УМКД

Паблик рилейшнз

5В050400 «Журналистика» мамандығына арналған
«Қоғаммен байланыстың қазіргі технологиялары» пәнінің
ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

СЕМЕЙ
2013

МАЗМҰНЫ

1 Глоссарий
2 Дәрістер
3 Практикалық (семинар) сабақтар
4 Студенттердің өздік жұмысы
5 Өзгерістерді тіркеу парағы
6 Әріптестердің танысуы

1 ГЛОССАРИЙ
1 АББРЕВИАТУРА – сөздерді шартты түрде қысқарту немесе оны бастапқы
әріптермен белгілеу. Мысалы, АҚШ – Америка Құрама Штаттары.
2 АБЗАЦ – жаңа жолдан әрі кейін шегеріліп басталатын текс бөлігі. Ол
бірнеше жолды қамтып, сөйлемдер мағынасын біріктіріп тұрады.
3 АБСТРАКЦИЯ – зат пен құбылыс туралы нақты ойламай, ауытқушылық, дерексіз
ұғымға ұрыну.
4 АВТОБИОГРАФИЯ – қандай да бір тұлғаның өмірбаяндық өз туындысы.
5 АВТОР – түрлі салаларда шығарма жасаушы тұлға. Әдебиеттегі, өнердегі,
ғылымдағы, т.б. твочестволық еңбек иесі.
6 АГИТАЦИЯ – ауызша немесе баспасөз арқылы қалың көпшілікке идеялар мен
лозунгілер таратып, саяси тұрғыдан үгіттеп, әсер ету қызметі.
7 АКСИОМА – дәлелдеуді қажет етпейтін, онысыз да белгілі ақиқат.
8 АКТУАЛЬНЫЙ – бүгінгі күні уақыты пісіп жетілген, тез шешімді қажет
ететін, маңызды да, өзнкті мәселе.
9 АЛЬМАНАХ - әр түрлі авторлардың әдеби шығармалар жинағы. Кезең – кезең
сайын шығып тұруы мүмкін.
10 АНАЛИЗ – тиісті оъектіні жан – жақты талдап көрсететін, ғылыми –
логикалық тұрғыдан ой – топшылаулар жасайтын зерттеу әдісі.
11 АНОНИМ - өз есімін жасырушы шығарма авторы.
12 АРГУМЕНТ – бір нәрсені дәлелдеуге негіз болатын логикалық тұжырым.
13 БРИФИНГ – белгілі бір мәселелер жөнінде үкімет ұстаған бағытты арнаулы
өкілдің бұқаралық ақпарат құралдары журналистері алдына шағын мәжіліс
өткізіп, баяндап беруі. Мысалы, халықаралық келіссөздерде болған мәмілені
мәлімдеу, түсіндірме жасау.
14 БРОШЮРА – шағын көлемдегі шығарма берілген, жұмсақ мұқабамен шығатын
жұқа кітап.
15 ВЕРСИЯ – факті немесе оқиға туралы бір-бірінен айырмашылығы бар әрқилы
түсіндірмелер, ұғымдар.
16 ВЕРСТКА – терілген материлдар гранкілері арқылы типографияда газет,
журнал беттерін дайындау.
17 ВУЛЬГАРИЗМ - әдеби тілде қолданылмайтын дөрекі сөздер.
18 ГОНОРАР – бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған материалдары үшін
авторға берілетін қаламақы.
19 ГРАНКА - әлі верстка жасалмаған баспаханалық терімнің бір бөлігі.
Әдетте жүз жолдай көлемнен аспайды.
20 ДЕЗИНФОРМАЦИЯ – жалған хабар арқылы жаңылыстыру.
21 ДЕНЬ ПЕЧАТИ – дәстүрлі баспасөз күні. Жыл сайын 28 маусым күні аталып
өтеді. “Түркістан уалаяты” газетінің 1870 жылы алғашқы нөмірі шыққан күнге
орай белгіленген. Аталмыш мерекелік күні творчестволық арнайы сыйлықтар
тапсырылады.
22 ЖАНР - әдеби немесе публицистикалық шығарма түрлері.
23 ЖУРНАЛИСТ – бұқаралық ақпарат қүралдарында тұрақты жұмыс істейтін,
арнаулы кәсіби мамандығы бар қызметкер. Оның жұмысы идеологиялық, қоғамдық
саланы қамтып, творчестволық тұрғыда еңбек етеді. Отанға, халыққа қызмет
етіп, публицистика саласында шығармалар береді. Ішкі-сыртқы мәселелерге
белсене араласып, қоғамдық пікір қалыптастыруға қатысады.
24 ЗАМЕТКА – бір оқиғаның, фактінің негізінде жазылатын қысқаша хабар.
25 ИДЕОЛОГИЯ – қоғамдық санадағы идеялар жүйесі, ілім. Саясат, мораль,
ғылым, өнер, дін жөніндегі ұғымдар мен көзқарастар жиынтығы. Ол қоғам
дамуына белсене әсер етеді. Идеология прогресшіл немесе реакцияшыл болуы да
мүмкін.
26 ИЛЛЮСТРАЦИЯ–кітап, газет, журналдар тексіне орай берілетін суреттер.
27 ИНТЕЛЛЕКТ – ақыл, адамның ойлау қабілеттілігі.
28 ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ – ой еңбегінің адамдары. Мәдениет пен ғылымның әр түрлі
салаларынан арнаулы білімі бар адамдар.
29 ИНТЕРВЬЮ – сұрақ-жауап түрінде белгілі бір тұлғаның оқиға мен факті
жөнінде журналистке айтқан әңгімесі, сұхбаты. Оның зәру мәселе бойынша
пікірлері мен көзқарасын, берген мәліметін бұқаралық ақпарат құралдарында
жариялау үшін журналистің жазып алуы.
30 ИНТЕРПРЕТАЦИЯ – бір нәрсенің мәнін ашу, ұғындыру,. Қайсыбір текстке
түсіндірме жасау.
31 ҚазТАГ – Қазақстан мемлекеттік телегреф агенттігі. Республиканың
бұқаралық ақпарат құралдарын информациямен қамтамасыз етеді. Ішкі-сыртқы
хабарларды жинап таратады.
32 КАЛЛИГРАФИЯ – анық, әдемі жазу өнері.
33 КОНЦЕПЦИЯ - өмір құбылысына көзқарас білдіріп, тұжырым жасау.
Жазушының, ғалымның, журналистің т.б. негізгі түйінді ойлары.
34 КОРРЕКТОР – баспасөз материалдарын баспаханада теру кезінде кеткен
қателерді гранкіден, не версткалау кезінде беттерден жөндеп, түзететін
қызметкер. Ол саяси, орфографиялық, стильдік тұрғыдан сауатты болуы тиіс.
Типографиялық техникадан хабары болуы керек.
35 КОРРЕКТУРА – баспаханалық терімнен кейін оттискіде байқалған қателерді
жөндеу.
36 КОРРЕСПОНДЕНТ – бұқаралық ақпарат құралдарының жер-жерден хабар жинап
беріп тұратын тілші қызметкері.
37 КОПИЯ – түпнұсқаның тура көшірмесі.
38 КУРСИВ–формалық тұрғыдан қолжазба әріптерге ұқсайтын типографиялық
қаріп.
39 ЛЕТУЧКА – редакция ұжымының жедел әрі қысқаша өткізетін өндірістік
жиналысы.
40 МАКЕТ – арнаулы бланкіге сызықтар арқылы түсірілген газет беттерінің
дәл жасалынған жоспары.Сонын үлгісінде шығатын газет беттері дайындалып
,безендіріледі.
41 ОФСЕТ – типографияда жасалынған цинк қаңылтырдағы газет бетінін бейнесі
сол күйінде резина пленкасына түсіріледі де, одан соң қағазға басылатын
тәсіл.
42 ОЧЕРК – көркем жанрға жатады, публицистикалық сарында жазылады.
Негізінен фактіге құрылады,ойдан шығарылмайды. Оқиға,фактілер
зерттеліп,баяндалады. Оныңкейіпкерлері өмірде бар адамдар, нақты деректер
баяндалады.Көбіне кейіпкерлер бейнесі суреттеліп беріледі.
43 ПАМФЛЕТ – заманға кереғар, қоғамдық- саяси өмірдегі кейбір келеңсіз
құбылысты, сондай-ақ әлдебір жеке қайраткерлер туралы әшкерлеу, келемеж
мақсатындағы актуальды да, көркем публицистикалық шығарма.
44 ПАРАДОКС - әдеттегі қалыптасқан жағдайдан бөлек, күтпеген тосын пікір,
құбылыс.
45 ПЕТИТ – ұсақ типографиялық шрифтің түрі.
46 ПОЛЕМИКА – баспасөзде, жиналыста бір нәрсеніталқылау кезінде болатын
айтыстар.
47 ПОЛИГРАФИЯ – баспа өнімдерінің барлық түрін шығаратын өндіріс саласы.
48 ПРЕССА – мерзімді басылымдар, газеттер мен журналдар т.б.
49 ПРИНЦИП – негізгі идеалға сай ауытқымай іс-әрекет көрсету тәртәбі.
50 ПРОБЛЕМА – теориялық және практикалық мақсаттағы шешімін күткен
өзектіде, аса қажетті мәселе.
51 ПРОГРЕСС – алға жылжу, қоғамда неғұрлым жақсы жағдайға жету, дамудың
жоғары сатысына өту.
52 ПРОПАГАНДА – ілімді, саяси теорияны, көзқарасты, идеяны баспасөзде және
ауызша түрде тарату мен түсіндіру, насихаттау.
53 ПУБЛИКАЦИЯ – баспасөзде жалпыға арналып жарияланған хабар, жазылған
материал.
54 ПУБЛИЦИСТ – қоғамдық-саяси мәселелер туралы қалам тартып жүрген
журналист, қаламгер.
55 ПУБЛИЦИСТИКА – мерзімді басылымдарда саясат пен қоғамдық өмір
мәселелерінің жазылып,жариялануы. Журналистика саласының материалдары.
56 ПСЕВДОНИМ – жазушы. журналистердің
баспасөзде шын аты-жөнінің орнына ойдан шығарылған бүркеншік есімді
пайдалануы.
57 РЕДАКТОР – мерзімді басылымның жетекшісі, редакция коллективінің
басшысы. Газет,журналдардың саяси бағытына, идеясы мен мазмұнына, жалпы
оқырмандар үшін тартымды шығуына жауап беретін тұлға. Сонымен бірге тиісті
мәселелерді шешіп, ұйымдастыру жұмыстарын жүргізуші.
58 РЕКЛАМА – бұқаралық ақпарат құралдары арқылы әлдебір нәрсені кеңінен
білгізу мақсатында жарнамалау.
59 РУБРИКА – газет бетіндегі біріктіріліп берілген материалдарға, сондай-
ақ жүйелі түрде жарияланып тұратын кезеңдік материалдарға тағылатын ортақ
айдар.
60 СТАТЬЯ – мақалада ірі өмір құбылыстары мен фактілері терең анализ
жасалып, теориялық және практикалық тұрғыдан жинақталып, қорытылады.
61 ХРОНИКА - әдетте тақырыпсыз берілетін қысқаша хабар түрі.
62 ЦЕНЗУРА – баспасөзде жарияланатын шығармаларға ерекше бақылау жасау.
63 ЭТИКА – адамдардың моральдық адамгершілік қасиеттер жөніндегі нормалар
жүйесі. Отанға, қоғамға және өзара қарым – қатынас мәселелерін, міндеттерін
айқындайтын болмыс, әдет-ғұрып.

2 ДӘРІСТЕР
1-дәріс

тақырыбы: Қазақстан Конституциясы және БАҚ пен этика
Паблик рилейшнз концепциясының дамуы. Қоғаммен байланыстың теориясы
мен іс-тәжірибесі.

Қазіргі қоғам дамумен пайда болған Паблик Рилейшнз қарым-қатынастың,
байланыс жасаудың әдіс-тәсілдерінің ара-жігін ашып көрсететін байланыстың
ерекше түрі. Паблик Рилейшнз анықтамасының өзінің әр алуандығының өзі оның
қызметінің сан қырлы екенін көрсетеді. Диплом жұмысында осы алуан
сараптамаларға өзімше сараптама жасап, оның Қазақстандағы қызметінің
бірнеше қырларын ашып көрсетуге тырыстым. Паблик Рилейшнз (public
relations–«қоғаммен байланыс»)- өзіне берілген анықтамалар санына қарағанда
кең мағыналы ұғым екенін жан-жақты талдау арқылы жұмыстың өзектілігі
айшықтала түсті. 1975 жылы (Foundation for Public Relations Research and
Education)атты американдық ұйым осы сөздің 500 анықтамасын тапқан болса,
бүгінгі таңда Қазақстанда Паблик Рилейшнз тоғыз түрлі қызметімен көрніс
табуда.
Ағылшындық С.Блэк PR-ға мынадай анықтама береді: «Шынайы және толық
ақпарат арқылы қоғаммен байланысты жетілдірудегі ғылым және шеберлік өнер
болып табылады»[1, 26 б].
Көптеген пікірлерге қарамастан, PR-дың негізгі болмысы: ғылымнан технология
байланысымен өнерге дейінгі сатылардан тұрады.
PR-ға өзге пікірді ХХ ғасырдың басында Э.Бернэйз білдірді: «паблик
рилейшнз – қоғамның бейімін және іс-әрекетін, сондай-ақ ұйымның қоғам
көзқарасымен байланыстық әрекетін өзгертуге негізделген, бағытталған
күш»[2, 56 б]. PR-ды анықтаудағы «әрекеттік» пікірді Британдық қоғаммен
байланыс Институты да (IPR) жалғастырады: «паблик рилейшнз – ұйымның
қоғаммен жағымды байланыс орнатуға бағытталған ұзақ жоспарлы іс-әрекет.
PR практикалық іс-әрекетке негізделген байланыс түрі деген көзқарасты
қолдайды. Осы зерттеушілердің ішінен В.Г.Корольконың пікірі PR анықтамасына
сай келеді:
«паблик рилейшнз – ақпаратпен (соның ішінде әлеуметтік) басқарудағы арнайы
жүйе, қоғамдық пікір қалыптастырудағы коммуникациялық байланыс.
Жоғарыда аталған пікірлердің ішінен PR теоретиктері В.Хазятон және
С.Ботан зерттеулері негізді деп айтуға болады: «паблик рилейшнз – бұл
әлеуметтік ғылымдарға жататын тез қарқынмен дамып келе жатқан ғылыми
бағыт»[3, 71 б ].
1978 жылы Мехикода өткен Бүкіләлемдік PR ассамблеясының
ассоциациясында PR-дың ғылыми сипаттамалары айтылды. Осы ассамблеяға 30
ұлттық PR ассоциациясы қатысты. Осында паблик рилейшнз практикасы – қоғамға
және ұйымға бірдей қызмет ететін, өмірге енгізілетін жаңалықтарды алдын ала
ұтымды жоспарлауға, саралауға мүмкіндік беретін әлеуметтік ғылым және өнер
түрі деген пікір толық қолдау тапты. Идеалистік жалпылықтан арылған, ешбір
болжамсыз пікірді айрықша атап өту қажет. Бұны Джон Рокфеллер де айтқан,
адаммен байланыс орната білу – бұл біз қант пен кофені қалай сатып аламыз,
сондай мүмкіндігі бар тауар деген. Және бұл үшін екі есе артық төлер едім –
деп коммерциялық қырын танытып отыр.
Түрлі анықтамалар мен көзқарастарға қарамастан, зерттеушілер бір
тұжырымда келісушілік білдіреді: қоғаммен байланыстың бір әрекеті – ұйыммен
оның толық аудиториясымен коммуникациялық басқару түрі.

Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Блэк Сэм. Паблик рилейшнз.Что такое?. М., 2000.
2. Блэк Сэм. Введение в паблик рилейшнз. Ростов-на-дону, 2008.
3. Блажанов Е.А. Приглашениев мир цивилизованных рыночных и общественных
связей. М., 2004.
4. Паблик рилейшнз или как успешно управлять общественным мнением.
М.,2008.
5. Буари Ф.А. Паблик рилейшнз или стратегия доверия. М., 2001.

2 -Дәріс.
тақырыбы: Саяси коммуникация: ерекшеліктері мен проблемалары
Саяси коммуникацияны ғылыми зерттеудің бағыты ретінде алғаш Батыс
ғалымдары өз еңбектерінде жан-жақты қарастырған. Сонымен коммуникация
түсінігін кеңінен ашу үшін, американдық зерттеушілер Г.Лассуэлл, Л.Пай,
Т.Шибутани, Ю.Хабермас, француз саясаттанушылары Ж.М.Коттрэ,
Р.Ж.Шварценберг, канадалық зерттеуші М.Маклюэн, неміс ғалымы Н.Винер,
голландиялық зерттеушілер Й.Бордвик пен Б.Ван Каам, американдық
әлеуметтанушылар Б.Берельсон, Г.Годэ, П.Лазарсфельдтар зерттеу жасаған.
Негізінен «коммуникация» ұғымы ғылыми зерттеулерде ХХ ғ. пайда болған
термин. Қазіргі «ақпарат ғасыры» саналатын ХХІ ғасырда коммуникация барлық
саяси-әлеуметтік процесте басты элемент болып есептеледі.
Жалпы, «саяси коммуникация» ұғымы туралы әр түрлі тұжырымдар
қалыптасқан. Мәселен, Р.Ж.Шварценберг: «саяси коммуникация дегеніміз –
басқарушы мен бағынышты арасындағы олардың өзара келісімге келу
мақсатындағы ақпарат алмасу» [8] деп көрсетсе, ал «Саяси» энциклопедияда:
«Саяси коммуникация – (communicatio лат. тілінен аударғанда – хабарлама,
жеткізу, әңгімелесу, сөйлесу деген мағына береді) саяси қызметті жүзеге
асыратын, қоғамдық пікірді қалыптастыратын, азаматтардың қажеттіліктері мен
мүдделері есебін ескере отырып, олардың саяси әлеуметтендірілуін қамтамасыз
ететін саяси ақпараттарды алмасу және жеткізу процесі» [9] деген пайымдама
ұсынылады. Демек, саяси коммуникация саяси жүйедегі саяси-әлеуметтік,
экономикалық, мәдени процестермен тығыз байланыста дамитын жаңа ақпараттық
технологиялар арқылы саяси субъектілердің өзара және қоғаммен арадағы хабар
тарату, алмасу деген мағынаны білдіреді деп қорытындылауға болады. Сондай-
ақ, коммуникация мәселесін саясаттану, философия, әлеуметтану, психология
және педагогика тәрізді бірқатар гуманитарлық ғылым салалары зерттеу нысаны
етіп алып, өздерінің ұстанатын бағытына сәйкес жан-жақты қарастыратыны
белгілі жайт. Бұл ретте әрбір қоғам мүшелерінің билікпен өзара байланыс
орната отырып, ақпарат алмасуға түсуін, олардың саяси іс-шараларға белсене
қатысуын қажет ететін бүгінгі таңда коммуникация мәселесін саяси ғылым
саласында зерделеу зор маңызға ие. Автор, саяси коммуникацияның
Қазақстандағы қалыптасуы мен дамуын әр жылдардағы жаңа саяси
технологиялардың қалыптасуына байланысты мынадай кезеңдерге бөліп
көрсетеді:
Бірінші кезең – 1991-1998 жылдар аралығы. Бұл уақытта Қазақстан
Республикасы өзінің дербес Ата Заңын қабылдап, жаңа саяси жүйеге өтіп,
өзіндік дамудың жаңа жолын қалыптастырды. Саяси жүйеде шетелдік түрлі
технологиялар тәжірибелерін қолдану арқылы тәуелсіз мемлекетімізде тұңғыш
рет саяси коммуникацияның қалыптасуына алғышарт жасалды. Бұл әсіресе, осы
аралықтағы сайлау науқандарында нақты байқалған болатын.
Екінші кезең – 1998-2007 жылдарды қамтиды. Ата Заңымызға енгізілген
өзгерістер арқылы саяси жүйені нығайта отырып, жұртшылықты
ақпараттандырудың әртүрлі стратегиялары мен бағдарламалары жасалды.
«Қазақстан Республикасының Бұқаралық ақпарат туралы Заңы», «Ақпараттандыру
туралы», «Байланыс туралы» Заңдардың жекелеген баптарын жаңарту арқылы,
еліміздегі саяси коммуникацияның тиімді қызмет етуіне жол ашты. Сайлаудың
жаңа жүйесі қалыптасып, оны жүзеге асырудың әртүрлі тәсілдері енгізілді.
Ұялы байланыс, телефакс, Интернет т.б. сияқты жаңа байланыс түрлері кеңінен
таралып, еліміздегі саяси коммуникацияның дамуына ықпал етті.
Үшінші кезең – 2007 жылдан бастап күні бүгінге дейінгі аралықты
қамтиды. Қазақстан Республикасы президенттік-парламенттік басқарудағы жаңа
саяси жүйені қалыптастыра келе, әлемдік тәжірибелерді ескере отырып, қоғам
мен билік арасындағы өзара байланысты нығайтудың жаңа форматтарына өтуге
көшті. Елімізде «электрондық үкімет», ақпарат таратудағы «сандық формат»
сияқты жаңа тәсілдерге өтудің бастамалары жүргізілуде.
Біздіңше, саяси өмірде саяси коммуникация қоғамға ықпал етудің мықты
және сенімді құралдарының бірі болып есептеледі. Саяси коммуникация нақты
саяси жүйе шеңберінде саяси субъектілермен қатар, аталған жүйемен және
тұтастай қоғаммен арада саяси ақпарат алмасу процесін көрсетеді. Бұған қоса
айтарымыз, бұл коммуникативті кеңістікте саясаткерлер бұқаралық ақпарат
құралдарының көмегімен өздері үшін жағымды қоғамдық пікірді қалыптастыруға
тырысады. Сондықтан, саяси коммуникация процесінің қатысушылары билік
органдары, БАҚ және қоғам болса, ал мәні – сенім, хабарламалар құрау,
символдарды жасау мен тарату және мағыналарын түсіндіру болып табылады.

3 -Дәріс.
тақырыбы: PR-дың мәні мен мазмұны
Отандық PR дамудың бірнеше кезеңінен өтіп кетті. Ендігі, мәселе
қазақстандық PR ғылымы мен білім беру жүйесін одан әрі жетілдіру. Кәсіби PR
маманын дайындауға бағытталған жаңа көзқарас негізінен мынадай мәселерде
көрініс табуы керек. Біріншіден, кез-келген ғылым мен мамандықтың дұрыс
берілуі мен дамуы оларға деген мемлекеттің ұстанымына байланысты. Жоспарлы
экономикадан нарықтық экономикаға, тоталитаризмнен демократияға өткен
еліміз PR-дың Қазақстанда тарауына қолдау көрсетіп отырғанымен де, білім,
ғылым саласында нақты жүйеленген шараларды қолға алу артықтық етпес.
Екіншіден, оқу саласындағы басты қиындықтардың бірі болып табылатын
білім үрдісінде тәжірибелі-оқытушылардың тартылмауы. PR-шыларды оқытып,
дайындаудың әлемдік тәжірибесінде практик-оқытушыларсыз маман дайындау
мүмкін емес. Мәселен, “Ресейлік PR мамандарын даярлаудың басты базалық оқу
орны Мәскеу Мемлекеттік Халықаралық Институның “жұртшылықпен байланыс”
бөлімшелерінде консалтингтік агенттіктер мен фирмаларда қызмет атқаратын
практик PR-шыларды оқытушылық қызметке тарту кең тараған. PR агенттіктер
өкілдеріне өздері дәріс беретін студенттер арасынан дарынды мамандарды
таңдап алуға мүмкіндік береді” [11, 21 б].
Практик PR мамандарын оқытушылық қызметке тартудың бұл әдісі жас
мамандардың әртүрлі компанияларда тәжірибеден өтуіне жол ашады. Кезінде
осындай тәжірибені Қазақ Ұлттық Университетінде жасалған. Бірақ Отандық PR-
шылар ниет білдіре қоймады.
Үшіншіден, PR нарықтағы басты ойыншылар мен операторлардың басын
қосатын Жұртшылықпен байланыс жөніндегі Ұлттық Қауымдастық (НАСО) мамандар
даярлау мәселесіне тың көқарас танытуы керек. Ұлттық қауымдастықтың басты
міндеті ретінде: ел алдында PR-ды жарнамалау, нарықтың ортақ қалыптарын
жасау және кәсіби әрі сапалы қызмет көрсетуді қалыптастыру мәселелері
көрсетілген. Ресейдің Жұртшылықпен байланыс жөніндегі Қауымдастығы (РАСО)
білім жүйесінде маңызды роль атқарды. Аталмыш қауымдастық 1993 жылы
бастама көтеріп, Паблик рилейшнз менеджерлерінің мектебін құрған болатын.
Сондай-ақ, Қауымдастық PR теориясы мен практикасына қатысты отандық
оқулықтарды шығаруды да жолға қоя білді.
Төртіншіден, PR мамандарының біліктілігін арттыруға көмектесетін қысқа
мерзімді курстарын, семинар-тренингтерді көптеп ашуды шешу керек.
Бесіншіден, келешекте PR мамандығы бойынша ғылыми магистр
дәрежесін енгізу қолға алған жөн. Сонда PR мамандарын оқу орындарында
әзірлеу тек қана бакалавр деңгейінде қалып қоймай, одан ары ғылыми
дәрежеде де жалғасатын болады. Мұндай тәжірибе алғаш рет Ұлыбританияның
Стерлинг Университетінде 1998 жылы енгізілген болатын. Ал, бүгінде
Ұлыбританиямен қатар дамыған мемлекеттердің көптеген университеттері PR
магистрін дайындау үстінде.
Алтыншыдан, PR дегеніміз түрлі ғылымдардың басы тоғысатын ғылым
түрі. Сондықтан да, PR-шы саясаттануды да, экономиканы да, психологияны да
білуі және мүмкін болса басқа да ғылыми салалардан хабардар болуы тиіс.
Білім беру жүйесінде осы мәселеге қатысты екі тәсіл қолданылады.
Біріншісі, келешек PR мамандарын әзірлейтін кейбір оқу орындары сол бір
факультеттің оқу бағдарламасына әр алуан ғылым өкілдерінің дәріс
оқуын жолға қояды. Ал, екіншісі, Мәскеу Мемлекеттік Университетіндегідей
журналистика факультетінде жеке PR тобы, жеке жарнама бөлімі бар да,
ал, психология факультетінде арнайы “Жарнама және PR психологиясы”
мамандығы ашылған. Біздің оқу орындары да осы мәселе төңірегінде ойланса?

Осы уақытқа дейін отандық PR нарығы өз дамуында үш кезеңді басынан
өткерді. Біріншісі, 2000 жылдың қараша айында “Қазақстанға PR-дың келуі”
тақырыбында өткен тұңғыш ғылыми конференциядан басталса, екіншісі, сала
үшінаса маңызды оқиғалар болып табылатын 2001 жылы Жұртшылықпен
байланыс жөніндегі Ұлттық Қуымдастық пен 2002 жылы “Пиаршы” клубының
құрылу кезімен тұспа-тұс келеді. Ал, үшінші кезеңге жаңа PR
агенттіктердің құрылуымен, PR-ды қолдана бастаған компаниялар санының
өсуімен тығыз байланысты 2003-2005 жылдарды жатқызуға болады. Ендігі
кезең PR мамандарын оқыту жүйесі мен жалпы ғылымды қарқынды түрде
дамытуға бел шешіп кірісетін уақыт болу керек. Және де, бұл ортақ іске
отандық PR кеңістікте жүрген барлық тараптар бір адамдай қатысады деп
сенемін. Өйткені, ғылымы мен білімі жоқ сала- болашағы бұлынғыр.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Блэк Сэм. Паблик рилейшнз.Что такое?. М., 2000.
2. Блэк Сэм. Введение в паблик рилейшнз. Ростов-на-дону, 2008.
3. Блажанов Е.А. Приглашениев мир цивилизованных рыночных и общественных
связей. М., 2004.
4. Паблик рилейшнз или как успешно управлять общественным мнением.
М.,2008.
5. Буари Ф.А. Паблик рилейшнз или стратегия доверия. М., 2001.

4-Дәріс.
тақырыбы: Қоғаммен байланыстың әлеуметтік ролі. Қазіргі қоғамдағы
паблик рилейшнз институттарының қызметі
PR-дың мақсаты – екі жақты байланыстың бір мақсатқа жету үшін,
шынайлыққа негізделген ақпаратпен толық танысу үшін, ортақ көзқараста
қалыптастыруы.
PR болмысын ұйымның болжамды мақсатының қоғам саясатына тиімді болуында
анықтауға болады.
Кәдімгі PR әрекеті бір-бірімен тығыз байланысқан 4 бөлімнен тұрады:
1) көзделген мақсаттың зерттелуі
2) бағдарламаның даярлануы
3) бағдарламаның іске қосылуымен байланысы
4) нәтиженің зерттелуі, бағалануы
PR басты принциптері:
- ұйым мен қоғамға тең пайдалы іс-әрекет, сондай-ақ осы басқару ісімен
айналасушылардың әділ болуы;
- ақпараттың ашық болуы
- PR жүйесіндегі материалдардың даярлануы, БАҚ-та жариялануы кезінде
журналистердің материал беруінде келеңсіз жағдайларды болдырмау;
- өзің туралы тек шындықты, шындықтан басқа ештеңені айтпау. (бірақ,
әрине, бүкіл шындықты емес. PR-дың өзгешелігі осында – қай ақпаратты
жариялауға болады және қайсысын болмайды);
- өзара тиімділік принципі
PR функциялары:
1. менеджмент бөлігі ретінде жоспарлы және тұрақты жұмыс атқару
2. ұйым мен қоғам арасындағы байланыста роль атқарады
3. ұйымның ішкі және сыртқы ортасында пікір, қабылдай, іс-әрекеті жайлы
мониторинг жүргізеді
4. саясаттың қоғамға жүргізілген саясаттың арасында болған даудамайды
шешуге тырысады
5. ұйыммен қоғамға жүргізілген саясаттың арасында болған даудамайды
шешуге тырысады
6. ұйыммен қоғамның дамуынан туған жаңа саяси іс-әрекеттер арасында
кеңесшілік етеді
7. қоғам мен ұйым арасындағы байланысты екі жақты тиімділігін орнатады
8. ұйымның ішінде және сыртында арнайы керек көзқарастарды, қабылдауды
қалыптастырады
9. ұйыммен қоғам арасында әрдайым жаңашыл байланыстарды туғызып отыруы
керек
10. екі жаққа бірдей сенімділікті, түсінушілікті орнатады
11. ұйымның «жағымды келбетін» қалыптастырады
12. ұйымның беделін сақтау керек
Жалпы PR-дың басты үш функциясы бар
1. Қоғамның ұйымға деген сенімділігін, ұйымның толық мақсатына сай келуін
қадағалау
2. ұйым қоғам үшін қызмет етуі
3. ұйым мен қоғам арасында бірдей тиімділік
PR-да сондай-ақ қоғаммен қарым-қатынасына, байланыс орнатуына, сөйлесуіне
үлкен мән беріледі.
PR мамандары бұны жетік білуі керек.
Байланыс орнатудың бірнеше жолдары бар:
1. әрдайым шын және толық ақпарат алуға тырысу
2. хабарландыру қарапайым және ұғылықты болу керек
3. асырып айтудан, әсірелеуді қолданудан аулақ болу
4. ескеруге қажет нәрсе: аудиторияның жарты - әйел адамдар
5. қарым-қатынас қызғылықты, жолықтырмайтындай болуы
6. сөйлеу мәдениетіңізге үлкен мән беру
7. қоғамның пікірін білуге уақыт бөлу
8. қоғамдық пікірді білу және әрдайым байланыста болу – басты қағида
9. қарым-қатынас кезінде сенімді және жүйелі болуыңыз керек.
1.3. PR мамандарының қасиеттері мен міндеттері
PR мамандарының басты міндеттері:
1. қоғамдық пікірді жетік білу
2. фирмалар, қоғам, мемлекеттік және қоғамдық ұйымдар арасында байланыс
орнату
3. жалған ақпараттың таралуына, келіспеушіліктерді болдыруға, өсектердің
елең алуына жол бермеу
4. фирманың имиджін және танымалдығын қалыптастыру
Көбіне PR мамандары:
- жарнама компанияларын жүргізу
- лотерея ұйымдачтыру
- БАҚ-та қызмет етуге мүмкіндік алады
PR мамандарының қасиеттері:
1. байланысты ұйымдастырудың мазмұнын білу
2. қоғамдық пікірді, адамдармен байланысты басқару
3. стратегиялық ойлау қабілеті. PR мамандарының мақсаты – байланыстың
жүйесін, бағытын білу
4. өз нәтижелерін бағалай білу қабілеті
5. ұйымды басқара білу
Осы қасиеттер төменгілердің тууына әсер етеді:
- сөз шешендігі
- жеке басының сүйкімділігін
- жұмыс сүйгіштік
- жауапкершілік
- белсенділік
- жетістіктерге ұмтылу

5 -Дәріс.
тақырыбы: Қоғаммен байланыс қызметінің негізгі құрамды бөліктері
Қоғамдық байланыстардың мүмкіндіктері мен маңызын абсолютті етуге
болмайды. Себебі, біріншіден бұл қызмет қалыпты функциялау үшін белгілі бір
экономикалық, саяси және әлеуметтік шарттарды қажет етеді: демократиялық
мемлекеттің болуы, ол азаматтың қоғам мен оның институттарын экономикалық,
саяси және рухани еркіндікпен қамтамасыз етеді. Бір сөзбен айтқанда PR
қызметі көбінесе «бүкіл қоғамынң жағдайына» байланысты жүзеге асады. Сондай-
ақ қоғам мен мемлекет арасындағы қатынастар ретінде қоғамдық байланыстар
контактілердің бірден-бір механизмі болып табылмайды. Демократия кезінде
мемлекет азаматтық қоғаммен өзара қатынас үшін қатынастардың әмбебап
критерийі – заңдылықты шығарады. Ашық демократия институттары бар
комитеттер мен комиссиялар қоғамыдқ кеңестер мен палаталар және т.б.
Қорыта айтқанда, қоғаммен байланыс ұйым мен қоғамынң өзра қатынасымен
байланысты барлық проблемаларды шешпейді, тек белгілі бір тобын – тұрақты
позитивті әсерлерді құру, имиджі қалыптастыру, қоғамдық өзгерістерге
бейімделу, қоғамдық пікірді ескеру, қоғам қажеттіліктеріне назар аудару
және т.б. шешуге көмектеседі.
Соған қарамастан, бұл проблемаларды шешу маңызды стратегиялық сипат
алады. Қоғам мен мемлекет арасында диалог құру үшін болған қоғамдық
байланыстың маңызы ерекше. Барлық демократиялық дамыған мемлекеттерде
қоғамдық байланыс өте қажетті элемент болып табылады. Мемлекеттік
басқарудың атқару қызметінде қоғамдық байланыс ерекше роль атқарады.

Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Блэк Сэм. Паблик рилейшнз.Что такое?. М., 1990.
2. Блэк Сэм. Введение в паблик рилейшнз. Ростов-на-дону, 1998.
3. Блажанов Е.А. Приглашениев мир цивилизованных рыночных и общественных
связей. М., 1994.
4. Паблик рилейшнз или как успешно управлять общественным мнением.
М.,1998.
5. Буари Ф.А. Паблик рилейшнз или стратегия доверия. М., 2001.

6 -Дәріс.
тақырыбы: XVII-XX ғасырдағы қоғаммен байланыс
Қоғаммен байланыс (PR) орнату қызметінің біздің елімізде де қалыптасу
қадамдары сонау өткен ғасырлардан басталады. Қазақ жерінде XVI-XVIII
ғасырларда Хандық билік болғаны тарих деректерінен мәлім. Өз зерттеуімізге
қатысты, осы хандық биліктегі, ханның кеңесшісі қызметін ерекше атап өтуге
болады. Бұл қызметті қоғамның дамуының әр кезеңінде елбасы кеңесшілері
болған Қорқыт, Асан қайғы, Қазтуған, Доспамбет, Шалкиіз, Жиембет, Марғасқа,
Ақтамберді, Бұқар есімді тұлғалардың өз тарихи миссияларын орындағандығынан
байқаймыз. Жыраулар, хан сарайындағы саяси жағдаймен халықты, ал халықтың
тұрмыс жағдайымен хандарға ақпарат жеткізуші қызметін атқарғандығын анық
байқатады. Сондай-ақ, жыраулар жалынды жырларымен ханның өзіндік имиджін
қалыптастырған деуге негіз бар.
Бұдан кейін, ХХ ғасырдың басындағы қазақ зиялыларының бастамасымен
жарыққа шыққан басылымдар, сол кездегі халық пен билік арасындағы негізгі
ақпарат көзіне айналған еді. Алайда, ол уақыттағы үкіметтің солақай саясаты
олардың кең таралып, қоғамда болып жатқан жаңалықтарды ашық жеткізуіне
қарсы болды. Мұндай басылымдардың қатарына жататын «Серке», «Қазақ»,
«Қазақстан» газеттері мен «Айқап» журналы өздерінің коммуникациялық
қызметтерін атқарған болатын.
Социалистік кезеңдерде паблик рилейшнз қарым-қатынас ретінде,
партиялық цензураның қатаң бақылауында болды. Олар осы кезде ауызша
нұсқаулар түріндегі жабық және жартылай жабық жиналыстар мен талқылаулар
(«тек КОКП мүшелері үшін» түрінде) сияқты паблик рилейшнздің жасырын
түрлері пайда болды. Ал, КСРО ыдырағаннан кейін, әр мемлекет өзінше жаңа
жүйені қалыптастырды. Біздің еліміздегі PR (паблик рилейшнз) Қазақстан
тәуелсіздік алған жылдардан бастап батыстық үлгілермен қалыптаса бастады.
Яғни, PR-дің Қазақстандағы қадамдары әлі де қалыптасу үстінде. Жалпы
қоғамдық байланыстардың бай тарихына қарамастан олар әлі жеткілікті
зерттелмеген, сондықтан оларды заман талабына сай зерттеу қажеттілік болып
табылады.

Семинар сұрақтары:
1. Қоғаммен байланыс (PR) орнату қызметінің біздің елімізде қалыптасу
қадамдары қай кезеңнен басталады.

7 -Дәріс.
тақырыбы: Паблик рилейшнздің басқару саласындағы рөлі
Басқару медиаторы ретіндегі қоғаммен байланыс рөлін PR-дағы басқару
объектілері арқылы анықтауға болады. PR-ны «коммуникативті менеджмент»
ретінде анықтау тұрғысынан алғанда басқару объектісінің негізгі
коммуникация болады. Бірақ PR – қызметі коммуникациямен ғана шектелмейді.
Американдық теоретик Дж.Марстон PR қызметінің 4 негізін көрсетеді: зерттеу
(research), әрекет (action), жүздесу (communication), баға
( caution ). Бұл жүйе RACE деп аталады. Қоғаммен байланыс процесінің 4
кезеңін басқа да ғалымдар атап көрсетеді: мәселені анықтау, бағдарламаны
жобалау және құрау, әрекет және коммуникация; бағдарламаның бағасы.
Осылай ұйым мен қоғам арасындағы тұрақты және динамикалық қатынастарды
құруға бағытталған күрделі көп функциялы басқару қызметі пайда болады.
Нәтижелі шындық, әрекет ретіндегі феноменнің негізін табу үшін ғылыми
әдістің бірі – функционалды әдісті қолданамыз. PR –ға қатысты тура және
жанама функцияларды анықтап, талдаймыз, олар берілген қызметтің рөлін және
практикалық тапсырмаларды орындау бағытын көрсетеді.
Қазіргі зерттеушілер қоғаммен байланыс функцияларының модельдерінің
түрлі жіктелуін ұсынады. Түрлі елдердің белгілі зерттеушілерінің
жіктеулерін қарастырайық. Қоғамдық байланыстар жөнінде алғашқы ресейлік
кітаптар жазған авторлардың бірі Л.Б.Невзлин қоғаммен байланыс функциясының
мынадай түрлерін ұсынады: қоғамның түрлі контингенттінде ұйымның позитивтік
имиджін құру; жағымды ішкікорпоративтік ортамен қамтамасыз ету;
шиеленістерді тоқтату; қоғамдық пікірді білу; ұйымның қоғамға әсерін
талдау. Ағылшын зерттеушісі С.Блэк қоғаммен байланыстың функционалды
ерекшеліктерін былай сипаттайды: қоғамдық пікірдің қалыптасуы, екі жақты
жүздесу, шиеленісті тоқтату, өзара құрметтеу мен әлеуметтік жауапкершілікке
көңіл бөлу, қоғамдық және жеке мүдделердің ұштасуы; жақсы қарым-қатынастың
қалыптасып, өндірістік қатынастардың дамуы және т.б.
Көптеген зерттеушілер қоғамдық байланыс функцияларының мынадай
түрлерін атап көрсетеді: жақсы ықыластың дамуы; қоғамды ақпаратпен
қамтамасыз ету; имиджді құру және тұрақтандыру; өнімнің шығуы немесе қызмет
көрсетудің жүзеге асуы; ішкі коммуникацияға әсер ету; оқиғаларды жоспарлау
және жүзеге асыру; іскерлік мақсаттарды нығайту; саясатты түсіндіру;
түсінікті көбейту; мәселелерге назар аудару; талқылауға көңіл бөлу;
қабылдауды, пікірді және тәртіпті өзгертуге көмектесу; әсерлі позицияларды
қалыптастыру, штаттық құрамды мотивациялау; маркетингік және коммерциялық
күштерді нығайту; репутацияны құрып, тұрақтандыру; сенімді қалыптастыру.
PR-ның аталған функцияларында әр түрлілігіне қарамастан көптеген ортақ
белгілері бар. Олардың негізгілері: коммуникативтік-ақпараттық, зерттеу-
аналитикалық, ұйымдық-координациялық, интегративтік.
Біз коммунткация түсінігін, механизмін және ерекшеліктерін қарастырдық.
Енді PR-ның өзге функцияларына көшейік. Көптеген зерттеушілер
коммуникативтік процесте 3 басты компонентті қарастырады: ақпараттық,
перцептивтік және интерактивтік. Біздіңше, PR-ның ақпараттық функциясы
базалық болып табылады. Себебі коммуникация тек ақпараттық жағынан айқын
байқалады. Сондықтан перцептивтік және интерактивтік негіздерді функция
бөліктеріне жатқызуға болады.
Ақпараттық функция. Егер коммуникация процесс ретінде қарастырылса,
онда осы процесс барысындағы берілетін ақпарат коммуникацияның маңызды
элементі болып табылады. Адамзаттық және материалдық ресурстармен қатар
ақпарат басқарудың негізгі ресурсы болып табылады. Кейде «басқару» ұғымы
басқаратын жүйенің басқарылатын жүйеге ақпараттық әсер ретінде
қарастырылады. PR-да позициялау спецификасына қарай берілген функция екі
ақпараттық ағымды басқару түрінде болады. PR – құрылымының ақпараттық
әрекетінің мақсаты – басқару қызметінің мақсатқа жету үшін ақпаратты алуы.
Қоғамдық байланыстың коммуникативті – ақпараттық функцияларының маңызды
міндеттері мыналар: ақпаратты шығару; кері байланысты және ақпараттың
әсердің тұрақты мониторингін шығару; ақпарат жүретін каналдарды зерттеу;
жаңа ақпарат енгізудің әлеуметтік нәтижелерін талдау және т.б.
Перцептивтік ішкі функция. Көпшілік коммуникациясында негізгі рөлді
коммуникация процестері атқарады, яғни жүздесудің перцептивтік жағы.
Қабылдау процесіне «араласатын» факторлар: СМИ, «екінші шындық сферасы» -
образдар мен мифологогемалар әлемі, стреотиптер және т.б. PR коммуникация
адекваттығына, коммуникативті кедергілерді жою үшін болатын кері
байланыстың сапасына баса назар аударады. PR-да коммуникативті стратегия
коммунткативті кедергілерді ескеру арқылы құрылады. Қоғамдық байланыстардың
перцептивтік функциясы қабылдау механизмі мен коммуникативті процестерге
олардың компоненттерін талдау, ақпараттық бұзылу мәселелерін зерттеу,
ақпарат беру желілерінің қатынасына негізделген.
Интерактивтік ішкі функция. Қазіргі кезде интерактивтілік ұғымы
коммуникатор мен аудиторияның кешіккен кері байланысының болуын білдіреді.
Коммуникативтік әсер тек коммуникатор мен рециплетте кодтау мен декодтау
жүйесі бір немесе ұқсас болғанда ғана жүзеге асады. Кодтау – бұл
рециленттің коммуникаторға ұсынатын идеясы. Кодтар – бұл идеяны ақпаратты
алушыға түсінікті ететін символдар немесе белгілер. Кодқа сөйлеудің ауызша
немесе жазбаша формасын, визуалдық образдарды, олардың қозғалысын, иісін,
дыбысын, түсін т.б. қолануға болады. Сондықтан PR интерактивті подфункция
міндеттерінің бірі коммуникацияларға мағыналық ақпарат жеткізу үшін
символдық және семиотикалық жүйелерді құру.
Интегративтік функция. Ортақ корпоративтік философия, корпоративтік
стиль, фирмалық стандарттар – қызмет көрсету, тауар өндіру және т.б. құру.
Ұйымды кең әлеуметтік контексте енгізу; ұйымды және оның дәстүрлерін,
тарихын, фирмалық мәдениетін презентациялау; ұйым персоналына клиенттер мен
партенрлерді және т.б. таныстыру.
Барлық функциялар бір-бірімен тығыз байланысты және тек теория жағынан
ерекшелінеді. Қоғаммен байланыс аумағы өте кең, дегенмен олардың негізгі
функциялары – ұйым мен қоғам арасындағы күрделі әлеуметтік қатынастарды
басқару болып табылады. Осылай қоғамдық байланыстың негізгі қасиеттерін
түсіну үшін теоретикалық негіз бен «қоғаммен байланыс» ұғымына түрлі
концептуалдық көзқарастар, «пәндік өріс» ұғымының негізгі категориялары,
оған тән қасиеттер мен функциялар талданды.
Бірнеше теоретикалық-методологиялық көзқарастарды салыстырмалы талдау,
қоғаммен байланыс көп функциялы күрделі әрекет болып табылатынын көрсетеді
«Басқару» ұғымын зерттеу PR - қызметінің басқаруында өзіндік
ерекшеліктері барын көрсетеді.
Коммуникацияны «қоғаммен байланыс» ұғымына енгізілген маңызды
категория ретінде зерттей отырып, PR - қызметіне тән коммуникативті
принциптерді ескеру керек. Бұл қызметтің негізінде коммуникацияның ерекше
түрі – саналы түрдегі және басқарылатын коммуникация. PR қызметінің
концепциясы күрделі қатынастардың түрлеріне құрылады.
Қоғаммен байланыста басқару объектісі тек коммуникация ғана емес, барлық
PR қызметінің комплексі болып табылады. Концепциялар, категориялар мен
қоғамдық байланыс функцияларының салыстырмалы талдауы қоғамдық байланысқа
екі көзқарас – басқару және технологиялық көзқарасты қалыптастырады.
Біріншісі PR –ны басқарудың ерекше қызметі медиаторы ретінде, екіншісі
технологиялық сфера ретінде қарастырады.
Қоғамдық байланысқа осындай көзқарас позициясынан мынадай анықтама шығаруға
болады. Қоғаммен байланыс – бұл ұйым мен қоғам арасындағы күрделі
әлеуметтік қатынастарды басқару, мұнда оның қызметі қоғамдық мүдделермен
сәйкес келіп, өзара түсіністік пен қолдау табуы керек.

8 -Дәріс.
тақырыбы: Маркетинг жүйесіндегі PR
Бүгінде маркетингтің анықтамасына байланысты әртүрлі көзқарастар бар.
Көптеген шетелдік мамандар бұл ұғымды кеңейтіп, кәсіпкерлік қызметке
бағыттауды жөн көрсе, өзге мамандар бұл пікірді сынай отырып, маркетингтің
дәстүрлі қолдану саласын баса айтады. Менеджменттің өзі бір жағынан
принциптер, амалдар, әдістер және өндірістің басқару түрінің нәтижелігін
жоғарлату мен пайданың өсу мақсатының жиынтығы, екінші жағынан –
тұтынушының өндірушімен өзара байланысуы кезінде, ұжымның өндірістік
қызметі процесінде адамгершілік қатынасты басқару. Бұдан, бұқаралық ақпарат
құралдарының менеджментіне принциптер, амалдар, әдістер және дайындық
түрін, газет номерлерінің шығуын, көпшілік дәрісхана қажеттілігін
қамтамасыз ету мақсатындағы телерадио бағдарламаларын, пайда табу, СМИ
ұжымының өндірістік қызмет процесінде адамгершілік қатынасты басқару
ғылымын, сонымен қатар журналистиканың және ақпарат тұтынушыларының
инфрақұрылыммен өзара байланысын жатқызуға болады.
менеджментінің 1-ші функциясы – қаржылық: кірістің шығыннан артуын
қадағалау, қаржылық жұмыс жүргізу, басылым, телерадиокомпания
экономикасында бәрінен хабардар болу.
2-ші функция – маңызды: тауар-тұтынушы құнына тартымды болып, жанрлы
көрініске ие болуы үшін жоғары сапалы журналистік мәліметтер дайындау;
3-ші функция – маркетингтік: бұл тауарды ақпараттық нарықта сата
білуге байланысты, нарықты не үшін зерттеу керек, бұдан мақсат көздеп
сұраныс тепе-теңдігін сыртқы жақтан бақылап, инновация жүргізу арқылы
хабарлау мәні мен оның берілу түрін өзгерту.
4-ші кадрлық: бұл «паблик рилейшнз», БАҚ қызметкерлерінің әлеуметтік
және кәсіпкерлік ортадағы тәртібі. Сыртқы шеңбер «паблик рилейшнз» -
басылым, телерадиокомпания имиджін жарыққа шығару және сүйемелдеу,
жұртшылық алдында әрине маңызды. Біздің көзқарас бойынша маыздырақ болып
ішкі шеңбер саналады, оның мақсаты – редакция ішінде тепе-теңдік орнату,
еңбек келіспеушілігін болдырмау, ұжым тұрақтылығы, персоналды басқару, оның
мотивациясы, бастаманың және журналистер шығармашылығының дамуы.
Осыған орай университте оқылатын лекциондық курстар – кәсіптік
шығармашылықтың теориясы мен әдістемесі, журналистика психологиясы, СМИ-дің
құқығы және этикасы, қоғамдық байланыс және жарнама, газеттік және
радиотелеөндіріс ұйымы барлығы бұқаралық ақпарат құралдарының менеджментіне
байланысты бір-бірінен уақытша жекеленген. Бұған қоса, БАҚ менеджмент
журналистика факультетінің студенттерін оқыту процесінде көптеген оқу
тәртібін өз назарына аудар комплексті мәселе ретінде қарастыруымызға
болады.

9 –Дәріс
тақырыбы: Баспасөздегі PR-ның өзекті мәселелері

PR технологиясы Қазақстан баспасөздерінің тұрмысына жақында ғана енді,
себебі административті – командалық ережелер жүйесіне негізделген бұрынғы
әдістер жаңашыл тенденцияларды өте баяу қабылдайды.
PR-ның функциялануы әлдеқайда жеңіл болуы үшін, біріншіден мүмкін
жағдайларды ескере отырып, баспасөз құрылымындағы PR бөлімін ұйымдастыру
қажет. Екіншіден, бөлімді немесе PR қызметкерлерін жұмыс жағдайларымен
қамтамасыз ету, ең алдымен әкімшілікпен тығыз байланысты орнату маңызжы.
Үшіншіден, PR қызметкерлерінің әрекеттеріне толық еркіндік беру керек. Егер
баспасөз өз штатында PR қызметкерін ұстауға мүмкіндігі болмаса, онда
консультациялық және жеке кітапты шығару, тарату және жарнамалауға
байланысты қызметкерлермен қамтамасыз ете алатын агенстволар көмегіне
жүгіну керек.
Баспасөз жүйесіндегі PR қызметі бір-бірімен байланысты төрт бөлімнен
тұрады.
1. Қазақстандағы қазіргі кітап басу жағдайын жолдау, бұрынғы және қазіргі
кездегі белгілі бір баспасөз қызметін зерттеу, сондай-ақ жеке мақсат
қою.
2. Қаржылық құрылымдармен бірге әрбір басылымның сметасын, кітаптар
сериясын жоспарлау.
3. Белгілі бір кітаптың басылымын жүзеге асыру, мұнда дизаин мен
мазмұнына көп көңіл бөліну қажет.
4. Басылымдарды ақшаға айналдыруға қатысу, жарнамалық акцияларды,
проспектілерді жоспарлау, ақшаға айналдыру (реализациялау) нәтижесін
зерттеу, келесі басылымдардың кейбір атауларының бағасын және мүмкін
болатын өңдеулерді анықтау.
Бірақ қазіргі кезде PR қызметінің бұл міндетті реті үнемі жүзеге аса
бермейді, сондықтан көптеген баспасөздердің жұмысы нәтижесіз және ойдағыдай
деңгейде емес. Баспасөздегі PR-ның әлдеқайда өзекті мәселереін анықтау үшін
олардың жеке қызметін алып қарастырайық.
Кеңестік кезеңде ірі баспасөздерде өз типографиялары болған, шағындары
болса біреудің айналасына топталған еді. Ал кітап ісінің басқа бөлімдері –
кітаптарды облыстар мен ауылдарға жеткізуді, реализациялауды қамтамасыз
ететін «Қазақкітап», «Алматыкітап» және «Қазбаспасөз» сияқтылар қазіргі
кезде төлемеушілік зардабын шегіп отыр. Бұл әрине бұрынғы тиімді
ынтымақтастық пен өзара көмектің жоғалғанын көрсетеді. Мемлекет тапсырыс
пен кітап өнімін шығаруды қаржылай қамтамасыз етті. Егер бұрын баспасөз
мемлекет меншігінде болса, қазір ол жеке меншікке ауысты, бұл нарық
жағдайларында өз бетімен күнелту деген сөз.
Қазіргі таңда мемлекеттік тапсырыс бойынша 16 баспасөз жұмыс істейді.
Тапсырыстың жасалуы баспасөзге ұсынылған тақырып негізінде құрылады, ал
баспасөз шығаруға мүмкіндігі бар әдебиеттер тізімін келтіреді. Жасалған
тапсырыс негізінде кітап шығарудағы шығындарды жабу үшін бюджеттен
бөлінетін дотация мөлшері есептеледі.
Бұл кітапты жекелеп ақшаға айналдыруды әлдеқайда ыңғайлы бағамен жүргізу
үшін жасалады. әйтпесе жоғарғы еңбек пен материалдық-техникалық шығындар
өнімнің өз бағасын қалың оқырман қауымға мүлдем тиімсіз қылады. Мысалы,
кітап басылымның бүгінгі бағалары бір данасына 10-20, 100-300 теңгеден
келеді. Бірінші жағдайда бұл брошюралар мен шағын форматтағы кітаптар,
екіншіден ол көркем, арнайы ғылыми және юбелейлерге арналған көп томдық
әдебиеттер.
Жоғарыда айтып өткендей дотациялар бюджеттен бөлінеді, ал соңғысының
жағдайы қазіргі кезде мәз емес. Мысалы, 1998 жылы 8545, 88 учеттік баспасөз
беттер көлемінде 798 кітап атаулары шықты, тиражы 6801000 дана. Сондай-ақ
мемлекеттік тапсырыс бойынша 6360, 12 учеттік баспасөз беттер көлемінде 560
атаулар, тиражы 6 357 250 данамен шықты, бұл 1997 жылда
30 %-ті құрайды. Қазақ тілінде 394 атаулар шықты (1997 ж 49 %); орыс
тілінде 286 атаулар шықты(33,5 %). Сондай-ақ қазақ, орыс, ұйғыр, неміс,
ағылышн, түрік, француз, қытай тілдерінде кітаптар басылды. Отанымыз
тарихының «ақтандақтар беттерін» толтыратын әдебиеттер әлдеқайда көбейді.
өте сирек басылым – «Қазақстан ұлттық энциклопедиясын» шығару жұмысы
басталды, оның бірінші томы 1999 жылдың сәуір айында жарыққа шықты. Сегіз
айда мемлекеттік тапсырыс бойынша 2264 учеттік баспасөз беттері көлемінде
184 басылым, тиражы 972800 дана шықты. Оның негізгі бөлігі – оқулықтар.
әрине, шығарылатын тираж басылымына кітап басудағы бытыраңқылық пен
жүйесіздік сияқты факторлар әсер етті. Бүгінде жеке баспасөздерде 5-6
адамнан жұмыс істейді: төлемеушіліктен қызметкерлер штаттары азаяды және
бұл мемлекет даярламайтын жақсы мамандар жетіспеушілігіне қарамастан
болады.
Мемлекеттік дотацияға үміт арту қажетсіз, яғни бұрынғы реализация жүйесі
жоқ кезде бір шоғырда жұмыс істейтін ұйымдар арасында төлемеушілік орын
алады, мұнда баспасөз тарапынан әлдеқайда тиімді шараларды іздеу және
жүзеге асыру керек болады. PR жүйесін дұрыстау ауадай қажет. әлемдік
тәжірибеге сүйенсек, Францияда ірі монопольдік баспасөздер іштей жеке
бағытта қызмет ететін тар кәсіптік секцияларға бөлінеді. Жеке меншік
баспасөздер болса, әдебиеттегі бір-екі категория бойынша кітап шығарады.
Қалай болғанда да мәселелер уақыт өте шешіледі.
Баға, қызметтер саны және аяқталған жұмыстың сапасы – типография
қызметі осы үш факторлармен анықталады. Қызметтер санына байланысты
типография төлемі бойынша бірнеше категорияларға бөлінеді. Олардың ең
жақсылары графиктер мен дизайнерлер қызметі, корректураның жоғарғы сапасы,
түрлі шрифттерді ұсынады және клиенттің ешқандай қолайсыздықты көрмеуін
қамтамасыз етігу тырысады. Типографияның ең төменгі бағалы категориясында
корректорлар жоқ, мұнда барлығын үлкен баспашы реттейді. Бұлардың арасында
көптеген варианттар бар және мәселе мұнда: ыңғайлы бағадағы жоғарғы сапалы
қызмет орындайтын типографияны жасау керек. Бұл да PR қызметкерінің
міндеттеріне кіреді.
Типографиямен жұмыс істеуде бірнеше маңызды кезеңдерді көрсетуге
болады, мұны да PR қызметкері табуға тиіс. Онымен оперативтік байланыста
болған дұрыс, егер типография алыс болса, онда олармен байланыс орнатуда
қалада оның өкілі болуының маңызы зор. Баспашылар конвейер принципі бойынша
жұмыс істейді, бірақ олар мерзімнен тыс жұмыстарға, мысалы өте қажетті
баслымдарды шығаруға әрдайым дайын болуы керек.
Көптеген типографиялар тапсырыс мерзімін үнемі орындай алмайды, бірақ
егер баспасөз версткалауды кешіктермесе және жұмысқа барлық материалдарды
тапсырса, онда PR қызметінің жұмыс графигін дәл орындауды талап ету құқығы
бар.
Типографияның нашар жұмысына кешірім болу мүмкін емес. Сигналдық
экземплярды өте мұқият зерттеп білу қажет, қателер мен брак болған жағдайда
бүкіл тираждың шығуына дейін түзетуді талап ету керек. Қателер
типографияның өз тарапынан болса, онда бұған қосымша төлем алынбайды.
Қосымша шығынды қажет қылса да, маңызды жұмыстар кірбіңсіз орындалуы тиіс.
Басылымдағы маңызды өзгерістер верстка дайын кезде өте үлкен ысырапшылдық
болып саналады және көпке дейін басылымның шығуын тоқтатуы мүмкін. Бұл
кезеңді PR қызметкері бағдарламаны орындау пунктінде алдын-ала ойластыру
керек.
Сондай-ақ «авторлық түзетулердің» төлемін есептеуді бақылауда ұстау керек.
Баспаханашы мамандар алдында күрделі мәселелер тұр: «Қазіргі заман
кітабы қандай болу керек? Неге бейімделу керек? Жоғарғы табысқа, яғни көңіл
көтеретін жаққа ма, әлде істің моральдік жағына талпыну керек пе? Кітап
рухани байлық пен білімнің көзі болып қалу керек пе?» [12, 53 б.].
Бүкіл ғаламдық көлемде глобализация мен интеграция кезінде оқытудың
жаңа технологиялары, білімді саналы меңгеру, сондай-ақ жүйелі менеджменттің
жаңа білімі мен жаңа техникасы керек.
Кітап ісі қазіргі кезде түрлі аспектілер бірлігінде – техникалық-
өндірістік, экономикалық, мәдени және құқықтық аспектілерде қолданылады.
Қазірдің өзінде кітап өнімінің жаңа түрі – «Электрондық» кітаптарды айтып
өту орынды, олар өз беттерінде әлдеқайда кең көлемдегі ақпаратты белгілі
бір автордың шығармаларынан бастап бүкіл білім саласын қамти алады.
Қазіргі кезде ыңғайлысы – дамыған елдердің айтарлықтай бөлігін
қамтыған компьютерлік жүйелер болып табылады. Компьютердің жадында кітап
өмір сүрудің жаңа формасын қабылдайды.
Техникалық және технологиялық прогрестің осындай жағдайларында кітап
бастырушылардың кадрларын дайындау мәселесі маңызды фактор болып табылады.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Блэк Сэм. Паблик рилейшнз.Что такое?. М., 2000.
2. Блэк Сэм. Введение в паблик рилейшнз. Ростов-на-дону, 2008.
3. Блажанов Е.А. Приглашениев мир цивилизованных рыночных и общественных
связей. М., 2004.
4. Паблик рилейшнз или как успешно управлять общественным мнением.
М.,2008.
5. Буари Ф.А. Паблик рилейшнз или стратегия доверия. М., 2001.

10 –Дәріс
тақырыбы: PR және қоғамдық пікір, ықпал ету әдістері
Паблик Рилейшнз (public relations – «қоғаммен байланыс») - өзіне
берілген анықтамалар санына қарағанда кең мағыналы ұғым. 1975 жылы
(Foundation for Public Relations Research and Education) атты американдық
ұйым осы сөздің 500 анықтамасын тапқан. Зерттеушілер PR анықтамасының көп
сандығымен шектелмей, осы мәліметтерден өздерінің анықтамаларын шығарды:
«Паблик Рилейшнз» - байланыстың нығаюына және қалыптасуына, ұйымның
қоғаммен байланыстық түсінушілігіне, түрлі мәселелерді шешуде, ұйым
жетекшілігінің қоғам көзқарасынан хабардар болуына, ұйымның басты мақсаты –
қоғамға қызмет етуде, түрлі өзгерістерге дайын болуға негізделген
басқарудың басты функциясы.
Ағылшындық С.Блэк PR-ға мынадай анықтама береді: «Шынайы және толық
ақпарат арқылы қоғаммен байланысты жетілдірудегі ғылым және шеберлік өнер
болып табылады».
Көптеген пікірлерге қарамастан, PR-дың негізгі болмысы: ғылымнан технология
байланысымен өнерге дейінгі сатылардан тұрады.
PR-ға өзге пікірді ХХ ғасырдың басында Э.Бернэйз білдірді: «паблик рилейшнз
– қоғамның бейімін және іс-әрекетін, сондай-ақ ұйымның қоғам көзқарасымен
байланыстық әрекетін өзгертуге негізделген, бағытталған күш». PR-ды
анықтаудағы «әрекеттік» пікірді Британдық қоғаммен байланыс Институты да
(IPR) жалғастырады: «паблик рилейшнз – ұйымның қоғаммен жағымды байланыс
орнатуға бағытталған ұзақ жоспарлы іс-әрекет».
Ресейдің көптеген авторлары (Г.Г.Почепцов, Е.Н.Пашенцев, А.Н.Чумиков,
А.А.Мирошеченко, В.Г.Королька т.б.)
PR практикалық іс-әрекетке негізделген байланыс түрі деген көзқарасты
қолдайды. Осы зерттеушілердің ішінен В.Г.Корольконың пікірі PR анықтамасына
сай келеді:
«паблик рилейшнз – ақпаратпен (соның ішінде әлеуметтік) басқарудағы
арнайы жүйе, қоғамдық пікір қалыптастырудағы коммуникациялық байланыс.
Жоғарыда аталған пікірлердің ішінен PR теоретиктері В.Хазятон және С.Ботан
зерттеулері негізді деп айтуға болады: «паблик рилейшнз – бұл әлеуметтік
ғылымдарға жататын тез қарқынмен дамып келе жатқан ғылыми бағыт».1978 жылы
Мехикода өткен Бүкіләлемдік PR ассамблеясының ассоциациясында PR-дың ғылыми
сипаттамалары айтылды. Осы ассамблеяға 30 ұлттық PR ассоциациясы қатысты.
Осында паблик рилейшнз практикасы – қоғамға және ұйымға бірдей қызмет
ететін, өмірге енгізілетін жаңалықтарды алдын ала ұтымды жоспарлауға,
саралауға мүмкіндік беретін әлеуметтік ғылым және өнер түрі деген пікір
толық қолдау тапты.
Идеалистік жалпылықтан арылған, ешбір болжамсыз пікірді айрықша атап өту
қажет. Бұны Джон Рокфеллер де айтқан, адаммен байланыс орната білу – бұл
біз қант пен кофені қалай сатып аламыз, сондай мүмкіндігі бар тауар деген.
Және бұл үшін екі есе артық төлер едім.
Түрлі анықтамалар мен көзқарастарға қарамастан, зерттеушілер бір тұжырымда
келісушілік білдіреді: қоғаммен байланыстың бір әрекеті – ұйыммен оның
толық аудиториясымен коммуникациялық басқару түрі.
Толық аудитория сондай-ақ жалпы қоғамдық деген ұғымда қолданады.
Жалпы қоғамдық – бұл әлеуметтік байланыс ұйымдарының ішкі (қызметкерлері,
жұмысшылары, акционерлері, қоғамдық ұйымдардың мүшелері және т.с.с.) және
сыртқы (сайлаушылар, салық төлеушілер, жергілікті тұрғындар, әлеуметтік
тапсырыс берушілер, тұтынушылар т.с.с.) қарым-қатынаста болуы.
Жалпы қоғамдық өзінде қамтиды:
- әсер ету ортасындағы тұрғылықты жерлер
- өзін-өзі басқару құрылымы
- БАҚ
- Қоғамдық бірлестіктер
- әкімшілік мүшелері
- жоғары тұрған басқару органдары
- келеңсіз жағдайлардағы басты аудитория
- өндірістік және өзге органдар
PR қасиетіне:
- өндіріс жетекшілері, бизнесмендер, менеджерлер өз фирмаларының
философиясын қалыптастыру қажет (не үшін құрылған, қоғамға пайдалы
қызметтері, тек пайда табу үшін ғана құрылмаған т.с.с.) ;
- қоғаммен байланыс жұмыстары ұлттық менталитетке сай, әлеуметтік
зерттеулер және идеологиялық сызбалар жалпылық түсінікке негізделген
болу керек. Ол тек коммерциялық нәтижеге ұмтылмауы шарт, бұл оның
жарнамадан айырмашылығы. PR – бұл фирманың қазіргі және келер
уақыттағы сәтілігі.
- Фирма қызметкерлері коммерциялық жақсы нәтижеге тек қоғаммен
байланысты жақсы орнатқан, достық қарым-қатынаста болғанда ғана жетуге
болады;
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Блэк Сэм. Паблик рилейшнз.Что такое?. М., 2000.
2. Блэк Сэм. Введение в паблик рилейшнз. Ростов-на-дону, 2008.
3. Блажанов Е.А. Приглашениев мир цивилизованных рыночных и общественных
связей. М., 2004.
4. Паблик рилейшнз или как успешно управлять общественным мнением.
М.,2008.
5. Буари Ф.А. Паблик рилейшнз или стратегия доверия. М., 2001.

11 -Дәріс
тақырыбы: Бұқаралық коммуникация құралдарының бөлігі ретіндегі БАҚ

Саяси коммуникация ақпараттың дамыған ғасырында саяси субъектілердің
қоғамды басқарудағы, яғни, өз мақсаттарын жүзеге асырудағы билік үшін
күресте қолданылатын тиімді құралдарының бірі болып отыр. Қазіргі таңдағы
саяси коммуникация, Қазақстандағы саяси жүйедегі өзгерісті бейнелеп,
ақпараттық технологияларға негізделген, билік пен қоғамның өзара
қатынастарының дамуына мүмкіндік береді. Сонымен қатар, саяси коммуникация
билік үшін күресте қоғамның қолдауын қажет етеді, ал қоғам өз мүддесінің
ескеріліп билікте жүзеге асуына ықпал жасауға себепші болады, яғни, бұл
өзара келісімді қамтамасыз ететін негізгі басымдық екендігімен
ерекшеленеді. Саяси коммуникацияны жүзеге асырудағы ақпараттық
технологиялар жаңа заман талабына сай жаңартуды қажет етеді, бұл ақпарат
алмасудағы өзара тиімділік мәселесін шешуге септігін тигізеді.
Қазақстандағы саяси коммуникацияның қалыптасуы мен даму кезеңі тікелей
сайлау кезеңдерімен нақтыланатындықтан оның тәсілдері, саяси қызметті
жүзеге асырудағы бірден-бір үздіксіз процесс саналады.
2. Қоғам мен билік арасындағы өзара байланысын былай қарастыруға
болады: біріншіден, сайлау науқанындағы өзара байланыс, бұл кезеңде саяси
коммуникацияның құралдарын тиімді пайдалану, екіншіден, қоғамның
қажеттіліктерін өтеу мақсатында қолданылатын тұрақты байланыс, саяси
коммуникацияның жаңа тәсілдерін жетілдіру қажет екендігін көрсетеді.
Қазақстандағы Паблик рилейшнз (PR) қадамдарын жетілдірудің қажеттілігі
сайлау науқандары қарсаңында нақтылы байқалады. Осыған орай, елімізде PR
мамандарына деген сұраныстың қажеттілігі туындайды. Паблик рилейшнз
шаралары билік пен қоғамды жақындастыруда, яғни өзара түсіністік таныту
арқылы еліміздегі саяси тұрақтылықты қамтамасыз ететін негізгі сенім
құралы. Біздің елімізде PR агенттіктердің қызметі әлі жеткілікті дамымаған
және заңдылық базасы да толық қалыптаспаған. PR агенттіктерінің қызметі
мемлекетіміздің саяси тұрғыдан тұрақты дамуындағы биліктің азаматтық қоғам
ұйымдарымен ұдайы қарым-қатынас орнатудың тиімді мүмкіндіктерін ұсынады.
Еліміздегі паблик рилейшнздің (PR) атқаратын қызметі тікелей саяси
модернизацияның жемісі болып табылады.
3. Қазақстандағы саяси коммуникацияның негізгі құралы ретіндегі БАҚ-тың
қызметі ерекше орын алады. Өйткені, саясаттағы саяси субъектілердің
атқаратын қызметі туралы ақпарат қоғамда тікелей бұқаралық ақпарат
құралдары арқылы жүзеге асырылады. Бұқаралық ақпарат құралдары саяси
жүйедегі саяси билік қызметіне қатысты қоғамдық пікірді қалыптастырады.
Саяси субъектілердің билік үшін күресінде, сайлау науқандарында өзара
бәсекеге түсуінде сайлаушылардың дауысын иеленуде бұқаралық ақпарат
құралдарының рөлі басым. Жариялы құрылым саналатын бұқаралық ақпарат
құралдарының бүгінгі таңдағы тұтынушыларының саны артуда және оларды
таратудағы бұқаралық коммуникация құралдары да кеңінен даму үстінде.
Алайда, бұл бұқаралық ақпарат құралдары үнемі сенімді, объективті
мәліметтер таратады дегенді білдірмейді. Ақпараттар тарату аясына қарай,
әсіресе сайлауалды науқандарында бұқаралық ақпарат құралдарының
манипуляциялық тәсілдеріне кеңінен орын беріледі. Сондықтан, бұқаралық
ақпарат құралдарының билік пен қоғамның өзара байланысын қамтуда шешуші рөл
атқаратыны сөзсіз. Бүгінгі таңда, еліміздегі саяси коммуникацияны жүзеге
асырудың тиімді құралдарының бірі – отандық БАҚ өзіндік ықпалға ие.
4. Демократиялық жүйедегі мемлекеттердің бір ерекшелігі – өз елінің
азаматтарымен тең дәрежелі диалогқа түседі. Қазақстан Республикасы
демократиялық принциптерді қалыптастыру үстіндегі жас мемлекет. Қоғам мен
билік арасындағы байланыс дұрыс жолға қойылмаған жағдайда, азаматтардың
билікке деген сенім білдірмеуі немесе саяси шеттетілуі анықталады. Соның
салдарынан саясатқа деген азаматтардың селқостық танытуы орын алады да,
билік қоғам тарапынан болатын саяси қолдауды жоғалтады, ол азаматтардың
саяси процеске қатысуда белсенділік танытпауынан байқалады. Елімізде билік
пен қоғам арасындағы байланыс жеткілікті деңгейде дамымаған. Мұндай
жағдайларды болдырмас үшін елімізде саяси PR (паблик рилейшнз) шаралары
тұрақты қызмет атқаруы және саяси субъектілердің халықпен байланысын
реттеудің мүмкіндіктерін қарастыруы тиіс. PR (паблик рилейшнз) агенттіктер
билік пен қоғамның өзара қарым-қатынасында келісім мен сенімді
қалыптастырады.
5. Қазақстанда саяси коммуникацияның қалыптасуы өзіндік ерекшеліктеріне
байланысты түрлі кезеңдерден өтті. Саяси коммуникацияның қалыптасуы мен
дамуы тікелей саяси басқару нысанына байланысты. Яғни, мемлекетіміздегі
жүргізіліп жатқан реформалар мен қабылданып жатқан нормативтік заңды
құжаттар, шығарылған шешімдер, қаулы, қарарлар саяси коммуникацияның жүзеге
асырылуының нақтылы нәтижесі. Саяси коммуникацияның нығаюына, бүгінгі таңда
мемлекетіміздегі ақпараттық технологиялардың дамуы да өз ықпалын тигізеді.
6. Қазақстандағы саяси коммуникацияны жетілдіру мен тиімділігін
арттыруда тікелей оның құралдарын орынды қолданудың жолын қарастыру қажет.
Сайлау науқанында қолданылатын «лас технологиялар» саяси коммуникацияның
ерекшелігін немесе тиімділігін көрсетпейді, керісінше құқықтық базасының
жеткілікті қарастырылмағандығын көрсетеді. Интернет – елімізде билік пен
қоғам арасында дәл қазіргі кезеңдегі жедел ақпарат алмасудың көзі болып
отыр. Дегенмен, бұл желі де ақпараттандыру жағынан еліміздің барлық
тұрғындарын қанағаттандырмайтыны белгілі. Қазақстандағы саяси модернизация
билік пен қоғам арасындағы өзара байланыста жариялылықтың, келісімнің,
сенімнің болуын талап етеді. Саяси билікті жүзеге асыруда саяси
субъектілермен қатар, қоғамның да мүддесі ескерілгені азаматтық қоғамды
қалыптастырудағы ізгіліктердің бірі.

Семинар сұрақтары:
1. Қазақстандағы саяси коммуникацияны жетілдіру мен тиімділігін арттыруда
ақпарат құралдарының ролі.

12 –Дәріс
тақырыбы: Қоғаммен байланыс қызметін ұйымдастыру
Саяси коммуникацияның саяси мақсаттарға жету мүддесінде, белгілі
саяси партиялар немесе лидерлердің бұқаралық санаға ақпараттық-
психологиялық ықпал ету шаралары мен жүйесі екендігі нақтылап көрсетілген.
Автордың пікірінше, саяси PR, саяси насихат және саяси жарнама, саяси
коммуникация жүйесінің негізгі құрамдық бөлігі болып табылады. Саяси
коммуникация жүйесі, өз кезегінде аталған қоғамда қабылданған идеологияға,
саяси режимге байланысты. Еліміздегі саяси PR, нақты саяси қызметке (саяси
партиялар) сенімді қалыптастырады, яғни, келешекте бұқаралық сананы өңдеу
үшін плацдарм құрады. Саяси насихат, осы қалыптасқан сенімнің негізінде,
бұқаралық санаға нақты саяси нұсқаулар мен стереотиптерді енгізеді және
саяси мінез-құлықтың нақты түрін қалыптастырады. Қазақстандағы саяси
жарнама, саяси үгіт-насихат, саяси PR қызметтерінің дұрыс жолға қойылуы,
халықтың сайлау науқандарында еркін таңдаулары арқылы, оң шешімдер
қабылдауына мүмкіндік береді. Аталған саяси коммуникация құралдарының
сайлау науқандарынан тыс, яки, тұрақты түрде қызмет атқаруы, саяси билік
субъектілеріне деген қоғамның сенімін арттырады.
Автордың пайымдауынша, Қазақстанда PR-ді одан әрі дамытудың жолдары
қарастырылуда. PR еліміз үшін жаңа құбылыс болып саналады, сондықтан
бүгінде Қазақстанда бұл сферадағы заң шығару мәселесі қалыптасудың алғашқы
сатысында деуге болады. PR-технологияларының әмбебаптылығы және оларды
көптеген қоғамдық және мемлекеттік институттардың әртүрлі сферасында тиімді
қолданудың жүзеге асырылуы, заң шығарушыларға нақтылы қиындық туғызады.
Себебі, PR-технологияларды қолданудың бүкіл саласын қамтитын жалғыз заң
шығарушылық актіні қабылдау мүмкін емес. Сол себепті, көп жағдайда PR-
тәжірибесін реттеу жанама түрде жүргізіледі, яғни, аралас салалары арқылы
өз қызметін жүзеге асырады. Ол үшін мынадай заң актілері қолданылады:
Қазақстан Республикасының Заңдары «Ақпараттандыру туралы», «Бұқаралық
ақпарат құралдары туралы», «Саяси партиялар туралы», «Жарнама туралы»,
«Байланыс туралы», «Сайлау туралы» және т.б.
Қазіргі кезде РR-дың 500-ге жуық анықтамасы бар екендігі анықталған.
С.Блэк өз еңбегінде «Паблик рилейшнздің мақсаты – шындыққа, білімге және
толық ақпараттандыруға негізделген өзара түсіністікке және жалпы мүдделерге
қол жеткізуді айқындау үшін екіжақты келісім орнату» деп көрсеткен. Осы
тұрғыдан бағалар болсақ, қоғаммен байланыстағы негізгі мәселе өзара сенім
мен келісім екендігін көреміз.
Автор көрсетуінше, РR қызметінің тәжірибесінде қоғамдық жағымды
пікірді жасауға мүмкіндік туғызатын демеушілік және меценаттық мәселесі де
маңызды орын алады. Акцияның бағыттылығы, жүйелілігі, кең ауқымдылығы,
әлеуметтік маңыздылығы ұйымдардың имиджін қалыптастырады және ашықтық
атмосферасы мен әлеуметтік тиімділікті жасайды. Негізінен, барлық акциялар
өз бейнесін нақтылы баспасөзден табады. Мәселен, еліміздегі сайлау науқаны
қарсаңында «Нұр Отан» партиясының ақындар айтысына демеушілік жасауы,
Мәжіліске депутаттыққа түскен кандидаттардың өз қаржысына мектеп, аурухана
т.б. қоғамдық мекемелерді салып беруі сияқты шаралары жатады. Мұның барлығы
саяси субъектілерге деген жағымды қоғамдық пікірді қалыптастырады.
РR-дің қазіргі коммуникативтік технологияларды жете зерттеумен
айналысатындығын, яғни, қарым-қатынас, пікір алмасу мен өзара түсіністік
үшін арнайы механизм екендігін анықтай келе, өтпелі кезеңдегі саяси
технологиялардың ерекшелігі соның ішінде, паблик рилейшнздің деструктивті
технологияларын атап көрсетеді. Яғни, қоғаммен байланыс орнату құралдарын
шындыққа негізделген деп, біржақты қарастыруға болмайды.

13 –Дәріс
тақырыбы: Бұқаралық ақпараттың ролі мен маңызы
Бүгінгі таңда, отандық БАҚ саяси коммуникацияның бірден-бір негізгі
құралының бірі болып саналады. Демек, саяси ақпараттың жылдам таралып,
жеткізілуі бұқаралық ақпарат құралдарына деген саяси сұранымды
арттыратындығын білдіреді. Өйткені, БАҚ еліміздегі ашық та, жариялы құрылым
ретінде, қоғамдық пікірді қалыптастыратын ерекше механизм болып есептеледі.
Е.Б.Саиров өз зерттеуінде: Телевизиялық саяси жарнама ерекше дағдылармен
көбінесе көптеген қаражатты талап етеді. Сонымен қатар, бірде-бір ірі
сайлау кампаниялары оның көмегінсіз жүре алмайды және сайлау
бірлестіктерінің көпшілігі мұнда тек бір себеппен шығын жасайды: «Егер сен
мұны жасамасаң, онда сенің бәсекелесің мұны міндетті түрде жасайды» деп
көрсете келе, саяси коммуникацияда отандық БАҚ-тың ішіндегі телевизияның
маңызды рөл атқаратындығын анықтайды [14].
Автордың пікірінше, БАҚ өзінің мынадай ерекшеліктерімен саяси
коммуникацияның негізгі құралына айналып отыр: жариялы құрылым болып
табылатындықтан оның тұтынушыларының саны басым. Бүгінде бұқаралық ақпарат
құралдарын тарататын байланыс құралдарының дамуы, оның қоғамдағы рөлін
нығайтады. Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы алынған мәліметтер негізінде
қоғамның мінез-құлқы өзгереді. Осы жағдайды, ақпарат жіберуші тиімді
пайдалануы мүмкін. Сонымен, аталған бағыттары арқылы БАҚ-тың саяси
коммуникацияны жүзеге асырудағы тиімді құрал екендігі анықталды.
Ал, Ата Заңымыздың 20-бабының 1-2 бөлімшелерінде былай делінген: «Сөз
бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға тыйым салынады.
Әркімнің заң жүзінде тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін ақпарат
алуға және таратуға құқығы бар. Қазақстан Республикасының мемлекеттік
құпиясы болып табылатын мәліметтер тізбесі заңмен белгіленеді» [15]. Яғни,
ақпарат еркіндігіне заң жүзінде жол берілетіндігі мәлімделеді. Қазақстан
заман талабына сай ақпараттық қызмет нарығын кеңейтуге бағыт алуда.
Сондықтан, қазіргі Қазақстан қоғамының дамуын оның барлық саласына енетін
ақпараттық-коммуникациялық жүйенің тиімді қызметінсіз елестету мүмкін емес.
Сонымен қатар, бұған қоса соңғы уақытта елімізде теледидар
рөлінің өсу тенденциясы туралы ақпарат, нақты қоғамдық пікірді сұрау
кезінде белгілі болды. Осылайша, қазақстандықтардың 81%-ы соңғы
жаңалықтарды теледидардан көріп білетіндігімен және радиодан
тыңдайтындығымен жеткізсе, тек 19%-ы баспасөз хабарламасынан оқып-
білетіндігін жеткізген. Аталған тенденцияны Алматы, Семей қалаларының
тұрғындарының арасында жүргізілген әлеуметтік зерттеулер растайды. Байқап
отырғанымыздай, теледидар мен радио ақпараттың негізгі көзі ретінде жетекші
орынға ие болуда.
Автор, ақпараттық технологиялардың дамыған ғасырында теледидар
мен радио қызметімен шектелу мүмкін емес дейді. Қазіргі кездегі еліміздің
медиа нарығындағы ерекше орындардың бірін иеленіп отырған – Интернет
желісі. Интернет-медиа саяси коммуникацияның үстінен бақылау орнатуды жоюға
мүмкіндік туғызады. Интернет – қазіргі жаһандану кезеңіндегі ақпаратты
тарату мен жеткізу жағынан басқа бұқаралық ақпарат құралдарын артқа тастап,
жылдам қарқынмен даму үстінде. Саяси коммуникацияның бұл тиімді құралдары
еліміздегі сайлау науқандарында кеңінен қолданылған болатын. Интернеттің
қажеттілігі тек сайлау науқандарында ғана емес, басқарудың күнделікті саяси
өмірінде де маңызды рөл атқаратындығы көрсетілген. Оған нақты мысал
келтірер болсақ, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
интерактивті режимдегі Интернет-конференциясы.
Біздіңше, БАҚ саяси коммуникацияның маңызды құралдарының бірі
бола отырып, саяси ақпараттарды таратуда объективті позиция ұстанымын
ұстанатын болса, қоғамның сеніміне ие болып, билік пен қоғамға ықпал етуші
қызметін атқара алады. Сондықтан, отандық БАҚ еліктеушілік бағыттан гөрі,
тиімді саяси сұранымды қанағаттандыратын объективті, пікір алуандығын
ескере отырып, сенімді ақпараттарды беруді басты ұстанымға айналдыруы тиіс.
«Саяси коммуникация проблемасының Қазақстандағы саяси жүйеде дамуы
мен модернизациялық ролі» туралы зерттеулер жүргізіледі. Мұнда қазақстандық
қоғамды модернизациялауда қолданылатын саяси коммуникация құралдары
анықталады. Және де еліміздегі саяси коммуникацияны жетілдіру жолдары
ұсынылады.

14 -Дәріс
тақырыбы: Баспасөз хатшысының жұмысын ұйымдастыру
Баспасөз маслихатын ұйымдастырушы журналистер - әңгіме кезінде тосын,
өткір не әсіре сұрақтар қояды. Ол интервью берушінің көңіл күйіне әсер
етіп, нәтижесінде компанияның бедел-абыройына нұқсан келтіреді. Осыған орай
басшылардың интервью алдында Паблик Рилейшнз мамандарымен ақылдасып,
кеңесуінің стратегиялық мәні аса зор. Интервьюге дайындық барысында,
интервью берушінің мынадай кеңестерді есте ұстағаны абзал.
1. Үй тапсырмасын ертерек бастаңыз. Паблик Рилейшнз мамандары интервью
берушіден интервьюге дейін сұраққа аса ұқыпты түрде жазбаша не ауызша
жауап алуы қажет. Ең бастысы, интервью берушінің сол сұрақ
төңірегінде өз пікірін кімге және қалай жеткізетіндігін білуі
маңызды.
2. Интервью кезінде өзіңізді еркін ұстаңыз және жеңіл сезініңіз.
Жасандылықтан аулақ болыңыз. Интервьюдің сәтті шығуына екі жақты
түсінік пен жылы қарым-қатынастың тигізер пайдасы мол.
3. Интервью беруші қашанда, аса ірі компанияның атынан сөйлеген жағдайда
дөрекілік, әдепсіздік танытпай, қарапайымдылық қағиданы ұстанғаны
жөн. «Компанияға» сілтеме жасау және «біз сенімдеміз» деген тіркестер
көрерменге сенімсіздік туғызып, олардың ашу ызасын келтіреді.
4. Интервью алушы тарапынан қойылған аңғырт сұрақтарды әрқашанда
қостаңыз. Оған жауап беруіңіз қажет. Ол ұйым мен оның қызметі жайлы
хабардар емес адамға қажет болуы да мүмкін.
5. Сұраққа қысқа әрі нақтылы жауап беріңіз. Байланыссыз сөздер мен
сөйлемдерден, қажетсіз ойлардан, артық тіркестерден аулақ болыңыз.
6. Түсініксіз жауап пен жалтармалылықтың қажеті жоқ. Егер корреспондент
қойған сұрақтарға жауап бере алмасаңыз, мүшелерінің біреуі сол сұрақ
жайлы әлде қайда хабардар болса, Паблик Рилейшнз маманы одан сұраққа
нақтылы жауап алуы тиіс.
7. Сөйлегенде фактіні қолданыңыз. Факті және мысал сіздің сөзіңіздің
мазмұнын толықтырады.
8. Сөйлеуші басылымға қажет деп таппаған жайлар туралы үнделмегені
дұрыс. Журналистер көпшілігінде «басылымға қажеті жоқ» деген жайларды
есте ұстай бермейді.
Жауап берушінің даралығы – интервью және пресс-конференциядағы
жауаптарының мазмұны мен өзін кадрде ұстау мәнерінен аңғарылады.
Ол кезде адам мінезі жан-жақты жарқырай ашылып, қатысушы сөзімен
ғана емес, өзінің іс-әрекетімен ашылып, қатысушы сөзімен ғана емес өзінің
іс-әрекетімен де бар қырынан көз алдында демалуға және сергуге келген
түрі «Клубтар» не «Қонақ бұрыштары» хабарды жасаушы топ шыншыл
қатынастарды экранда ерекше пафоспен көрсете отырып, аса құпия сезімдерді
де көрермендерге бүпесіз жеткізеді.
Қоғам ақпараттың шыншылдығын басты орынға қойып отырған кезеңде
журналисте соны ашуға ұмтылуда. Осы ұмтылыс компания қызығушылығымен қарама-
қарсы әрекетке журналисті де араластыра отырып, оның өзіндік бір қырынан
көрінуіне жағдай туғызуда. Паблик рилейшнз – коммуникацияның мекеме мен
жұртшылық арасында тәуелсіз менеджмент қызметін атқаруы. Паблик Рилейшнздің
қызметі көпшілігінде ғылыми және көркедіктен де гөрі публицистикалық
жанрдың коммуникациялық хабарлама түріне бағытталған. Ал осы саланың
мамандары болса мекеменің басшы қызметкерлерінің бұқаралық ақпарат
құралдарына интервью беру жұмысын үйлестірумен шұғылданады. Жауапты
қызметтегілердің көпшілігі баспасөз, радио мен теледидарға интервью берудің
қыр-сырымен таныс емес. Сондықтан да олар көпшілігінде өздерін интервью
беру кезінде қолайсыз жағдайда сезінеді.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Блэк Сэм. Паблик рилейшнз.Что такое?. М., 2000.
2. Блэк Сэм. Введение в паблик рилейшнз. Ростов-на-дону, 2008.
3. Блажанов Е.А. Приглашениев мир цивилизованных рыночных и общественных
связей. М., 1994.
4. Паблик рилейшнз или как успешно управлять общественным мнением.
М.,1998.
5. Буари Ф.А. Паблик рилейшнз или стратегия доверия. М., 2001.

15 –Дәріс
тақырыбы: Мемлекеттік билік билік жүйесіндегі PR
Паблик рилейшнз (РR) – тікелей билік пен қоғам арасындағы қатынаста
өзара түсіністік танытып, екі жақты сенімді қалыптастыратындықтан қазіргі
саяси жүйедегі бірден-бір тиімді технология болып табылады деп
қорытындылайды. Сондықтан, көршілес елдердегі паблик рилейшнзді жүзеге
асыру механизмдерін басшылыққа ала отырып, Қазақстандағы РR-ді (паблик
рилейшнз) бір жүйеге келтірудің заңдылық базасын қалыптастыру мәселелерін
шешу қажет.
Қоғам мен биліктің өзара қатынасы бұл демократиялық жүйенің негізгі
жемісі. Себебі өткен тоталитарлық кезеңде біз, биліктің бағыты дұрыс, ал
қоғам тек берілген нұсқауды орындауға міндетті деп санап келдік. Алайда,
күйреген жүйенің орнына келген жаңа жүйе Қазақстан Республикасын тамыры
терең бастамаларға алып келді. Біздің санамызға «жат» деп келген саяси
терминдер ғылыми айналымға енгізіліп, сөздік қорымызды молайтты.
Қазақстан Республикасындағы қоғамдық-саяси қатынастар жүйесінің
дамуымен қазіргі жағдайын жетік талдағанда, қоғам мен мемлекеттің
демократиялық жаңаруының жоғарыда аталған екі жолының элементтерін бір
өзінде үйлестірген елдің жаңаруы үшінші нұсқа бойынша жүргендігін ескерген
жөн. Қазақстанда өтпелі кезеңде өтіп жатқан саяси процестердің негізгі
мазмұны – республиканың ерекшелігіне орайластырылған демократиялық дамудың
өзіндік үлгісін іздестіру болды.
Сонымен, елімізде электрондық үкімет жобасын жүзеге асыру жұмыстары
қолға алынғанына бірнеше жыл болды. 2004 жылдың 10 қарашасында Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығымен «Қазақстан Республикасында
«электрондық үкімет» қалыптастырудың 2005-2007 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы» қабылданды. Демек, бұл саяси жүйеде жаңа
ақпараттық жүйелердің орын алуы саяси коммуникацияның, яғни, мемлекеттік
ақпараттық саясаттағы алатын орнын білдіреді.
Президенттік басқару өз жемісін беріп, елімізде көптеген сәтті
реформалардың жүргізілуіне себепші бола білді. Ал, ендігі жерде
президенттік-парламенттік басқару нысанындағы Қазақстан өзіндік дамудың
тағы бір жаңа жүйесін қалыптастырмақ. Бұл біздің еліміздегі саяси
коммуникацияның рөлін одан әрі жоғарылатады деп сенеміз. Себебі, кез келген
демократиялық мемлекеттің басты ұстанған бағыты – ашықтық, пікір
алуандылығы, сенімді таңдау жасау сияқты т.б. шаралардан тұрады. Қазақстан
Республикасы да халық пен билік байланысын алдыңғы орынға шығаруы тиіс.
Аталған екіжақты байланыс нәтижесінде сенімді саяси коммуникация құралдары
жүзеге асырылады. Қоғам мен билік арасындағы өзара қатынаста мынадай
қиындықтар кездесетіндігін көрсетеді: біріншіден, Қазақстан азаматтары
саяси өмірге қатысу арқылы билік органдарына жеткілікті түрде ықпал
ететіндігіне сенімсіздікпен қарайды; екіншіден, сайлауға түскен саяси
партиялардың халықтың әл-ауқатын жақсартады деген бағдарламаларына
күмәнданушылық; үшіншіден, сайлау науқаны туралы ақпарат тарататын БАҚ
өкілдерінің қызметтерінің объективтілігіне деген сенімсіздік; төртіншіден,
сайлауға қатысушы үміткерлердің халықтың талаптарына жеткіліксіз көңіл
бөлуі (алдыңғы сайлауларда сайланған депутаттардың қызметін бағалау
арқылы); бесіншіден, сайлаудың қарсаңы жақсы өткенімен, соңы неге апарады?
деген үрейдің басымдығы (сайлау соңынан жол жүру құнының, тұрғын үйдің
коммуналдық қызмет ақысының, нанның, азық-түліктің т.б. қымбаттауы);
алтыншыдан, сыбайлас жемқорлықтың қоғамда кең тарауы, азаматтардың билікке
деген сенімін төмендетеді; жетіншіден, саяси билік субъектілерімен қоғамның
өзара қарым-қатынасын ұйымдастыратын байланыс құралдарының жеткіліксіздігі
(әсіресе, облыс, аудан орталығынан шалғай жатқан ауылды мекендерде).

3 Семинар сабақтар
1. Паблик рилейшнз концепциясының дамуы. Қоғаммен байланыстың теориясы
мен іс-тәжірибесі.
2. PR теориясы мен тәжірибесінің жалпы мәселелері.
3. Қоғаммен байланыстың ақпараттық-құқықтық базасы
4. PR әлеуметтік қызмет ретінде
5. PR-дың мәні мен мазмұны
6. Қоғаммен байланыс мамандары қызметінің этикалық аспектілері
7. Қоғаммен байланыстың әлеуметтік ролі. Қазіргі қоғамдағы паблик
рилейшнз институттарының қызметі
8. Қазіргі қоғамдағы PR институттарының қызметі
9. Қоғаммен байланыс қызметінің негізгі құрамды бөліктері
10. PR-дың қалыптасу тарихы және дамуы
11.XVII-XX ғасырдағы қоғаммен байланыс
12. Қазіргі қоғамдағы РR институтының қызметі
13. Паблик рилейшнздің басқару саласындағы рөлі
14. Паблик рилейшнз институттарының кеңестік кезеңнен кейінгі қалыптасу
ерекшеліктері және коммуникациялық кеістіктегі қызметі
15.Маркетинг жүйесіндегі PR
16. Биліктің тиімділігі және демократияның алғышарты- қоғаммен өзара
қызмет.(Аралық бақылау жұмысы)
17. Қоғамдық пікірді зерттеу және олардың құралары
18.Қоғаммен байланыс агенттіктері
19.PR және қоғамдық пікір, ықпал ету әдістері
20.Билік және бизнес имиджі
21.Бұқаралық коммуникация құралдарының бөлігі ретіндегі БАҚ
22.Қоғаммен байланыс жүйесіндегі жарнама
23.Қоғаммен байланыс қызметін ұйымдастыру
24.Қоғамдық-саяси саладағы PR
25.Бұқаралық ақпараттың ролі мен маңызы
26.Дағдарыс жағдайындағы ҚБ қызметі
27.Баспасөз хатшысының жұмысын ұйымдастыру
28.Мекемелердегі қоғаммен байланыс арқылы басқару
29.Мемлекеттік билік билік жүйесіндегі PR
30.Мемлекеттік саясат және PR қызметінің тиімділігі.(Аралық бақылау
жұмысы)

4 СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ

СӨЖ-ге әдістемелік нұсқау: СӨЖ тапсырмалары жазбаша (бақылау жұмысы,
реферат, конспекті, т.б) және БАҚ-да мақалалар жазу түрінде беріледі.
Студенттің СӨЖ тапсырмаларын тапсыру барысында олардың теориялық білімі,
белсенділігі, ынтасы, тапсырманы меңгеру деңгейі, шығармашылық шешім таба
білу дағдысы және келешек журналист маман ретінде тіл мәдениеті, сөз
байлығы, орфоэпия нормаларына сай мәнерлеп, көркемдік нақышына келтіріп
айта білу шеберлігі бағаланады.

1 Қазақстан Конституциясында БАҚ туралы қандай тұжырымдар бар?
2 Республикамызда цензура қолданыла ма?
3 БАҚ туралы заңның маңызы қандай?
4. Баспасөз бостандығын қалай түсінесің?
5. Демократия мен сөз бостандығының сипаты.
6. Мемлекеттік және тәуелсіз ақпарат құралдарына көзқарас.
7. Бүгінгі БАҚ-тың қоғамдық орны мен рөлі.
8. Журналистің құқықтары мен міндеттері.
9. БАҚ-тың азаматтармен және ұйымдармен қатынасы.
10. БАҚ-тың халықаралық қатынастары.
11. БАҚ туралы заңды бұзғандық үшін жауаптылық.
12. Ақпаратты жария етпеудің ерекше жағдайлары.
13. Журналистикадағы халықаралық шарттар мен келісімдер жөніндегі ұғым
14. БАҚ қызметіне араласуға жол бермеу туралы.
15. Қазақстандағы авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңның
мәні.

5 ӨЗГЕРІСТЕРДІ ТІРКЕУ ПАРАҒЫ

6 ӘРІПТЕСТЕРДІҢ ТАНЫСУЫ

№
о/қҚыз
метіАты-жөніУақы
тыҚолыӨзгерту
№Уақы
тыҚолыӨзгерту
№Уақы
тыҚолы

Пәндер