тасымалдау қиындық
туғызатындықтан қантты өнімнің салмағы ақ қағаздан жасалған дорбаларға буып
- түю қолданылады.
в) жақтары бүгілмеген қағаздан жасалған үшқабатты дорбалар. Өнімнің салмағы
15 кг. Шеттері бүгілмеген, клапонды, алтықабатты дорбаша. Өнімнің салмағы
50 кг.
Қант ұнтағы үшін - гофрированды немесе толықтай картонды өндірістік
стандарт (ТГЛ7 - 1015 немесе 7 - 1028) бойынша жасалынған жәшіктер.
Лентамен желімдеу арқылы біріктіру. Өнімнің салмағы 15 кг.
Ара балы. Өнімнің түрленуі және буып - түю құралдарына қойылатын
талаптар.
Ара балы 80% жүзім қантынан (глюкоза), өнімді қанттан (фруктоза), 20%
басқа бөліктерден (оның ішінде судан, фермент және ароматтық заттардан)
тұрады. Ферменттер температура және жарыққа сезімтал, сондықтан төмен
температураны (15 - 100С) және жарық өтпейтін немесе жарықтан қорғалған
тараны қамтамасыз ету керек.
Сонымен қатар өнім гигроскопты және иіске сезімтал және тара ол үшін
су, бу иісөтпейтін болу керек.
Ара балы үшін транспорттық тара - өндірістік стандарт (ТГЛ7 - 1015
немесе 7 - 1028) бойынша толықтай немесе гофрированды картоннан жасалынған
жәшіктер. Өнімнің мөлшері 10 - 15 кг.
Сақтау шарттары (12 - 180С, 40 - 65% салыстырмалы ауа ылғалдылығында)
сонымен қатар ылғал - жұтушының алдын алады. Бөтен иістерден сақтау үшін
иісөткізбейтін тара қажет.
Өнімнің түрленуі және буып - түю құралдарына қойылатын талаптар.
Қант өнімдерінің : карамельдер (нагинкасымен, нагинкасыз (қатты
карамель)), жұмсақ карамель (немесе тоффи), драже, қант помадасы, мармелад
өнімдері және желатинді өнімдердің негізгі құрамы қайнатылған қант
(сахароза) және крахмал ағыны болып табылады. Өнімді өндіру барысында
негізгі массаға (қант қоймалжыңы, су) басқа шикізаттарды қосады немесе осы
массаны, нагинка ретінде дайындайды. Бұл мысалы сүт, қоюдандырылған сүт,
кептірілген сүт, сүт майлары, какао - масса, шоколад, повидло, конфитюры,
жеміс шырындары, орех, миндаль, шарап, қуырылған кофе, пектин, эссенуил.
Қант және патока гипроекопты болғандықтан, ауаның ылғалдылығы қант
өнімдеріне кері әсерін тигізеді. Қатты карамель ауаның жоғары салыстырмалы
ылғалдылығында (70% жоғары) тез жұмсақ карамельге айналады, жабысқақ болып
жылтырақтығын жоғалтады (дроже де дәл солай), аса жоғары ылғалдылықта ол
жабысқақ болып, таралып та кетуі мүмкін.
Буып - түю тәсілдері.
Карамельге, драже, нагинкалы шоколадты конфеттерге, мармеладты және
желатинді өнімдерге арналған тұтынушылық тара.
Қатты карамель үшін:
а) қағаздан (мөр басылған) жасалынған даналық обертка;
б) шеттері қайырылмаған жұқа пакеттер, желімдеу немесе рифрлеу арқылы
жапсыру;
в) шеттері қайырылмаған жұқа пакеттер (оралмаған карамель үшін), өндірістік
стандарт (ТГЛ7 - 1087) бойынша мөр басылған полиэтиленді пленкалы (40мкм);
г) қатты поливинилхлоридті пленкалы, этикетка жапсырылған қақпақты
оралмаған конфетке арналған банкалар.
Автоматизация нәтижесінде буып - түю тәсілдерінің ішінде қант
өнімдеріне арналған мұндай банкалардың саны азаюда. Төсемді қағаз
пакеттерді қолдану 65% салыстырмалы ауа ылғалдылығында ұсынылады.
Помада және мармелад өнімдері үшін - жақтары қайырылған, мөр
басылған, атмосфералық әсерлерге тұрақты целлофаннан (мысалы вилафом MST)
жасалған пакеттер қолданылады.
Карамель, драже, помада, мармелад өнімдері және желатин өнімдері үшін
транспорттық тара:
а) гофрированды картоннан өндірістік стандарт (ТГЛ7 - 1015) бойынша
жасалынған немесе толықтай картоннан жасалынған жәшіктер қолданылады.
Өнімнің массасы 2,5 - 5 кг. Буып - түйілмеген мармеладты өнімдер үшін
пергаментті қағаздан жасалынған төсемдер қолданылады. Өнімнің массасы 2,5кг
(максимум).
б) толықтай картоннан жасалынған жәшіктер. Өнімнің массасы 5кг.
в) жақтары қайырылмаған екі қабатты полиэтиленді пленкалы жұқа пакеттер (30-
40 мкм). Импульсті пісіру немесе захим арқылы бекіту. Өнімнің салмағы 5кг.
Гофривонды картоннан жасалынған жәшіктерге салынады. Өнімнің салмағы 10кг.
Кокосты хлопья, нуга, марсинан, персинан. Өнімнің түрленуі және буып
- түю құралдарына қойылатын талаптар.
Бұл өнімдер қант пен ылғалдан басқа ядро, миндаль, орех, абрикос
немесе персиктің (30-45%) тұрады.
Таблеткалар (престелген қант өнімдері), шайнайтын резинка.
Өнімнің өзгеруі, буып - түю құралдарына қойылатын талаптар.
Таблеткалар престелген қант ұнтағынан, ароматты заттардан жасалынады.
Шайнайтын резинка сонымен қатар намедь және синтезден тұрады.
Лекция 28-29. Спиртті сусындар, ішімдік сусындар
Алкогольсіз салқындатқыш сусындар.
Шарап. Өнімнің өзгеруі, буып - түюіне талаптар.
Шарап (ақ, қатта алкогольді, десертті) балауса жүзім шырынының толық
немесе жартылай толық қышқылдатуынан алынатын өнім. Десертті шарапта қаным
және спирт мөлшері көп болады.
Шараптың жағымсыз ерекшеленуі және бұзылуы ең алдымен микроағзаларға
байланысты. Олар экстрактивті заттарда (көмірсу, минералды заттар, азотты
заттар), сонымен қатар қантта, өзіне қолайлы орта табады, бірақ өз
дамуларында ауа қажет етеді.
Үнемі металдармен әрекеттессе де (цинк, темір) шарапқа жағымсыз әсер
береді, өйткені соның арқасында шарап лайланады.
Сонымен қатар бөгде иіс пен дәм болу керек. Сол үшін шарап құйылған
ыдыс ауа, иіс, дәм, өткізбейтін болу керек.
Шашыраңқы шарапқа арналған ыдыс көмірқышқыл газын өткізу керек.
Басқада өзгерістер (шарап тасының ылғалдылығының түсуін ашытқы лайлануы
және т.б.) дұрыс сақтамау арқылы, ыдыстың көлемімен жоюға болмайды, ол үшін
тек сақтау жағдайын дұрыс сақтау керек (t=8-140С).
Буып - түю құралдары. Тұтынатын ыдыстар:
а) шыны бөтелкелер (көбінесе жасыл реңді) ГДР (ТГЛ-13003) стандартына сай
шарапқа арналған. Сыйымдылығы 0,35; 0,5; 0,7л.
Шалмек тығыны қарапайым немесе полиэтиленді, денеративтік және
кепілдік үшін бекітпе қалпағымен алюминий фольгасынан (боялған немесе
жылтыр), немесе пластмассадан жасалған. Шалмекті қақпағына 2см жетпейтін
етіп толтырады.
б) шашыраңқы шарап шалмек (жасыл) стандарты ГДР (ТГЛ-13003). Шыны шалмек
размерлері негізінде 0,1-1,0л. Сыйымдылығы 0,2; 0,375; 0,7л.
Тығыны полиэтилен бекітпесі декаративтік, алюминий фальгасымен
жасалады.
Экономикалық ойларға байланысты шалмектерді бірнеше рет қолдана
береді (қайтарма ыдыс), бірақ қолдану алдында шалмектерді дұрыс тазалайды.
Шараптар үшін тасымалды тара:
а) болат немесе алюминий вагондары - индифирентті ішкі қабатты цистерналар,
сыйымдылығы 10000-20000л ;
б) ағаш бөлшектер, сыйымдылығы 100-600л. Бөшкелерді толтыру және сақтау
кездерінде арнайы ескертулер болады, олар алдын-ала өңдеу (сульфитациялау),
қосымша толтыру, толықтай толтыру.
в) ГДР (ТГЛ-12563 "Ағаш тара, транспорттауғы арналған жәшіктер шарап және
жас жүзім шараптарға арналған") стандарты бойынша ағаш транспорттауға
арналған жәшіктер. 20 шамекте арналған қақпақсыз немесе қақпағымен болады.
г) (ТГЛ7-1015) стандарты бойынша тасымалдағыш шпалдан жасалған ыдыстар. 15
бөтелкеге (0,35л) немесе 8 бөтелке (0,7л) арналған. Массасы 15кг.
Шашыраңқы шараптар үшін құрастырмалы гофрирленген картоннан жасалған
жәшіктер. ТГЛ7-1015 салалы стандарт 24 бөтелке (0,2л) немесе 18 бөтелке
(0,375л) және 8 бөтелке (0,7л) сияды.
Сыра. Өнім өзгерісі буып - түюіне қойылатын талаптар.
Ашытқы құлмақ және солодтан, судан өндірілген сыраның бұзылуы ең
алдымен оның микробиологиялық табиғатына байланысты. Көбінесе инфекция сыра
қайнатқанда кіреді.
Буып - түю құралдары иіссіз, дәмсіз және мүмкін болса, жарықты
өткізбеу керек, сонымен қатар газ өткізбеу керек.
Буып - түю құралдары сырадағы өзгерістер мен жылудан пайда болған
ақаулар, пастерленбеген сырадағы микроағзаларды жоя алмайды. Мұндай
өзгерістерді болдырмау үшін сыраны сапалы өңдеу және дұрыс температурада
сақтау керек (3-90С).
Буып - түю құралдары. Сыраға арналған тұтыну шалмегі жасыл түсті
шалмектер (ТГЛ 8547) рычагты тығыны немесе (ТГЛ48 - 55511) салалы стандарт
бойынша корончатты қақпағы болады. Сыйымдылығы 0,33-0,5л.
Алюминийден жасалған корончатты қалпақтары автоматты өңделмейді. Бұл
қалпақтарды қолдану гигиеналық және экономикалық жағдайда үнемдейді. Ал
басқа да тығындар көп қолданыстар микробиологиялық кірлейді, ал
герметикалық қасиеттері нашарлайды. Тазарту қиынға түседі.
Стейни атты ықшамды, қысқа шалмек- шалмектің зең таралған формасы,
бұл себептен ол өте жеңіл, ыңғайлы, мықтырақ басқа жолмен түрлеріне
қарағанда.
Экономикалық жағдайларға байланысты шалмектер көп қайталанып қолдана
береді (қайтармалы тауар) сол себептен тазартылып отырулары керек.
Сыраны тасымалдауға арналған жол мен түрлері:
а) ағаш бөшкелері (50-100л) немесе алюминийден жасалған арнайы резинадан
жасалған сақиналары бар. Олар толығымен герметикалы және типі, беті майда
болғандықтан тез тазарады. Алюминийді бөлшектері сыраның дәмін толығымен
сақтайды;
б) ГДР (ТГЛ7-9199) стандартына сай ағаш жәшіктері. Бұл жәшіктер сыраға
алкогольсіз шырындарға арналған (30 шаймек 0,33л);
в) ағаш жәшіктер 20 апоменарис - шалмектерге арналған (0,5л);
г) арнайы ағаш жәшіктері 20,25 және 30 шалмек 0,33л;
д) құрамалы толықтай гофриринген картонды (ТГЛ7-1015 немесе 7-1029) 25
шалмекке 0,5л арналған жәшіктер.
Даму бағыты. Тұтыну тарасы. Көптеген елдерде бір рет қолдануға
арналған шалмек түрлерін өндіруді қарастырылып отыр. Бұл шалмек түрі кейбір
елдерде қолданады, бірақ оның жеңіл және кішкентай болғанымен, көптеген
шығындарға ұшыратады.
АҚШ-та және Еуропалық елдерде пастерленген сыралар темір банкаларда
өндіріледі. Бірақ бұл банкалардың ішкі бетін лактау қиынға түсетін. Өйткені
дұрыс лакталмаған банкалардың металл дәмі сыра дәміне әсер етеді.
Тасымалдаушы ыдыстар. Ағаш жәшіктердің орнына елдерде гитабельденген
жәшіктер полиэтиленнен төмен қысымдағы қолданады. Сақтау және қолдану
мерзімі 8-10жыл.
Бұл жәшіктердің артықшылығы ағаш жәшіктерге қарағанда ұзақ қолдануға
болады, жөндеуді қажет етпейді, салмағы жеңіл (1,7-2,3кг), сол себептен
тасымалдауға ыңғайлы, ылғалдылыққа төзімді, дыбыссыз болып келеді.
Басқада ішімдік сусындары. Өнімнің өзгеруі, буып - түюіне қойылатын
талаптар.
Ішімдік сусындары - 20-25% спирт пен суды араластырып басқада
ароматты дәмдеуіштер мен қоспаларды (жеміс шырындары, жұмыртқа, қант) қосып
алынатын ішімдік түлері.
Спиртпен судың мөлшері көп болғандықтан микроағзалар тіршілігі
жойылады. Керісінше, бұл өнімге күшті бөгде иістер әсер етулері мүмкін,
сондықтан буып - түйілетін ыдыстары иіссіз, дәмсіз және аромат өткізбейтін
болу керек. сол сияқты газ өткізбейтін және спирт пен су ұшып кетпеуі үшін,
тығыны мықты болу керек.
Буып - түю құралдары. Ішімдік сусындарына арналған тұтыну бөлшектері.
(ТГЛ521115;1-521115;5) салалы стандарт бойынша шыны шалмектері. Тығындары
қатты поливинилхлоридтне жасалған, сонымен қатар кепілдік шығыны ретінде
желатинді капсюль қолданады. Көбінесе бұрамалы алюминий қақпақтарын
қолданады. Сыйымдылығы 0,1; 0,2; 0,25; 0,35; 0,7л .
Дәстүр күшіне байланысты керамикалы шалмектер (штейнагер үшін)
қолданылады. Ол жолмен стандартталмаған.
Ішімдік сусындарына арналған тасымалдаушы таралар:
а) ағаш бөшкелер;
б) металды қақпағы бар транспортталатын ыдыстар, (ЕВМN, 1бет) салалы
стандартты әр түрлі размерлерді шалмектер;
в) картон және затты поливинилхлоридті прокладкалары бар әр түрлі өлшемдегі
шыны шалмектер;
г) құрамалы гоффирленген картон (ТГЛ7-1015) саласы стандартқа сай жәшіктер.
Даму бағыты дәл сыраға арналған сияқты.
Алкогольсіз салқындатқыш шырындар.
Өнім өзгерістері, буып-түйілуіне қойылатын талаптар қарапайым суға
қарағанда табиғи және жасанды десертті суда (минералды, сельтер) тұз және
қөмірқышқылды мөлшері көп болады, ал лимонадтар, жеміс сусындары сонымен
қоса, табиғи ароматты заттар, жеміс шырыны, қант, органикалық заттарды қоса
қамтиды.
Құрамында көмірқышқылы болғандықтан ыдыстар толықтай газ өткізбеуі
тиіс. 250С температурада газдың жоғары қысымын пайда болады, сол себептен
шырындардың қақпағы ұшып кетуі мүмкін, ал кейбір жағдайда мүмкін мүлдем
атылып кетуі мүмкін. Сол үшін сақтау t=26-100С болу керек.
Буып-түю құралдары. Тұтыну тауарлары.
ТДР (ТГЛ8457) стандарты бойынша шыны бөтелкелері қақпақтары (ТГЛ48-55511)
стандартына сай, сыйымдылығы 0,33л.
Тасымалданатын таралар:
а) ағаш немесе алюминий бөлшектері (лимонад үшін);
б) ГДР (ТГЛ7-9179) стандарты бойынша ағаш жәшіктері, 30 бөтелкелер үшін
(0,033л).
Даму бағыты. Тұтыну таралары. Басқа елдерде жеңіл шыны 1рет қолдануға
арналған шалшектерді қолдануға тырысады, бірақ бағытының жоғары болғаны
кедергі тудырады.
Бұл деңгейге жету үшін тырысқандармен металы Батыс Германияда 1рет
қолдануға келетін бөтелке 3% құрайды.
ЧССР мен басқа елдерде көмірқышқылы жоқ лимонадты полиэтиленді
стақандарға құяды. Бұл стакандар ыңғайлы және сорып ішуге арналған
салампалары болады.
Германияда бұл тара түрлері аз мөлшерде қолданыс табуда.
Лекция 30. Полимер тараны утилизациялау
Пластмасса қалдықтары экология үшін ең қауіпті деп есепетеледі.
Полимер тара шығаратын кәсіпорындарында пайда болатын өндірістік
сфераның қалдықтарын технологиялық қалдықтар деп атайды. Олар тара шығару
үшін өндісіке қайта қайтарылады.
Технологиялық қалдықтардан өнім шығару алдына мына мына операциялар
жүргізіледі: сорттау және бөлу, тазарту, алдын ала ұсақтау (қажет болса),
ұсақтау, гранулаға айландыру (қажет болса), ыдыстау, жаңа шикізатпен
араластыру және бояу қосу (қажет болса), қайта өңдеуге жіберу.
Бұндағы негізгі операциялар болып алдын ала ұсақтау және нақты ұсақтау
табылады. Бұл жерде үлкен габаритті және пленкалы тараны, қалдықтарды
пышқы, пышақ және т.б. қолдану арқылы кеседі, содан соң ұсақтауға жібереді.
Ұсақталған қалдықтарды магниттік сеператорлардан өткізіп мүмкін болған
метал қосылыстарын бөліп шығарады.
Бұдан кейін ұсақталған қалдықтарды таза күйінде немесе жаңа шикізатпен
араластырып қайта өңдеуге жібереді.
Жаңа шикізатқа қосылатын қалдықтардың көлемін мына формула бойынша
анықтайды:
К = Сп /1+С; С =А-1,
мұндағы К - жаңа шикізатқа қосылатын қалдықтардың массалық үлесі ( 0-
ден 1-ге дейін өзгереді); А - полимер материалдың типіне байланысты
коэффициент (полихлорвинил үшін А = 4, полиэтилен үшін А = 6).
Сонымен, технологиялық қалдықтарды қайта өңдеу қиынға түспейді.
Қолданыста болғаннан пленка, жіп, жгут, маталар мен кілем тәрізді
өнімдердің қиындаларын қайта өңдеу кезінде көптеген проблемалар туындайды.
Әдетте бұндай қалдықтар әр түрлі екіншілік материалдардан құралады және
ласталған түрде болуы мүмкін.
Сондықтан полимер қалдықтарын қайта ұқсату проблемаларының бірі болып
әртүрлі қалдықтарды түр-түріне бөлу табылады. Бірінші сатыда полимерлерді
металдар және басқа қоспалардан ажыратады. Екінші сатыда қалдықтарды төрт
топқа бөледі: полиолефандар, хлоры бар пластмассалар (ПВХ, ПВДХ),
полистирол пластиктер, басқа полимерлер.
Қалдықтарды қайта ұқсатудаға маңызды процестер болып оларды жуу арқылы
тазарту және кептіру табылады.
Циклон арқылы және флотация әдісімен ажырату кезінде бір сәтте жуу да
жүргізіледі. Басқа әдістер қолданылғанда жуу үшін арнайы жуғыш заттар
салынған ванналар қоданылады немесе барабанды машиналар пайдаланылады.
Жуудан кейін центрифугалау және содан кейін жылы ауа жіберу немесе
инфрақызыл сәулелерді колдану арқылы кептіру жүргізіледі.
Ажырытып алынған, ұсақталған, жуылып кептірілген қалдықтарды тазалық
дәрежесіне қарай толық қанды орауыш (мысалы, полиетилен пленкасы) өндіру
үшін, немесе құрылыста, ауыл шаруашылығында, жолдар салу кезінде және басқа
да халық шаруашылығы салаларында қолдану үшін пластмасса өнімдерін шығару
үшін қолдануға болады.
Ажырату, ұсақтау және жуудан кейін қалдықтарды белгілі бір параметр
бойынша, мысалы термотұрақтылық уақыты бойынша топтастыру пайдалы болып
табылады.
Екіншілік шикізатты қайта ұқсату кезінде қолданылатын материалдың
табиғатын, бастапқы материалдың және оны өндеу технологиясының
ерекшеліктерін ескеру қажет.
Екіншілік шикізаттың сапасы технологиялық қадықтардың сапасына және
бастапқы шикізаттың сапасын тең болмайтынын есте ұстау қажет. Осы себептен
пластмассаның екіншілік шикізаттарының кейбір түрлерін бастапқы полимер
материалыдарын алмастырғыш емес, тек қосымша шикізат базасы есеьінде
қолдану қажет. Бұндай шикізаттарды қолдану шаруашылықтағы пайдасымен қатар
экологиялық мәселелерді шешу жолы болып табылады.
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz