УМКД

Ұйымдық құжаттар

«Мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізу»

ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

СЕМЕЙ
2013

Мазмұны

1. Глоссарий
2. Әдебиеттер
3. Курстың тақырыптық жоспары
4. Дәрістер
5. Семинар сабақтары
6. ОСӨЖ
7.СӨЖ
8. Курс бойынша емтихан сұрақтары
9.Тест тапсырмалары
10.Пән бойынша оқу-әдістемелік құралдармен қамтамасыздандыру картасы

1 ГЛОССАРИЙ
1.1 Ресми іс қағаздары стилі – құжат жазуда қолданылатын әдеби тілдің
стилдік тармағы.
1.2 Ресми іс жүргізу стилінің түрлері – дипломатиялық, заң
шығарушылық, күнделікті іс жүргізу стилдері.
1.3 Құжат – латын тілінде «куәлік», «дәлелдеу тәсілі» деген мағына
беретін құқықты, жеке басты және затты кәуләндіратын ресми қағаз.
1.4 Деректеме (реквизит) - құжаттың жеке құрылымды бөлігі.
1.5 Құрылтай құжаттары – нысанның меншік иесін айқындайтын жарғы мен
құрылтай шарты.
1.6 Ұйымдық құжаттар – кәсіпорынды басқаруда қолданылатын құжаттар.
1.7 Бұйрық – жарлық құжаттары – кәсіпорынның ағымдағы қызметін
реттеуге арналған ішкі құжаттар.
1.8 Ақпараттық – анықтамалық құжаттар – кәсіпорын қызметі жайлы
деректер берілетін құжат түрі.
1.9 Еңбек қатынастарын құжаттау – кәсіпорындағы еңбек үрдісін
жоспарлау, ұйымдастыру, басқару және есепке алуға бағытталған құжаттар.
1.10 Коммерциялық хат алмасу – мемлекет пен жеке тұлға, кәсіпорын мен
жеке адам, кәсіпорын мен кәсіпорын арасындағы іскерлік хат алмасу.
1.11 Жеке құжаттар – күнделікті өмірде қолданылатын мемлекет пен жеке
тұлға қатынасын реттеуге арналған құжаттар.
1.12 Құрылтай жарғысы – кәсіпорынның қызметін айқындайтын негізгі
құжат.
1.13 Құрылтай шарты – құрылтайшылар мен қызметкерлердің еңбек
қатынасын реттейтін құжат.
1.14 Құрылымдық бөлімшелер туралы ереже – кәсіпорын жарғысы негізінде
кәсіпорын бөлімшелерінің күнделікті жеке негізгі қызмет түрін жүргізуге
бағытталған құжат.
1.15 Лауазымдық нұсқаулық - кәсіпорын қызметкерлерінің құқықтық
жағдайын, қызметін, құқықтарын, міндеттері мен жауапкершіліктерін
белгілейтін құжат.
1.16 Штат кестесі – арнайы кәсіпорын бланксінде толтырылып, бірінші
басшы бекітетін кәсіпорынның құрамы және олардың еңбекақысы көрсетілетін
құжат.
1.17 Бұйрық – кәсіпорын басшысының негізгі қызмет және жеке
қызметкерлер құрамына қатысты шығаратын шешімі көрсетілген құжат.
1.18 Нұсқаулық – ақпараттық-әдістемелік және ұйымдастырушылық
сипаттағы бұйрық – жарлықтардың орындалу тәртібін көрсететін құжат.
1.19 Жарлық – басқарудың шұғыл мәселелері бойынша шығарылатын құқықтық
акті.
1.20 Қаулы, шешім, хаттама – алқалық басқару органдары шығаратын
құқықтық актілер.
1.21 Түйін – қызметке алынатын үміткердің объективті мәлімет
деректері көрсетілген анықтамалық құжат.
1.22 Ұсыныс хат – қызметкерге қызмет орнының басқа жұмысқа ауысуда өзі
жайлы жағымды имидж қалыптастыруға қатысты берген мәлімет құжаты.
1.23 Еңбек кітапшасы – қызметкердің еңбек қызметін растайтын негізгі
құжат.

2. ӘДЕБИЕТТЕР

1 Негізгі әдебиеттер
1.1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз,1995 жыл.
1.2 «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» заң, ҚР президенті 11
шілде, 1997 жыл №151
1.3 «Тілдерді қолдану мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы». ҚР
президентінің Жарлығы 5 қазан, 1998 жыл. №4106.
1.4 «Тілдерді қолдану мен дамытудың 2001-2010 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы». ҚР президентінің Жарлығы 7 ақпан, 2001 жыл,
№550
1.5 «Мемлекеттік ұйымдарда мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейту
туралы». ҚР Үкіметінің Қаулысы 14 тамыз, 1998 жыл №769
1.6 «Мемлекеттік ақпарат жұмыстарын жақсарту бюрократиямен күрес және
құжат айналымын қысқарту шаралары туралы». ҚР президентінің Жарлығы 31
шілде, 2000 жыл, №427
1.7 «Азаматтардың өтініштерін қарау тәртібі туралы». ҚР президентінің
Жарлығы 19 маусым, 1995 жыл.
1.8 «Нормативтік-құқықтық актілері туралы». ҚР-ның заңы: 24 наурыз,
1997 жыл №213-1
1.9 «Құжаттарды мемлекеттік тілде даярлайтын мемлекеттік әкімшілік
қызметкерлерін көтермелеу туралы». ҚР Премьер-Министрлігінің Нұсқауы 21
қыркүйек , 2000 жыл №117
1.10 «Қазақстан Республикасында қызметтерін мемлкеттік тілде
жүргізетін, сонымен қатар мемлекеттік тілді жете меңгерген әділет және сот
органдары қызметкерлерін моральдық және материалдық тұрғыда көтермелеу реті
туралы». ҚР Әділет министірінің бұйрығы 12 маусым, 1999 жыл № 45
1.11 «Қазақстан Республикасында нотариалдық іс жүргізу туралы». ҚР
Әдлет министірінің бұйрығы, 16 шілде, 1998 жыл № 83
1.12 «Іс жүргізу туралы» ҚР Министрлер кабинетінің Қаулысы. 20 маусым,
1992, № 562
1.13 В.Салагаев, Б.Шалабай: «Іс қағаздарын жүргізу туралы» Алматы
«Раритет», 2000.
1.14 І.Жақып. «Іс жүргізу» Алматы «Раритет», 2000
1.15 «Қазақстан Республкасында іс қағаздарын жүргізу» (мемлекеттік
және ресми тілдерде іс қағаздарын жүргізудің үлгілері) А,2001
1.16 Л.Дүйсенбаева «Іс қағаздарын қазақша жүргізу» Алматы «Ана тілі»
2001
1.17 «Сөздік анықтамалық: екі тілде іс жүргізу» Алматы, «Атамұра»,
1994.

3. САБАҚТАРДЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ
3.1. ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАР

Кесте 2 – Пәннің мазмұны. Сабақтардың түрі бойынша сағаттарға бөлу
|Тақырып атауы |Сағат саны |
| |Дәріс |Семинар |Лаб |ОЖСӨЖ |СӨЖ |
|1 |2 |3 |4 |5 |6 |
|1. Іс қағаздарын жүргізу|1 |1 | | | |
|тарихы және жіктемесі. | | | | | |
|2. Іс жүргізу |1 |1 | | | |
|технологиясы және құжат | | | | | |
|айналымын ұйымдастыру. | | | | | |
|3. Іс қағаздарының |1 |1 | | | |
|нақты түрлері. Құрылтай | | | | | |
|құжаттары. | | | | | |
|4. Ұйымдық құжаттар. |2 |2 | | | |
|5. Бұйрық-жарлық |2 |2 | | | |
|құжаттары. | | | | | |
|6. |2 |2 | | | |
|Ақпараттық-анықтамалық | | | | | |
|құжаттар. | | | | | |
|7. Еңбек қатынастарын |2 |2 | | | |
|құжаттау. | | | | | |
|8. Жеке құжаттар. |2 |2 | | | |
|9. Коммерциялық хат |2 |2 | | | |
|алмасу. | | | | | |
|Барлығы |15 |15 | | | |

4 ДӘРІСТЕР

Дәріс 1. Іс қағаздарын жүргізу тарихы және жіктемесі.
1. Құжат ұғымы және функциясы.
2. Іс қағаздарын жүргізу тарихы және міндеттері.
3. Іс құжаттарының жіктемесі.

Құжат деп қандай да бір зат туралы ақпаратты тіркеуге, беруге және
сақтауға қызмет ететіннің барлығын атаймыз. Басқаша айтқанда, құжат –
ақпараты бар материалдық тасымалдаушы. Мұндай тасымалдаушы ретінде қағаз,
компьютер дискісі, фото және кинопленка және т.б. қызмет етуі мүмкін. Іс
құжаты әкімшілік (басқару) ақпаратты белгілеу үшін қызмет етеді.
«Құжат» ұғымы өзінің даму жолында айтарлықтай өзгерістерге ұшыраған.
Латын сөзі doceo алғашында «үйретемін», «хабарлаймын» деген мағынаны
берген. Кейіннен туындаған, сөздің тар мағынасында алатын болсақ «айғақ,
дәлел», «куәлік» мағынасын беретін documentum түрі ғылыми және практикалық
қызмет саласының көпшілігінде ұзақ уақыт пайдалануда тұрақтап қалған.
Орыс тілінде «документ», яғни «құжат» ұғымы 17- ғасырда пайда болды. І
Петр оны «письменное свидетельство», демек, «жазбаша куәлік» ретінде
аударып, сол арқылы құжаттың құқықтық мәнін белгіледі.
ХІХ ғасырда құжаттың басқару ісіндегі мәніне деген жаңа көзқарас пайда
болды. Нысан бойынша белгіленіп, басқару процесін жүргізуге арналған
ақпарат құжат деп саналды.
Төңкеріске дейінгі Қазақстан жағдайына келетін болсақ, XIX ғасырдың
алғашқы жартысында Бөкей хандығында іс қағаздарын жүргізетін кеңсе
болғандығы мәлім. Жәңгір хан ұйымдастырған бұл арнайы кеңсе екі бөлімшеден
тұратын. Біріншісі ханның өз қол астындағы сұлтандармен, екіншісі –
ресейлік шенеуніктермен қызметтік байланыстарын түркі-шағатай және орыс
тілдерінде әзірленетін іс қағаздары арқылы жүргізіп отырды.
Құқықтық күшке ие жазбаша дереккөз тұрғысындағы құжат ұғымы ХХ ғасырда
да сақталған. Мәселен, С.И. Ожеговтың Орыс тілі сөздігінде «құжат» ұғымына
үш түрлі мәнде түсінік беріледі: 1. Қандай да бір фактіні немесе бір
нәрсеге қатысты құқықты растайтын іс қағазы. 2. Ұсынушы тұлғаны ресми
куәландыратын нәрсе (төлқұжат және т.с.с.). 3. Жазбаша куәлік.
Шетелдік сөздердің түсіндірме сөздігінде аздаған өзгешеліктер
болғанымен, жалпы мағынасы жоғарыдағы анықтамаларға келіп саяды: 1. Жазбаша
куәлік, айғақ – мысалы, оның тарихи құжаттық сипаты бар. 2. заң. заң
жүзінде белгіленген тәртіппен жасалып, заңды фактіні куәландыратын (туу,
некеге тұру) немесе қандай да бір іске құқық беретін (диплом, өсиет) акт,
сөздің кең мағынасында – заңды күші бар немесе қызметтік сипаттағы кез
келген жазбаша акт. 3. Төлқұжат, жеке куәлік.
«Мұрағат терминдерінің қысқаша сөздігінде» «құжатқа» берілген анықтама
бойынша: «Құжат – шын мәніндегі объективті және адамның ой қызметі
барысындағы фактілерді, оқиғаларды, нысаналарды, құбылыстарды жазу,
кескіндеу, суретін салу, фотоға түсіру, дыбыстап жазу немесе басқа тәсілмен
арнайы материал (папирус, пергамент, қағаз, фото үлдір және т.б.) арқылы
көрсетудің нәтижесі».
Мұнда «құжатты» сипаттау объектісі ретінде, сондай-ақ оны жеткізуші
негіздердің кейбір түрлерін ашып көрсетуге деген талпыныс айқын байқалады.
Құжат анықтамасының даму барысын талдай отырып, бұл терминді
түсіндірудің негізгі үш тәсілін бөліп атауға болады. Біріншіден, құжат
қандай да бір материалдық объект болып табылады, екіншіден, жай ғана
материалдық объекті емес, сонымен қатар, ақпарат жеткізгіш, үшіншіден, әрі
ол құжатталған ақпарат (яғни, қайта өңдеу және сақтау мақсатында
материалдық негізге бекітілген қандай да бір әлеуметттік ақпарат. Басқаша
айтқанда, биологиялық ақпараттың, жанды және жансыз табиғат ақпараттарының
адам ойы жететін деңгейде жазылған немесе осы деңгейде өңделген түрлері мен
формалары) болып табылады.
Осылайша, құжаттану тұрғысынан алғанда құжат дегеніміз мәтін, дыбыс
жазу мен бейнелеу түріндегі ақпарат енгізілген материалдық объект болып
саналады.
Құжат функцияларын жалпы және арнайы функциялар деп екі салаға бөлуге
болады. Жалпы функциялар құжаттардың бәріне ортақ. Ал арнайы функциялар –
құжаттардың тек шектеулі топтарына ғана тән.
Құжаттың жалпы функцияларына мыналарды жатқызуға болады:
1) әлеуметтік – құжат әлеуметтік мәнге ие объект болып табылады,
өйткені ол әлеуметтік қажеттіліктен туындаған әрі сол әлеуметтік жүйеде
жүзеге асырылады;
2) ақпараттық – құжат ақпаратты жазып алу, сақтау және тарату құралы
ретінде қызмет етеді;
3) қарым-қатынастық – құжат қоғамдық құрылымдар мен жеке адамдар
арасында байланыс құралы ретінде жүреді, ол жай хабарландырып қана
қоймайды, сонымен бірге қоғамдық сананы шоғырландырып, бірыңғай пікір
қалыптастыруға, ұжымдық реакция туғызуға, бүкіл қауымды жұмылдыруға ықпал
етеді;
4) мәдени – құжат әлеумет тәжірибесі мен мәдени дәстүрлерді бекіту
және оларды болашаққа қалдыру құралы ретінде қызмет етеді;
Құжаттың арнайы функцияларына мыналар жатады:
1) құқықтық – құжат қоғамдағы құқықтық нормалар мен құқықтық қарым-
қатынастарды бекіту және өзгерту құралы ретінде қызмет етеді. Хабарланып
отырған мәліметтерге, оқиғаларға баға беру арқылы құжат құқықтық сананың
қалыптасуына, мінез-құлықтың әлеумет тарапынан қолдау тапқан үлгілерін
әзірлеуге, моральдық-этикалық нормаларды игеруге ықпал етеді;
2) дәрістік – құжат жинақталған әлеуметтік тәжірибелерді ой елегінен
өткізе отырып, бұл жөніндегі білім қазынасын ұрпақтан ұрпаққа жеткізуге
көмек береді, тұлғаның қалыптасу процесіне қатысады;
3) танымдық – құжат ой елегінен өткізіліп жазылған мәтін негізінде
шындықтың неғұрлым ауқымды, абстрактылы, теориялық үлгісін жасауға
мүмкіндік береді.
4) басқарушылық – құжат басқару құралы болып табылады, қоғам
мүшелерінің ұжымдық қызметін мейлінше тиімді ұйымдастыру мақсатына сәйкес
жоспарлау, үйлестіру және реттеу ісіне көмектеседі;
5) мемориальдық – құжат қоғамның, ондағы жекелеген құрылымдардың дамуы
туралы және дербес тұлғалар жайлы тарихи дерек көзі ретінде көрінеді;
6) есептік – құжат өндірістік және шаруашылық қызметтің барлық
кезеңдерінде атқарылған жұмыс процестерін сүзгіден өткізіп отыратындықтан,
оның нәтижелерін есептеп шығаруға мүмкіндік береді.
7) эстетикалық – құжат өзінің материалдық негізі құрамына болмысты
образды-көркем игеру нәтижелерін түсіру арқылы жинақтап қорытылған
эстетикалық тәжірибелерді сақтайды және таратады;
8) релаксациялық (ойын-сауықтық, компенсаторлық) – құжаттардың
бірқатар түрлерін эмоционалдық шиеленісті ширығуларды өзге нысандарға
аудару арқылы түсіруге, сөйтіп артық ширығу деңгейін көздеген дәрежеге
дейін азайтуға пайдалану;
Ұйымда құжаттарды түзу, қолжазбадан қайта басу, оқу, есепке алу,
сұрыптау, сақтау, іздестіру, ақпараттарды ұқсату т.б. жөнінде қыруар
жұмыстар атқарылады.
Құжаттың сыртқы белгілері: Құжаттың көлемі мен пішімін, ақпарат
жеткізушіні, жазу түрін, рәсімдеу құрамын көрсететін белгілер (2.4 тармақ);
Жазба құжат түрі: Мазмұны мен мақсаттық белгілері бойынша құжаттама
жүйесіне жатқызылатын жазба құжат (3.1.5 тармақ);
Ресми құжат: Заңды немесе жеке тұлға дайындаған, бекітілген тәртіппен
куәландырылған және ресімделген құжат (2.24 тармақ);
Қызметтік құжат: Ұйымның күнделікті қызметінде пайдаланылатын ресми
құжат (2.25 тармақ);
Жазба құжат: Ақпараты жазудың кел-келген түрімен түсірілген мәтіндік
құжат (2.15 тармақ);
Қолжазба құжат: Жазу белгілері қолмен түсірілген жазба құжат
(2.16 тармақ);
Таза құжат: Мәтіні алғашқы құжаттан көшірілген немесе түзетусіз
жазылған қолжазба немесе машинкалық жазба құжат (2.16 тармақ).
Құжаттың бастапқы жазбасы: Автордың не редактордың өз мәтінімен
жұмысын көрсететін қолжазба немесе машинкалық жазба құжат 2.21 тармақ);
Түпнұсқа құжат: Автор жөніндегі мәлімет, уақыты мен жасалу орны
құжаттың өзінде сақталатын немесе басқа жолмен табылған, оның шығу тегіне
шек келтірмейтін құжат (2.27 тармақ);
(Ресми) құжаттың түпнұсқасы: Ресми кұжаттың алғашқы немесе жалғыз
нұсқасы (2.28 тармақ);
Телқұжат: Құжаттың түпнұсқасының заңды күші бар қайталанған нұсқасы
(2.29 тармақ);
Құжат көшірмесі: Түпнұсқа құжаттағы ақпаратты түгелдей және оның
сыртқы белгілерін немесе заңды күші жоқ бөлігін көшірмелейтін құжат (2.30
тармақ);
Құжаттың куәландырылған көшірмесі: Заңдық күш беретін, белгіленген
тәртіпке сай қажетті деректемелер қойылатын құжат көшірмесі (2.31 тармақ).
Мұрағаттық құжат – қоғам үшін маңыздылығына байланысты сақталып тұрған
немесе сақтауға жататын, сонымен қатар, оның иесі үшін де құнды болып
табылатын құжат (Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағат қоры және
мұрағаттар туралы Заңы, 1-бап, 2-тармақ).
Жеке құрам бойынша құжаттар – жұмыскерлердің еңбек қызметін растайтын
құжаттар мен оларды зейнеткерлік қамтамасыз етуге ақша аудару жөніндегі
мәліметтер кешені (Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағат қоры және
мұрағаттар туралы Заңы, 1-бап, 16-тармақ).
Жеке тектік құжат (жеке құжат): Жеке тұлғаның негізгі қызметінен
немесе қоғамдық міндеттерінен тыс жинақталған құжат (2.23 тармақ);
Құжаттау: Құжаттарды жасау (3.1.1 тармақ).
Құжаттау тәртібі: Құжаттау тәртібін белгілейтін талаптар мен нормалар,
қалыптар (3.1.2 тармақ);
Құжаттау жүйесі: Шығу тегі, саласы, түрі, қызмет ету аясы, оларды
рәсімдеуге бірыңғай талап белгілері бойынша өзара байланысты құжаттар
жиынтығы (3.1.3 тармақ);
Іс жүргізу: басқаруды құжаттамамен қамтамасыз ету. Құжаттау мен
жұмысты құжаттамалау және ұйымдастыруды қамтамасыз ететін заңды тұлғалар
әрекетінің қызмет ету аясы (2.1 тармақ).

2. Іс қағаздарын жүргізу тарихы және міндеттері

Құжаттардың пайда болуына байланысты олармен жұмыс істеуді реттеу
қажеттігі туындады, оны қазіргі кезде іс қағаздарын жүргізу деп атайды.
1720 жылы құжаттармен жұмыс істеудің тәртібін анықтайтын «Бас регламент»
шығарылған.
Іс қағаздарын жүргізу – мемлекеттік стандарттарға сәйкес құжаттар мен
іс қағаздарын жасау және солармен жұмыс жүргізуді ұйымдастыру, атап
айтқанда құжаттардың жүру барысына, іздестіруге және сақтауға жағдай жасау
қызметі.
іс қағаздарының міндеттері:
- іс құжаттарын стандарттардың талаптарына сәйкес ресімдеу;
- құжаттардың жүру барысына жағдай жасау (құжаттарды тіркеуді
ұйымдастыру, құжаттардың жүру барысын және орындалуын мерзімдерін бақылау);
- орындалған құжаттарды іздестіруге жағдай жасау (іс қағаздарының
номенклатурасына сәйкес құжаттарды істерге қалыптастыру);
- құжаттарды сақтауға жағдай туғызу.
«Іс қағаздарын жүргізу» термині стандартталған, яғни бұл ұғымды
айқындайтын бірден-бір термин. «Басқаруды құжаттамалық қамтамасыз ету»
стандартта анықтамалық мәлімет сипатында берілген синоним-термин болып
табылады.
Іс қағаздарын жүргізу жөніндегі нұсқаулықтар әзірлеу барысында
Қазақстанның СТ 1042-2001 «Ұйымдық-өкімдік құжаттама. Құжаттарды ресімдеуге
қойылатын талаптар»5 атты тағы бір стандарт талаптарын
Іс қағаздарын жүргізу қызметін ұйымдастырудың жекелеген
элементтері өзге де құжаттарға – қандай да бір мемлекеттік билік органы
регламенттеріне де ендірілуі (іс-тәжірибеде мұндай да кездесіп тұрады)
мүмкін.

3. Іс құжаттарының жіктемесі

Басқару құжаттарын жіктеудің көптеген тәсілі бар. Олардың
бірқатары мынадай:
1) мазмұны бойынша (жіктеудің маңызды түрі) – бұл:
- әкімшілік мәселелері бойынша;
- материалдық-техникалық жабдықтау мәселелері;
- жоспарлау;
- бухгалтерлік есеп;
- кадрлар даярлау;
- сыртқы сауда қызметі және т.б. бойынша құжаттар болуы мүмкін.
2) Құжаттар шығарылуына қарай екіге: ресми және жеке құжаттарға
бөлінеді.
Ресми құжаттарды белгілі бір ережелер (стандарттар) бойынша
ұйымдар немесе лауазымды тұлғалар жасайды. Ресми құжаттарға адамның жеке
басы мен құқықтарын куәландыратын құжаттарды, сондай-ақ биографиялық
сипаттағы деректері бар құжаттарды да (төлқұжат, жеке куәлік, жүргізуші
куәлігі және т.б.) жатқызады.
Жеке құжаттарды адамдар өздерінің қызметтік міндеттеріне
қатыссыз жасайды.
3) Құжаттар жасалу орнына қарай:
Сыртқы – мекеме алған (келіп түскен) немесе олар басқа жаққа
жіберген (жіберілетін) және Ішкі – осы мекемеде жасалған және оның ішінде
қолданылатын құжаттар болып бөлінеді.
4) Атауы бойынша басқару құжаттары көптеген түрге бөлінеді,
мысалы, актілер, сауалдамалар, ведомостер, хаттамалар, нұсқаулықтар,
есептер, бұйрықтар және т.б.

Бақылау сұрақтары:
1. Құжат, оның адам өмірі мен қоғамдық қатынастардағы маңызы.
2. Іс қағаздарының стильдік қырлары.
3. Іс қағаздарының орфографиясы.

Ұсынылатын әдебиеттер
1. Дүйсембекова Л. Іс қағаздарын қазақша жүргізу: Үшінші басылым /Л.
Дүйсембекова. - Алматы: Ана тілі, 2004. - 208 б.
2. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу (мемлекеттік және
ресми тілдерде іс қағаздарын жүргізудің үлгілері). - Алматы: LEM, 2001. -
216 б.
3. Ресми іс қағаздары: Мемлекеттік қызметшілерге арн.анықтамалық / А.
Алдашева, З. Ахметжанова, Қ. Қадашева, Э. Сүлейменова. - Алматы: Сөздік-
Словарь, 2002. - 216 б.
4. Салагаев, Валерий Геогриевич. Іс қағаздарын жүргiзу: Оқу құралы =
Составление деловых бумаг: Учеб. пособие / В. Салагаев, Б. Шалабай. -
Алматы: Раритет, 2000. - 208 б. - (Деловая книга Казахстана)
5. Іс жүргізу=Делопроизводство: Сөздiк-анықтамалық. - Алматы: Атамұра-
Қазақстан, 1994. - 224 б.

Дәріс 2. Іс жүргізу технологиясы және құжат айналымын ұйымдастыру.
1. Кірістік құжаттар, шығыстық құжаттар, тіркелетін құжаттар
2. Тіркелмейтін құжаттар, ішкі құжаттар, мөр соғылатын құжаттар,
бекітілетін құжаттар, сақтау мерзіміне қатысты құжаттар тізімі.

Қазақстан Республикасында ресми құжаттарды ресімдеудің бірыңғай
ережесін ендіру мақсатын көздеп дайындалған арнайы мемлекеттік стандарт
бар. Ол тек мемлекеттік органдарда ғана емес, сонымен бірге жекеменшіктік
және ұйымдық-құқықтық формалары қандай екендігіне қарамастан барша
ұйымдарда, соның ішінде шетелдіктер қатысуымен жұмыс істейтін заңды
тұлғаларда да қолдану үшін жасалған.
Бұл стандарт «Ұйымдық-құқықтық құжаттама. Құжаттарды ресімдеуге
қойылатын талаптар. СТ ҚР 1042-2001» деп аталады. Ол Мәдениет, ақпарат және
қоғамдық келісім министрлігі Мұрағаттар мен құжаттаманы басқару жөніндегі
комитет пен ҚР Ұлттық ғылыми-техникалық орталық тарапынан әзірленіп,
қолданысқа ендірілген. Бұл стандарт Қазақстан Республикасының Экономика
және сауда министрлігіне қарасты Стандарттау, метрология және сертификаттау
жөніндегі комитеттің 2001 жылғы 22 қазандағы № 376 бұйрығымен бекітіліп,
іске қосылған.
Бұл стандарт құжаттардың деректемелер құрамын айқындайды, ресімделуін
нақтылайды, бланкілерді жасауға, толтыруға, оларды есепке алуға,
пайдалануға және сақтауға қойылатын талаптарды белгілейді.
Сонымен қатар қолданыста «Іс қағаздарын жүргізу және мұрағат ісі.
Терминдер мен анықтамалар. СТ ҚР 1037-2001», «Қағаз негіздегі құжаттар.
Мұрағаттық сақтауға қойылатын техникалық талаптар» атты стандарттар да бар.
Стандарттау – барлық ынталы тараптар пайдасын көздей отырып, солардың
қатысуымен белгілі бір сала қызметін ретке келтіру мақсатында ережелер
белгілеу және оларды қолдану. Стандарттау іс-әрекеттің сенімділігі мен
қауіпсіздігін қамтамасыз ету арқылы жалпыға ортақ ең жоғары экономикалық
көрсеткіштерге қол жеткізуді көздейді. Мәселен, іс қағаздарын жүргізу
саласындағы терминдер мен анықтамаларды стандарттау мамандар мен
аудармашылар жұмысын тіл, лексика және стиль жағынан бір ізге түсіріп,
олардың кәсіби салада бірін-бірі түсінісу мүмкіндігін арттырады.
Қазақстан Республикасында бірқатар стандарттар жасалып, қолданысқа
ендірілген. Олардың ішінде, жоғарыда атап өткеніміздей, іс қағаздарын
жүргізуге байланыстылары мыналар:
1) СТ РК 1042-2001 «Ұйымдық-өкімдік құжаттама. Құжаттарды ресімдеуге
қойылатын талаптар»;
2) СТ РК 1037-2001 «Іс жүргізу және мұрағат ісі. Терминдер мен
анықтамалар»;
3) СТ РК 1237-2004 «Қағаз жеткізгіштегі құжаттар. Мұрағаттық сақтау
ісіне қойылатын жалпы техникалық талаптар».
Құжаттаудың бір ізге түсірілген жүйесі – бірыңғай тәртіп, талап,
стандарт негізінде жасалған, белгілі бір сала қызметін басқаруға қажетті
ақпараттардан тұратын құжаттама жүйесі.
Қандай бір сала қызметінде болмасын, маманның кәсіби деңгейін
анықтайтын факторлардың бірі құжаттау жүйесі туралы білімі болып табылады.
Неғұрлым кеңінен қолданылатын құжаттар тобы ұйымдық-өкімдік құжаттар болып
табылады. Оның жасалуына, ресімделуіне, өңделуіне қызметкердің қай-қайсысы
болмасын белгілі дәрежеде қатысып отырады (мәселен, жеке құрам бойынша
құжаттар, бұйрықтар, анықтамалар, хаттамалар т.б.). Сондықтан жоғарыда
аталған СТРК 1042-2001 стандартында ұйымдық-өкімдік құжаттаманың бір ізге
түсірілуіне ерекше назар аударылып, ұйымдық-басқару міндеттерін орындауда
пайдаланылатын құжаттар құрамына, мазмұнына, құрылысы мен ресімделуіне
қойылатын талаптар белгіленген.
Құжат формасы – белгілі бір ретпен орналастырылған деректемелер
жиынтығы.
Құжат деректемесі – белгілі бір құжат түріне тән міндетті элемент.
Құжаттың тұрақты деректемесі – құжат бланкісін жасау кезінде қойылатын
деректеме.
Құжаттың ауыспалы деректемесі – блакіні толтыру кезінде қойылатын
деректеме.
Белгі-деректеме – құжатқа алынып отырған объектінің сапалық сипатын
білдіретін көрсеткіш деректеме.
Негіз-деректеме – құжатқа алынып отырған объектінің сандық (мөлшерлік)
сипатын білдіретін көрсеткіш деректеме.
Құжаттағы көрсеткіш – белгі-деректеме мен негіз-деректеменің жиынтығы.
Құжат бланкісі (бланкі) – тұрақты деректемелер салынған ақпарат
негізі.
Құжат деректемелерінің орналасу схемасы – белгілі бір қалыптағы құжат
формасының құрылымдық үлгісі. Мұнда деректемелерді жазуға өзіне тән арнайы
орындар белгіленеді. Ұйымдық-өкімдік құжаттар деректемелерін орналастыру
схемасы СТРК 1042-2001 Стандартында, Қазақстан Республикасы мемлекеттік
ұйымдарында құжаттау және құжаттаманы басқару жөніндегі тұрпатты ережелерде
келтірілген.
Кәсіпорынның іс қағаздарын жүргізуге жауапты адамы немесе бөлімшесі
құжаттама саласындағы мемлекеттік нормативтік-құқықтық актілерді қадағалап
отыруы тиіс. Қолданыстағы нормативтік актілерге өзгерістер мен толықтырулар
енгізілсе, жаңа құқықтық актілер мен стандарттар қабылданса, іс қағаздарын
жүргізуде сол құжаттарға сәйкес шараларды дер кезінде қолға алған жөн.

Бақылау сұрақтары:
1. Іс жүргізу технологиясы және құжат айналымын ұйымдастыру.
2. Кірістік құжаттар, шығыстық құжаттар, тіркелетін құжаттар,
тіркелмейтін құжаттар, ішкі құжаттар, мөр соғылатын құжаттар, бекітілетін
құжаттар, сақтау мерзіміне қатысты құжаттар тізімі.

Дәріс 3. Іс қағаздарының нақты түрлері. Құрылтай құжаттары.
1. Басқару құжаттарын ресімдеу.
2. Құжаттардың деректемелерін ресімдеу.
3. Құжаттар бланкілері, форматтар.

Іс қағаздарын жүргізуде мемлекеттік нормативтік актілерде-
стандарттарда белгіленген іс құжаттарын ресімдеуге қойылатын бірыңғай
талаптар мен ережелер бар. Стандарттарда іс құжаттарының мазмұнына,
құрылымына және ресімделуіне қойылатын талаптарды белгілейтін ережелер
жазылған. Құжаттарды ресімдеу ережелерін орындау:
- құжаттың заңды күшін;
- құжаттарды жылдам және сапалы әзірлеуді және орындауды;
- құжаттарды жылдам іздестіруді ұйымдастыруды;
- оны өңдеуге шығынды азайту үшін іс құжаттарын компьютермен өңдеуден
өткізуді қамтамасыз етеді.
Деректемелер – қызметтік құжаттарды міндетті ресімдеу элементтері.
Деректемелердің құрамы арнайы мемлекеттік стандартта белгіленген.
Деректемелер құжатта қатаң белгіленген стандарттық тәртіпте орналасады.
Қазіргі іскерлік тәжірибеде жиі кездесетін құжаттың маңызды деректемесіне
мыналар жатады:
Деректемелердің нөмірлері мен атауы мыналарды қамтиды:
|03. ұйымның эмблемасы немесе |17. мәтіннің тақырыбы |
|тауар белгісі | |
|06. ұйымның атауы |18. бақылау туралы белгі |
|07. ұйым туралы анықтамалық |19. құжат мәтіні |
|деректер (байланыс кәсіпорнының | |
|индексі, почталық мекен-жайы, | |
|телефоны, телеграфтық адресі, | |
|факс, е-мейл, банктің атауы және | |
|банктегі шот нөмірі) | |
|08. құжат түрінің атауы |20. қосымшасының бар екендігі |
| |туралы белгі |
|09. құжаттың күні |21. қолы |
|10. құжаттың тіркеу нөмірі |23.құжатты келісу қолдары |
|11. құжаттың тіркеу нөміріне және|24. мөрі |
|күнінен сілтеме | |
|13. құжатта оқуға шектеу белгісі |26. орындаушы туралы белгі |
|14. адресат |27. құжаттың орындалуы және оның |
| |іс құжатына жіберілуі туралы |
| |белгі |
|15.құжатты бекіту белгісі |28. құжаттың ұйымға түскені |
| |туралы белгі |
|16. бұрыштама |29. құжаттың электронды |
| |көшірмесінің бірегейлендірушісі |

Осы тізімге қарай отырып, мыналарды айтуға болады: бірқатар деректемелер
бір кәсіпорынның әртүрлі құжаттарын ресімдеу кезінде өзгеріссіз қалады –
бұл кәсіпорынның эмблемасы, ұйымның атауы және ұйым туралы анықтамалық
деректер. Әрине, кәсіпорын өз атауы мен эмблемасын немесе мекен-жайын күнде
немесе жылда өзгерте бермейді. Сондықтан кестедегі алғашқы 3 деректеме
тұрақты деректемелер деп аталады. Нақты құжатты жасау кезінде белгіленетін
қалған барлық деректемелер (құжат түрінің атауы, құжаттың күні және т.б.)
әр түрлі құжатта ерекшеленеді – сондықтан да оларды ауыспалы деректемелер
деп атайды.
Осы схемадан көріп отырғанымыздай, әрбір құжатты негізгі 3 бөлікке
бөлуге болады:
- тақырыптық бөлік (оған мәтіннің соңына дейін орналасқан деректемелер
кіреді);
- негізгі бөлік (мәтіннің деректемелері және қосымша),
- ресімдеуші бөлік (мәтіннің төменгі жағында орналасқан деректемелер
және қосымшалар).
Әсіресе құжатқа заңды күш беретін құжаттың күні, мөрі, тіркеу нөмірі,
бекіту белгісі секілді деректемелердің дұрыс толтырылуы маңызды болып
табылады.
Құжатта деректемелер 2-3 жоларалық интервалмен бөлінеді. Құжатты
дайындау кезінде 6.0 сериялы және одан жоғары Word for Windows мәтін
редакторын, № 12 (кейде 14 кегл) кеглді Times New Roman шрифтін қолдану
ұсынылады. Екі немесе одан да көп беттен тұратын құжатты ресімдеу кезінде
екінші және одан кейінгі беттері нөмірленуі керек. Бет нөмірлері парақтың
төменгі оң жағына араб санымен сөз және тыныс белгілері қосылмастан қойылуы
тиіс.
Құжат әзірлеу кезінде бланкілерді қолдану басқару мәдениетін көтереді,
ақпаратқа ресми сипат береді, құжатты орындау және оны әрі қарай пайдалану
жеңілдейді, сондай-ақ жарнамалық қасиетке де ие болады. Бланкіден біз ең
алдымен құжат авторын – ұйым (кейде жоғарыда тұрған орган) атауын көреміз.
Құжат авторы лауазымдық тұлға болуы да мүмкін. Мұндай жағдайда ол
лауазымдық бланкіге толтырылады. Ең жиі кездесетіні – ұйым атынан жасалған
бланкілер. Ұйым бланкілерінде жоғарыда тұрған органдар атауы тікелей немесе
әкімшілік бағыныстылық жағдайында ғана көрсетіледі.
Хат бланкілері мекеменің құрылтайшылық құжаттарына сәйкес 01 немесе
02, 03, 04, 05, 10-деректемелерді қамтиды. Деректемелердің орналасу
шекаралары үшін шектеу белгілерін қою қажет болғанда 07, 08, 09, 12, 15, 16-
деректемелер, ал трафарет мәтіндерді пайдалану кезінде 17-деректеме
қолданылады. Хаттан бөлек, құжаттардың нақты бір түрлеріне арналған
бланкілерге құрылтайшылық құжаттарына сәйкес 01 немесе 02, 03, 04, 06, 10-
деректемелер пайдаланылады. Деректемелердің орналасу шекаралары үшін шектеу
белгілерін қоярда 07, 08, 15, 16-деректемелер де қамтылады.
Бланкілерді жасау үшін жоғары сапалы қағаздар пайдаланылады (қағаздың
беріктігі, ақтығы есепке алынады; мүмкіндігі болса, ақтығы 90 пайыздан
жоғары қағаздарды пайдаланған орынды). Бланкілерді жедел полиграфиялық
құралдар көмегімен типографиялық әдіс арқылы жасауға рұқсат етіледі. Нақты
бір құжат түрлерін әзірлегенде есептеу техникалары арқылы қайта жаңғыртуға
да болады. Мемлекеттік органдар мен ұйымдардың Елтаңба салынған бланкілері
бұған жатпайды. Олар тек қана СТ 989-96 «Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік елтаңбасы. Техникалық талаптар» стандартына сәйкес әзірленеді.

2. Құжаттар бланкілері, форматтар

Құжат бланкісі деп тұрақты деректемелер басылған және ауыспалы
деректемелерге орын қалдырылған стандартты парақты айтады.
Құжаттар бланкісіне негізінен екі формат белгіленеді:
А4 (210*297 мм) – негізгі формат
А5 (210*148 мм) форматы – қысқа құжаттарды, мысалы, анықтамаларды,
іссапар куәліктерін ресімдеуге пайдаланылады.
Мынадай форматтағы құжатты ресімдеуге де жол беріледі:
А3 (420*297 мм) және А 6.
Стандарт бланкілердің мынадай түрлерін белгілейді:
- хатқа арналған бланк;
- жалпы бланкілер, қалған барлық құжатқа арналған бланкілер;
- нақты құжат түріне арналған бланк.
Хатқа арналған бланкіде барлық тұрақты деректемелер орналастырылады,
ал жалпы бланкілерде ұйымның анықтамалық деректемелері орналастырылмайды.
Бланкіде тұрақты деректемелер ұзына бойы және бұрышынан орналастырылуы
мүмкін.
Формуля. Белгілі бір құжат түрін ресімдеу үшін (бұйрықты, қызметтік
хатты және т.б.) кестеде тізілген барлық деректеме қажет болмайды, соның
бірқатары ғана қолданылады. Мұнда біз дайындап отырған құжатқа осы тізімде
келтірілген деректемелердің қайсысын алу керек, оларды қалайша орналастыру
керек, мұның бәрі стандартта қатаң белгіленген.
Құжат формуляры деп құжатта стандартта белгіленген ретпен
орналастырылған деректемелер жиынтығы аталады.
Сөйтіп, актінің формуляры, хаттаманың формуляры, бұйрықтың формуляры
және т.б. туралы айтуға болады. Мысалы, актінің формулярына актілерде
ресімделетін деректемелердің тізбесі мен тәртібі кіреді:
1. Акті жалпы бланкте ресімделеді.
2. Бекіту грифі (белгісі).
3. Құжат түрінің атауы.
4. Құжатты жасау күні.
5. Құжатты жасау орны.
6. Мәтіннің тақырыбы.
7. Мәтін.
8. Қосымшасының бар екендігі туралы белгі (егер қажет болса).
9. Акті жасаушы комиссия мүшелерінің қолдары.
10. Орындаушының тегі және телефон нөмірі.

Бақылау сұрақтары:
1. Өнердегі типтілік мәселесі, титендіру процесі.
2. Тип пен прототиптің арақатынасы.
3. Көркем бейне сомдаудағы суреттеу тәсілдері (портрет, мінездеу,
ішкі монолог, диалог).
4. Әдеби мінездеудің түрлері (тура және жанама мінездеу және
олардың характерді айқындаудағы мәні).
5. Кейіпкер тілі.

Дәріс 4-5. Ұйымдық құжаттар.
1. Ұйымдардың басқару құрылымы мен олардың негізгі құжаттары.
2. Лауазымдық нұсқаулықтар, олардың үлгілері.
3. Жеке құрам бойынша ереже, оның үлгілері.
4. Штат кестесі, оны толтырудың ерекшеліктері.

Кез-келген мекеменің қызметі ұйымдық-құқықтық құжаттар дайындаудан
басталады. Ұйымдық-құқықтық құжаттарға: жарғы, ереже, штаттық кесте, жұмыс
тәртібі, лауазымдық нұсқаулық және т.б. жатады.
Ұйымдық-құқықтық құжаттардың басты мақсаты – ұйымды құру, құрылымын,
штаттық кестесі мен құрамын белгілеу, құрылымдық бөлімшелерінің өзара қарым-
қатынас жасау тәртібін, кәсіпорын қызметкерлері үшін ішкі еңбек тәртібін
анықтау.
Ұйымдық-құқықтық құжаттардың қолданылу мерзімі шектеусіз болады және
ресми түрде күшін жойғанға дейін (ескіргенінің орнына жаңасын енгізгенге
дейін) заңдық күшін сақтайды. Тәжірибе көрсеткендей, әдетте кәсіпорын
қалыпты жұмыс істеген жағдайда ұйымдық-құқықтық құжаттар шамамен төрт-бес
жылда бір рет қайта жасалады не өзгеріске ұшырайды. Ұйымдық-құқықтық
құжаттарға өзгерістер мен толықтырулар енгізу кәсіпорын басшысының бұйрығы
(өкімі) арқылы жасалады.
Әрбір ЖШС-де болуы тиіс құжаттарды шартты түрде мынадай топтарға
бөлуге болады:
1. Құрылтайшылық және құқық белгілеуші құжаттар:
• Құрылтай шарты және жарғы;
• Мемлекеттік тіркеу туралы куәлік;
• Статистикалық карта;
• Салық төлеушінің куәлігі;
• Жер теліміне меншік құқы немесе жалға алу жағдайындағы жерді уақытша
пайдалану құқы туралы куәлік;
• Жылжымайтын мүлікке меншігі туралы немесе осы мүлікті жалға алғаны
жөніндегі шарт туралы куәлік;
• Лицензиялауды қажет ететін, яғни, жарғылық қызмет түрлерін іске асыру
құқына лицензия.
2. Ұйымдастырушылық құжаттар:
• ЖШС-тің құрылымы және штат кестесі;
• ЖШС-тің басшыларының (егер олар бірнешеу болса) қызметтік (лауазымдық)
өкілдіктерін бөлу туралы бұйрық;
• Ұжымдық шарт;
• ЖШС-тің құрылымдық бөлімшелері, қоғамдық ұйымдары, филиалдары мен
өкілдіктері туралы ереже;
• ЖШС қызметкерлерінің (жалдамалы персонал, құрам) лауазымдық
нұсқаулығы;
• Ішкі айналымдағы басқа құжаттар (нұсқаулықтар, әдістемелік ұсыныстар
және т.б.).
3. Басқару қызметінің құжаттары:
• ЖШС-те өткен жалпы жиналыстардың хаттамалары;
• ЖШС-тің басқа органдары мәжілістерінің (басқарма, бақылау кеңесі,
тексеру комиссиясы) хаттамалары;
• Шаруашылық-қаржылық қызметінің негізгі мәселелері бойынша ЖШС
жетекшісінің бұйрықтары;
• Мемлекеттік органдардың ЖШС қызметіне қатысты мәселелер бойынша
нормативтік құқылық актілері.
4. Бухгалтерияның қаржылық және есеп беру құжаттары.
5. ЖШС қызметінің мәселелері бойынша мемлекеттік органдармен және
мемлекеттік емес құрылымдармен арадағы қатынас қағаздары.
6. Кадрлық құжаттар:
• Қызметкерлермен жеке еңбек шарттары;
• Қызметкерлердің жеке істері (жеке карточкалары);
• Жеке құрам және кадрлар бойынша бұйрықтар;
• Қызметкерлердің еңбек кітапшалары;
• Еңбек дауларын, қызметкерлердің шағымдарын (арыздарын) қарау, сондай-
ақ, еңбек тәртібін бұзу және өндірістегі бақытсыздық жағдайлары
фактілерін тексеру бойынша құжаттар (материалдар).
7. Еңбек шарты бойынша құжаттар:
• Шаруашылық шарттары (келісімдері) және іскер әріптестермен солар
бойынша хат жазысулар;
• Сот органдарына жазылған талап арыздар және олардың шешімдері, сондай-
ақ, олардың орындалуы бойынша хат жазысулар;
• Еңбек шартына қатысты нормативтік актілер.
8. Өндірістік-шаруашылық қызметін жоспарлау бойынша құжаттар:
• күнтізбелік мерзімге (ай, тоқсан, жыл) жұмыс жоспарлары мен олардың
орындалуы туралы анықтамалар;
• өндірістік жоспарларды орындау және басқа да мәселелер бойынша
өткізілген қызметтік жиналыстардың құжаттары (материалдары).
9. Мемлекеттік қадағалау және бақылау органдарының ЖШС-тің қызметін тексеру
құжаттары мен осы мәселелер бойынша хат жазысулар.
10. Анықтамалық-ақпараттық құжаттар.
Мұндай құжаттарды жүйелеу (әрине, ол ЖШС-тің жарғылық қызметінің
ерекшеліктерін ескере отырып реттеліп отырады) ЖШС жетекшісінің бұйрығымен
номенклатура түрінде ресімделіп, әр іске тиісті есеп (индекстеу) нөмірі
берілуі тиіс.
Кәсіпорын қызметінде барынша кең тараған ұйымдық-құқықтық құжаттарға
мыналар жатады:
● ұйымның жарғысы;
● штаттық кесте;
● ішкі еңбек тәртібі;
● лауазымдық нұсқаулық.
Жарғы ұйымның құрылтай құжаттарының бірі болып табылады. Ол ұйымның
құқықтық мәртебесін, меншік нысанын, қызметінің мақсаты мен міндеттерін,
басқару, тарату және қайта құру тәртібін анықтайды. Бұл құжатты кәсіпорынды
ұйымдастырушы адамның өзі немесе тапсырыс арқылы арнайы фирмалар
дайындайды. Құрылтайшылар бірнешеу болса, құжат құрылтайшылардың жалпы
жиналысында бекітіледі, олардың қолдары қойылып, нотариат куәландырады.
Содан кейін Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде тіркеуден
өтеді. Осынау рәсімдер тізбегі тиісінше орындалғаннан соң заңдық күшке ие
болады.

Штаттық кесте. Кез келген заңды тұлғаны (компанияны, кәсіпорынды,
ұйымды, фирманы) құрарда әуелі оның ұйымдық құрылымы мен штатын айқындап
алу керек. Бұл мәселені дұрыс әрі дер кезінде шешу заңды тұлға (бұдан әрі –
компания) құрылтайшыларына, олардың қандай ұйымдық-құқықтық формалар мен
меншік түріне жататындығына қарамастан, жоспарланған экономикалық
көрсеткіштерге қол жеткізуіне мүмкіндік береді.

Компанияның ұйымдық құрылымы деген ұғымға келсек, бұл сол компанияны
дербес заңды тұлға ретінде ұстап тұрған барлық бөлімшелердің, сондай-ақ
филиалдар мен өкілдіктердің жиынтығы және олардың иерархиялық сипаты (тік
бағыныстылық және көлденең өзара байланыс) болып табылады. Құрылымдық
бөлімшелердің атаулары иерархия (бағыныстылық) бойынша (басшылық, негізгі
қызмет орындары, көмекші қызмет орындары, қызмет көрсету салалары т.б.)
немесе топтарға бөлініп көрсетіледі.
Компанияның штат мөлшері немесе компания штаты дегеніміз –
компаниядағы жалдамалы қызметкерлер лауазымдарының тізбесі және сандық
мөлшері. Тізбеде құрылымдық бөлімшелер (ұйымдық құрылымдар) бойынша
лауазымдық жалақылар (таривтік ставкалар), қосымшалар мен сыйақылар
(пайыздық мөлшері немесе жалпы сомасы) немесе еңбекке ақы төлеудің өзге де
жүйелері, сондай-ақ айлық жалақы қоры көрсетіледі. Ұйымдық құрылым сипаты
жазылып, штаттық кесте берілген құжат мәтіні, әдетте, кесте формасында
жасалады. Штат кестесіне енген лауазым атаулары (штат бірліктері) жұмыс
және жұмысшы кәсібі туралы Бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығында,
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің 2002 жылғы 22
қарашадағы № 273 бұйрығымен бекітілген Басшылар, мамандар және өзге де
қызметтік лауазымдар біліктілік анықтамалығында көрсетілген атаулармен сай
келуі керек. Таңдап алынған кандидаттарды белгілі бір лауазымға тағайындау
кезінде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2005 жылғы 27
қаңтардағы № 43 бұйрығымен бекітілген Техникалық және қызмет көрсету
кәсіптері (мамандықтары) бойынша кәсіби дайындық пен біліктілік дәрежесін
куәландыру ережелерін басшылыққа алу қажет.
Компанияның ұйымдық құрылымы мен штат саны негізгі ұйымдық-құқықтық
құжаттар қатарына жатады. Оларды міндетті түрде мемлекеттің өкілетті органы
немесе компанияның өзі бекітіп, елтаңбалы мөрмен куәландыруы тиіс. Аталған
нормативтік актілерді бекіту «БЕКІТІЛДІ» немесе «БЕКІТЕМІН» деген гриф қою
арқылы немесе бұйрық (қаулы,өкім т.б.) шығару арқылы жүзеге асырылады.
Мемлекеттік кәсіпорындарды және жарғылық капиталы толықтай немесе
едәуір бөлігі мемлекеттікі болатын компанияларды құру кезінде бұл мәселе
бұрын әзірленіп қойылған тұрпатты ұйымдық құрылымдар (бұлар, әдетте,
министрліктер (комитеттер, агенттіктер) туралы ережелерге қосымша ретінде
тіркеледі) мен штат санының белгіленген лимиттері негізінде шешіледі.
Мәселен, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 21 қыркүйектегі «Штат
санының лимиттерін бекіту туралы» № 1433 қаулысымен 2000 жылғы 1 қаңтардан
бастап республика министрліктерінің, агенттіктері мен ведомстволарының,
сондай-ақ олардың аумақтық органдарының штат санына байланысты лимиттері
бекітілді. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 28 желтоқсандағы
«Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің
территориялық органдарын құру туралы» № 1920 қаулысымен олардың штат саны
жөніндегі жалпы лимиті 520 бірлік мөлшерінде болып белгіленді.
Лауазымдық нұсқаулық – кәсіпорын қызметкерінің функциялары,
міндеттері мен құқықтары айқындалатын құжат. Лауазымдық нұсқаулық еңбек
қатынастарында даулар, келіспеушіліктер пайда болған жағдайда қажет.
Лауазымдық нұсқаулық негізінде қызметкермен еңбек шарты жасалады.
Лауазымдық нұсқаулықты кадр қызметі жасайды, кәсіпорынның басшысы
бекітеді. Лауазымдық нұсқаулыққа енгізілетін барлық елеулі өзгерістер
бастықтың бұйрығымен ресімделеді. Лауазымдық нұсқаулық Қазақстан
Республикасының еңбек заңдарының талаптарын ескере отырып, 1999 жылғы 16
қазандағы № 22 СмиС комитеті бекіткен Қазақстан Республикасының АК 01-0-99
жіктеу негізінде жасалады.
Сауатты жасалған лауазымдық нұсқаулық қызметкердің міндеттері туралы
айқын түсінік береді және еңбек дауларын дұрыс шешіп отыруға көмектеседі.
Әйтсе де, бұл нормативтік акті көп жағдайда бағаланбайды, оған немқұрайды
қарайды.
Лауазымдық нұсқаулық қызметкерлерді аттестациялау, жұмыскерді сынақ
мерзімі ішінде жұмыстан босату, қызметкерлерді немесе штатты қысқарту
кездерінде де қажет болады. Сол үшін де бұл актіні терістеуден гөрі
қабылдау пайдалырақ болып табылады.
Лауазымдық нұсқаулық әрқашан қолданыста болуға тиіс, ол компаниядағы
құрылымдық және ұйымдық өзгерістерді жедел де, нақты әрі айқын көрсетіп
отыратындай болуы шарт.
Нұсқаулықты әзірлеуге кіріспес бұрын, ең алдымен бұл істі дұрыстап
ұйымдастырып алу керек. Бұл орайда әуелі «Лауазымдық нұсқаулық туралы
ереже» дайындау керек болады. Ол арнайы құжатта жұмыскерлердің лауазымдық
нұсқаулығы туралы келісу, оны бекіту, қабылдау және сақтау ережелері
белгіленіп, нұсқаулық мазмұнына қойылатын талаптар, сондай-ақ жұмыс беруші
тарапынан жасалатын бұл актілердің дер кезінде әзірленуіне тікелей жауапты
тұлғалар көрсетілуі тиіс.
«Лауазымдық нұсқаулық туралы ереже» - міндетті құжат емес, бірақ
нұсқаулық әзірлеуге қатысты жұмыстарды ретке келтіріп, бір жүйеге
түсіргіңіз келсе, олардың нақтыланып, заңдық күшіне ие болуын қаласаңыз,
жұмыс берушінің бұл актісіне жауапкершілікпен қарағаныңыз жөн.
Ереже жобасын әзірлеу көбінесе кадрлар бөліміне жүктеледі.
«Лауазымдық нұсқаулық ережесінің» әзірленген жобасы ұйым басшысына қол
қоюға беріледі. Жоба бекітілгеннен кейін өз күшіне енеді. Ендігі жерде
лауазымдық нұсқаулықтың барлық талаптары сол жобаға сәйкес жасалуы шарт
болып есептеледі.
Лауазымдық нұсқаулық туралы ережені әрбір ұйым өзінше әзірлейді.
Тұрпатты ережелер шарттарына сәйкес лауазымдық нұсқаулық формасына
қатаң талап қойылады. Онда міндетті түрде ұйым атауы болуы керек, күні
жазылып, қол қойылған, мөр басылған болуы қажет. Бірақ нұсқаулықтың
міндетті деректемелері мұнымен де шектелмейді.
Лауазымдық нұсқаулықтың міндетті деректемелері құрамына мыналар енеді:
- ұйым атауы;
- құжат атауы;
- құжат күні мен тіркеу нөмірі;
- мәтін тақырыбы (лауазым атауы көрсетілуімен);
- бекіту грифі;
- құжат әзірлеушінің қолы;
- келісім бұрыштамасы;
- қызметкердің құжатпен танысқандығы жөнінде белгі.

Бақылау сұрақтары:
1. Ұйымдардың басқару құрылымы мен олардың негізгі құжаттары.
2. Лауазымдық нұсқаулықтар, олардың үлгілері.

Дәріс 6-7. Бұйрық-жарлық құжаттары.
1. Бұйрықтар, олардың берілу себептері мен құрылымы.
2. Нұсқаулар мен жарлықтар, олардың өзара ерекшеліктері.
3. Қаулылар, шешімдер, хаттамалар сынды алқалық басқару ұйымдарының
құжаттары.

Ұйымдардың, мекемелер мен кәсіпорындардың атқарушылық-басқарушылық
қызметінің бір нысаны - өкімдік құжаттар шығару. Осы құжаттардың негізінде
басқарудың маңызды міндеттері шешіледі. Қолданыстағы заңдарға сәйкес
басқару органдары өз құзыретіне қарай бұйрықтар, шешімдер, өкімдер секілді
өкімдік құжаттар шығарады.
Ұйым құзыреті шегінде негізгі мәселелер бойынша нормативтік немесе
жеке акті қабылдау қажет болған барлық жағдайларда шешімдер мен бұйрықтар
үнемі шығарылады. Өкімдер мен нұсқаулар жекелеген мәселелер бойынша және
қаулыларды, шешімдер мен бұйрықтарды орындауды ұйымдастыру үшін шығарылады.
Бұйрық – дара басшылық негізінде іс-әрекет жасайтын министрліктер,
ведомостволар, бөлімдер, басқармалар, мекемелер, бірлестіктер, ұйымдар,
кәсіпорындар басшылары шығаратын құқықтық акті. Бұйрық негізгі шұғыл
міндеттерді шешу үшін шығарылады.
Бұйрық басқару құжаттарының ішінде ең көп тараған түрі. Ол көбіне
басқару тәжірибесінде жиі қолданылады.
Бұйрық мекеменің немесе оның құрылымдық бөлімшелерінің құрылу,
таратылу, қайта ұйымдастырылу; оларға өзгеріс енгізу мақсатында ережелерді,
нұсқаулықтарды бекіту; кәсіпорынның жұмысын ұйымдастыру, қаржыландыру,
жоспарлау, есеп беру, жабдықтау, өнімдерді сату және басқа да өндірістік
мәселелер, сондай-ақ кадр мәселелері бойынша жұмысқа қабылдау, ауыстыру,
босату және т.б. мәселелер бойынша шығарылады. Бұйрық шығару арқылы басшы
қызметкерлердің алдына негізгі міндеттерді қояды, түбегейлі мәселелерді
шешу жолдарын көрсетеді. Бұйрық осы кәсіпорынның барлық қызметкерлері үшін
орындауға міндетті. Жекелеген жағдайларда, бағыныштылығына байланыссыз
ұйымдар мен лауазымды тұлғалардың үлкен тобына қатысты болуы да мүмкін.
Төмендегі құжаттар бұйрықпен ресімделуге жатады:
● кәсіпорын үшін тұрақты сипаттағы және орындалуы міндетті жұмыстарды
ұйымдастыруға байланысты шешімдер мен тапсырмалар;
● ережелерді, жарғыларды, тәртіптерді, нұсқаулықтарды және с.с.-ды
бекіту және енгізу;
● құрылымдық бөлімшелерді қайта құру, құру, тарату мәселелері;
● кәсіпорын жұмысының қорытындылары, хабарландыру, жүргізілген
тексеріс қорытындылары;
● қызметкерлерді жұмысқа қабылдау, ауыстыру, босату;
● қызметкерлерді көтермелеу, тәртіптік жазаға тарту және басқа да
кадрлық мәселелер.
Бұйрықтар нақты қажеттік туындаған кезде ғана шығарылуы керек.
Бұйрыққа өзгерістер мен толықтырулар енгізу тек бұйрық арқылы ғана
жүргізіледі.
Бұйрық шығаруға төмендегілер заңдық негіз бола алады:
● Қазақстан Республикасының заңдары;
● Қазақстан Республикасы Үкіметінің жарлықтары, өкімдері;
● Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары, өкімдері;
● кәсіпорын қызметін құқықтық реттеудің қажеттігі, кәсіпорын алдында
тұрған шұғыл және негізгі мәселелерді шешу.
Шешім немесе қаулы – алқалы органның (директорлар кеңесі,
акционерлердің жалпы жиналысы және т.б.) құжаты. Өндірістік мәселелелер
бойынша дайындалады. Сондай-ақ Қазақстан Республикасының «Жергілікті
мемлекеттік басқару туралы» Заңына сәйкес Мәслихаттар (7-бап) және Әкімдер
(37-баптың 3-тармағы) нормативтік-құқықтық сипаттағы шешімдер қабылдайды.
Шешім «ШЕШТІ», «ШЕШІЛДІ», «ҚАУЛЫ ЕТЕДІ», «ҚАУЛЫ ҚАБЫЛДАДЫ» деген сөздерді
пайдалана отырып, басқа басқару құжаттары секілді ресімделеді. Шешімге
(қаулыға) алқалы органның төрағасы және оның мүшелері немесе Төраға мен
хатшы қол қояды.
Өкім – кәсіпорынның күнделікті өндірістік-шаруашылық және әкімшілік
қызметінің жедел мәселелері бойынша директор немесе оның орынбасары
шығаратын құжат.
Өкім кәсіпорынның ішкі құжаттатрына арналған бланкілерде ресімделеді
және оған директор немесе оның орынбасары қол қояды.
Өкімнің мәтініне мыналар кіреді:
- нақты тапсырма (жұмыс);
- орындаушының жауапкершілігі;
- орындау мерзімі.
Өкім беру бөлігі, әдетте, қазақ тіліндегі мәтінде «Міндеттеймін»,
«Белгілеймін» және т.б. сөздермен аяқталады.
Нұсқау – бұйрықтарды, нұсқаулықтарды, тапсырмаларды және с.с.
орындауды ұйымдастыруға байланысты мәселелер бойынша өкімдік құжат.
Нұсқауға кәсіпорын басшысы немесе өз құзыреті шегінде оның орынбасары қол
қояды. Нұсқаудың өкімдік бөлігі «ҰСЫНАМЫН» деген сөзбен басталады. Нұсқау
басқа өкімдік құжаттардан бөлек жалпы бланкіде ресімделеді.

Бақылау сұрақтары:
1. Бұйрықтар, олардың берілу себептері мен құрылымы.
2. Нұсқаулар мен жарлықтар, олардың өзара ерекшеліктері.

Дәріс 8-9. Ақпараттық-анықтамалық құжаттар.
1. Жеделхаттар, олардың өзіндік ерекшеліктері.
2. Баяндау хат және түсініктеме, олардың үлгілері.
3. Анықтама және акт, олардың үлгілері.

Мекемелер дайындайтын құжаттардың көп бөлігі ақпараттық- анықтамалық
құжаттар болып табылады. Бұл құжаттар нақты істер туралы ақпараттардан
тұрып, шешімдер қабылдау мен бұйрық сипатындағы құжаттарды дайындауға негіз
болады.
Ақпараттық-анықтамалық құжаттарға анықтамалар, баянхаттар немесе
түсініктемелер, актілер, әртүрлі хаттар және т.б. жатады. Олар
ұйымдастырушылық - бұйрық құжаттарға қосымша болып келеді де, міндетті
түрде орындауға жатпайды. Олардағы ақпарат іс-әрекетке итермелегенімен,
мәлімет ретінде ғана қабылданады.
Анықтамалық-ақпараттық құжаттар ұйымдық-құқықтық және өкімдік
құжаттарға қарағанда қызметтік рөл атқарады. Оларда өкімдік құжаттардағыдай
тапсырма болмайды, міндет жүктемейді, тек белгілі бір мәселелер бойынша
шешім қабылдауға итермелейтін мәліметтер болады, яғни басқару ісіне
байланысты тиісті шараларды қарастыруға ықпал етеді, басқаша айтқанда,
басқару жолымен әсер ету әдістерінің бірін таңдауға мүмкіндік жасайды.
Анықтамалық-ақпараттық құжаттардың бір ерекшелігі – олар басқару
жүйесі бойынша төменнен жоғары: қызметкерден бөлімше басшысына, бөлімше
басшысынан ұйым басшысына, ведомствоға қарасты ұйымдардан жоғарғы орындарға
қарай жүреді.
Түсініктеме – 1) негізгі құжаттың (жоспардың, есептің, жобаның)
жекелеген ережелерінің мазмұнын түсіндіретін құжат; 2) лауазымды тұлғаның
қандай да бір іс-әрекетті, деректі, оқиғаны түсіндіріп жоғары тұрған
лауазымды тұлғаға ұсынатын хабарламасы. Түсіндірме қызметкер ішкі еңбек
кестесін және еңбек тәртібі ережесін бұзған жағдайда (жұмысқа кешігіп келу,
жұмыстан қалу, жұмыс орнынан табылмау және т.б.) жазылады.
Өтініш – жұмысқа қабылдау, жұмыстан шығару, басқа жұмысқа ауысу,
демалыс беру және т.б. туралы өтінішпен ұйымға немесе лауазымды тұлғаға
бағытталған құжат.
Акт – анықтамалық - ақпараттық құжат. Бекітілген фактілерді немесе
оқиғаларды (құралдар жиынтығының, материалдық құндылықтарды қабылдау -
тапсыру, іс, құжаттарды жою, апат актілері және т.б.) растау үшін белгілі
бір адамдар тобы жасайды. Акт оны жасаушылар шығарған қорытындыдан, айтқан
кеңестен, ұсыныстардан тұруы мүмкін (тексеру, зерттеу, тексеріс, бұйымды
сынау және т.б.).
Анықтама – 1) белгілі бір деректер мен оқиғаларды сипаттайтын,
растайтын құжат; 2) биологиялық немесе қызметтік сипаттағы деректерді
растайтын құжат.
Анықтамалар қызметтік және жеке болады.
Қызметтік анықтамалар лауазымды тұлға жүргізген қандай да бір
тексерудің жиынтық нәтижесінен тұрады, мысалы,
- қоймадағы материалдардың болуы туралы анықтама, әдетте қойма
меңгерушісі жасайды немесе оқушылардың белгілі бір уақыт ішінде сабақты
босату саны туралы анықтама, мұны оқу меңгерушісі жасайды.
Жеке анықтамалар жеке тұлғаларға беріледі. Оларда әдетте, осы адамға
қатысты қандай да бір мәлімет расталады, мысалы,
Оқу орнынан анықтама,
Жұмыс орнынан анықтама
Тұрғылықты жерінен анықтама
Емханадан денсаулығы туралы анықтама т.б.
Анықтамалар бұрыштама бланкіде ресімделеді және оларда мынадай
деректемелер болады:
- адресат;
- құжат түрінің атауы (анықтама);
- анықтаманың рет саны;
- күні;
- жасалу орны;
- қызметтік анықтамаларда мәтіннің тақырыбы;
- мәтін;
- қосымшасының бар екендігі туралы белгі;
- қолы.
Қызметтік және жеке анықтамалардың айырмашылықтары мынада: қызметтік
анықтамада адресат деректемесі ресімделеді, ал жеке анықтамада адресат
ресімделмейді, бірақ құжат мәтінінің соңында анықтаманың қандай мақсатқа
берілгені жазылады, яғни оның қандай мекемеге ұсынылатыны көрсетіледі
Шарт – азаматтық құқықтарды, қандай-да бір қарым-қатынастардан
туындайтын міндеттерді белгілеу, өзгерту, тоқтату туралы екі немесе бірнеше
тұлғалардың (тараптардың) келісімі. Шарт А4 форматтағы парақта ресімделеді.
Шартта мынадай деректемелер болады:
● құжат түрінің атауы;
● күні;
● тіркеу нөмірі;
● мәтін;
● келісім жасалып жатқан тараптардың заңды мекен-жайлары;
● тараптардың әрқайсысының лауазымды тұлғаларының қолдары;
● тараптардың әрқайсысының мөрлері;
● келісу бұрыштамалары.
Шарттың санын шарт жасасушы тараптар анықтайды.
Телеграмма – байланыс арнасы берілетін құжат. Ақпаратты беру және
қабылдау уақытына дер кезінде шешім қабылдау мен оның дұрыстығы әсер етеді.
Сондықтан, ақпараттың жылдам алынуын қамтамасыз ету үшін оны телеграф
арқылы жібереді. Құжаттардың факсимильді көшірмелерін жіберу үшін
фототелеграмма пайдаланылады.
Телеграмма А4 форматқа басылады және мынадай деректемелері болады:
● шұғылдық санаты;
● түрінің атауы;
● адресаттың атауы;
● мәтін;
● тіркеу нөмірі;
● күні;
● жөнелтушінің қолы.
Телеграмма 300 сөзден аспауы тиіс.
Телефонограмма – телефон байланыс арнасы арқылы ауызша берілетін және
алушы жазып алатын құжат.
Телефонограмма бір данада жасалып, оған басшы немесе жауапты
орындаушы қол қояды. Егер телефонограмма бірнеше адресатқа жіберілетін
болса, онда оған жіберілетін жерлердің телефон нөмірлері көрсетіле отырып,
тізімі қоса тіркеледі.
Телефонограмма мәтіні 59 сөзден аспауы керек. Айтылуы қиын сөздер мен
күрделі сөз тіркестерін қолданбаған жөн. Хабарлағаннан кейін оның
дұрыстығын қайтадан оқып, пысықтау қажет.
Қабылданған телефонограммалар журналға тіркеледі.
Қазіргі кезде факс арқылы хат-хабар алмасу кең қолданысқа енді.
Сондықтан оны ресімдеу мәселесі өзекті болып отыр.
Факс – телефон байланыс арнасы арқылы арнайы аппаратпен алынған
құжат. Факс мәні бойынша берілетін құжаттың көшірмесі болып табылады.
Телефакс бойынша құжаттардың кез келген түрі жіберіледі. Алайда факстер көп
жағдайда іскерлік әріптестер мен мекемелер арасындағы хат алмасудың бір
түрі болып қалады. Факсті ресімдеу қызметтік хатты ресімдеу секілді жүреді.
Тек адресат деректемесінде почталық мекен-жаймен бірге алушы қаласының коды
мен факс нөмірі көрсетіледі.
Қалған деректерді аппараттың (теелфакс) өзі қояды:
- жіберушінің коды;
- беру күні мен уақыты, сондай-ақ оның ұзақтығы;
- ақпарат берілген телефакстың нөмірі;
- берілген беттердің саны
Егер алынған факсте маңызды ақпарат болса және ұзақ уақыт қолдануға
арналса, оларды көшіріп алу керек, өйткені көптеген факс аппараттарының
пайдаланатын қағазы жұқа болып келеді. Ал кәдімгі қағазды пайдаланатын
қымбат факстерді көшірмесе де болады.
Электронды хабарлама – компьютерлер арасындағы желілік байланыс
бойынша «электрондық почта» арқылы жіберілетін электрондағы нұсқадағы
құжат.
Электронды хабарлама электронды почта адресатынан, қызметтік ақпарат
атауынан және мәтіннен тұрады.
Электронды почта арқылы жөнелтілетін құжаттарға мынадай талаптар
қойылады:
● құжаттар Word мәтін редакторының немесе Excel кеслеік редактордың
көмегімен Times New Roman, Arial шрифтерін пайдалана отырып дайындалады
және графикалық бейнелерден тұрмауы тиіс;
● құжаттың жоғарғы бөлігінде «Электронды почта арқылы жіберілді»
деген белгі болуы тиіс;
● файлдың атауы латын қарпімен жазылады.

Хаттама – жиналыстарда, мәжілістерде, конференцияларда, бас қосуларда
мәселелерді қарау барысын және онда қабылданған шешімді белгілейтін құжат.

Негізінен хаттамалар қысқаша жасалады, онда баяндамалар мәтіні толық
келтіріле бермейді. Әйтсе де хаттамаға мәжілістің стенограммасы тіркелгені
жөн.

Хаттама жалпы бланкіде де сол секілді А4 форматтағы қағазға да
ресімделе береді. Мынадай деректемелерден тұрады:

Құжат түрінің атауы және оның рет тік нөмірі;

Күні;

Хаттама жасалған орын;

Мәтіннің тақырыбы;

Мәтін;

Төраға мен хатшының қолдары.

Мәтіннің тақырыбы әдетте жиналыстың атауынан тұрады, мысалы:

Оқу кеңесінің мәжілісі

Зауыт бөлімшелері басшыларының жиналысы

Кәсіподақ комитетінің мәжілісі

Хаттама мәтіні екі бөліктен – кіріспе және негізгі бөліктен тұрады.

Кіріспе бөлімде жиналысқа қатысушылар көрсетіледі, оның ішінде
жиналыстың төрағасы мен хатшысы да көрсетіледі. Егер бұл өндірістік жиналыс
болса, барлық қатысушының қызметінің атауы көрсетіледі. Кіріспе бөлім күн
тәртібімен аяқталады.

Хаттаманың негізгі бөлімі мынадай сұлба бойынша құрылады: ТЫҢДАЛДЫ –
СӨЙЛЕДІ- ҚАУЛЫ ҚАБЫЛДАДЫ (ШЕШІМ ҚАБЫЛДАДЫ)

ТЫҢДАЛДЫ бөлімінде баяндамашының аты-жөні, (лауазымы көрсетілмейді, ол
кіріспе бөлімінде көрсетілген) жазылып, сызықша қойылады да баяндаманың
қысқаша мазмұны баяндалады.

СӨЙЛЕДІ деген бөлімде де осылайша жүргізіледі.

ҚАУЛЫ ЕТТІ деген бөлімде қабылданған қаулы жазылады.

Хаттама мәтініне төраға және хатшы қол қояды.

Бақылау сұрақтары:
1. Қызметтік хаттар, олардың түрлері.
2. Жеделхаттар, олардың өзіндік ерекшеліктері.
3. Анықтама және акт, олардың үлгілері.

Дәріс 10-11. Еңбек қатынастарын құжаттау.
1. Еңбек құжаттарын рәсімдеу.
2. Өтініштер, түйін, олардың өзара айырмашылықтары мен деректемелері,
құжат үлгілері.
3. Еңбек келісімі, оның түрлері мен үлгілері.
4. Мінездеме, өмірбаян, еңбек кітапшасы, олардың еңбек қатынастарын
құжаттауға қатысты іс қағаздарына ену себептері.

Мекеменің басқару қызметі кадрларды іріктеуді және орналастыруды,
азаматтарды жұмысқа қабылдауды, басқа жұмысқа ауыстыруды және босатуды да
қамтиды. Қызметкерлерді жұмысқа қабылдау, босату, кезекті еңбек демалысын
беру, көтермелеу кезінде ресімделетін құжаттар жеке құрам бойынша құжаттар
тобын құрайды. Бұл жеке құрам бойынша бұйрықтар, өтініштер, мінездемелер,
еңбек кітапшалары, жеке карточкалар, сондай-ақ жеке іске тігілетін барлық
құжаттар.
Кадрларды есепке алуға байланысты құжаттар нысанына мыналар жатады:
√ Қызметкерді жұмысқа қабылдау туралы бұйрық (өкім);
√ Қызметкерлерді жұмысқа қабылдау туралы бұйрық (өкім);
√ Мемлекеттік қызметшінің жеке карточкасы;
√ Штаттық кесте;
√ Кезекті еңбек демалысының кестесі;
√ Ғылыми, ғалым-педагог қызметкерлерді есепке алу карточкасы;
√ Қызметкерді басқа жұмысқа ауыстыру туралы бұйрық (өкім);
√ Қызметкерге кезекті еңбек демалысын беру туралы бұйрық (өкім);
√ Қызметкермен жасалған еңбек шартын тоқтату (бұзу) туралы бұйрық
(өкім);
√ Қызметкерді іссапарға жіберу туралы бұйрық (өкім);
√ Іссапар куәлігі;
√ Іссапарға жіберуге арналған қызметтік тапсырма және оның орындалуы
туралы есеп;
√ Қызметкерді көтермелеу туралы бұйрық (өкім).
Жеке құрам бойынша құжаттарға төмендегілер жатады:
● түйіндеме (резюме);
● өтініш (жұмысқа қабылдау, босату, ауыстыру туралы);
● жеке құрам бойынша бұйрықтар;
● еңбек кітапшалары;
● жеке істер;
● жеке карточкалар;
● еңбекақысы жөніндегі жеке шоттар және басқалары.

Түйіндеме (резюме). Соңғы жылдары осы құжат түрі кең таралып отыр.
Кәсіпорынға жұмысқа қабылдар алдында үміткерден түйіндеме (резюме) ұсыну
талап етілуде. Жұмысқа қабылданушы үшін бұл құжаттың басты мақсаты - өзін-
өзі көрсету. Түйіндеме өмірбаян секілді жазылмайды. Оның жасалуы еркін
болады. Мұнда қызмет іздеп жүрген адам өзінің білімі, еңбек тәжірибесі,
жеке жетістіктері, кәсіпқойлық деңгейі, басқа да дағдылары туралы
мәліметтерді қысқа әрі нұсқа етіп тізіп жазады. Жұмысқа алушы адам осы
құжатқа қарап, үміткер туралы жан-жақты мағлұмат алады. Әңгімелесуге
шақыруға болатын болмайтындығын анықтайды. Сондықтан, жаңа жұмыс іздеп
жүрген жан үшін, түйіндемені тартымды етіп жазудың маңызы зор.

Өтініш. Жұмысқа қабылдануды ресімдеп жатқан қызметкер Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес қандай құжаттар қажет екендігін білуі
тиіс. Мұны көбіне кәсіпорынның кадр бөлімінің қызметкерлері айтады. Әдетте,
жұмысқа қабылданушы қызметкерден талап етілетін құжаттар төмендегідей
болады:

● жеке басын куәландырушы құжаттың көшірмесі;
● еңбек кітапшасы;
● білімі туралы куәліктің, жоғары білімі болса, дипломының көшірмесі;
● салық төлеушінің нөмірінің (СТН) көшірмесі;
● әлеуметтік жеке кодының (ӘЖК) көшірмесі;
● жинақтаушы зейнетақы қорымен жасасқан шартының көшірмесі;
● әскери билетінің көшірмесі;
● өмірбаян және т.б.
Жұмысқа қабылдауды ресімдеуші қызметкер тағы да басқа құжаттарды
сұратуы мүмкін. Жұмысқа бірінші рет қабылданып тұрған адам еңбек кітапшасын
сол кәсіпорында ресімдейді. Көпшілік компанияларда жұмысқа қабылданушы адам
мекеме басшысының атына өтініш жазады.

Өмірбаян. Жұмысқа қабылданар алдында кей жағдайларда өмірбаян жазу
талап етіледі. Өмірбаян еркін түрде ақ қағазға қолмен жазылады.
Түйіндемеден ерекшелігі мұнда фактілер хронологиялық тәртіппен кеңірек
баяндалады. Жеке жетістіктері мен наградалары, тағы басқа қажет деп тапқан
мәліметтер жан-жақты қамтылады.

Кадрларды есепке алу бойынша жеке парақ (сауалнама) – кәсіпорынға
қызметкер туралы қажетті барлық ақпаратты беретін ең бір ыңғайлы құжаттың
бірі.

Кадрларды есепке алу бойынша жеке парақ (сауалнама) бір данада қолмен
толтырылады. Түзетуге және бүлдіруге жол берілмейді. Бекітілген арнайы
үлгісі бар.
Еңбек шарты – қызметкер мен жұмыс беруші арасындағы келісім. Бұл
шартқа сәйкес қызметкерлер еңбек тәртібіне бағына отырып, белгілі бір
мамандық бойынша жұмыстарды орындауға, ал кәсіпорын тараптардың келісімі
және еңбек заңдарында қарастырылған айлық жалақыны төлеуге және тиісті
еңбек жағдайларымен қамтамасыз етуге міндетті болады.

Қызметкердің жеке карточкасы. Белгіленген нысан бойынша жасалатын
қызметкердің жеке карточкасы негізгі есепке алу құжаты болып табылады және
жұмысқа қабылданған әрбір қызметкерге арнап толтырылады. Ол кадрлар құрамын
талдау және қызметкерлер қозғалысын есепке алу үшін пайдаланылады.
Бекітілген арнайы үлгісі бар. Сондықтан бұл жерде оны келтіріп жатуды артық
деп таптық.

Еңбек кітапшасы. Қолданыстағы еңбек заңдарына сәйкес еңбек кітапшасы
қызметкердің еңбек қызметі және еңбек өтілі туралы негізгі құжат болып
табылады.

Жұмысқа қабылданған адам кадр қызметімен айналысатын адамға еңбек
кітапшасын тапсырады, ал жұмысқа алғаш кірісіп отырған және еңбек кітапшасы
жоқ адам осы жерде еңбек кітапшасын ашады.
Еңбек кітапшасында қызметкердің бүкіл қызмет істеген орындары,
атқарған лауазымы мен марапаттаулары толтырылып отырады.
Жеке еңбек шартын жасау үшін жұмыс беруші жұмыскердің еңбек жолын
куәландыратын құжаттарды талап етуге құқылы. Еңбек жолын куәландыратын
негізгі құжат еңбек кітапшасы болып табылады.
Еңбек кітапшасына мынадай мәліметтер енеді:
- қызметкердің өзі туралы мәліметтер: фамилиясы, аты, әкесінің аты,
туған жылы мен датасы, білімі, кәсібі, мамандығы;
- атқарған жұмыстары туралы мәліметтер: жұмысқа қабылданған уақыты,
жеке еңбек шартының мерзімі, жеке еңбек шартының тоқтатылуы немесе бұзылуы;
- еңбектегі табыстары үшін ордендермен, медальдармен және ұйымның,
кәсіпорынның ішкі еңбек тәртібі ережелерінде қарастырылған ынталандыру
сыйлықтарымен, ақшалай сыйлықтармен, жеке еңбек, ұжымдық келісім-шарттарға,
сондай-ақ жұмыс беруші тарапынан жасалған нормативтік актілерге сәйкес өзге
де ынталандырулармен марапатталуы.
Жеке еңбек шартын жасау немесе оны тоқтату, бұзу, өзге жұмысқа
ауыстыру, марапаттау, ынталандыру жөніндегі жазбалардың бәрінде сандық
көрсеткіштер араб цифрымен (күні, айы екі цифрлы көрсеткішпен, жылы толық
көрсетіліп) беріледі. Аталмыш жазбалар жұмыс берушінің жұмысқа қабылдау,
жеке еңбек шартын тоқтату және бұзу т.б. туралы бұйрығына сәйкес
жүргізіледі.
Қызметкердің еңбек жолын куәландыратын құжаттар еңбек кітапшасы
немесе жеке еңбек шарты, еңбегі туралы анықтамалық, жұмысқа қабылдау және
жұмыстан босату туралы бұйрықтардың көшірмелері болып табылады. Бұл
құжаттар жұмыскердің еңбек стажын неғұрлым нақты да айқын көрсетуі тиіс.
Жалпы еңбек стажы жұмыскерді келешек зейнеткерлік қамтамасыз ету үшін
қажет.
Қызметкердің еңбек кітапшасына өзге жұмыс беруші шығарған бұйрықтар
көшірмелері негізінде оның атқарған қосымша жұмыстары, лауазымдық
қызметтері туралы жазбалар ендіріледі.
Қызметкерге қатысты тәртіптік жазалар (сөгіс, ескерту) қолдану туралы
жазбалар еңбек кітапшасына жазылмайды.
Еңбек кітапшасына жұмысқа қабылдау, жеке еңбек шартының мерзімі,
марапаттаулар мен ынталандырулар туралы жазбалар жұмыс беруші тарапынан
бұйрық шыққаннан кейін бір аптадан артық кешіктірілмей жазылады. Ал жеке
еңбек шартын тоқтату немесе бұзу туралы жазбалар еңбек кітапшасына бұйрық
шыққан күні түсіріледі. Жазбалар бұйрық мәтіндерімен дәлме-дәл сәйкес болуы
тиіс.
Еңбек кітапшасын толтыруға байланысты мынадай ережелер белгіленген:
- қызметкер жөніндегі мәліметтерді ендіру;
- жұмыс жөніндегі мәліметтерді ендіру;
- марапаттаулар мен ынталандырулар жөніндегі мәліметтерді ендіру;
- еңбек кітапшасын жұмыстан босатылған кезде толтыру;
- еңбек кітапшасының жапсырмасын толтыру;
-еңбек кітапшасының төлнұсқасын (дубликатын) беру (төлнұсқа еңбек
кітапшасы жоғалған жағдайда, табиғи апат кездерінде және басқа да
қызметкерге қатыссыз болатын жәйттерге байланысты беріледі).

Бақылау сұрақтары:
1. Еңбек құжаттарын рәсімдеу.
2. Өтініштер, түйін, олардың өзара айырмашылықтары мен деректемелері,
құжат үлгілері.
3. Еңбек келісімі, оның түрлері мен үлгілері.
4. Мінездеме, өмірбаян, еңбек кітапшасы, олардың еңбек қатынастарын
құжаттауға қатысты іс қағаздарына ену себептері.

Дәріс 12-13. Жеке құжаттар.
1. Жеке құжаттар, олардың жазылу мақсаттары мен түрлері,
деректемелері, үлгілері.
2. Жеке арыз, оның жазылу ерекшеліктері.
3. Сенімхат және қолхат, олардың түрлері мен үлгілері.

Сенімхат – сенімді тұлғаға сенім білдіруші (кәсіпорынның немесе
азаматтың) атынан қандай да бір іс-әрекеттерді жүзеге асыруға құқық беруі
туралы құжат.
Сенімхат үшінші тұлға алдында сеніп тапсырушының атынан сенімді тұлғаға
берілген құжат болып табылады.

Жалақыны алуға берілген

СЕНІМХАТ

___________ қ., _____________ ж.

Мен, _____________, жеке куәлік __________, мекен-жай: ____________.
өзімнің жалақымды _______________ мекен-жайында тұратын азамат
__________________ сеніп тапсырамын. Бұл үшін ____________ менің атымнан
барлық құжаттарға қол қою, өтініш жазу құқығын беремін.
_____________ ж.
____________________

(аты-жөні, қолы)

Толық сенімхат

СЕНІМХАТ
___________________________________________________________________
(сенімхаттың берілген жері және күні жазумен)
Мен, ________________________________________ мекенжайында тұратын
азамат _____________________________________________________,
жеке куәлік №. ______________, _________________________ жылы
_____________________ берген, ________________________________________
мекенжайында тұратын азамат _________________________________________
меншік құқығы маған тиесілі _________________________________________
мекенжайында орналасқан тұрғын үйді, қызметтік, есік алды құрылыстарды және
___________ кв.м. (шаршы метр) көлемдегі жер телімін сыйлауға немесе
бағасына және өзінің қалауы бойынша сатуына сеніп тапсырамын. Бұл үшін
менің атымнан өтініш беріп, қажетті анықтамалар мен құжаттарды алуға, сату-
сатып алу келісім - шартына қол қоюға, сыйлауға, маған тиесілі ақшаларды
алуға, келісімшартты жергілікті орындарда тіркеуге, менің орныма қол қоюға
және осы тапсырманы орындауға байланысты барлық әрекеттерді жүргізуге құқық
беремін.
Сенімхат үш жыл мерзімге берілді.
Осы сенімхатты мен, __________________________________________,
____________________________________________________________________
(нотариалдық кеңсенің атауы, лицензияның №, берілген күні)
нотариусы _____________ __ ж. растадым.
Сенімхатқа менің қатысуыммен азамат ___________________________ қол
қойды. Жеке басы анықталды, қабілеттілігі тексерілді.
Сенімхаттың мәтінін нотариус дауыстап оқыды.
№ ____________________ тіркемеге тіркелді.
Тариф бойынша: ______________ теңге алынды.
Нотариус: _______________________ (қолы)

Бақылау сұрақтары:
1. Жеке құжаттар, олардың жазылу мақсаттары мен түрлері,
деректемелері, үлгілері.
2. Жеке арыз, оның жазылу ерекшеліктері.
3. Сенімхат және қолхат, олардың түрлері мен үлгілері.

Дәріс 14-15. Коммерциялық хат алмасу.
1. Хат алмасу мәдениеті.
2. Коммерциялық хаттың құрылымы мен стилі.
3. Хат-хабарларды рәсімдеу ережелері.
Іскерлік хат – кәсіпорынның, ұйымның, мекеменің сыртқы әлеммен негізгі
байланыс арналарының бірі. Хат арқылы алдын-ала келіссөздер жүргізіледі,
кәсіпорындар арасындағы қарым-қатынастар анықталады, талап-шағымдар
айтылады, ұсыныстар жасалады, өзара пайдалы ақпарат алмасу іске асырылады.
Хатты жылдам әрі сауатты дайындау үшін қазіргі кездегі ресми хат-
хабар стилін және оған қойылатын талаптарды білген жөн.
Қызметтік хаттар – бұл іс құжаттарының ең көп тараған түрі. Хат басқа
кәсіпорынмен немесе мекемелермен әртүрлі мәселелер бойынша жедел байланысу
үшін жасалады.
Хат мазмұны және мақсаты бойынша ақпараттық, кепілдік, рекламациялық
(наразылық), коммерциялық, сұрату-хаттар, шақыру хаттар және т.б. болады.
Ақпараттық хаттар хабарлау, өтіну, есіне салу, ұсыныс және т.б.
тұрады.
Кепілдік хаттар ақы төлеуге, жеткізу мерзіміне немесе өнім мен
қызметтің сапасына кепілдік беру туралы хабарлауға арналған.
Рекламациялық (наразылық) хаттарда келісім-шарттың немесе шарттардың
талаптарын басқа тараптың (контрагент) бұзуы салдарынан шеккен зиянды өтеу
талаптары баяндалады. Рекламация хатқа қоса берілетін акті, анықтама және
т.б. түріндегі құжаттармен расталуы тиіс.
Коммерциялық хаттар келісім-шарттар жасау және орындау кезінде
жазылады, оларда негізінен тауарлар мен қызметтер туралы ақпарат ұсыну
немесе керісінше тауарлар мен қызметтер ұсыну туралы өтініштер жазылады.
Сұрату хаттарда контрагенттен қандай да бір фактіні немесе әрекетті
түсіндіру сұралады.
Қызметтік хаттарды ресімдеу ережесі
1. Қызметтік хаттар хатқа арналған бланкіде ресімделеді, оның жалпы
бланктен айырмашылығы онда кәсіпорынның почталық және банктік деректемелері
болады.
2. Қызметтік хаттың құрамына мынадай деректемелер кіреді:
- адресат;
- күні;
- құжаттың индексі;
- мәтіннің тақырыбы;
- мәтін;
- қосымшаның бар екендігі туралы белгі (бар болса);
- қолы;
- орындаушының аты-жөні мен телефоны.
3. Хат тек бір нәрсе туралы ғана жасалады, мысалы, бір нәрсе туралы
өтіну немесе хабарлау. Бірнеше мәселе - өтініш және бір нәрсе туралы
хабарлау – қозғалған хаттарды өңдеу қиын, өйткені әр түрлі мәселемен әр
түрлі орындаушы айналысады. Сондықтан әрбір мәселе бойынша жеке хат жасаған
орынды.
4. Іскерлік хаттың ұсынылатын көлемі – 2 беттен аспағаны жөн (кейбір
жағдайларда – 5 бетке дейін).
5. Хат екі данада ресімделеді, хаттың түпнұсқасы мекеменің
бланкісінде басылады, ал көшірмесі таза стандартты қағазға басылады.
Көшірме данасына бастық қол қоймайды, оны хатшы растайды.
6. Қызметтік хат мекемеге, оның құрылымдық бөлімшесіне, нақты
лауазымдық тұлғаға немесе жеке адамға жіберілуі мүмкін. Егер хат мекемеге
жіберілсе, онда адресаттағы мекеме атауы атау септігінде жазылып, лауазымды
адамның аты-жөнін – барыс септігінде жазылады.
7. Егер бір мазмұндағы хат бірнеше адресатқа бағытталған болса,
алдымен негізгі алушының мекен-жайы, содан кейін басқалары тізіледі. Бір
хатта Адресаттар деректемелері төртеуден аспауы керек. Егер құжат төртеуден
көп адресатқа жіберілетін болса, тарату тізімі жасалып, әрбір данада нақты
дана жіберілетін бір адресат көрсетіледі.
8. Хаттар мен факстерде құжат түрінің атауы көрсетілмейді. Хаттың
тақырыптық бөлігіне мынадай деректемелер ресімделеді: егер жауап хат болса,
Күні, Индексі және хаттың нөмірі мен күніне сілтеме ресімделеді. Хат
мәтінінің тақырыбы барынша қысқа және нақты болуы тиіс. Ол әдетте былайша
ресімделеді: ....... өзгерістер туралы, ........... құру туралы,
................ өткізу туралы, т.б. мазмұны 4-6 жолдан аспайтын хаттарға
тақырыпша ресімделмейді.
9. Хаттың мәтінін екі бөлікке – кіріспе және негізгі – бөлген жөн:
- кіріспе бөлікте хат жазуға себеп болған нәрсе көрсетіледі, хаттың
нөміріне, күніне, құжатқа сілтеме жасалады;
- негізгі бөлікте хаттың негізгі мақсаты тұжырымдалады.
Мысалы:
Кіріспе бөлік: «»
Негізгі бөлік: «»
Көпшілік қызметтік хаттардың кейбір сөз орамдары бірдей болып келеді,
оларды меңгеріп алған соң, әр түрлі хаттарды оңай құрастыруға болады.
10. Қолы деректемесін ресімдеу жалпы талаптарға сәйкес жүргізіледі.
11. Орындаушының фамилиясы мен телефоны деректемесі бланктің беткі
немесе екінші жағының төменгі сол жақ шетіне орналастырылады.
Әр хаттың өзіндік мақсаты бар, сондықтан ол осындай мақсатқа қол
жеткізетін үлгіде жазылуы тиіс.
Сыпайылық пен дәлдік іскерлік хат-хабарлардың ажырамас бөлігі болып
табылады. Маңызды мемлекеттік қайраткерге жазылған хаттардың мәнері
әдеттегідей іскерлік хаттарға қарағанда ресми және құрмет білдіру сипатында
болғаны жөн.
Іскерлік хаттарды дайындау барысында мына жайды есте ұстау керек,
хаттар арқылы оларды жазып отырған адам ғана емес, оның артында тұрған ұйым
да бағаланады. Нәтижесінде хат адамға немесе ұйымға жақсы бедел әкеледі
немесе керісінше болып шығады.
Жолдама хат – құжаттар хатпен бірге қоса жіберіліп отырғандығы туралы
адресатты хабардар ету үшін жиі қолданылатын құжат. Жолдама хат қандай да
бір құжаттың жөнелтілгені жөніндегі фактіні куәландыра отырып жіберілген
құжаттардың сақталуын бақылайтын сенімді әдіс болып табылады.
Жолдама хат жіберілген құжаттар жөнінде түсінік беру үшін немесе
қосымша мәліметтер ендіру үшін, атап айтқанда: құжаттың орындалу мерзімін
көрсету, кешігу себебін түсіндіру, күрделі жәйттердің түйінін аңғарту т.б.
мақсаттарға байланысты әзірленеді. Қалған жағдайларда, қандай да бір
ақпарат жеткізу міндеті көзделмейтін болса жолдама хат дайындаудың қажеті
жоқ.
Жолдама хаттың мәтіні өте қысқа, әрі тақырыпсыз жазылады.
Баян хат – ақпараттық-анықтамалық сипаттағы құжат. Ол бұл хатты
жазушының өзі жұмыс істейтін ұйымның басшысына немесе жоғары тұрған органға
жолдаған қандай-да бір мәселе немесе деректен, қорытынды мен ұсыныстан
тұруы мүмкін.
Мазмұны мен мақсатына байланысты баяндау хат бастама (ұсыныс жасау,
өтінішті, деректі, оқиғаны баяндау) және есеп беру (қандай да бір істің,
тапсырманың, жоспардың орындалу барысы, жағдайы, аяқталуы, іссапар
нәтижелері, тексеріс және т.б. туралы) сипатында болуы мүмкін.

Бақылау сұрақтары:
1. Хат алмасу мәдениеті.
2. Коммерциялық хаттың құрылымы мен стилі.
3. Хат-хабарларды рәсімдеу ережелері.

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Дүйсембекова Л. Іс қағаздарын қазақша жүргізу: Үшінші басылым /Л.
Дүйсембекова. - Алматы: Ана тілі, 2004. - 208 б.
2. Қазақстан Республикасында іс қағаздарын жүргізу (мемлекеттік және
ресми тілдерде іс қағаздарын жүргізудің үлгілері). - Алматы: LEM, 2001. -
216 б.
3. Ресми іс қағаздары: Мемлекеттік қызметшілерге арн.анықтамалық / А.
Алдашева, З. Ахметжанова, Қ. Қадашева, Э. Сүлейменова. - Алматы: Сөздік-
Словарь, 2002. - 216 б.
4. Салагаев, Валерий Геогриевич. Іс қағаздарын жүргiзу: Оқу құралы =
Составление деловых бумаг: Учеб. пособие / В. Салагаев, Б. Шалабай. -
Алматы: Раритет, 2000. - 208 б. - (Деловая книга Казахстана)
5. Іс жүргізу=Делопроизводство: Сөздiк-анықтамалық. - Алматы: Атамұра-
Қазақстан, 1994. - 224 б.

5 СТУДЕНТТІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ

5.1 Студенттің өздік жұмысын өткізуге арналған әдістемелік нұсқау
Студенттің өздік жұмысының тапсырмалары жазбаша жұмыс (бақылау жұмысы)
түрінде берілген. Сұрақтарға жауаптарды конспект түрінде дәптерге жазып: 1-
кредит бойынша 3, 6-апталарда, 2-кредит бойынша 11, 14-апталарда ОЖСӨЖ
сабағында тексеріледі. Сабақ барысында студенттің теориялық білімі,
белсенділігі, ынтасы және шығармашылық шешім таба білу дағдысы бағаланады.
Студенттің өздік жұмысының тақырыптары
Хат-хабарды рәсімдеу ережелері.
Коммерциялық хаттың жазылу стилі.
Коммерциялық хаттың құрылымы мен хат алмасу мәдениеті.
Жеке құжаттардың адам өміріндегі маңызы мен жазылу мақсаты.
Жеке құжаттардың түрлері, олардың үлгілері.
Сенімхат пен қолхат.
Еңбек қатынастарын рәсімдеу тәртібі.
Еңбек қатынастарында қолданылатын заң актілері мен құжаттар, олардың
құрылымы.
Өтініш, келісім шарт, еңбек келісімі, мінездеме үлгілерін жазу.
Ақпараттық-анықтамалық құжаттар, олардың мән-маңызы мен нысаны.
Қызметтік хаттар, олардың түрлері.
Жеделхаттар.
Бұйрықтар, олардың құрылымдары.
Нұсқаулар мен жарлықтар.
Қаулылар мен шешімдер.
Хаттма және оның түрлері.
Басқару құрылымы және құжат толтыру.
Ұйымдық құжаттар, олардың түрлері мен деректемелері.
Ұйымдық нысандар құру, оның жолдары.
Ұйымдық нысанның Жарғысы.
Құрылтай шарты, оның деректемелері.
Іс жүргізу технологиясы.
Кірістік құжаттар.
Шығыстық құжаттар.
Тіркелетін және тіркелмейтін құжаттар.
Құжаттардың сақталу мерзімдері.
Құжат нысандары мен деректемелері. ГОСТ 6 38 90
Құжаттарды топтастыру. ГОСТ 6 10 88
Құжат, оның адам өмірі мен қоғамдық қатынастардағы

мән-маңызы.
Іс қағаздарының стилі мен орфографиясы.
Мемлекеттік өкімет пен басқару ұйымдарының атаулары мен шешімдерінің
жазылу ерекшеліктері.
Компьютерде іс жүргізу.
Іс қағаздарын толтыруда кездесетін терминдер.

5.2 Реферат тақырыптары
ҚР Конституциясының мемлекеттік тілге қатысты баптарының мән-маңызы.
ҚР «Тілдер туралы» заңның орындалу жайы.
ҚР «Тілдерді қолдану мен дамытудың мемлекеттік бағдарламасы»
Мемлекеттік және мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізудің көкейкесті
мәселелері.
Мемлекеттік тілдің қолданылу аясы.
ҚР-ғы нормативтік-құқықтық актілердің мемлекеттік тілде рәсімделуі.
Іс жүргізудің технологиясы.
Құжаттарды топтатыру.
Іс қағаздарының стилі және терминология.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізудің бүгінгі жай-күйі.

Бақылау жұмысы тақырыптары
Іс қағаздарының түрлері, олардың ерекшеліктері мен қолданылу орны.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарын жүргізуге қатысты негізгі заңнамалық
құжаттар.
«Мемлекеттік тілде іс жүргізу» арнайы кезеңінің мазмұны мен
міндеттері.
Іс қағаздарын мемлекеттік тілде жүргізудің тарихы мен бүгінгі жайы
міндеттері.
Ресми іс жүргізу тілінің стильдік қырлары.
ҚР Министрлер Кабинеті бекіткен «ҚР-сында барлық ұйымдық-құқықтық
нысаналардағы кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдарда құжат толтыруда
басқару және құжат жүргізудің негізгі ережелері» атты 562 Қаулысы
негізіндегі құжаттардың топтастырылуы.
ГОСТ 6.10.1-88 бойынша ҚР-сында қызмет ерекшеліктеріне қарай «Құжат
толтырудың бірыңғай жүйесі. Негізгі ережелер.»
8.Құжат нысандары мен деректемелері.
Құрылтай құжаттары, олардың толтырылуы себебі мен түрлері.
Ұйымдық нысандардың Жарғысы, оның деректемелері.
Ұйымдық нысандардың Құрылтай шарты, оның деректемелері.
Ұйымдық құжаттар, олардың толтырылу себебі мен түрлері.
құрылымдық бөлімшелер туралы ережелер, оның деректемелері.
Лауазымдық нұсқаулар, оның толтырылу себебі мен құжаттың
деректемелері.
Жеке құрам бойынша ереже, оның деректемелері.
Штат кестесі, оның құрылымы.
Бұйрық-жарлық құжаттары, олардың толтырылу себебі мен түрлері.
Негізгі қызмет бойынша бұйрықтар, оның толтырылу себебі мен құрылысы.
Жеке қызметкерлер құрамы бойынша бұйрықтар, оның толтырылу себебі мен
құрылысы.
Нұсқаулар мен жарлықтар, олардың ерекшеліктері мен құрылымы.
Қаулылар, шешімдер, олардың толтырылу ерекшеліктері мен құрылымы.
Хаттама, оның құрылымы мен түрлері.
Қысқаша хаттама, оның құрылымы мен деректемелері.
Ақпараттық-анықтамалық құжаттар, олардың толтырылу себептері мен
түрлері.
Қызметтік хаттар, оның түрлері мен құрылымы.
Жеделхаттар, оларды толтыру мен жолдаудың өзіндік ерекшеліктері.
Баяндау хат, түсініктеме, олардың жазылу себептері.
Анықтама, оның деректемелер құрамы.
Акт, толтырылу себебі мен деректемелері.
Еңбек қатынастарын құжаттауға қатысты құжаттар мен олардың түрлері.
Еңбек қатынастарын рәсімдеу, оның жолдары мен тәсілдері.
Өтініш, келісім, түйін, олардың құрылымы мен өзара ерекшеліктері.
Мінездеме, оның құрылымы.
Өмірбаян, оның толтырылу ерекшеліктері.
Коммерциялық хат алмасу мәдениеті.
Коммерциялық хаттың құрылымы
Хат-хабарларды рәсімдеу ережелері.
Жеке құжаттар, олардың түрлері.
Нотариус куәләндыратын арыздар.
Сенімхат, оны толтыру себептері мен құрылымы және түрлері.
Қолхат, оның құрылымы.
Құжат айналымын ұйымдастыру.
Кірістік құжаттар, оларды толтыру ерекшеліктері мен деректемелері.
Шығыстық құжаттар, оларды толтыру ерекшеліктері мен деректемелері.
Тіркелетін және тіркелмейтін құжаттар түрлері.
Ішкі құжаттар тобы, олардың өзіндік ерекшеліктері.
Құжаттардың сақталу мерзімі.
Құжат, оның адам мен қоғам өміріндегі маңызы.
Компьютерде іс қағаздарын толтыру.
Ресми іс жүргізу стилінің құқықтық санамен сәйкестігі.

12 ӨЗГЕРІСТЕРДІ ТІРКЕУ ПАРАҒЫ

13 ӘРІПТЕСТЕРДІҢ ТАНЫСУЫ

№
о/қ
ҚызметіАты-жөніУақытыҚолыӨзг
№УақытыҚолыӨзг
№УақытыҚолы

Пәндер