Файл қосу
Стандарттау жөніндегі кеңес
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ |
|БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ |
|МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|3 деңгейдегі СМЖ құжаты |ПОӘК | |
| | | |
| | | |
| | |ПОӘК 042-18-9.1.58/03-2013 |
|ПОӘК | | |
|«Халықаралық стандарттау және|18.09.2013 ж. | |
|сертификаттау» пәнінен |№ 1 басылым | |
|оқу-әдістемелік материалдар | | |
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
5В073200 «Стандарттау, сертификаттау және метрология
(салалар бойынша)» мамандығы бойынша
«Халықаралық стандарттау және сертификаттау» пәнінен
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2013
Мазмұны
|1 |Дәрістер |3 |
|2 |Тәжірибелік сабақтар |54 |
|3 |Студенттердің өздік жұмысы |59 |
1 ДӘРІСТЕР
№1 дәріс. Америка ұлттық стандарттар мен технологиялар институты (
НИСТ)
АҚШ – та стандарттау жөніндегі ұлттық орган - Американдық ұлттық
стандарттар мен технологиялар инсттитуты ( НИСТ).
НИСТ - экономитканың жеке секторында ерікті стандарттау жөніндегі
жұмыстарды үйлестіретін, стандартқа ұлттық статус беру туралы шешім
қабылдайтын, стандарттар дайындайтын ұйым жұмыстарына басшылық жасайтын
үкіметтік емес, коммерциялықемес ұйым. НИСТ стандарттар әзірлемейді, бірақ
АҚШ – тағы ұлттық стандарттарды қабылдайтын жалғыз ұйым. Бұл,
жалпымемлекеттік маңызы бар мәселелерді шешуіне ықпал ету – НИСТ негізгі
міндетіне жауап береді.
Институт мақсаты бағдарламалар әзірлейді. Бағдарламалық – мақсаттық
жоспарлау сұйық отын өндіру мен тасымалдау, электр қуатын қамтамасыз ету,
ядролық энергия, күн қуаты және басқа қуаттарды қолдану қамтиды. Дайын өнім
стандарттарын әзірлеуге аздау көңіл бөлінеді.Себебі бұлсалада фирмалық
нормативтік құжаттар жұмыс істейді.
Ұлттық стандарттарда негізінен қауіпсіздік аспектілеріне қатысты
орындауға міндетті талаптар болады. Міндетті федералдық стандарттармен
қатар сауда министрлігі, қорғаныс министрлігі, жалпы мақсаттағы басқару
қызметі, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі федералды агенттік, өндірісте
еңбек пен денсаулықты қорғау жөніндегі федералдық агенттік, тағамдық
өнімдер мен медикаменттер қауіпсіздігі жөніндегі федералдық басқарма,
тұтыну тауарларының қауіпсіздігі комиссиясы және басқа ұйымдар –
мемлекеттік басқару органдары бекітетін техникалық регламенттер іс – әрекет
етеді.НИСТ осы ұйымдармен тығыз іскерлік байланыс жасайды, атап айтқанда,
ақпараттық қамтамасыз ету бойынша стандарттар әзірлейтін фирмалар, жеке
мекемелермен. Жоғарыда көрсетілген басқару органдарының өздеріфирмалық
стандарт дайындауға аз қатыспайды және федералдық стандарттар жасауды
жоспарлағанда осылай боларын ескереді. Фирмалық стандарттың олардың
талаптарына қанағаттана федералдық ретінде қабылдаған жағдайлары жиі болып
тұрады.
Федералдық стандарттарды Америка ұлттық стандарттар институты
аккредиттеген мәртебелі ұйымдар әзірлейді. Олардың ең танымалдары:
Американдық сынаулар мен материалдар жөніндегі қоғам ( ASTM); Американдық
сапаны бақылау жөніндегі қоғам (ASQC); Американдық механикалық – инженерлер
қоғамы (ASME); қамсыздандырукомпаниясының сынау зертханалары бірлестігі,
автомобиль жасаушы инженерлер қоғамы (SAE); электротехника және электроника
жөніндегі инженерлер институты (IEEE) және басқалары.Бұл ұйымдар тек қана
федералдықты емес, ерікті сипаттағы стандарттарды да әзірлейді. АҚШ – та
ерікті стандарттар әзірлеумен 400 аса түрлі мекемелер мен фирмалар
айналысады, ал ерікті стандарттар шамамен 35 мыңнан асады.
Қазіргі кезде НИСТ құрамына 1200 аса фирмалар, 250 аса өндірістік және
сауда компаниялары, ғылыми - техникалықжәне инженерлік қоғамдар мүше.
Институттың қаржыландыру құрылым, оның мемлекеттік бюджетке тәуелді
еместігін көрсетеді: мүше – ұйым (6%) мен мүше – фирма (31%) жарналары 37%
құрайды; мүдделі ұйымдар тапсырыстары бойынша арнайы бағдарламалар әзірлеу
15 %; түрлі баспалар сатудан түсімдер 47% және басқа кірістер 1%.
Институтты Директорлар кеңесі басқарады. Оның функциясы: біржыл
мерзімге президентті, үш вице – президенттерді, атқарушы вице – президентті
және атқарушы комитетті сайлау. Соңғысы Директорлар кеңесі мәжілістері
аралығындағы кезеңдегі институтты басқарады және бюджеттің орындалуын
бақылайды. Директорлар кеңесі институт жұмыстарын жоспарлайды және
стандарттаудың басты бағыттарын әзірлейді.
Директорлар кеңесіне Мүше – ұйымдаркеңесі, Мүше – компаниялар кеңесі
және Тұтынушылар мүдделерін қорғау жөніндегі кеңес бағынады.
Мүше – ұйымдаркеңесі түрлі одақтар, бірлестіктер өкілдерінен, сондай –
ақ федералды үкімет өкілдері немесе жеке штаттар үкіметі өкілдерінентұрады.
Ұйым кеңесі ұлттық стандарттарды федералды сияқты қатысында олардың
қолайлысын талдайды: жаңа нормативтік құжаттарды жаңарту мен жасауды
жоспарлайды: халықаралық стандарттауға елдің қатысуына тәлімгерлік жасайды.
Бұл органның басқа екі кеңесте бір – бірден өкілі болады.
Мүше – компания кеңесіне экономиканың түрлі салаларындағы мүдделі
фирмалар өкілдері кіреді. Бұл органның Тұтынушылар құқығын қорғау жөніндегі
кеңесте бес, ұйымдар кеңесінде бірөкілі бар. Компаниялар кеңесі салалар
мүдделерін ескере стандарттау бағдарламаларын құрастырады, жаңа мүшелер
тартады, жаңа ұлттық және халықаралық стандарттар қажеттілігін анықтайды,
стандарттау арқылы өндіріс пен сауда тиімділігін арттыруға бағытталған
зерттеу жұмыстарымен айналысады.
Тұтынушылар мүдделерін қорғау жөніндегі кеңесте екі басқа кеңестерден
бесеуден мүшелер, бес мемлекеттік органдардан, тұтыну одақтарынан өкілдер
болады. Бұл кеңестің негізгі міндеттері мен мақсаттары оның жұмысының
ұлттық стандарттардағы тұтынушылар мүдделерін сақтауды қадағалап тұрумен
анықталады.
Кеңес стандарттаудың көмегімен тауарлар ( қызмет көрсету) сапасын
жақсарту қажет аумақтарды анықтайды, тұтынушылар құқығын және мүдделерін
қорғау мен экономиканың дамуындағы стандарттаудың рөлін насихаттай ұғындыру
жұмыстарымен айналысады. Кеңес тауарлардың сапасы мен қауіпсіздігін тұрған
орнында тексеруге тұтынушылардың өздерін көптеп тартады. Ол үшін ерікті
бақылаушы топтар құрылып, кеңес өкілдерінің жетекшілігімен ақпараттар
жиналады және пікір мен ұсыныстар салып жібереді. Ол пікірлер мен ұсыныстар
қаралады және көбіне нормативтік құжаттарды жаңартқанда немесе жасағанда
ескеріледі.
Үш кеңестен басқа НИСТ құрамында Директорлар кеңесі жанындағы институт
қызметтерінің түрлі жақтарын және көптеген тұрақты жұмыс органдары
жұмыстарын үйлестіретін мынандай комитеттер болады:
- үйлестіру функцияларын атқаратын – Стандарттау жөніндегі атқарушы
кеңес;
- ұлттық стандарттарды қабылдайтын, оларды жою мен қолдану мерзімін
қоюға құқылы – Стандарттарды қайта қарау жөніндегі кеңес;
- халықаралық ұйымдарға институт мамандарының қатысу бағыттарын
анықтайтын – Халықаралық стандарттау жөніндегі кеңес беруші комитет;
- ИСО мен МЭК жұмыстарының тиімділігіне жауап беретін – ИСО мен МЭК іс
– әрекеттеріне АҚШ қатысуы жөніндегі ұлттық комиет;
- НИСТ ұзақ мерзімді мақсатты бағдарламалары мен жұмыс жоспарларын
әзірлейтін - Стратегиялық жоспарлау комитеті;
- өзінің құзіретіне сәйкес салаларды стандарттау бойынша атқарушы
кеңеске көмек жасайтын – Стандарттау жөніндегі салалық комиссиялар;
- институт жұмыстарының ақпараттық қамтамасыз етілуін үйлестіретін –
Директорлар кеңесі жанындағы Стандарттау саласында ақпараттық қызмет жасау
жөніндегі комитет.
Институтта қолданыстағы және әзірленіп жатқан федералдік стандарттар
туралы деректер банкі бар.
№2 дәріс. Британия стандарттар институты ( БСИ )
Британдық стандарттар институты механик – инженерлер, кемежасаушы -
инженерлер, электрик – инженерлер және металлург – инженерлер қоғамдары
бастамасымен 1901 жылы құрылды. Ол бірінші рет 1929 жылы шыққан және 1981
жылы қайта қаралған Жарғыға сәйкес іс – әрекет жасайтын тәуелсіз мекеме.
БСИ негізгі функциясы - барлық мүдделі жақтар келісімі және стандарттарды
қабылдау негізінде стандарттарды әзірлеу бойынша жұмыстарды үйлестіру.
Институт штатында 1300 жуық қызметкерлер бар. Жоғарғы заңнамалық орган
– Бас конференция. Ол БСИ жұмыстары туралы есепті тыңдауға, Президент пен
оның орынбасарын сайлауға, қаржы ревизорларын тағайындауға жылына біррет
шақырылады.
Жоғарғы атқарушы орган - Бас конференцияға есеп беруші Басқарушы кеңес
институт жұмыстарын басқарады және жұмыстардың барлық бағыттарын бақылайды.
БСИ құрамына стандарттау және стандарттарды қолдану жөніндегі
жұмыстарға қатысуға мүдделі ұжымдық және жеке мүшелер кіреді.
Стандарттау, сапаны басқару, ақпараттық қызмет ету мен маркетинг
бойынша БСИ жұмыстарын басқарудың жалпы мәселелері Директорлар кеңесі
құзіретіне жатады. Әр жеке бағыттарға стандарттау жөніндегі
мамандандырылған кеңестер басшылық жасайды.
Нормативтік құжат әзірлеу жұмыстары стандарт жасауға тапсырыс алумен
басталады. Тапсырыс берушілер тұтынушы - мекемелер өкілдері, өнім
дайындаушылар және басқа кез келген ұйымдар болуы мүмкін. Әр ұсынысты
Басқару кеңесі қарайды және оң шешім болғанда, стандарт жобасын әзірлеуге
сәйкес Техникалық комитетке тапсырылады.
Стандарт жобасының біріншіредакциясын мүдделі жақтарға пікір беруге салып
жіберіледі, ақырғы жоба нормативтік құжатты жариялауға рұқсат етуге құқылы
сәйкес стандарттау жөніндегі комитетке келіп түседі. Егер жариялауға
рұқсат етуге тәлімгерлік жасайтын сапа кеңесі мен басқару кеңесі
өкілдеріқол қойса, онда стандарт қабылданды деп есептелінеді.
Стандарттауды ақпаратпен қамтамасыз етуге және стандарттар
туралы ақпаратты таратумен “ Standardline” автоматтандырылған ақпарат
жүйесі бар орталық анықтама қызметі айналысады.
Британия ұлттық стандарттарының 25% жуығы “мұқабалық әдіспен”
қабылданған халықаралық стандарттар. Жасалынып жатқан стандарттар
жобаларының шамамен 70% халықаралық стандарттау бағыттарына сәйкес.
Стандарттардың 16% астамы халықаралықтардың бөліктерін алған болып келеді.
БСИ қаражат айналымы былай бөлінген: 50% стандарттау жөніндегі іс –
әрекеттер; 33% жуығы сапаны қамтамасыз ету; қалғаны – сынау мен
сертификаттау. Шығынның жартысынан көбі қызметкерлердің еңбек ақысын құрса,
орташа таза пайда 5 – 6 % аспайды.
Стандарттаудан басқа, БСИ сапаны басқару мен стандарттау жөніндегі
жұмыстарға басшылық жасайды. Сапа мен сертификаттау мәселелерімен Басқару
кеңесіне бағынатын Сапаны қамтамасыз ету кеңесі айналысады.
1600 аса Британ фирмалары бұйымның эксплуатацияда қауіпсіздігін
мақұлдайтын “Кайтмарк” сәйкестік белгісін алу құқығына ие болды.
БСИ қызметтерінің енді бір бағыты - Еуропаның біріңғай нарығы жұмысына
қатысу. Ол үшін институт құрылымында 10 бөлімше құрылды.
№3 дәріс. Франция стандарттау жөніндегі ассоциациясы (АФНОР)
Франциядағы стандарттау жөніндегі ұлттық ұйым – Француз стандарттау
ассоциациясы (АФНОР) болып есептеледі. АФНОР – дың атқаратын функциялары:
- Стандарттау жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру, оған басшылық жасау және
үйлестіру;
- Стандарттарға түскен сұраныстарды талдау және жаңа стандарттар
қажеттілігін анықтау;
- Ұлттық стандарттар әзірлеу және қабылдау;
- Стандарттардың енгізілуін бақылау;
- Стандарттарды насихаттау және сату;
- Эканомика дамуының ұлттық басымдылығын ескере стандарттау жөніндегі
жылдық бағдарламаларды құрастыру;
- НФ ұлттық стандартына өнімнің сәйкестік белгісін маркілеу бойынша
жұмыстарды басқару;
- Стандарттау жөніндегі халықаралық ұйымдарға Францияны өкілеттеу.
АФНОР – дың қазіргі кездегі бағыттары осындай болғанымен, бұл
жағдайға негізінен 1980 – 1990 жылдары келді.
Машина жасауға арналған бөлшектердің типтерін унификаттауға өздерінің
күшін бағыттаған Стандарттау жөніндегі тұрақты комиссияның үкіметтік
декретімен 1918 жылы құрылуы – Франциядағы ұлттық стандарттау басталуы
болып есептелінеді. Бұл АФНОР – дың алдында болған тұрақты комиссия ұзақ
тұрмағаны болмаса, оның нәтижелері өте қажет және пайдалы болды.
Стандарттауды дамытудағы үкімет мүддесі айдан анық болғандықтан, бұл
жұмыстарға үкіметтің көңіл бөлуі тұрақты болды. 1984 жылы үкімет декретімен
жылдық бағдарлама құрастыру бойынша кеңес жүргізу мен осы бағдарламаларды
бекітетін, стандарттау жөніндегі жұмыстардың басты бағытын анықтайтын және
басқа министрліктермен байланыстырушы звено рөлін атқаратын өндіріс
министрлігінде стандарттау жөнінідегі Жоғарғы кеңес құрылды. Француз ұлттық
стандарттауында кезекті үлкен өзгерістер 1991 жылы болды. Оған түрткі
болған халықаралық стандарттарда және бәрінен бұрын біріккен еуропа
құрылуына байланысты еуропалық стандарттарда болатын өзгерістерге бейімделу
қажеттілігі.
Францияның ұлттық стандарттау жүйесінде АФНОР – дың әдістемелік
басшылығымен стандарттау жөніндегі салалық бюро жұмыс істейді. Оларды
әкімшілік кеңес ұйымдастырады, мемлекеттік басқару органдары бекітеді.
Францияда стандарттау жөніндегі жұмыстардың негізгі принципі бағдарламалық
– мақсаттық әдісті пайдалану болып табылады. Қазіргі кезде экономикалық
жұмыстардың түрлі салаларындағы басты мәселелерді шешуге бағытталған 19
ұзақ мерзімді мақсатты бағдарламалар іске асырылуда. АФНОР тұрақты
штатында 400 жуық қызметкер, бірақ оның жұмысына сарапшы немесе кеңесші
ретінде түрлі мекеме, кәсіпорын, ғылыми орталық, зертханалар және басқа да
ұйымдардан 25 мыңға жуық мамандар қарастырылады.
АФНОР жұмысындағы мәселе тудырып отырғаны француз фирмаларының нашар
қатысуы. 30 мыңнан аса ұлттық фирмалардың 6 мыңдайы ғана оған мүше, оның
себебі мамандардың есебінше АФНОР мен стандарттаудың пайдасы туралы
фирмалардың жеткіліксіз ақпарат алуы. Бірақ ассоциацияның өзінің ақпараттық
іс – әрекетінің қарқыны жеткілікті және олар тек стандарт басып шығарумен
ғана шектелмейді.
АФНОР жанынан мамандарға кеңес беретін және стандарттаудың кез келген
мәселелері бойынша кең көлемде ақпарат беретін “ Espace” ақпарат және көрме
орталығы құрылған. Орталықтың үлкен арнайы әдебиеттер мен стандарттар қоры
бар, оларды өзінен сатып алуға болады.
Францияның ұлттық ассоциациясы стандарттаудан басқа, өнімді
сертификаттау және сапа жүйесін қамтамасыз ету жөнінде фирмалар мен
кәсіпорындарға қызмет көрсететін сертификаттау мәселелрімен де айналысады.
Сертификаттау қызметі - өнімді сертификаттау мен оған француз стандартына
сәйкестік белгісінберу, кәсіпорындарда сапаны қамтамасыз ету жүйелерін
бағалау мен оларға тиісті куәліктер беру, ақпараттық технлогияларды
сертификаттау міндеттері кіретін үш бөлімшелерден тұрады.
АФНОР мамандары стандарттау мен сертификаттау мәселелерімен ұлттық
мүдделерді бірмезгілде қорғай отыра, аймақтық және халықаралық мекемелерде
де қарқынды жұмыстар атқарады.
АФНОР – дың стратегиялық міндеттері түрлі салаларға қатысты.
Сапа бойынша – 9000 сериялы ИСО халықаралық стандарттардың ұсақ және орта
бизнес, сондай – ақ қызмет ету сферасында бейімдеу мақсатында, оларды
қайта қарау. Ұйым бұл бағыт бойынша еуропалық, солтүстік америкалық және
жапондық әріптестімен маслихат жоспарлайды.
Экологиялық мәселердің жаһандануының күшейе түсуіне байланысты, АФНОР
қызметтерді халықаралық деігейде күшейтуді қажет санайды: СЕН – де француз
мамандары “ Қалдықтар” жұмыс тобын басқарады, ИСО – да “ Қошаған ортаны
қорғау және тиімді пайдалану” комитеті жұмысына қатысады.
Ұлттық стандарттау әсерінің күшейетін басқа саласы – ақпараттық
технологиялар. Мұнда да халықаралық стандарттауға қатысу айқын білінеді:
АФНОР бірмезгілде Еуропалық телекоммуникация төңірегіндегі стандарттау
жөніндегі институты (ЕТСИ) мен ИСО/МЭК – тің “ Ақпараттық технологиялар”
комитетіне жұмыстар атқарады.
Басқа елдердегідей сияқты, АФНОР – дың маңызды болашақты бағыты –
көрсетілетін қызметтер сферасы және бәрінен бұрын нақты көрсетілетін қызмет
түрлерінің сапасы мен қауіпсіздігі талаптары.
№4 дәріс
Тақырыбы: Неміс стандарттар институты (ДИН)
Германиядағы ұлттық стандарттау жүйесінің құрылуы болып есептелінетін
1917 жылы жалпы машина жасауға арналған нормалар комитеті құрылды. Комитет
атауы екі рет комитеті, 1975 жылы – Неміс стандарттау институты (ДИН).
1990 жылы өнімді стандарттау, метрология және бақылау Басқармасымен
(бұрынғы ГДР ұлттық ұйымымен) қатынасты реттеуге талпыныс жасалынып,
нәтижесінде халықаралық және еуропалық стандарттарға сәйкес болуына қажет
болатын біріккен Германияның бірыңғай нормативтік құжаттарын әзірлеу шешімі
қабылданды. Осы жылдан бастап Немістің стандарттау институты Германияның
стандарттау жөніндегі ұлттық ұйымы мен елдің халықаралық (ИСО мен МЭК) және
еуропалық (СЕН және СЕНЭЛЕК) стандарттау жөніндегі ұйымдардағы жалғыз
уәкілетті өкілі болды.
Негіз қалаушы 820 ДИН стандарты стандарттау жөніндегі неміс ұлттық
ұйымы қызметтерінің принциптерін анықтайды:
еріктілік – стандартжасауға қатысуға кез келген жақтың құқығы
қамтамасыз етіледі, ал нормативтік құжаттар ұсынысты сипатта;
жариялылық – стандарттардың барлық жобаларын басып шығарумен және әр
сын ескертпелерге назар аударумен іске асырылады;
барлық мүдделі жақтардың (тараптар) қатысуы – стандарттауға қатысушы
барлық 4 заңды тұлғалардың тең құқылығы;
бірлік және қарама-қайшылықсыздық – стандарттаудың барлық жүйесінің
бірлігін қамтамасыз ететін ережелер мен тәртіптер орнату және қолданыстағы
нормативтік құжаттар мен жаңа қабылданған стандарттардың өзара
сыйысымдылығын міндетті тексерумен көрінеді;
нақтылық – қазіргі ғылыми-техникалық деңгейге стандарттың міндетті
сәйкестігінен тұрады;
жалпы пайдаға бағыттылық – бүкіл ел үшін пайда жеке жақ пайдасынан асып
түсуі ережесімен анықталады;
экономикалық шындыққа бағыттылық – стандартқа тек қана абсолютті
қажетті талаптар қаланады, себебі стандарттау- жалғыз мақсат қана емес;
стандарттаудың халықаралық сипаты – ДИН жұмыстары саудадағы техникалық
кедергілерді жоюға және Еуропада халықаралық және еуропалық стандарттар
қолдану үшін бірыңғай нарық жасауға бағытталған.
ДИН негізгі ұйымнан және еншілес бөлімшелерден тұрады. Институттың
жалпы штатында барлығы 750 адам. ДИН мүшесі – фирмалар (кәсіпорындар)
немесе басқа заңды мүдделі тараптар, сондай-ақ жеке мамандар, ғалымдар және
тәжірибешілер.
ДИН мүшелері жиналыста Президиум (50 адам) сайлайды. Оған президент
және оның орынбасарлары, қаржы комитетінің төрағасы, институт директоры,
олармен бірге өнеркәсіп, кіші бизнес, сауда мен қызмет көрсету сфералары,
ғылыми зерттеу институттары, сынау зертханалары, бақылау мен қадағалау
қзметтері, қоғамдық ұйымдар (тұтынушылар, кәсіптік, экологиялық одақтары)
және үкіметтік мекемелер кіреді.
Жұмысшы органдары – тек ұлттық стандарттар әзірлейтін ғана емес,
халқаралық және еуропалық деңгейлерде германия бөлігінің жұмыстарын да
қамтамасыз ететін техникалық комитеттері болатын ДИН комитеттері.
Комитеттерде 40 мыңға жуық штаттан тыс қызметкерлер – фирмалар,
институттар, кәсіпорынлар және басқа мекемелер мамандары.
Германияда ұлттық стандарттау мына салаларды қамтиды: құрылыс,
электротехника, химиялық өндіріс, нақты механика мен оптика, фотография мен
кинематография, құжаттамалар мен іс-жүргізу, денсаулық сақтау, атомдық
техника, ауыл шаруашылығы, бояу өндірісі, машинажасау мен кемежасау,
авиация, спорт пен демалыс, сағат құрастыру, зергерлік және тісемдеу
істері, су шаруашылығы мен канализация және басқалары.
ДИН-нің еншілес ұйымдары – «Бойт» баспасы, ДИН «Бағдарламалық»
қамтамасыз ету қоғамы, нормативтік құжаттар баспасы, ақпарат және өнім
жөніндегі Неміс қоғамы, сапа жүйесін қамтамасыз етуді сертификаттау
жөніндегі Неміс қоғамы, өнімді маркілеу жөніндегі Неміс қоғамы. Оларға
жетекшілікті әкімшілік істері, баспа ісі мен ақпарат жөніндегі институттың
Бас бөлімі жасайды.
Неміс ұлттық стандарттары ұсыныс сипатында және олар заңды нормалар
сияқты емес, «техниканың жалпы танылған ережесі» болып қаралады.
Институт пен үкімет арасында келісім жасалынған. Соған сәйкес DIN бүкіл
қоғам мүддесі мен саудадағы техникалық кедергілерді жоюға үлес қосуға,
сондай-ақ еңбекті қорғау, тұтынушылар мен қоршаған ортаны қорғау үшін іс-
әрекет етуге міндетті.
ДИН атқарып жатқан жұмыстар мүдделі жақтар – нормативтік құжаттарға
тапсырыс берушілерімен келісімдер негізінде қаржыландырылады.
Стандарттау жұмыстарынан басқа, ДИН өнім сәйкестігін сертификаттаумен
де айналысады. Институт қызметтерінің бұл аймағы ДИН Президиумы шешімі
бойынша құрылған және ДИН (немесе халықаралық) стандарттары талаптарына
өнімнің сәйкестігін сертификаттау жүйесін ұйымдастыру, басқару және
қадағалаумен айналысатын Германияның өнімді маркілеу жөніндегі қоғамымен
(DОWK) байланысты.
Стандарт әзірлейтін ДИН комитеттері бірмезгілде сертификаттау жөніндегі
комитеттер болып та саналады. Олардың жұмысына сертификаттауға мүдделі
ұйымдар өкілдері қатысады. Мәжілістер қажеттілікке байланысты шақырылады
және жабық сипатта өтеді, ал қабыланған құжаттар арнайы шешімдер
қабылдамайынша жарияланбайды.
ДИН-нің ақпараттық қамтамасыз ету бойынша қызметтері 30 мыңнан аса
стандарттар иен стандарттар жобалары бар стандарттар қоры негінде
жүргізіледі.
ДИН-нің жыл сайынғы баспасы – техникалық ережелер каталогтары. Онда
ұлттық стандарттар, стандарттар жобалары, басқа ұйымдар нормативтік
құжаттары және де техникалық заңнамаларға өатысты барлық заңдар туралы
ақпараттар болады.
Ақпарттық қамтамасыз етуде маңызды рөлді техникалық ережелер Ақпарттық
орталығы (DITR) ойнайды. Ол ИСОНЕТ халықаралық ақпарат желісіне кіреді және
стандарттау жөніндегі БСҰ кодексіне сәйкес, Германиядағы БСҰ-ның ақпарттық
орталығы функциясын атқарады. Германия фирмалары банктер деректерін
толықтыру үшін стандарттар туралы ақпарттарды сатып ала орталықтың
көрсетілетін қызметтерін жақсы пайдаланады.
№5 дәріс. Жапон өнеркәсіп стандарттары комитеті (ЖИСК)
Жапония стандарттау жөніндегі ұлттық ұйымы – Жапондық өнеркәсіп
стандарттары комитеті (ЖИСК) 1949 жылы құрылды. Ол ғылым мен техника
Басқармасына бағынатын Сыртқы сауда және өнеркәсіп министрлігіне қарасты
кеңес беруші орган, ал басқарманың стандарттау бөлімі негізінде ЖИСК
хатшылығы рөлін атқарды.
ЖИСК құрамына – стандарттау жөніндегі Кеңес, салалық бөлімдер
кеңестері, техникалық комитеттері кіреді. Стандарттау жөніндегі кеңес
Комитеттің бас конференцияларын жүргізеді, жұмысты жоспарлайды және
жоспарлардың орындаулуын бақылайды. Салалық бөлімдер кеңестері мен
техникалық комитеттер (олар бірнеше жүз болады) өнеркәсіптер мен
құрылыстардың негізгі салаларына стандарттар әзірлейді.
Барлық кеңестер мен техникалық комитеттердің мүшелерін Сыртқы сауда мен
өнеркәсіп министрлігі тағайындайды. Әдетте, олар ғылым және іскерлер
шеңберлерінің өкілдері, тәжірибешілер-мамандар, мемлекеттік мекемелер
қызметкерлері, өнім дайындаушы мен тұтынушы мекемелер мамандары. Президент
пен вице-президент Бас конференциямен екі жылда бір рет сайланады.
ЖИСК қызметтерін үкімет қаржыландырады.
Жапонияда «стандарттау туралы» Заңға сәйкес ұлттық өнеркәсіп
стандарттары, өнеркәсіптік ассоциациясының сала стандарттары және фирмалық
стандарттар қолданыста.
Ұлттық өнеркәсіп стандарттары өндіретін және өңдейтін өнеркәсіп
салалары үшін ерікті сипатта болады. Бірақ медициналыұ препараттар , ауыл
шаруашылығы дақылдарын қорғау құралдары және минералдық тыңайтқыштарға
стандарттар міндетті.
Ұлттық өнеркәсіптік стандарттарды «Стандарттар туралы» Заңы бойынша
уәкілетті сала министрліктері бекітеді: сыртқы сауда мен өнеркәсіп,
денсаулық сақтау мен әл-қуат, ауыл және орман шаруашылықтары, балық аулау,
көлік, құрылыс, ағарту, пошта байланысы, еңбек, ішкі істер. Орман және ауыл
шаруашылығы өнімдері үшін Орман және ауыл шаруашылығы министрлігі бекітетін
ауыл шаруашылығы стандарттары әзірленеді.
Стандартты әзірлеу тәртібі мынандай этаптардан тұрады: кез келген
мекеме, ғылыми қоғам, ассоциация өнеркәсіптің сәйкес салас министрлігіне
стандарт әзірлеу (немес оның құрастырылған жобасын) туралы ұсыныс береді;
техникалық комитеттердің бірі жобаны талқылайды, сонан соң стандарт жобасын
құптау (немесе қайтару) жөнінде соңғы шешім қабылдауға құқықты бөлім
кеңесіне әрі қарай қарауға жібереді. Қиын жағдайларда жоба бойынша соңғы
шешімді Стандарттау жөніндегі кеңес қабылдайды.
Стандарт жобасы бойынша комитет президентінің қолы қойылған қорытынды
жобамен қоса Сыртқы сауда мен өнеркәсіп министрлігінің Ғылым мен техника
басқармасына жіберіледі. Соңғы жоба ұлттық стандарт ретінде бекітуге сала
министрлігіне түседі. Жаңа қабылданған немесе қайта өңделген стандарттар
туралы ақпараттар стандарттар жөніндегі Жапондық ассоциация басып шығаратын
үкімет газетінде жарияланады.
Ұлттық өнеркәсіп стандарттарын үш жылда бір рет қайта қарайды.
Өнеркәсіптік ассоциациялардың салалық стандарттары тәртіп бойынша
ұлттық стандарттардың бөлшектенуі сияқты болып келеді.
Фирмалық стандарттарды ұлттық және салалық стандарттар негізінде
әзірлейді, бірақ тәртіп бойынша фирмалық стандарттардың талаптары фирманың
өндірістік мүмкіншілігі арқасында, оның тұтынушылардың белгілі бір шеңберін
қанағаттандыруға тырысуы, бәсекелестерге бағыт-бағдары және басқа
жағдайларға байланысты ұлттықтан өзгеше. Фирмаларда стандарттау бойынша
жұмыстарды стандарттау бөлімі жүргізеді. Стандарт жобасы пікір мен
ескертпелер үшін міндетті түрде фирманың бөлімшелеріне жіберіледі, сонан
соң фирмалық стандарттың соңғы жобасы құрастырылады, оны фирма басшысы
бекітеді.
Жапонияда «Өнеркісіптік стандарттау туралы» Заң негізінде өнеркәсіптік
өнімнің ұлттық стандартқа сәйкестігіне сертификаттау жүргізіледі.
Бұйымдардың сәйкестігінің куәсі – «JIS» белгісі. Өнімді стандартқа
сәйкестігі белгісімен маркілеу құқығы мен сертификат беруге рұқсатты, сол
өнімнің сапасына салалық инспекциялық бақылау мен өндірістік процесс
жағдайын бағалау жүргізілуін кәсіпорындағы аттестациялау нәтижелері
бойыынша сала министрлігі береді.
Қазіргі кезде 16 мыңнан аса жапондық кәсіпорындар өздерінің ұлттық
стандарттарға сәйкестік белгісімен маркілеу құқығына ие болды.
1980 жылдан бастап стандартқа жапондық сәйкестік белгісін пайдалану
құқығының сертификаты шетелдік кәсіпорындарға да беріле бастады. Соңғы 10-
15 жылдар көлемінде 20 аса елдің 150 аса кәсіпорындарының осындай құқыққа
ие болуы стандарттау жөніндегі БСҰ кодексін қабылдаудың нәтижесі болады.
Жапондық фирма, мәлімдеме бергеннен орташа 3 айдан соң сертификат
алады, ал шетелдіктер – жарты жылдан кейін. Сертификаттау бойынша барлық
шығынды мәлімдеме берумен өтейді.
Жапонияда бірде бір дайындаушы үкіметтік органдардан немесе беделді
компаниядан мәртебелі тапсырыс ала алмайды, егер оның өнімінде «JIS»
белгісі болмаса. «JIS» белгісіне сертификаттау – машина жасау,
электртехника, кеме жасау, теміржол транспорты, қара және түсті
металлургия, авиация, азаматтық құрылыс пен сәулет, химиялық және
целлюлозалық-қағаздық өнеркәсіп, кен өндіретін өнеркәсіп сияқты салаларды
қамтиды. Салалық министрліктер сертфикаттау жөніндегі тізімге қоолданудан
олардың сферасы кеңеюі мүмкін болатын және сонымен бірге жапон тауарларының
қауіпсіздігі мен экологиялылығы жөніндегі мемлекеттік техникалық саясат
міндеттерін шешуге мүмкін өнім түрлерін ғана қосады.
Жеке секторлардағы стандарттауға үлкен мән берілуде, әсіресе фирмалық
стандарттаудың нәтижелерін ұлттық нормативтік құжаттарға енгізуде. Екі
үштылық дәрежесін төмендету үшін дайын бұйым фирмалық стандартын
пайдалануда, оынң құралатын бөліктеріне стандарт әзірлеу қажет екені
мойындалады. Фирмалық стандарттың ұлттық ретінде қабылдау мерзімін
қысқарту, нормативтік құжат талқылау кезеңін қысқарту арқылы да болады.
Жеке сектордағы стандарттаудың дауасын табу үшін фирма жеткен нәтижелерді
пайдаланудағы ақысыз (тегін) принципі қайта қаралады.
Жеке секторда жеткілікті көп мөлшерде стандарттар әзірленеді, бірақ
оларда қоршаған ортаны қорғау жөнінде талаптар жоқ, әлеуметтік мәселелерге
және халықаралық стандарттармен әділ бәсекелесу мен үйлесуге жағдай жасауға
бағытталмаған. Жеке нарықтық сигменттерде жұмыс істейтін фирмалар,
стандарттар көмегімен өзінің нарық үлесін ұстап қалуға тырыса жеткен
жағдайын сақтайды және нормативтік құжаттарды униыикаттау қажеттілігін
сезінбейді. Осындай жағдайларға байланысты стандарттауды дамытуда
мемлекеттің рөлі, онда да жеке секторға әсер ету жоспарында күшеюі қажет.
Стандарттау процесін, сондай-ақ нормативтік құжаттың өзінің мазмұны мен
деңгейін де жетілдіру үшін толық және қажетті ақпартты фирмаларға беруге
жағдай жасау керек.
Бірақ экономидағы жеке сектор үлесінің көбею процесі, стандарттаудағы
мемлекет рөліне әсер етеді және оған стандарттау ортасының жаңа жағдайында
өз іс-әрекеттерін қайта қарауға тура келеді. Мемлекет стандарттың өте
жетілген вариантын таңдауға мүмкіндігінше оны әзірлеу сатысында әсер ету
қажет.
Халықаралық стандарттау ұйымдары:
Халықаралық байланыстардың үздіксіз кеңейе түсуі, стандарттаудың жеке
мемлекет шеберінде шектеліп қалуына мүмкіндік бермейді. Түрлі елдердің
саудалық, экономикалық және ғылыми-техникалық ынтымақтастықта жетістіктерге
жетуіне, бірінші кезекте халықаралық стандарттаудың маңызы орасан.
Халықаралық стандарттарды әзірлеу қажеттілігінің әбден көзіне көріне түсу
себебі халықаралық сауданың өсу қарқыны ұлттық экономиканың дамуынан 3-4
есе асып тұрса да әлемдік нарыққа ұсынылған бірдей өнімідердің ұлттық
стандарттарындағы айырмашылықтар халықаралық сауданың дамуына бола берді.
Мысалы, өткен ғасырдың 60-шы жылдары АҚШ пен көптеген басқа елдердің
теледидар стандарттарының айырмашылықтары болуына байланысты АҚШ өз
теледидарын экспортқа шығарудан бас тартты. Голландияның «Филипс» фирмасына
импорт алатын ел талаптарын қанағаттандыру үшін бір радиоқабылдағыштың 12
вариантын (кернеу,жиілік, тоқтың күші және т.б. бойынша) жасау қажет болды.
Тіпті бір кездері фирманың конструкторлық схеманы ауыстырып көптеген
қосымша бөлшектер, бақылау-өлшеу құралдарын пайдалануына тура келді. Ол
әрине көп уақыт пен қаражат жұмсауына әкеліп соқты.
№6 дәріс. ИСО халықаралық стандарттау ұйымы
Ұйым 1947 жылдан бастап жұмыс атқарып келеді. ИСО-ның
стандарттаудағы қызмет аясы өте кең, бірақ оған МЭК құзіретіне
жататын электроника мен электртехникалары ғана кірмейді.ИСО жұмысына
120-дан аса елдер қатысады.КСРО ұйымды алғашқы қалаушылардың бірі
болды.ИСО-ның қаражат қоры мүше-елдер жарнасы,стандарттар мен басқа
басылымдар сату,сондай-ақ қайырымдылықтардан құралады.ИСО басшы
органдары - Бас ассамблея ,ИСО Кеңесі, Кеңес комитеттері, Техникалық
комитеттер және Орталық хатшылық;ИСО-ның жоғары органы – Бас
ассамблея (16-сурет).
Бас ассамблея - мүше-комитеттермен тағайындалған лауазымды
тұлғалар мен делегаттар жиналысы.Әр мүше-комитеттен үшеуге дейін
делегат қатысуға құқылы, бірақ олардың бақылаушылары еріп барады.
Мүше-корреспонденттер мен мүше-абоненттер бақылаушы ретінде қатысады.
Бас ассамблеяның сессия аралық кезеңінде ұйымның жұмысына
стандарттау жөніндегі ұлттық ұйымдардың өкілдері кіретін Кеңес
жетекшілік жасайды.Кеңес қарамағындағы ИСО техникалық комитеттеріне
басшылық жасайтын атқарушы бюро құрылған.
Халықаралық стандарттар жобаларын техникалық комитет шеңберінде
іс-әрекет жасайтын тікелей жұмысшы топтары әзірлейді.
ИСО өз міндеттерін тауарлар және көрсетілетін қызметтермен
халықаралық алмасуын қамтамасыз ету, сондай-ақ интеллекті, ғылыми-
техникалық мен экономикалық салалардың ынтымақтастығын дамыту
мақсатында дүниежүзінде стандарттауды және стандарттаумен сабақтас
қызметтер түрлерін дамытуға ықпал етумен анықтайды.
Стандарттаудың негізгі нысандары мен стандарттар мөлшері
(жалпы мөлшерден алынған % -ы)ұйым мүдделерінің кең диапазонын
сипаттайды:
Машина
жасау.............................................................29
Химия...................................................................
..........13
Металл емес материалдар............................................12
Кендер мен
металдар......................................................9
Ақпараттық
техника.....................................................8
Ауыл шаруашылығы.....................................................8
Құрылыс.................................................................
..........4
Арнайы
техника..............................................................3
Денсаулық сақтау мен медицина ...............................3
Негіз қалаушы стандарттар..........................................3
Қоршаған
орта................................................................3
Тауарларды буып –түю мен тасымалдау....................2
ИСО стандарттары әлемде өте кең көлемде пайдаланылады.
Олар 100 млн асады, ал жыл сайын 500-600 стандарттар қайта
қаралып және қабылданып жатады.
Техникалық комитетер (ТК)- жалпы техникалық комитет және
техниканың нақты саласында жұмыстар атқаратын комитеттерге
бөлінеді.Жалпы техникалық комитет (ИСО-да олар 26) жалпы техникалық
және салааралық міндеттерді шешеді.Оларға , мысалы,''Өлшем бірліктері”
12ТК, “Ұнамды сандар”19ТК, “Терминология”37ТК және т.б комитеттер
жатады. Техниканың нақты салаларында жұмыстар атқаратын ТК (140 жуық),
мысалы, “Автомобильдер” 22ТК, “Станоктар” 39ТК және т.б кіреді. Атқаратын
қызметтері саланы (химия , авиациялық және ғарыштық техника және
т.б) түгелдей қамтитын техникалық комитет бөлімдер мен жұмысшы
топтарын ұйымдастырады.
ИСО-ның әр мүшесі мүдделілік дәрежесіне қарай әр техникалық
комитет жұмысына өзінің қатысу статусын анықтайды. Олар бақылаушы
ретінде де белсенді мүше болуы керек.Халықаралық стандарт жобасы
техникалық комитеттің белсенді мүшелерінің көпшілігінен (75%) күптау
алса,онда ол қабылданды деп есептелінеді.
Қазір шамамен 11 мың ИСО халықаралық стандарттары қолданыста.ИСО
халықаралық стандарттарының 75% негіз қалаушы стандарттар, немесе
сынау әдістерінің стандарттары
Халықаралық стандарттау тәжірибесінде өнім стандарттарын
әзірлеудегі негізгі күш өнімге бірыңғай сынау әдістемелерін,
маркілеу, терминдеу талаптарын орнату, яғни өнімді қай ел
өндіретіні мен пайдаланатынына қарамай дайындаушы мен тұтынушының
өзара ұғынулары оларсыз мүмкін еместей болатын аспектілерге аса
көңіл бөлу болып табылады. Сонымен қатар, халықаралық стандарт
өнімнің адам өмірі мен денсаулығына және қоршаған ортаға
қауіпсіздігі, өзара ауыс-тырымдылығы мен техникалық сыйысымдылығына
қатысты талаптарын қою. Нақты өнім сапасына қойылатын басқа
талаптарға келетін болсақ, онда оларды халықаралық стандарттың
белгілеуі қажет емес. Тұтынушы-лардың түрлі категориялары үшін
нақты өнім сапасының нақты норма-сы тікелей келісім-шарттағы
(контракт) баға арқылы қалпына келтіріледі.
ИСО-ның жалпы техникалық және салааралық техникалық комитет-тер
қызметтерінің нәтижелерін қарай отырып халықаралық өлшем бірлігі
жүйесін әзірлеуі, бұраманың метрлік жүйесін, барлық көлік түрлерімен
жүк салатын контейнерлердің стандарттық размері мен конструкциясы
жүйесін қабылдау оның үлкен жетістіктері екенін атап өту керек.
Қазір-гі кезде 1979жылы құрылған “Сапаны қамтамасыз ететін жүйелер”
176ТК-нің жұмысы ерекше көңіл аудартады. Оның міндетіне сапаны
қамтамасыз ететін жүйе жасаудың негіз қалайтын принциптерін
стандарттау мен үйлестіру кіреді.1987 жылы кәсіпорындардағы өнім
сапасы мәселелерін шешудің бірыңғай жолына бағытталған 9000 серия-
лы ИСО-ның төрт стандартының бірінші ұқсамы, ал 1994 жылы өзгерту-
лер енгізуден кейін - екінші, ал 2000жылы келесі ұқсамы жарияланды.
ИСО Кеңесіне жеті комитет – ПЛАКО, СТАКО, КАСКО, ИНФКО, ДЕВКО,
КОПОЛКО және РЕМКО кіреді.
СТАКО халықаралық стандарттар әзірлеу принциптері мен әдістемеле-
рі бойынша ИСО Кеңесіне әдістемелік және ақпараттық көмек жасауға
міндетті.Комитет күшімен берілген салада қолайлы нәтижелерге жету
бойынша ұсыныстар дайындау мен стандарттаудың негіз қалаушы
принциптерін зерттеу жүргізіледі.Сонымен қатар, СТАКО терминология
мен сауданы дамыту үшін халықаралық стандарттар пайдалану жөнінде
семинарлар ұйымдастырумен айналысады.
ПЛАКО жұмыстың техникалық жақтарын ұйымдастыру мен үйлестіру
бойынша ИСО жұмыстарын жоспарлау жөнінде ұсыныстар дайындайды.
ПЛАКО жұмыстарының сферасына техникалық комитеттерді құру мен
тарату жөніндегі ұсыныстарды қарау, комитеттердің айналысуы қажет
стандарттау ауқымын анықтау кіреді.
КАСКО – өнім, көрсетілетін қызмет, процестер және сапа жүйелерінің
стандарттар талаптарына сәйкестігін мақұлдау мәселелерімен айналысады
осы іс- әрекеттердің тәжірибесін зерттейді және ақпаратты талдайды.
Комитет өнім, көрсетілетін қызмет, сапа жүйелерінің сәйкестігін
бағалау (сертификаттау) мен сынаулар, сертификаттау жөніндегі сынау
зертханалары мен
органдарының құзіреттілігін растау бойынша нұсқау-лар әзірлейді. КАСКО
жұмыстарының маңызды аясы - ұлттық және ай-мақтық сертификаттау
жүйелерін өзара мойындау мен қабылдау, сондай-ақ сынау мен
сәйкестікті мақұлдау төңірегінде халықаралық стандарттар-ды
пайдалануға ықпал ету.
КАСКО мен МЭК бірлесіп ИСО мен МЭК мүше –елдері кеңінен пай-
даланып жатқан сертификаттаудың түрлі аспектілері жөніндегі бірқатар
нұсқауларды әзірледі. Ол құжаттардағы келтірілген принциптер ұлттық
сертификаттау жүйелерінде ескерілді және де аймақтардағы елдердің
сауда- экономикалық байланыстарында өзара жеткізілетін өнімдер сәйкес-
тігін бағалау жөніндегі келісімдер үшін негіз болды.Сонымен қатар
КАСКО сынау зертханаларын аккредиттеу мен аккредиттейтін органдар
жұмыстарының сапасын бағалау бойынша аудиторияларға жалпы талап-тар
дайындау және өнім мен сапа жүйелері сәйкестігі сертификаттарын
өзара мойындау мәселелерімен айналысады.
ДЕВКО дамып келе жатқан елдердің стандарттау төңірегіндегі
сұраныс-тарын зерттейді және сол елдердің осы саласына ықпал етуге
ұсыным-дар әзірлейді.
ДЕВКО-ның басты функциясы:
-дамып келе жатқан елдерде стандарттаудың барлық аспектілерін
кең көлемде талқылаулар ұйымдастыру, дамыған елдердің тәжірибелерін
алмасуға жағдайлар жасау;
-дамыған елдердің түрлі оқып – үйрету орталықтары базасында
стандарт-тау жөнінде мамандар даярлау;
-дамып келе жатқан елдердегі стандарттаумен айналысатын ұйымдар
ма-мандарын тәжірибе жинақтауға жіберуге ықпал ету;
-дамып келе жатқан елдер үшін стандарттау жөнінде оқу құралдар
дайындау ;
-стандарттау және метрология төңіреңінде өнеркәсібі дамыған елдер
мен дамып келе жатқан елдердің екі жақты ынтымақтастығының дамып –
жетілуіне себепші болу.Бұл бағыттарда ДЕВКО БҰҰ-мен қызметтес бо-лып
келеді. Біріккен әрекеттердің, әсердің нәтижелерінің бірі халықара-лық
оқыту орталықтарын құруы мен оның қызмет етіп жатуы.
КОПОЛКО міндеттеріне мыналар кіреді:
-өнімді стандарттаудан өте жоғары әсер алатын, сондай-ақ ұлттық
және халықаралық стандарттауға тұтынушылардың өте кеңінен қатысулары
үшін қарастырылуы қажет шараларды анықтау;
-тұтынушыларды ақпараттармен қамтамасыз етуге, олардың мүдделерін
қорғауға бағытталған ұсыныстарды және де стандарттау мәселелері
бойынша оларды оқытып – үйрету бағдарламасын стандарттау позиция-сында
жасап шығару;
-стандарттау, тұтыну тауарларына стандарттарды қолдану (пайдалану)
және тұтынушылар мүдделеріне қажетті басқа да стандарттау мәселелері
бойынша жұмыстарға тұтынушылардың қатысу тәжірибелерін жинақтау.
КОПОЛКО қызметтерінің нәтижесі - мекемелері мүддесіне қажетті
ұлттық және халықаралық стандарттар тізімдерін басып шығару және
де тұтыну тауарлары сапасын бағалау басшылықтарын нұсқауларын да-
йындау. Олардың кейбіреулерін көрсетейік:
12 нұсқау “Тұтыну тауарларын салыстырмалы сынаулар”;
14 нұсқау “Тұтынушыларға тауар туралы ақпарат”;
36 нұсқау “Тұтыну тауарларының эксплуатациялық сипатын өлшеудің
стандартты әдістерін әзірлеу”.
ИНФКО құзіретіне мыналар жатады:
-ақпараттық қызмет көрсетулер , деректер базалары, маркетинг,
стандарттар мен техникалық регламенттер сату төңіректерінде ИСО мен
мүшелерінің іс-әрекеттерін үйлестіру;
-стандарттарды үйлестіру мен басқа жоғарыда аталған мәселелер
бойынша саясат әзірлеу жөнінде ИСО Бас ассамблеясына кеңес беру;
-ИСО ақпарат желісі (ИСОНЕТ) жұмыстарын бақылау және басшылық
жасау.
Осы негізгі міндеттерден басқа, ИНФКО ақпараттық іс- әрекеттеріне
байланысты көп мөлшерде мынандай жұмыстар атқарады:
-стандарттау жөнінде ақпараттық орталықтар ұйымдастыру мен
ақпараттық орталық жұмысы бойынша нұсқаулар әзірлейді;
-ақпараттық және маркетингтік қызмет көрсетулер нарығына талдау
мен зерттеулер жасайды;
-ақпарат жинау, сақтау, іздестіру, алмасуларының жалпы принциптері
бойынша ұсынымдар құрастырады және таратады;
ИСО-ға құжаттар жасау мен тарату мен жүйелерін ұйымдастырады
және жүргізеді, осы жүйелердің өзара әрекеттеріне ықпал етеді;
-ақпараттық қызмет көрсетулер төңірегіндегі халықаралық
стандарттарды көпшілікке танымал етеді және оларды пайдалануда
мадақтайды;
-түрлі ақпараттық орталықтар жұмысы туралы тәжірибе мен ақпарат
алмасуды ұйымдастырады;
-ақпарат және оған байланысты қызметтер мәселелері бойынша халық-
аралық ұйымдармен қызметтес болады;
-ИСОНЕТ мүшелерін қабылдау мен тіркеу бойынша әрекеттер жасайды.
Осындай кең көлемдегі жұмыстар комитеттің қазіргі атауына
негіз болды (бұрынғы атауы Ақпарат жөніндегі комитет).
ИНФКО-ның мүшесі ИСО мүше – комитеттердің кез келгені бола алады,
егер оның жұмыстарына қызығушылық танытатын болса. Мүшелік үш
категорияға бөлінеді: нағыз мүше (Р), бақылаушы (О), мүше-корреспондент
ИНФКО құрамына Басқару кеңесі мен ақпарат, жүйелер және марке-
тинг жөніндегі топтар кіреді.
ИНФКО жақын болашаққа мынадай мәселелерді белгілейді:
-стандарттар туралы халықаралық электронды қ ақпарат қызметін
жасау жөніндегі ұсыным әзірлеу;
-ақпаратты қағаз жүзіндегі және электрондық тасымалдаудағы
авторлық құқықтарды қорғау бойынша жалпы басшылық прициптер
дайындау;
-халықаралық стандарттау төңірегінде маркетингтің стратегиясын
жоспар-лау мен шешу міндеттері, оның ішіне Комитеттің өзінің
қызметтерін жетілдіруге байланысты міндеттерде кірді.
Комитет 61 нағыз – мүшелер мен 16 бақылаушы – мүшелерден тұрады.
ИСОНЕТ ақпараттық жүйесі ИНФКО ақпараты жөніндегі топ құрамына
кіреді.
ИСОНЕТ-тің басым мақсаттары:
-халықаралық және ұлттық стандарттар туралы, стандарттау жөніндегі
құжаттар туралы, стандарттау төңірегіндегі кітаптар, анықтамалар мен
оқулықтар басып шығару туралы ақпараттар алмасуды қамтамасыз ету;
-басқа халықаралық ұйымдар (БҰҰ, ЮНЕСКО, МАГАТЭ және басқалары) ақпарат
жүйелерімен байланыс орнату және бірыңғай ақпарат тілі –
тезаурусты жасау.
ИСОНЕТ-тің 60 аса ұлттық мүшелері, 10 жуық ассоциациялық пен ха-
лықаралық мүшелері және ИСО/МЭК ақпарат орталығы бар.
РЕМКО стандартты үлгілерге (эталондар) қатысты мәселелер бойынша
сәйкес нұсқаулар әзірлеумен ИСО-ға әдістемелік көмек жасайды. Оған
“Халықаралық стандарттардағы стандарттар үлгілеріне сілтеме”, “Стан-
дартты үлгілерді аттестациялау. Жалпы және статистикалық принциптер”
және тағы да басқа стандартты үлгілер анықтамалары мен бірнеше
нұсқаулар жатады. Бұлардан басқа, РЕМКО стандартты үлгілер бойынша
ИСО қызметтерін халықаралық метрологиялық ұйымдармен үйлестіруші,
атап айтқанда МОЗМ - Заңнамалық метрология халықаралық ұйымымен.
Ақпараттық қамтамасыз етуде ұлттық стандарттар нұсқауларын дайын-
дауға әдістемелік негіз болатын стандарттау жөніндегі халықаралық
жік-теуіштің маңызы зор. Бірнеше елдер (Канада, Исландия, Ирландия,
Италия және басқалары) стандарттау жөніндегі халықаралық жіктеуішке
өздері-нің ақпараттық жүйелерін енгізіп қойған.Қазақстан бұл жүйеге
жақын болашақта енуге іс- әрекет етуде.
ИСО-ның қазіргі кездегі өте маңызды, мәні зор міндеті –
стандарттар қоры құрылымын жетілдіру .90-шы жылдардың басында машина
жасау, химия (12,5%жуық) салаларының стандарттары асып артылды. Ал,
денсаулық сақтау мен медицина төңірегіндегі стандарттардың барлық
үлесі 3,5% болса, қоршаған ортаны қорғау 3% төңірегінде. Салыстырмалы
онша көп емес (10,5% жуық) информатика, электроника және ақпараттық
қамтамасыз ету салалары стандарттары алды.Болашақта әлеуметтік
сфералар (қоршаған ортаны қорғау, денсаулық сақтау) , сондай-ақ
ақпараттық технологиялары ИСО қызметтерінде басты болуы қажет.
Нақты өнімнің әлемдік дайындаушылары болатын елдер мен
фирмалардың бүкіләлемдік нарықтағы қызу бәсекелестігі халықаралық
стандарт әзірлеу этапында басталады және көрінеді. Стандарттау жөнін-
дегі аймақтық және халықаралық ұйымдардың арасында көшбасшылық
үшін тартыстар ұдайы жүріп жатады және солай болғандықтан да
экономикасы дамыған елдердің нақты халықаралық стандарт жобасына
сәйкес ұлттық стандарттарын көру толық әділдік және олар осы
жоба-да өздерінің ұлттық мүдделерін көрсету үшін күреседі.Барлық
техника-лық комитеттер әзірлеген ИСО халықаралық стандарттарының
жалпы мөлшерінің 70% астамы әлемдегі өндірісі жетілген елдердің
ұлттық немесе фирмалық стандарттарына сәйкес болуы кездейсоқтық
емес.
Қандай да болмасын елдердің халықаралық стандарт әзірлеуде көшбас-
шы болуы, көп жағдайда олардың мамандарының ИСО, МЭК, ЕО жұмыс
органдары – техникалық комитет, комитет бөлімі, жұмыс тобында қатысу
дәрежесімен анықталады.
Қазіргі кезде ИСО-ның 3 мыңға жуық жұмысшы органдары болса, оның
ішінде 185 техникалық комитеттер, 636 комитет бөлімдері, 1975 жұмыс
топтары мен 36 мақсатты топтар қызмет атқарады.
Халықаралық стандарттар жасау жұмыстарымен тікелей тнхникалық
комитеттер мен оның бөлімдері және нақты бағыттағы жұмыс топтары
айналысады.
ИСО-ның ресми тілдері – ағылшын, француз және орыс. ИСО-ның жалпы
халықаралық стандарттарының 70% жуығы орыс тіліне аударылған.
Халықаралық стандарт дайындау схемасы мынадай тәртіппен жүргі-
зіледі; мүдделі тараптар мүше – комитет, техникалық комитет, Бас ассам-
блея комитеті (немесе ИСО-ға мүше емес ұйым) атымен ИСО-ға стан-
дарт әзірлеуге тапсырыс жібереді. Бас хатшы мүше – комитеттермен келі-
сім бойынша Техникалық басқару бюросына сәйкес техникалық комитет
құру туралы ұсыныс береді. Техникалық комитет мынандай жағдайларда
құралдардың мүше комитеттеріне жақтап дауыс берсе және олардың бесеу-ден
кем емесі сол комитетке белсенді мүше болуға емеурін танытса, ал
Техникалық басқару бюросы болашақ стандарттың халықаралық маңыз-
дылығына күмән келтірмесе. Әдетте, жұмыс процесінде барлық мәселе-лер
техникалық комитет қызметтеріне белсенді қатысушы мүше – коми-теттер
консенсусы негізінде шешіледі.
Стандарт жобасына қатысты консенсусқа жеткеннен соң, техникалық
комитет оны дауыс беруге барлық мүше – комитеттерге жіберу мен
тіркеу үшін Орталық хатылыққа өткізеді. Егер жобаны дауыс берушілер-
дің 75% құптаса, ал халықаралық стандарт ретінде жарияланады.
ИСО техникалық жұмыстарына әлемнің түрлі елдерінен 30 мыңнан
аса сарапшылар қатысады. ИСО әділ және бейтарап ұйым ретінде
әлемдік беделге ие ірі халықаралық ұйымдар арасында өте жоғары
статусты.
ИСО халықараық стандарттары міндетті емес, яғни әр ел оларды
толық қолдануға, ккейбірін жекелеп қолдануға немесе тіпті
қолданбауға құқы-лы. Бірақ, әлемдік нарықтағы қызу бәсекелестік
жағдайларында, өнім да-йындаушылар өздерінің бұйымдарының
бәсекелестікке қабілеттілігін сақ-тауға тырысып, халықаралық
стандарттарды пайдалануға мәжбүр болады. Шетелдік мамандардың
бағалауынша алдыңғы қатарлы өндірісі дамыған елдер ИСО-ның барлық
фондының 80% дейінін қолданады. Экономикасы көп дәрежеде сыртқы
саудаға байланысты басқа елдердің де халықара-лық ұйымдары ИСО
стандарттарын өте кеңінен пайдаланады. Оларға сыртқы саудасының үлесі
өндірісінің жалпы көлеміне қатынасы 40-50% құрайтын Нидерланда,
Швеция, Бельгия, Австрия, Дания жатады. Бұл елдер халықаралық
стандарттар бар салаларға өздерінің ұлттық стандарттарын жасамауға
тырысады.
№7 дәріс. Халықаралық электртехникалық комиссия (МЭК)
МЭК - электртехника, радиоэлектроника, байланыс салалары стандарттарын
әзірлейді. Ол 13 ел қатысқан халықаралық конференцияда бұдан бір ғасыр
бұрын 1906 жылы, яғни ИСО - дан бұрын қүрылды.МЭК мен ИСО - ның әр мезгілде
құрылуы мен түрлі бағыттылығына, екі ірі халықаралық ұйымның бір қатар
бағытта қызмет етіп келе жатыр.
ИСО мен МЭК - тің міндеттерінің ортақтығы мен кейбір органдар
қызметтерінің қосақталу мүмкіндігін ескере, бұл екі ұйымның арасында бір
жағынан қызметтер аясын шектеу, ал басқа жағынан техникалық қызметтерді
үйлестіруге бағытталған.
МЭК мүшелерінің мөлшері (60 жуық) ИСО - дан кем. Бұл көптеген дамып
келе жатқан елдерде электртехника, электроника және байланыстардың мүлдем
болмауы немесе нашар жетілгендігінен. КСРО 1922 жылдан бастап МЭК мүшесі
болған.
МЭК - тің жоғары басқару органы- барлық ұлттық комитеттер кіретін Кеңес
(17-сурет). Кеңестің жыл сайынғы мәжілістері МЭК мүше елдерінде кезекпен
өткізіліп, ұйымның қызметтерінің барлық кешенді мәселелерін шешуге
арналады. Шешімдер жай көпшілік дауысымен қабылданады. Дауыстар бөлінуі тең
болған жағдайда Президент шешуші дауыс құқығына ие.
МЭК ұйымына мүше елдердің көпшілігі стандарттау жөніндегі ездерінің
ұлттық ұйымдарымен кірген, кейбір елдерде (Франция, Германия, Италия,
Бельгия және басқалаларын стандарттау жөніндегі ұлттық ұйым құрылымына
кірмейтін МЭК - ке қатысу жөніндегі арнайы комитеттер құрылды.
МЭК ресми тілдері - ағылшын, француз және орыс.
Ұйымның өз жарғысымен анықталған негізгі мақсаты - халықаралық
стандарттар мен басқа құжаттар әзірлеу арқылы электротехника және
радиотехника төңірегінде стандарттау және онымен сабақтас мәселелер жөнінде
халықаралық ынтымақтастыққа ықпал ету. Іс - әрекет комитетіне бағынышты
кеңес беруші топтар жұмыс істейді. Комитет оларды техникалық комитет
жұмыстарына нақты мәселелер бойынша үйлестіру қажеттілігі туындағанда
құруға құқылы. Екі кеңес беруші топтар қауіпсіздік нормаларын әзірлеуді
өзара бөлісіп алған: АКОС - электр қауіпсіздігін, АСЕТ - электроника мен
байланыс мәселерін.
МЭК - тің негізгі стандарттау нысандары:
- электртехника өнеркәсібінің материалдары (сұйық, қатты, газ тәрізді
дтэлектриктер, мыс, аллюминий және олардың балқымалары, магнитті
материалдар);
- өндірістік мақсаттағы электртехника жабдықтары (дәнекерлеуші
аппараттар, қозғағыштар, жарық техникалық, жабдығы, реле, төменгі вольтті
аппараттар, желілер және басқалары);
- электрэнергиялық жабдықтар (булық және гидравликалық турбиналар,
электрбайланыс сымдары, генераторлар, трансформаторлар);
- электрондық өнеркәсіп бұйымдары (интегралдық схемалар,
микропроцессорлар және басқалары);
- тұрмыстық және өндірістік мақсаттардағы электрондық жабдықтар;
- электраспаптар;
- байланыс серіктеріне арналған жабдықтар;
- терминология.
МЭК құрамындағы электрондық және электртехникалық жабдықтар шығаратын
радиокедергілерді өлшеу әдістерін стандарттаумен айналысатын
Радиокедергілер жөніндегі Халықаралық арнайы комитеттің (СИСПР) біршама
ерекше статусы бар. Ондай кедергілер жіберілуі мүмкін деңгейлер іс -
жүзінде барлық дамыған елдердің тікелей техникалық заңнамаларының
нысандары. Электрондық және электртехникалық жабдықтардың СИСПР
стандарттарына сәйкестігі сертификатталады.
СИСПР - ге тек ұлттық комитеттер ғана емес, халықаралық комиттер де
қатысады: Еуропалық радиохабар одағы, Халықаралық радио мен теледидар
ұйымы, Халықаралық электротехникаларын өндіретін және тарататын одақ,
Халықаралық ірі электртехникалық жүйелері жөніндегі конференция,
Халықаралық теміржол одағы, Халықаралық қоғамдық көлік одағы, Халықаралық
электртермия жөніндегі одақ. Комитет жұмысына бақылаушылар ретінде
Халықаралық радио байланыс комитеті мен Халықаралық азаматтық авиация
комитеті қатысады. СИСПР халықаралық нормативтік құжаттар, сондай - ақ
ақпараттық құжаттар да әзірлейді.
МЭК-тің негізгі үйлестіруші органы – Іс-әрекеттер комитеті. Бұл комитет
өзінің басты міндеті техникалық комиттер жұмыстарын үйлестіруден басқа,
жұмыстардың жаңа бағыттары қажеттілігін анықтайды, техникалық жұмысты
қамтамасыз ететін әдістемедік құжаттар әзірлейді, басқа ұйымдармен
қызметтесу мәселелерін шешуге қатысады және Кеңестің барлық тапсырмаларын
орындайды.
МЭК бюджеті ИСО - кі сияқты, осы ұйымға мүше - елдердің жарнасы мен
халықаралық стандарттар сату түсімдерінен құралады. МЭК техникалық
органдарының құрылымы да ИСО сияқты-техникалық комитет, комитет бөлімдері
және жұмыс топтарынан тұрады. МЭК-те 80 техникалық комитет бар, олардың бір
бөлігі (ИСО-дай) жалпы техникалық және саларалық сипаттағы халықаралық
стандарттар, ал басқа бөлігі нақты өнім түрлерінің халықаралық
стандарттарын әзірлейді.
Қазіргі уақытқа дейін МЭК 3000 аса мемлекеттік стандарттар әзірледі.
Тұрмыстық электрбұйымдары мен машиналаларға арналған қауіпсіздік талаптары
жөніндегі жұмыстарды МЭК атқаруының маңызын атап өткен жөн. Әр елдерде
қауіпсіздікті қамтамасыз ету жолының түрліше болуына байланысты «Тұрмыстық
электраспаптары қауіпсіздігі» 61 ТК барлық электраспаптары мен машиналарға
талаптар қойған 40 аса мемлекеттік стандарттар шығарды. МЭК халықаралық
стандартына электраспаптар мен машиналардың сәйкестігін сертификаттау
жүйесін МЭК - те құруына байланысты, осы сала бойынша стандарттар
әзірлеудің маңызы ерекше.
Болашақта кейбір мамандардың болжамдары бойынша МЭК пен ИСО - ның іс -
әрекеттері бірте - бірте жақындай түседі: бірінші этапта - мемлекеттік
стандарттар даярлаудың бірыңғай тәртібін әзірлеу, бірлескен техникалық
комитет құру; ал екінші этапта-бірігіп кетуі мүмкін, ИСО мен МЭК ұйымдарына
көпшілік елдер тіпті бір органдар - ұлттық стандарттау жөніндегі ұйымдармен
кірген.
ИСО мен МЭК халықаралық стандарттарын даярлау мерзімдерін қысқарту
маңызды міндет, себебі қазіргі кезде оларды әзірлеуге орташа 4 - 5 жыл
кетеді. Өнімнің моральді ескіру мерзімінің қысқарға ыңғайлануы,
стандарттарға халықаралық сауда сұраныстарының шапшаң әсерінің қажеттілігі
халықаралық стандарттар әзірлеу мерзімін күрт қысқрту міндетін қояды.
Халықаралық стандарттар жобасын телеконференция шеңберінде талқылау
тәртіптері тәжірибеде жиі қолданыла бастады. Телеконференциялардың әр елдер
мамандарының іс - сапармен келіп қатысатын дәстүрлі мәжілістерінен
айырмашылығы, олар жиі, ұйымшылдықпен және тез өткізіледі. Мамандардың
бағалауынша, дәстүрлі тәртіп шеңберінде мемлекеттік стандарт әзірлеумен
салыстырғанда телеконференцияда қаражаттың 80%, уақыттың 60% үнемделеді.
Шетелдік тәжірибедегі «стандартттар әзірлеу тәртіптерін электрондау»
процесі уақыт өте келе дәстүрлі стандарттар әзірлеу кезеңінен толық бас
тартуға әкелуі мүмкін: «жобапікір - пікірді ескерту» тізбегінің орнына
стандарттар редакциясын жасап бітіруге барлық мүдделі тараптар шын
көпжақтылық тікелей қатысу режимінде жұмыс жасау жоспарлануда.
Халықаралық стандарттау жөніндегі жұмыстарға ИСО, МЭК, МАК - пен бірге
(стандарттау жөніндегі жұмыстарға мамандандырылған ұйымдар ретінде) басқа
ұйымдар да қатысады.
№8 дәріс. БҰҰ Еуропалық экономикалық комиссиясы (БҰҰ ЕЭК)
БҰҰ Еуропалық экономикалық комиссиясы- БҰҰ экономикалық және әлеуметтік
кеңесінің (ЭКОСОС ООН) органы. Ол бастапқыда 1947 жылы соғыстан зардап
шеккен елдерге көмек көрсету үшін уақытша мекеме ретінде құрылды. Бірақ
1951 жылы БҰҰ экономикалық және әлеуметтік кеңесі еуропалық экономикалық
комиссиясының БҰҰ шеңберінде экономикалық ынтымақтастықты дамытудағы
негізгі бағыттарын айқындап, оның өкілдігін ұзарту туралы шешім қабылдады.
Ол өзінің механикалық көліктер (транспорт) қауіпсіздігі талаптарын
стандарттау төңірегіндегі қызметтерімен кең танымал. БҰҰ ЕЭК ережелері
(олар 80 - нан асады) халықаралық стандарттар статусы және отандық
жүйелерінің нормативтік базасы.
БҰҰ ЕЭК ұйымы ИСО - мен бірге басқару, сауда және транспорттағы
деректерді электронды алмастыру жөніндегі әсбебап ережелерге халықаралық
стандарттар әзірледі. Оның соңғы әзірлемесі халық тұтынатын тауарлар
төңірегіндегі сиыр және шошқа еттерінің стандарттары.
Еуропалық экономикалық комиссияға (ЕЭК) мүше - елдерден (олар шамамен
40) басқа, оның жұмыстарына бақылаушылар немесе кеңес берушілер ретінде БҰҰ
мүше - елдердің кез келгені қатыса алады.
Стандарттау төңірегінде БҰҰ ЕЭК басты міндеті - үкіметтік деңгейде
стандарттау бойынша саясаттың басты бағыттарын әзірлеу және сол салада
басымдылықтарды айқындау.
БҰҰ ЕЭК ұйымы ИСО, МЭК және басқа халықаралық ұйымдармен өзара іс-
әрекеттер етумен осы саладағы басымдылықтарды анықтайтын «Стандарттау
бойынша БҰҰ ЕЭК тізімдерін» басып шығарады. Бұл басылымның мақсаты - ЕЭК
мүше - елдері үкіметтеріне ұлттық стандарттаудағы туындап тұрған
мәселелерді шешуге көмеутесу және де басты салалардағы халықаралық
стандарттауды жеделдету мен стандарттар мәселелерімен айналысатын барлық
елдер күштерін үйлестіру.
Осыларға байланысты БҰҰ ЕЭК ұйымы мыналарды қажет санайды:
- халықаралық стандарттар енгізуге ықпал ету;
- бірыңғай терминологияларды пайдалану;
- халықаралық стандарттар негізінде саудадағы техникалық кедергілерді
жою;
- бәрі бір өнім (көрсетілетін қызмет) халықаралық стандарттарын
әзірлейтін ұйымдар (мекемелер) арасында тығыз байланыстар орнату;
- халықаралық және аймақтық стандарттарды толық немесе ЕЭК сарапшылары
ұйғарымымен енгізуді жеделдететін жеке элементтері бойынша унификаттау.
Үкіметтерге халықаралық деңгейде ұсынылады:
- халықаралық стандарттау жөнінде іс - әрекеттердің белгілі бір
принциптерін сақтау бойынша шаралар қолдану;
- жаңа стандарттар жасауда мүмкіндігіне қарай халықаралық деңгейден
аймақтыққа бару керектігі бар стандарттар төңірегіндегі ақпараттарды жұмыс
бастамас бұрын жинау мен талдау қажеттігі. Егер бұл аймақтық қажеттілікті
өзінің ерекшелігіне қарай қанағаттандыра алмайтын болса, онда бұлай
жасалмайды.
ЕЭК негізгі жұмыс органы - стандарттау саласындағы саясат мәселелері
бойынша жұмыс топтарымен қатар стандарттау, сертификаттау және сапада
болатын мәселелермен басқа мынандай органдар (негізгі және көмекші)
айналысады: көліктерді жаңарту бойынша БҰҰ ЕЭК ережесін жасайтын көлік
жөніндегі комиссия; ауыл шаруашылығы (ауыл шаруашылығы өнімдерін
стандарттау мен сертификаттау) жөніндегі комитет; орман (орман өнімдерін
стандарттау, сапасын бақылау, сертификаттау) жөніндегі комитет; тұрғылықты
пунктер (құрылыс өнімдері сапасының бірыңғай нормасы туралы келісім)
жөніндегі комитет, көмір (көмір жіктелуі халықаралық жүйелері) жөніндегі
жұмыс топтары және басқалары.
№9 дәріс. БҰҰ азық - түлік және ауыл шаруашылығы мекемесі (ФАО)
ФАО - БҰҰ үкіметаралық арнайы мекемесі ретінде 1945 жылы құрылды. Оған
160 жуық ел мүше. Мекеменің Жарғыға сәйкес мақсаты - халықтардың азықтану
мен өмір сүру деңгейін көтеру үшін жеке және бірлесіп іс - әрекеттену
арқылы жалпы әл - ауқатын көтеруге, азық - түліктік және ауыл шаруашылығы
өнімдерін өндіру мен таратудың тиімділігін арттыруға, бүкіләлемдік
экономиканы дамытуға септігін тигізетін ауыл тұрғындарының тіршілік
жағдайын жақсартуға ықпал ету.
ФАО осы салаларға нормативтік құжаттар әзірлеуде шамамен 25 - тей ИСО -
ның техникалық комитеттерімен қызметтік қатынаста. Мемлекеттік стандарттар
бақылау әдістерін (мысалы, балық шаруашылығы мен изотоптарды пайдалануда),
сапа талаптарын (судың, балық аулайтын траулерлердің, ауылдық жерлер тұрғын
үйлерін және т.б) унификаттауға қатысады. Сүт тобы сүт өңдеуге арналған
жабдықтар мен әдістерді стандарттаумен айналысады.
Тағамдық өнімдерге халықаралық стандарттар жасауға ФАО - ның
Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымымен (ВОЗ) бірлескен жұмыстары, оның
стандарттау жөніндегі іс - әрекеттерінде үлкен орын алады.
Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымы (ВОЗ). Ол БҰҰ - ның экономикалық
және әлеуметтік кеңесі бастауымен 1948 жылы құрылды және БҰҰ
мамандандырылған мекемесі болып есептелінеді. ВОЗ - дың Жарғысымен
белгіленген мақсаты - денсаулықтың (денсаулық- толық физикалық, жандық және
әлеуметтік әл - ауқатының жиынтығы сияқты айтылады) жоғары деңгейіне жалпы
халық болып жету. ВОЗ ұйымына 180 аса мемлекет мүше.
ВОЗ айналысатын кең көлемдегі мәселелердің ішінде басты назар денсаулық
сақтау қызметтерінің дамуына аурулардың алдын алу мен олармен күресуге,
қоршаған ортаны сауықтыруларға бөлінеді. ВОЗ - дың көптеген жұмыстары
стандарттаумен байланысты екені белгілі. Сондықтан ондағы денсаулық және
қоршаған орта бөлімі стандарттау мәселелерімен айналысады.
ВОЗ - дың ИСО - дағы статусы, кеңес беру және ол 40 аса техникалық
комитеттер жұмыстарына қатысады. Атап айтқанда, ішетін су сапасына назар
аудара сол суға арналған құбырларды стандарттау жұмыстарына, суға арналған
пластмассалар мен оларға талаптар орнату зерттеулеріне қатысты.
Стандарттаумен тікелей ВОЗ ФАО – мен бірге «Кодекс Алиментарус» комиссиясы
бағытында айналысады.
«Кодекс Алиментариус» Комиссиясы және басқалары. ФАО мен ВОЗ
ұйымдастырған «Кодекс Алиментариус» комиссиясы азық - түлік тауарларының
халықаралық стандарттарын даярлау жөніндегі бірлескен бағдарламаны іске
асыруға арналған. Комиссия өз жұмыстарында ФАО комитеттерімен қабылданған
ұсынымдарды негізге алады. Оның міндеті - стандарттар жобаларын дайындау
бойынша жұмыстарды үйлестіру.
ФАО/ВОЗ бірлескен бағдарламасын іске асыруға 130 аса мүше - елдер
қатысады.
Комиссияның негізгі міндеттерінің бірі негізгі тағамдық стандарттар
бойынша халықаралық келісім жасауға ықпал ету мен сол стандарттарды ұлттық
стандарттау жүйесіне қабылдау. Тағамдық өнімдерді стандарттаудың негізгі
аспектілері - құрамы, қоспалар, ластауыштар, минералдық тыңайтқыштар
қалдықтары, гигиена, шөкім алу, талдау, этикеткілеу.
«Кодекс Алиментариус» мақсаттары - тағамдық өнімдерді стандарттау
жөніндегі үкіметтік және үкіметтік емес мекемелер жүргізетін жұмыстарды
үйлестіру; тұтынушыны денсаулық үшін қауіпті өнімдер мен алаяқтықтан
оқшаулау; тағамдық өнімдер саудасында әділ нормалардың орындалуын
қамтамасыз ету; стандарттар жобаларын толық жетілдіру мен оларды үкіметтік
органдар қабылдағаннан кейін аймақтық немесе халықаралық стандарттар
ретінде жариялау; тағамдық өнімдермен халықаралық сауданы жеңілдетуге ықпал
ету.
ФАО/ВОЗ комиссиясы қабылдаған халықаралық стандарттарды «Кодекс
Алиментариус» деп аталатын басылыммен жариялайды. Онда- халықаралық
стандарттар тізімі, ұсыныс сипатындағы қағидалар, сонымен қатар тағамдық
өнімдер гигиенасы мен сіңімділік құндылығы, микробиологиялық нормалар,
тауарлық түр мен этикеткілеу және басқалар жөніндегі ақпараттар да
келтіріледі. Комиссия «Кодекс Алиментариус» жариялау, стандарттарды
үйлестіруге ықпал ету арқылы тағамдық өнімдермен халықаралық сауданың
тәртіптерін жеңілдетуге болады деп есептейді.
Комиссия қызметіндегі техникалық жұмыстарды үкіметаралық болып мүше -
елдер өкілдері басшылық жасайтын немесе ФАО/ВОЗ шеңберінде, болмаса оның
БҰҰ ЕЭК органдарымен бірлесіп жұмыс жасайтын қосымша органдар атқарады.
ФАО/ВОЗ комиссиясы қызмет ету кезеңдерінде 300 аса халықаралық
стандарттар, ережелердің 40 аса түрлерін, тағамдық өнімдердің минералдық
тыңайтқыштар қалдықтарына қатысты көптеген шектеу ұсынымдарын, тағамдық
қоспаның тазалықтары дәрежесін анықтайтын ережелер қабылдады. Комиссияның
Еуропалық бөлімшесі тағамдық өнімдерге татымдық қоспаларды (тұтынушыларға
қоспалар орамындағы Е103, Е210 тағы сол сияқты белгілерімен таныс. Ондағы
«Е» әрпі «Europe» сөзінен қиып алынған) пайдалану мүмкіндігін анықтайды.
«Кодекс Алиментариус» жануарларды сойғанға дейін және сойғаннан кейін
тексеру ережелері жинағын, жаңа, консервіленген және тоңазытылған
өнімдерді, сондай - ақ табиғи минералды суларды сақтау ережелерін,
гигиеналық ережелерді әзірлейді. Бұл әзірлемелерді үкімет факультативалық
басшылық ретінде ұсынады.
ФАО/ВОЗ ИСО - ның оншақты техникалық комитеттері жұмыстарына белсенді
араласып қызметтеседі, ондағы бірлескен жұмыстарды ИСО үйлестіреді.
Өздерінің құзыреті шегінде стандарттау жөніндегі жұмыстарға ООН -
ЮНЕСКО, МАГАТЭ жанындағы және басқа да халықаралық ұйымдар қатысады.
Халықаралық сауда палатасы (МТП) сауда құжаттамаларын унификаттау
бойынша жақсы танылған. Сауда терминдерінде халықаралық ережесі «ИНКОТЕРМС»
жинағы сыртқы саудамен айналысатын мамандардың «столдық кітабы».
Өнімнің жеке түрлерін өндіретін (олар 40 асады) халықаралық кәсіби
бірлестіктер стандарттарын шартты түрде халықаралық стандарттарға жатқызуға
болады.
Ұлттық стандарттар әзірлеуде Жүзім шаруашылығы және шарап дайындау
халықаралық ұйымы. Бутилденген су өндіретін халықаралық ассоциация және
тағы басқа да осындай ұйымдардың талаптарын ескереді.
№10 дәріс. ТМД Мемлекетаралық Кеңесі (ТМД МК)
1992 жылы қабылданған үкіметаралық болып есептелінетін ТМД шеңберіндегі
стандарттау, метрология және сертификаттау жұмыстарын «Стандарттау,
метрология және сертификаттау ауқымында келісімді саясат жүргізу туралы»
Келісімге сәйкес жүргізу үшін ТМД құрамына кіретін барлық елдердің Ұлттық
ұйымдары бірігіп Мемлекетаралық Кеңес құрды. Мемлекетаралық Кеңес
мамлекетаралық стандарттар (МСТ) қабылдайды.
1995 жылы ИСО Кеңесі ТМД елдерінің Мемлкетаралық Кеңесін аймақтық
стандарттау ұйымы деп таныды.
Мемлекетаралық Кеңес ұйымындағы стандарттау ТМД елдері Ұлттық
стандарттау органдарынан түскен ұсыныстарды жалпылау негізінде
|Мемлекетаралық Кеңес құрастырған жоспарға сәйкес жүргізіледі. 1996 жылдың
аяғына дейінгі кезеңде 2 мыңнан аса мемлекетаралық стандарттар қайта
қаралды және жаңасы жасалынды. Ұйымдастыру мәселелері мемлекетаралық
ретінде қабылданған «Мемлекетаралық стандарттау жұмыстарын жүргізу тәртібі.
Жалпы шарттар» 1.0 МСТ сәйкес шешіледі. Қосымша «Мемлекетаралық стандарттау
тәртібі», «Стандарттау мемлекетаралық нормативтік құжаттарын басып шығаоуға
дайындау және тіркеу тәртіптері» және басқа оларға негіз болатын
нормативтік құжаттар қабылданады.
Сертификаттау төңірегінде, сертификаттау бойынша 21 құжаты бар
(тағамдық өнімдер мен шикізаттар, ойыншықтар, асханалық құралдар, темекі,
шай, байланыс құралдары және басқалары) басты өнімдер мен көрсетілетін
қызметтер топтарына бірегей тәртіп қойылған мемлекетаралық нормативтік
құжаттар тізімі қабылданады. Тізімге туризм, техникалық қызмет көрсету,
автокөліктерді жөндеу мен техникалық қызмет көрсету, қонақжай сервисі және
басқа көрсетілетін қызметтер құжаттары кіргізілді. Құжаттардың жартысын
әзірлеу |Ресейге тапсырылды.
ТМД шеңберінде «Сертификаттау нәтижелерін өзара мойындау туралы
Келісім» іске асырылуда. Бірақ, бұл төңіректе көптеген ведомствовалық
сертификаттау жүйелері ережелерінде алшақтықтардан туындайтын мәселелер
бар.
Мысалы, қиындық тудыратын мәселелердің бірі, Ресей тауарларды
маркілеуде жүретін сәйкесиік сертификатын сәйкестік белгіге ауыстыруға
көшетінінде.
1988 жылы аккредиттеу сияқты маңызды құжатқа қол қойылды. Аккредиттеу
төңірегіндегі жан- жақты ынтымақтастық туралы хаттамаға ТМД - ның барлық
елдері (Украинадан басқа) қол қойды. Стандарттаудың аймақтық ұйымы -
Мемлекетаралық Кеңесін халықаралық қауымдастықтың мойындайтын белгілері
пайда бола бастады: ынтымақтастық туралы МЭК пен СЕН келісімдеріне қол
қойылды. Ынтымақтастық туралы келісім жобасы ИСО - ға жіберілді.
Мемлекетаралық Кеңесте ТМД елдеріне тікелей еуропалық стандарттарды
мемлекетаралық стандартт ретінде қолдану жағдайлары туралы мәселе қаралды.
Ол үшін мынандай тәртіптер сақталуы қажет:
- қандай еуропалық стандартқа ТМД стандарты сәйкес келетіні туралы
форзацта нұсқау болуы керек;
- шығатын деректерде құжатты кез келген құралмен қайта шығару тек қана
СЕН - нің келісімімен мүмкін екендігі көрсетілуі қажет;
- ТМД елдерінің еуропалық нормаға қарама қайшы барлық ұлттық
стандарттары айналымнан алынып тасталуы керек|;
- еуропалық норманың тікелей қолданылуы болатын стандартттардың барлық
көшірмелері міндетті түрде СЕН - ға жіберілуі қажет.
Мемлекетаралық Кеңес пен СЕН шеңберіндегі келісімдердегі тікелей
қолданылатын еуронормалар Мемлекетаралық Кеңеске тегін беріледі.
Стандарттау, сериификаттау, метрология және аккредиттеу бойынша төрт ғылыми
- техникалық комиссиялардың құрылғаны Мемлекетаралық Кеңес бастықтарының
қызметтес пен нақтылау тәжірибесінде алға жылжығандығы болып есептелінеді.
Метрология төңірегінде бірнеше бағыттарды бірлескен жұмыстар
бағдарламалары іске асырылуда: физикалық шама бірліктерінің размерлерін
беру, метрологиядағы негізін қалайтын мемлекетаралық нормативтік құжаттарды
қайта қарау мен зарттеп дайындау, заттар мен материалдар құрамы мен
қаситеттерінің стадарттық үлгілерін жасау мен пайдалану; бақыаудың
бұзылмайтын әдістері.
Мемлекетаралық кеңестің бірінші кезектегі болашақ міндеттерінің ішінен
мыналарды атап көрсетуге болады: стандарттау, сертификаттау және метрология
бойынша ИСО,МЭК, СЕН және басқа халықаралық және аймақаралық ұйымдар мен
қыметтестікті дамыту; Мемлекетаралық кеңес шеңберінде сынақ зертханаларын
аккредиттеу Еуроазиялық аймақтық ұйымын қүру; бірегей кеңістіктегі
стандарттау, сертификаттау және метрология жұмыстарын атқаратын болашақ
мамандарды оқытатын, осы қызмет түрлері бойынша олардың «бәрегей
кеңістіктегі» жұмыстарын ескере, оқу пәндерін унификаттау мәселелерін шешу.
№11 дәріс. Жалпы еуропалық стандарттау жөніндегі ұйымдар
Стандарттау жөніндегі еуропалық комитет (СЕН)
Стандарттау жөніндегі еуропалық комитет ( 1970 жылға дейін
Стандарттауды үйлестіру жөніндегі еуропалық комитет) 1961 жылдан бері жұмыс
атқарып келе жатқан ұйым. СЕН-ге 17 еуропа елдері – Австрия,
Бельгия,Ұлыбритания, Греция, Дания, Германия, Испания, Ирландия, Италия,
Люксембург, Норвегия, Нидерланд, Португалия, Финляндия,Франция, Швеция,
Швецария ұлттық ұйымдары мүше. Ол 1992 жылға дейін ЕО пен ЕАСТ ғана мұше –
елдер ( ұлттық стандарттау ұйымы жоқ Лихтейштейннен басқа) кіретін жабық
ұйым болатын.
СЕН Бас ассамблеясының шешімімен мүшеліктің жаңа категориясы –
ассоциациялық мүше құрылды.СЕН- ге статусы еуропалық немесе ұлттық
заңнамамен анықталатын мүшелдердің кез- келген қоғамдық,ғылыми,
экономикалық немесе басқа да ұйымдары мүше бола алады.СЕН мақсаттарына
жетуге,стандарттау процесіне ықпал етуге стандараттар жобаларын талқылауға
қатысуға ассоциациялық мүшелер міндетті (шешім қабылдауға дейін), бірақ
олардың дауыс құқықтары жоқ.
СЕН-нің еуропалық деңгейдегі стандарттау процесіне барлық мүдделі
жақтар консенсусы негізінде стандартты жоспарлау,әзірлеу және қабылдау
кіреді.
Стандарттау жөніндегі жұмыстарды жоспарлауда ұлттық ұйымдар,еуропалық (
көбіне ЕАСТ жағы бойынша) ұйымдар, ассоциативтік органдар (АО), еуропалық
сауда ассоциацияларынан түскен ұсыныстар ескеріледі.
Стандарт жобасын дайындау бастапқы жобаны бекіткен (үш ресми тілдерде),
ал Орталық хатшылықта ол тіркелгеннен соң еуропалық стандарттық ресми
жобасы болған құжат сәйкес техникалық комитеке жүктеледі.
Бірқатар жағдайларда стандарт дайындау ИСО шеңберінде атқарылады, онда
да ЕО мүше-елдердің еуропалық өкілі жобаның жетекшісі болып тағайындалады.
СЕН негізгі маұһқсаты –ЕО, ЕАСТ және басқа үкіметаралық ұйымдар
өздерінің директиваларына сілтеме жасай алатын еуропалық стандарт –ЕN
(еуронормалары) әзірлеу арқылы өнім мен көрсетілетін қызмет саудасын
дамытуға ықпал етеді.ИСО мен МЭК халықаралық стандарттарын мүшелерде
қолдану бірыңғайлығын қамтамасыз ету жолымен өнім мен көрсетілетін қызмет
саудасын дамытуға ықпал ету; стандарттаумен айналысатын аймақтардың барлық
ұйымдарымен ынтымақтаста болуды дамытуға ықпал ету; еуропалық стандартарға
(еуронормаға) сәйкестік сертификаттауы бойынша көрсетілетін қызметтерді
дамытуға ықпал ету.
СЕН еуропалық стандарттарды авиация жабдықтарына,газды су қыздыратын
құралдарға,газ баллондары,көтергіш механизмдердің құрастыру бөлшектері, газ
плиталары, дәнекерлеу және кесу,құбырлар, насос станциялары және тағы
басқаларына әзірлейді.
СЕН жоғарғы органы- стандарттау жөніндегі ұлттық ұйымдар, ЕО пен ЕАСТ
мүше-елдерінің үкімет органдары сондай- ақ ассоциациялық ұйымдар болатын
Бас ассамблея (18-сурет).
Бас ассамблея Әкімшілік кеңесті сайлайды. Оның атқаратын қызметі
мыналар:
-мүше-елдер ұлттық стандарттарын қолдану ережесі мен тәсілдерін және
еуроплық стандартар әзірлеуде халықаралық стандарттарды белгілеу;
-еуропалық стандарт ретінде ұлттық немесе халықраралық нормативтік
құжаттарды тікелей пайдалану мүмкіндігін анықтау және оны сақтауды
(орындауды) бақылау;
-аймақ шеңберінде ұлттық стандарттау жөніндегі жұмыстарды үйлестіру.
Стандарттау саласындағы саясат ұлттық ұйымдар өкілдері –директорлар
коллегиясымен анықталады және Бас ассамблеямен бекітіледі.
Стандарттау жөніндегі техникалық жүмыстарды техникалық бюро
үйлестіретін техникалық комитеттер орындайды. Техникалық комитеттер мына
бағыттарда жүмыс істейді:
қүрылыс және азаматтық қүрылыс;
машина жасау:
денсаулық сақтау;
жүмыс орындарында денсаулық сақтау және қауіпсіздік:
көлік және буып-түю;
ақпараттық технология.
Бағдарламаларды қамтамасыз ету жөніндегі комитеттер (багдарламалық
комитеттер) міндеті - бүрыннан бар халық-аралық немесе алғы үлттық
стандарттарды талдау аркылы еуростандартгар әзірлеуді жеделдету және СЕН-де
тез және тиімді пайдалануға болатын акпараттар жинау.
Бағдарламалық комитеттер –стандарттау бағдарламасын
құрастырады,үйлестіруге еуропалық стандарттар немесе құжаттар ретінде ИСО
мен МЭК халықаралық стандарттарын қабылдайды, еуропалық стандарт әзірлейді
немесе ИСО мен МЭК-тен нәтижелерді алуды күтеді.Осы ұйымдармен тұрақты
байланыс жасайды және еуростандарт қабылдауда комитет өз жұмыстарынының
нәтижелері туралы ИСО немесе МЭК-ке хабарлайды.
Техникалық комитеттер, сонымен қатар өз жүмыстарында
халыкаралық стандарттарға сүйенеді, аймақтық үйымдармен байланые жасап
турады, сабақтас мәселелермен айнатысатын басқа техникалық комитеттер
жүмыстарының нәтижелерін ескереді. Комитет алдына қойылған міндет
орындалысымен. ол Техникалык бюромен таратылуы, немесе стандартты кайта
карауға жауапты етіп жәй қалдырылуы мүмкін.
Стандарттарды қабылдау тәртібіне техникалық комнтеі жүмыс тобыньщ
жобаны қүптауы, белгіленген мерзімде дауысқа салу үшін стандарттау
жоніндегі үлттық үйым аты-нан СЕН-ге мүше-елдердің барлығына техникалық
бюронын жобаны жөнелтуі кіреді.
Жобаны қабылдауға қарсы дауыс 20%-дан көп болмаса еуронорма(еуропааық
стандарт) қабылданған болып есептелінеді. Қабылданған стандарт мүше-елдер
үлттық стандарттау жүйесіне, оның ішінде қарсы дауыс бергендердікінеде
енпзіледі. Әрі қарай Әкімшілік кеңес ЕО мүше-елдер үшін осы стандарттын
маңыздылық дәрежесін қарайды. Оң шешім болған жағдайда сәйкес ЕО
директивасында оған сілтеме жасалынады және стандарт ЕО мүше-елдерде
міндетті орындау статусын иелінеді.
СЕН еуронормадан басқа үйлестіру жөніндегі құжаттарды (НD) және
саудадағы техникалық кедергілерді жою мен жаңа тауарлар өндіру прогрессивті
техникалық талаптарын жеделдетуге бағытталған алғы стандарттарды (EVN)
әзірлейді.
Үйлестіру жқніндегі құжаттар СЕН-ге мүше елдерде халықаралық
стандарттар қолдануда бірыңғайлықты бұзатын әкімшілік және құқықтық
нормалар мәнін түсіндіреді.
СЕН қабылдаған еуропалық стандарт екі вариантта басылып шығарылады: СЕН
мүше –елдері еуронормасы және ұлттық стандарты сияқты.Екінші вариантта,
стандартта оны түсіну мен қолдануға ықпал ететін ұсыныстар мен
түсініктемелер түрінде қосымша болады. СЕН өнім, көрсетілетін қызметтер,
процесттер стандарттарын әзірлеуден басқа, өнім сапасын, сынақ
зертханаларын сынау мен аккредиттеу әдістерін қамтамасыз ету жүиесін
стандарттаумен айналысады. Бұл бағытта « мұқабалық әдіспен» 9000 сериялы
ИСО халықаралық стандарттары негізінде қабылданған еуропалық 29000 сериялы
еуронорма – стандарттары (29000 ЕN) жасыланыда және бекітіледі. Бұл
нормативтік құжаттар кешеніне бес еуропалық стандарттар кіреді:
«Сапаның жалпы нұсқауы және сапаны қамтамасыз ететін стандарттар,
таңдау және қолдану жөніндегі басшылық нұсқаулар» 29000 ЕN;
«Сапа жүйелері.Жобалау және(немесе) әзірлеу,өндіру,құрастыру және
көрсетілетін қызметтерде сапаны қамтамсыз ету моделі» 29001 ЕN;
«Сапа жүйелері, өндірумен құрастырудағы сапаны қамтамасыз етуге
арналған модель» 29002 ЕN;
«Сапа жүйелері. Қорытынды бақылау мен сынаулардағы сапаны қамтамасыз
етуге арналған модель» 29003 ЕN;
«Сапаның жалпы нұсқауы және сапа жүйесімен элементтері.Басашылық
нұсқаулар» 29004 ЕN.
Сынау, сертификаттау және аккредиттеу саласында жеті 45000 сериялы
еуронорма (45000 ЕN) –еуропалық негіз қалаушы стандарттардан тұратын
нормативтік құжаттар кешені қабылданды:
«Сынақ зертханалары жұмыстарына қатысты жаопы критерий» 45001 ЕN;
«Сынақ зертханалары бағалайтын ( аттестацияланатын) "Зертханаларды
аккредиттеу жөніндегі органдарға арналған жалпы критерий" 45003 ЕN;
«Өнімді сертификаттайтын сертификаттау жөніндегі органдар жалпы
критерийі» 450011 ЕN;
«Сапа жүйелерін сертификаттауға жауапты сертифткаььау жөніндегі
органдар жалпы критерий» 450012 ЕN;
«Қызметтерді аттестаттаумен айналысатын сертификаттау жөніндегі
органдарға қатысты жалпы критерий» 450013 ЕN;
«Стандартқа бұйымның сәйкестігі туралы жеткізуші арызына (өтінішіне)
арналған жалпы критерий» 45001 ЕN;
Бұл стандарттарды СЕН Электртехникадағы стандарттау жөніндегі Еуропалық
комитетпен (СЕНЭЛЕК) бірігіп әзірлеген.
СЕН қазіргі мәселелері нарық қажеттіліктерінен туындайтын сәйкес
стандарттар әзірлеу және оларды уақытында басып шығаруға, еуроплық
директивалар басылыуынан стандартты қабылдаудың қалып кетуін жоюға, саны
жылдан жылға жоба санынан қалып тұратын стандарттар қабылдау мерзімдерін
жеделдетулерге қатысты.
№12 дәріс. Электртехникаларды стандарттау жөніндегі еуропалық комитет
( СЕНЭЛЕК)
СЕНЭЛЕК екі еуропалық ұйымдар – ЕАСТ пен ЕО-ға (ол кезде ЕЭО) мүше-
елдер электртехникалары стандарттарын үйлестіру жөніндегі еуроплық
комиттерін 1971 жылы біріктірумен құрылған.
СЕНЭЛЕК-ке 16 Еуропа елдері- Австрия, Бельгия,Ұлыбритания, Греция,
Дания, Германия, Испания, Ирландия, Италия, Люксембург, Норвегия,
Нидерланд, Португалия, Финляндия,Франция, Швеция, Швецария мүше. Олардың
барлығы (Люксембургтен басқалары) ұлттық электртехникалық комитеттерімен
кірген және МЭК-тің мүшесі болып келеді.
Ұйымның басында – Бас ассамблея.Оған мүше елдердің стандарттау
жөніндегі ұлттық ұйымдаы мен үкімет органдары және ЕО мен ЕАСТ өкілдері
кіреді. Бас ассамблея мүше – елдер ұлттық ұйымдары делегациясынан (5 адамға
дейін) тұратын Әкімшілік кеңесін құрады. Стандарттау үшін жауапты
құрылымдары СЕН-дей СЕНЭЛЕК олармен тығыз қызметтес (19- сурет).
СЕНЭЛЕК негізгі мақсаты –ЕО және ЕАСТ-пен тығыз ынтымақтаста
электртехникалық өнімдер стандарттарын бірлеу.СЕНЭЛЕК стандарттары бірыңғай
еуропалық нарық құруға қажет құрал ретінде қаралады.
СЕНЭЛЕК жұмыстарының басты бағытының мәні мүше-елдер ұлттық
стандарттары, стандарттар талаптарына бұйым сәйкестігін сертификаттау
тәртіптері арасыдағы кез-келген техникалық айырмашылықтарды жою және сол
арқылы электртехника салаларының өнімдері саудасындағы техникалық
кедергілерді болдырмау.
Жаңа технологиялар төңірегінде стандарттау жөнінде жұмыстар
жоспарлағанда ЕО пен ЕАСТ талаптары ескеріледі, СЕН және басқа ұйымдардан
мамандар қатыстырылады.Егер информатикаға қатысты мәселелерді шешетін
болса, онда еуропалық конференцияға қатысуға пошта мен телебайланыс басшы
органдарын шақырады.
СЕНЭЛЕК-тің негізгі стандарттау нысандары мыналар:
-тұрақты тоқтағы номиналдды күші 75-1500 В,ауыспалыдағы -50-ден 1000
В өндірістік және тұрмыстық жабдықтары;
- медицина элекртжабдықтары;
- электрмагниттік сыйсымдылық,оның ішіне радио кедергілер де кіреді;
- жарылу қауіпті атмосферада (жарылыстан қорғалған жабдықтар)
пайдалануға арналған жабдық;
-өлшеу құралдарын,электрондыларды қоса метрологиялық қамтамасыз ету.
СЕНЭЛЕК осылардан басқа, ЕО және ЕАСТ тапсырмасымен еуропалық нарық
өте қажетсінетін,бірақ олардың енуіне болып тұрған және болашақта болуы да
мүмкін техникалық кедергілерді болдырмайтын элертжабдықтардың жеке
түрлеріне еуроплық стандарттар әзірлейді.
СЕНЭЛЕК қызметінің тағы бір бағыты- бағдарламалық комитеттер
ұсыныстары мен нұсқауларын қарауға арнайы құрылған Техникалық кеңес
басқаратын стандарттарды үйлестіру.Бұл жұмыс МЭК-ті қайталауды
болдырмау,сондай-ақ еуронорма немесе аймақтық ретінде оларды қабылдауюазасы
сияқты МЭК халықаралық стандарттарын (және де олардың жобаларын) мезгілінде
қолдану үшін қажет. Осындай талдау аймақтың басқа ұйымдарына да қатысты
жасалынады.
Егер қандай да болмасын халықаралық стандарт базалық ретінде
таңдалған болса, онда СЕНЭЛЕК стандарттау жөніндегі барлық ұлттық ұйымдарға
осы төңіректе стандарттау әзірлеуді тоқтатуды ұсынады. Халықаралық
негізінде жасалынған СЕНЭЛЕК еуропалық стандарты ұлттық ретінде болып
қабылданады.СЕН/СЕНЭЛЕК жалпы ішкі ережелерімен қаралған осындай тәртіп
«Әрекет етпеу туралы келісім» - деп аталады.
СЕНЭЛЕК еуронормасы (ЕN) – мүше – елдер ұлттық нормативтік құжат
ретінде қабыоданған,келісілген техникалық мәтіндегі еуроплық стандарты.Ұйым
ережесі стандарт мәтініне қандай болмасын өзгертулер енгізуге рұқсат
етпейді.
ЕN үш ресми тілде (ағылшын,француз,неміс) жарияланады,бірақ титуль
бетін индосссамент туралы ресми өтініш пен басуға болады Еуронормаларды
нөмірленуі 50001 басталады. ЕN жариялау (басу) елдер тілінде мәтінді нақты
сақтау (орындау) және кез келген ауыткуларсыз ұлттық ерекшеліктердің
жағдайлары оған ақпараттық қосымша формасында енгізілуі мүмкін.
СЕНЭЛЕК пен СЕН техникалық органдары жұмыстарының ұқсастығына қарамай,
Электрондық компонент жөніндегі комитет (СЕСС) пен Бағдарламалық комитеттер
ерекшеліктерін атап өту қажет. СЕСС өте ерекшелік төңірегінде қызметтер
болып саналатын электрондық компоненттер сапасын бағалаумен айналысады.
Сондыктан.,комитеттің өзінін жеке Бас хатшылыгы болады және СЕНЭЛЕК Бас
ассамолеясына тікелей бағынады. СЕСС-тің жеке бюджеті мүшеелдер жарнасынан
қүралады.
Багдарламадык комитетгер сессия кезінде Бас ассамблеяға есеп береді,
бірақ олардын қызметтері СЕСС және Ақпарат комитетіне қатысы
жок.Бағдарламалық комитеттер СЕНЭЛЕК қызметтерін түзету мақсатында барлық
деңгейлерді стандарттау жөніндегі жұмыстарды ұдайы қадағалап отыруға
міндетті.Осындай дәрежеде СЕН сияқты,СЕНЭЛЕК еуропалық стандарттар әзірлеу
мен қабылдауды жеделдетуге мудделі.
Бүл бағытта бірнеше шаралар кабылданады: сұраныс пен дауыс беру
этаптарын біріктіру, аудару қызметтерін жеделдету. олардын индоссамент
туралы шешімдерін тез қабылдау үшін МЭК стандарттарын (жоба мен оны
жариялау кезеңдерін де коса) карауға СЕНЭЛЕК техникалық комитеттерінің
барлы-гынын катысуы туралы шешімді қабылдау. Барлык мүше-елдерге СЕНЭЛЕК
стандарттарын озірлеуде база рапиде қод-дануга МЭК-те түп нүсқасы (аналогы)
жок ұлттық стандарттар ішінен табу үшін, оларға талдау жүргізу ұсынылады.
Жоғарыда айтып откендей, ақпараттык қамтамасыз ету еуропалық одақ
комиссиясы мен ЕО сәйкес директивасы негізінде атқарылады. Осы сферадағы
қызметтерді реттеу үшін ақпаратгық технологияны басқару комитеті қүрылды,
ал әзірлемелерге қатысуда кайталануды болдырмауға пошта мен телефон-
телеграф байланысы еуропалық конференциясы кірістіріледі.
Ақпарат технологиясын басқару комитеті стандарт жобаларын даиындау
техникалық тапсырмаларын жоспарлау және орналастыру, ерекше маңызды
стандарттар қабылдауды жеделдету бойынша үсыныстар даиындау мен жүмме
графи;ін қүрастырулармен айналысады.
Ақпараттық технология төңірегінде комитеттен басқа екі мақсатты
сараптау - ақпараттық технологияны сертификаттау жене өндірістік технология
тоңірегінде стандартгау қажеггілігі мәселелері бойынша кеңес беру топтары
жүмыс істейді.
СЕН/СЕНЭЛЕК бірнеше бірлескен жүмыс топ тары жүмыс атқарады:
конфиденциалды хабарламаларды өңдеу, локальді желі-лер, файлдарды ауыстыру.
әкімшілік күжаттар және баска жүйелер бойынша:
еуропалық стандарттаудың негізгі бағыттыры бойынша барлық мүдделерді жақтар
келісіміне жеткізу мақсатын атқаратын ашық жүйе- еуропалық жұмыс топтпры.
Бұл топтың техникалық құжаттары барлық халықаралық ұйымдар мен СЕН/СЕНЭЛЕК
арналған.
Ақпараттық технология мен электрбайланыстар төңірегінде СЕНЭЛЕК - тің
соңғы жылдары ЕО-да рөлі біршама өскен,сондай-ақ Еуропалық элекртбайланысы
төңірегіндегі стандарттау институты –ЕТСИ –мен тығыз ынтымақтастықта.
№ 13 Еуропалық электрбайланысы саласындағы стандарттау институты (ЕТСИ)
Электржелілер, өндіріс және жаңа технологиялар дамуы үшін өте маңызды
болатын электрбайланысы төңірегіндегі стандарттарды үйлестіру процесін
жеделдету ЕТСИ құруды қажет етеді.Институт 1988 жылдан бастап қызмет ете
бастады.Оның негізгі міндеті –элекртбайланысының кешенді инфрақұрылымын
жасауға негіз болатын жалпы стандарттар іздестіру.Бұл инфрақұрылым
тұтынушыларға ұсынылатын кез-келген жабдықтар мен көрсетілетін қызметтердің
сыйысымдылығын толық қамтамасыз етуді міндеттейді.
ЕТСИ жұмыстарының басқа бағыттары радиохабар бойынша еуропалық
одақпен қызметтесу мен телехабар татару (дыбыс және
көрініс),электрбайланысы төңірегінде жалпы еуропалық саясат қалыптастыруда
ЕО-ға көмек көрсету.Бұл ЕОи менЕАСТ-ың осы бағытын қаржыландыруға әкеледі.
ЕТСИ қанша дегенмен жаңа ұйым,оның құрылымы мен жұмыс әдістерінде СЕН
мен СЕНЭЛЕК-тен айырмашылық бар.Өзінің статусы бойынша қызметі француздық
заңнамалармен реттестірілетін коммерциялық емес ассоциация.
[pic]
-Ассоциацияның мүшесі бола алады:
-электрбайланысы төңірегіне жауапты үлттык ведомстволар;
- стандарттау жөніндегі үлттық үйымдар;
- мемлекеттік электрбайланысы желілерінің иелері;
- электржабдықтарын өндіретін компаниялар;
- электрбайланыотармен көрсетілетін қызметтерді пайда-ланушылар;
- зерттеу үйымдары және тағы басқалары.
Мүшелік географиясы шектеулі: ЕО. ЕАСТ, Шығыс еуропа, Турция, Кипр және
Мальта елдері ассоциацияның мүшесі бола алады. Қазіргі күні ЕТСИ толыққанды
мүшесі болып 24 ел, сондай-ақ шешуші дауысқа кұқығы жоқ ассоциацияланган
мүшелер (олардың ішінде Австралия мен Израиль) қатысады. Ассоциацияланган
мүшелікке қабылдау мен ізденушінің институт ісіне қосқан үлес ЕТСИ
бағалағаннан кейін болуы мүмкіп.
ЕТСИ үйымдастыру қүрылымы 20-суретте көрсетілген. Институттыңжоғары
органы - ұйым Президентін сайлайтын. мүшелік тураіы мәселелерді шешетін,
бюджет, ережелер, тәр-тіптер және сол сияқтылармен айналысатын Бас
ассамблея.
Техникалык ассамблея жүмыс бағдарламаларын кабылдау. техникалық комитет
пен жүмыс топтарын қүру мен жою. ЕТСИ стандарттары жобаларын қабылдаулармен
айналысады.
Стандарттар қабылдау тәртіптерінде СЕН мен СЕНЭЛЕК және басқа
халықаралық ұйымдардың тәжірбиелерінен айырмашылықтар бар. Оның толық
құқықты әр мүшесінің дауыс құқы бар,бірақ ереже тәртібі бойынша ұлттық
делегация бір ұжымдық дауыс болып қаралған.
Стандарттлр жобаларын дайындауға техникалык комтеттер жауапты. жобаны
жасауды белгілі бір мамандар тобына тапсыруы мүмкін.
Хатшылык ЕТСИ қызметтерін баскаруға және қабылданған стандартты
таратуға жауапты.
Институт үйымдастыру күрылымының шекаралык облыс-тарын (акпараттық
технологиялар, электрондык компоненттер. компьютерлердің сыйысымдылығын
қамтамасыз ететін электрбайланыстар жүйесі) стандарттау жөніндегі
жүмыстарды үйлестіру міндеті кіретін президент жанындағы біріккен топ
басады.
Президенттің біріккен тобы жүмысынакөмекті акпараттык технология
бойынша Басшы комитет пен Біріккен үйлестіру тобы көрсетеді.
Уақыт өткен сайын ЕО-ның қызмет уақыты кеңейіп, оған мүше елдердің
саны арта түсті. ЕО-ның құрылымында өзгерістер жасалып, оның атқарушы
органдары, атап айтқанда, институттары – Еуропалық Комиссия, Еуропалық
Кеңес, Еуропалық Парламент және Еуропалық Сот дүниегег келді.
Жылдар өте келе мүше елдер мемлекеттер саны өсе және өкілеттігі нығая
түсті. 1992 жылы ЕО-ға мүше-елдер арасында еркін тауар айналымына, қызмет
көрсетуге, қаржы мен адам қозғалысына көшу жөніндегі Біртұтас еуропалық
акт, сондай ақ 1993жылы бірыңғай ішкі нарық құру арқылы экономикалық,
валюталық, саяси одақтар және жалпыеуропалық азаматтық мәселелерін шешуге
негізделген Еуропалық Одақ туралы шарт күшіне енгізілді. Аталған құжат ЕО-
ның конституциялық негізін қалаған құжат болып табылады.
Кеңес одағы ыдырағаннан кейін ЕО өз шекарасын шығысқа қарай үлғайтуға
мүмкіндік алды.Сөйтіп, соңғы он жылдың ішінде ЕО-ның қатары 25 мемлекетке
жетті. Мысалы, 1995 жылы Австрия, Финляндия, Швеция, 2004жылы Венгрия,
Кипр, Литва, Латвия, Мальта, Польша, Словения, Словакия, Чехия және Эстония
қосылды. Одақ тарихында осы он жыл өзіндік белсенділігімен ерекшеленетін
себебі, осы кезең ішінде ЕО-ны кеңейту туралы жаңа стратегия қабылданды.
Сонымен қатар, ЕО-ның алдындағы ішкі және сыртқы міндеттері нақтыланып,
оның институттарын оған мүше елдердің азаматтарына жақындату және Одақтың
әлемдегі жетекшілік рөлін арттыру міндеті белгіленді.
2002 жылдың 1 қаңтарында ЕО-ның бірыңғай ортақ валютасы –еуро
айналымға енгізілді. Сөйтіп, ЕО-ның бастапқы кездегі экономикалық және
валюталық одақ құру процесі жемісті аяқталды.
Еуропалық Одақ пен Қазақстан арасындағы дипломатиялық қатынас 1993
жылдың 2 ақпанынан қарқынмен дамып келеді. Бұған 1995 жылдың 23 қаңтарында
Қазақстан мен Еуроодақ арасындағы ынтымақтастық және әріптестік туралы
келісімге, сондай ақ 2002 жылдың қарашасын.да Қазақстан Үкіметі мен Атом
энергиясыжөніндегі еуропалық кеңестік арасындағы термоядролық синтезді
басқару ынтымақтастығы мәселелеріне қатысты келісімге қол қойылуы дәлел
бола алады.
Қазіргі таңда Қазақстан Еуроодақтың Орталық Азиядағы ең ірі сауда және
инвестициялық әріптесі болып табылады. Мәселен, екіжақты қарым-қатынас енді-
енді орнай бастаған 1994 жылы Қазақстан мен Еуроодақ арасындағы тауар
айналымы 1млд 84,5млн АҚШ долларын құраса, 2005жылы бұл көрсеткіш 15млд
287,2млн долларға жетті.
Байланыс орнағаннан бергі жылдар ішіндегі Еуроодақ Қазақстан
экономикасына қомақты инвестиция салды және салып келді. Қазір де оның
көлемі 10млрд АҚШ долларынан асады. Еліміздің негізгі инвесторлары
Ұлыбритания(жалпы көлемінің 13,7%-ы), Италия (7,1), Нидерланды (5,5),
Франция(1,7) және Германия (1,5) мемлекеттері болып табылады.
Еліміздің Еуроодақ алдында салмағының артуына жер қойнауы
байлықтарының, бірізді экономикалық реформалар мен соңғы жылдар бедерінде
ішкі жалпы өнімнің тұрақты түрде жоғары қарқынмен өсуінің оң ықпал етіп
отырғаны шындық.
Қазіргі кезде экономиканың интеграциялануы, біріккен аймақтық нарықтың
құрылуына ыңғайлануы байқалады. Интеграцияның ең жақсы жетілуі 1993 жылдың
1 қаңтарында бірынғай ішкі нарық құрған Еуропалық экономикалық қауымдастық
(ЕЭҚ) щеңберінде болды. Бұндай нарық ЕЭҚ мүшесі болатын 12елге (Англия,
Бельгия, Германия, Греция, Дания, Италия, Испания, Ирландия, Люксембург,
Нидерланд, Португалия, Франция) жалпы алғанда 320 мың тұрғындарға қызмет
көрсетті. Мұнда, бірінші кезекте ұлттық кедергілерді жоюда еуропалық
стандарттауды дамытуға мәе беріледі.
1957 жылдың өзінде Еуропа экономикалық қауымдастығы мен Еуропалық
еркін сауда ассоциациясына (ЕЕСА) мүше елдер стандарттау ұйымдарының
жеткешілері осы елдердің экономикалық интеграциялану жағдайында ұлттық
стандарттарды келістіруде бірігіп жұмыс атқару мүмкіндіктерін талқылады.
1972 жылы Еуроодақ Кеңесімен Қауымдастық шегіндегі сацудадағы
техникалық кедергілерді жоюдың Бас бағдарламасы қабылданды. Осы бағдарлама
щеңберінде «әр еуропалық елде жүздеген ұлттық стандарттардан бірнеше мың
бірыңғай стандарттар жасау» - Еуроодақ бірыңғай міндетті стандарттар
жүйесін жасау мәселелері тұрды.
Бірыңғай стандарттар Еуроодаққа мүше елдердің Қауымдастық елдерінен
шетелдік өнімдерді қабылдамау мүмкіндігін жою және бірыңғай стандарттар
қойған өнім сапасы көрсеткіштерінің нормасына көп көңіл бөлу қажет еді. Бұл
жерде үлгі ретінде стандартталатын өнімнің жоғары техникалық деңгейіне
кепілдік беретін ГФР стандарттары – ДИН-дар ұйғарылған.
1985 жылдың өзінде Еуроодақ Комиссиясы бірыңғай стандарттарға арналған
көпжылдық ізденістер нәтижелерінің болмашы ғана, ал бірыңғай стандарттар
жасау бойынша жұмыстардың «тасбақа аяңмен» жылжығынан мойындады.
Бірыңғай нарықтың жұмыс істеп тұруы үшін не болды және не қажет
арасындағы мәнді айырымның болуы. Еуроодақ Комиссиясын континентте
стандарттауды қайта құру мен дамыту жоспары баяндалған «Еуропаның жалпы
кітабы» бағдарламасын әзірлеуге итермеледі. «Жасыл кітаптың» негізгісі:
еуростандарттар техника мен технологияның жаңа жетістіктерін көрсетіп, ал
директивалар – тұрғындар мен қоршаған ортаға қауіпті немесе зиянды
өнімдердің Қауымдастыққа кіріп кетуімен күресетін тиімді шаралар келтіреді.
Еуроодақ стандарттау жұмыстарының қарқындауы 90-шы жылдардың басында
болды. Егер 1991 жылы Еуроодақта 200 директива мен 1200 еуростандарттар
жұмыс істесе, онда келесі екі жылда директива санын екі еселеу, ал
еуростандарттар қорын бірнеше мыңға дейін жеткізу міндеттері қойылды.
Сонымен, Еуроодақтың стандарттау нормативтік базасын жақсы
жетілдірілген техникалық заңнамамен құрастырған. Оны толық қарайық, себебі
Қазақстанда да еуроодаққа эквивалентті стандарттау жүйесін жасау міндеті
түр.
Еуроодақтың техникалық заңнамасы, еуропалық стандарттармен
үйлестірілген Кеңес қаулылары мен кеңес директиваларынан тұрады.
Кеңес қаулылары Еуроодаққа мүше елдерге тікелей әсер етеді.
Кеңес директивасы Еуроодаққа мүше елдердің заңнамалық актілері арқылы
енгізіледі, онда да енгізу мерзімі белгіленеді: ұлттық шеңберде оны
енгізудің іске асуының бастапқы және соңғы мерзімдері.
Кеңес қаулылары мен директиваларының ескі және жаңа қолданылу амалдары
бар.
Ескі директиваларда – қазіргі кезде де іске асырылып жатқан өнімдерге
нақты талаптар қойылады.Мысалы, косметика бойынша 1976 жылғы №76/768
директивада 15 бап және 8 қосымшалар бар. Баптарда косметикалық бұйымдар
жіктелуі, сапасына талаптар, маркілдеу тәртіптері берілген. Қосымшаларда
косметикалық өнімдер құрамына кірмейтін заттар тізімі, пайдалануға рұқсат
етілген және етілмеген бояу заттар тізімдері және тағы басқа деректер
тізімі көрсетіледі. 1996 жылғы жағдайы бойынша директивада 23 түзетулер
бар.
Жаңа амал 1985 жылы енгізілді. Жаңа директиваларда талаптар жалпы
формада келтіріледі. Бұл қызметтердің өзгеріссіз ұзақ болатынын қамтамасыз
етсе, ал ескі директиваларда көптеген толықтырулар мен түзетулер енгізіліп
тұрады. Ескіден жаңасының айырмашылығы, оның екі бөлікті унификатталған
құрылымы бар: біреуі құқықты, екіншісі – техникалық 4-6 түрдегі қосымшалар.
Жаңа директиваның принципті айырмашылығы – онда өнім қандай еуропалық
стандартпен сәйкес болу керектігі жазылады. Бұл жағдайда «еуропалық
стандарт» терминіне, «үйлестірілген» анықтауы қосылады.
Сонымен, үйлестірілген еуропалық стандарт – сәйкесдирективаны іске
асыруды қамтамасыз ететін стандарт және бұл жағдайда ол Еуроодақ елдерінде
пайдаланылуға міндетті. Осындай үйлестірілген стандарттар тізімі
Еуроодақтың ресми бюллетенінде жарияланады.
Директиваны қамтамасыз етуге қажетті еуропалық стандарттар болмай
қалған жағдайында, Еуроодақ комиссиясы еуропалық стандарттау ұйымдарына
(СЕН, СЕНЭЛЕК) қажетті стандарттар әзірлеуіне мандат береді және ол
жұмыстарды қаржыландырады.
Стандарт Еуроодақ бюллетенінде сәйкес директиваның нөмірі көрсетіліп
жарияланғаннан кейін ғана үйлестірілген болып есептелінеді.
Мынаны ескеру қажет. Бір еуропалық стандарттың өзі болуы мүмкін:
міндетті – ол нақты директиваны қамтамасыз етуге бағытталған жағдайда;
міндетті емес- басқа жағдайларда қолданылатын болса.
Директива талаптарына жауап беретін өнімдер «СЄ» белгісімен
маркіленеді.
Атап өту қажет, өнімнің бір түріне бірнеше директиваның қатысы болуы
мүмкін. Онда «СЄ» белгісі, осы барлық директиваның талаптары сақталғанда
ғана қойылады. «СЄ» белгісі- тұтынушы үшін емес, елдің бақылаушы және кеден
органдарына арналған. «СЄ» белгісімен маркіленген өнім біріккен нарық
ішінде еркін жүріп араласуына құқықты.
Әлемнің барлық елдерінде, оның ішінде Қауымдастыққа мүше елдерде де
тағам өнімдерінің қауіпсіздігі өте өткір мәселе болып тұрғандықтан
«тағамдар» директиваларына да қысқаша тоқталайық.
Еуроодақ заңнамасы барлық тағамдық тауарларды қамтымайды, онда жасыл
аймақтар бар, яғни ол ұлттық заңдардың ұйғарымын дұрыс санайды. Еуроодақ
шеңберінде тағамдық өнімдердің 100-ден аса директивалары қолданыста. Олар
немесе тік, неболмаса көлденең сипатта. Мысалы, көлденең директивалар
барлық тағам өнімдеріне арналған, ал тік – нақты түрлеріне. Көлденең
директивалардың болашағы бар.
Жақтаулық(рамалық) директивалар шығып тұрады. Олар көлденең сияқты
тағамдық өнімдер топтарына арналған, бірақ қосымша заттар немесе зиянды
заттар шамаларына талаптары бар.
Көптеген еуростандарттың еркшелігі мен «күші» мынады: олардың
негізіне, тәртіп бойынша жеке еуропалық елдердің ең жақсы стандарттары
қойылған. Мысалы, өзінің жоғары техникалық деңгейімен кең тарлаған
Швецияның жеке компьютердің электромагниттік қауіпсіздігі стандарттарына
Еуроодақтың бірыңғай стандарттары негіз болды.
Қазіргі этаптағы СЕН мен СЕНЭЛЕК комитеттерінің саясаты – ИСО мен МЭК
халықаралық стандарттарын аймақтық ретінде қалай жиі пайдалану. Осы кездері
Еуроодақ шеңберіндегі нормативтік құжаттардың 45% жуығы ИСО/МЭК әзірленген
халықаралық стандарттар.
Скандинавияаралық стандарттау ұйымы(ИНСТА)
Скандинавияаралық стандарттау жөніндегі ұйымы 1952 жылы құрылды.
Олардың мүшелері – өздерінің ұлттық стандарттау жөніндегі ұйымдарымен
кіретін Дания, Норвегия, Финляндия, Швеция және де стандарттау
мәселелерімен айналысатын басқа он ұйым.
ИНСТА қызметтерінің басқа ұйымдардан оны айыратын басты ерекшелігі,
ол аймақтық жалпыскандинавиялық стандарттар әзірлемейді. Бұл елдер
экономикасында сыртқы сауданың көп үлесі халықаралық стандарттар кеңінен
пайдалануға көшкендігіне көп байланысты. Мысалы, дания 70-ші жылдардың
басында ақ ұлттық стандарттар әзірлеуден толық бас тартып халықаралық және
аймақтық нормативтік құжаттарға көшті.
ИНСТА өзінің негізгі міндеттерін скандинавиялық мемлекеттердің
келісілген ұлттық стандарттарын жасауға ұлттық нормативтік құжаттарының
техникалық талаптарын унификаттауға ықпал етуден; қайталануды болдырмау
үшін стандарттау жөніндегі жұмыстар туралы ақпарат алмасуды ұйымдастырудан;
стандарттар жасау бойынша және ИСО, МЭК, СЕН және басқа ұйымдарға мүше
елдердің келісілген позициясын анықтау тәжірибелерін таратудан көреді.
Стандарттар келістірілуінде ИНСТА мамандары мына ережеге сүйенеді:
«4F»: Forbruker (тұтынушы), Fabrikant (өндіруші), Forskrifter
(қауіпсіздік), Forsksning (зерттеу нәтижелері).
Дайындалатын нормативтік құжаттар негізіне ИСО, МЭК халықаралық
стандарттары, СЕН және СЕНЭЛЕК еуропалық стандарттары мен басқа да ұйымдар
стандарттары алынады. Әзірленген нормативтік құжаттарды ИНСТА-ға мүше
елдердің барлығы құптаған жағдайда ғана мүше елдер өздерінің ұлттық
стандарты ретінде пайдаланады.
Ұйым іс-әрекеттерінің маңызды бағыты Скандинавия елдері арасындағы
өзара түсіністікке жету. Ол үшін жыл сайын жүйелі түрде барлық даулы
мәселелерді талқылайтын кездесу өткізіп тұрады.
Сонымен қатар, кез келген аймақтық ұйымдар сияқты, ИНСТА өзінің күш
жігерін скандинавия аймағында және ЕО елдері сауда саттықтарындағы болатын
техникалық кедергілерді жоюға бағыттайды. Бұл мәселелерді шешудің негізгі
жолдары- стандарттарды үйлестіру, сынау нәтижелерін өзара мойындау, өнім
сәйкестігін сертификаттау бірыңғай жүйесін жасау. Бұл жұмыстағы үлкен рөлді
ЕАСТ мүшесі ретінде Дания, Норвегия және Швеция ойнайды. Үйлестірілген
стандарттарға сәйкестеп өнімді сынау мен бақылау нәтижелерін
автоматтандырылған өзара мойындау сәйкестендірілген, аймақтық саудадағы
техникалық кедергілерді жоюға арнайы бағдарлама әзірленді.
ИСТА мүше елдерінің сәйкес ұлттық органдары ақпараттануы үшін
үйлестірілген стандарттар каталогтары басып шығарылады. ИНСТА-ның басып
шығаратын баспасы жоқтың қасы. Оның жұмыстары стандарттау жөніндегі ұлттық
журналдар мен КОПАНТ бюллетенінде хабарланады.
Ұлттық стандарттарды үйлестірудегі бағыттар болып машина және станок
жасау, жұмыс орны қауіпсіздігі, өртке қарсы құралдардың эксплуатациялық
сіңімділігі мен қауіпсіздіктері танылады.
№14 дәріс. Оңтүстік-шығыс Азия елдері халықаралық ассоциациясы(АСЕАН)
Оңтүстік-Шығыс Азия елдері Халықаралық АССоциациясы 1994 жылы
Стандарттау мен сапа жөніндегі кеңсу комитетін құрды. Бұл аймақтық ұйымның
құрамына АСЕАН мүше елдер – Малайзия, Таиланд, Индонезия, Сингапур,
Филаппин. Бруней Дарусалам, Вьетнам стандарттау және сертификаттау
жөніндегі ұлттық ұйымдары кіреді. Осы елдердің сауда-өнеркәсіп палаталары
комитетке мүше. Аталған елдердің көпшілігінің ұлттық стандарттауы мен
халықаралық стандарттарды пайдалануы өте жоғары деңгейде.
Малайзияда стандарттау жөніндегі ұлттық ұйым – Малайзиялық стандарттар
мен өнеркәсіптік зерттеулер институты (СИРИМ) 1975 жылдан бар. СИРИМ өзінің
статусы бойынша – акционерлік қоғам құқығындағы ассоциациясы, бірақ
акцияның негізгі иесі малайзия үкіметі. СИРИМ басшылығымен Малайзияда
ұлттық стандарттау мен сертификаттау жүйесі құрылды.
СИРИМ-нің негізгі міндеттері:
- сауда мен өнеркәсіпке ықпал ету үшін стандарттауды әрі қарай дамыту
мен жетілдіру;
- адам өмірі мен денсаулығы үшін өнім қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
- стандарттарды енгізу бойынша өнеркәсіптік кәсіпорындарға кеңес беру;
- жаңа технология төңірегінде ғылыми- зерттеулер жүргізу;
- ИСо және МЭК халықаралық стандарттары туралы ақпараттармен өнеркәсіп
аумағын қамтамасыз ету және оларды ұлттық ретінде қабылдауға ықпал ету.
СИРИМ стандарттау жөніндегі халықаралық ұйымға Малайзияның атынан
қатысады, оның басшылығымен елде МЭК-тің электрондық және электртұрмыстық
жабдықтар қауіпсіздігі бойынша негіз қалаушы стандарттары енгізілді. Барлық
қолданыстағы осы сала өнімдері ұлттық стандарттары МЭК стандарттарымен
үйлестірілген. Ол осы өнімдердің қарқынды жетілуіне ықпал етуде.
БСҮ бағалауынша Малайзия 90-шы жылдары әлемдік сауданың 25
көшбасшыларының бірі болды. Бұған көп дәрежеде сынау зертханаларын
аккредиттеу жүйесін жасауы, экспорттық өнімдерді сертификаттау, 9000
сериялы ИСО стандарттарына сәйкестенуге сапаны қамтамасыз ету жүйесін
сертификаттаулар ықпал етті.
Таиландтың стандарттау және сертификаттау жөніндегі ұлттық органы –
Тайланд өнеркәсіп стандарттары институты (ТИСИ) өз қызметтерін айрықша
ұйымдастырумен ерекшеленеді. Ол стандарттау жұмыстарының барлығын
(жоспарлаудан қабылдауға дейін) атқарады. ТИСИ стандартты бекітетін
өнеркәсіп министрлігінің құрылымдық бөлігі. Стандарт жобасы мәтін бойынша,
сондай-ақ техникалық талаптар бойынша да мүдделі жақтардың толық келісуімен
кейін ғана қабылданады. Келісу бойынша барлық жұмыстарды ТИСИ жүргізеді.
Тайланд үкіметі түрлі сала өнімдерін ұлттық стандарттар талаптарына толық
сәйкес болғанда ғана сатып алып, ұлттық стандарттауға көмек жасайды. ТИСИ
және де өнім сәйкестігін сертификаттауға жетекшілік жасайды, сонымен қатар
сынауды тікелей институт және оның тапсырысымен өнеркәсіп және университет
зертханалары жүргізеді. Елде 10 сертификаттау жүйесі қызмет етеді.
Индонезияда стандарттау жөніндегі ұлттық ұйым – Индонезия стандарттау
жөніндегі Ұлттық Кеңесі (ИСС) 1984 жылы Президент Декретімен құрылды.
Кеңес міндеттеріне мыналар жатады:
- стандарттау мен сертификаттау жөніндегі түрлі ұйымдар жұмыстарын,
сондай-ақ стандарттау бағдарламаларын үйлестіру;
- стандарттау және метрология төңірегінде ұлттық саясат әзірлеу және
Президентке сәйкес ұсыныстар беру;
- әзірлеуге қатысқан барлық талаптар консенсусқа жеткеннен соң ұлттық
стандартты қабылдау;
- әлемнің метрологиялық орталықтарында ұлттық эталондарды дұрыстау
және ұлттық дұрыстау тәртіптерін жоспарлау.
ИСС халықаралық ұйымдарға Индонезия атынан қатысады, бірақ сынау
зертханалыры мен сертификаттауды аккредиттеу оның құзыретіне кірмейді.
Барлық ұлттық ұйымдар – Стандарттау және сапа жөніндегі кеңес беру
комитетіне мүшелер мемлекеттік болып келеді және олардың жұмыстарын
мемлекет (өздігінен қаржыландырылатын СИСИР – Сингапур ұлттық стандарттау
жөніндегі ұйымнан басқа) қаржыландырады.
АСЕАН елдерінің іс жүзінде барлық ұлттық стандарттары ерікті сипатта
(Малайзияда 100%, Индонезия, Тайланд – 97, Филиппиндерде – 95, Сингапурда
91%). Техникалық заңның тура әсері ету жағдайында ғанан стандарттар
міндетті статуста.
АСЕАН барлық елдері 9000 сериялы ИСО стандарттарын қабылдады. Сингапур
көрсетілетін қызмет сапасын басқару жөніндегі 14000 сериялы ИСО стандартын
енгізуде.
АСЕАН-ға мүше-елдер Стандарттау және сапа жөніндегі кеңес беру
комитетінің басқаруымен аймақтық стандарттауға қомақты үлес қосты. Комитет
қызметтері стандарттау мен сапа жөнінде стандарттаудың жалпы мәселелерін,
өнеркәсіптің мемлекеттік және жеке секторларында стандарттау осы сала
жұмыстарын ақпараттық қамтамасыз етулерін қамтиды.
Панамерикандық стандарттар комитеті (КОПАНТ)
Панамерикандық стандарттау комитеті 1961 жылдан жұмыс атқарып келеді.
Комитет – Аргентина, Боливия, Бразилия, Чили, Колумбия, Коста-Рика,
Эквадор, Доминикам республикасы, Мексика, Панама, Парагвай, Перу, Тринидад-
Табого, Уругвай, Венесуэла 9лтты0 9йымдарын, сондай-ақ басқа елдер – Коста-
Рика, Сальвадор, Гватемала, Гондурас және Никарагуаның аймақтық ұйымдарын
біріктіреді.
Ұйымның басты мақсаты – аймақтық саудадағы техникалық кедергілерді
жою. КОПАНТ осы мақсатқа жетуді – аймақтық стандарттарды әзірлеу мен
кеңінен қолдануда ынтымақтастықты дамыту, ғылыми-техникалық прогресс
жетістіктерін іске асыру құралы ретінде стандарттауды насихаттаудан: ұлттық
стандарттау бағыттарындағы мәселелерді таңдауға ықпал етуден; ИСО мен МЭК
жұмыстарына латынамерикалық елдердің белсенді қатысуы мен халықаралық
ұйымдар талаптарымен аймақтық нормативтік құжаттарды жоғарыф мүмкіндікке
үйлестіруге ықпал етуден көреді. КОПАНТ бұл бағытта аймақтық стандарттауды
халықаралық стандарттар қамтылмаған аймақтарға немесе ерекше аймақтық норма
мен ережелер орнатуды керектігіне байланысты қолдануды қажет санайды.
КОПАНТ-тың ұйымдастырылу құрылымы дәстүрлі. Оның басында барлық мүше-
елдер болатын жоғары орган – Бас ассамблея. Атқару кеңесі, Атқарушы хатшы
және Техникалық үйлестіру хатшылығы үш жылға сайланады. Жұмыс органдарын –
қызметтері арнайы комиссиямен(даму, заңдар мен регламенттер, сертификаттау
мен сәйкестік белгілер, қаржы, метрология бойынша) үйлестірілетін
техникалық комитеттер жатады.
Сондай-ақ, КОПАНТ-тың қызметі мүше елдердің ұлттық ұйымдары жұмыстарын
жетілдіру, атап айтқанда стандарттау жөніндегі ұлттық органдар
қызметкерлерін оқыту мен біліктілігін көтеру.
Аймақ мемлекеттерінің өлшемнің метрлік жүйесін қабылдауын ұйымдастыру
мен оған көшуге ықпал етуі – КОПАНТ-тың ең қомақты еңбегі.
Саудадағы техникалық кедергілер жөніндегі келісімдер
Техникалық кедергілер туралы келісімдер халықаралық стандарттау
шеңберінде Бүкіләлемдік сауда ұйымы(БСҰ) мүшелері қызметтерінің ережелеріне
арналған БСҰ-ның 40 құжаттарының бірі.
Құжаттағы олардың атын сақтай отыра ережелердің бірнешеуін қарайық.
1. Үйлесімділік. БСҰ мүшесі халықаралық стандарттар (ерікті техникалық
құжат сияқты), регламенттер (құжатты орындауға міндетті) немесе сәйкестікті
бағалау жөніндегі ережелер болғанда, олардан айырмашылығы бар ұлттық
құжаттамаларды әзірлемеуі керек.
2. Ұлттық тәртіп және беделін түсірмеу. Импорттық өнімдер сапасын
бағалау жағдайының қолайлылығы отандықтан кем болмауы керек. Әйтпесе,
импорттық өнімге отандыққа қарағанда көп қатаң талаптар қойылмауы қажет.
3. Нотификация (хабарлама беру) және транспаренттілік (ашықтылық).
Егер қандай да бір ел халықаралықтан айырмашылығы бар нормативтік құжатты
(НҚ) қабылдағысы келсе, онда ол ел БСҰ Хатшылығына осындай қадам жасауының
себебін негіздеген және құжат жобасы қысқаша баяндалған хабарлама береді.
Ол БСҰ-ның кез келген мүшесіне (сұраныс бойынша) нормативтік құжаттар
жобасына сәйкес пікір дайындауына кемінде 60 сөтке беруі керек. Барлық
бекітілген нормативтік құжаттар дереу жариялануы және ел іші мен одан
тысқары елдердің барлық мүдделі жақтары үшін ашық болуы қажет.
4. Стандарттау туралы ақпарат. БСҰ мүшелі, саудалық қатынастардағы
әріптес ұйымдарға жасырын кедергілер (тарифтік емес кедергі) жасауы мүмкін
стандарттау жүйесіндегі барлық өзгерістерімен құлағдар болуды қарайды.
Сондықтан, БСҰ әр мүшесі ел қолданысындағы және әзірленіп жатқан
стандарттар, регламенттер және басқалары туралы ақпаратты қиналмай алатын
бір немесе біренше ақпараттық орталықтар ашады. Бұл ережені орындау үшін
Қазақстанда Ұлттық ақпараттық орталық ашылды.
№15 дәріс. Халықаралық стандарттау тәжірибелеріндегі маңызды мәселелер
Халықаралық стандарттау басымдықтарын айқындау
Халықаралық стандарттау төңірегіндегі басым бағыттарды сатндарттау
ауқымындағы саясат мәселелері жөніндегі Жұмыс тобы (ЖТ) анықтайды. Ол
Еуропалық экономикалық комиссиясының (ЕЭК) 45-ші кезектен тыс Сессиясының
шешімімен 1990 жылы құрылды және 1970 жылдан ЕЭК көмекші органы –
тандарттау төңірегіндегі саясатқа жауапты үкіметтің лауазымды жақтары
Мәслихаттарының мирасқоры.
Жұмыс тобының маслихаттары жыл сайын шақырылып тұрады. Мәслихатта –
халықаралық, аймақтық және ұлттық стандарттаулардың даму барысы
талқыланады; стандарттаудың сынау, сынау зертханаларын аккредиттеу және
сертификаттау нәтижелерін мақұлдау мәселелері бойынша жүргізілген жұмыстар
туралы аймақтық және басқа ұйымдардың хабарламалары тыңдалады; міндеттер
анықталып, оларды орындау жолдары белгіленеді; ағымдағы жылдық жұмыстардың
бағдарламалары қабылданады. Бағдарламалар саудадағы техникалық кедергілерді
бірте-бірте азайту немесе жоюға және ғылыми-техникалық ынтымақтастыққа
ықпал етуге бағытталған.
Жұмыс тобы стандарттау мен сертификаттау жөніндегі халықаралық және
аймақтық ұйымдармен тығыз іскерлік байланыс жасайды, ИСО/МЭК әдістемелік
нұсқауларына толық сәйкес келетін әдістемелік нұсқаулар дайындауды
икемдестіріп тұрады. Оның жұмысына іс-жүзінде әлемнің бар аймағы елдерінің
стандарттау жөніндегі ұлттық ұйымдары, сондай-ақ үкіметаралық (БСҰ, ЕО,
ЕАСТ, МОЗМ) және үкіметтік емес (МЭК, ИСО, ЕОИС және басқалары) ұйымдар
өкілдері қатысады. Сөйтіп, ЕЭК Жұмыс тобы дайындаған стандарттау жөніндегі
басты бағыттар негізінде әлемнің барлық елдеріне қатысты болады.
Жұмыс тобының (үкіметтік лауазымды жақтар маслихатының) қабылдаған
құжаттарының ішіндегі ең маңыздысы – стандарттау төңірегіндегі саясат
туралы үкіметтерге Ұсыныстар кешені. Онда, 1970 жылдан бастап барлық
кезеңдеріндегі стандарттау жөніндегі басқа ұйымдар қатысуымен еуропалық
аймақ елдері, ИСО және МЭК лауазымдық жақтары қызметтерінен қорытынды
шығару принциптерінің жинағы бар. Бұл құжат стандарттау үшін негізгі басым
бағыттар мен міндеттерді анықтады:
- денсаулық сақтау мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
- қоршаған ортаны қорғау;
- ғылыми-техникалық ынтымақтастыққа ықпал ету;
- үйлестірілмеген нормативтік құжат себебінен болған халықаралық
саудадағы техникалық кедергілерді жою.
Стандарттау төңірегіндегі саясат бойынша БҰҮ ЕЭК ұсынымдары,
әдеттегідей басқа ұйымдардың осындай әзірлемелеріне қосарлану емес,
толықтыру болып келеді.
Стандарттар мен техникалық талаптарды үйлестіру төңірегінде
«Стандарттар мен техникалық ұйғарымдарды халықаралық үйлестіру» Ұсынымдары
мен халықаралық стандарттауға жататын нысандар Тізімі жасалынды. ЕЭК жұмысы
тобы Ұсынымдары негізінде стандарттау жөнінде ЕЭК Тізімін құрастырады. Ол
бәрінен бұрын денсаулық сақтау мен қауіпсіздік техникаларына, қоршаған
ортаны қорғауға, ластанулармен күреске, энергия мен шикізаттарды тиімді
пайдалануға қатысты үкімет есептеуі бойынша болатын барлық секторларды
қамтиды. Бөлінетін басымдылықтарға ортақ – халықаралық саудада байқалатын
келісілген стандарттардың жоқтығы.
Тізім стандарттау жөніндегі (мысалы, техникалық талаптар, норма,
жіберілетін деңгейлер, қауіпсіздіктің негізгі сипаттамаларын, маркілеу,
бақылау әдістері және басқаларын әзірлеу) белгіленген жұмыстар сипатын және
негізгі жұмыстардың орындалуын, сонымен қатар оған мүдделі, яғни бірлесіп
қызмет жасауы мүмкін ұйымдастыруларды орнатады. Сөйтіп, Тізім
стандарттаумен айналысатын халықаралық ұйымдар жұмыстарындағы қосарлануды
болдырмауға мүмкіндік береді.
Тізім БҰҮ ЕЭК мүше-елдер ұсыныстарын ескере жүйелі түрде жаңартылып
тұрады. Жұмыс тобымен құпталған ұсыныстар қарап шығуға қабылданады. Онда
ұлттық заңнамалардағы айырмашылықтарға байланысты халықаралық мәселелер де
ескеріледі.
Тізімде стандарттауды қажет ететін 15 сектор белгіленген:
1. Атомдық энергетика, радиациялық қауіпсіздік және радиациядан
қорғау;
2. Құрылыс жабдығы мен элементтері;
3. Электр және электрондық жабдықтар, бөлшектер;
4. Қоршаған ортаны қорғау;
5. Өртке қарсы күрес және ұрлықтардан сақтану жүйелері;
6. Машина жабдықтары;
7. Денсаулық сақтау;
8. Ауыл және орман шараушылығы тракторлары мен машиналары;
9. Көлік жабдығы;
10. Ақпарат өңдеу;
11. Энергетика;
12. Материалдар;
13. Басқа өнімдер мен жабдықтар;
15. Сапаны қамтамасыз ету мен бағалау.
Әр сектор бойынша бірінші кезектегі міндеттер (Аккритерийі)
белгіленген. Бірінші сектор бойынша – радиациялық қауіпсіздік, ал негізгі
ұйымдар - МАГАТЭ⃰, ФАО/ВОЗ қауіпсіздік стандарттарын жасайды. Осы критерий
бойынша ағынды сулардағы радиоактивтілігі үнемі бақылауда және апат болған
жағдайда (бұнымен МЭК айналасуы керек) реакторларды бақылауда қолданылатын
аппаратура сипаттамасын арнайылап дайындау; сәуле өткізу мен
радиоактивтілік бойынша (негізгі жұмысты МАГАТЭ, ФАО, ВОЗ, МКРЗ⃰⃰,МБТ⃰⃰
және басқалары орындайды) жіберілетін деңгейлер орнату; жоғары радиоактивті
қалдықтарды сақтау (қауіпсіздік нормасы мен ережесін ИСо мен ОЭСР****)
белгіленген.
Стандарттау төңірегіндегі саясат жөніндегі Жұмыс тобы өзінің бірнеше
мәслихатын нарықтық экономикаға көшкен Орталық және Шығыс елдеріне арнады.
Жұмыс тобы оларға қатысты сынау нәтижелері мен сертификаттау жүйелерін
өзара мойындауды, сапа кепілдігін жетілдіруді, ұлттық стандарттау жүйесінің
халықаралықпен үйлесуін марапаттайды.
ЕЭК көмекші органдары стандарттау төңірегіндегі саясат бойынша өнімнің
техникалық талаптары мен сынау әдістерін әзірлеуде жұмыс тобының
ұсынымдарын пайдаланады.
ЕЭК-нің, сонымен бірге Жұмыс тобының да барлық құжаттары ерікті
сипатта болады және әр ел өз мүддесі мен мүмкіншілігіне қарай оларды
қолдану тәртіптерін орнатады.
Стандарттарды орналастыру
Стандарттарды үйлестіру – стандарттардағы өнімнің (көрсетілетін
қызметтің) өзара алмасымдылығын, сынау мен ақпарат нәтижелерін өзара
ұғынуды қамтамасыз ету үшін оның мазмұнын басқа стандартпен сәйкестендіру.
Үйлестірілген стандарт – техникалық регламенттерде белгіленген
талаптардың орындалуын қамтамасыз ететін стандарт.
Үйлестірілген стандарттардың бір қатар айырмашылығы болады: формасы
бойынша, түсініктемелік ескертулерінді, жекеленген арнайы нұсқауларында
және т.с.с.
ИСО/МЭК2 нұсқауы мынандай терминдер ұсынады: ұқсас стандарттар және
унификатталған стандарттар. Ұқсас стандарттар – мазмұны мен форм асы
бойынша толық ұқсас, үйлестірілген стандарттар. Бұл көбіне ұлттық
стандарттау жүйесінде қабылданған стандарттың (халықаралық, аймақтық) дәл
аудармасы. Бұл стандарттар белгіленуімен (шифр, код) ғана ажыратылуы
мүмкін.
Унификатталған стандарттар – мазмұны бойынша ұқсас, бірақ айырмашылығы
ұсынылу формасында болатын үйлестірілген стандарттар.
Үйлестірілген стандарттар – сол стандарттарға сәйкес ұсынылған ақпарат
үшін сынау нәтижелерін өзара түсіну мен өнім, процестер және қызмет
көрсетулердің өзара алмасымдылығын қамтамасыз ететін, стандарттаумен
айналасатын түрлі органдармен бекітілген, бәрі бір нысанға жататын
стандарттар (1.1 ҚР СТ).
Үйлестірілу деңгейі стандарттың қандай нормативтік құжатқа қатысты
үйлестірілуіне қарай бөлінеді. Халықаралық деңгйде үйлестірілген
стандарттар – халықаралық стандартпен, аймақтық деңгейде үлестірілген
стандарттар аймақтықпен үйлестірілген. Үйлестірулер көбіне екіжақты немесе
көпжақты келісім щеңберінде жүргізіледі. Көпжақты негізде үйлестірілген
стандарттар стандарттау жөніндегі көп органдармен үйлестірілген болса,
екіжақтылары – стандарттау мен айналысатын екі органмен ғана үйлестірілген.
Үйлестірілген стандарттар біржақты келісілгенмен және салыстыратын
стандарттармен бірдей емес екенін ескерген жөн.
Келісілген стандарт (біржақты келісілген стандарт) – бұл басқа
стандартпен былай келісілген нормативтік құжат: бірінші стандартқа сәйкес
ұсынылған өнім, процестер, көрсетілетін қызметтер, сынаулар мен ақпараттар
екіншінің талаптарына жауап береді, бірақ керісінше болмайды.
Салыстырылмайтын бір жақты келісілген де стандарттар үйлестірілген
(эквивалентті) болмайды, себебі өнімнің (көрсетілетін қызметтердің) өзара
алмастырылымдылығын қамтамасыз ете алмайды.
Стандарттарды үйлестірудің тауарлармен (көрсетілетін қызметтермен)
өзара тиімді алмасымды кеңейту, сертификаттау бойынша келісім жасау, ғылыми-
техникалық мәселелерді шешу және өнеркәсіптік ынтымақтастықты дамыту мен
тереңдету, материалдық және энергиялық ресурстар шығынын оңтайландыру,
еңбек қауіпсіздігі мен қоршаған ортаны қорғау бойынша тиімді шараларды
күшейту үшін маңызы зор.
БҰҰ ЕЭК стандарттарды үйлестіру жөніндегі өзінің ұсынымдарында бұл
процестін тиімділігіне әсер ететін келесідей принциптік маңызды кездерді
белгілейді: стандарттаумен айналысатын органдар жұмыс жоспарларын
құрастыруда ескеруі қажет болатын халықаралық экономикалық және ғылыми-
техникалық ынтымақтастықпен үйлестіру жөніндегі іс-әрекеттерді айқын
байланыстырылуын; үйлестіру үшін нормативтік құжатты таңдау дұрыстығының
рөлінің үлкндігін.
ЕЭК таңдаудың келесідей критерийлерін ұсынады:
- стандарттау нысаның өзара ауыстырымдылығы мен техникалық
сыйысымдылығы деңгейін қамтамасыз ету дәрежесі мен оның ынтымақтастықтың
экономикалық және техникалық тиімділігіне әсері;
- өнім сапасын сынау мен бақылау нәтижелерін өзара мойындау үшін
стандарттың маңызы;
- стандарттың басқа нормативтік құжаттарға әсерінің дәрежесі;
- стандарттың саудадағы техникалық кедергіні шын жасайтын немесе жасай
алатын қабілеті.
Сондай-ақ БҰҰ ЕЭК ұсынымдары халықаралық стандарттарды ұлттық
стандарттауда пайдалану тәртіптеріне де қатысты: ұлттық стандартты
әзірлеуде негіз ретінде халықаралық стандарттарды, ұлттық стандарттарды
пайдалану дұрыс және басқа елдер ұлттық стандарттарына назар аудару. Ол
кезде ұлттық стандарттар мәтіндерінде олардың халықаралық нормативтік
құжаттарға сәйкестігі немесе ауытқулары туралы нұсқаулар беру көзделеді.
Ауытқулар сондай стандарттар нысандары болатын өнім (көрсетілетін
қызмет) бойынша сауда келісіміне өте қолайлы жағдайлар жасауға дәлелді
суреттелуі қажет.
Стандарттарды үйлестіру халықаралық стандарттар әзірлейтін ұйымдар
жұмысына елдердің қатысуына ықпал етеді.
Стандарттарды үйлестіру бойынша белсенді іс-әрекеттер ТМД щеңберінде
жүргізіледі.
Ұлттық стандарттарды үйлестіру дәрежесіне әсер ететін факторларға
сыртқы саудаға ел экономикасы бағытының деңгейі, ішкі нарықтың сыйымдылығы
жатады. Осыған байланысты, мысалы, Солтүстік Еуропа елдерінде ұлттық
стандарттар фондының көп бөлігін «мұқабалық әдіспен» қабылданған
халықаралық немесе тікелей қолданумен пайдалынатын нормативтік құжаттар
құрайды, ал ұлттық стандарттар халықаралық стандарттармен көп көлемде
үйлестірілген.
Батыс еуропалық мемлекеттердің ұлттық стандарттарының 70-80%-ы
халықаралықтармен үйлестірілген. ТМД елдерінен, ресейде түрлі әдістермен
ИСО стандарттарының 20% дейіні және МЭК стандарттарының 60% жуығы
қабылданған. Қазақстан да осы бағытта жұмыстар атқаруда.
Стандарттардың басқа елдердің халықаралық, аймақтық және ұлттық
стандарттарымен үйлестірілуі – елдің халықаралық ынтымақтастықтардағы
жалғыз мақсаты емес, сонымен қатар негіз қалаушы стандарттарды халықаралық
ережелер және ұсынымдармен үйлестіруге де жетудің маңызы аз емес.
Стандарттау мен үйлестіру бойынша халықаралық ынтымақтастықтан, соңғы
жылдары болып жатқан сыртқы және ішкі нарықтар жағдайларындағы тауарлардың
бәсекелестікке қабілеттілігін арттыру жөніндегі жұмыстардың тиімділігі
байланысты болады.
Сонымен қатар халықаралық ретінде отандық стандарттарды қабылдауға
жету де маңызды. Ол жағынан Батыс Еуропа елдерінің көп жетістіктерін
салыстыруға болмайды. ТМД елдері бойынша, бұл бағытта Ресейдің ағаш
материалдарына бұрынғы КСРО-ның мемлекеттік стандартының негізіндегі ИСО
стандартын атап өтуге болады.
Ел стандарттарын ФАО/ВОЗ комиссиясының «Кодекс Алиментариус»
халықаралық стандарттарымен үлестіру маңызды мәселе болып түр. «Кодекс
Алиментариус» стандарттарының бұрын атап өткендей, тамақ өнімдері мен
оларды өндіруге талаптары бар: гигиеналық талаптар және микробиологиялық
және тағамдық қоспалар жөніндегі қағидалары; пестицидтер, ластауыштар
қалдықтарына қатысты тиым салулар; талдау жүргізу мен үлгі алу әдістері,
сондай-ақ маркілеу жөніндегі талаптар.
Осы бағыттарда стандарттарды үйлестіру ішкі нарыққа және де экспортты-
импортты операциялар бойынша да тағамдық өнімдер мен оларды өндіретін
шикізаттар бойынша бір қатар мәселелерді шешуге жағдайлар жасауға мүмкіндік
береді. Мұнда негізгі міндеттерге мыналарды жатқызуға болады: адам өмірі
мен денсаулығы үшін тағамдық өнімдер қауіпсіздігін қамтамасыз ету; елге
сапасыз, қауіпті және бұрмаланған тағамдық өнімдердің әкелінуінен
тұтынушыларды қорғау; отандық тағамдық өнімдердің бәсекелестікке
қабілеттілігін көтеру: екіжақты және көпжақты қатынастағы тағам өнімдерінің
сертификаттау жүйелерін екіжақты мойындау.
Соңғы жылдары үйлестірудің акценттері ұлттық стандарттау, метрология
және сертификаттау жағына қарай ауып барады. Бірыңғай еуропалық нарық
жасау, Қазақстан мен Шығыс Еуропа елдерінің нарықтық экономикаға көшуі,
Америка континентінде еркін сауда туралы келісім және басқа жағдайлар мен
процестер халықаралық сауданың жахандануына әкеледі: барлық елдер мен
континенттер бойынша тауардың көп массасы араласады, ол саудадағы
техникалық кедергілер мәселелеріне әлемдік қауымдастықтың назарын тіпті көп
дәрежеде аудартады. Бұл бағыттағы жетекші рөлді тауар және көрсетілетін
қызметтермен әлемдік еркін саудаға ықпал ететін, тауарды стандарттау мен
сертификаттау бойынша ынтымақтастық аясын анықтайтын БҰҰ ЕЭК жалғастыра
береді.
Халықаралық стандарттардың елімізде қолданылуы
Халықаралық стандарттау жөніндегі жұмыстарға еліміздің тиімді
қатысуының маңызды бағыттарының бірі – халық шаруашылығы салаларында
халықаралық стандарттарды мезгілінде және өте толық пайдалану болып
табылады.
Қазақстан Республикасы халықаралық, аймақтық, басқа елдер ұлттық
стандарттарын – халықаралық құжатты пайдалану дәрежесі мен оны ұсыну
формасына байланысты, пайдаланудың төмендегідей варианттары қолданылады:
1)халықаралық(аймақтық) стандарттың аутенттік мәтінің мемлекеттік құжат
ретінде ешқандай толықтырулар мен өзгеріссіз қабылдау. Өзгерту тек қана
мұқабаны рәсімдеуге қатысты болады. Сондықтан бұл әдісті «мұқабалық әдіс»
деп атайды. Бұндай стандарттың белгіленуі: индекс (ҚР СТ); сәйкес
халықаралық стандарттың белгіленуі(оны қабылдаған жылды көрсетпей);
сызықпен бөлінген ҚР СТ бекіткен жалдың соңғы екі цифры. Мысалы, ҚР СТ 9591
ИСО – 02
2)халықаралық(аймақтық) стандарттың аутенттік мәтінін қабылдау, бірақ
онда стандарттау нысаны талаптары отандық ерекшеліктерімен толықтырылады.
Демек, стандарттың мазмұнында да түп нұсқадан айырмашылық болады. Бұндай
стандарттың белгіленуінде мемлекеттік стандарт белгісінің астына, жақшамен
сәйкес халықаралық стандарттың белгіленуі келтіріледі. Мысалы 4.1-00 ҚР СТ
(8402-94ИСО)
Бірқатар жағдайларда, Қазақстанның ұлттық ерекшелігін ескертетін
талаптарды стандарттын мәтінінде бөліп көрсетеді (шрифтпен немесе басқа
тәсілмен).
Басқа варианттар да қолданылуы мүмкін: халықаралық стандарттың жеке
қағидаларын (нормаларын) пайдалану және оларды мемлекеттік нормативтік
құжатқа енгізу. Бұл ҚР Мемлекеттік стандарттау жүйесі ережелерімен толық
жіберіледі, бірақ осындай жағдайларда халықаралық стандарт тек отандық
стандарт әзірлегенде ескерілетін ақпарат көзі болып қаралыды. Отандық
стандарт халықаралық стандарттың қабылданған формасы болып есептелмейді.
Осындай мағына халықаралық стандартқа сілтеме жасалынған Қр стандарттарына
да қатысты.
ИСО/МЭК 2 нұсқауы сондай-ақ халықаралық стандарттың тікелей және
жанама қолданылуын да қарайды.
Тікелей қолдану – басқа кез келген нормативтік құжатта оның
қабылданғанына қарамай халықаралық стандартты қолдану.
Жанама қолдану – сол стандарт қабылданған басқа нормативтік құжат
арқылы халықаралық стандартты қолдану.
Сонымен, терминология бойынша жоғарыда келтірілген екі вариант
халықаралық стандарттың ұлттық стандарттау жүйесінде жанама қолданылуы.
Қазақстанның БСҰ тез арада қосылу қажеттілігі әлемдік нарыққа отандық
тауарларды ұсыну – отандық стандарттар талаптарын халықаралықпен үйлестіру
қарқынын жеделдетуді талап етеді.
2 ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР
№1 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Америка ұлттық стандарттар мен технологиялар
институты ( НИСТ)
Сабақтың мақсаты: АҚШ-тың ұлттық стандарттау ұйымымен, сонымен қатар
ұйымның құрылуы мақсаты мен және атқаратын қызметімен танысу.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрактары:
1. НИСТ қандай ұйым болып табылады?
2. НИСТ-тің қандай мақсаттары бар?
3. Институтты басқару негізі қалай жүзеге асырылады?
4. НИСТ қандай қызметтерді атқарады?
№2 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Британия стандарттар институты (БСИ)
Сабақтың мақсаты: Британияның стандарттар институты, БСИ құрылу тарихы,
атқаратын негізгі қызметтерімен танысып, оқып меңгеру.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрактары:
1. Британдық стандарттар институты қашан құрылды?
2. БСИ-дің құрамына кімдер кіреді?
3. Бас конференция қандай қызмет атқарады?
4. Британиядағы стандарттары қандай негіздерге сүйене отырып әзірленіп,
қабылданады?
№3 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Францияның стандарттау жөніндегі ассоциациясы (АФНОР)
Сабақтың мақсаты: Францияның стандарттау ұйымы, АФНОР-дың атқаратын
функциялары, АФНОР тарихымен танысу .
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрактары:
1. Францияның ұлттық стандарттауының тарихы қалай дамыды?
2. Франция стандарттау жөніндегі ассоциациясы (АФНОР) қандай қызметтерді
атқарады?
3. АФНОРдың жанынан кеңес беретін және ақпарат таратумен айналысатын
қандай орталық бар?
4. АФНОР экологиялық мәселелерге байланысты қандай халықаралық комитеттер
жұмыстарына қатысушы болып келеді?
№4 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Неміс стандарттар институты (ДИН)
Сабақтың мақсаты: Германияның ұлттық стандарттау ұйымы, неміс стандарттар
институтының даму кезеңдері мен тарихымен танысу, неміс стандарттар
институтының атқаратын қызметтері, Неміс ұлттық ұйымының қызметтерінің
принциптерімен танысу.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрактары:
1. Неміс стандарттар институты қашан құрылды?
2. ДИН негізгі ұйымын және еншілес бөлімшелерін атаңыз?
3. Германияда ұлттық стандарттау қай салаларды қамтиды?
№5 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Жапон өнеркәсіп стандарттары комитеті (ЖИСК)
Сабақтың мақсаты: Жапон өнеркәсіп стандарттары комитеті (ЖИСК), жапон
өнеркәсіп стандарттары комитетінің даму кезеңдері мен тарихымен танысу,
жапон өнеркәсіп стандарттарын қолдану, Жапонияның халықаралық стандарттау
ұйымдарына қатысуы.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрактары:
1. Жапония стандарттау жөніндегі ұлттық ұйым қашан құрылды?
2. Жапон өнеркәсіп стандарттары комитетінің даму кезеңдері мен тарихы?
3. Жапонияда стандарттарды қолдану және әзірлеу жұмыстары қалай жүзеге
асырылады?
4. Жапонияның ұлттық, фирмалық өнеркәсіп стандарттары?
5. Жапонияның халықаралық стандарттау ұйымдарына қатысуы?
№6 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: ИСО - Халықаралық стандарттау ұйымы
Сабақтың мақсаты: ИСО - Халықаралық стандарттау ұйымы, ИСО-ның жалпы
техникалық және салааралық техникалық комитеттер қызметтері, ИСО
Кеңесіне жеті комитетмен танысу және Халықаралық стандарт дайындау
схемасын меңгеру.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрактары:
1. ИСО - Халықаралық стандарттау ұйымы қашан құрылды?
2. ИСО Кеңесіне жеті комитетін атаңыз?
3. Техникалық комитетерді атаңыз?
4. ДЕВКО-ның басты функциясы?
№7 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Халықаралық электртехникалық комиссия (ХЭК)
Сабақтың мақсаты: МЭК - электртехника, радиоэлектроника, байланыс салалары
стандарттарын әзірлейді. Ол қатысқан халықаралық конференцияда бұдан бір
ғасыр бұрын құрылуы және МЭК - тің негізгі стандарттау нысандарымен танысу
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрактары:
1. МЭК - тің жоғары басқару органы?
2. МЭК - тің негізгі стандарттау нысандары?
3. МЭК құрылым схемасы?
4.МЭК қай салалар бойынша стндарттар әзірлейді?
№8 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: БҰҰ Еуропалық экономикалық комиссиясы (БҰҰ ЕЭК)
Сабақтың мақсаты: Стандарттау төңірегінде БҰҰ ЕЭК басты міндеті, бағыттары
және стандарттар әзірлеуі. ЕЭК негізгі жұмыс органымен танысу.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрактары:
1. БҰҰ Еуропалық экономикалық комиссиясы?
2 Стандарттау төңірегінде БҰҰ ЕЭК басты міндеті?
3. ЕЭК негізгі жұмыс органы?
4. БҰҰ ЕЭК қай салалар бойынша стндарттар әзірлейді?
5. БҰҰ ЕЭК қашан құрылды?
№9 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: БҰҰ азық - түлік және ауыл шаруашылығы мекемесі (ФАО)
Сабақтың мақсаты: ФАО - БҰҰ үкіметаралық арнайы мекемесі ретінде құрылуы.
Мекеменің Жарғыға сәйкес мақсатымен және халықтардың ЕЭК негізгі
жұмыстарымен Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымы (ВОЗ), «Кодекс
Алиментариус» Комиссиясы және басқаларымен танысу.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрактары:
1. БҰҰ үкіметаралық арнайы мекемесі ретінде қашан құрылды?
2 Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымы (ВОЗ) басты міндеті?
3. Кодекс Алиментариус» Комиссиясы қандай қызмет атқарады?
4. «Кодекс Алиментариус» мақсаттары?
5. Халықаралық сауда палатасы (МТП)?
№10 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: ТМД Мемлекетаралық Кеңесі (ТМД МК)
Сабақтың мақсаты: Мемлекетаралық Кеңес ұйымындағы стандарттау ТМД елдері
құрылуы. Мемлекетаралық Кеңесте ТМД елдеріне тікелей еуропалық
стандарттарды мемлекетаралық стандартт ретінде қолдану тәртібі және
Метрология төңірегінде жұмыстармен басқаларымен танысу.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрактары:
1. ТМД Мемлекетаралық Кеңесі (ТМД МК) қашан құрылды?
2 Мемлекетаралық Кеңесте ТМД елдеріне тікелей еуропалық стандарттарды
мемлекетаралық стандартт ретінде қолдану тәртібі?
3. МЭК пен СЕН қандай келісімдерге қол қойылды?
4. Метрология төңірегінде жұмыстар?
5. Мемлекетаралық Кеңес пен СЕН шеңберіндегі келісімдер?
№11 тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Жалпы еуропалық стандарттау жөніндегі ұйымдар
Стандарттау жөніндегі еуропалық комитет (СЕК)
Сабақтың мақсаты: Стандарттау жөніндегі еуропалық комитет жайлы жалпы
мағлұмат беру. Стандарттау жөніндегі еуропалық комитет қызметінен хабардар
ету.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрақтары:
1 Стандарттау жөніндегі еуропалық комитет қандай ұйым?
2 Стандарттау жөніндегі еуропалық комитетне мүше елдерді атаңыз
3 Стандарттау жөніндегі еуропалық комитетінің негізгі мақсаты
4 СЕН ұйымдастырылу құрылымы қандай?
5 СЕН нормативтік құжаттарынан не білесіз?
№12 тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Электртехникаларды стандарттау жөніндегі еуропалық комитет (
СЕНЭЛЕК)
Сабақтың мақсаты: Электртехникаларды стандарттау жөніндегі еуропалық
комитет (СЕНЭЛЕК) жайлы жалпы мағлұмат беру. Мақсаты, және қызметі туралы
ақпарат.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрақтары:
1. СЕНЭЛЕК қандай комитеттердің біріктірілуі негізінде құрылған?
2. СЕНЭЛЕК негізгі мақсаты
3. СЕНЭЛЕК жұмыстарының бағытының мәні
4. СЕНЭЛЕК-тің негізгі стандарттау нысандары қандай?
5. СЕНЭЛЕК пен СЕН айырмашылықтары мен ұқсастықтары қандай?
№13 тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Еуропалық электрбайланысы саласындағы
стандарттау институты (ЕТСИ).
Скандинавияаралық стандарттау ұйымы(ИНСТА)
Сабақтың мақсаты: Еуропалық электрбайланысы саласындағы стандарттау
институты (ЕТСИ) және Скандинавияаралық стандарттау ұйымы(ИНСТА) құрылуы
мен мақсатын, қызметтері мен ұйымдастырушылық құрылымы туралы ақпарат беру.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрақтары:
1. ЕТСИ қызметінің негізгі бағыты
2. Ұйымдастырылу құрылымы
3. Ұйымға мүшелік туралы не білесіз?
4. Қазақстан және еуроодақ
5. Еуроодақтың техникалық заңнамасы
6. үйлестірілген еуропалық стандарт
7. Скандинавияаралық стандарттау ұйымының (ИНСТА) басқалардан
ерекшелігі қандай?
8. Скандинавияаралық стандарттау ұйымы(ИНСТА) қызметінің басты бағыты
қандай?
№14 тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Оңтүстік-шығыс Азия елдері халықаралық ассоциациясы (АСЕАН)
Сабақтың мақсаты: Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің стандарттау жөніндегі
ұйымдарының қызметі мен ерекшеліктері туралы ақпарат. Саудадағы техникалық
кедергілер жөніндегі келісімдер туралы.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрақтары:
1. АСЕАН мүше елдерді атаңыз
2. Малайзияда стандарттау жөніндегі ұлттық ұйымның ерекшеліктері
қандай?
3. Таиландтың стандарттау және сертификаттау жөніндегі ұлттық
органы қалай аталады?
4. Индонезияда стандарттау жөніндегі ұлттық ұйымының негізгі
міндеттерін атаңыз
5. Панамерикандық стандарттар комитеті (КОПАНТ) басты мақсаты
қандай?
6. Техникалық кедергілер туралы келісімдер ережелері қандай?
№15 тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Халықаралық стандарттау тәжірибелеріндегі
маңызды мәселелер
Сабақтың мақсаты: Халықаралық стандарттау басымдықтарын айқындау.
Стандарттарды орналастыру. Халықаралық стандарттардың елімізде қолданылуы.
Сабақтың мазмұны: Бақылау сұрақтарына ауызша және жазбаша жауап беру.
Бақылау сұрақтары:
1. Стандарттау ауқымындағы саясат мәселелері жөніндегі Жұмыс тобы
(ЖТ) қашан және қалай құрылды?
2. ЕЭК Тізімі деген не?
3. ЕЭК Тізімінде стандарттауды қажет ететін секторларды атаңыз
4. Стандарттарды үйлестіру, үйлестірілген стандарт, унификатталған
стандарттар деген не?
5. Қазақстан Республикасы халықаралық, аймақтық, басқа елдер ұлттық
стандарттарын қалай қолданады?
4 СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ
4.1 Курс бойынша өзіндік жұмысты келесі тәртіпте жүргізіп тұруы қажет.
Курстың әрбір тақырыбы бойынша ұсынылатын әдебиетті оқып, теориясына көп
тоқталмай, оқылатын сұрақтардың мәніне ғана тоқталып, түсініксіз жерлерін
белгілеу керек.
Содан кейін материалды мұқиятты түрде игеру қажет, яғни теориялық
ережелерді, керекті негізгі мәліметтерді арнайы дәптерге жазып тұрады.
Курсты оқу барысында студент СӨЖО мен СӨЖ реферат немесе үй тапсырмасы
түрінде орындайды, оның басты мақсаты өткен тақырыпты толық меңгеру үшін.
Студенттердің өзіндік жұмысы тақырыптарының тізімі:
1 Еуропалық экономикалық одақтың метрологиялық ұйымы (Евромет)
2 Өлшемдер мен таразылардың халықаралық ұйымы (МОМВ)
3 Заңнамалық метрологияның халықаралық ұйымы (МОЗМ)
4 Еуропалық экономикалық одақтың қызметінің негізгі бағыттары
5 Стандарттау жөніндегі халықаралық ИСО ұйымының құрылымы
6 Сынау және сертификаттау жөніндегі Еуропалық ұйымның функциялары
7 Сапа жөніндегі Еуропалық ұйымның ұйымдастырушылық құрылымы
8 Тарифтар мен сауда жөніндегі Бас келісімнің функциялары мен мақсаттары
(ГАТТ)
9 Сапа жөніндегі Еуропалық ұйымның (ЕОК) қызметінің негізгі бағыттары
10 Дүниежүзілік денсаулық ұйымының қызметі
11 Тұтынушылық одақтардың халықаралық ұйымы
12 Стандарттау жөніндегі Еуропалық комитеттің құрылымы
13 Сынақ зертханаларын аккредиттеу жөніндегі халықаралық конференцияның
қызметінің бағыттары
14 Стандарттау жөніндегі скандинавияаралық ұйымның негізгі функциялары
15 Халықаралық электротехникалық комиссияның ұйымдастырушылық құрылымы
16 Стандарттау және метрология жөніндегі арабтық ұйымы
17 Стандарттау жөніндегі африкалық өңірлік ұйымының өзіндік ерекшеліктері
18 Еуропалық еркін сауда ассоциациясы
19 БҰҰ еуропалық экономикалық комиссиясы
20 БҰҰ азық - түлік және ауыл шаруашылығы мекемесі (ФАО)
4.2 Студенттердің білімдерін тексеруге арналған тест сұрақтары:
1 ИСО - Халықаралық стандарттау ұйымы қай жылдан бастап жұмыс атқарады?
А)1948 жыл
В) 1956 жыл
С)1958 жыл
D) 1968 жыл
Е)1947жыл
2 ИСО жұмысына қанша елдер қатысады?
А) 120-дан аса
В) 130
С) 100
D) 160
Е) 200
3 ИСО-ның қаражат қоры:
А) жарнама, стендтер, басқада шаралар ұйым қоры
В) ұйымның жұмысына стандарттау жөніндегі ұлттық ұйымдардың өкілдері
С) мүше-елдер жарнасы, стандарттар мен басқа басылымдар сату, сондай-ақ
қайырымдылықтардан құралады
D) Техникалық комитеттер және Орталық хатшылық
Е) барлық жауап дұрыс
4 ИСО-ның жоғары органы:
А) ИСО Кеңесі
В) Техникалық комитеттер және Орталық хатшылық
С) Кеңес комитеттері
D) Бас ассамблея
Е) барлық жауап дұрыс
5 Техникалық комитетер (ТК) қандай комитеттерге бөлінеді?
А) техникалық комитет бөлімдер мен жұмысшы топтары
В) Техникалық комитеттер және Орталық хатшылық
С) жалпы техникалық комитет және техниканың нақты саласында
D) жалпы техникалық және салааралық міндеттер
Е) барлық жауап дұрыс
6 Жалпы техникалық комитет қандай мәселелер атқарады?
А) техникалық комитет бөлімдер мен жұмысшы топтары қызметтерін
атқарады
В) Техникалық комитеттер және Орталық хатшылық қызметтер мәселелерін
атқарады
С) жалпы техникалық комитет және техниканың нақты саласында жұмыстарды
шешеді
D) жалпы техникалық және өнірлік жұмыстарды
Е) жалпы техникалық және салааралық міндеттерді шешеді.
7 ИСО халықаралық стандарттарының 75% қандай стандарттар?
А) сынау әдістерінің стандарттары немесе ұлттық стандарттар
В) негіз қалаушы стандарттар немесе сынау әдістерінің стандарттары
С) жалпы техникалық комитет және техниканың нақты саласы үшін
стандарттар
D) негіз қалаушы стандарттар және өнірлік жұмыстарды
Е) жалпы техникалық және негіз қалаушы стандарттар
8 Кәсіпорындардағы өнім сапасы мәселелерін шешудің бірыңғай жолына
бағытталған 9000 сериялы ИСО-ның төрт стандартының бірінші ұқсамы
қай жылы жарияланды?
А)1987 жыл
В) 1956 жыл
С)1994 жыл
D) 1990 жыл
Е) 1947жыл
9 Кәсіпорындардағы өнім сапасы мәселелерін шешудің бірыңғай жолына
бағытталған 9000 серия-лы ИСО-ның төрт стандарты 1994 жылы өзгерту-
лер енгізуден кейінгі ұқсамы?
А) төртінші және үшінші
В) екінші
С) төртінші
D) соңғы ұқсамы
Е) бірінші
10 ИСО Кеңесіне неше комитет кіреді?
А) он алты
В) екі жүз
С) төрт
D) жеті
Е) тоғыз
11 Терминология мен сауданы дамыту үшін халықаралық стандарттар
пайдалану жөнінде семинарлар ұйымдастырумен айналысатын комитет:
А) ИНФКО
В) КАСКО
С) СТАКО
D) ДЕВКО
Е) ПЛАКО
12 Жұмыстың техникалық жақтарын ұйымдастыру мен үйлестіру бойынша
ИСО жұмыстарын жоспарлау жөнінде ұсыныстар дайындайтын комитет:
А) ИНФКО
В) КАСКО
С) СТАКО
D) ДЕВКО
Е) ПЛАКО
13 Өнім, көрсетілетін қызмет, процестер және сапа жүйелерінің
стандарттар талаптарына сәйкестігін мақұлдау мәселелерімен айналысады
осы іс- әрекеттердің тәжірибесін зерттейді және ақпаратты талдайтын
комитет:
А) ИНФКО
В) КАСКО
С) СТАКО
D) ДЕВКО
Е) ПЛАКО
14 Дамып келе жатқан елдердің стандарттау төңірегіндегі сұраныстарын
зерттейді және сол елдердің осы саласына ықпал етуге ұсынымдар
әзірлейтін комитет?
А) ИНФКО
В) КАСКО
С) СТАКО
D) ДЕВКО
Е) ПЛАКО
15 ДЕВКО-ның басты функциясы:
А) дамып келе жатқан елдерде стандарттаудың барлық аспектілерін кең
көлемде талқылаулар ұйымдастыру, дамыған елдердің тәжірибелерін
алмасуға жағдайлар жасау
В) дамыған елдердің түрлі оқып – үйрету орталықтары базасында
стандарттау жөнінде мамандар даярлау
С) дамып келе жатқан елдердегі стандарттаумен айналысатын ұйымдар
мамандарын тәжірибе жинақтауға жіберуге ықпал ету
D) дамып келе жатқан елдер үшін стандарттау жөнінде оқу құралдар
дайындау
Е) барлық жауаптар дұрыс
16 КОПОЛКО міндеттеріне жататындар:
А) өнімді стандарттаудан өте жоғары әсер алатын, сондай-ақ ұлттық
және халықаралық стандарттауға тұтынушылардың өте кеңінен қатысулары
үшін қарастырылуы қажет шараларды анықтау
В) тұтынушыларды ақпараттармен қамтамасыз етуге, олардың мүдделерін
қорғауға бағытталған ұсыныстарды және де стандарттау мәселелері
бойынша оларды оқытып – үйрету бағдарламасын стандарттау позиция-сында
жасап шығару
С) стандарттау, тұтыну тауарларына стандарттарды қолдану (пайдалану)
және тұтынушылар мүдделеріне қажетті басқа да стандарттау мәселелері
бойынша жұмыстарға тұтынушылардың қатысу тәжірибелерін жинақтау.
D) дамып келе жатқан елдер үшін стандарттау жөнінде оқу құралдар
дайындау
Е) А,С, D дұрыс жауаптары
17 ИНФКО құзіретіне қайсысы жатады:
А) ақпараттық қызмет көрсетулер , деректер базалары, маркетинг,
стандарттар мен техникалық регламенттер сату төңіректерінде ИСО мен
мүшелерінің іс-әрекеттерін үйлестіру
В) стандарттарды үйлестіру мен басқа жоғарыда аталған мәселелер
бойынша саясат әзірлеу жөнінде ИСО Бас ассамблеясына кеңес беру;
С) А, В, Е дұрыс жауаптары
D) барлығы дұрыс
Е) ИСО ақпарат желісі (ИСОНЕТ) жұмыстарын бақылау және басшылық
жасау
18 ИСО-ның ресми тілдері:
А) француз және ағылшын, шотландық тілдер
В) орыс, ағылшын, итальяндық тілдер
С) А, В, Е дұрыс жауаптары
D) барлығы дұрыс
Е) ағылшын, француз және орыс
19 Электртехника, радиоэлектроника, байланыс салалары қандай стандарттарды
әзірлейді?
А) МЭК
В) ИСО
С) БҰҰ ЕЭК
D) ФАО
Е) ЕЭК
20 МЭК 13 ел қатысқан халықаралық конференцияда...... яғни ИСО - дан бұрын
қүрылды
А) 1909 жылы
В) 1955 жылы
С) 1906 жылы
D) 1966 жылы
Е) 1905 жылы
4.3 Оқу - әдістемелік әдебиеттердің тізімі:
Негізгі
1 Нұрманов, М.Ш. Метрология, стандарттау және сертификаттау.- Алматы,
2009
2 Акишев, К. Стандарттау, метрология және сәйкестікті бағалау.- Астана,
2008
3 Международные и региональные организации по стандартизации и качеству
продукции. – М.: Издательство стандартов, 1990. – 216 с.
4 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007
ж. – 224 б.
5 Рақымжанов, М. Стандарттау, сертификация және метрология.- Астана,
2008
6 Метрология, стандарттау және сертификаттау негіздері / Шәбікова Г. –
А., 2002
Қосымша
1 ИСО/ХЭК сериялы халықаралық стандарттар
2 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов.
Под ред. Проф. В.А. Швандера.- М.: ЮНИТИ-ДАНА,2000. 487с
3 Басаков, М.И. Основы стандартизации, метрологии, сертификации: 100
экзаменацион. Ответов.-М.; Ростов н/Д,2004
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz