Файл қосу
Біртүсірілімнің бағдарлау элементтері
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|СМК 3 деңгейлі құжат |ОӘК | |
| | |ОӘК |
| | |042-14.2.05.01.20.122/03-201|
| | |1 |
|ОӘК «Фотограмметрия» | | |
|пәнінен оқу-әдістемелік |№ 1 баспа | |
|материалдар | | |
ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
5В071100 Геодезия және картография мамандығына
«Фотограмметрия»
пәніне арналған
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2011
Алғы сөз
1. ҚҰРАСТЫРЫЛҒАН
Құрастырушы – ______________ «02» 09. 2014ж., Аубакирова С.М
«Геодезия және құрылыс» кафедрасының аға оқытушы
2. ТАЛҚЫЛАНДЫ
2. Кафедра мәжілісінде «Геодезия және құрылыс»
Хаттама № 1 «02» 09. 2014 жыл
Кафедра меңгерушісі ____________ Күдерінова Н.А.
2.2 Факультеттің «Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар» оқу-
әдістемелік бюросының отырысында қарастырылды
Хаттама № __ «__» _____ 2014 жыл
Төрайым ____________ Бекбаева Р.С.
3. БЕКІТІЛГЕН
Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінің мәжілісінде қаралып,
баспаға ұсынылды
Хаттама № __ «__» _____ 2014 жыл
Төрайым ________________Искакова Г.К.
4. АЛҒАШ РЕТ ЕНГІЗІЛГЕН
Мазмұны
1. Дәрістер.
2. Практикалық сабақтар
3 Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ)
1. ДӘРІС САБАҚТАРЫ
Дәріс – мақсаты берілген пәннің теорялық дәрістерін қарауда логикалық
тұрақты формасы болып табылатын – оқу сабақ формасы.
№ 1 дәріс.
Тақырыбы: Кіріспе. Фотограмметрияға жалпы түсінік.
Фотограмметрия (Фото, гр. gramma — жазу және …метрия) — әр түрлі
объектілердің фотосуреттегі кескіні бойынша олардың кеңістіктегі орналасу
қалпын, пішінін, мөлшерін анықтау әдістерін зерттеумен айналысатын
техникалық пән. Фотограмметрия өңдеулер үшін қажетті фотосуреттер арнаулы
фотоаппараттардың көмегімен жер бетінде, ұшақтан, тікұшақтан, ғарыш
кемесінен, т.б. түсіріледі. Жазық объектінің мөлшері мен конфигурациясын
анықтау үшін жеке фотосуреттерді пайдалануға болады. Ол үшін суретте
кескінделген объектінің кем дегенде үш нүктесінің (тірек нүктелері)
координатасын білу қажет. Бұл жағдайда суретті оптик. немесе графиктік
тәсілмен түрлендіруге және көлденең не тік координаталық жазықтықта
түсірілген объектінің ортогонал проекциясына сәйкес келетін кескінді алуға
болады. Объектінің әр түрлі нүктелерінің кеңістіктік орналасу қалпын
анықтау үшін олардың әрқайсысы кеңістіктің әр түрлі нүктелерінен кем
дегенде екі рет суретке түсіріледі. Бұл жағдайда екі суреттің де ішкі және
сыртқы бағдарлау элементтерін не ішкі бағдарлау элементтері мен үш тірек
нүктесінің кеңістіктік координаталарын білу қажет. Аэрофототүсірім кезінде
қажетті тірек нүктелерін фотограмметрия тор (фототриангуляция) құру жолымен
анықтауға болады. Фотограмметрия топография карталарды жасауда, орман ш-
нда, геология іздеу жұмыстарында, архит. ескерткіштер мен ғимараттардың
деформациясын зерттеу кезінде, жол оқиғаларын, мұздықтар қозғалысын,
топырақ эрозиясын, теңіз толқуын, тау жыныстарының жатысын зерттегенде,
т.б. кеңінен пайдаланылады.
Фотограмметрия пәні суретте түсірілген нысандарды сандық және
сапалық сипаттамасын фотосуреттер арқылы зерттеледі.Нысанның сипаттамасы 1
фотосурет немесе бірін-бірі жауып тұратын стерео-пара алынады. Егер нысанды
тек қана 1 ғана фотосурет арқылы зерттесе, онда ақпараттардың мұндай түрі
фотограмметриялық деп аталады.Егер бір-бірін жауып тұратын 2 фотосурет
арқылы зерттелсе, онда ол әдіс ктерофотографиялық деп аталыд. Қазіргі
уақытта фотограмметриялық зерттеудің 3 бағыты бар:
1. Сурет арқылы жер бетінің картографиялау әдісі зерттеледі.
2. Ғылым мен техника тарапындағы қолданбалы, тапсырмалар шешімімен тығыз
байланысты.
3. Жер нысандары жайлы ақпарат алу технологиясы даму үстінде.
Ай мен күн жүйесіндегі ғаламшарлар ғарыштық ұшатын ақпараттар арқылы
зерттеледі.Фотограметриялық және стереофотограмметриялық әдістің
негізгі артықшылықтары:
-преционды фотокамера арқылы түсірілетін нысандардың нәтижелерінің
өте жоғары дәлдігі, ал өлшеулерді және есептеу процесін жеңілдетеді;
-нысандардың және оның жекелеген бөліктері туралы ақпаратты өте қысқа
уақыт аралығында алуға мүмкіндік береді;
Нысанға түсіріс жасау біршама ара қашықтықты әдіс арқылы орындалатын
жұмыс өте қауіпсіз жағдайда орындалады.
Қозғалмалы нысандар және аз уақыт аралығында өзгеріп отыратын
нысандарды зерттеу мүмкіндігі.
Жоғарыда айтылған артықшылықтармен қатар бұл әдістің
кемшіліктері де бар: кортографиялық суреттің сапасы ауа райы жағдайына
байланысты және барлық технологиялық поцесстерді зерттеуге арналған
геодезиялық –далалық жұмыстар үшін қолайсыз.
Қазіргі заманғы фотограмметрия техникалық ғылым ретінде физика
математика циклдарымен тығыз байланысты, сонымен қатар
радиоэлектроника, есептегіш техника, құрал құрастырумен тығыз
байланысты. Сонымен қатар картографиямен органикалық түрде
байланысты. Физиканың жетістіктерімен бірге әрі оптиканың жетілуі
арқасында қазіргі заманғы лайық түсіруші және өңдеуші құралыд жасап
шығарған. Электроника мен радиоэлектроника, есептегіш техника құрал
құрастыру және ғарыштық геодезияның даму жетістіктері ұшақты
жүргізумен ғарыш кемелерінің ұшуындағы автоматизациялық процестерге
әсер етті.
Химияның арқасында ақ, қара және түрлі түсті фотоматериалдар
легі қалыптасты. Ал, математика фотограметрия теориясын анықтауда ,
сондай-ақ тәжірибелік сабақтарды орындауда кеңінен қолданылады.
Астронмия және геодезия саласындағы әдістер , топографиялық карталар
мен пландарды жасауда және қолданбалы тақырыптарды шешуде қолданылады.
План және карталардың фототүсірілімін әзірлецде және оларды рәсімдеуде
картография саласындағы соңғы жетістіктеп пайдаланылады.
Қолданылған әдебиеттер:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
№ 2 дәріс
Тақырыбы: Объекті моделі мен түсірістерді өлшеу және бақылау.
Монокулярлы және бинокулярлы көру, түсірістерді стереоскопиялық бақылау,
тура, кері және нольдік стереоэффект. Марканы көздеу дәлдігі.
Стереоскопиялық көру,түсіріс пен моделді өлшеу.
Стереоскопиялық көру негізі.
Алдыңғы бөлімдерден көргеніміздей ең басты мақсатқа жету үшін –
фотосуреттер бойынша жергілікті жердің координаталарын анықтау үшін оларды
өлшеу қажет. Адамға табиғаттан берілген сезім мүшелерінің ішінен бұған көру
мүшесі негізгі мәнге ие. Көз мүшесімен ми арқылы басқарылады. Адамның көзі
бұл күрделі де жетілдірілген оптикалық құрылғы (сур. 1). Оның пішіні шар
тәрәздес болып келіп 12 мм шамадағы радиусқа тең болады; оның беті үш
қабаттан тұрады. Көздің сыртқы қорғаныш қабаты (склера) 1 алдыңғы өзінің
бөлігінде жұқа және мөлдір роговицаға 10 ауысады. Склераның астында тамырлы
қабат орналасқан 2, ол мөлдір емес құбылмалы қабатқа ауысады 9. Ол түс
беретін затқа ие (пигменттер), ол көздің түсін анықтайды. Құбылмалы
қабаттың алдыңда қарашық болады 11 (2-8 мм диаметріндегі ауысып отыратын
тесік). Ол диафрагма ролін атқарады және көзге келіп түсетін жарық
сәулелердің мөлшерін реттейді. Үшінші (ішкі) қабаты 3 көздің ішікі тор
қабағы деп аталады және фоторецепторлардан тұрады – жарықсезгіш
элементтердің көп саны (шыны сауыт пен таяқшалар), бақылаушының миына
өзінің раздрожениесін нерв жүйесі арқылы беру. Таяқшалар қараңғы әлсіз
жарықты сезгіш, ал колбачкалар – күндізгі және жарық түске ие және
жарықсезгіштікке ие. Көру нервісінің сетчаткаға кіретін жері соқыр дақ 7
деп аталады, ол колбачка мен таяқшаларға ие болмағандықтан, ол жарық
раздрожениесіне реакция бермейді. Сетчатка ортасында қарашыққа қарама-қарсы
сары дақ 4 орналасқан, яғни ол сетчатканың ең сезніш бөлігі болып табылады.
Сары дақтық орталық тереңдігі 5 тек қана колбачкалардан тұрады. Сары дақтың
тереңдік диаметрі шамамен 0,4 мм құрады, ал колбочка диаметрі 2 мкм жуық.
Қарашықтың артыңда көздің алдында көз жанары 12 орналасқан және
екідөңгелек линза түрінде болады. Ол сетчаткада кішірейтілген, болып жатқан
және бақыланатын объектінің кері бейнесін құрады. Сол арқылы, оның мақсаты
фотоаппараттың объективіне ұқсас. ПЗС матрица сияқты сетчатка роль
атқарады.
Сетчаткада бейненің шағылысуы көз жанарының аккомодациясы арқылы
жүзеге асады. Көрінетін зат неғұрлым жақын орналасқан сайын, көз жанарының
беті соғұрлым қисық болады. Аккомодацияны көздің бұлшық еттері орындайды 8.
Олар күшейтілмеген, егер көрінетін объект шексіздікте болса. Сонымен көз
жанарының фокустық арақашықтығы 16 мм жуық тең. Бірақ бұндай арақашықтықта
көру ұсақ бөлшектер ескерілмейді. Бөлшектер көрінген кезде және бұлшық
еттер күшейтілмегенде оңтайлы. Қалыпты көз үшін бұл шарттар көрудің ең
жақсы арақашықтығында орындаладыт (шамамен 25 см).
Роговица мен көз жанары арасындағы кеңістік «сулы ылғалдылықпен»
толтырылған, ал көз жанары мен естчаика аралығы – «шынылы ылғалдылықпен»
толтырылған 13. олардың сыну коэфициенті шамамен тең болады.
Сары дақтың ойыс ортасынан өткен сәуле және көздің оптикалық жүйесінен
артқы байланыс нүктелерінен өткен сәлеле көздің көру осі деп аталады, ал
тура көз жанары мен роговица бетіннен қисық центрден өткен сәуле – оның
оптикалық осі деп аталады. Бұл өстердің арсындағы бұрыш 5° тең.
Қозғалмайтын көздің көруі өрісі горизонталь бойынша 150° және
вертикаль бойынша 120° құрайды. Оның әр түрлі бөліктерінде бейне әр түрлі
нақтылықпен қабылданады. Сетцатканың орталық орына түскен заттар жақсы
көрінеді.
Көздің жанарының байланыс нүктесінен сары дақ орталық ойыс диаметрі
көрінетін бұрыш анық көру бұрышы деп аталады. Ол 1,5° тең.
Екінші ретті монокулярлы көру өткірлігі минималды бұрыш деп аталады,
ондағы адамның көзі екі параллель сызықты бөлек көреді. Бірінші ретті
монокулярлы көру өткірлігіне қарағанда көп болады және шамамен 20'' тең.
Бұл сызық бейнесінің бір емес бірнеше колбачкалар тобымен түсіндіріледі..
Объектіні стереоскопиялық (кеңістіктік) қабылдау ұғымы бар. Ол
монокулярлы және бинокулярлы бола алады. .
Монокулярлы көру кезінде бақыланатын заттардыфң алыстауы
туралы тек қана жанама белгісі арқылы түсіндіруге болады. Көрсетілген
белгілер кеңістіктік тереңдік бағалау монокулярлы көру кезінде
жақындатылған, ал кейде арақашықтық туралы береді.
Стереоскопиялық көру бұл кеңістіктік қабылдау , объектіні екі көзбен
көргенде пайда болады. Бұндай бақылау бинокулярлы көру деп аталады. бұл
жағдайда бақылаушы көдздерін объект бейнесі орталық ойықтарда f1 мен f2
болатындай етіп жасайды, екі көздің сетчаткалары (сур. 2). Сондықтан көздің
көру өсі объектінің сол жерінде қиылысады, яғни бақылаушы анық көргісі
келетін жер. Көру остерінің қиылысатын нүктесі бинокулярлы көру фиксация
нүктесі F деп аталады.
B арақашықтығы сол және оң көздің көз жанары ортасының арасында көз
басизы болып табылады. Ол адамдарда әртүрлі және 55 тен 72 мм арлығында
тербеледі.
[pic]F, бұрышы көру өстері қиылысатын жер конвергенция бұрышы деп аталады.
Конвергенция бұрышының өлшемі L нүктесінен F байланысты. Бұл
тәуелділік мына теңдік арқылы анықталады: Эта зависимость выражается
приближённым уравнением:
|[pic], |(1) |
Конвергенция бұрышының абсолютті өлшемі аз дәлдікпен жүзеге асырылады,
сондықтан анықталатын нүкте де жуық шамамен анықталады. Параллактикалық
бұрыш өлшемін өлшеу конвергенция бұрышына қатысты жоғары дәлдікпен
қабылданады. Бұл жағдай басқа нүктелердің өзгерісін фиксация нүктесіне
ұатысты жоғары дәлдікпен анықтауға мүмкіндік береді. адаммен қабылданатын
әртүрлік ((=([pic]F-[pic]((70( болғанда белгіленген. Егер бұл шарт
орындалмаса, онда ол фиксация нүктесін өзгертеді..
Конвергенция бұрышы мен арақашықтық өзгеру қатынасын анықтау үшін
сәйкесінше (1) жазамыз:
|[pic] |(2) |
Гороптер ұғымы да бар. Бұл кеңістіктегі геометриялық нүктелер
орны. Барлық қалған нүктелер үшін жоғарыда көрсетілген шектеулерде
физиологиялық паралакс туындайды.
Стереоскопиялық эффект, қарапайым стероаспаптар.
Кеңістіктік қабылдауды объектіні натурал тікелей бақылау кезінде көру
арқұылы алу ғана емес, сонымен бірге бұл объектілердің стереопара
суреттерін қарастырған кезде.
S1 мен S2 нүктелерінен екі түсіріс жасалды деп елестетейік Р1 мен Р2
қарастырылатын объектінің (F пен A нүктелері, сур.2) Бақылаушының алдына
бұл суреттерді жобаланатын сәулелер бейнеден түсірістегі нүктелерге сәйкес
қояыйқ ( а(1,(2, и f(1, f(2, нүктелері). Әр суретті қарастырған кезде (сол
жақ Р1 – сол көзбен, ал оң жақ Р2 – оң көзбен) объекті бейнесі нүктелері
сетчатканың сол нүктелерінде алынады, ол сол объектіні қарастырғандай, әр
түрлі физиологиялық параллакс әсерінен көлемді бейне әсекрі қалыптасады.
Объектінің кеңістіктік қабылдауы бинокулярлы қарастыру кезінде
түсірістер парасыы кеңістіктің әр түрлі нүктелерінен алынған
стереоскопиялық эффект деп аталады, ал қабылданатын сурет – стереоскопиялық
үлгі деп аталады.
Жоғарыдағы көрсетілген шарттардан басқа стереоэффект алу үшін қажетті
шарттар:
1. стереопара түсіріс масштаб әртүрлілігі 16 % аспауы керек.
2. әр көзбен суреттер ішінде бір сурет бақыланады.
3. сәйкес келетін сәулелер қиылысатын бұрыш 16° аспауы керек. .
4. сурет орналасуы көз базисіне сай болуы қажет.
Бірнеше суреттер қарастырған кезде тура, кері, нольдік стереоэффекті
алуға мүмкін болады (сур 3). Стереоскопиялық эффект тура болып шығады
(кеңістікті нақты қабылдау) ішке қарай қайыру; кері егер олардың жабылуын
әр түрлі бағытта орналастырса.
Егер суреттерді 90° бұратын болсақ, онда нольдік фотоэффект туындайды.
Онда көрінетін объект жазық болып қабылданады.
Пайдаланылатын әдебиеттер:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
Дәріс № 3
Тақырыбы: Аэрофотограмметрия. Бір түсірімнің анализі.
Аэрофотограмметрияда қолданылатын координаталар жүйесі. Біртүсірілімнің
бағдарлау элементтері. Ғарыштық кадрлық суреттерді аэрофотограмметриялық
өңдеу.
Аэрофотограмметриялық материалдарды өңдеуде оптика-электрондық
сканерлеу немесе ондай жұмыстардың жобалануы,осы жағдайда планның кейбір
ортақ мәселелері, мысал ретінде жекелеген космостық түсірістерді
топографиялық карта(пландар) жасуда немесе жаңғыртуда қолданамыз.
Аэроосмостық түсірістерді және алдын – ала өңдеу материалдары туралы
мәліметтер негізінде, сондай – ақ Интернетте және қойыушылар туралы
жарнамалық материалдарын соғұрлым сәйкес болуы керек. Осы кезекте оның
құндылығы, қойылған өнім түрлері және техникалық мүмкіндіктер саналады,
бірінші кезекте – кеңістіктік, радиометрлік, спектрлік рұқсат және т.б
Аэрофотограмметриялық өңдеудің мүмкіндіктерін бағалай отырып,
космостық түсірістерді жекелеген күштерін, соған сәйкес
аэрофотограмметриялық цифрлік жүйеде суреттердің ең дәл және нәтижелерінің
өзгертуді іске асырылғанына көз жеткізу керек.
Кеңістіктік биіктігін бағалауда мына мәселені ескеру қажет, « надир»
түсірісіне сәйкес жарнамалық материалдардағы геометриялық тіктеуіш
жағдайына т.б рұқсат беругет бағытталған.
Сонда да ол сызықтық тіктеуіштің бұрышы β, сол сызықтық геометриялық
рұқсат әртүрлі бағытта бұрыштық биіктігін сақтауы, параллель трассаның оған
перпендикулярлығы.
Нақты геометриялық рұқсат мөлшерлерін алу әртүрлі бұрыштарының жанындағы
тік сызықтың шолу бағыттары сирек рұқсатында елеулі жоғалту мүмкіншілігі
туралы куаландырады , шолу бағыттары әсіресе экстремальды жағдайлар жанында
болуы керек.
Хабарды шолу бағыты туралы және - басқа тап қызметтері ,файлдарда,
дистанциялыќ зондпен тексерілу бірге жіберуші материалдарды алуға болады.
Мынау әдеттегі 4 файл әртүрлі кеңейтулермен : txt , rpb ( полиномдардың
коэффициенттері туралы ), til ( бейнелер туралы), imd (спутник, атмосфера
.).Барлыќ файлдардың , шығарудың ар жағында біріншіні , бірдей теңестірулер
және кеңейтулермен ғана анықталады.
Түсірісті жобалау нүктесі заттық бетте келесідей қателіктер
жіберетіндігі анық : Δh=AN x h / SN
[pic]
А нүктесі қабырға шетінде қалады, L/2 өшіруге, сондықтан ол қима :
А'N = Htg β +L/2
мұндағы L — жолақтың еніне шолу; Н – спутник биіктігі ;β — жолақтың еніне
шолу ; Н – биіктігі серігі ; β- тік сызыққа шолу (0.5L/H)h
Аймақ жер рельеф мүмкін тербелулері аэрофотосуретке түсірумен
ұқсастық орнатамыз және талап етеміз , жұмыстарға ортобейнелік нүкте
ќызметтен алу мөлшері АэроАэрофотограмметриялық нұсқау талаптарына талапқа
сай болды ішін және берілген мағыналар шамадан асырмады жасалынушы жоспар
масштабында h :
Q=2h<=2 ΔhM /(tg β+0.5L/H)
Сонда , Н = 450 км, L = 22 км, М = 5000, Δh= 0,3 мм и β = 30°
Жергілікті жердің рұқсат етілген тербелуі 3.5 м.
Тағыда сондай шарттарға сәйкес β = 0° Q = 122.6 м; онда β = 45° Q =
2,9 м.
Тіктеуіш жағдайдағы иілудің тербелу бағытының фотограмметрмялық
өңдеуінде сондай – ақ рельефтің сандық үлгідегі дәлдігіне әсер етеді.бұл
үлгінң дәлдігі зона биіктігінің жартысындай болуы қажет,ол мвна формуламен
есептеледі Q.
Дистанционды зондтау материалдары кеңістіктік (геометриялық),
спектрлік, радиометрлік рұқсатылыммен және бір ауданның түсірісінің
периодтылығымен сипатталады. Сонымен қатар, оларды өңдеу кезінде спутник
орбитасының, яғни түсіріс аппаратурасының сақтағышының бірнеше
элементтерін білу маңызды болып келеді.
[pic]
Түсіріс жабдығы сақтағышының орбита элементтерін басы Жер
центрінде О орналасқан инерциалды координаталар жүйесінде ОХУZ (сурет)
анықтайық. 0Z осі Жердің айналу осімен бірігеді, ОХ осі көктемдік теңесу
нүктесіне γ бағытталған, ал ОY осі жүйе оңдық болу мақсатында орналасқан.
Спутниктің эллиптикалық орбитасы түйіндер сызығы деп аталатын ΩΟυ сызығы
бойынша ОХУ экваториальды жазықтығын қияды; Ω және υ нүктелері сәйкесінше
түйіндер деп аталады, осы нүктелерде спутник оңтүстік жарты шардан
солтүстікке, солтүстіктен оңтүстікке ауысады. Планетаға ең жақын нүкте П
перицентр (перигей) , ал ең алысы А - апоцентром (апогей) деп аталады.
Орбита элементтері ретінде алты шама анқыталады:
Ω — шығатын түйіннің бойлығы, ол түйінге бағытталған және көктемдік теңелу
нүктесі арасындағы экватор жазықтығында есептеледі;
t – спутниктің перицентр арқылы өту уақыты;
ω – перицентр аргументі, ол орбита жазықтығындағы түйіндер сызығы T υ мен
перицентр бағыты арасындағы бұрыш ретінде анықталады;
i – иілу бұрышы – экватор мен орбита жазықтығы арасындағы бұрыш;
a – спутник орбитасының үлкен жарты осі;
ε — орбита эксцентриситеті, ол мына формуламен анықталады:
ε=c/a
мұндағы с – эллипс центрі мен оның фокустық нүктесі арасындағы қашықтық.
Егер эксцентриситет ε = 0 (с =0), онда спутник орбитасы шеңбер
түрінде болады; егер 0 < ε < 1 - эллипс; ал ε = I онда парабола түрінде ,
ал ε > 1 – гипербола түрінде болады.
Иілу бұрышының шамасына байланысты орбиталарды мынадай түрлерге
бөледі: экваториальдық (i = 0°), полярлық (i = 90°), субполярлық (i близко
к 90°) және еңістік, олар өз кезегінде мынадай түрлерге бөлінеді : тура
(0° < i < 90°) және кері (90° < i < 180°). Орбита еңістігі ғаламшардың
ендік белдеуліктерін анықтайды, олар әрқашан солтүстік ендіктен i оңтүстік
ендікке дейін i° жайылады.
Спутник астындағы нүкте деп спутник зенитте көрінетін жер беті
жазықтығындағы нүктені айтады. Сонымен қатар, спутниктің ұшу трассасы
спутник астындағы нүктелердің геометриялық орны ретінде анықталады. Осы
нүктелердің жиынтығы түсіріс маршрутының симметрия осін анықтайды.
Қолданылған әдебиеттер:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
Дәріс № 4
Тақырыбы: Фотосхемалар: қолданылуы, құралуы және дәлдігі. Фотопландардың
қолданылуы, құралуы және дәлдігі.
Мақсаттық қолданылуына байланысты фотопландар топографиялық және
арнайы деп жіктеледі. Біріншісі топографиялық түсірілімге қатысты ережелер
мен нұсқамаларға негізделген. Арнайы фотопландар ережеге сәйкес
ведомаствалық нұсқамаларға сәйкес болуы керек. Графикалық планға қарағанда
фотопландар үлкен көркемдікке ие. Сондықтан да мамандардың көбімен
қолданылуда. Оларға горизантальдар да бейнеленеді. Нәтижесінде фотокарта
пайда болады.
Дистанциондық барлап байқау материалдарының аэрофотограмметриялық өңдеу
мүмкіндіктері мен ерекшеліктері фот ографиялық түсірілімді және оптика-
электронды сканерлік жүйелеріне әр түрлі болып келетін суреттердің
геометриялық ерекшеліктерімен анықталады.
Аэрофотографиялық түсілім жүйесінің көмегімен алынған және суреттің
орталық проекциясында көрсетілген материалдар кез келген аналогтық,
аналитикалық немесе сандық стереоаэрофотограмметриялық аспапта өңделуі
мүмкін. Бірақ, бұл жұмыстардың ұйымдастырылуы мен орындалу технологиясы
келесідей жағдайларға сүйене отырып, жер бедерінің сфералылығын ескеру
қажет.
Р суретінде m нүктесі сфералық бедер радиусында R М нүктесінің
бейнесі болып табылады. Тікбұрышты координат жүйесінде планды құру және
горизоталь жазықтыққа Е нүктелерді ортогональді жобалау кезінде М және К
нүктелер арасындағы арақашықтық КМ=КоМо кесіндісіне сәйкес келеді, ал
олардың белгілері - ККо=ММо=һ кесіндісіне. М және К нүктелері арасындағы
арақашықтық KNM доға ұзындығына тең, ал олардың белгілері нольге тең, өлшем
қателігі δs құрайды, планда және биіктігі бойынша δz,
δs =КNМ-КоМо және δz =ММо=ККо.
[pic]
Бұл мәселені екі әдіспен шешуге болады:
(1) δk =mmо мүмкін орын ауыстырудан келе фотоға түсіру биіктігін SN
шектеуге болады. Нәтижесінде бедердің сфералық болуының әсерінен формуламен
есептеп табуға болады.
(2) өңделетін участогтің өлшемін мүмкін δs және δz қателерімен
шектеуге болады.
Өңделетін участогтің өлшемін шектейтін фототрансформатор, кез келген
аналогты, аналитикалық аспаптың немесе сандық АэроАэрофотограмметриялық
жүйенің қолданылуы өте нақты болып табылады.
Өңделетін участогтің (орталық бұрыштар) бұрыштық өлшемін анықтайық:
φs<=3√(24 δs M/R) и φz<=√(8
δz/R),
Өңделетін участогтің диагональ өлшемін анықтайық:
Ss=3√(24 δs MR2) и Sz=√(8 δzR),
мұндағы, М-құрылатын карта масштабының бөлімі, R=6371 км.
δxy доп =0,3 мм және М=5000 Ss=113 км, М=10000 Ss=143 км, М=50000
Ss=296 км.
0,2м,0,5м,1,0м қателіктермен нүктелер биіктігін анықтау, тек қана
3,2 км,5,0км,7,1 км диагональдарымен мүмкін.
Монтаждың сапасын бақылауды нүктелер, кесімдер, қосындылар арқылы
жүргізеді. Бақылаудан кейін фотопланда трапеция рамкасын, километрлік
торды, тор пунктерін және рамкадан тыс безендіруді сызады. Практикалық
тұрғыдан қолдану үшін қатты негізгі жапсырылған маттық фотоқағазда
көшірмесін дайындайды.
Фотосхемаларды дайындау кезінде контактылы белгілерді картон немесе
фанераға монтаждайды. Монтаждауды бастапқы бағыттар немесе контурлар
бойынша орындайды.
Бірінші жағдайда фотосуреттерде орталық нүктелерді таңдайды да, солар
арқылы әрбір тақ суретте бастапқы бағыттарды салады. Әрбір жұп суретте
бойлық жабындылар ортасында бақылау нүктелерін таңдайды және соларға ,
сонымен қатар орталық нүктелерінде пуансонмен саңылаулар жасайды. Содан
кейін тақтайға бірінші және екінші суретті орнатады, оларды бақылау нүктесі
бойынша біріктіреді. Осындай жағдайда суреттерді қияды, қиындыларды алып
тастайды, қалған бөліктерін негізге жапсырады. Осылайша қалған суреттерді
монтаждайды.
Көпмаршрутты фотосхемаларды дайындау кезінде монтажды орташа
маршруттың орташа суреттерінен бастайды және оны фотоға түсірілген бөліктің
шекараларына дамытады.
Монтаж сапасын бақылау қиындылар бойынша орындайды. Фотосхема
масштабын карта немесе геодезиялық тордың бейнеленген пункт координаталары
бойынша анықтайды.
Ұсынылатын әдебиет:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
№ 5 дәріс
Тақырыбы: Суреттерді трансформирлеу, мағынасы және мәні .
Суреттерді трансформирлеу элементтері, инверсорлар классификациясы.
Фототрансформаторлар. Фотоқағаз деформацияларының әсері.
Кең мағынадағы суретті трансформирлеу өзгерту мақсатында берілген
проекцияға оның геометриялық қасиеттерін өзгерту.Әрбір өзгерту бастапқы
бейненің бір геометриялық қасиетін өзгерте отырып, оны сақтайды. Ал,
өзгермейтін қасиеттер берілген өзгеруге қатысты инвариант деп
аталады.Фотограмметрияда перспективті және афинді өзгертулерді,
ортофототрансформирлеуді, масштабтауды қолданады. Трансформирленген сурет
деп еңістік суретті перспективті өзгерту нәтижесінде алынған және
нүктелердің горизонталь проекцияларынан ығысудың шекті шамалары бар суретті
айтады.Айта кетерлік жайт, ол проекциясын өзгертпейді. Трансформирленген
сурет те орталық проекция заңдары бойынша құрылуы мүмкін. Сондықтан рельеф
үшін бұрмаланулар сақталады.
Перспективті трансформирлеу
Перспективті трансформирлеу әртүрлі әдістермен орындалуы мүмкін:
графикалық, оптика-графикалық, фотомеханикалық, аналитикалық, т.б.
Фотограмметрияда ақырғы екі әдіс кеңінен қолданылады. Аналитикалық
әдістің теориялық негізі ретінде трансформирлеу формулалары аталады. Солар
бойынша нүктелердің x және y координаталарын өлшеу керек, трансформирленген
координаталарды анықтау керек және еңіс суреттің сыртықы бағдарлану
элементтерін білу керек. Олардың нақ мағынасы белгісіз болып табылады.
Сондықтан тірек нүктелері бойынша трансформирлейді.
Ұсынылатын әдебиет:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
№ 6 дәріс
Тақырыбы : Сурет жұптарын талдау
Негізгі анықтамалар, стереопара нүктелерінің параллакстары мен
координаталары
Суреттердің стереоскопиялық жұптары және олардың бағытталу элементтері
Кеңістіктің екі нүктесінен алынған жергілікті жердің бір учаскесі
бейнеленген екі суреті суреттердің стереоскопиялық жұбы (стереопара) деп
аталады. S1 фотографиялау нүктесінен алынған сурет сол деп аталады, ал S2
– оң сурет.
1-суретте фотографиялау сәтіндегі жағдайдағы суреттер жұб
ыкөрсетілген. А – а1 және а2 нүктелеріндегі суретте бейнеленген жергілікті
жердің нүктесі. Олар біраттас нүктелер деп аталады. Осы нүктелер арқылы
өтетін S1A және S2A жобаалушы сәулелер сәйкес немесе біраттас жобалаушы
сәулелер деп аталады.
S1 және S2 фотографиялау нүктелері арасындағы В арақашықтық –
фотографиялау базисі .
Базис және жергілікті жердің А нүктесі арқылы өтетін WA жазықтығы
базистік жазықтық деп аталады.
Фотографиялау базисі және негізгі сәулелер арқылы өтетін жазықтықтар
негізгі базистік жазықтықтар деп аталады.
Ұсынылатын әдебиет:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
№ 7 дәріс
Тақырыбы : Сурет жұптарының өзара бағытталуы
Өзара бағытталудың элемент жүйелері, өзара бағытталу теңдеулері.
Сурет жұптарының өзара бағытталуының элементтері
Стереопара суреттерінің өзара бағытталуы - сәйкес сәуледе кез-келген
пара қиылысатын, яғни модельдің құрылуы қамтамасыз етілетін жағдай.
Суреттердің мұндай орналасуын анықтайтын шамалар өзара бағытталу
элементтері деп аталады.
Практикада сәйкес сәулелердің қиылысу шарттарының орындалуы екі
суреттің де бұрылуымен немесе бір суреттің қозғалыссыз қалпында екінші
суреттің бұрылуы нәтижесінде жүзеге асырылады.осыған байланысты өзара
бағытталу элементтерін екі жүйеге бөледі. Бірінші жүйеде қозғалыссыз сол
жақ суреттің фотографиялау базисі және негізгі базистік жазықтық болады, ал
екіншіде - сол сурет.
Элементтердің бірінші жүйесі. S1X1'Y1'Z1' координаталар жүйесінің басы
– Р1 сол жақ суреттің S1 проекция центрінде. (1сурет). X1' осі
фотографиялау базисімен біріктірілген, ал Z1' осі сол жақ суреттің негізгі
базистік жазықтықта орнатылған. S2X2'Y2'Z2' координаталар жүйесі
S1X1'Y1'Z1' координаталар жүйесіне параллель.
Өзара бағытталу элементтері болып мыналар табылады:
[pic] - Z1' осі және байланыстың негізгі сәулесі арасындағы сол жақ
суреттің негізгі базистік жазықтығындағы бұрыш;
[pic] - y1 осі және [pic] жазықтығы арасындағы сол жақ суреттегі бұрыш;
[pic] - Z2' осі және сол жақ суреттің негізгі базистік жағына негізгі
сәуленің проекция сы арасындағы сол жақ суреттің негізгі базистік
жазықтығын орналасқан бұрыш;
[pic] - сол жақ суреттің негізгі базистік жазықтығына оң жақ байланыстың
негізгі сәуле проекциясы арасындағы бұрыш.
[pic] - y2 осімен оң жақтағы сурет арасындағы және рет бойынша жазықтық
[pic].
Элементтердің екінші жүйесі. Кеңістік фотограметриялық координаттар
жүйесінің басы болып S1 сол жақ сурет проекциясының центрі болып саналады.
Бұл жүйенің [pic] координаттық өстері сол жақ суреттің сәйкесінше x1, y1
өстеріне параллель бағытталған. Ал [pic] өсі сол жақ байланыстың басты
сәулесіне сәйкес келеді. [pic] координат жүйесі [pic] координат жүйесіне
параллель.
Бағдарлаудың элементтері болып келесілер табылады:
[pic] - [pic] өсі мен [pic] жазықтығының базистік проекциясы арасындағы
бұрыш ( немесе By бағдарлау элементі);
[pic] - [pic] жазықтығына қатысты S1S2 базисінің иілу бұрышы;
[pic] - [pic] өсімен және [pic] жазықтығының басты сәулесінің проекциясымен
құрастырылған, суреттердің бойлық иілу бұрышы;
[pic]- [pic] жазықтығымен оң жақ байланыстың басты сәулесімен
құрастырылған, суреттердің көлденең бұрылыс бұрышы;
[pic] - оң жақ суреттегі y2 өсімен рет бойынша [pic] жазықтығы арасындағы
бұрыш, суреттердің бұрылыс бұрышы.
Бұдан, әрбір жүйе бағдарлаудың бес элементтерінен тұрады.
Қарастырылатын әдебиет:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
№8 дәріс
Тақырыбы: Модельдің сырттай бағдарлауы.
Бағдарлаудың сыртқы элементтері, сыртқы бағдарлаудың элементтерін анықтау.
Суреттің сыртқы бағдарлаудың элементтерін анықтау.
Фотограмметриялық есептерді шешу үшін бірқатар суреттің бағдарлау
элементтерін білу қажет.
Оның элементтері аэрофототүсіріс жасағанда арнайы аспаптар көмегімен
немесе камеральды жағдайда геодезиялық және тірек нүктелердің
фотокоординаттары арқылы алынуы мүмкін. Екінші нұсқаны кері кеңістіктік
фотограмметриялық кертілген таңба деп аталады. Оның математикалық негізі
болып коллинеарностьтың кері немесе тура теңдеулер.
Кертпе таңбаның математикалық шешімін бар тәсілдердің біреуімен
қарастырып көрейік. Ол теңдеуді қолдануға негізделген.
Суретте жергілікті жердің нүктелері берілсін. Геодезиялық
координаттары белгілі және осы нүктелердің x, y координаттары суреттің
берілгені бойынша өлшеу арқылы анық деп алайық. Суреттің сыртқы бағдарлауы
берілген. Онда формула бойынша XS,, YS,, ZS координаттары және үш бұрыш
[pic] белгісіз. Көрсетілген теңдеулер белгісіз теңдеулерге қарағанда
сызықты емес.Сондықтан да олар жанама әдісімен анықталады. Яғни, алдымен
белгісіз мәндерді жуықтап алады, одан кейін параметриялық әдіспен теңдеу
техникасын қолдана отырып, олардың түзетпелерін анықтайды. Бұл жолмен,
есепті келесідей шешеді:
1. Суреттің сыртқы бағдарлаудың элементтерінің жуық мәндерін анықтайды.
Мысалы, бұрыштық өлшемдерді 0-ге тең деп алады, ал проекцияның центр
координаталарын алынған өлшемдердің мәнімен алады.
2. x және y координаттарын анықтау мақсатымен өлшеулер жүргізеді.
3. Сыртқы бағдарлау элементтерінің жуық мәндерін, сонымен қатар ішкі
бағдарлаудың элементтері мен берілген координаттарды теңдеуге қойып,
суреттегі бейнеленген x( және y( координаттарын анықтаймыз.
4. Түзетпе теңдеулерін шығарады. Онда өлшенген және есептелген нүкте
координаттар арасындағы l айырмашылықты алады.
Қарастырылатын әдебиет:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
№9, 10 дәріс
Тақырыбы: Әмбебап стереоаспаптар: әмбебап стереоаспаптардың тағайындалуы
мен классификациясы.
Оптикалық әмбебап стереоаспаптардың принциптық схемалары.
Механикалық әмбебап стереоаспаптардың принциптық схемалары.
Оптико-механикалық әмбебап стереоаспаптардың принциптық схемалары.
Бұл аспаптар екі фотосурет арқылы план немесе карта құрастыруға
арналған. Сонымен қоса, түсірілім негізінің торын жиелендіруге арналған.
Олар екілік кері кеңістіктік фотограмметриялық кертпе таңбаның шешімін
шығарады. Бұл аспаптардың қазіргі таңда қолданылуы төмендесе, олар
аналитикалық және сандық фотограмметриядағы қолданылатын алгоритмдерді
жақсы меңгеруге көмектеседі. Даму барысы кезінде әмбебеп аналогты
стереофотограмметриялық аспаптар құрастырылды. Бірінші аталған аспаптар
оптика мен механика жетістіктері негезінде құрылды. Олардың негізгі
бөліктері моделдеуші, өлшемдік, бақылаушы жүйелер және координатограф
болып табылады. Екінші топ аспаптардың пайда болуы есептегіш техника
дамуының нәтижесі. Бағыттағыштарға орын ауыстыру регистрлары орнатылған. Ол
ЭЕМ-ге өлшеу нәтижелерін жіберу процесін автоматтандыруға мүмкіндік
береді. Координатографтың орнына графоқұрастырушылар пайдаланылды.
Модельдің бағдарлау процесін жеңілдететің бағдарламалық қамсыздандыру
құрастырылды.
Кеңістіктік кертпе таңбаны құрастыру әдісі бойынша, қарастырылатын
аспаптарды оптикалық, оптико-механикалық және механикалық болып жіктеуге
болады. Екі соңғы нұсқада жобалайтын сәулелердің рөлі онша маңызды емес
немесе металл стержндер мен сызғыштар толығымен барлығын орындайды. Кей
кездері екі пар ленкерлер қолданылады: біреуі тек қана пландық
координаттарды; ал екіншісі – биіктіктерді анықтауда. Бұдан, кеңістіктік
координаттар жүйесі екі жазықтықтық жүйелерімен қалыптасады. Аналогтық
аспаптар дәлдігі бойынша 3 классқа жіктеледі. Егер де 1 классты дәлдік
болса, онда қателік 0.01мм аспайды, ал кеңістіктік координаттар Z жобалау
биіктігінен 1/10 000. Дәлідіг 3 класты аспаптар жоғарыда көрсетілген
көрсеткіштер сәйкесінше 0.05мм және 1/2 000 болады.
Қарастырылатын әдебиет:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
№11 дәріс
Тақырыбы: Әмбебап аспаптарда суреттерді өңдеу және бағдарлау.
Аспапта суреттерді бағдарлау, картаның түпнұсқасын дайындау. Сыртқы
бағдарлау элементтерін анықтау тәсілдерінің классификациясы.
S1 және S2 - камералардың центр проекциялары. Оған P1 және P2 суреттер
орналастырылған. S1 және S2 объективтері көмегімен сәйкесінше a1 және a2
суреттер Е экранына проекцияланады.
S1a1 және S2a2 сәулелер қиылысады делік. Бұл жағдайда, Е экранын
көтергенде немесе түсіргенде a(1 және a(2 нүктелері оның үсітнде бір
нүктеге ауысатындай қылып орнатады. Егер де сәйкес келетін нүктелер
қиылысатын болса, онда кез келген биіктікке көтергенде нүктелер екі бөлек
орналасады. Екі нүкте арасындағы арақашықтық көлденең паралакс деп аталады
және Q деп белгіленеді. Нүктенің көлденең паралаксы S1S2 жобалау
проекциясына перпендикуляр бағытталған. Пландық суреттерге көрініс
паралаксы мына формуламен анықталады:
|[pic] |(1) |
Жобалау биіктігі Z S1S2 базисінің ұзындығына тәуелді. Ол а1 және а2
нүктелердің бойлық паралаксына тең деп алайық b=p. Ал жобалау биіктігі Z f
фокустық арақышықтыққа тең. Онда стереопарада көлденең паралакс Q сәйкес
бойлық паралаксқа q тең болады.
[pic]
Жергілікті жердің моделін екі сурет бойынша құрастыру бағдарлау
нүктелерінде көлденең паралакстардың q жоюлардан бастайды. Бүны, базистық
координаттар жүйесінде(екі жобалау камералармен қозғау- бірінші әдіс)
сонымен қатар, суреттердің біреуінің координаттар жүйелерінде(тек қана бір
камераның қозғау – екінші әдіс) жасауға болады.
Бірінші әдісті қарастырайық.
|[pic] |(2) |
Мұндағы, x, y- стереопараның сол жағындағы суреттегі нүктенің
координаттары.
Қолданылған әдебиеттер:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
Дәріс № 12
Тақырыбы: Кеңістіктік фототриангуляция, мәні және классификациясы.
Кеңістіктік фототриангуляция торындағы нүктелердің геодезиялық биіктігін
анықтау.
Алдыңғы параграфтан, фототриангуляция - ол далалық жұмыстар процессі
кезінде алынған тордың камеральды қоюлануы. фототриангуляция мәні- үлгiнiң
суреттерi бойынша құрастыруда, ол оның бағдарлануы және қойытудың
нүктелерiнiң координаталары анықтай алады. Егерде жоспарлық координаталық
нүктелер анықталса, онда фототриангуляцияны – жазықтықтық деп атайды. Ал
егер де үш координатты болса, онда – кеңістіктік деп аталады. Соңғы
уақыттарда өндірістерде негізінен кеңістіктік фототриангулыцияны қолданады.
Кеңістіктік триангуляция бір маршрутты немесе көп маршрутты болып
бөлінеді. Үлгiнiң сыртқы бағдарлануы үшiн қажеттi нүктелердiң ең төменгi
саны қажеттi маршруттардың саны, қатысушы оның құрастыруларында тәуелдi
болмайтындығы, онда тиiмдi блоктық фототриангуляция әсiресе, егiс
жұмыстарының көлемiн өйткенi едәуiр қысқарады.
Қолданылатын техникалық құралдарға байланысты фототриангуляция былай
бөлінеді: аналитикалық, аналогтық және аналого-аналитикалық
фототриангуляция. Үлгiнiң құрастыруын аналитикалық кеңiстiктiң
фототриангуляциясында және қойытудың нүктелерiнiң координаталарының
анықтауы (аналитикалық стереоқұрал) стереокомпараторда суреттердiң өлшеу
нәтижелерiне арналған ЭЕМге орындалады немесе ЭЕМге тiкеледі
Ал аналогтық фототриангуляция құру кезінде модельдер әмбебап аналогты
стереофотограмметриялық құрылғылар арқылы іске асады.
Қолданылған әдебиеттер:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
Дәріс № 13
Тақырыбы: Аналитикалық фототриангуляция, қолданылатын аспаптар.
Аналитикалық фототриангуляция әдістері.
Аналитикалық маршрутты фототриангуляция
Ескерту, бұл әдістің технологиялық қолдануы алуан түрлі. Солардың
ішінен, Совет кезіндегі фотограмметристтардың ұсынысы және жұмыс мәнін
ашатындарды қарастырамыз
Бiрiншi стереожұп бойынша үлгiнi бастапқыда салатын жартылай тәуелдi
үлгiлердiң әдiсiнiң мәнi. Фотограмметрия координаталар жүйесiнiң басына сол
суреттiң проекцияның ортасы қабылданады. Сыртқы бағдарланудың оның бұрыштық
элементтерi және фотоға түсiрудi негiздердi кез келген бекiтiледi. Содан
соңы екiншi стереожұп бойынша үлгiнi салады. Оның сол суретiнiң сыртқы
бағдарлануының бұрыштық элементтерiнде бiрақ бiрiншi үлгiнiң үшiн
қолданылатын құрастыруын фотограмметрия координаталар жүйесi туралы оның
жағдайларын мiнездейтiн шама қабылданады. үшiншi және барлық келесi
үлгiлермен сөйтедi. Тәуелдiлiк барлық үлгiлердiң фотограмметрия
координаталарының өстерi өзара параллел толып қалатын нәтижеде тұрады.
Есептiң шешiмiнiң алгоритмы төмендегiше құрастыра алады. Оң суреттердi
де, сол да маршруттағы кез келген үлгiнiң құрастыруы бұрылыспен iске
асатынын болжаймыз. Есептерді шешу үшін келесі шамалар жұмыс атқарады:
- сол суреттiң сыртқы бағдарлануының бұрыштық элементтерi(л (л (л,, , олар
белгiлi;
- өзара бағдарланудың элементтерi (л( және(л(, сол суреттiң сипаттайтын
бұрылыстары үлгiнiң құрастыруында, бiрақ базистiк координаталар жүйесi
туралы, бiрақ басқа жағынан ол да сол суреттiң сыртқы бағдарлануының
бұрыштық элемент болатын. Олар өзара бағдарлануды процесстерде есептеледi.
- өзара бағдарланудың элементтерi(п( ((п және (п( оң суреттiң және
базистiк координаталар жүйесiнде сыртқы бағдарланудың оның бұрыштық элемент
болатын сипаттайтын бұрылыстары, бiрақ;
- оң суреттiң сыртқы бағдарлануының элементтерi (п (п және (п
фотограмметрия координаталарының жүйесi, не сол туралы тарау (л (л (л олар
л және есептеуi керек, келесi үлгiнiң құрастыруы үшiн.
Үлгiлер тәуелсiз үлгiлердiң әдiсiнде өзара тәуелсiз. Оларды құрастыру
үшiн кез келген ұзындықтың негiздерiн таңдайды, желi қосылған сәйкес
нүктелердiң координаталарын өлшейдi, базистiк координаталар жүйесiндегi
өзара бағдарланудың элементтерiн есептейдi және жазықтық, перпендикуляр сол
суреттiң бас базистiк жазықтығына туралы суреттердi басқа түрге өзгертедi.
Нүктелердiң үлгiлерi координатаның нәтижесiнде түсiрудi нормалы
жағдайдың формулалары бойынша есептеуге болады. Осы вариант суреттердiң
сыртқы бағдарлануының элементтерiнiң есептеуiн талап етпейдi. үлгiлер
барлық маршрут үшiн жалпы сапқа тұру үшiн бiрiншi екi және тағы басқалар
қарағанда екiншi үлгiнiң сыртқы бағдарлану операциясын бiрiншi, үшiншi
орындайды, ортақ үлгiнiң сыртқы бағдарлануларын орындайды.
Әрбiр нүкте үшiн сiңiрлердiң фотограмметрия желi қосылған әдiсiнде (35
) коллинеардыдiктi екi теңдеулер қорытынды жасалады, дәнекерлiк X, жердiң
тиiстi нүктесiнiң x және Y, Zтың кеңiстiктiң координаталары бар yның
дәнекерлiк оның координаталары. Әр теңдеудiң әрқайсысы 6 белгiсiзден
құралса, егерде оларопознака үшiн құралса(белгiсiз суреттiң сыртқы
бағдарланулары элементi болып саналады) , болады, және кеңiстiктiң
координаталары анықтауларға жататын нүкте үшiн 9 белгiсiз.
Қолданылған әдебиеттер:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
Дәріс № 14
Тақырыбы: Жерүсті түсірісі
Жер бетiндегi түсiрудi мән. Жер бетiндегi түсiрудiң анықтау және
формулалары. Стереотүсiрудiң негiзгi жағдайлары.
Жерден фотоға түсiру үшiн жабдық
Жердiң фотоға түсiруiн жер бетiндегi фототопографиялық түсiруiнде
фототеодолиттермен орындайды. Инженерлiк және стереофотограмөлшегiш
камералар сонымен бiрге қолданбалы есептердiң шешiмiнде қолданылады, кейде
әуесқойлық фотоаппараттар, камера және кинотеодолиты.
Профильлердi құру растрлық суреттерде орындалатындай жазықтықтағы
рисовка функцияларын қолдана отырып жасалады. Сонымен қатар,
топографиялылық нысанның сандық анықтама процессі екі жағдайда орындалды:
( нысанның контурын құру (контурдың координаталық нүктелерін,
топологиялық байланысын және контурды айналып өту бағыты бойынша жинақтау
жолдарымен орындалады);
( нысанның семантикасын құру (нысанның топографиялық планда
көрсетілетін функционалдық, техникалық және табиғи сипаттарын бейнелеу
арқылы орындалады).
Нысандарды семантикалық толықтыру үшін жер үстіндегі лазерлік
сканирлеу нәтижелерi негізінде жасалған абрис қолданылады. Абристе
аумақтың метрикалық емес сипаттамасы (ағаштар түрі, аумақтың бөлек
фрагменттерінің тағайындалуы, жолдар мен өткелдер жамылғысының
материалдары, тірек материалдары және т.с.с.) көрсетілген. Метрикалық
сипаттамалар, яғни, ағаштардың орташа биіктігі, ағаштар арасындағы
қашықтық, және де ЛЭП тіректерінің биіктігі камеральды жұмыстар жүргізген
кезде скандар көмегімен есептеледі.
Фототеодолиттер әр түрлi конструкцияларда болады және тағы басқа
мiнездемелер кадрдың қалыбы, фокус қашықтық бойынша айырмашылығы болады.
ССРОға геодезия фототеодолиттердi шығарылды, бiрақ елдiң тау
кәсiпорындарына таратуы ең үлкен йендi Цейсс карлдың фирмасының
фототеодолиттiк комплектiн алды. Photheo 19/1318 бұл фирманың фототеодолитi
(камераның оптикалық өсi демек көлденең) аласа сезгiштiктiң тiк орналасқан
фотопластинкаларына жердiң фотоға түсiруi үшiн арналған. Құралдың
атауындағы цифрлары сантиметрлердегi суреттерiнiң камераның фокус
қашықтығының жуық шамамен шамасы және қалыптарын көрсетедi.
Суреттердiң нөмiрлерi 0мен 99бен аралығындағы барабандар арқылы
орнатуға болады камераның бүйiрлеу бет орналасқан. Түсiрудi түрдiң
нұсқағышы 6 жағдайы болады:
A- негiздiң сол нүктесiнен түсiрудi нормалы түр (( = 0()
AL – сөндірілген сол жақ(( = 31.5()
AR – сөндірілген оң жақ (( = -31.5().
B, BL және BR - түсiрудiң варианттары сол, бiрақ фотоға түсiрудi негiздiң
оң нүктесiнен. Бұрыштар көрcетiлген жоғары бөлiмшенiң жоспарының құрастыруы
үзiлулерсiз, ең төменгi аражабында қамтамасыз етедi. Бұрыш сондықтан ( =
31.5( үйреншiктi деп атайды. Бағдар құрылымы - бұл техникалық дәлдiктiң
теодолитi iс жүзiнде.
Фототеодолиттiң затвор және фокусировка құрылымын алмайды.
Йендi Цейсс карл фирмамен UMK 10/1318, 20/1318 және 30/1318-шi әмбебап
өлшеу камера, сонымен бiрге SMK 5.5/0808-шi камераны шығарылды. Жер
бетiндегi фототопографиялық түсiруiнiң жанында, инженерлiк түсiрулердi
орындау үшiн бiрiншiсi бола алады қолдану. Оның комплектiне 12-шi
кернеуiмен затвордың жұмысы және индикатор шам қамтамасыз ететiн
аккумуляторлық батарея кiредi. Затвор жұмыс iстей алады және механикалық.
Екiншi орналасқан объекттердiң фотоға түсiруi үшiн арналған
қашықтықтар 40 метрден аспайтын. Олар 400 немесе 1200 ммдер тұрақты негiзi
болады. Маркшейдерияларда баққұмарлықтарда тау жыныстарының жарықшақтылығын
зерттеуде кәдеге аса алады.
Қолданылған әдебиеттер:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
Дәріс № 15
Тақырыбы: Далалық және камеральды жұмыстар
Қолданылатын жер бетiндегi түсiруге, түсiрудi жобаның құрастыруының жанында
құралдар, нәтижелердi өңдеу. Жер бетiндегi түсiрудi өңдеудiң әдiстерi.
Әр түрлі масштабты карталар мен пландарды жасағанда, сондай-ақ ғылыми
инженер-техникалық,қорғаныс мәселелерін шешкенде қазіргі кезде
фототопографиялық түсіріс әдістері кең қолданылады.Бұл әдіс ұшақта немесе
жер бетінде фотоаппарат арқылы жерді түсіргенде алынатын фототүсіріске
негізделген.Егер түсіріс ұшақ арқылы алынса,онда аэрофототопографиялық
түсірісі деп атайды,ал егер жерде жасалынса, бұл әдіс жер үсті
фототопографиялық түсіріс деп аталынады.
Жер үсті фототопографиялық түсіріс таулы жердің планы мен картасын алғанда
қолданылады, себебі аэрофото түсіріс қолдану мұндай жерлерде тиімсіз,әрі
қауіпті.
Қазіргі кезде топографиялық планды жасаудың негізгі әдісі аэротопографиялық
түсіріс әдісі болып табылады.50-ші жылдары аэротопографиялық әдісті
қолданудың арқасында біздің территорияның 1:100000 масштабты картасын салу
толық аяқталды. Қазіргі кезде ірі топографиялық карталар мен пландарды алу
үшін бұл әдіспен түсіріс жүргізіліп жатыр.
Аэрофото түсіріс әдісін қолдану топографиялық картаны немесе планды алуды
тездетіп қана қоймайды, ол инженерлік құрылыстарды жобалағанда, қалаларды,
ауылшаруашылық жерлерін орналастырғанда, орман шаруашылығында және т.б. жер
туралы жан-жақты деректерді алуға көп себебін тигізеді.
Қолданылған әдебиеттер:
8.1.1 Назаров А.С. Фотограмметрия, -Мн.,2006
8.1.2 Обиралов А.И. Фотограмметрия и дистанционное зондирование –М.,2006
2. ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС
Зертханалық жұмыстар пәннің негізгі қиын есептерін шешеді және
студенттердің өздік жұмыстарын негіздеудің негізгі формасы болып табылады.
Дәл осы сабақта студенттер мәселелерді оңтайлы шешу, өз ойларын еркін
жеткізеді. Осылардың барлығы заманауи маманға қажетті дағдымен және
біліммен қамтамасыз етеді.
Зертханалық жұмыс №1
Жергілікті жердің түсірісімен танысу
Фотосуреттерді кадрлық, панорамдық фотокамералардан, сонымен қатар
радиолокациялық, телевизиондық, инфрақызыл- жылу және лазерлік жүйелерден
алуға болады. Аэрофототүсірісте көбінесе кадрлық фотоаппараттармен алынатын
түсірістер қолданылады. Фотограмметрия теориясында бұндай түсірістер
нысанның орталық проекциясы болып табылады. Нысанның дисторсиясы,
фотоматериалдардың деформациясы және т.б. қателік көздерінен алынған
орталық проекциядан ауытқу түсірістердің немесе аэрофотоаппарат колибровка
мәліметтері бойынша алынады. Фотограмметрияда бірлік суреттер мен олардың
стереокопиялық жұптары қолданылады. Бұл стереопаралар нысанның
стереоүлгісін алуға мүмкіндік береді. Стереопаралар бойынша нысандарды
анықтайтын фотограмметрия бөлімі стереофотограмметрия деп аталады.
Нысан түсірісінің классификациясы
|№ |Классификациялық белгі |Түсіріс түрлері |
|1 |Түсіріс құрылысының |Жер үсті |
| |орналасқан жері | |
| | |аэротүсірістер |
| | |ғарыштық |
|2 |Түсіріс құрылғысының түрлері |фототүсірістер |
| | |сандық |
| | |жылулы |
| | |радиолокационды |
| | |сканерлік |
| | |телевизионды |
|3 |Түсірістердің геометриялық |кадрлық |
| |құрылуы | |
| | |сканерлік |
| | |панорамды |
2. Түсірістің координат жүйесі
1. Түсірістердегі координата өстерінің бағыты координаталық белгілер (сол
координаталық белгіден оң координаталық белгіге ( жерүсті белгілері)
қарай х өсі, ал төменнен жоғарыға қарай у өсі бағытталған) бойынша
беріледі.
1- сурет
1 – цилиндрлік деңгей
2 – сағаттың бейнеленуі
3 – нысан шифры
4 – жылдың айы/ күні
5 – түсіріс нөмірі
4. Бойлық және көлденең жабылулар
2- сурет
Көлденең жабылу Рх=60%.
Бойлық жабылу Ру=30%
5. Түзу стереоэффек түсірістің сол жағын сол көзбен, оң көзбен- оң жағын
көргенде бақыланады ( 3а- сурет- жабылған бөлігі штрихталған). Егер
түсірістердің орнын ауыстырсақ, онда сол көз оң жақ сурет бөлігін, ал оң
көз- сол жақ бөлікті көреді. Нәтижесінде кері стереоэффект байқалады (3б-
сурет).
[pic]
Зертханалық жұмыс №2
Әуе фотографиясының негізгі элементтерін анықтау және олардың
формулалары
1. Бастапқы берілгендер:[pic]
- М 1:25000 топографиялық карта;
- H = 700м + 29м = 729м – фотографиялау биіктігі;
- L[pic] = 23см – 0,23м – түсіріс өлшемі;
- f[pic] = 100мм + 29мм = 129мм – фокус АФА.
2. Түсіріс масштабын анықтау
[pic]m = [pic]
H – фотографиялау биіктігі;[pic]
f[pic] - фокус АФА.
m = [pic] = 5651,16 м.
3. Жергілікті жердің максималды, минималды және орташа белгілерін
анықтау
A max = 230.7 м
A min = 207.9 м
А ср = [pic] = 219,3 м
4. Орташа жазықтықпен максималды превышениясын анықтау
h = [pic] = [pic] = 11,4 м
[pic]5. Фотографиялау базисін анықтау
Bx = Lсн [pic]maac
By = Lсн [pic]maac
Bx, By – жергілікті жердегі көлденең және бойлық базис;
Px, Py – көлденең, бойлық жабылулар;
mach – аэрофототүсіріс масштабы.
6. Фотографиялаудың абсолютті ұшу биіктігін анықтау
Набс = Н + Аср.пл
Набс = Н + Аср.пл = 729 + 219,3 = 948,3 м
7. Көлденең және бойлық жабылуларды анықтау
[pic]
[pic]
Pox, Poy – минимальды жабылу: Pox = 56%, Poy = 20%;
[pic] - пилоттауда кеткен пилотаждық қателік (2- кесте);
Түпнұсқалық негізді дайындау
Түпнұсқалық негізді дайындау жаңартуға арналған негізге байланысты
болып келеді. Төмендегідей әдістер қолданылуы мүмкін:
1. Екі реттен көшіру әдісі
2. Фотохимиялық гравирлеу әдісі
3. Тираждық оттиске өзгертулерді енгізу
Алғашқы екі әдіс мөлдір негізді зерттеуде, сонымен қатар қатты негізді
карталарды жаңартуда қолданылады.
[pic] - тікұшақты басқаруда қателіктері үшін енгізілген навигациялық
түзетулер (1 кесте);
[pic] - рельеф үшін түзетулер.
1 кесте.
Навигациялық түзетулер
| Фотосуреттеудегі |Навигациялық түзетулер, % |
|масштаб | |
| |[pic] |[pic] |
|Ірі 5000 |6 |15 |
|5000…10000 |5 |13 |
|10000…25000 |4 |11 |
|25000…35000 |3 |9 |
|Ұсақ 35000 |2 |7 |
Кесте 2.
Пилоттық түзетулер
|fаф |[pic] |
|> 200 |3 |
|300 |5 |
|500 |8 |
Px = 56 + 3 + 6 + 0 = 65%
Py = 20 + 3 + 15 + 0 = 38%
Bx = 0.23 *(1 – 0.65)* 5651,16 = 454,9 м
By = 0.23 *(1 – 0.38)* 5651,16 = 805,85 м
Алынған нәтижелерді масштабтық картаға ауыстырамыз (1 : 25000)
[pic]bxk = [pic] = [pic] [pic] 18.2 мм
byk = [pic]32.2 мм
8. Барлық территория үшін түсірістер санын анықтау
[pic]
L –маршруттағы түсірістер саны;
K –маршруттар саны;
N = 16 * 6 = 96
M = N * (L + 0.1*L) = 96 * (16 + 0.1 * 16) = 1689,6 м
Зертханалық жұмыс № 3
Аберрации оптикалық және дисторсия үшін
Дисторсия (латынша distorsio — қисаю), суреттегі оптикалық жүйедегі
ауытқулар, осылардың арқасында оъектілер және олардың суреттері арқылы
геометриялық шамаға ұқсас ауытқулар болады, солардың бірі болып оптикалық
жүйенің аберрациясы болады. Дисторсия суреттегі бөліктердің сызықтық ұлғаю
көлемі әртүрлі болып келеді. Дисторсияға жүйесіне беріліп сипатталатын
мысал, суретте көрсетілген. Сол жақта жастыққа ұқсас немесе жағымды болып
келетін дисторсия, ал оң жағында бөшкеге ұқсас дене немесе жағымсыз.
Дисторсия суреттің қатты ықшамдалуын болғызбайды. Дисторсияның оптикалық
жүйесінің санына қатысты дисторсия v = b/b0 - 1, тең болады, мұндағы b0
—дисторсиясыз керемет жүйенің сызықтық ұлғаюы. а b — ұлғаюы. Қатысты
дисторсия % беріліп, сипатталады.
Дисторсия көбінесе фотографикалық объектілерде қолданылады, олар
геодезияда немесе фотограмметрияда қолданылады. Ең жақсы фотообъективтер
үшін v үшін0,5% жақын. Объективтерде, аэрофототүсіріс үшін, дисторсия ~
0,01% тең. Кей жағдайларда (фотообъективтер симметриялық немесе көру
дүрбілері) дисторсияны жойып жіберуге әбден болады.
[pic] Дисторсия. Суреті.
Аберрацияның оптикалық жүйесі (лат. aberratio - еңісі), Суреттің
ауытқулары оптикалық жүйелерде беріледі. Кездейсоқ жағдайларда оптикалық
суреттер анық емес, яғни объектіге және боялған болған соң нақты сәйкес
келмейді екен. Көбінесе аберрация түрлерінен келесідей түрлері мағыналы
болып келеді. Сфералық аберрация – оптикалық суреттің жетіспеушілігінен
туындайды және күн сәулелері, сәулелер оптикалық остен және оптикалық остен
бөлінген кезде (мысалға линзалар) бір нүктеге жиналмайды. Сфералық
аберрация толық түрде арнайы қарастырылатын, есептелінген комбинациялық
линзаларда аралары ашылған. Кома – оптикалық суреттің, оптикалық жүйе
арқылы күн сәулелерінен пайда болған. Оске байланысты қарапайым линза үшін
дақтың өлшемі линзаның шаршы радиусына және күн сәулесінің бұрыш
пропорционалды. Үлкен бұрыш еңісіне байланысты остердің аберрациясы
астигматизм деп аталады. Аберрация оптикалық жүйенің дисторсиясы деп
аталады. Суреттерде сызықтық ұлғаюы бірдей болмайды және олар объектілер
және олардың суреттері арасындағы геометриялық қателіктерге әкеледі.
Оптикалық жүйесі аберрация түрлерінің бірнешесіне сәйкес келеді.
Аберрациялардың қиын оптикалық жүйелерде бақылау линзалардың
шығарылуымен және қиын есептерді көрсетеді екен. Аберрация түрлерінің осы
немесе басқа түрлері көбінесе, оптикалық жүйенің сәйкес келуімен
сипатталады екен. Оптикалық жүйелердің саналған аберрациялары геометриялық
деп аталады. Оптикалық жүйелерде суреттердің алынбауы толқындық табиғи
жарықпен тығыз байланысты. Олар диафрагмаларға дифракция болып енеді,
сонымен қатар линзалардың әйнектеріне және т.б. Дифракцияның аберрацияның
оптикалық жүйесіне қарағанда онша коп емес.
Күннің дифракциясы
Күннің дифракциясы қысқа жолақтағы мөлдір немесе мөлдір емес денелерде
күннің таралуы болып табылады. Сонымен қатар, күннің түзу сызық бойымен
таралады, яғни геометриялық оптиканың заңында сөгістің пайда болуы. Содан
кейін, күннің дифракциясы экранда нүктелі көздердің мөлдір емес көрсетуі
геометриялық оптиканың заңында сәйкес келеді. Ол сол сәтте көлеікеден
күнге қарай қара түсті дифракциялық сызықтардан алшақ болу керек. Өйткені,
дифракция барлық толқындық қозғалыстарға сәйкес келеді, оның күн
дифракциясының ашылуы 17 ғасырда итальян физигі және астрономы Ф.
Гримальдидің көмегімен ашылған және оның себебі болып 19 ғасырдағы
француз физигі О. Френелем сипатталған, яғни толқындық табиғи жарықта
себептердің бірі болып саналды.
Күн дифракциясы Гюйгенса- Френеля принцип теориясына негізделген. Күн
дифракциясының сапалы түрде қарастырылуы қарапайым әдістермен Френел
зоналарымен құрылады. Егер де жолақтың саны зоналардың жұп санына теі
болса, онда дифракциялық суреттің ортасында қара дақ пайда болады, ал егер
де тақ сан болса, зоналардың саны ашық болады. Орталықтан дөңгелек экранға
дейін Френель зоналарының санымен сипатталады, яғни ашық дақ пайда болады.
Күн дифракциясын 2 түрлі жағдаймен ажыратады, сфероидтық толқын
дифракциясында жолақтардың өлшемі Френель зоналарымен салыстырылады, яғни
[pic]
мұндағы b - жолақтардың өлшемі, z – экраннан бақыланатын нүктеге дейін
арақашықтық, l – толқын ұзындығы (Френель дифракциясы), және күн
дифракциясы параллельді шағылысуда
[pic]
(Фраунгофер дифракциясы).
Күн дифракциясында үлкен тәжірибелік мағынасы болып тесіктер болып
саналады. Параллельді біріккен монохроматикалық жарықты тесіктерде
жарықтандырудан кейін экранда қара және ашық жолдардың реті пайда болады,
олар өздерінің интенсивтілігі үшін тез арада жойылады. Егер де жарық
тесіктің жазықтығына перпендикуляр түссе, онда орталық жолға қатысты
симметриялық болып келеді, ал енді жарықтану экранның бойымен периодты
түрде өзгереді j, бұрыш бойынша нөльге айналады j, sin j = m/lb (m = 1, 2,
3 ....) болады. Аралық жарықтану үшін максималды мағынаға ие болады.
Негізгі максимум болып m = 0, мұндағы sin j = 0, яғни j = 0. Келесі
максимумдер, негізгіге қарағанда көлемі жағынан азырақ, сәйкесінше мағынаға
тең j, шарттардан анықталған: sin j = 1,43 l/b, 2,46 l/b, 3,47 l/b және
т.б.
Орталық тесіктің ені азайған сайын ашық жол ұлғая береді, ал берілген
тесіктің ені бойынша минимумдер мен максимумдер жағдайы l-ге байланысты,
яғни жолдар арасындағы арақашақтық көп, 1-ге қарағанда. Сондықтан да ашық
жарықтың суретте әртүрлі түстерге сәйкес келеді. Сонымен қатар негізгі
максимум барлық 1-ге ортақ болады және ашық жол түрінде келеді.
Егер де бірдей 2 параллельді тесіктер болса, онда олар бір біріне
сәйкес дифракциодық суреттер береді, ондағы максимумдер сәйкесінш е
ұлғаяды. Бир тесіктен екіншіге сәйкес толқындардың интерференциясы болады,
олар суретті қиындатады. Нәтижесінде минимумдер бұрынғы орындарында болады,
яғни бұл тесіктер бойынша жарықтың жіберілетін бағыты емес. Сонымен қатар,
байланыс бағыттар бойынша жарықтың жіберілуі сәйкес жойылады, бұрынғы
минимумдер болып келесілер анықталады: b sin j = l, 2l, 3l, ..., қосымша
минимумдер d sin j = l/2, 3l/2, 5l/2, ... (d – тесіктердің өлшемі b мөлдір
емес аралықпен а), негізгі максимумдер d sin j = 0,l, 2l, 3l, ..., яғни
екі негізгі максимумамдер арасында қосымша бір минимум орналасады, ал
максимумдер бір тесікке қарағанда жіңішке болып келеді. Тесіктердің саны
көбейген сайын, бұл оларды одан әрі жарқын етеді.
Күн дифракциясы тұманды орталарда бұлыңғырт болып келеді, мысалы,
шаңдарда, бұлтты кездерде және т.б. Күн дифракциясына спектрлі құрылғылар
қызметі негізделеді, олар дифракциялық тормен болады (дифракциондық
спектрометрлермен). Күн дифракциясы оптикалық құрылғылардың шектерін
анықтайды (телескоптер, микроскоптер және т.б.). Күн дифракциясының
көмегімен суреттің дәл көздері (мысалға, телескоптағы жұлдыздар) шеңбердің
диаметрі сияқты түрге ие болады lflD, мұндағы D - объективтің диаметрі, а
f – фокустық арақашықтығы. Лазерледің шағылысып, бөлінуі де күн
дифракциясына байланысты. Сонда бөлініп D диаметрі арқылы, объективі j ~
l/D формуласы арқылы анықталады.
Зертханалықжұмыс №4
АФА-41 аэрофотоаппараттарындағы құрылғы
АФА-да ерекшеленеді:
1) камералық бөлігін
2) объективтік бөлігін
3) кассеталық бөлігін
4) аэрофотоқұрылғыны (АФУ)
5) командалық құрылғы
Жұмыс схемасы –1 мазмұннан қарау
АФА Камерасы – қатты, күн өткізбейтін. Үстіңгі бөлігінде шаршы бөлігі
бар, онда камерада касета пленкамен орнатылған. Камераның үстіңгі
бөлікгінің шеті, онда түсіріс кезінде пленка ығысады, оны қолданбалы рамка
деп атайды. Қолданбалы рамканың өлшемі АФА 18х18 см тең. Қолданбалы
рамкада тісті өтімдер бар, оларды координаталық белгілер деп атайды. Олар
аэрофототүсірістерде және негізгі анықталатын түсіріс нүктесінде басылады.
Кейбір АФА құрылғылары түсіріс алған сайын әр бір суретте дөңгелек
деңгейді, сағаттарды, түсіріс нөмірлерінің ретін, камереның фокустық
арақашықтығын алады екен.
Камераның төменгі бөлігінде объектив орналасқын, ол түсіріс
объектісінің пленкасына жобаланады. Объектив қолданбалы рамканың
жазықтығына негізгі оптикалық оске перпендикуляр болып орналасқан. Объектив
орталығынан АФА қолданбалы рамканың жазықтығына дейін тұрақты және ол
камераның фокустық арақашықтығы f (берілген жағдайда 200мм). АФА-41
комплектуется светофильтрлерімен, сары, сарғыш және қызыл, олар спектрдегі
көгілдір түстерге иелік етеді.
Кассета – бұл жарық өткізбейтін қорап, онда фотопленка орналасады.
Кассетада екі катушкасы бар пленканы айналдыру механизмі бар. Олардың
біреуінде фотопленка оралған, ал екіншісінде пленканың соңы оралған. Пленка
фотоға түсіру шарттарына сәйкес бір катушкадан екінші катушкаға қарай
айналады. Кассетада фотоға түсіру процесінде пленканы дұрыс түзету үшін,
онда түзету үстелі орнатылған. Ол объективке ашылу алдында қолданбалы
рамкаға пленканың шеті түседі, содан қысылады екен.
Кассетаның механизмі кассетада орналастырылған электромотордың
көмегімен жүргізіледі. Кассетаның қалпағында кассетадағы пленканың қоры
және қолданбалы рамка горизонталь жағдайға иеленетіндей түсірістің алдында
АФА орнатуға арналған деңгейдің көрсеткіші бар.
Электроэнергия АФА мотоларына командалық аспап арқылы немесе белгілі
бір уақыт интервалы арқылы тоқты өткізетін интервалометр арқылы жіберледі.
Түсірістердің моменттері арасындағы интервал фотоға түсірудің базисі мен
ұшақтың жолдық жылдамдығына байланысты анықталады.
АФА жұмысының циклы келесі әрекеттердің жиынтығынан тұрады:
- электроэнергия жіберу
- тегістейтін үстелді түсіру
- пленканы жазықтыққа тегістеу
- қажетті уақытқа объективті ашу (экспозиция)
- тегістелетін үстелді көтеру
- пленканы бір кадрға қайта орау.
Аэрофотоорнату (АФО) – онда АФА люктың астында құрастырылады. Қарапайым
АФО сақина тәрізді металл каркас пен оның ішінде бекітілген кардандық
құрылғыдан тұрады. Каркас ұшақтың корпусына серіппелі амортизаторлардың
көмегімен тіреледі. Кардандық құрылға осьтерде біреуі басқада орнатылған үш
сақинадан тұрады. Екі ішкі сақиналар екі өзара перпендикуляр осьтердің
маңында иілуі мүмкін, ал үшінші сақина өзінің жазықтығында бұрыла алады.
Үшінші сақинаға (ішкі) АФА бекітіледі. Кардандық құрылға АФА-ны кез келген
бағытқа иілуге, сонымен қатар оптикалық осьтің маңында бұруға, яғни оны
қажетті жағдайға орнатуға мүмкіндік береді. АФА-ны орнатқаннан кейін оны
бекітілген винттермен белгілейді. Қарапайым АФО-ды қолдану 3° аспайтын
кездейсоқ бұрыштардың иілуімен аэрофототүсірістерді алуға мүмкіндік береді.
1956 жылдан бастап гирореттелген АФО-лар қолданыла бастады. Онда кардандық
сақиналардыңң осьетрі ұшақтың жантайтуы кезінде АФА-ны бұрынғы орнатылған
жағдайда ұстап тұратын, яғни қолданбалы рамканың горизонтальдығын сақтайтын
гироскоптармен байланыстырылған. Бұл 30-40’ кем емес жантайтудың
кездейсоқ бұрыштарында аэрофототүсірісті алуға мүмкіндік береді.
Сурет 1
Зертханалықжұмыс №5
Photheo 19/1318 фототеодолитінің құрылғысы және қолданылуы
Тапсырма: фототеодолиттің принциптік схемасын үйрену
Мақсаты: фототеодолитпен жұмыс істеу принципі мен құрастырмалы
бөлігімен танысу
Түсірістік аспап жерүсті стереофотограмметриялық түсірісі үшін
арналған. Ол фотокамера мен теодолиттен тұратын жүйеден құралған. Сондықтан
аспап фототеодолит деп аталады.
Осы екі негізгі түйіндерінің конструктивті байланысы бойынша
фототеодолиттерді екі топқа бөлуге болады:
1 топ: фотокамера мен теодолит бірге қосылған аспаптар. Фотокамераның
астында орналасқан теодолит түсіріс кезіндегі камераны бағдарлау үшін ғана
емес, сонымен қатар фотоға түсіру базистерін абйланыстыру үшін де қызмет
етеді.
2 топ: фотокамералар мен теодолит жеке орналасқан теодолиттер. Мұндай
жағдайда фотокамера фотоға түсіру базистеріне қатысты берілген жағдайда
фотокамераның оптикалық осін орнатуға мүмкіндік беретін оңайлатылған бұрыш
өлшегіштік құрылғымен (оптикалық) жабдықталған.
Photheo 19/1318 фототеодолиті фототеодолиттік жинақтағы басты аспап
болып табылады. Ол жеңіл қорытпадан жасалған қатты фотокамераға иеленген.
Алдыңғы панелінде объектив, артқысында – объективтің фокалды жазықтығында
қолданбалы рамка орналасқан. Фотосуретке түсіру кезінде оған
фотопластинкалар берік қысылады. Фотокамера тіреуде орнатылады және винтпен
белгіленеді. Үстіңгі жағында бағдарланатын құрылғы бекітілген. Атмосфералық
мұнараның зиянды әсерін азайту үшін объективке сары жарықфильтрі бұрап
кигізіледі.
Объектив фотопластинка жазықтығына параллель оны жоғары немесе төмен
орын ауыстыруға мүмкіндік беретін суппортта орнатылған. Объективтің
центрлік жағдайында пайдалы кескін бұрышы горизонталь бойынша 47 және
вертикаль бойынша 34.
Объектив 30 мм жоғары ауыстырылғанда кескін бұрышы вертикаль бойынша
26-ға, ал 45 мм ауыстырылғанда 29-ға артады.
Объективьі ауыстыру автоматты түрде экспонирлеу кезінде түсірістің
шетінде оптикалық көрсткіштің көмегімен белгіленеді. Көрсеткіш – бұл енсіз
саңылау түріндегі диафрагмасы бар оптикалық трубка болып табылады. Объектив
затворға иеленбеген, сондықтан да экспонирлеу объективке кигізілетін
қалпақшаның көмегімен қолмен жүргізіледі.
Қолданбалы рамкада әрбіреуінде үш тіспен кесілген төрт координаталаық
белгілер бекітілген. Қарама-қарсы белгілердің тесіктерінің центрі арқылы
жүргізілген сызықтар түсірістің координаттық осьтерінің орнын анықтайды.
Қолданбалы рамканың астында камернаның фокустық арақашықтығының мәні
кескінделген пластинка бекітілген. Рамканың сол жағында 0-ден 90 дейінгі
регистратор және төменде көрсетілген оптикалық камераның алты жағдайы үшін
әріптердің жинағы бар түсіріс 9 түрінің көрсеткіші орналасқан:
Базистің сол жақ нүктесінен түсіріс кезінде :
А – нормалы
AL – сол жаққа ауытқу
AR – оң жаққа ауытқу
Базистің оң жақ нүктесінен түсіріс кезінде :
B – нормалы
BL – сол жаққа ауытқу
BR – оң жаққа ауытқу
Оптикалық осьтің стандарттық ауытқуы түсіріс жағдайында солға немесе
оңға ауытқу 31(30(00( құрайды:
Фототеодолиттік жинақ келесіден тұрады:
1) фототеодолит Photheo 19/1318 – 1дана
2) теодолит – тахеометр Theo – 020 – 1 дана
3) рейка Bala – 1дана
4) кассеталар жинағы 24 дана
5) маркалар – 3дана
6) жіптік тіктеуіштер – 3дана
7) штативтер – 3
8) қапталған деңгей – 2дана
9) юстировкалық құрылғы – 1дана
10) тіреуіштер – 3дана
жұмысқа дайын фототеодолит келесі шартарға ие болу керек:
а) аспап айналуының вертикаль осі бағдарланған құрылғының айналуына
сәйкес келеді;
б) камераның оптикалық осі айналудың вертикаль осімен қиылысады;
в) камераның оптикалық осі айналудың вертикаль осіне перпендикуляр;
г) цилиндрлік деңгейлеуіштің осьтері айналудың вертикаль осіне
перпендикуляр;
д) бағдарлы құрылғының призманың айналу осі ЗТ визирлі осінің аспаптың
айналу вертикаль осіне перпендикуляр;
ж) түсірістің координаттық осьтері, қиылысу нүктесі түсірістің басты
нүктесіне сәйкес келеді және х осі айналудың вертикаль осіне перпендикуляр.
Фототеодолиттің құрамдық бөліктері:
1 – объектив;
2 – қолданбалы рамка;
3 – координаталық белгілер;
4 – фотокамера;
5 – станциялар нөмірінің регистраторы;
6 – түсіріс түрін нұсқағыш;
7 – тіреуіш;
8 – винт;
9 – суппорт;
10 – кассеталық рамка;
11 – шағын дабыл;
12 – көру құбыры;
13 – есептегіш микроскоп;
14 –жалпы корпус;
15 – бекітілетін винт;
16 – жүргізілетін винт;
17 – иілу бұрышының есебі үшін шағын дабыл;
18 – есептеу шеңбері.
Зертханалықжұмыс №6
Стереоқұралдар
Стереограф (от стерео... және ...граф), сәулелер арасындағы байланыстарымен
механикалық жобалау дың әмбебап стереофотограмметриялық құрал; 3°
дейінгі иілу бұрыштары бар аэротүсірістер бойынша топографиялық карталарды
құрастыруға қызмет етеді. Стереограф 20 ғасырдың 50 жылдары Ф. В.
Дробышевпен ұсынылған және қысқаша атауға иеленген – ДС – Дробышев
стереографы .. Аэротүсірістер 1 әрқашан горизонталь орналасады.
[pic]
Стереопроектордың сызбасы.
Зертханалықжұмыс №7
Аэротүсірістер бойынша карталарды жаңартудың жалпы технологиялық сызбасы.
1. Техникалық жобаны құру.
2. Аэрофототүсіріс.
3. Дайындық жұмыстары.
4. Түсірістерді фотограмметриялық өңдеу.
5. Түсірістерді дешифрлеу.
6. Картаны түзету.
7. Далалық ізденістер.
8. Түпнұсқалық негізді дайындау.
Техникалық жобаны құру.
Техникалық жобада жұмыстың көлемімен технологиясы және ақшалай
шығындар анықталады, жаңартылған картаның шығарылу мерзімімен масштабы
және ауданның физика географиялық жағдайы көрсетіледі.Картаны жаңартудың
қорытындысы туралы нәтиже беріліп, өзгертулерге байланысты аудандарды
белгілейді. Анықталған аудандардың картография геодезиялық жағдайы туралы
мәліметтер беріледі.Аэрофототүсірістердің параметрлері көрсетіледі.
Өткізуге жататын карталармен материалдардың тізімі өткізіледі. Жұмысты
ұйымдастыру жағдайы туралы нұсқама беріледі.
Аэрофототүсіріс.
Аэрофототүсіріс топографиялық карталарды жаңарту бойынша жұмыстарды
бастамас бұрын бір жыл көлемінде жүргізіледі. Алынған аэрофототүсірістік
материалдар негізгі технкиалық талаптарға (ОТТ, НЛФ) сәйкес болуы керек.
Техникалық талаптарды құрау кезінде қажет болған жағдайда
аэрофототүсіріске екі масштабты фотографиялау ( негізгі және көмекші
аэрофотоапараттармен) жұргізіледі.
Жергілікті жердің физика –географиялық жағдайымен қабылданған
комеральдық түзету технологиясы бойынша картаның мазмұнына ұсынылады:
|Жаңартылғ|Негізгі аэрофототүсіріс |Көмекші аэрофототүсіріс |
|ан | | |
|картаның | | |
|масштабы | | |
| |Масштаб |Фокустық |Масштаб |Фокустық |
| | |ара | |ара |
| | |қашықтық | |қашықтық |
| | |АФА | |АФА |
|1 : 50 |1 : 25 000 |200 |- |- |
|000 | | | | |
| |1 : 35 000 |100 – 140 |- |- |
| | | | | |
| |1 : 50 000 |100 |1 : 25 000* |200 |
* - аэротүсіріс форматы 30Х30см.
Зертханалық жұмыс №8
Аэрофототүсірістік жұмыстарды техникалық жобалау
Бастапқы берілгендер – 1 қосымшадан қара
Негізгі аэрофототүсірістік элементтер:
1. АФА - АФА41 түрі
2.Кадр форматы - 18х18см
3.Обьективтің фокустық арақашықтығы - f=100мм
4.Түсіріс масштабы – 1:27000
7.Ендік және бойлық бойынша трапеция өлшемі - Lλ=25.5км, Lφ=37.1км
Нысандардың барлық ауданы келесі жағдайларға сүйене отырып қана
түсірістік аудандарға бөлінеді:
1.Берілген масштабқа арналған ауданның максималды көлемі - Lλ=105км,
Lφ=37км
2.Бір түсіріс ауданына кіретін трапецияның орташе деңгейлері 0.2Нф
дейін ажыратылуы мүмкін;
Нф=f*m=100мм*27000=2700000мм=2700м
0.2Нф=0.2*2700м=540м
Соңында 10 түсіріс ауданы алынады.
Әр ауданға бөлінеді:
1).Набс=Нф+hор.ес.
1.h ор.ес.=980м, Набс=4980м
2.h ор.ес.=192м, Набс=4192м
3.h ор.ес.=333м, Набс=4333м
4.h ор.ес.=1049м, Набс=5049м
5.h ор.ес.=1731м, Набс=5731м
6.h ор.ес.=248м, Набс=4248м
7.h ор.ес.=236м, Набс=4236м
8.h ор.ес.=350м, Набс=4350м
9.h ор.ес.=1284м, Набс=5284м
10.h ор.ес.=281м, Набс=4281м
2)Түсірістің көлденең жабылулары және фотографиялау базисі:
Рх= Рх0+∆Рн+∆Рh
Рх0=60%
∆Рн=2%
∆Рh=∆h/Нф*(100- Рх0)= ∆h/Нф*40
Bx=lx*m/100*(100- Рх)
1. ∆Рh=5%, Рх1=67%
Вх1=2400м
2. ∆Рh=2%, Рх2=64%
Вх2=2600м
3. ∆Рh=5%, Рх3=67%
Вх3=2400м
4. ∆Рh=10%, Рх4=72%
Вх4=2000м
5. ∆Рh=5%, Рх5=67%
Вх5=2400м
6. ∆Рh=3%, Рх6=65%
Вх6=2500м
7. ∆Рh=3%, Рх7=65%
Вх7=2500м
8. ∆Рh=4%, Рх8=66%
Вх8=2500м
9. ∆Рh=18%, Рх9=80%
Вх9=1440м
10. ∆Рh=5%, Рх10=67%
Вх10=2400м
3)Бойлық жабылу мен бойлық базис:
Ру=30+70*∆h/Нф
Bу=lу*m/100*(100- Ру)
1.Ру1=39%
Ву1=4400м
2.Ру2=34%
Ву2=4800м
3.Ру3=38%
Ву3=4500м
4.Ру4=47%
Ву4=3800м
5.Ру5=39%
Ву5=4400м
6.Ру6=35%
Ву6=4400м
7.Ру7=35%
Ву7=4400м
8.Ру8=37%
Ву8=4500м
9.Ру9=61%
Ву9=2800м
10.Ру1=39%
Ву10=4400м
4)Аудандағы түсірістердің саны:
К1=Lx/Bx+2 (ұзындық бойынша түсірістер саны) K2=Ly/By+1
(ені бйынша саны)
1.24.8/2.6+2=13
1.37.2/4.4+1=10
2.102/2.6+2=42
2.37.1/4.8+1=9
3.76.5/2.4+2=34
3.37.1/4.5+1=10
4.76.5/2.0+2=41
4.37.1/3.8+1=11
5.51/2.4+2=24
5.37.1/4.4+1=10
6.76.5/2.5+2=33
6.37.1/4.4+1=10
7.76.5/2.5+2=33
7.37.1/4.4+1=10
8.76.5/2.5+2=33
8.37.1/4.5+1=10
9.102/1.44+2=73
9.37.1/2.8+1=15
10.76.5/2.4+2=34
10/3.7/4.4+1=10
Онда аудандағы түсірістердің жалпы саны: К=К1*К2
1.К=130 6.К=330
2.К=378 7.К=330
3.К=340 8.К=330
4.К=451 9.К=1095
5.К=240 10.К=340
5)Әрбір ауданға арналған пленка саны:
Кп=60/(0.18*К+0.02*(К-1)+4)
1.Кп=30м=0.5кат
6.Кп=70м=1.2кат
2.Кп=80м=1.3кат
7.Кп=70м=1.2кат
3.Кп=72м=1.2кат
8.Кп=70м=1.2кат
4.Кп=94.2м=1.6кат
9.Кп=223м=3.7кат
5.Кп=52м=0.9кат 1
.Кп=72м=1.2кат
Пленканың жалпы саны – 20 катушка
Бастапқы берілгендер
1- қосымша
|№ |Трапеция номенклатурасы |hmax, м |hmin, м |
|35 |S-41-133-В,Г |520 |130 |
|36 |-134-А,Б |693 |254 |
|37 |-В,Г |375 |42 |
|38 |-135-А,Б |317 |0 |
|39 | -В,Г |236 |0 |
|40 |R-40-7-Б |34 |0 |
|41 | -Г |56 |0 |
|42 |-8-А,Б |123 |37 |
|43 | -В,Г |117 |0 |
|44 |-9-А,Б |268 |48 |
|45 | -В,Г |283 |0 |
|46 |-10-А,Б |611 |111 |
|47 | -В,Г |661 |121 |
|48 |-11-А,Б |511 |154 |
|49 | -В,Г |556 |172 |
|50 |-12-А,Б |522 |167 |
|51 | -В,Г |534 |183 |
|52 |R-41-1-А,Б |490 |111 |
|53 | -В,Г |410 |126 |
|54 |-2-А,Б |312 |63 |
|55 | -В,Г |302 |87 |
|56 |-3-А,Б |154 |0 |
|57 | -В,Г |121 |10 |
|58 |-14-А,Б |227 |56 |
|59 | -В,Г |246 |31 |
|60 |-15-А,Б |131 |0 |
|61 | -В,Г |179 |25 |
|62 |-16-А,Б |112 |0 |
|63 | -В,Г |107 |0 |
|64 |-26-А,Б |201 |47 |
|65 |-27-А,Б |196 |34 |
|66 |-28-А,Б |112 |37 |
|67 |-29-А |101 |0 |
Зертханалық жұмыс №9
Ұсақ масштабты түсірістің географиялық байланысын орындау. Түсіріс
масштабын анықтау.
Жергілікті жерге түсірісті географиялық байланыстыру келесі этаптардан
тұрады:
1) түсіріс ауданын тағайындау;
2) опознактарды таңдау;
3) опознактардың және түсірістің көздік нүктесінің географиялық
координаталарын анықтау;
4) байланыс жүйесін құру.
Түсіріс ауданын тағайындау түсірістегі және картадағы бейнелерді
салыстыру арқылы жүзеге асады. Жалпы контурды анықтау керек: жағалық
сызықтардың бейнесі, өзен және тау жүйесі.
Опознактар – карта мен түсірістерде байқалған дәл контурлық белгілер.
Бір- бірінен максималды алыстатылған 3-4 нүктелерді таңдау керек.
Нүктелерді түсірісте белгілеп, нөмірлеу керек (1- сурет). Түсірістің
негізгі нүктесінің орналасуын координа белгілері арқылы анықтауға болады (
2- сурет).
[pic]
1- сурет [pic]
1- сурет
Картадағы географиялық координаталар торын қолдана отырып байланыс
нүктелерінің географиялық координаталарын анықтау. Нәтижелерін кесте № 1
толтыру.
Кесте № 1
|№ п / п |Байланыс нүктелері |φ˚ (ендік) |λ˚ (ұзақтығы) |
|1 |2 |3 |4 |
| | | | |
Байланыс схемасы картаға қатысты түсірістің жағдайын көрсету керек (3-
сурет)
[pic]
Түсірістің масштабын анықтау үшін келесі формуланы қолдануға болады:
1 / mсн = lсн / Lк * mк ,
мұндағы Lк, lсн – картадағы және түсірістегі сәйкес кесінділердің
ұзындығы;
mк, mсн – түсіріс пен карта масштабының бөлімдері.
Түсіріс масштабын екіден кем емес қашықтық бойынша анықтау керек.
Мысалы, 3-суретте бұл қашықтық оп. 1- оп. 2- оп. 3. Өлшеулердің нәтижелері
мен мәндерін № 2 кестеге толтырылады.
Кесте № 2
|№ п / п |Опознаки |lсн, мм |Lк, мм |1/mсн |1/mср |
|1 |2 |3 |4 |5 |6 |
| | | | | | |
Екі қашықтық бойынша есептелген масштабтың екі мәні масштаб бөлімінің
үшінші белгісінің бірлігінен көп емес ерекшеленуі тиіс. Егер айырмашылық
белгіленген мәннен асып кетсе, онда нүктелерді, қашықтықтарды өлшеуді,
есептеулерді тексеру қажет.
2 кестенің 6 графасында түсіріс масштабының орташа мәні жазылады.
Зертханалық жұмыс №10
Әуе перспективалы фотосуретке түсірудің негізгі элементтерін есептеу
Аэрофототүсірістің геометриялық параметрлеріне жататын, дешифрлеу
нәтижелеріне әсер ететін фотосуретке түсіру базисін "В" және фотосуретке
түсіру биіктігін "Н" есептеу. Аэрофототүсіріс форматы lx х ly = 13 х 18 см
тең. Қалған бастапқы мәліметтер әрбір вариант үшін кестеде келтірілген.
вариант № 12345678910мәліметтерm14000120001800075002500050001800010000450025000fк, мм1007014021010035070350210140Р %65606364686670626769
Есептеу үшін келесі формулалар қолданылады:
1. Н = fк * m, мұндағы
fк – түсірістік камераның фокустық арақашықтығы;
m – аэрофототүсіріс масштабының бөлімі
2. b = [pic]* (100 – Р %),
B = b*m,
Мұндағы b – аэрофототүсіріс масштабындағы фотосуретке түсіру базисі,
Р % - бойлық жабу.
Зертханалық жұмыс №11
Түрлі-түсті аэрофототүсірістер
Оның ландшафттар мен жеке объектілерін натуралды түсте орындау мақсатында түрлі-түсті аэрофототүсірістер, жергілікті жерді ауадан фотосуретке түсіру. Жіберу арқасында жергілікті жердің түсті айырмашылығы түрлі-түсті аэрофототүсіріс кезінде аэротүсірістердің хабарлылығы және оларды дешифрлеу мүмкіндігі артады. Түрлі-түсті аэрофототүсіріс көпқабатты аэропленкадағы электромагнитті толқындардың спектрінің көрінетін бөліктерінде көк, жасыл және қызыл зоналарында немесе үш жеке аэропленкада келесі оптикалық бірлесуге бірзоналы кескіндерді жалпы түстіге сәйкес боялатын түсірістер арқылы орындалады. Соңғы әдіс дәлірек және бөлшектердің дифференциалды көшімесін алуға мүмкіндік береді, бірақ ол қазіргі уақытта күрделірек және қымбатырақ. Түрлі-түсті аэрофототүсіріске кейде спектрозоналы аэрофототүсіріс деп аталатын өзгертілген шартты түстердегі әуелік фотосуретке түсіруді жатқызады.
Түрлі-түсті аэрофототүсіріс үшін көпқабатты аэропленкалардан негативті және қайтқыш пленкалар қолданылады. Түсті негативті аэропленка іздердің массалық дайындауына арналған және фотосуретке түсіру шарттарының кең диапазонында түсіріс жүргізуге мүмкіндік береді. Себебі оны фотоөңдеу процесінде өзгертуге болады. Осы аэропленканың әрбір қабаты үшін бояғыш заттардың түстері зона сәулесінің түсіне оның спектральды сезімталдығына байланысты таңдалады. Түсті қайтқыш аэропленканы қолдану жергілікті жердің позитивті кескінін алуға мүмкіндік береді. Сонымен бірге осы аэропленкада түрлі-түсті аэрофототүсіріс қатал шектелген шарттарда орындалады. Түрлі-түсті аэрофототүсіріс сол аэрофотоаппараттармен ( жоғарыендікбұрыштықтан басқа) және қара-ақ фотоматериалдарда пландық және перспективалық аэрофототүсірістегі сол биіктіктерден жүргізіледі. Түсті аэротүсірістердің бейнелеу қасиетін арттыру үшін аэрофотоаппараттарды хроматикалық аберрацияға қатысты жақсартылған объективтермен және түсіріс кезінде сәуле шашу үшін лайықты – блендалармен жабдықталған. Түсті аэрофильмдерді көрсету ережеге сәйкес автоматтандырылған болып табылады. Фотошығару қағазда немесе пленкада, ал жоғары дәлдікті өлшеуді қамтамасыз ету үшін - шыныда орындалады. Түсті фотошығаруда көшірмелі электронды – жартылайавтоматты құралдар қолданылады. Картографиялық жұмыстар үшін түсті аэрофильмдерден түсті іздер ғана емес, сонымен қатар қара-ақ (материал аралық ретінде) та жасалады. Ландшафттардың немесе жергілікті жердің жеке объектілерінің түсті аэротүсірістері бойынша үйрену кезінде, сонымен қатар солар бойынша түрлі карталарды құрастыру кезінде дешифрлеу үшін (стереоскопы немесе интерпретоскопы) қарапайым құралдар және де стереофотограмметриялық құралдар қолданылады.
Фотоэлектронды аэротүсіріс
Фотоэлектронды аэротүсіріс көрсетілген объектілермен электромагнитті толқындарды алуға, оларды күшейтуге және электронды-оптикалық жолмен көрнекті бейнеге қайта құруға, содан соң оны түрлендіргіш экраннан фотопленкада орындауға (аппаратураның сақтаушысының жылдамдығымен бірге қозғалатын) мүмкіндік беретін сканерлейтін аппаратурасымен әуеден және ғарыштан жергілікті жердің түсірісі. Фотоэлектронды аэротүсіріс кезінде жүйелі бейнелердің құрылуы оларды разверткалау жолымен орындалады: көлденең бағытта – сканерлейтін құрылғы жұмысы есебінен, ал бойлық бағытта – сақтаушы қозғалысының есебінен. Фотоэлектронды аэротүсіріс спектрдің көрнікті бөлігімен де және оның шегінің сыртында орындалады. Фотоэлектронды аэротүсірістің практикалық қолданылатын түрлерінің ішінде инфражылу және радиолокационды аэротүсірістер көбірек иеленген. Олардың әрбіреуі ережеге сәйкес түсірістік жұмыстардың режимдері мен өзіндік шарттары бар. Фотоэлектронды аэротүсірістер жергілікті жердің жалпы бейнесі бойынша қарапайым аэротүсірістерді еске алады. Бірақ олар жерүсті объектілердің ішкі түрін емес, ал олардың жылулық қасиетін немесе осы түсірістерді қосымша мәлімет негізі ретінде қолдануға мүмкіндік беретін радиотолқындар бейнесінің сипаттамасын көрсетеді.
Фотоэлектронды аэротүсірісді дешифрлеу аэротүсірістердің принциптік негізіндегідей орындалады, бірақ берілген жағдайда нақтыланған бейнемен жұмыспен кедеседі және табиғи және техникалық факторлардың санын ескеріледі. Инфражылу аэротүсіріс (инфрақызыл нефотографиялық, ИК – термалы) пассивті фотоэлектронды аэротүсірістің санына жатады (яғни және ұзындығы 1,2–25 мкм толқындар диапазонында жергілікті жер объектілерін жеке жылу шығару регистрациясы үшін арналған.
Зертханалық жұмыс №12
Аналитикалық кеңістік фототриангуляция.
Зертханалық жұмысты өткізудің мақсатына студенттерді аналитикалық әдіспен кеңістік фототриангуляцияның негізгі процесстерімен таныстыру болып табылады.
Жұмысты орындау нәтижесінде студенттер міндетті:
Фототриангуляция жобасы туралы ақпаратты болуға.
Нүктелерді бақылау үшін журнал тізімен белгілеуге.
Х ,У координаталарын және паралакстарды өзгерту әдістемесін үйрену.
Тірек, фотограметриялық ( байланыстырушы) және трансформациялық х-тік нүктелерден басқа
әрбір стереопараларды келесі нүктелер белгіленеді:
∆ - тірек нүктелері
: - фотограметриялық ( байланыстырушы) нүктелер
□ - орталық байланыстырушы нүкте
+ - бақылау нүктесі
○ - судың жылжуы
○ - трансформациялық нүкте
Зертханалық жұмыс №13
1 : 2000; 1 : 5000; 1 : 10000 масштабтағы аэрофототүсірістерді топографиялық дешифрлеу
Топографиялық дешифрлеу дегеніміз- жергілікті жердігі аэротүсірістерді анықтау, олардың сызықтық және биіктік сипаттамаларын және топографиялық шартты белгілерге сәйкес бейнелерін анықтау процесі.
Аэротүсірістердегі барлық нысандар төмендегідей жіктеледі:
- табиғи ландшафт нысандары;
- адаммен құрастырылған мәдени ландшафт нысандары;
Дешифрлеу түрлері:
- камералды;
- далалық;
- эталонды.
Дешифрлеу белгілері:
- түзу: форма, өлшем, тон;
- жанама: нысандардың орналасуы, нысан көлеңкесі.
Дешифрлеу жұмыстарының алдында сызылған бейненің жалпы генерализациясы бойынша мағлұматтар алынады. Сонымен қатар әрбір белгіленген контур шартты белгілермен толтырылуы керек.
Зертханалық жұмыс №14
Аэрофототүсірістік ұшу өлшемі және 1: 10 000 масштабтағы топографиялық карта масштабы үшін аэрофототүсірістерді далалық дайындау жұмыстары.
Зертханалық жұмыстың мақсаты:
Аэрофототүсірістік ұшуды есептеуді үйрену және 1: 10 000 масштабтағы топографиялық карта масштабы үшін аэрофототүсірістерді бір аэрофототүсіріс әдісімен далалық өңдеуді үйрену;
Аэротүсіріске тән негізгі талаптарды үйрену.
-----------------------
Рис. 1 Схема устройство глаза
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
F
A
(A
(F
b
o1
o2
f1
f2
a2
a1
LA
(L
LF
P2
P1
f(1
f(2
a(1
a(2
Сур.2 Бинокулярлық көру
f1
a1
bг
f1
a1
f2
a2
f2
a2
a
b
Сур.3 a – тура стереоэффекта,b – кері алу үшін суреттердің ораналасу схесмасы
P1
P2
P1
P2
1сурет
A
a1
a2
A(
S1
S2
S2(
a2(
W1
W2
bп
[pic]
[pic]
[pic]
Z1´
Y1´
Y2´
Z2´
S1
S2
x1
x2
α´2
m1
m2
M
y1
y2
X1´, 2
[pic]
[pic]
o1
o2
P1
P2
χ´1
χ´2
ω´2
((1
1сур
[pic]
[pic]
[pic]
[pic]
Z1´
Y1´
Z2´
Y2´
X2´
X1´
S1
S2
BZ
BY
BX
S0
y2
x2
P1
o1
o2
P2
m2
m1
y1
x1
M
[pic]
ν
τ
Δχ
Δω
Δα
2сур
№27 194,76
В 28
5
4
3
К-433 31/VII 60 286
1
2
Рх
Ру
Л
П
Л
П
3- сурет. Стереоэффект түрлері
а
б
∆ + :
+
□ □
+ ○ +
○
: :
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz