УМКД

Хорды дирижерлау

«Хорды дирижерлау» пәнінен

ОҚУ -ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

5В010600 Музыкалық білім

мамандығы үшiн

оқу әдістемелік материалдар

Семей 2014

Алғы сөз

1 Құрастырған Уразова Ж.А., Шәкәрiм атындағы Семей Мемлекеттiк
университетiнiң «Музыкалық білім» кафедрасының аға оқытушысы
«26» «08»2014 ж.

2 Талқыланды
2.1 Шәкәрiм атындағы Семей Мемлекеттiк университетiнiң «Музыкалық
білім» кафедрасында
Хаттама «29» «08» 2014 жыл, № 1.

Кафедра жетекшiсi ___________ Б.К.Бодауова

2.2 Педагогика факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінде
Хаттама «05» «09» 2014 жыл, № 1.

Төрағасы ______________ Т.Ш.Ахметова

3 Бекiтiлдi
Университеттiң оқу-әдiстемелiк кеңесiнiң мәжiлiсiнде мақұлданды
Хаттама «18» «09» 2014 жыл, № 1.

ОӘК төрағасы _____________ Искакова Г.К.

Мазмұны

1. Глоссарий

2. Практикалық сабақтар

3. Студенттердің өздік жұмысы

4. Пәнінен оқу - әдістемелік картасы

1. Глоссарий

Гармония – (гректің harmonia – байланыс, үйлесу, сай келу) көп дауыстылық
құрылым, музыкалық дыбыстардың бүтін тік құрылымды жинағы.
Дыбыс күші– біздің есту сезімдеріміздің дыбыстың қатты немесе жай шығуын
қабылдауы. Дыбыстың күші дыбыс тербелісінің шегіне – амплитудасына немесе
тербелу қимылының серпілісіне байланысты. Серпіліс көлемі неғұрлым кең
болса, дыбыс соғұрлым күшті болып келеді, серпіліс тарылған сайын – дыбыс
жай шығады.
Дыбыс тембрі – дыбыстық бояу.
Сопрано - әнші әйелдің ен жоғарғы дауысы
Контральто - тембрі төмен мәнді және анық шығатын әйел
дауысы
Тенор - ер адамның жоғарғы дауысы
Баритон - ер адамның тенор мен бастың аралығындағы
регистрде шығатын қоңыр дауыс
Бас - ер адамның ең төменгі регистрде шығатын жуан дауысы.
Жанр - өнер шығармаларының тарихи қалыптасқан түрлері. Ьелгілі бір тарихи
жағдайдын әсерімен пайда болып, мазмұны мен тұр жағынан үздіксіз дамып
отырған жанрдың өзіне тән кейбір түрақты белгілерін сақтап келуі.
Кульминация– (латынша culmen - шың) әуен дамуының ең жоғарғы сатысы – оның
шиеленісу шыңы.
Модуляция– бір тональдіктен екінші тональдікке ауысу.
Музыкалық акустика - музыкалық дыбыстар мен үндестіктердің табиғатын және
музыкалық жүйелер мен құрылымдарды зерттейді.
Симфониялық поэма – терең мағыналы әдеби бағдарлама негізінде жазылған бір
бөлімді симфониялық шығарма

Сюита – (француз тілінде «қатар», «жүйелілік»деген сөз)-бірнеше бөлімнен
тұратын шығарма, мұндағы әр бөлімнің мазмұны бір біріне қарама-қайшы
келеді.

Кантата- жеке дауыс, хор және оркестрге арналған бірнеше бөлімді күрделі
музыкалық шығарма.

Опера – (итальян тілінде «еңбек, шығарма» деген сөз) – үлкен музыкалы-
драмалық шығарма, Ол сөзге, сахналық қозғалысқа және музыкаға негізделіп
жазылады. Операда әнмен қоса би өнері де қойылады.

Оратория - хор шығармаларының ең ірі құрылымды хор шығармасы

Вариация –бір әуенді қайталаған сайын бірнеше түрге салып құбылту,
өрнектеп, әсірлеу

Каденция – музыкалық шығарманы аяқтауға арналған әуендік немесе гармонялық
құрыдым.

Кода –музыкалық шығарманың қорытынды бөлім

Унисон- бірнеше дыбыстың бір уақытта, бірдей дыбыс қатарында айтылуы

Кантилена - өте сазды әуен

Регистр –дауыс пен аспап дыбыс ауқымның белгілі көлемі

Затакт –музыкалық шығарманың үлес саны толық емес тактіден басталуы

Транспозиция - әуен-сазды орындаушы ыңғайна қарай бір тональдықтан басқа
тональдыққа ауыстыру

Фраза –музыкалық тақырыптың аяқталған мағынасы бар бөлшегі

Фактура – музыкалық шығарманы жазу, мазмұндау әдісі

Фермата –дыбысты еркін созу белгісі

Хор –көп дауысты вокалды музыка. Оны орындаушылардың үлкен тобы орындайды.
Хор - XVII ғасырда пайда болған опера жанрынын негізгі компоненттерінің
бірі.
Фугато – (итал. –«fugato» фугобейнелік) полифониялық эпизод немесе
экспозициялық фуго түріндегі шығарма. Фугато хорға арналған шығармаларда
жиі кездеседі.форма полифонической музыки с таким же, как в фуге,
экспонированием и развитием темы, но без устойчивого завершения. В отличие
от фуги не бывает самостоятельным произведением. Обычно используется внутри
др. форм — во вступительных построениях, при изложении темы, особенно часто
— в разработке сонатной формы.

Фугетта – кішірек фуга,бірінші бөлімдегі тақырыпты өткізумен және
екінші,үшінші бөлімдегі қысқартаған тақырыптармен. Егер шығарма фугадан
бастап, гомофонияға кең тараса мұндай қабылдау фугировалық құрылым деп
аталады.

2. Тәжірибелік сабақтарды жүргізуде әдістемелік нұсқау
3.
Жеке сабақ № 1
Тақырып: Білімнің тереңдетілуі және дирижерлау әдістерін іске асыру

1.1,2,3 курстарда дирижерлау сабағында алдағы уақытта білім мен әдістерді
бекіту және меңгеру

2. Дирижерлауда қолдың техникасында нақты әдіс-тәсілдерді үйрету.

3.Көрсетілімде қолдың техникасында нақты әдіс-тәсілдерді үйрету

Әдістемелік нұсқау:. Құрылысы мен фактурасы және мазмұны жағынан курделі
шығармаларды қосу (полифония элементтерімен,кішірігім қойылымдар,(кантата
және ораториялардан үзінділер). Оқушыларды соны жұмысымен таныстырып,
хормен практика жүзінде жұмыс істеу.,,,,,,,,,,,,үйренген студенттін
музыкалық шығармаларын өз міндетіне,,,,,,,,,,,,,. Сонымен қатар
дирижерлауда әр түрлі штрихтарды қолданып,өзінің ,,,,,,,,, сай стильді
көрсету.

Қолданған әдебиеттер:
1.Олухов Н. О дирижировании хором. – Музгиз. 1961.
2.Уколова Л.И.Дирижирование: Учебное пособие. –М.,2003
3.Безбородова Л.А. Дирижирование.Учеб.пособие. –М.,2003

Жеке сабақ № 2,3
Тақырып: Ірі формадағы (кантата, ораториядан білімдер опералық) жанрлары

1. Көп дауысты хорларға, ірі формадағы (кантата, ораториядан білімдер
опералық) жанрлық кесек ірі музыкалық көркемділігі бай күрделі
шығармаларға түсініктеме. Шығармамен танысу.
2. Хормен жұмыс істеу әдістерін қабылдауға жағдай туғызу.
3. А,капелла шығарманы талдау

Әдістемелік нұсқау: Ораторияда образдарды бейнелейтін жеке әнші және дуэт,
трио, квартет сияқты ансамбльдер болады. Ораторияда эпикалық жағы бағым
болады.Кантатаның ораторияға қарағанда лирикалық жағы басым болады.
Күрделі формадағы шығармаларды үйрену және орындау ерекшеліктері дирижерға
бүтіндей музыкалық форманы қамту қажеттігінде, музыкалық бейненің даму
заңдылықтарын және шығарманың драматургиясын түсінуі керек. Күрделі
формадағы шығарманы үйрете отырып, дирижер өзінің алдына мақсат қоюы керек,
ло-шығарманың идеялық және көркемжік мәнін кәсіби тұрғыда ашу.

Қолданған әдебиеттер:
1.Чесноков П. Хор и управление им. – Москва, музыка. 1961.
2. Медынь Я. Г. Методика преподавания дирижерско-хоровых дисциплин. М.,
«Музыка», 1978.
3. К. А. Ольхов. Вопросы теории дирижерской техники и обучения хоровых
дирижеров. Л., «Музыка», 1979.
4. Самарин. Хороведение и хоровая аранжировка. – М., Музыка, 2001

Жеке сабақ № 4,5
Тақырып: Бағдарламаға полифониялық (фугато, фугетта) шығармалар енеді. Оқу
хорына лайықтау, шығармалар дайындау.

1. Фугато, фугетта түсініктеме
2. А,капелла шығарманың партитурасымен танысу.
3. Ырғақ, синкопа көрсету қол қимылдары
Әдістемелік нұсқау:

Ознакомиться с произведеними более сложных по музыкально-художественной
образности и языку, разнообразные по форме, жанру и фактуре изложения.
Осваиваются полифонические приемы хорового письма и формы: подголосочная,
канон, фугато, фугетта и приёмы управления ими. a cappella партитурамен
развернутыми по фактуре и форме, хорами из опер, кантатамен,
ораториялармен, полифониялық (фугато, фугетта) шығармалармен танысу.
Музыкалық –көркемдік образы және тілдік жағынан қиынырақ,формалық жағынан,
жанры, мазмұны жағынан әр түрлі шығармалармен танысу. Хорға арналған
полифониялық жаттығулар меңгеріледі: канон,фугато,фугетталарды меңгеру және
акапелла партитурасына жабық фактурасы және формасы бойынша опералардан,
кантатамен ораториялармен, полифониялық шығармалармен танысу.
Хорға арналған 4 дауысты партитураны жаттау. Сүйемелдеусіз ауқымды хор
шығармалары кантататың бөлімдері және оратория, опералық қойылымдар, хорлық
фугалар. Оқушылар партитуралық хор басылымын, фортепианолық сүйемелдегі
солистер, шартты белгілер, опералық қойылымдарда қабылданған және кантатно-
ораторялық жанр шығармалары фугато –бір дауысты музыкалық шығарманың
бөлімі. Музыкалық және көркемөнер жанрларының күрделі форма, жанр,
фактурасы мен танысып өткен жөн. Полифониялық тәсілдердің хор жазылуы
және формасын үйрену: дауысшалар канон, фугато, фугетта және олардың
қолдану. a cappella партитурамен айналған фактура және форма, хордағы
опера, кантатамен, ораториялармен, полифониялық (фугато, фугетто)
шығарларымен танысу. 4 дауыстық партитураны меңгеру, смешанного склада
хорового письма.
Сүйемелдеусіз ірі хорлық шығармалары , кантата және ораториялардың
бөлімдері , опера, хорлық фугалар.
Студенттер хордың партитуралық жазбасын меңгереді. Студенты изучают
партитурную запись хора, солистов в сочетании с фортепианным
сопровождением, условные знаки, принятые в оперных сценах и произведениях
кантатно-ораториального жанра.

Жеке сабақ № 6,7
Тақырып:Балалар мен жасөспірімдер хорымен өз бетінше жұмыс жасай білу.

1.Мектеп репертуардағы ән үйрену
2.. Мектеп әнің сүйемелдеудің фортепиано аспабында талдап орындау

Әдістемелік нұсқау:
Өз бетінше жұмыс жасай білу- Біріншіден балаларды немесе жасөспірімдерді
ұйымдастыру қабілеттілігі болып табылады. Дирижер топты басқарғанда тек
дыбыстық қана емес, сонымен қатар штрихпен келетін жақтарын да көрсете
отырып басқаруы қажет. Дирижерлау сабығында студент тобымен практикалық
процессте өзінің белгілі дағдыларын меңгереді және хормен жұмыс жасау
кезінде алған дағдыларын тасымалдап жүргізулері тиіс. Хорда студенттер
көруді, естуді және алған әсерлеріне баға беруді үйренеді. Студенттерді хор
жұмысын талдауға үйретеді; осының нәтижесінде ол өзінің жеке өз бетінше
атқарған жұмысына сын көзбен қарауға мүмкіндік береді.

Жеке сабақ № 8,9
Тақырып: Студентке өз бетінше творчестволық жұмыс жасай білуге бағыт беру,
жүктеу.

1. Шығарманы көркем орындау әдістері.
2. Дыбыс шағарудың сапалылығы.

Әдістемелік нұсқау:
Дирижердың жалпы көркемдік жағына өсуі, оның ой-өрісінің кеңеюі үшін, ол
шығарманы оқыту процесінде тарихы-стилистакалық, вокальды-хор орындаушылық
талдауларын жасауы өте маңызды болып саналады. Изучение произведений с
позиций стилевых и жанровых закономерностей, влияние их на дирижерскую
интерпретацию. Шығарманың көркем бейнесімен жұмыс. А,капелла шығарманы
аспапта ойнау .

Жеке сабақ № 10,11
Тақырып: Орындаушылық кезінде хор шығармашыларын өзінше ойлауына, музыкалық
образ жасауына, бейнелеуге бағыттау.Нюанстық ерекшеліктер.

1. Шығармадағы динамикалық белгілер
2. Ведущее средство музыкальной выразительности –мелодия
3. Определение жанра музыки, темпа темпа, цезуры, паузы

Әдістемелік нұсқау:
Основной задачей работы над партитурой является умение охватить внутренним
слухом эмоционально – образный строй, т.е. обобщить с помощью творческой
фантазии все элементы музыкальной речи в единый музыкально слуховой образ.
Мысленное пропевание партий со словами даёт возможность верно определить
закономерности певческого дыхания, выявить музыкальную фразировку. А от
этого впоследствии зависит выразительность и осмысленность исполнения
агогических отклонений, пауз, цезур. Сущностью раскрытия художественного
образа в музыке является осознание единства содержания и формы
произведения. Поэтому действия дирижера не должны сводиться к осуществлению
формального, констатирующего музыкально-теоретического анализа.
Определение жанра музыки помогает глубже проникнуть в содержание
произведения, в его образно-эмоциональный строй. Анализ жанровых
истоков тематизма дает возможность определить стиль исполнения
произведения.
При анализе ведущего средства музыкальной выразительности -мелодии –
следует ориентироваться на то, что мелодия – это музыкальный образ,
выражающий глубину чувств, мыслей, психологических состояний.. Содержание
вокальной мелодии, органически связанной со стихотворным текстом,
раскрывается одновременно в поэтических образах и музыкальной интонации.
Значит, приступая к анализу мелодии, необходимо в первую очередь
почувствовать и осознать эмоциональный смысл ее интонации.
Для этого следует принимать во внимание не только качество составляющего ее
интервала, широкий или узкий, восходящий или нисходящий, не только ладовое
значение (устойчивый, неустойчивый, завершенный, незавершенный), но и
ритмическую сторону.
Необходимо с большим вниманием относится к авторским указаниям темпа.
Обратить внимание на цезуры, паузы. Они играют роль знаков препинания в
музыкальной речи.

Жеке сабақ № 12,13
Тақырып: Дирижерлық техника
Негізгі сұрақтар:
1. Дирижерлық техникасының дамудың негізгдері
1.
2. Әдістемелік нұсқау:
Дирижерлық қол қимылының жай шапшаңдықтарда характеріне және
динамикасына байланысты үлкен, орташа және динамикасына байланысты үлкен,
орташа және кішкене көлемдегі қол қимылы қолданылады.
Қол қимылы динамикасының және штрихының озара байланыстылығы бір мезгілде
қарау керек: қол қимылы шапшандықты көрсете отырып, дыбысталу күшін де
штрихтарды да көрмету керек.

Жеке сабақ № 14,15
Тақырып: Әр түрлі талаптарға және динамикалық көрсеткіштерге байланысты
12/4,12/8 өлшемдерді «12»-ге және «4»-ке өлшемдермен көрсету амалдары.
Негізгі сұрақтар:
2. Метр.Құрделі дирижерлық схемаларда (12/4, 12/8)
3. өлшемдерді көрсетуде дирижерлау тәсілдеріне анықтама.
3. Оң екі үлестегі схемаларды дирижерлау жаттығулары
4. 12 үлесті өлшемдерді 12/4,12/8 –«12»ге және «4»ке дирижерлау тәсілін
білу.
Әдістемелік нұсқау:
Такт ішіндегі үлестер санын жазып белгілеуді өлшем дейді. Ол бөлшен санмен
беріледі үстінгісі-улес саны, астыңғысы-үлес ұзақтығы. Берілген акценті бір
үлестен кейін қайталаеатын метрді- екі үлесті, ал екі үлестенкейін келетін
іш үлесті метр деп атайды. Осындай бір акценті ғана бар метрлер мен оларды
көрсететін өлшемдерді жай метрлер мен өлшемдер дейді. Екі немесе үш үлесті
жай метрелер мен өлшемдердің қосындысынан шығатын метрлер мен өлшемдерді
күрделі метрлер деп атайды. Күрделі метр де бірнеше әлді үлес пайда
болатындықтан бірінші үлес- әлді, екіншісі үлес- әлсіз, одан кейінгілері
біршама әлсіз үлестер делінеді: төрт,алты,тоғыз, оң екі үлестік өлшемдер-
күрделі өлшемдер.

Жеке сабақ № 16,17
Тақырып: Өлшемдердін өзгеруі.

Негізгі сұрақтар:
1.Ауыспалы өлшемдер
2.Аралас өлшемдер
Әдістемелік нұсқау:
Музыкалық шығармадағы бастапқы метр мен өлшемнің өзгеруін ауыспалы өлшем
дейді.
Аралас өлшемдер. Екі үлесті жай өлшем мен үш үлесті жай өлшемгің қосындысы
аралас өлшем деп аталады:
5 2 3 5 3 2 7 3 4 7 4
3
8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8
8

Жеке сабақ № 18,19
Тақырып: «Ауфтакт» түсінігін кеңейту және ауфтактты меңгеру дағдыларымен
жұмыс.

Негізгі сұрақтар:
1.Ауфтакт, оның түрлері.

2.Қол қимылындағы ескерту белгілері.

Әдістемелік нұсқау:
Ауфтакттің үзілмейтініне байланысты дирижер алдына ала өзінің шығармашылық
теорияларын жүзеге асыру керек. »Ауфтакт дирижерлауда үзілмейтін байланысты
жалғау болып табылады, яғни керек жерде белгі беріп, жарқ етіп,
өзгерілмейтін нұсқау болуы тиіс. Дирижер мен орындаушы арасында, дыбыстық
образдың көпірі, дирижердің есінде өмір сүретін, табиғи дыбыстардың
дирижердің көрсетуі де маңызды»,- деп А.П.Иванов- Радкевич жазды.
Сонымен, ауфтакт түсінігін келесі форматтарда көрсетуге болады: бұл ымдасу,
алдын ала әрбір такттің орындалуына, бірдей уақытта бітірілуіне белгілі бір
кезде аяқталды. Ауфтакттің көмегімен дирижер басталу нүктесі мен дыбыстың
пайда болуына дейінгі сәтті , әрбір такттің басталуын қадағалап көрсету,
динамикалық, темптік өзгерістерді, дыбыстың қатты не жүмсақтығын айыра
білу, сонымен қатар дыбыстың нұсқаулық сипатын көрсетеді. «Дирижер, өзінің
міндеттілігін техникалық білімі арқылы, хордың алдында, уақыты бойынша
хорға ымдап бастауы қажет. Яғни, мазмұнын да өзінің қолдары арқылы ымдап,
хордың оның айтуы бойынша ілесіп, хордағы әуенді әрі қарай жалғастыруға
мүмкіндіктерін қадағалауы керек».( К.Б.Птица)
Музыка пәнінің мұғалімі ауфтактпен ән айтушы хордың деңгейін көтеріп, әнді
орындауға деген қызығушылығын көркем және оқу барысында
арттырады.Ауфтактпен дирижер ұжымның бірқалыпты және жарасымды айтуына
кепілдік береді.
Ауфтакт толық жәнетолық емес болыр екіге бөлінеді.Толық ауфтактта толық
үлеске бітірілген тактті, ал толық еместе паузадан немесе толық
бітірілмейтін нотадан болғанды айтады. Дирижер ауфтактті, шығарманың
басталуына немесе бөлімдеріне, эпизодтарына, фразаларына, кейде тіпті
мотивіне де береді.
Ауфтакттің көмегімен инструментальды топқа бастау беріледі немесе жеке
партиядағы хорға, жеке солистерге;ауфтактты темп өзгергенде, ритмикалық
өзгеріс енгенде, шығармадағы ерекше болатын жайттарды ерекшелендіруге
көмектеседі. Дыбыстың жоғалып кеткен кезінде де ауфтакттің көмегінсіз
болмайды.
Ым, бұл дирижердің көмекші құралы. Ол ,шығарманы бастаймын деген
көзқараспен, үлестің қозғалысын немесе талпынысын, бітіру пзициясын, секіру
үлесін байқату инструменті.
Ауфтакт ерекшелік көрініс болып табылады. Шығарманың музыкалық бет-әлпетін
көрсету мәнері. Сондықтан оның көрсету аралығы және күші әрқашан динамика
мен темптің музыка арқасында шығуы да ауфтакт болвп табылады.
Дыбыстың қатты шығуы, ол ауфтакттің белсенді де қозғалысы жағына мықты
болуына, ал ақырын шығуы – белсенділіктің азаюына байланысты.Ауфтакт анық
дәл, ерекше болуы тиіс. Себебі дирижердің ойындағы мақсатын орындаушылардың
ұғынуы шарт.Ауфтакт ұзақтығы көрсетілімнің басталуынан кейін, толық темппен
шығарманың ұзақтығы бір есептеулі үлеспен теңеседі. Ақырын темпке ақырын
ауфтакт керек, ал тез ауфтактке жылдам, олардың ұзақтықтары мен күштері
музыкалық кеіпке байланысты. Барлық үлестер тұрақты темте дыбыстың ұзақтығы
бойынша бірдей, сол себепті ауфтакт жылдамдығының артуы такттық үлестің
ұзақтығын қсқартады.
Жалғыз үлеске бастауды беру үшңн, ауфтактті одан кеінгі үлеске ілестіріп
алып кетуі қажет. Мысалы, егер 4/4 өлшемінде хор мен оркестр бірінші үлеске
ұқсатып алуға тура келеді.
Басталу нүктесіне басқа да алғашқы тактілерге ауфтакт беру екі қозғалыстың
көмегімен жасалады: қозғалыстар, төменге қарайғы бағыт және келесі үлеске
жалғастыратын қимыл. Бұл қимыл-қозғалыстар әрине музыканыңырғағы арқылы
жүзеге асады. Мысал ретінде П.Чесноковтың «Қыста»атты шығармасын алйық.
Бұл шығармада ауфтакттің әр түрлі үлестік такттен кейін алуымызға
болайтынын көреміз.Алғашқы, яғни шығарманың басталу нүктесін көтсету үшін,
қол басталу нүктесінде тұрып, келесі үлеске қарай қимыл жасайды. Жоғарыға
жұмсалған қол, сол тұрған күйінде біраз кідіреді. Бұл жағдайда қолдың ең
жоғарғы позицияда болғаны ыңғайлы. Бұл жердегі басты принцип, басталу
нүктесінен кейінгі, бөлшектегі өлшемде назар аударып, мұқият болу:»Бөлшкті
дирижерлауда, дирижер қатты келген үлесті, ерекшелендіру керек.»(К.Б.Птица)
Бөлшекті дирижерлауды бастағанда, кіддірмелі ауфтакт қажет тудырады.
Кідірмелі ауфтакт қолданғанда, дирижер басталу нүктесінен серпіліс беруі
арқылы бөлшекті тактті өте нақты қозғалыспен орындаушыларға көрсетеді. «Осы
және келесі қозғалыстың үзіліс арасында дыбыстың пайда болуы, дирижердің
қолының биік нүктеде тұрып, ауфтакт беруінде.»(Л.М.Андреева)
Осы айтылғандардың барлығы анық, яғни ауфтакттің мағынасы мәнерлі,
ымдасудың өзінде нақты болуы қажет. Келесі бөлікке ауысардың өзін, тікелей
дайын қимылдармен көрсету.
Ансамбльдік қасиеттер, динамика, темп, орындаушылық сипаты да, топтық
дауыстардың дұрыс айтуы да дирижердің түсінікті ауфтакт алуына
байланысты.Дирижердің мәнерлілігі, органикалық қатынастың орындаушылық
қатынастың орындаушылық шеберлікпен шарттастырып ұштастыруында және көңіл-
күйін, мәнерін, темпін түсініп сезінуде жатыр. Егер ол музыканың басыналдын-
ала біліп тұрса, ол ымдасудың келесі ретін бірден келтіреді. Яғни керекті
эмоциялық бояуларын және ерекшелігін, темптік, метроритмикалық және
динамикалық белгілерін анықтатады.
Темпті бірінші қозғалыста көрсету қажет емес болғанда, ауфтакт тек бір
дыбыспен ғана айқындалады. Яғни, инстументальды құрамда, дауыстарда,
динамикада, ұзақтығында, логикалық ойлау қабілетінде – бір сөзбен, түгел
дауысты қосып шығарылған дыбыс кезінде. Бұл жайт шығармалардың бас жағында,
көбінесе ақырын темпте, әсіресе ұзақ ноталардың алдында және фетматаның
алдында болады. Ұзақ емес ауфтакттар қысқа, тез, өткір, тоқтаудағы тез
кідірістер (ауфтакт stoccatto) немесе тасқындап және асықпай
(ауфтактlegato)не болмаса негізгі қозғалыстан түспей, онымен тығыз
байланысты қарқынды жүріп отырады.Бұның бәрі, дирижердің қозғалысының қай
дыбыспен ұштасып тұрғанын және дирижердің өздігінен көрсеткен қимылдарына
байланысты болып табылады.Ұзақ ауфтакт, келесі басталар негізгі такттің
толықтырылған үлесі, орындаушыға темптің қандай екенін айтады. Бұл
ауфтактта өзінен өзі темптің көрсеткіші болады, сонда орындаушылар
шығарманың ауфтактін бастап аяғына дейін нақты біледі. Ауфтакттің басы және
аяғы аралығындағы уақытта қолдар үнемі қозғалыста болады.Әр түрлі ауфтакт
беру үшін, әрине қол өзінің орнын табуы керек, яғни өлшемнің берілуі
бойынша. Бірінші үлесті көрсетпес бұрын қол бір нүктеде орналасады, сәл оң
жаққа қарай және өз орналасқан нүктесінен жоғары болады. Қолдың түгелдей
ауфтакт жасауы үшін, максималды ыңғайлылық керек, сонымен қоса оның
орналасқаны музыканың анықтылығына және мінезіне сай болуы да тиіс.
Ауфтактің дайындығы және қозғалысы үш элементтен тұрады: серпіліс, не
болмаса дем алыс(замах), - жоғары қарай тырысу;не болмаса қозғалыстың
төменге қарай бағыты, нүктеге серпіліс беру арқылы бітіру, және
қайтарылымды қозғалыс, секіру қозғалысы,- жоғары қарайғы бағыт. Осы
элементтердің шешілімдері – серпіліс және құлау; итеріліс қозғалысы,
соққыдан соң пайда болды, бастапқы моменттегі үлес оған онша әсер ете
қоймайды. Осы себептен, дирижердің ымдасып, орындаушылармен сөйлесуі, ән
айтушылық қасиеттің, метроритмикалық музыка ерекшелігінің және төрт
бөлшекті құрайтын келесі үлеске әсерін тигізеді.
Дирижерлық көрсеткіш әрқашан өзінің шынайы көрсететін дыбысымен уақытында
таң қалдырады. «Әрбір дыбыстың орындалуы ол орындаушының әрбір қимылына
байланысты, ол: ән айтып, үрлемелі аспаптарда ойнағанда, дем алысы және
диафрагманың көмегімен әрбір тактті дұрыс айтқанда, дауыс созылымдары,
тілі, қолы, саусағы т.б...

...Қол көрсеткіштері, дауыстың шығуы, дайын болудың міндеттілігі, келесі
орындалатын дыбыстың әрбір ырғағы ерекшеленеді.Осы дайындық нәтижесін
ауфтактыда»-деп Н.А.Малько көрсеткен еді.

Жеке сабақ № 20,21,22
Тақырып: Дирижерлік аппараттың орналасуына көмектесетін жаттығулар,
мануальды техниканың кемшіліктерін түзету.
Негізгі сұрақтар:
1. Дирижерлік аппараттын орналастыру жұмысы және дирижердің мануальды
техникасы
Дирижерлік аппараттын орналастыру жұмысы және дирижердің мануальды
техникасын үздік дәрежеге жеткізу кейбір кемшіліктерді түзеумен байланысты.
Ең ауыр және жиі кездесетін кемшілік – бұл иық белдеуінің тартылуы, одан
кейінгісі қолдың басы тартылуы, одан кейінгісі қолдың басы тартылуы не
ырыққа көнбеуі.
Иық белдеуінің тартылуынан алғаш бастап жүрген дирижер өзінің қолын үстіге,
астыға түсіре алмайды, жан-жағына қозғалта алмайды, иық буыны мен иық
бұлшық етінің қимыл-қозғалысы шектеліп қалады. Иықтың қозғалысынан
кедергіге ұшырау не тоқтап айқын байқалады. Иық түсіңкі, бас аз қозғалады,
бұлшық ет, мойын және мойын омытқасының епсіздігі көрініп тұрады. Иық
белдеуінің тартылуы әсіресе forte шығармаларда, яғни күшті еркін
жест(ишара, ым) мен қозғалыстың үлкен екпіні қажет кезде өте айқын
көрінеді.
Адам ағзасында бұлшық еттер, ағзаларда бір-бірімен байланысты және барлық
қозғалысты орталық жүйке жүйксі басқарып отырады, сондықтан ертеде
қалыптасқан қате дағдыларды өзгерту қиынға соғады.
Мануальды (қол техникасы кемшіліктеріне жөндеу сабағын толық бұлшық еттік
еркіндіктен бастау керек. Бұларды әр түрлі гимнастикалық жаттығулармен
жүйелі айналысумен жәек бұлшықеттің тартылуына, босанып, дұрыс дирижерлік
техниканы меңгеруге көмектесетін физикалық жаттығуларды жасаудан бастау
керек..
Дирижерлік аппаратты жөндеумен негізі аптасына екі рет 45 минуттай айналасу
керек. Неден бастау керек: иық белдеуін еркін ұстау үшін бірнеше жаттығулар
орындау керек. Ең алдымен бұлшық еттің еркіндігі мен тыныштығын сезінуге
қөмектесетін жаттығулардан бастау қажет. Орындыққа арқаны тигізіп нық
отырып, Қол-аяқты еркін түрде төмен түсіріп, тізеге еңкейіп, тірелу керек.
Бұлшық еттерді жақсылап тынықтыру, толық тыныштықты сезіну, өзіңді жай ғана
демалып отырғандай ұста. Одан кейін қолыңды айқастырып жоғары көтеріп,
тізеге лақтырып жіберу.Егер бұлшықеттер жақсы тынықса, қол еріксіз және
жұмсақ құлайды. Ең алғашында бұлшық еттерді аяғына дейін тынықтыру және өз
қолыңның салмағын сезіну қиынға түседі.Бұл жаттығуда еске алатын нәрсе,
қозғалыстың біркелкі, еркін, жүзбелі, жалқау мінезді және қол мүлде бос
болуы керек. Одан кейін осы жаттығуды тұрып істеу қажет. Еркін және түзу
тұрып, барлық қысымнан арылу керек, аяқты бір-біріне қашықтықта қойып,
қолды жоғары көтеред, бастан асырып оны бөтен не басқа біреудің қолы сияқты
төмен тастай салу керек. Қолмен бірге басты та салбыратып төмен түсіру
керек. Бұл жаттығу бірінші қолмен, одан кейін келесі қолмен, сонан соң
екеуімен бірге жасау керек. Бұл жаттығу бірден орындала қоймайды, өйткені
қол «саналы» түрде әрекет етеді
Қолдың бұлшық еттерін еркінеәлі беруде профессор М.И.Паверманның
жаттығулары өте пайдалы: ақырындап босату, және олар еріксіз құлауы керек.
Бұдан кейін қолдың барлық бұлшық еттерін босатуға көшу керек. Қол
вертикальды жоғары көтеріледі, одан кейін жеке-жеке босатылады және сонан
соң қолдың ұшы, одан кейін шынтақ және қол, бәрінен соң төмен түседі, қол
босаңсыған иықпен , бірақ көтерулі шынтақпен қалады, ең соңғы болып қолдың
ұшы мен шынтақ құлайды. Жаттығу бір қолмен екі қолмен де орындалады.
Жаттығу кезінде үнемі аяқты қадағалап отыру керек, уақыт сайын оқушыға оң
және сол аяғын көтеріп не түсіріп отыруға жәжбүрлеу керек. Иық буынының
еркіндігін ие болу үшін, салмақ пен бостандықты сезіну үшін , қолмен
«диірмен» жаттығуын жасауға болады. Қол еркін түрде төмен күйде, одан кейін
қол бастан жоғары және кері қарай айналып, еркін түрде төмен түсіп, алғашқы
қалыпқа келеді. Осылайша, қол ауада дөңгелекті бейнелейді. Мұндай дөңгелек
тәріздес жаттығуларды біркелкі жасау қажет. Бұл жаттығу бірінші бір қолмен
, сонан соң бірге жасалады.Алғашында баяу басталып, бірте-бірте жылдамдай
түседі.Бұл үшін дем алуды қадағалау керек, ол қолдың қозғалысынан тыс
ритмді және біркелкі болуы керек. Бұл жаттығуды вальс музыкасымен орындаған
жақсы, «1,2,3» есебі бойынша . «Диірменді» күрделендіру иықтан бастап,
барлық қолды айналдырумен басталады. «Диірмен» жаттығуы қолды алға және
артқа айналдыруға арқылы мүмкін болады.
Бұл жаттығу қолдың барлық бөлігінің қозғалысын дамытады және иық,
шынтақ және қол ұшының қозғалыс еркіндігін тудырып, дирижерлық жест пен
дирижерлау техникасында дәлдікті қамтамасыз етеді. Және осылайша forte-дегі
иықтың «ірі» жесті дирижерлеудің музыканың мазмұнына байланысты «кіші»
жестке айналуы мүмкін, онда қозғалыста шынтақ қатысады және өте кішкентай
жест болады, ол қол ұшымен ғана орындалады.
Үйренуші бұлшық еттеріне жақсы тынықтырғанда оның қолы алдыға жан-
жағына еркін жылжиды, мойын бұлшық еттері тынықты, енді келесі жаттығуға
көшуге болады:столға отыру, иықтар еркін, қолдын алақаны столға салмақты
қойылып, бір уысқа жиналған, яғни рояьда аккордты алғандай. Мұндай жаттығу
барлық қол салмағы саусақ ұшына жиналғанын көрсетеді. Кейінгіректе бұл
саусақтардың күші арқылы жазықтың суреттеліп, қолдың бар күші жазықтықты
сезінеді, онда ауадағы шынайы күшсіз болады. Бұл жаттығуларды «3», «4»
тактілеуге күрделендіруге күрделендіругк болады. Қолдар алдыға швғады –
ауфтакт, еркін түрде төмен түседі.»4» -ші тактілеу де дәл осындай:қолды бір-
біріне қашықта столға қою, жоғары көтеру, қолдар столға құлады, алақандар
жақындады – бұл екінші бөлік, бірінші көтерілу, қолдардың түсуі, бір-
бірінен тағы да алыста- үш бөлік, жоғары көтеріледі- төрт бөлік.
Дирижерлік аппаратты орналастырудағы жұмыстың ең қиын кезеңі-бұл
қолдың беріктігін сезіну, ауада қозғалысын сезіну.
Қолдың араласпауы тырнақтар жоғары көтерілген, жан-жаққа кетіп
қалған, қол ұшы бір жаққа бұрылған: оң жақ оңға, сол жақ солға. Мұндай
жағдайда иық буыны, тырнақ буындары табиғи куүйде тұрған жоқ, қол
бұлщықеттері тартуы, қолдар қандай-да бір қорқынышты бейнеге айналғандай.
Дирижердің қолының дұрыс орналаспауы, кейде скрипкашы мен пианистікі
секілді профессионалдық ауруға әкелуі мүмкін.
Дирижердің қолы еркін, күшті, жұмсақ, ұштары қозғалмалы, Жұмсақ
болуы керек.Дирижердің таяқшасын ұстап тұрғаны анық көрінетін фотосын
қарауға ұсыныс айтамыз, онда ол табиғи және оның қолда әдемі көрінеді.

Жеке сабақ № 23,24,25,26
Тақырып: Оқытушының көмегінсіз көркем бейнесін суреттерде өз түсінігінше әр
түрлі әрекеттермен амал іздеп, дирижерлық техниканы пайдалану.

1. Темптін әсерінен өлшемдердін көрсетілу жолы (жәй немесе жылдам темпке
дирижерлық қимылдың шапшандығы немесе үзіліп көрсетілуі
2. Аспапта хор шығармасын орындаушылықты көрсету

Әдістемелік нұсқау:
Внимание должно быть направлено на выработку общего ансамблевого
исполнения, для чего дирижер ведет работу сначала над отдельными
законченными тематическими кусками, а затем постепенно объединяет их в одно
целое. Одновременно он работает над осознанием взаимосвязи между
содержанием музыкального произведения и формой его исполнения.

Художественно-творческое познание данного произведения волей дирижера
постепенно переходит в сознание и чувство хорового коллектива, превращая
его в реального выразителя замысла композитора и дирижера.Концентрация
внимания на развитии профессионально- психологических качеств (воли,
самообладания, эмоционального начала, артистизма и т.п.)

Жеке сабақ №27,28,29
Тақырып: Сольфеджилеу

Әдістемелік нұсқау:

Хорға арналған шығармаларды нотаға қарап оқу (ЧХП). Целесообразнее
разучивать произведение сольфеджио, по партиям. Во всех случаях
сольфеджирование должно проводиться отдельными отрезками и очень точно в
интонационном отношении. Большое внимание следует обращать также на
выполнение ритмической точности каждого отдельного звука в его соотношении
с другими. В дальнейшем следует просольфеджировать хоровую партию от начала
до конца всеми исполнителями. Удачное выполнение этой части репетиционной
работы не только укрепит интонацию, интервалику, ритмическую точность в
хоре, но и подготовит правильное воспроизведение звука в вокальном
отношении.
Затем рекомендуется пропевание хоровой партии на гласную или на один из
слогов, что облегчит правильную и одновременную атаку звука, его
направление. Сольфеджирование всем хором или пропевание партий на отдельном
слоге, с одной стороны, ускоряет процесс разучивание хорового произведения,
а с другой – скрепляет, цементирует общее звучание и придает ему звуковую
цельность и стройность. В этой стадии работа над хоровой партией должна
проводиться настойчиво и длительно, т. к. именно здесь практически
вырабатывается интонационный и вокальный фундамент, та хоровая звучность,
на которой в дальнейшем строится реализация художественных намерений

Жеке сабақ № 30
Бақылау тыңдау

Семестр бойы дайындаған бағдарламаны көрсету

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған әдістемелік нұсқаулар

1. Хор ұжымына арналған бағдарламалар мен репертуарды құрастыру дағдысын
тәрбиелеу мақсатымен арнайы музыкалық ой – өрісті дамыту.

4. Түрлі стильдер мен бағыттардағы шетел, орыс, қазіргі заманғы отандық хор
музыкалары, халықтық әндер; хор өнері тарихындағы маңызды оқиғалар
(баяндама, реферат).
2. Студенттік хор ұжымымен дербес жұмыс істеу. Бітірушілердің дербес
кәсіби жұмысының болашағын анықтайтын жоғары орындау деңгейін
қалыптастыру. Дыбысты құрудың бірыңғай жүйесін жасау; арнайы вокалдық,
орындаушылық, есту дағдылырын қалыптастыру; әнді орындаудың ерекше
әдістерін меңгеру; вокалдық естуді, әншілік дауысты және вокалды хорлық
орындау дағдыларын дамыту; теориялық білімді жүйелеу және бекіту. Ұжымның
дайындық концерттік - жұмысын ұйымдастырумен таныстыру. Дирижерлық ым-
ишарат пен шығарма орындалуының байланысы мен өзара ықпалы.
Дирижерлау, вокалдық ансамбль мен үйренушілердің хор ұжымын басқарудың
кәсіби дағдыларын меңгеру.
3. Концерттік бағдарламаны орындау. Хор сыныбы – жұмысының қорытындысы,
оның «концерттік формасы» мен «шығармашылық ритмі».

5. 4. Өтілетін шығарманы музыкалық – теориялық, вокалды – хорлық және
орындаушылық талдау.

6. Партитураны детальды талдау қабілетін және аннотация (ауызша және
жазбаша, қысқаша және толық) сияқты жұмыс түрі арқылы өз ойын бірізді
және анық жеткізу дағдысын қалыптастыру. Онда партитураны талдаудың
негізгі жақтары және дербес пікір, жалпылау мен қорыту элементтері
болады.
7. Жоспар
8. Музыканың авторы туралы мәліметтер: қысқаша өмірбаяны; дипломдық
шығармасының толық сипаттамасы (қашан және қайда жазылған, жазуға не
себепкер болған, осы шығарма қандай да бір циклге кіре ме және т.б. ) .
Шығарма туралы жалпы мәлімет. Шығарманың дәл және толық атауы. Жазылған
жылы. Музыкасы мен мәтінінің авторлары. Композитордың өмірі мен
шығармашылығы туралы мәлімет. Өмір сүрген жылдары. Шығармашылығының
жалпы сипаттамасы. Негізгі шығармалары. Хорлық шығармашылығының толық
сипаттамасы. Әдеби мәтіннің авторы туралы қысқаша мәлімет. Өмір сүрген
жылдары. Шығармашылығының жалпы сипаттамасы.
9. Хор жанры ( а capрella хоры; сүйемелдеумен орындалатын хор; ұлттық
әнді өңдеу; сюитаның, контантаның, ораториидің бір бөлімі, операдан
үзінді сахналау және т.б.). егер таладанатын шығарма көлемді туындының
бір бөлімі болса, онда бүкіл цикл туралы жалпы түсінік болуы үшін
шығарманың басқа да бөлімдері қысқаша сипатталады (орындаушылардың
құрамы, бөлімдердің саны , хордың рөлі және т.б ).
10.
11. Музыкалық – теориялық талдау
12. Формасын анықтау: бір бөлімді (кезең), екі бөлімді, үш бөліміді
(қарапайым және күрделі), шумақты (шумақтардың саны), куплетті –
баламалы және т.б. осы шығармады өз ойын бейнелеу кезінде композитордың
дәстүрлі музыкалық формаларды қолдану ерекшеліктері (бөлімдердің көлемі
мен ара қатынасы, музыкалық сөйлемдердің көлемі мен саны және т.б. ).
13. Шығарманың жанры (лирика, гимн, марщ, би және т.б.). Музыкалық –
тақырыптық материалды талдау. Әуеннің сипаттамасы – тақырыбы
(тақырыптары), оның мінездемесі, интонациялар, метро – ритмикалық және
ладтық ерекшеліктері. Қарқыны. Хор партияларына музыкалық – тақырыптық
материалды бөлу.
14. Шығарманың ладо – тональдық ерекшеліктері. Негізгі тональдықтар
анықтау. Тональдық жоспардың сипаты (ауытқу, модуляция). Ладтық
ерекшеліктері композитордың ұлттық диатоникалық ладтарды немесе өзіне
тән ладтық оралымдарды қолдануы. Гармониялық талдау. Әрбір аккордтың
атауы мен қызметі жалпыға ортақ белгілерімен көрсетіп, гормонияны толық
талдау. Осының негізінде шығарманың гаомониялық тіліне, оның
ерекшеліктері мен күрделілігіне сипаттама беріледі.
15. Фактураны сипаттау: гомофонды – гармониялық, полифониялық
(имитатциялық – дауыс асты), аралас. Фактура мен шығарманың мазмұнын
және хордық айқындағыш құралдарының байланысы.
16.
17. Вокалды – хорлық талдау
18. Хордың типі мен түрін анықтау (біртектес, аралас, партия –
дауыстардың саны). Хор партияларындағы бөліну, унисон.
19. Хор партияларының және бүкіл хордың диапазондары. Тесситорлық
жағдайлар. Хор мен жекелеген партиялардың вокалдық күрделену дәрежесі.
Партиялардың арасындағы тесситорлық және динамикалық ара қатынас бөлігі
(хорлық ансамбль). Шығармадағы түрлі партиялардың рөлі (негізгі әуенді
материалды, дауыс астыларын, аккомпанименті және т.б орындау). Хорға
тән тембрлік айқын сапаларды және оның партиялар қолдану (хорлық, tutti
, хорлық топтарды салыстыру, таза тембрлер және т.б).
20. Шығармаға тән вокалдық ерекшеліктерді анықтау. Әдебиет мәнінін
вокалдағы және оны орындауды ерекшеліктері (дикция, орфоэпия). Дыбыстың
сипаты («айқын», « күңгірт» және т.б). Орындаушылық тыныс алудың
ерекшеліктері (фразалық , тізбектік)
21. Осы шығарманы орындауға қажетті хордың құрамын (үлкен, кіші, орта)
және біліктілігін (кәсіби, тәжірибелі көркемөнерпаздық , жас).
Дайындалу үрдісі: техникалық және мазмұндық жақтарын, талданатын
партитурамен хордың жұмыс істеу әдістері.
Орындаушылық үрдіс: дирижерлау дыбысталуды басқару, шығарманы
орындаудың мақсаты ; орындалып жатқан шығарманың мағынасын түсінуді
көрсету. Шығарманың мазмұнын ашуды және әдеби музыкалық, хорлық,
талдауларды негізге ала отырып орындаушылық жоспарды жасау.
Шығарманың және оның бөлімдерінің жалпы сипаты. Ырғақтақ жоспар (барлық
ырғақтық таңбалауларды дәл аудару және түсіндіру). Динамика. Нюансировка.
Орындау сипатын белгілеу. Агогика.

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz

Іздеу
Файл қосу
Презентациялар
Тегін
Кабинет
Баланс
Таңдаулы жұмыстар
Cатып алған жұмыстарыңыз
Менің файлдарым
Презентацияларым
Сатылым статистикасы