Файл қосу
КӘСІБИ СӨЗДЕР
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ | |
|3-деңгейлі СМЖ құжаты |ПОӘК |ПОӘК |
| | |042-05-14-5-05.01.20.31.03.2013. |
|«Кәсіби қазақ тілі» пәнінің| | |
|оқу-әдістемелік |_______2013 жылғы | |
|материалдары ПОӘК-і |№ 2 басылым | |
5В10800 «Дене шынықтыру және спорт» мамандығына арналған
«Кәсіби қазақ тілі» пәнінің
ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
СЕМЕЙ
2013
Мазмұны
1 Глоссарий
2 Дәрістер
3 Тәжірибелік және лабораториялық сабақтар
4 Курстық жұмыс (жоба)
5 СӨЖ
1. ГЛОССАРИЙ
Грамматика (грек. «жазу, жазу өнері»)-тілдегі сөздердің өзгеру
тәсілдері мен құралдарын, сөз тіркестерін, олардың сөйлемге құралу заңдарын
зерттейтін тіл білімінің саласы.
Лексика (грек.»сөздік қор»)-тіл білімінің сөз және оның мағынасын
зерттейтін бір саласы.
Лексикология (грек. лексика, логос)-тілдік сөздік құрамы мен оның
тарихи даму заңдылықтары, қызметін зерттейтін тіл білімінің саласы.
Лексикография (грек. «сөздік» «ілім»)-тіл білімінің сөздіктер жасайтын
және оларды зерттейтін бір саласы.
Морфология (грек. «жаңа», «сөз»)- тілдегі жаңа ұғымды білдіріп,
жаңадан пайда болған сөздер.
Синтаксис (грек. «құрастыру»)- сөз тіркесі мен сөйлемді зерттейтін тіл
білімінің саласы.
Фонетика (грек.»дыбыс»)- тіл дыбыстары туралы, тілдегі дыбыстық
ерекшеліктер мен заңдылықтарды зерттейтін тіл білімінің саласы.
Аккомодация (лат. Accommadatio - бейімделу) – дыбыстардың
комбинаторлық өзгерісінің дауыссыз және дауысты дыбыстардың
артикуляциясының бейімделуі.
Акцентология (лат. Accentus - екпін және грек logos - сөз, ілім)
- 1) Екпіннің табиғаты мен қызметін зерттейтін сала; 2) Екпінге байланысты
болатын тілдік құбылыстардың жүйесі.
Аллофон – фонеманың әр түрлі айтылуы.
Апокопа – морфологиялық құбылыс. Соңғы буындардың түсіріліп айтылуы.
Мысалы: «барады- барад», «барамын – барам» т.б.
Ассимиляция (лат.Assimilation – үндесу) – дыбыстардың комбинаторлық
өзгеруінің кең тараған түрі. Ассимиляция сөздегі немесе сөйлемдегі тетелес
келген дыбыстардың артикуляциялық үндесуі.
Толық ассимиляция (жазса, сүзсе, жас+са, сүс-се). Жартылай
ассимиляция (қазға, тасқа) болып бөлінеді.
Аферезис – қатар тұрған сөздердің арасындағы көрші тұрған дыбыстардың
өзара ықпал етуі.
Биллингвизм (лат. Bi- екі, lingua- тіл) – қостілділік; белгілі
әлеуметтік топтың (мемлекеттік) екі тілде сөйлеуі.
Бихевиоризм (ағылшын –behaviour- мінез-құлық, тәртіп)- тіл білімінде
психологияның бір бағытына негізделген тілдің мәні мен қызметі туралы
көзқарастар жүйесі. Сыртқы қоршаған орта мен адам мінез-құлқының байланысы
бар болғандықтан, бихевиоризм теориясы туындайды.
Вокализм (лат. Vocalus – дауысты дыбыс) – тілдегі дауысты дыбыстар
жүйесі.
Гаплология (грек. Hapleos – қарапайым және logos - сөз, ілім) –
дыбыстардың комбинаторлық өзгеруінің бір түрі. Қатар келген бірдей немесе
ұқсас буындардың біреуінің ассимиляция салдарынан түсіп қалуы. Мысалы: бұл
күн – бүгін, алып кел- әкел.
Деривация (лат. Depivatio – жасалу) – бастапқы тіл бірліктерінен басқа
туынды тіл бірліктерін жасау үрдісі. Дериваттарды суффикс қосу арқылы,
сөз тіркесі арқылы, сөздерді біріктіру арқылы т.б. жасауға болады.
Лексикалық деривация түпкі (түбірлі) бірліктің лексикалық мағынасын
өзгертуге бағытталса («бас» - «бастық»), синтакситік деривация тек
синтакистік қызметтің өзгеруін білдіреді («сайла» - «сайлау»).
Диахрония (грек. diachoponos – уақыттың өтуі) – тіл жүйесінің тарихи
дамуын зерттейтін тіл білімінің аспектісі.
Диссимиляция (лат. Dissimilatio - өзгеру) – сөз шеңберіндегі екі
немесе одан да көп ұқсас дыбыстың артикуляциясы. Диссимиляция біртектес
дыбыстар арасында пайда болады.
Диэреза - сөйлеу кезінде дыбыстар бір-біріне әсер етеді. Диэрезаның
нәтижесінде дыбыстар түсіріліп айтылады , мысалы: «честный – чесный»,
«қалмады – қамады», т.б.
Жасанды тілдер – табиғи тілді қолдану мүмкін емес немесе сапасыз
болатын жағдайларда қолданылатын таңбалар жүйесі. Оның түрлері -
мамандырылмаған тілдер – халықаралық тілдер (эксперанто), мамандандырылған
тілдер – ғылым тілінің символдық тілі (математика тілі, химия тілі) және
бағдарлама жасау тілі т.б.
Жест тілі (ым тілі) – кинетикалық (мимикалық) негізде жасалған
коммуникативті жүйе.
Интерференция (лат. inter - аралық, ferio -соғу, тигізу) –
қостілділік жағдайында тілдердің бір-біріне тигізетін әсері, ықпалы.
Конверсия (сөзжасам) – бір сөз табындағы өзгеріске ұшырамай, басқа
сөз табы ретінде қолданылуы (соғыс – соғыс, ақ-ақ-ақ, ат-ат т.б.).
Консонантизм (лат. consonantig - дауыссыз дыбыс) – тілдегі
диалектідегі , говордағы тілдер тобының дауыссыздардың жүйесі.
Көптілділік (мультилингвизм, полилингвизм) – бір мемлекет ішінде
бірнеше тілді пайдалануы. Бір адамның бірнеше тілде сөйлеуі.
Ларингал (грек. Larynx - көмей) - көмейлік дауыссыз дыбыс.
Метатеза – (грек. Meafofhesis - орын ауыстыру) – сөз ішіндегі
дыбыстардың, не буындардың өзара орын ауыстыруы.
Морфема – (грек. Morrhe - форма) – тілдің негізгі бірлігі, ең кіші
таңба, яғни бұл бірліктің белгілі фонетикалық тұлғасы ретінде белгілі бір
мағына береді.
Ономасиология - номинация (атау) теориясы. Ономасиологиядағы зерттеу
зат немесе құбылыстан осы зат не құбылыстан осы зат не құбылыс туралы ойға
қарай бағытталады және оларды тіл құрамдары арқылы белгілейді.
Ономастика (грек. Onomastike (techne) - атау өнері) - жалқы
есімдерді зерттейтін тіл білімінің саласы.
Протеза (грек. Proflogis - алдына қою) - сөз басында қосымша
дыбыстың пайда болуы. Мысалы: ырас – рас, ылай – лай.
Редукция (лат. Reductio - кейін шегіну, азаю, қысқару) – дыбыстың
артикуляциялық және акустикалық сипатының өзгеруі. Сандық редукция -
екпін болмауынан дыбыс ұзақтығының азаюы, сапалық редукция – сол
себептерден артикуляцияның өзгеруі. Мысалы: қат(ы)нас, дәр (і) гер, т.б.
Редупликация (лат. Reduplication - қосралану) - алғашқы буынның
(жартылай редупликация) немесе бүтін түбірдің (толық редупликация)
қосарлануынан пайда болатын құбылыс. Мысалы: қап-қара, тәй-тәй т.б.
Семиотика (грек. Semeion - таңба, белгі) – хабарды сақтап, басқаға
жеткізе алатын әр түрлі таңбалық жүйелердің құрылысы мен қызметін
зерттейтін ғылыми пән.
Сингармонизм (грек. Syn - бірге және harmonia - қос үнділік,
үндесу)- морфологиялық бірлік ретіндегі сөздің вокалдық түрленуінің
нәтижесі. Бұл түркі тілдеріне тән аса күшті заң.
Синхрония (грек. Sync – hronos- бір мезгілде болатын) – белгілі бір
даму кезеңіндегі тілдің жағдайы.
Субстрат (лат. Sub. Астыңғы, және stratum - қабат) – белгілі
лингвогеографиялық жерде ертеде болған тілден қалған көне элементтер.
Транскрипция (лат. Trancriptio - көшіріп жазу) – сөз дыбыстарын
хатқа түсіру (жазу) әдісі.
Фонема (грек.phonema – дыбыс, дауыс) – тілдегі дыбыстық қатарды
құрайтын бірлік. Фонема мағыналық бірліктерді ажырату үшін қажет.
Фонология (грек. phone – дыбыс және logos – сөз, ілім) – тілдің
дыбыстық құрылысы мене қызметінде болатын заңдылықтарды зерттейтін тіл
білмінің бір саласы.
Фузия (лат. fusio – қосылған жер) – көрші тұрған морфемалардың (негіз
бен аффикстің) қосылып кетуі. Фузия түбір мен қосымшалар арасында болады,
олар: н// д/т; м//б-п
Элизия (лат. elisio – шығарап тастау) ілгері тұрған сөзде соңғы
дыбыстың жоғалуы. Элизияға қарама-қарсы болатын үрдіс, яғни кейінгі сөздің
басында тұратын дыбыстың жоғалуы – аферизис деп аталады.
Элизия редукциямен тығыз байланысты. Мысалы: орын- орны; ауызы – аузы.
Эпентеза (грек.epenthesis – қосынды) – сөздегі қосымша дыбыстың пайда
болуы. Мысалы: кровать – кереует.
Этимон (грек. etumon– ақиқат) – сөздің бастапқы тұлғасы мен мағынасы.
2 ДӘРІСТЕР
Бұл пән бойынша дәрістер қарастырылмаған.
3 СЕМИНАР САБАҚТАРЫ
Практикалық сабақ №1
Сабақ мақсаты:
Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру:
1. Жаһандану дәуірінде Қазақстан мемлекетінің қазіргі жай күйіне
сипаттама беру;
2. Қазақ тіліндегі ең үлкен заңымыз үндестік заңынан өткенді еске тусіру,
кәсіби тәжірибеде жүзеге асыру.
Әдістемелік нұсқау
Қазақстан жаһандану дәуірінде
Жаһандану дегеніміз не? Орыс ғалымы В.М.Межуев «Жаһандану әлемдік
қауымдастықтағы ұлттық мемлекеттер мен аймақтардың бір-біріне өзара
тәуелділігінің артуы, олардың жалпыға ортақ экономикалық, саяси және мәдени
ережелері бар бір жүйеге бірте-бірте тартылуы, интеграциялануы» деп атап
көрсетеді. Оған ЮНЕСКО, компьютерлендіру бағдарламалары, ғарышты игеру,
бүкіл әлемдік қуатты корпорациялар. Халықаралық сауда ұйымы, Халықаралық
туристік ұйым сияқты, әлемдік қаржы институттары т.б. кіреді.
Жаһандануды былай сипаттауға болатын сияқты. Бір ел мен екінші елдің
арасындағы кедергілер азаяды, кең көлемде қауымдастық мәні мен мағынасы
артады, ақпараттар беру ісі жеңілдейді, қаржылық, ақпараттық, салаларда
біртұтас кеңістік жүйесі қалыптасады.
Жаһанданумен бірге өркениетке өріс ашар жаңалықтар келіп жетті.
Технология дамыды, модернизация құлаш жайды, ақпараттық кеңістік кеңейді.
Өмір сүру салтымыз бен мінез-құлқымыз да өзгеріс нышандары байқалды.
Дүниенің төрт қырымен байланыс күшейіп, орныға түсті.
Қазір әлемдік қауымдастықта жаһандану үрдісі туралы оны жақтайтын және
оны тіптен қабылдай алмайтын екі топ бар. Жақтаушылар, жаһандану нарық
жүйесінде баға біркелкілігін жүзеге асырады, сондықтан, түбінде бағаның
реттелуін, бірыңғай әрі салыстырмалы түрде төмен болуы мүмкіндігін алға
тартады. Олардың пікірінше, жаһанданудың басты мақсаты – дамудың
біркелкілігіне жету. Мысалы, бір елде жаңғыртылған іс екінші елде артта
қалып қоюы жан-жақты тиімсіз. Егер бірнеше ел компьютер жүйесінің бір
бағдарламасын ұстанып, екінші бір елдер екінші бағдарламасын ұстанса, олар
бір-біріне қиюласпаса, байланыстың қай түрі болмасын қиындайтыны сөзсіз.
Жаһандану – халықаралық қатынастарды біркелкілендіру. Халықаралық
конвенциялар жүйесі қалыптасып, оған түрлі елдер мүше болып кіретін, соған
сәйкес өздеріне түрлі міндеттемелер алып, құқықтарға ие болу – жаһанданудың
нәтижесі.
Қазақстан мемлекетінде өзге ұлттардың да мәдениетінің өркендеуіне баса
көңіл бөлінгені жөн. Жаһандастыру да жергілікті мәдениетті сөзсіз
бағындырып алуды немесе жойып жіберуді мақсат етпейді, бірге дамуды
ұсынады. Компьютер бағдарламаларының ұлт тілінде сөйлеуі, интернет
жүйесінде ұлт тіліндегі сайттардың пайда болуы осыған дәлел.
1-тапсырма. Мәтіннен ғылыми-көпшілік терминдерді табыңыз.
2-тапсырма. Мәтінде келтірілген мәселеге байланысты өз ойыңызды ортаға
салыңыз.
3-тапсырма. Мәтін бойынша түсінігіңізді баяндаңыз.
4-тапсырма. Сөйлемдерді толықтырыңыз.
1.... дегеніміз не ?
2. Орыс ғалымы В.М. Межуев ... - деп атап көрсетеді.
3. Жаһандану – біркелкілендіру.
4. Қазақстан мемлекетінде .... баса көңіл бөлгені жөн.
5. Компьютер бағдарламаларыны..... осыған дәлел.
Грамматикалық тақырыптар.
ҮНДЕСТІК ЗАҢЫ (БУЫН, ДЫБЫС)
Қазақ сөздерінің ішіндегі дыбыстар бір-бірімен үйлесіп құралады. Бұл
үйлесім жеке сөздердің ішінде де, түбір мен қосымшалардың аралығында да,
тіпті сөйлем ішіндегі сөздердің арасында да болады. Мұны ғылым тілінде
үндестік заңы (уподобление звуков) дейді.
Бұл қазақ тілінде дауысты дыбыстардың арасындағы үндесу (синграмонизм)
және дауыссыз дыбыстардың арасындағы үндесу (ассимиляция) (үндесу заңы)
деп аталады.
Сингармонизм заңы – сөз ішінде, сөздер аралығында және түбір мен
қосымшалардың арасында дауысты дыбыстардың бір-біріне тигізетін ықпалы.
А) Қазақ сөздері жуан дауысты дыбыстан не буыннан басталса, сол сөз
бен содан өрбіген сөздер аяғына дейін жуан болуы керек. Мысалы,
бағдарлама+шы+лар+ға
ұя-шық+тан
Ә) Қазақ сөздері жіңішке дауыстылардан, не буындардан басталса, сол
сөз бен содан өрбіген сөздер аяғына дейін жіңішке болуы керек. Мысалы,
тақта-ның
түйме-ше+лер+дің
Бұлардан басқа есте мықты ұстап, сөзді қатесіз, өз үйлесімімен айту
үшін қолданылатын сингармонизм заңы бар. Мәселен, сөздің басында еріннің
қатысуымен айтылатын о,ө, ұ, ү ерін дауыстылары келсе, олардан кейін
келетін езулік дауыстыларға жақындап айтылады, бірақ ол жазуда сақталмайды.
Мысалы, орын-айтуда: орұн; өзен – айтуда: өзөн; күрек-айтуда: күрөк.
Сөйтіп, о дыбысынан кейін келген ы дыбысы айтуда ұ-ға жақындап айтылады; ал
е ө-ге, і ү-ге жуықтап айтылады. Жазуда бұлар алғашқы қалпында жазып,
айтқанда соңғы жазылғандай етіп айту керек.
Ықпал (ассимиляция) – дауыссыздарда болатын үндестік заңы. Бұл
заңдылық бір сөз ішінде, түбір мен қосымшалардың аралығында, тіпті бүтіндей
сөйлем ішінде сақталуға тиісті заң. Қазақ тілінде мұның екі түрі бар:
ілгерінді (ғылым тілінде прогрессивті) ықпал және кейінді (регрессивті)
ықпал.
Ілгерінді ықпал
(Прогрессивная ассимиляция)
а) Егер түбірдің соңғы дыбысы ұяң (звонкие) ж, з болса, оған
жалғанатын қосымшаның басқы дыбысы да ұяң болып келеді. Мысалы, қыз+дар,
қаз+дар т.б.
ә) түбірдің соңғы дыбысы қатаң (глухие) және орыс тілінен енген
сөздердегі б, в, г, д дыбыстарына аяқталып тұрса, оған жалғанатын
қосымшалар да қатаң дыбыстардан басталады: университет+ке, студент+пін т.б.
б) Түбірдің соңғы дыбысы дауысты (гласные) не үнді (сонорные) болып
келсе, оған жалғанатын қосымшаның басқы дыбысы көбінесе ұяң (звонкие) не
үнді болып келеді: оқытушы+ға, инженер-ге, бағдарламашы+мын т.б.
Кейінді ықпал
(Регрессивная ассимиляция)
Егер сөздің соңғы дыбысы қатаң к, қ, п дыбыстарының біріне аяқталып,
жалғанатын қосымша дауысты дыбыстардың бірінен басталса, оған қ ғ-ға, к –г-
ге, п б-ге айналып кетеді.
Мысалы, ұяшық + ы – ұяшығы
қорап +ы – қорабы
жүрек +і - жүрегі
Бұл құбылыс сөз тіркестерін айтқанда да, біріккен сөздердің аралығында
да байқалады. Айтуда болмаса, жазуда бұл ескерілмейді. Мысалы, керек екен
(айтылуы: керегекен), ақ ешкі (ағешкі) т.б.
5-тапсырма. Төменгі сөз және сөз тіркестерінен буын үндестігін
табыңыздар.
Жаһандану, әлемдік қауымдастық, ұлттық мемлекеттер, аймақтар,
тәуелділік, жалпыға ортақ, саяси, мәдениет, ережелері, бір жүйе,
бағдарламалар, ғарышты игеру, бүкіләлемдік сауда ұйымы, туристік ұйым,
әлемдік ұйым, әлемдік қаржы, кедергі, ақпараттар, қаржылық, біртұтас,
кеңістік жүйесі, жаһандану үрдісі, нарықтық жүйе, халықаралық қатынастар,
біркелкілендіру.
Тоғыспалы ықпал
(Прогрессивно-регрессивная ассимиляция)
Сөз бен сөз аралығында қатар келген дыбыстардың бір-біріне ілгерілі-кейінді
ықпал етуінің нәтижесінде екеуінің де өзгеріске ұшырауы тоғыспалы ықпал деп
аталады.
Қазақстан – менің Отаным
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің сессиясында 1992 жылғы 4
маусымда қабылданған мемлекеттік нышандарымыздың төл тарихы тым әріде
жатыр. Біз сонау ықылым заманнан бері байрақты елміз. Халқымыздың бостандық
сүйгіш өр рухы оның этнографиялық-мәдени нышандарында жарқын көрініс тауып
отырған.
Ту көтерген батыр бабалар бейнесі сонау ерте замандарда жартаста
сызылған суреттерде айқын бейнеленген. "Көк асаба" аталған көне байрақ түсі
исі түркі халықтары кие тұтқан көк аспан әміршісінің белгісіне баланса,
түркілердің тағы бір табынары - көк бөрі бейнесі де тудағы таңбаға
айналған.
1. Мәтінді жоспар бойынша айтып беріңіз.
2. Берілген сөздерді түсіндірме сөздіктен тауып, мағынасын
түсіндіріңіз.
Нышан, айшық (-талган), қоректік, шипалық,, мегзейді, әрлендіру,
бедерлеу, киелі.
3. Төменгі сөздердің жуан, жіңішкелігін анықтап, қосымша жалғаңыз.
Университет, факультет, республика, президент, турист, агент, заңгер,
компьютер, техника.
№1 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары
Сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Жаһандану дегеніміз не ?
2. Жаһандану біздің елде қалай жүріп жатыр ?
3. Жаһандану кезінде қоғам дамуы қандай жағдайда болады ?
Практикалық сабақ №2
Білім де бәсекеге түседі. Лексика және лексикология ұғымы туралы. Сөздің
тура және ауыспалы мағынасы.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №2
Сабақ мақсаты:
Берілген грамматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру:
3. Бүгінгі таңдағы білім мен ғылымды бағыттау және халыққа білім беру
реформаларынан мағұлмат алу;
4. Сөздің тура ауыспалы мағынасы тақырыбынан өткенді қайталау және кәсіби
тәжірибеде қолдану.
Әдістемелік нұсқау
Білім де бәсекеге түседі
XXI ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды бағыттау мақсатымен аттауымыз
үлкен үміттің басты нышаны болып табылады. Себебі ұрпағы білімді халықтың
болашағы бұлыңғыр болмайды, жас ұрпаққа сапалы, мән-мағыналы, өнегелі білім
беру бүгінгі күннің басты талабы.
Тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор, өз кәсібін терең түсінетін өзінің
білімі мен іскерлігін жан-жақты қолдана білетін мамандар қажет. Қазір
халыққа білім беру реформасы ғылыми негізіне сүйенген пәнді оқытудың жоғары
деңгейімен қамтамасыз етуді міндеттеп отыр. Соның ішінде дүниежүзілік ғылым
мен мәдениеттің алтын қорына өлшеусіз үлес қосқан әл-Фараби бабамыздың
педагогикалық мұрасы да телегей-теңіз мол дүние. Данышпан ойшыл: «Адам
деген ардақты атты лайықты алып жүруден артық бақыттылық жоқ. Әлемде жаман
мен жақсыны, адамның ақылы ғана ажыратады» деген болатын.
Білімді болу деген сөз – белгісіз нәрсені ашу қабілетіне ие болу деген
сөз, білімді адам көп нәрсені біледі және қабілеті, дарыны арқылы басқа
белгісіз нәрселерді өз бетінше аша алады.
Сонымен қатар ғұламалар болашақ жастардың білімді болуы өзінің сана-
сезіміне, зейініне, дара қасиеттеріне, ақыл-ойына, жауапкершілігіне
байланысты екенін дәлелдеген.
Біздің елімізге мемлекетімізді көркейтіп, өркендететін жас мамандар
керек. Сол үшін біз түрлі ғылымды меңгеріп, оны өз болашағымызға,
мемлекетіміздің көркеюіне пайдалануымыз керек. (Егемен Қазақстан газеті,
2008 ж).
1-тапсырма. Мына сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын түсініп
алыңыз.
Ғылымды бағыттау, басты нышан, халықтың болашағы, білім беру, басты
талап, білім беру реформасы, ғылым мен мәдениет, алтын қор, білімді болу,
қабілет, ғұламалар, дарын, зейін, ақыл-ой, жауапкершілік.
Грамматикалық тақырыптар.
ЛЕКСИКА ЖӘНЕ ЛЕКСИКОЛОГИЯ ҰҒЫМЫ ТУРАЛЫ
СӨЗДІҢ ТУРА ЖӘНЕ АУЫСПАЛЫ МАҒЫНАСЫ
Лексика – тілдегі сөздік құрамды, сөздердің толық жиынтығын береді.
«Лексика» терімсөзі кейде жеке кісінің лебізіндегі сөздік қоры, жеке көркем
шығарманың немесе жазушының сөздік қоры деген тар мағынасында да жұмсалады.
Сөз жүйесінің негізгі міндеті – тілдің сөздік құрамын, сөздің ішкі терең
мағынасы мен мәнін, лебіздегі қолданыс ерекшелігінің ішкі заңдылықтарын,
лексика-семантикалық және категориялық қарым-қатынастарын (көпмағыналық,
синонимдік, омонимдік, антонимдік, конверсиялық), қазақ сөздерінің
қалыптасуын (төл сөздер мен кірме сөздер), қолданыс аясын (көне және жаңа
сөздер, диалектілік және терімсөздер т.б), фразеологизмдерді ғылыми
саралап, жүйелеу.
Тіл мен лебіз – негізгі бірлііктері бір-бірімен тығыз
байланыста болатын жүйелі құрылым. Сондықтан, дыбыс, сөз, сөйлем, мәтін –
бүтіннің ажырамас бөлшектері.
Сөз мағынасы өзгеріп, дамып, кеңейіп отыратын өте күрделі құбылыс.
Осымен байланысты сөздің тура және ауыспалы мағынасы болады.
Сөздің айтушы мен тыңдаушыға ортақ мәндегі бір ұғымды білдіруі оның
тура мағынасы деп аталады. Ол кейде сөздің негізгі мағынасы түрінде де
атала береді. Мысалы, адам, қол, шөп, кел т.б. осы сияқты сөздерді жеке
алғанда да, сөйлем ішінде үнемі білдіретін ортақ мағынасын келтіруге
болады.
Сөздің ауыспалы мағынасы деп оның тура мағынасынан дамып, өрбіп кейін
қосылған мағыналары аталады. Мысалы, Сен менің оң қолымсың (ты моя правая
рука), қолы жеңіл (легкая рука), үйдің қабырғасы (стена дома) т.б.
2-тапсырма. Жақшаны ашып, сөз тіркесін құраңдар. Орыс тіліне аударып,
сөздің мағыналарына назар аударыңдар.
Қалың (киім, дәптер, бет), суық (су, сөз, қару, хабар), қара
(қарындаш, ниет, жүрек), адал (қызметкер, ас, жүрек, дос).
3-тапсырма. Берілген тіркестер құрамындағы сөздерді тура және ауыспалы
мағынаны білдіруіне қарай бөліп жазыңдар.
1. Жақсы сөз, жақсы адам, жақсы ой, жақсы күн, жақсы студент, жақсы өмір.
2. Терең сай, терең білім, терең құдық, терең су, терең сезім.
3. Долы, дауыл, долы күш, долы жел, долы адам, долы теңіз.
4-тапсырма. Мақалдарды оқып, ауыспалы мағынадағы сөзі бар мақалдарды
теріп жазыңдар.
Ғаламның шырағы – күн, адамның шырағы – білім. Сөз де кілт, көңіл
құлпын ашады. Күннің шуағы жылы, ананың құшағы жылы. Адал достық алтыннан
қымбат.
* * *
Білімді болу деген сөздің мағынасы – белгісіз нәрсені ашуға қабілетті
болу деген сөз
Әл-Фараби
Шын білім – әрдайым ақиқат, анық болатын білім.
Әл-Фараби
Адамды дәреже жеткізбейді, білім жеткізеді.
Ә.Жами
Білімнен қуатты күш жоқ, біліммен қаруланған адам жеңілмейді.
М.Горький
№ 2 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары
Сұрақтарға жауап беріңіз.
1.Білім қалай бәсекеге түседі?
2. Ұлттық кадрлар қандай болуы керек?
3. Білімді болу деген не?
4. Жас мамандар қандай болуы қажет?
Практикалық сабақ №3
Диалект және кәсіби сөздер.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №3
Сабақ мақсаты:
Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру. Диалект сөздер мен кәсіби
сөздерден өткенді қайталау.
Әдістемелік нұсқау
Қазақстан экономикасы
Қазақстан өзінің табиғи қазбаларымен және адам ресурстарымен дүние
жүзіндегі бай елдердің бірі болып есептеледі. Тәуелсіздік алуына байланысты
Қазақстан экономикасында демократиялық қоғам жағдайында, нарық еркіндігін
жасау межеленіп отыр. 1992 жылдан бастап елімізде мемлекеттік мекемелерге
жекешелендіру жүргізілді.
Нарық жағдайындағы Қазақстанның жекеменшік секторы еліміздің болашақ
экономикалық тұрақтылық базасын қалыптастыруға орасан зор биіктіктерге
көтерілу үстінде. Қазақстан экономикасы үшін шет ел инвестициясына жол
ашық.
Өтпелі кезенің қиындығына қарамастан елбасының «Қазақстан 2030»
бағдарламасы елімізді өркендеген елдердің бірі ететін, экономикасы дамыған
демократиялық қоғамға айналдыруға кепілдік береді.
Сөздік
Табиғи қазбалар - природные ископаемые.
Нарық еркіндігі - сводный регион
Межеленіп отыр - ориентирована
Жекешелендіру - приватизация
Жекеменшік секторы - частный сектор
Экономикалық тұрақтылық - экономическая стабильность
Өтпелі кезең - переходной
Қоғам - общество
Кепілдік - гарантия
1-тапсырма: Көп нүктенің орнына ы, і дыбыстарының тиістісін
қойыңыздар:
ер...к, 6...л, хал...қ, к...ш..., ұлтт...қ, т...л, к...р,
қ...з...қ.
2-тапсырма: Төмендегі сөздерге дыбыстық талдау жасаңыздар:
Үлгі: тіл - т -дауыссыз, қатаң дыбыс; і - дауысты, жіңішке; л -
дауыссыз, үнді
Тіл, ана, халық, құрмет, көрік
3-тапсырма: Сөздердің жуан дауыстыларын бір сызықпен жіңішке
дауыстыларын екі сызықпен сызып көрсетіңіздер:
Кітап, білім, өлең, құдық, шаһар, аң.
4-тапсырма: Берілген сөздерден дауыссыз дыбыстарды тауып, түрлеріне
ажыратыңыз:
Үлгі: нарық - н - үнді, р - үнді, қ - қатаң
Нарық, есеп, салық, қаржы, кеден, несие, ақша, тексеру,
табыс.
5-тапсырма: Көп нүктенің орнына қазақ тіліне тән дауыссыз дыбыстарды
қойыңыздар:
Ма...ына, ә...гіме, ...аржы, нары..., ...а...арман, көле...ке, жел-
то...саң, таби...ат, ...алым.
1. Мәтінді мәнерлеп оқып шығыңыздар.
2. Мәтінге жоспар құруға тырысыңыздар.
3. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз;
Грамматикалық тақырып:
ДИАЛЕКТ ЖӘНЕ КӘСІБИ СӨЗДЕР
(СЛОВА ДИАЛЕКТЫ И ПРОФЕССИОНАЛЬНЫЕ СЛОВА)
Тілде сөздерді қолданылу ерекшеліктеріне қарай: жиі қолданылатын
сөздер (актив лексика), сирек қолданылатын сөздер (пассив лексика) деп
бөледі. Алғашқы топқа жалпыхалықтық лексикадағы, барлығымызға түсінікті
сөздер кірсе (мектеп, қала, көше, кітап, қол), сирек қолданылатын сөздерге
диалект сөздер, кәсіби сөздер мен терминдер кіреді.
Белгілі бір жердегі (аймақ, облыс, аудан) тұрғындардың сөйлеу тілінде
ғана қолданылатын сөздерді диалект сөздер дейміз. Диалект сөздердің басым
көпшілігінің әдеби тілде баламалары болады. Мысалы, шалбар – сым
(оңтүстікте), денелі – жоян (шығыста), орындық – тақ (солтүстік
облыстарда). Диалект сөздердің фонетикалық, лексика-семантикалық,
морфологиялық, синтаксистік ерекшеліктері болады.
Бәдірен-әгүршік – қияр (огурец);
Бақыр –шелек (ведро);
Шыны, пиала – кесе (чаша для чая);
Шақпақ, күкірт, шырпы – сіріңке (спичка) т.б.
Белгілі бір кәсіп, шаруашылық саласы адамдарына ғана түсінікті,
солардың өз ортасында ғана қолданылатын сөздер кәсіби сөздер деп аталады.
Балық аулау кәсібіне байланысты сөздер (слова связанные с рыболовным
ромыслом): табан (лещь), шортан (щука), бекіре (осетр) т.б.
Ауыл шаруашылығына байланысты сөздер (слова связанные с сельским
хозяйством): шабу (косить), шалғы (коса), орақ (серп), мал жаю (пасти
скот), қой қырқу (стрижка овец) т.б.
КӘСІБИ СӨЗДЕР
Кәсіби сөздер стилистика мәселесімен тығыз байланысты. Кәсіби
лексиканың қолданылу аясы кең. Лексиканың бұл саласында белгілі бір аймаққа
ғана тән кәсіп түрлерімен, мысалы көмір өнеркәсібімен, мақта өсірумен,
балық шаруашылығымен байланысты сөздер, термин ыңғайындағы әр түрлі атаулар
жатады. Бұлар стиль түрлерінің қай-қайсысында да азды-көпті кездесіп
отырады. Әсіресе белгілі бір аймақтағы жергілікті халықтың күнделікті
ауызекі тілінде және сол облыстыңгазет тілінде жиі қолданылады. Кәсіби
лексика элементі белгілі бір көлемде әдеби шығармалардан да байқалады.
Кәсіби лексиканың әр кезгі даму көрінісін белгілі дәрежеде көркем
әдебиет стилінен де көруге болады. Мысалы, штрек, лава, уклон, креп
дегендер сол 1920-30 жылдарды жиі кездесіп отырады. Бірақ халық
шаруашылығының неше алуан саласындағы, атап айтқанда ғылым мен техникадағы,
сондай-ақ өзге де кәсіп түрлеріндегі күнделікті өзгеріске сәйкес бұлардың
кейбірі қолданудан шығып қалды не оларға жаңа атаулар қосылды.
Кәсіби лексика публицистикалық стильде де мысалы, түрлі қолжазбада,
очеркте т.б. қолданылады. Автор оны мұнда да сол суреттеліп отырған
уақиғаны оқушының көз алдына нақтылы түрде, дәл елестету үшін пайдаланады.
Қазақ тілінде кәсіби сөздер әр-алуан қаулы қарада, есеп
документтерінде, анықтама-мәләмет қағаздарында, яғни ресми кеңсе стилінде
де кездесіп отырады. Олар сондай-ақ ғылыми стильде де, атап айтқанда,
арнаулы зерттеу еңбектердің тілінде де қолданылады.
№3 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары
1. Шығыс Қазақстан аймағына қатысты диалект сөздерді теріп жазу (30
сөз және түсініктеме беру).
2. Өз мамандықтарына қатысты кәсіби сөздерді жазып, сөйлем құрастыру
(30 сөз және сөйлем).
3. Қазақстан экономикасында тәуелсіздік алуға байланысты не жасау
межеленіп отыр?
4. Қай жылдан бастап елімізге жекешелендіру жүргізілген?
Практикалық сабақ №4
Жалпылама қолданылатын терминдер мен сөздер.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №4
Сабақ мақсаты:
Берілген грамматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру. Жалпылама сөздердің қолдану аясын
анықтау, терминдерді қолданыс аясына талдау жасау.
Әдістемелік нұсқау
Нарық
Нарық дегеніміз не? Нарық бұрын-соңды біздің елде терең зерттелмеген,
сондықтан оның мәнін қате түсіну қазіргі әдебиеттерде жиі кездеседі.
Себебі, нұсқау-бөлу әдістеріне негізделген басқару жүйесі жағдайында нарық
проблемалары тиісті ғылыми-зерттеу пәні бола алмады. Осыған байланысты
нарықтың бірнеше анықтамасын келтірейік.
Нарық – бұл өндіріс факторларын немесе оның нәтижелері мен шарттарын
айырбастауға байланысты болатын өндірістік қатынастардың белгілі бір бөлігі
немесе жүйесі.
Нарық – бұл сатушылар мен сатып алушылар арасындағы тауар және қызмет
көрсету процесіне байланысты қалыптасатын экономикалық қатынастардың
жиынтығы. Бұл анықтамаларға ортақ нәрсе – ол нарықты өндірістің емес,
айырбастың категориясы, нарықтық қатынастардың субъектісі - өндірушілер мен
тұтынушылар емес, сатушылар мен сатып алушылар деп көрсетілу. Шын мәнінде
тауар-ақша, нарықтық байланыстыр сату-сатып алумен шектелмейді. Бұл жерде
басымдылық айырбас пен айналыс саласындағы қатынастарға емес, өндірісте
болатын қатынастарға тиісті болуы керек, себебі тек осы жерде ғана өнім
жасалады және оның тауарға айналуын сипаттайды.
Сөздік
нарық – рынок
зерттеу – исследовать
нәтиже – результат
жиынтық – совокупность
шектелу – ограничеваться
басымдылық – преимущество
өнім – продукт
өндірістік қатынастар – производственные отношения
өндірушілер – производители
тұтынушылар – потребители
айырбас – обмен
айналыс – оборот
Мәтін бойынша тапсырма
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыныз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Жіктік жалғауы жалғанған сөйлемдер құрастырыңыз.
4)Мәтінді мәнеріне келтіріп оқып, мазмұнын айтып беріңіздер.
Грамматикалық тақырып.
ЖАЛПЫЛАМА ҚОЛДАНЫЛАТЫН СӨЗДЕР МЕН ТЕРМИНДЕР
(Общеупотребляемые слова и термины)
Бір тілде сөйлейтін адамдардың бәріне түсінікті ортақ сөздерді
жалпылама қолданылатын сөздер дейміз. Жалпылама лексика адам баласының
күнделікті тіршілігіне қажетті заттар мен құбылыстарды, әрекеттерді және
т.б. ұғымдарды атайды. Мысалы, су, ауа, тамақ, үй, нан т.б.
Жалпылама қолданылатын сөздер тура мағынасында жұмсалады.
Терминдер – ғылым, техника, өндіріс т.б. салаларындағы ұғымдар мен
жеке сөздердің атаулары. Терминдер тек тура мағынада қолданылатындығымен
ерекшеленеді, мағына үнемі тұрақты болады. Терминдерді арнаулы сөздер деп
те атайды. Бұларда стильдік бояу болмайды.
Термин сөздердің жасалу жолдары:
1. Қазіргі қазақ тіліндегі терминдер орыс, араб, еуропа тілдерінде
қалыптасқан үлгісінде жұмсалады: мәтін, квадрат, синоним, эпос, поэзия
т.б.
2. Қазақ тілінен балама табу арқылы: хаттама (протокол), нарық (рынок),
ғарыш (космос) т.б.
3. Сөздерді біріктіру арқылы жаңа термин жасалады: төлқұжат (паспорт),
әнұран (гимн) т.б.
Терминдердің ұғымы мен мағынасы
Сөздің лексика-семантикалық топтарының бірі арнаулы лексика. Қоғамдағы
әр түрлі кәсіп пен қызмет салаларына негізделген, шектеулі қолданысқа ие
сөздер-арнаулы лексика ретінде танылады. Ғылым, техника, өндіріс, ауыл
шаруашылығы, басқару органдары, мәдениет пен өнер, әскери атаулар т.б. -
арнаулы лексиканы құрайды. Ол термин сөздер мен кәсіби сөздерге бөлінеді.
Терминдер табиғатына тән нәрсе - бірмағыналылық, дегенмен
бірмағыналылықты сақтау барлық жағдайда мүмкін бола бермейді, өйткені төл
тілдік бірліктер арқылы термин жасау барысында, лебіздегі оның алғашқы
негізгі мағынасы қолданыста болады. Термин сөздердің негізгі ерекшелігі -
ғылым мен техника саласы бойынша белгіленген ұғымның атауы болады, ерекше
анықтамасы беріледі; логикалық жүйеге негізделген нақты семантикасы,
лебізде келісілген қолданысы болады. Яғни термин сөз бен оның таңбалап
тұрған ұғымы арасында үлкен танымдық байланыс болады. Терминнің мазмұны -
оның әуелгі терімсөздік түсінігі де, мағынасы - термин ретіндегі
сипаты.Терминнің мағынасы мен мазмұны сәйкес келіп, бір-бірін анықтап,
мағына мазмұнын ашуы тиіс.
1-тапсырма. Берілген сөздермен сөз тіркестерін құрыңыз.
Өзгеріс, құбылыс, дарынды, қабілет, тұлға, жантану, қызу, тілалғыш.
2-тапсырма. Өз мамандығыңызға қатысты термин сөздерді теріп, анықтама
беріңіз (50 термин сөз).
№4 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары
1 Нарық дегеніміз не?
2 Аталған анықтамаларға ортақ нәрсе не?
Практикалық сабақ №5
Кірме сөздер.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №5
Сабақ мақсаты:
Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру. Басқа тілден енген сөздер туралы
өткенді қайталау, кәсіби тәжірибеде қолдану.
Әдістемелік нұсқау
Нарықтық экономика
Нарықтық экономика адамдарды жаппай кәсіпкерлікке үйретуде. Ол жұрттың
психологиясын өзгертіп, олардың сана-сезімін табыс табуға, пайда түсіруге,
ақшаның әрбір тиынын бағалай білуге бұрып отыр. Олардың арасынан
кәсіпкерлер де көптеп шығуда. Бір қуанарлығы, өндірісте, сауда-саттықта,
экономиканың басқа салаларында кәсіпкерлікпен айналысып жүргендердің
арасында қазақ жастары да аз емес. Мұның өзі ұлтымыздың өміршеңдігі мен
икемділігінің жақсы бір нышаны, келелі көрсеткіші сияқты. Нарық экономикасы
арқылы ғана жұрттың бүкіл күш-жігерін, ой-санасын, бар болмысын еңбекке
бағыттауға болады.
Республикамызда кәсіпкерлікті дамытуға үлкен ықпал жасап келе жатқан
ірі банктер бар. Реформаның табысты іске асуы ақша саясатына байланысты.
Осы саясатты дұрыс жүргізіп, кәсіпкерлікке нақты да тиміді қолдау көрсетіп
келе жатқан Қазақстанның Ұлттық банкі, Республиканың ұлттық қарыз беру
банкі және т.б. Қазіргі қазақ кәсіпкерлерінің арасында республикамыздан тыс
жерлерге іскерлігімен аты шығып жүргендер де бар.
Сөздік
нарықтық экономика – рыночная экономика
кәсіпкерлік – предпринимательство
табыс табу – приносить доход
пайда түсіру – приносить прибыль
өндіріс – производство
сауда-саттық – торговля
экономиканың салалары – отрасли экономики
ақша саясаты – денежная политика
тиімді қолдау көрсету – оказывать эффективную поддержку
қарыз беру – давать в долг
Грамматикалық тақырып.
КІРМЕ СӨЗДЕР
Басқа тілден енген сөздерді кірме сөздер дейміз. Өз тарихында қазақ
халқы көптеген елдермен қарым-қатынас жасап, аралас-құралас болғаны мәлім.
Соның нәтижесінде араб, парсы, моңғол, орыс тілдерінен қазақ тіліне
көптеген сөздер енген. Керісінше, қазақ тілінен де көптеген сөздер енді.
Мысалы, араб және парсы тілінен енген адам, әлем, ғылым, қоғам, мектеп,
тарих, әдебиет, мәдениет, емтихан т.б.сөздер бар.
Моңғол тілінен ел билеуге байланысты ұлыс, нөкер, жасақ, аймақ, жарлық
сөздері енген.
Ал орыс тілінен қазақ тілінен жәшік, тәрелке, керуерт, бөтелке,
бәтеңке, кәмпит, сөмке т.б.
Латын тілінен: лекция, республика, министр, операция.
Неміс тілінен: орден, штурм, рота, кран.
Француз тілінен: жюри, батальон, дуэль, гарнизон.
Ағылшын тілінен: бокс, вагон, вокзал, митинг.
Соңғы жылдары кірме сөздердің біразы қазақшаға аударылды:
Самолет –ұшақ, вертолет –тікұшақ, коллектив –ұжым т.б.
1 тапсырма. Өз мамандығыңызға қатысты мәтіннен кірме сөздерді теріп
жазыңыз.
2-тапсырма. Қазіргі тілімізге басқа тілден енген сөздердің көпшілігі
компьютер мен экономикаға қатысты 10 сөзге қосымша жалғап, сол сөздермен
сөйлем құраңыздар.
3-тапсырма. Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз
№5 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары
Практикалық сабақ №6
Фразеологизмдер. Мақал-мәтелдер.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №6
Сабақ мақсаты:
Берілген грамматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру:
1. Лексикалық мәтінге толық талдау жасаңыз, жаңа сөздерді жаттап
алыңыз;
2. Фразеологизмдерден өткенді қайталау, берілген тапсырмаларды
орындау.
Әдістемелік нұсқау
Салық реформасы
«Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» Қазақстан
Республикасының Заңының орны ерекше. Бұл заңда, біздің пікірімізше, салық
ұғымының аясы белгіленіп, салық салу объектілері анықталады. Мұнда салық
жөнінде қандай жеңілдіктер болуы мүмкін екендігін, оларды кімдер
беретіндігі, салық органдарының құқықтары мен міндеттері, салық
органдарының шешіміне шағым беру қалай екендігі белгіленді.
«Пайдаға салынатын салық» - жаңа салық жүйесіндегі аса маңызды
заңдардың бірі. Салыққа байланысты соңғы кездегі жаңалық –
«Кәсіпорындардан, бірлестіктер мен ұйымдардан алынатын салық туралы» Заңда
ескерілген, яғни өндіріс өсімін ынталандыруға бағытталған жеңілдіктер
көзделген. Атап айтқанда, егер азық-түлік өндіретін, халық тұтанатын,
балаларға арналған тауарлар шығаратын, дәрі-дәрмек шығаратын кәсіпорындар
өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда мол пайда тапса, сол қосымша
түскен пайдаға салық салынбайды.
Бүгінгі таңда пайдаға салынатын салықтың мөлшері 35 проценттен 25
процентке дейін, коммерциялық және кооперативтік банкілер, жинақ банкілері
мен сақтандыру ұйымдарында 55 проценттен 45 процентке дейін төмендетіледі.
Қазақстан Республикасының Президенті өз жарлығымен Мемлекеттік Бас салық
инспекциясы мен Республикасының комитеттерін және оларға бағынатын
инспекциялар мен органдарды Қаржы министрлігінің құрылымына енгізді.
Мемлекеттік салық инспекциясы меншік түрлеріне қарамастан кез келген
кәсіпорынның, кооперативтің, фирманың ішкі қызметтері туралы мәліметтер
жинап, тексеріс жүргізе алады.
Салық – экономикамызды дамытудағы реттеуші күш. Салықтың нарықтық
экономика кезіндегі ролі мен мәні зор.
Сөздік
Салық жүйесі – налоговая система
Ерекше – особый
Жеңілдік – привилегия
Бағытталған – направленный
Пайдаға салынытын салық – налог на прибыль
Кәсіпорындар – предприятия
Бірлестіктер – объединения
Тұтыну – потреблять
Қосымша түскен пайда – добавочная прибыль
Реттеуші күш – регулирующая сила
Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып орыс тіліне аударыңыз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Мәтіннің соңғы 2 сөйлеміне морфологиялық талдау жасаңыз.
Грамматикалық тақырып.
ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕР
Фразеологизмдер – тұрақты тіркескен, құрамындағы сөздердің орындарын
ауыстыруға болмайтын, лексикалық толық мағына беретін сөз тіркестерінің бір
түрі. Фразеологизмдер сөздің көркемдік мәнерін арттырады. Сондықтан көркем
әдебиеттерде кеңінен қолданылады. Мысалы, ұзын құлақ – хабар (молва, весть,
слухи), құлақ салу – тыңдау (слушать), құлағым сізде – тыңдап тұрмын
(слушаю Вас), он саусағынан өнер тамған – шебер (мастер на все руки), қой
аузынан шөп алмас – момын немесе жуас (тихий, мухи не обидет), қас пен
көздің арасында – жылдам, лезде, тез (мгновенно, быстро) т.б.
Мақал-мәтелдер
Мақал-мәтелдер тұрақты тіркестердің бір түрі. Мақал-мәтелдер тұрақты
тіркестер сияқты аз сөзбен көп мағына білдіреді. Мақал-мәтелдер сөйлеу
барысында жасалмай, бұрыннан қалыптасқан даяр қалпында қолданылады.
Мақал – тәрбиелік мәні бар, ақыл-нақыл сипатында айтылатын сөздер
тобы. Мәтел – ой-пікірді бейнелеп, тұспалдап, ишаралап тұратын сөздер тобы.
Қызым саған айтам, келінім сен тыңда.
Мақал мен мәтелдің айырмашылығы мынада:
Мақалдың мазмұнында себебі мен салдары қатар айталады, ал мәтелде
істің салдары айтылып, себебі айтылмай қалып қояды.
Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдерде халықтың сан алуан өмір құбылыстары
қамтылған. Олар ой дәлдігі мен ықшамдылығымен ерекшеленеді, тақырыптары әр
алуан болып келеді. Мысалы: Білімді өлмес - қағазда аты қалар, ұста өлмес -
істеген заты қалар; Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ; Ағаш тамырымен,
адам жол-дасымен мықты т.б.
Мақал мен мәтел бір-біріне ұқсас. Алайда бұл екеуі бір түсінік емес,
олардың аз да болса белгілі дәрежеде айырмашы-лықтары бар. Ол айырмашылық
ойды түйіндеуден және құрылымы жағынан көрінеді. Мақалдарда тиянақты,
тұжырымды ой айтылады, құрылысы жағынан бір немесе бірнеше сөйлемнен
құралып келе береді, алдыңғы ой екінші ойдың шарты түрінде көрінеді.
Мысалы, мезгілі жетсе, мұз да ерір; тоқпағы күшті болса, киіз қазық жерге
кірер, түсі игіден түңілме т.б., ал мәтелдерде аяқталған тиянақты ой
айтылмайды, құрылысы жағынан олар сөйлемдік дәрежеде болмай, бірнеше
сөздердің тіркесі түрінде де келе береді.
Мысалы, орақ ауыз, от тілді; қой семізі қойшыдан, т.б.
Мақал-мәтелдердің тура және ауыспалы мағынасы болады. Тілде ақын-
жазушылар шығармаларынан мақал-мәтел, қанатты сөздер болып кеткен үлгілер
көп. Мысалы, Шегірткем бір секірдің құтылдың, екі секірдің құтылдың,
үшіншіде тұтылдың (Ы.Алтынсарин.). Күшік асырап, ит еттім, Ол балтырымды
қанатты. Доссыз ауыз тұшымас (Абай).
1-тапсырма. Достық, сыйластық туралы айтылатын 10 мақал жазыңыз.
2-тапсырма. Жаттап алыңыз, ситуациялық жағдаят құрыңыз.
Ақ сөйле – говори правду, ақылынан адасу – сходить с ума, ала ауыз
болу – быть в разногласии, алып қашты сөз – слухи, арзан қол – дешевый, ат
құлағында ойнау – лихо скакать на коне, атар таң көрер күн жоқ –
невыносимые условия жизни, ат басын тіреу – остоновиться для отдыха, ата
жау – кровный враг, аталы сөз – слово-назидание, атам заманнан – издавна,
аты жер жару – стать очень знаменитым, қол ұшын беру – оказывать помощь,
аузы ауызына жұқпау – говорить очень быстро, ауызы ауыр – неразговорчивый,
аузы берік – держать язык за зубами, аузына қарату – завоевать, всеобщее
уважение, аяғын аспаннан келтіру – побеждать в споре, ашса алақанында,
жұмса жұдырығында – добиваться полного подчинения, ауызыңа май, астыңа тай
– да сбудутся твои слова.
3-тапсырма. Тұрақты сөз тіркестерін тауып, сұхбатты аударыңыз.
- Қайрат, сен өзің ақылыңнан адасқансың ба?
- Неге олай дедің ?
- Жолдастарыңмен ала ауыз болып не көрінді?
- Кімнен естідің ?
- Бәрі айтып жүр ғой.
- Оның бәрі алып қашпа сөз, сенбе. Алмат, аталы сөз бар емес пе?
Көзің жетпейінше ешкімді кінәлауға болмайды.
- Қайрат, рас айтасың.
- Мен аузым берік адаммын, болған істі ешкімге айтпаймын. Ал олар
айналасын ауызына қаратқысы келеді, ашса алақанында, жұмса
жұдырығында болса деп ойлайды. Бұл – үлкен қателік. Олар дұрыс
жолмен жүрсе игі еді. Мен ешкімге жаманшылық тілемеймін. Қайта
қиыншылықта қол ұшымды берсем деймін.
- Дұрыс, Қайрат. Сендей кешірімді адамдар көп болса екен!
4-тапсырма. Берілген мақал-мәтелдердің тақырыбын анықтаңыздар:
Елі сүйгенге өлім жоқ. Өлімнен ұят күшті. Білім арзан, білу қымбат.
Ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле. Доссыз өмір - тұзсыз ас. Түйедей бойың
болғанша, түймедей ойың болсын.
5-тапсырма: Берілген мақалдардың жалғасын табыңыздар:
Олақ өзгеге сенсе...
Ер жігіт ел үшін туады...
Оқу білім бұлағы...
Асыл тастан шығады...
Ашуың келсе, қолың тарт...
№6 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары
1 «Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» заңда не жайлы
айтылған?
2 «Пайдаға салынатын салық» заңында не туралы айтылған?
3 Қаржы министрлігінің құрылымына қандай органдар кіреді?
4 Экономикамызды дамытудағы реттеуші күш не?
Мақалдарды қазақшадан орысшаға аударыңыз.
Құс патшасы – бүркіт
Аң патшасы – арыстан
Жалқаулық – жаман ауру
Жігіт адамға жетпіс өнер де аз
Жігіт көркі – өнер
Білімнің басы – бейнет, соңы – зейнет.
Ұстаздан шәкірт озар
Күш – білімде, білім – кітапта
Орысшадан қазақшаға аударыңдар
Если и золото нашел, пересчитай
И вода счет любит
Умный честь свою оберегает,
Скупой скот свой оберегает
Многословие – көп сөз
Молчание – золото
Говори редко, но метко
Молчание от самой большой беды оберегает
Практикалық сабақ №7
Көнерген сөздер мен неологизмдер.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №7
Сабақ мақсаты:
Берілген грамматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру. Көнерген сөздердің анықтамасын
жаттап алыңыз, берілген тапсырмаларды орындаңыз.
Әдістемелік нұсқау
Салықтың түрлері
Тура – салық төлеушінің табысы мен мүлігімен тығыз байланысты.
Жанама – керісінше, табыс пен мүлікке байланысты емес, бұл баға мен
тарифке қосымша салынған салық түрі.
Табиғи – шарт бойынша анықталып, өндірілетін өнім көлемінін үлесіне
салынатын салық.
Ақшалай – ақшалай түрінде төленетін салық.
Заңды тұлғалардан алынатын салық – бұл корпоративтік салық, бұл салық
түрінің субъектісі заңды тұлғалар болып саналады, сонымен қатар
резиденттер, резидент еместер және тұрақты мекемелер де объектілер ретінде
бола алады.
Жеке тұлғалардан алынатын салық – бұл жеке тұлғалармен төленетін
салық.
Жалпы мемлекеттік – бұл мемлекеттің табысынан алынатын салық түрі
Жергілікті – жерілікті бюджеттің табыс көзі болып саналатын салық,
оған әкімшілік-аймақтық жағдайлар қатты әсер етеді.
Жалпы салықтар – бұл белгілі аймақтың ақшалай қорынан бюджетке түсетін
салық.
Мақсатты салықтар – бюджеттік емес қорларға түседі
Бекітілген – заңға сәйкес белгілі бір бюджетке берілетін салық, ол
оның табыс көзі болып есептелінеді
Реттеуші – теңестіру мақсатымен жоғары тұрған бюджеттен төмен тұрған
бюджетке жылда берілетін салық түрі
Табыс салығы - әр салық төлеушіден алынатын салық түрі
Бөлу салығы – белгілі бір көлемде салынатын салық, содан соң ол жеке
аймаққа, кейін жеке адамдарға бөлінетін салық түрі.
Сөздік
Тура – прямой
Жанама – косвенный
Табиғи – натуральный
Заңды тұлғалар – юридические лица
Жеке тұлғалар – физические тұлғалар
Жалпы мемлекеттік – общегосударственные
Жергілікті – местные
Мақсатты – целевые
Реттеуші – регулирующие
Табыс салығы – подоходный налог
Мәтінге берілген тапсырмалар:
1. Мәтінді оқып, қысқаша мазмұнын айтып беріңіз.
2. Мәтіндегі сөздер мен сөз тіркестерін пайдаланып диалог
құрастырыңыз.
Грамматикалық тақырып.
КӨНЕРГЕН СӨЗДЕР МЕН НЕОЛОГИЗМДЕР
Қоғам дамуына орай тіліміздегі қолданыстан шыққан сөздер көнерген
сөздер деп аталады. Көнерген сөздер мағынасына қарай екі түрге бөлінеді:
1. Тарихи сөздер – қолданылған дәуірі өтіп, ескі заманның өзімен бірге
көнерген тарихи атаулар. Тарихи сөздерге ел басқарумен байланысты
атаулар: хат, патша, уәзір, би, аға сұлтан т.б. қазір
пайдаланылмайтын қару-жараққа қатысты сөздер: садақ, жебе, найза
т.б.
2.Архаизмдер – халықтың тұрмыс-тіршілігіне, салт-сана, әдет-ғұрпына
қарай әр дәуірде өзгеріп, басқа сөздермен ауысып отырған немесе ескіріп
кеткен сөздер. Мысалы: сәукеле, кебеже, күпі т.б.
Кейбір көнерген сөздердің қайтадан жаңаратын кездері де болады.
Мысалы, кеңес дәуірі кезінде қолданудан шығып қалған діни сөздер: имам,
мешіт, ораза, айт, құран т.б.
Сөздік қорға жаңадан енген сөздер неологизмдер деп аталады. Жаңа
сөздердің тууының екі түрлі себебі бар:
1) қоғамның дамуымен бірге енген жаңа ұғымдарға сай жаңа сөздер
пайда болады;
2) тілдің қолданыс аясының кеңеюіне байланысты тілімізде бұрыннан
қалыптасқан кірме сөздердің орнына жаңа аталымдар қолданылады.
Мысалы, космос, космонавт деген сөздер алғаш пайда болған кезде
жаңа сөздер болатын. Кейін бұл сөздер ғарыш, ғарышкер болып жаңа
сөздер болып есептеліп жүр.
1-тапсырма. Газет-журнал беттерінен жаңа сөздерді теріп жазыңыздар.
2-тапсырма. Төмендегі сөздермен сөйлем құраңыз.
Қиял, зейін, үнтаспа, мешіт, жолсерік, зейнетақы, жеделхат,
дәрісхана, сәукеле.
№7 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары
1 Тура салық дегеніміз не?
2 Жанама салық дегеніміз не?
3 Мемлекеттік салықтарға нелер жатады?
4 Жергілікті салық дегеніміз не?
5 Табыс салығы кімнен алынады?
Практикалық сабақ № 8
Стиль туралы түсінік. Стиль түрлері.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар № 8
Сабақ мақсаты:
Берілген грамматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру. Стилистика іліміне сипаттама беру.
Әдістемелік нұсқау
Мәтін тапсырмалары
1.Мәтінді асықпай, түсініп оқыңыздар.
2.Мәтінге күрделі жоспар құрыңыздар.
3.Жоспарды басшылыққа ала отырып, қысқаша мәтінге конспекті жасаңыздар.
Грамматикалық тақырып
СТИЛЬ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК. СТИЛЬ ТҮРЛЕРІ
Стиль терминінің мазмұны кең, оның жұмсалатын орны көп. Стилистика –
стиль туралы ілім. «Стиль» деп белгілі бір жалпыхалықаралық тілдің
ауқымындағы тілдік қатынас құралдарының қолданылу, сұрыпталу және тіркесу
тәсілдерінің қоғамдық айқындалған, қызмет жағынан сәйкестендірілген, іштей
топтасқан жиынтығын айтамыз. Стиль деп белгілі бір тілдегі лексикалық,
грамматикалық, фонетикалық тәсілдерінің қолданылу принциптерін айтамыз.
Қазіргі әдеби тілі қолданылуы тұрғысынан бес стиль саласына бөлінеді.
Ауызекі, сөйлеу стилі, ғылыми, ресми ісқағаздар, публицистикалық және
көркем. Стильдің бұл тармақтары әуелі бір-біріне қарама-қарсы қойылатын
ауызекі сөйлеу түрі мен кітаби түрі болып ажыратылады.
Ауызекі сөйлеу стиліне тән нәрсе – адамдардың бір-бірімен қарым-
қатынас жасауы болса, кітаби стильдерге тән нәрсе – хабарлау қызметі
болады. Ауызекі сөйлеу стилі әдетте таныс адамдармен еркін әңгімеде
қолданылады. Міндеті – қарым-қатынас. Сөздерді, сөйлемдерді таңдауда
еркіндік беріледі.
Ғылыми стиль – ғылыми еңбектер, лекция, баяндамаларда жұмсалады.
Сөйлеуде жалпылама – дерексіз, логикалық, дәлелдеу жағы басым. Тіл
тәсілдері: жалпы және дерексіз мәндегі бейтарап, кітаби сөздер, ғылыми
терминдер.
Көркем стиль – көркем шығармаларда жұмсалады. Тілдік тәсілдері нақты,
ауыспалы мағыналы сөздер болып, сөйлеу әдетте бейнелі, жанды, әсерлі,
сезімді болады.
Публицистикалық стиль – газет, журнал, жиналыстарда пайдаланылады.
Сөйлеу қызулы, ұранды болып, көпшілікке ықпал жасау, қоғамдық істерге
адамдардың дұрыс қатынасын қалыптастыру міндетін атқарады.
1-жаттығу. Берілген сөйлемдерді аударыңыз.
В окрестностях Кокчетава находится высоченная гора. Стрела, пущенная
с земли, не достигает ее вершины. Поэтому прозвали гору «Окжетпес» - не
достичь стрелой. Нет человека , который не удивился бы высоте этой горы.
Вблизи она похожа на воздвигнутую кладками ступенчатую возвышенность. На
ней растут даже сосны и ели, которые невозможно вырастить и при обычных
посадках.
2-жаттығу. Төмендегі сөйлемдердің түрлерін ажыратыңыз. Орыс тіліне
аударыңыз.
Сен бүгін үй тапсырмасын орындадаң ба? Қалада үлкен үйлер көп.
Алақай, бүгін мен бес алдым! Кешке киноға барасың ба? Сен кешікпей кел.
Мұғалім сыныпқа кірді. Әттең, сен келмей қалдың! Тыныш отырыңдар.
3-жаттығу. Берілген сөйлемдерге синтаксистік талдау жасаңыз.
М.Әуезов жиырма жасында «Еңлік-Кебек» трагедиясын жазды. Жүсіпбек
Аймауытов – қазақ романдарының негізін салушылардың бірі. Мұстафа Шоқай-
Ақмешіттің перзенті. Атасы Темір қайтыс болғаннан кейін Ұлықбек 15 жасында
әмірші болады. Кигіз үйдің іші төртке бөлінеді.
Практикалық сабақ № 9
Ресми іс-қағаздар стилі. Олардың түрлері.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар № 9
Сабақ мақсаты:
Берілген грамматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру. Стилистика іліміне сипаттама беру.
Әдістемелік нұсқау
Мәтін тапсырмалары
1.Мәтінді асықпай, түсініп оқыңыздар.
2.Мәтінге күрделі жоспар құрыңыздар.
3.Жоспарды басшылыққа ала отырып, қысқаша мәтінге конспекті жасаңыздар.
Ресми іс-қағаздар стилі
Ресми іс-қағаз стилі – кітаби стильдің бірі, ресми қарым-қатынастарда,
іс-қағаздарда, яғни заңдарда, құжаттрада, актілерде, келісім-шарттарда,
қаулыларда, ережелерде, қызмет қағаздарында және т.б. қолданылады.
Бұл стильдің мақсаты – мәліметті жеткізу, нұсқау беру. Ресми іс-қағаз
стилі дәлдікпен, бірмәнділікпен, мәтін құрылысының стандарттандырылғанымен,
мәтіннің міндетті түрде жазылатындығымен еркшелінеді.
Іс-қағаздар стиліне әр түрлі мекемелерде жүргізілетін жазу үлгілері
жатады. Іс қағаздары белгілі бір форма бойынша жазылады. Ол форманың түрлі
үлгілері болады. Іс қағаздарының үлгілеріне өтініш, сенімхат, мінездеме,
қолхат, хабарландыру, есеп, келіссөз, өтініш, бұйрық, жарлық, шағым т.б.
жатады.
Ресми ісқағаздар стиліне ісқағаздары, заң құжаттарының тілі жатады.
Олардың атқаратын міндеті іс-тәжірибеде маңызды мәліметтерді хабарлау,
нақты жөн көрсету.
Ісқағаздар стиліне әртүрлі мекемелерде, кәсіпорындарда, ұйымдарда
жүргізілетін жазу үлгілері жатады. Ол форманың түрлі үлгілері болады.
Ісқағаздарының әрқайсысының бұрыннан белгілі бірыңғай сөздері мен сөйлем
үлгілері болады. Ісқағаздары сол үлгі бойынша жазылады.
Ресми стильдің көлемі, мазмұны және жазылу формасы жағынан
ісқағаздарынан біраз ерекшелігі бар. Ресми ісқағаздары белгілі бір қалыпқа
(штампқа) түсіп отырады, онда сөз қолданысы ерекше болады. Ресми стильде
көбіне заң, жарғы, үкімет органдарының қаулылары, халықаралық шарт,
келісім, дипломатиялық нота, үкімет хабарлары жазылады.
Өтініш
Өтініш – құжаттың ең көп тараған түрі. Жеке тұлғалардың басшыларға,
мемлекеттік органдарға қандай да бір өтінішінен тұрады. Ісқағаздарын
жүргізудің негізгі ережелерін сақтай отырып, еркін түрде жасалады. Мынадай
жағдайларда өтініш жазылады:
- академиялық демалыс сұрау;
- шетелге оқуға кетуге байланысты уақытынан бұрын сессия тапсыру;
- жұмысқа қабылдау;
- басқа жұмысқа ауыстыру;
- кезектен тыс демалыс сұрау;
- материалдық көмек сұрау;
- пәтер бөлу;
- жалақыны көтеру туралы өтініш айту және т.б.
Үлгі
«Тұран» университетінің ректоры,
э.ғ.д., профессор А.Р.Алшановқа
Экономика факультетінің
«Ақпараттық жүйе» мамандығының
2-курс студенті Мырзатаев Эльдардан
Өтініш
Денсаулығыма байланысты жазғы емтихан сессиясын уақытынан бұрын
тапсыруға рұқсат беруіңізді өтінемін. Денсаулығым туралы анықтаманы қоса
ұсынып отырмын.
15-наурыз, 2011 ж.
Түсініктеме
Түсіндірме – қандай да бір оқиғаның, жеке адамдардың әрекеттерінің
себептерін түсіндіретін құжат.
Үлгі «Тұран» университетінің ректоры,
э.ғ.д., профессор А.Р.Алшановқа
Экономика факультетінің
«Ақпараттық жүйе» мамандығының
2-курс студенті Мырзатаев
Эльдардан
Түсініктеме
Менің 2011 жылдың 15-18 қазан аралығында сабаққа келмеу себебім, 2011
жылы 14-20 қазан аралығында Астана қаласында өткен «Орта Азия аймағындағы
интеграция үрдісі» атты конференцияға қатыстым.
Конференцияға қатысқаным туралы анықтаманы қоса ұсынып отырмын.
21.10.12 қолы
Өмірбаян
Мен, Қуанышбекова Айжан Нұржанқызы, 1994 жылы мамыр айының 6
жұлдызында Шығыс Қазақстан облысы, Тарбағатай ауданы, Ақсуат ауылында
дүниеге келдім. Ұлтым – қазақ.
Әкем – Оралбаев Нұржан Қуанышбекұлы, 1963 жылы Семей қаласында дүниеге
келген, мектепте тәрбие ісінің меңгерушісі.
Анам – Әлімжанова Жанна Тұрартайқызы, 1962 жылы Семей қаласында
дүниеге келген. Ол информатика пәнінің мұғалімі.
Өзім, 2000 жылы А.Байтұрсынұлы атындағы орта мектептің алғаш есігін
аштым. Аудандық информатика, математика, физика пәнінен өткен
олимпиадалардың жеңімпаздарымын. Облыстық корреспонденттік «Дарын»
олимпиадасына математика пәнінен қатысып, жүлделі орынға ие болдым.
Аудандық «Болашақ» жастар ұйымын басқардым. Мектепті 2011 жылы «Алтын
белгіге» бітірдім. Қазіргі таңда осы оқу орнында білімімді шыңдаудамын.
Қосымша мәліметтер: қазақ, орыс, ағылшын, түрік (сөздік қолдану
арқылы) корей (сөздік қолдану) арқылы тілдерін білемін.
ЭЕМ бағдарламаларын арнайы курстан өту арқылы меңгердім.
Мекенжайым: Алматы қаласы, Айнабұлақ-2 ықшам ауданы, 66 үй, 26-пәтер.
1-тапсырма. Жоғарыдағы үлгі бойынша өтініш, түсініктеме, өмірбаян,
жазыңыз.
Мінездеме
Ізгілік Байдрахманұлы Нағиев, 1975 жылы Ақтөбе облысы, Шалқар
ауданында туылған. Мамандығы: бағдарламашы, Интернет маманы.
2002 жылдан бастап бағдарламашы мамандығын игеріп, Интернет жүйесінде сайт
жасау, техникалық қолдау қызметтерімен айналыса бастады. Алғашқы ашылған
(http://tor.kz,http://nur.kz, http://al-islam.kz) т.б қазақша сайттардың
авторы және үйлестірушісі. 2008 жылдан бастап «Қазақ Интернеті» қоғамдық
бірлестігінің техникалық директоры болып қызмет атқарады.
Бүкіләлемдік байланыс құралы Интернет арқылы Қазақстан мемлекеті
туралы кеңінен информациялық мағлұмат беру, қазақ тілінде сайттар дайындау
және Интернетте орналастыру, техникалық қызмет көрсету. олардың жұмысын
жолға қою және даму проблемаларын зерттеу арқылы қазақтілді Интернет-
кеңістігін қалыптастыру, халқымыздың рухани, мәдени, әдеби һәм өркениетті
дамуына үлес қосу, заман талабына ілесе отырып, бүкіләлемдік желінің
көмегімен жас жеткіншектерден бастап еліміздің әр азаматына ұлттық мүдде
тұрғысынан қызмет ету, CD дискілер және танымдық программалар жасау
қызметтерімен тұрақты түрде айналысады.
2009 жылдан бастап «Қаламгер ТЕН» ЖШС мекемесінің директоры
қызметінде. «Егемен Қазақстан» газеті, «Ана тілі» газеті, «Нұр Астана»
газеті, «Жас қазақ үні» газеті, «Дала мен қала» газеті, «Үшқиян» газеті
және т.б сияқты қазақтілді белгілі басылымдардың Интернеттегі тұрақты
жұмысын қамтамасыз етіп, ақпараттық, мәдени, ғылыми жобалармен айналысуда.
Тапсырма:
1. Өтініш үлгілерін жазып, бір-біріңізді тексеріңіз.
2. Сіз жұмысқа орналаспақсыз, түйіндеме жазып, соны бастығыңызғы
көрсетіңіз.
3. Ресми-іскери стильде қолданылатын қалыптасқан сөздерді жазыңыз.
4. Ресми-іс қағаздар стилі етістіктің қай шағында жазылады, Қай есімдік
жиі қолданылады.
Практикалық сабақ №10
Ғылыми стиль лексикасы
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар № 10
Сабақ мақсаты:
Берілген грамматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру. Стилистика іліміне сипаттама беру.
Әдістемелік нұсқау
Мәтін тапсырмалары
1.Мәтінді асықпай, түсініп оқыңыздар.
2.Мәтінге күрделі жоспар құрыңыздар.
3.Жоспарды басшылыққа ала отырып, қысқаша мәтінге конспекті жасаңыздар.
Ғылыми стиль лексикасы
Ғылыми стиль - функционалдық стильдің тілдік белгілерімен сараланатын
айрықша бір түрі. Ғылыми стиль жазба стильге жатады, оған әр ғылым
саласында жазылған ғылыми еңбектер, зерттеулер, оқулықтар кіреді. Ғылыми
стильдің өзіне тән құрылымдық жүйесі болады. Олар: ғылыми мәтін, олардың
құрылысы, авторлық бағалау, ғылыми зерттеудің мақсаты мен міндеттері,
ғылыми мәтіннің құрылысының сыртқы элементтері, кіріспе, бөлім, әр бөлімнің
түйіндемелері, қорытынды сияқты белгілі жүйелілік сатыдан тұрады. Ғылыми
стильдің ірі және шағын жанрлары болады. Ірі жанрларына жеке автордың және
ұжымдық ғылыми ебектер жатады: диссертация, энциклопедия, сөздік, оқулық,
оқу құралы.Ғылыми стильдің ұсақ жанрларына мақала, реферат, тезис,рецензия
т.б. жатады.
Ғылыми стильдің лкесикасындағы ерекшелік сөз тек өзінің мағынасында
жұмсалады. Ғылым салаларының ерекшеліктеріне қарай әр саланың арнайы термин
сөздері болады. Ғылыми стильбе жалпы жазу тіліне тән синтаксистік құрылыс
пайдаланылады. Бұл стиьдің негізгі ерекшелігі - мұнда ой күрделеніп,
анықтама, дәлелдеме және формулаларға негізделеді. Сонымен бірге әрбір
ғылым саласының өзінің ерекшелігіне қарай баяндау тәсілінде кейбір
өзгешеліктер болады.
Ғылыми стильде зерттеу обьектісі болатын зат не құбылыс ғылыми негізде
сипатталып, дәлелдеуді қажет етеді.
Ғылыми мақала
Ғылыми мақала жазу үшін автор обьектісін жете білу керек. Мақала жан-
жақты зерттеулердің немесе жасалған тәжірибелердің қорытындысын негізге ала
отырып жазылады.
Мақала жазу үшін автор алдымен өзін толғандыратын яғни қызықтыратын
тақырыпты таңдап алуы қажет. Содан соң сол тақырыпты ашу мақсатында
зерттеулер мен тәжірибелер жасай отырып, осы мәселелер жайындағы
ойларын,немесе жаңалықтарын ортаға салудың немесе көпшіліктің назарына
ұсынудың мезгілі жеткен кезде ғана қолға алады.
Ғылыми мақалалар ғылымның әр саласының өз терминдерін, ұғымдарын
сақтай отырып жазылады. Ғылыми мақалаларды екі түрге бөліп қарауға болады:
ғылыми-көпшілік стиль /яғни жалпы жұртқа түсінікті/, таза ғылыми шағын
стиль – тек қана белгілі ғылым саласындағы мамандарға арналған.
Мақаланың барлығы бірдей жаңалық әкелмегенімен, сол саладағы соны
пікірлердің, жаңа пайымдаулар мен көзқарастардың болуын қажет етеді. Қалың
жұртшылыққа арналған мақалаларда қорытындыны автор көбінесе, өзі шығармай
оқырмандардың назарына ұсынумен шектелсе, ғылыми мақалаларда, қорытынды
шығарарлықтай тұжырымды көбіне автордың /мақаланы жазушының/ өзі жасайды.
Практикалық сабақ № 11
Публицистикалық стиль. Жарнама түрлері.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар № 11
Сабақ мақсаты:
Берілген грамматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру. Стилистика іліміне сипаттама беру.
Әдістемелік нұсқау
Мәтін тапсырмалары
1.Мәтінді асықпай, түсініп оқыңыздар.
2.Мәтінге күрделі жоспар құрыңыздар.
3.Жоспарды басшылыққа ала отырып, қысқаша мәтінге конспекті жасаңыздар.
Публицистикалық стильдегі сөз қолданыстары
Публицистикалық стильдің хабарлама қызметі тілдің құрылымдық
жүйесінің, бейтарап сөздердің қабатын құрайды. Олар - ұлттық тілдің сөз
байлығы, стандарт сөздердің лексикалық қатарлар тізбегі.
Публицистикалық стильдің ауызша түрі бүгінгі мәдени коммуникацияның
жоғары формасын құрайды.Автордың сөйлеу мәнері ерекше ритм, ырғақтық топ
құрады, дыбыстарды дұрыс айту, орфоэпиялық нормаларды сақтау бірінші мақсат
болғанымен, екінші дауысты көпшіліктің алдында айтуға жаттықтыру тәлімін
игеру керек. Публицистикалық стиль қазақ тіл мәдениеті мен
лингвостилистиканың ең бір үлкен бөлшегіне қызмет етеді.Ол қоғамдық ортаға
стилистикалық бағалау категориясы арқылы белгілі сөз бен сөйлемдердің
жиынтығын құрайды. Публицистикалық стильдің мақсаты саяси қоғамдық
идеяларды үгіттеп насихаттау үшін газет, журнал, радио, теледидар арқылы
оқырмандардың сезіміне әсер ету.
Публицистикалық стильде тілдік құралдар іріктеліп қолданылады.
Бұл стиль әдетте ауызша және жазбаша монолог түрінде жүзеге асады.
Публицистикалық стиль публицистикалық мақала, очерк, баяндама, фельетон
түрінде жазылады.
Публицистикалық стильде сөйлеу мәдениеті
Публицистикалық стильдің (хабарлама сұқбат, проблемалық сұқбат)
қызметтері
Жарнама, жарнама тілі
Жарнама – АҚШ индустриясының ірі салаларының бірі. 1991 жылы америка
фирмалары өз өнімдерінің жарнамасы үшін $37.млн. доллардан артық қаржы
бөліпті. Жарнама тұтынушыға арналатындықтан және тұтынушылар нарығында
тәртібі туралы шешім қабылдауына әсерін тигізуге бағытталатындықтан, ол
ұсынатын қызмет көрсетулер мен оны ұйымдастыру мәселелерімен кеңірек танысу
пайдалы болады.
Жарнаманың құндылықтары. Жарнама негізінен тұтынушы мен экономиканың
мүддесіне қызмет етеді. Бұлай деуге бірнеше себептер бар:
• Ол тұтынушыларға баға, нарықтағы соңғы үлгідегі жаңартылған әрі
жақсартылған жаңа тауарлармен қызмет көрсетулер туралы мәлімет береді.
• Жарнама жиі бағаның төмендеуіне әкеледі. Жарнама көпшілік нарығын
құрып, өнімнің өзіндік құнын төмендетеді, бұл өндірушілерді өздерінің
шығындарын азайтуға мәжбүр етеді. Осындай жағдай тұтынушыларға тиімді.
Жарнаманың қысқаша тарихы
Қазақтың мерзімді баспасөзі Қазақстанның Ресейге қосылуының
нәтижесінде пайда болды дейді баспасөз зерттеушілері. Ш. Уәлиханов, Ы.
Алтынсарин, А.Құнанбаев. Қазақ халық ауыз әдебиеті мен ақын-жазушыларының
шығармалары баспа жүзін көрді. Сөйтіп ХІХ ғасырдың 2-жартысында қазақ
тілінде кітап, газеттер шыға бастады. Газет пайда болған соң
публицистиканың түрлі жанрлары да пайда болды, соның бірі жарнаманың өзі
болды.
Жарнама өз мазмұнын ХІХ-ХХ ғасырдың өзгерістеріне байланысты өзгертіп
отырды деуге болады. Мәселен, ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ-ғасырдың басында
мектептер салып, халықтың сауатын ашу саясаты жүріп жатты. Сол кездері де
жаңа оқулықтар- кітаптар шыға бастағанда, газетте «Жаңа кітаптар» айдарында
«Дала уалаяты» газетінде (1888—1902) мынадай жарнама жарық көрді: “Жаңада
қазақтар туралы бір кітап шығып сатылып жүр. Сол кітапта Орал жағы
қазақтарының шежіресі бар, онан соң қалай орыстармен араласқаны бар,
«жазған Алекторов» деген. Сол кітапты білімді, ғылымды қазақтар алып оқыса
пайдалы. Ата-бабасының қалай жүріп, қалай түзеле бастағанын біледі. Сол
кітаптың қағазы аз, бағасы 35 тиын”.
Жарнама дегеніміз не?
Жарнама-франц. сөзі reclame сөзінен аударғанда- бұл кез келген формада,
яғни заңды немесе заңды емес белгілі бір фирма, тауар немесе қызмет түрі
жайлы мағлұматтардың кеңінен таратылған ақпараты.
Жарнама-
← спектакль
← концерт
← лекция
← көрермендерге арналған басқа да мәдени шаралар, спорттық жарыстар
← ойын-сауықтар
туралы хабарландырудың бір түрі
Жарнама
(жариялануына қарай)
ақылы
жанама
Газет бетін сатып Өнім ұсынушының
алып жарнамалау көпшілік қауым
мен
БАҚ арасына болатын
жарнамалау
Тиімді тәсілдері- мектепте, қарттар үйінде және т.б. жерлерде фирманың өз
өнімдерін тегін таратуы
Жарнаманың үш негізгі функциялары
1. Нарық базарында әйгілі болу
2. Фирманың беделін арттыру
3. Тығырыққа тіреген кезде өз беделін сақтап қалу
Жарнаманың түрлері:
← жеке адамдарға керек хабарландыру
← құлақтандыру
← сақтандыру
← құжаттандыру
Сақтандыру немесе құжаттандыру түрі:
Жекелеген адамның жоғалған, ұрланған құндылықтарын, құжаттарын
жарнамалайды.
Құрылымдық жағынан жарнама:
1. Суреттер арқылы безендірілетін
2. Тек сөздерден тұратын
• Жариялануына қарай: жанама
• Түріне қарай: құлақтандыру
• Құрылымдық жағына қарай: сурет арқылы безендірілген
• Жариялануына қарай: ақылы
• Түріне қарай: құлақтандыру, хабарландыру
• Құрылымдық жағына қарай: сөздерден және суреттерден тұратын
Еліміздегі жарнамалау туралы заңдар мен ережелер
• Елдi мекендерде сыртқы (көрнекi) жарнама объектілерін орналастырудың
осы ережесi (бұдан әрi – Ереже) «Жарнама туралы» Қазақстан
Республикасының 2003 жылғы 19 желтоқсандағы Заңына сәйкес әзiрлендi
және елдi мекендерде сыртқы (көрнекi) жарнама объектілерін
орналастырудың бiрыңғай тәртiбi мен шарттарын белгiлейдi.
• Заңнамада белгiленген тәртiппен тарихи, мәдени құндылықтар және
қорғалатын ландшафтық объектiлер болып табылатын ерекше қорғалатын
табиғи аумақтарда, мемориалдық және салт жораларының кешендерiнде,
тарих пен мәдениет ескерткiштерiнiң аумақтарында, ғибадат ету
ғимараттарында, үйлер мен ғимараттарда жарнаманы орналастырған кездегi
тыйым салулар, сондай-ақ жарнамалық ақпараттың мазмұнына байланысты
шектеулер заңнамалық актілермен белгiленедi.
• Бастапқы материалдар – сыртқы (көрнекi) жарнама объектісін
орналастыруға жер учаскесін, үйлердi, ғимараттарды немесе өзге де
құрылыстарды пайдалану, инженерлiк және коммуналдық қамтамасыз ету
көздерiне қосуға техникалық жағдай жасау, аумақты инженерлiк жағынан
дайындау шарттары, абаттандыру мен көгалдандыру жөнiндегi
регламенттер, жарнама объектiсiнiң тұрған орны және мемлекеттiк қала
құрылысы кадастрының деректерi жөнiндегi басқа да көмекшi құжаттар
немесе мәлiметтер бар құжаттар. Елді мекенге осы объектіні
орналастырған кезде жарнама объектісінің үлгісіне (нысанына, түріне)
және бастапқы материалдарға қажеттілігіне байланысты бастапқы
материалдар жеке немесе жиынтық түрде ресімделуі мүмкін.
Ережеде мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:
1) сыртқы (көрнекi) жарнаманы орналастыру объектiсi – сыртқы (көрнекi)
жарнама объектiлерi орнатылған (бекiтiлген) үйлер мен ғимараттар, өзге де
құрылыстар, сондай-ақ жер учаскесі;
2) салынып жатқан объектiнiң паспорты – құрылыс салудың аумақтық
ережелерiне сәйкес құрылыс алаңдарында орналасқан ақпараттық қалқан және
тек осы объектiнiң паспорттық деректерi бар: объектiнiң кескiнi мен атауы;
мердiгерлiк құрылыс ұйымының атауы; лицензияның нөмiрi мен берiлген күнi;
құрылыстың мерзiмi туралы мәлiметтер; құрылыс жетекшiсiнiң – жұмыс
жасаушының тегi және аты-жөні;
3) өтiнiш берушi – берiлген елдi мекенде сыртқы (көрнекi) жарнаманы
орналастыруға ниетi бар және Ережелермен белгiленген шарттарды қабылдауға
дайын мүдделi жарнама берушi (жарнама жасаушы, жарнама таратушы не өзге де
жарнама берушi сенiм бiлдiрген адам);
4) рұқсат беретiн құжаттама – өтiнiш берушiге жергілікті атқарушы органдар
беретін және сыртқы (көрнекi) жарнаманы орналастыру жөнiндегi оның ойын
iске асыруға және жарнамалық ақпараттың таралуына құқық беретiн құжаттар.
№ 8, 9, 10, 11 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары:
1-тапсырма. Өз мамандығыңызға қатысты жазылған ғылыми мақаланы талдап,
ғылыми стильдің ерекшеліктеріне тоқталыңыз.
2-тапсырма. Қысқаша ғылыми мақала дайындаңыз.
3-тапсырма. Төмендегі мәтіндерді стиль түрлеріне ажыратыңыз.
1-мәтін
...Сағат түңгі екі болып қалды. Жұрт аяғы басылды. Алдымыздағы көшемен
ең соңғы трамвай өтіп барады. Вагондарда үш-төрт адамның басы көрінді.
Күндізгі қаптап жүрген трамвай, троллейбус, автобустар қайда қазір?
Олардың әрқайсысының арнаулы тұрағы – демалуға жайғасатын орны бар. Олар
сонда жиналады. Мұнда түні бойы ұйықтамай, қызмет ететін адамдар бар. Олар
әлі машиналарды таңертеңгі сапарға әзірлейді. Күндіз бүлінген жерлері
болса, жөндейді. Іші-сыртын сүртіп, еденің жуып тазалайды. Таңертең
троллейбус, трамвай, автобустар тап-таза болып, жарқырап шығады.
2-мәтін
«Ақпараттық технология» деген терминді В. Тлушков енгізді. Ол оған
мынандай анықтама берді: «Ақпараттық технология дегеніміз — ақпаратты
өңдеумен байланысты үрдістер». Сонда оқытуда ақпараттық технологиялар үнемі
қолданылған деуге болады, себебі оқыту дегеніміз — ақпаратты оқытушыдан
тәлімгерге немесе оқушыға жеткізу. В.Апатова, В.Глушковтың берген
анықтамасын жоққа шығармай, оны нақтылай түседі: «Ақпаратгық технология
дегеніміз — ақпаратты өндеу үрдісі арқылы жүзеге асатын құралдар мен
әдістер жиынтығы».
3-мәтін
Қуанышбек пен Забира үш баласын жақсы шаңырақта тірбиелігісі келеді. Ол
үшін жақсы дәстүрлерді бұзбай ұстауға тырысады. Отбасында туған күн әрдайым
тойлану керек. Үйге қонақ шақырып, қазақ дастарқанын даярлауды балаларына
үйретеді. Өздері де сыйластық сақтауды дәстүр қылған. Бұл отбасында
жексенбі сайын қонақ шақыру, оларды күту дістүрі қалыптасқан. Сенбі күні
кешке әке-шешесімен, балаларымен отбасылық сұхбат құрып, кітап оқиды.
Теледидар, радио арқылы жаңалықтарымен танысады. Алыс-жақындағы туыстармен
хабарласады. Қуанышбек өзі де, балалары да компьютерді меңгерген. Ғылым мен
техника жаңалықтарын отбасында үнемі айтып отыру, мүмкін болса қолдану –
отбасы өмірін сәнді ете түседі. Жақсы дәстүр – отбасының шаңыраққа
айналуына тірек болады.
4-мәтін
- Ішуге бір нәрсе алдырайық.
- Мен көк шай ішемін.
- Мен балмұздақ жегім келеді.
- Коктейль ішейік
- Екі бутерброд әкеліңізші.
- Сіздерде десертке не бар ?
- Екі кісіге джем салынған құймақ әкеліңізші.
- Интернет-кафеде кездесеміз.
- Сенің жеке e-mailiң бар ма?
- Интернет істеп тұр ма?
- Мен бос уақытымды сонда өткіземін.
- Сен олардың сайтын көрдің бе ?
- Интернетпен зат сатып алуға да болады ?
- Ғаламтор арқылы адамдар танысады.
- Басқа елдердегі достарыммен хат жазысамын.
- Мен скайп арқылы ағаммен сөйлесемін.
- Қызықты ақпараттарды интернет арқылы тауып алуға болады.
4-тапсырма. Стиль түрлеріне газет-журналдардан, ғылыми еңбектерден, көркем
әдебиеттен мысалдар келтіріңіз.
Практикалық сабақ №12
Сөзжасам. Сөзжасамның тәсілдері.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №12
Сабақ мақсаты:
Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру:
1. лексикалық мәтінге сипаттама беру;
2. грамматикадан өткенді қайталау, тапсырмаларды орындау;
3. сөзжасам тәсілдерін анықтау, берілген тапсырмаларды орындау.
Әдістемелік нұсқау
Грамматикалық тақырып.
СӨЗЖАСАМ
(Словообразование)
Сөзжасам – тіл білімінің жеке саласы. Сөзжасам – атау (номинация)
жасау қызметін жүзеге асырады.
Қазақ тілінің қазіргі кезде әбден қалыптасқан сөзжасам жүйесі бар, ол
– әрине ұзақ уақыттағы дамудың нәтижесі. Тіліміздің сөзжасам жүйесінің
негізі көне түркі тілінен басталып, содан бері дамып, толығып, күрделеніп,
сұрыпталып, қазіргі жүйелі дәрежеге жеткен.
Қазақ тілінің сөзжасам жүйесінде көне замандардан бері қарай
қолданылып әбден орныққан, қалыптасқан сөзжасамның негізгі үш тәсілі бар:
- синтетикалық тәсіл;
- аналитикалық тәсіл;
- лексика-семантикалық тәсіл.
Сөзжасамның тәсілдері
Түркі тілдері, соның ішінде қазақ тілі қосымшалы тілдер болғандықтан,
синтетикалық тәсіл біздің тілімізде туынды сөз жасауда үлкен қызмет
атқарады. Синтетикалық тәсіл арқылы туынды сөз жасаудың тілде қалыптасқан
өзіндік жолы бар. Бұл тәсіл арқылы туынды сөз жасау үшін, оған екітілдік
бірліктің қатысуы керек:
- лексикалық мағыналы сөз;
- сөзжасамдық жұрнақ.
Лексикалық бірлік туынды сөздің мағынасына арқау болады, сондықтан да
туынды сөз жасауға лексикалық мағыналы сөздер қатысады.
Синтетикалық сөзжасамда жұрнақ негізгі мүше болып саналады. Яғни
туынды түбір негіз сөзден сөзжасамдық жұрнақ арқылы жасалады. Синтетикалық
тәсіл арқылы жасалған туынды сөздер туынды түбір деп аталады.
Мысалы, өнім,
1. Аналитикалық тәсілде екі сөз бір-бірімен тіркесіп, жаңа лексикалық
мағыналы сөз жасайды. Аналитикалық тәсіл арқылы жасалған сөз күрделі
сөз деп аталады. Бірақ күрделі сөзде олардың әрқайсысының өзінің
жеке тұрғандығы мәнін сақтамай, біртұтас мәнге көшеді. Мысалы,
өнеркәсіп, теміржол, қызыл ала т.б.
2. Лексика-семантикалық тәсілде сөздің құрамы, тұлғасы ешбір өзгеріске
түспейді, өзгеріс тек сөздің мағынасында ғана болады. Сөз дыбыстық,
морфемдік құрамын сақтай отырып, тілдегі бұрынғы қолданып жүрген
мағынасының үстіне жаңа мағынасында да қолданыла бастайды. Сөздің
тек мағынасында өзгеріс болғандықтан, бұл тәсіл лексика-семантикалық
тәсіл деп аталады. Мысалы,
1) Ақ - адал мағынасын береді. Мысалы, Ақ жүрген адам азбас.
2) Ақ –сүт, айран, қатық, қымыз, шұбат сияқты тағамдар. Мысалы,
Ұлжанның күз уақытында Зере мен балаларға әзірлеп отыратын ағы осы
болатын.
3) Ақ –ақиқат, шындық. Мысалы, Жұмыр басты пендеге – өлім ақ.
1-тапсырма. Төмендегі жұрнақтармен зат есімдер жасаңыз.
-ғар,/-гер, -қар/-кер
Іс, жауын, тәлім, зер, дәрі, заң, бал, қызмет, талап, саясат, мұра.
2-тапсырма. Төмендегі жұрнақтармен зат есімдер жасаңыз.
-лық/-лік, -дық/-дік, -тық/-тік
Бас, оқу, мемлекет, мәтін, сызба, дыбыс, ақпарат, сан,мультимедия,
тәжірибе, компьютер.
3-тапсырма. Төмендегі сөздердің қандай тәсілмен жасалғанын анықтаңыз.
Пернетақта, телекөпір, ғаламтор, пікірталас, телекөрермен, жолдорба,
баспасөз, бағдаржол, шартбелгі, дыбысбейнелеуіш, құлаққап.
4-тапсырма. Сұхбатты рөлге бөліп оқыңыз.
- Қызықты ақпараттарды интернет арқылы тауып алуға болады.
- Маған үйретші.
- Міне, интернетке қосылдық. Сенің почтаң қай порталда болсын: kz
әлде comда ма ?
- Мынау – сенің адресің, пароліңді ұмытпа.
- Қазір біреуге хат жазып, почтаның қалай істейтінін тексеруге
болады. Жақсы болды, бәрі істеп тұр!
- Ал мен өз достарым мен сыныптастарымның адрестерін қалай білем?
- Көріп тұрсың ба, сенің жәшігіңде «Менің әлемім» деген сілтеме бар.
Кіресің де, тіркелесің. «Білімі» деген бөлімді толтырасың. Міне
сенің мектебіңдегі оқығандардың бәрі.!
- Кейбір суреттің астында қызыл плашка жанып-сөніп тұр. Бұл не?
- Олар қазір сайтта, біз олармен хабарласа аламыз.
- Әрине, Сенің суретіңді де орналастырайық.
- Түсіндірші, суретті ұялы телефоннан компьютерге қалай көшіруге
болады?
- Bluetooth не USB-сымын пайдаланыңыз.
- Рахмет саған! Хатты жібердім, енді жауабын асыға күтіп отырмын.
- Шын мәнінде, бұл өте оңай. Ертең келіп, почтаңды тексереміз.
5-тапсырма. Берілген сөз бен сөз тіркестерінің дұрыс жазылуына назар
аударыңыз. Жатқа жазыңыз.
Пернетақта, жад, интернет жүйесі, өрмекші тор, өңдеу, қолайлы жағдай,
дүниежүзілік, қолтетік, қоржын, жазғы, компьютерлік желі, ақпараттық
технология жетістіктері, біртұтас ақпараттық кеңістік, желілер жиынтығы,
пайдаланушылардың саны, ақпараттар сақталады, электрондық пошта, хабарды
жедел жеткізеді, қызмет құны, гипермәтіндік сілтеме, бейнелік мәлімет.
6-тапсырма. Төмендегі сөздердің сөзжасамның қандай жолымен жасалғанына
мән беріңіздер.
Пернетақта, интернет жүйесі, өрмекші тор, дүниежүзілік, қолтетік,
қоржын, компьютерлік желі, ақпараттық технология, біртұтас, электрондық
пошта, қызмет құны, гипермәтіндік сілтеме, бейнелік мәлімет, қоржын,
бағдаржол, шартбелгі, алмалы табақша, біріктіруші, басылым, ұяшық, қуат
көзі.
Практикалық сабақ №13
Туынды сөздер.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №13
Сабақ мақсаты:
Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру.
Әдістемелік нұсқау
«ЖЕТІ ЖАРҒЫ»
Қазақ хандығының ішкі, сыртқы жағдайы қиындағын кезде Жәңгір ханның
баласы Тәуке хан қырық жылға жуық уақыт хан болды. Қазақ елінің басын
біріктіру мақсатында қазақ билері Төле, Қазыбек, Әйтекемен бірлесе отырып,
ХҮІІІ ғасырдың бас кезінде «Жеті жарғы» қазақ заңдарының жиынтығын жасады.
Заң жинағында қазақ өмірінің басты-басты төмендегідей салалары қамтылған.
Бірінші – жер дауы. Көшпелі халықтың өмірінде жердің шешуші маңызы
бар. Қыстау, жайлау, жайылым, қоныс мал баққан елдің атадан балаға
қалдыратын еншісі. Жер – тіршілік ортасы, ата-бабасынан бері иеленіп келген
халықтың келісімінсіз басқаға беруге, сатуға болмайды.
Екінші сала – үй ішіндегі тіршілікке, сол отбасындағы адамдардың өзара
қатынасына байланысты. Әке мен бала, ене мен келін, үлкен мен кіші
арасындағы қарым-қатынас. Әсіресе үлкенді сыйлауға, ата-ананы құрметтеуге,
жастарды адамгершілікке, имандылыққа тәрбиелеуге баса көңіл бөледі.
Үшінші сала – ұрлыққа, барымтаға кедергі қоюды көздейтін, халықты
адалдыққа, таза еңбекпен күнелтуге бағыттайтын заңдар.
Жарғының төртінші саласы – ел мен ел, халық пен халық, ру мен ру
арасындағы дау-жанжалдарды әділдікпен шешуді мақсат етеді.
Бесінші топқа – ел бірлігін сақтауға, Отанын қорғауға, сыртқы жауға
тойтарыс беруге, жасақ құруға, сардар сайлауға бағыттайтын баптар жатады.
Жарғының келесі бір тармағы - құн дауына арналған. Айыр көмей, жез
таңдай атақты үш төбе би «Қанға қан», «Қанды кек», «Ескіден келе жатқан
жау» дегенде бірден ойға оралатын қатыгездікті жұмсартудың жолын
қарастырған. Онсыз да өлімнің аз емес екенін, жаттан жат емес жақыннан жау
іздемеу деген ізгі ниетпен өлім жазасын жұмсартып, құн төлеумен ауыстырған.
Мәтін тапсырмалары
1.Мәтінді еркін аударма түрінде орыс тіліне аударыңыз.
2.Мәтінді оқып шығып әңгімелеп беріңіз.
3.Мәтінді бірнеше бөлімге бөліп, әрқайсысына тақырып ойластырып,алған
тақырыптарыңызды негіздеңіз.
Грамматикалық тақырып.
ТУЫНДЫ СӨЗДЕР
Есім сөзден зат есім тудыратын жұрнақтар:
1. –шы, - ші: бағдарламашы, күзетші
2. –шылық, -шілік: адамшылық, малшылдық
3. –лас, -лес, -дас, -дес, -тас, -тес: замандас, бауырлас
4. –лақ, -лек, -дық, -дік, -тық, -тік: орындық, түндік
5. –хана: асхана, дәріхана
Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақтар:
1. -м, -ым, -ім: байлам, күзем, қысым, түсім.
2. -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе: ұрма, көрме, сүзбе, кеспе.
3. -қы, -кі, -ғы, -гі: шалғы, тепкі, бұрғы.
4. -с, -ыс, -іс: талас, айтыс, жүріс.
5. -қ, -к, -ық, -ік, -ақ, -ек: тарақ, күрек, қызық, түкірік.
6. -ыш, -іш: қуаныш, таяныш, өкініш, сүйініш.
7. -н, -ын, -ін: боран, жуын, түйін.
8. -у: сабау, жамау, көсеу.
9. -ынды, -інді: шайынды, үйінді.
10.-ғыш, -гіш, -қыш, -кіш: сүзгіш, сыпырғыш, білгіш.
10. -уыш, -уіш: өлшеуіш, түйреуіш, бастауыш.
11. -ыр, -ір, -р, -ар, -ер: үңгір, шұңқыр.
Туынды сын есім жасайтын жұрнақтар:
1. –лы, -лі, -ды, -ді: таулы, күшті
2. –дай, дей, -тай, -тей: қыздай, сүттей
3. –лық, -лік, - дық, -дік, -тық, -тік: компьютерлік, инженерлік
4. –сыз, -сіз: сусыз, бұлтсыз
5. –қы, -кі, -ғы, -гі: жазғы, қысқы
1-тапсырма. Төмендегі сөздерге тиісті -кіш,-гіш, -қыш, -уыш, -уіш,
-шы жұрнақтарын қосып туынды зат есімдер жасаңыз.
Желдет, бейнеле, тасымалда, өткіз, ұш, аударма, зертте, жүргіз, сату,
бағдарлама, бейнебейімде, дыбыста.
2-тапсырма. Төмендегі сөз тіркестерінің қандай жұрнақтар арқылы
жасалғанын анықтаңыз және орыс тіліне аударыңыз.
Физикалық құрылғылар, сызбалық бейімдеуіш, сандық ақпарат,
арифметикалық амалдар, орталық пошта, электрондық пошта, мәтіндік немесе
сызбалық өңдегіштер, стратегиялық шешім, жүйелік қорап, аналық тақшаға,
оперативті жады, ақпараттық технологиялар, жергілікті өнімдер, білікті
мамандар, өмірлік тәжірибе, бейнелік және дыбыстық үлкен бағдарламалар,
құрамдас бөліктер.
№13 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары
Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.
Практикалық сабақ №14
Жалғаулардың түрлері.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №14
Сабақ мақсаты:
Берілген грамматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру.
Әдістемелік нұсқау
Грамматикалық тақырып.
ЖАЛҒАУЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ (ТӘУЕЛДІК, КӨПТІК, ЖІКТІК, СЕПТІК)
Сөздер жекеше түрде де, көпше түрде де қолданыла береді. Көптік
мағынаны білдіру үшін сөздерге көптік жалғауы жалғанады. Мысалы: ағаш-тар,
көше-лер, қыз-дар т.б.
Көптік жалғауының түрлері мыналар: -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер.
Көптік жалғауының басқы дыбысының түрліше болуы түбір сөздің соңғы дыбысына
байланысты.
Тәуелдік жалғауы заттың біреуге немесе бір нәрсеге тәуелді (меншікті)
екенін білдіреді. Тәуелденетін зат үш жақтың біріне меншікті болып тұрады,
сол себепті тәуелдік жалғауының үш жағы және әр жақтың өзіне тән жалғаулары
болады.
|Жекеше түрі |Көпше түрі |
|І жақ -м, -ым, -ім |І жақ -мыз, -ымыз, -міз, -іміз |
|ІІ жақ -ң, -ың, -ің |ІІ жақ -тарың, -терің,-дарың, -дерің, |
|ІІ жақ -ыңыз, -іңіз, |-ларың, -лерің |
|-ңыз, -ңіз |ІІ жақ -тарыңыз, -теріңіз, -дарыңыз, |
|ІІІ жақ -сы, -сі, -ы, -і |-деріңіз, -ларыңыз, -леріңіз |
| |ІІІ жақ -сы, -сі, -ы, -і |
Сөздердің тәуелденуі оңаша тәуелдену және ортақ тәуелдену болып екіге
бөлінеді.
Бір немесе бірнеше заттың бір ғана затқа меншікті болуын білдіретін
тәуелдену оңаша тәуелдену деп аталады. Басқаша айтқанда, заттың жекеше
түрде тәуелденуі.
Бір немесе бірнеше заттың көп затқа меншікті болуын білдіретін
тәуелдену ортақ тәуелдену деп аталады. Басқаша айтқанда, заттың көпше түрде
тәуелденуі.
Мысалы:
|Оңаша тәуелдену: |Ортақ тәуелдену: |
|Менің компьютер-ім, телефон-ым. |Біздің компьютер-іміз, телефон |
|Сенің компьютер-ің. телефон -ың. |-ымыз. |
|Сіздің компьютер-іңіз, телефон-ыңыз.|Сендердің компьютер-лерің, телефон |
|Оның компьютер-і, телефон -ы. |-дарың. |
| |Сіздердің компьютер-леріңіз, телефон|
| |-дарыңыз. |
| |Олардың компьютер-і, телефон -ы. |
Сөздің жіктік жалғауларын қабылдауын жіктелу дейді. Жіктік жалғауы
бастауыш пен баяндауышты байланыстырады. Сондықтан жіктік жалғаулы сөз
әрқашан баяндауыш болады да, сөйлемді тиянақтап тұрады.
Жіктік жалғауы негізінен етістікке жалғанады. Сондай-ақ есім сөздерге
де жалғана береді. Бірақ жіктік жалғауы кез келген есім сөзге жалғана
бермейді, тек адамның кім екенін, қандай екенін білдіретін және кәсібін
көрсететін есім сөзге жалғанады.
Мысалы:
Есім сөздің жіктелуі:
|Жақ | Жекеше | Көпше |
|І |Мен кәсіпкермін |Біз кәсіпкерміз |
|ІІ |Сен кәсіпкерсің |Сендер кәсіпкерсіңдер |
|ІІ |Сіз кәсіпкерсіз |Сіздер кәсіпкерсіздер |
|ІІІ |Ол кәсіпкер |Олар кәсіпкерлер |
Етістіктің жіктелуі:
|Жақ | Жекеше | Көпше |
|І |Мен сөндіремін |Біз сөндіреміз |
|ІІ |Сен сөндіресің |Сендер сөндіресіңдер |
| |Сіз сөндіресіз |Сіздер сөндіресіздер |
|ІІІ |Ол сөндіреді |Олар сөндіреді |
Сөздердің септік жалғауларын қабылдауын септелу дейді. Зат есім жекеше
және көпше түрде септеледі. Септік атаулары, сұрақтары және жалғаулары
төмендегіше:
Атау. Кім? Не?
Ілік. Кімнің? Ненің? -ның, -нің, -дың, -дің, -тың,
-тің
Барыс. Кімге? Неге? Қайда? -а, -е, -қа, -ке, -ге, -на, -не
Табыс. Кімді? Нені? -ны, -ні, -ды, -ді, -ты, -ті,
-н
Жатыс. Кімде? Неде? Қайда? -да, -де, та, -те, -нда, -нде
Шығыс. Кімнен? Неден? -дан, -ден, -тан, -тен, -нан, -нен
Көмектес. Кіммен? Немен? -мен, -бен, -пен, -менен, -бенен,
-пенен
Септелудің екі түрі бар: жай септелу және тәуелді септелу. Сөздердің
тәуелденбей тұрып түбір күйінде септелуі жай септелу деп аталады. Сөздердің
тәуелденіп барып септелуі тәуелді септелу деп аталады.
Мысалы:
|Жай септелу |Тәуелді септелу |
|А. Компьютер |А. Компьютер-ім |
|І. Компьютер-дің |І. Компьютер-ім-нің |
|Б. Компьютер-ге |Б. Компьютер-ім-е |
|Т. Компьютер-ді |Т. Компьютер-ім-ді |
|Ж. Компьютер-де |Ж. Компьютер-ім-де |
|Ш. Компьютер-ден |Ш. Компьютер-ім-нен |
|К. Компьютер-мен |К. Компьютер-ім-мен |
1-тапсырма. Төмендегі сөздерге тәуелдік жалғауларды жалғап сөйлем
құраңыз.
Бастық, компьютер, құжат, отан, өтініш, мамандық, куәлік, білім,
еңбекақы, уақыт.
2-тапсырма. Ортақ тәуелденген сөздерді тауып, сөйлемдерді аяқтаңыз.
Менің жұмысымның ....
Сіздің уақытыңыз.....
Сіздің көмекшілеріңіз....
Біздің Республикамызда....
Сендердің мамандықтарың...
Сіздердің компьютерлеріңіз...
Олардың табыстары.....
3-тапсырма. Мына сөздерге тиісті жіктік жалғауларын жалғаңыздар.
Мен бағдарлашы... . Сіз хатшы... . Сен заңгер... . Ол төраға... . Біз
сарапшы.... Сендер кеңесші... . Сіздер көмекші... . Олар білімді... . Мен
кәсіпкер... . Сіз құрылысшы... . Сендер ғалым.... . Сіздер саясаткер.....
Олар тұтынушы... . Мен тілші... . Сен тексеруші... .
4-тапсырма. Төмендегі сөйлемдерден септік жалғаулары бар сөздерді
теріп жазыңыздар.
Компьютерде жұмыс істеу кезінде барлық мәлімет аналық немесе жүйелік
тақша арқылы өңделеді. Компьютердің бұл құрамдас бөліктері – ең бастылары,
өйткені бұлар компьютер жұмысының шапшаңдығын анықтайды. Компьютерге
әлемдегі ең үлкен тұрғылықты дискіні, ең күшті бейнелік бейімдеуіш пен
керемет дыбыстық жүйені орнатуға болады. Процессор микросхема ретінде
ұсынылған және оперативті жадымен қатар аналық тақшада орналасады.
Процессорлар бағдарламалар жұмысына қажетті есептеулерді орындайды.
Есте сақтаңыз.
В казахском языке суффиксы -тағы, -тегі, -дағы, -дегі присоединяются к
именам существительным, образуя имена прилагательные находящихся в местном
падеже, и переводятся как «тот, который находится», «тот, который
принадлежит»: компьютердегі файлдар (файлы, которые на компьютерах), менің
папкамдағы фаилдар (файлы, которые на мойх папках), компьютер үстеліндегі
флешка (флешка, которая лежит на компьютерном столе) и т.д.
5-тапсырма. -тағы, -тегі, -дағы, -дегі жұрнақтарымен келетін сөз
тіркестерін құрыңыз.
Практикалық сабақ №15
Жалғаулардың түрлері.
Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік нұсқаулар №15
Сабақ мақсаты:
Берілген грамматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру.
Әдістемелік нұсқау
Ұлттық теңге
Қазіргі таңдағы көп өзгерістердің бірі – тәуелсіз елдердің өз ұлттық
валюталарын айналымға енгізу.
Төл теңгеміз тұңғыш рет енгізіліп отырғандықтан әуелі кезекте оның
әншейін қағаз күйінде қалмауы, қорғанысы мықты болуы қарастырылды. Теңгенің
12 түрлі көзден таса қорғанысы бар. Қағазы да ерекше, Әлемге аты әйгілі
бірнеше фирманың жұмысымен таныса келе, ағылшынның «Хариссон» фирмасы
таңдап алынды. Ол фирма төл валютамыздың массасын 4 ай мерзімі ішінде
әзірлеп берді. Қазақстан Республикамыздың аумағында 1993 жылдың 15
қарашасынан бастап ұлттық валюта – теңге айналысқа енді. Теңге – Қазақстан
Республикасындағы бірден-бір заңды төлем құралы. Ол жүз тиыннан тұрады.
Теңге – тәуелсіз елдің тұтқасы, даму көзі, теңелудің алғашқы факторларының
бірі.
Сөздік
айналым- оборот
ұлттық – национальный
қорғаныс- оборона
төлем – плата
әлем – мир
әйгілі – известный
кезек – очередь
ұлттық валюта – национальная валюта
айналымға енгізу – ввести в оборот
даму көзі – источник развития
Мәтінге берілген тапсырмалар:
1) Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыныз;
2) Сұрақтарға жауап беріңіз;
3) Ұлттық валюта туралы қосымша деректерді дайындаңыз.
Грамматикалық тақырып.
Шылау. Септеулік шылау. Демеулік шылау. Жалғаулық шылау. Көмекші есімдер.
Шылау – сөздер мен сөйлемдерді байланыстыратын және өзі тіркескен
сөзге қосымша мағына беретін сөз табы. Шылаулардың үш түрі бар. Олар:
септеулік шылау, демеулік шылау, жалғаулық шылау.
Септеулік шылау – белгілі бір септікте тұрған сөзбен ғана тіркесіп
қолданылады. Сөздерді сабақтастыра байланыстырады. Септеулік шылауларға
мыналар жатады: туралы, сияқты, үшін, сайын, дейін, қарай, тарта, жуық,
кейін, соң, әрі, гөрі, бері, бірге, қабат, қатар, т.б.
Демеулік шылау – сөздерді байланыстырмайды. Тек өзі тіркескен сөзге
қосымша мағына үстейді. Демеулік шылаулардың төмендегідей түрлері бар:
Сұраулық: ма, ме, ба, бе, па, пе, ше.
Күшейткіш: -ақ, -ау, -ай, да, де, та,те.
Белгісіздік: -ау, -мыс, -міс, кейде.
Болымсыздық: түгіл, тұрсын, тұрмақ.
Шектік: ғана, тек, кейде, -ақ.
Нақтылау: -ды, -ді, -ты, -ті, ғой.
Жалғаулық шылау – сөздер мен сөйлемдерді салаластыра (тең дәрежеде)
байланыстырады. Жалғаулық шылау төмендегідей бөлінеді:
Ыңғайластық: және, әрі, да, де, ма, ме, т.б.
Қарсылықты: бірақ, дегенмен, алайда, сонда да, т.б.
Себеп-салдар: өйткені, себебі, сондықтан, сол үшін, т.б.
Талғаулықты: не, немесе, я, я (не) болмаса, яки, т.б.
Кезектес: кейде, бірде, біресе.
Шартты: егер, егер де.
Лексикалық мағынасынан айырыла бастап, сөйлемде екінші бір зат есім
сөздің легінде қолданылатын зат есімдер көмекші есімдер деп аталады.
Масалы, сырт, іш, маң, алд(ы), арт(ы), үст(і), қас, жан т.б. (Ауылдың жаны
терең сай)
Әдетте көмекші есімдер тәуелдік жалғауында тұрып, негізгі зат есіммен
тіркесіп сөйлемнің бір ғана мүшесі болады.
1-тапсырма. Көмекші сөздерді пайдалана отырып, мәтін құрастырыңыз.
2-тапсырма. Төменгі сөйлемдерден шылауларды анықтаңыз.
Компьютерді бейне және дыбыстық ақпаратпен жұмыс істеуге қабілетті
ететін бірнеше құрылғылар бар. Бұл құрылғылар құрамдас та, қосымша да
болады. Дыбыстық тақша (дыбыстауыш) компьютерге жоғары сапалы дыбыс
тудыруға және оны компьютерге жазуға мүмкіндік береді. Бейнебейімдеуіш
немесе бейнетақшаның (сызбалық бейімдеуіш) кескіндерді сақтау үшін ғана
пайдаланылатын меншікті оперативті жадысы бар. Бейнежады көлемі неғұрлым
үлкен болса, компьютер кескіндер мен бейнероликтерді соғұрлым үлкен
ажыратылымдықпен және түрлі түстермен бейнелейді.
3-тапсырма. Төмендегі сөйлемдерден жалғаулық шылауларды анықтаңыз.
1. Салтанат «Әсем тұрмыс» үйіне барды да компьютерін жөндетіп әкелді.
2. Мен саған интернеттен хат жаздым, бірақ сен маған жауап
қайтармадың. 3. Марат компьютерде отырып біресе мәтін тереді,
біресе агенттегі достарының сұрақтарына жауап береді. 4. Ксения
компьютерде мәтінді баяу тереді, себебі ол қазақша әріптерді енді
үйреніп жүр. Егер компьютер бағдарламаларын жақсы білсем, болашақта
бағдарламашы боламын.
4-тапсырма. Төмендегі сөйлемдерден шылау түрлерін анықтаңыз.
1. Мынау менің ұялы телефоным ғой. 2. Менің досым жапондық көліктерді
жақсы көреді, әсіресе Toyota, Lexus маркілерін. 3. Сендер бүгін
«Электроника әлемі» дүкеніне барасыңдар ма? 4. Информатика сабағында
Блез Паскаль туралы көп білдім. 5. С.А. Лебедев өмірінің соңына
дейін ғылыми кадрлар даярлап, жеке үлгісімен жастарды тәрбиелейді.
6. Билла Гейтстің басқаруымен, Microsoft ақпараттық технологиялар
мен өнімдер шығару бойынша үнемі даму үстінде келеді. 7. «Файлдың
аты» жолын басқаннан соң, атыңызды жазыңыз. 8.Екі жүз жылдан кейін
1820 жылы француз Шарль Голь көбейту мен бөлуді орындай алатын
арифмометр ойлап шығарған. 9.Оның уақытының маңызды бөлігі
клиенттермен кездесуге және электрондық пошта арқылы бүкіләлемдік
Microsoft әріптестерімен пікір алмасуға арналған. 10. бас
әріптер режімін бекіту үшін қолданылады. 11. Енді Әлия компьютерден
басқа байланыс жасай алмайды. 12. Компьютер сатып алмастан бұрын, не
үшін пайдаланатыныңызды шешіп алыңыз.
№ 15 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары
1 Ұлттық валюта қай жылы айналымға енгізілді?
2 Ең алғаш ұлттық валюта қай формада басылып шықты?
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 Ақанова Д.Х., Алдашева А.М... Ресми-іскери қазақ тілі. Алматы., 2002.
–408б.
2 Әлмұрзина Г. М. Іскерлік қазақ тілін деңгейлік оқыту курсының
бағдарламасы: мемлекеттік тілді оқыту курстарының тыңдаушыларына арналған.
– Өскемен, 2003. – 56 б.
3 Манабаева А. Ш. Кәсіпкер мәдениетіндегі іскерлік қарым-қатынастың маңызы
- // ҚарМУ хабаршысы. Педагогика сериясы. - 2006. - №1. - Б. 42-46.
4 Мемлекеттік қызметшілерге қойылатын этика
5 Мукашева Г.Г. Сборник упражнений по развитию навыков диалогической речи
для студентов казахских групп неязыковых факультетов. Семипалатинск., 2002.
100 б.
6 Мухамадиева Н. Қ. Іскерлік қазақ тілі: оқу құралы. – Астана: Фолиант,
2007.
4 КУРСТЫҚ ЖҰМЫС (ЖОБА) қарастырылмаған.
5 СТУДЕНТТІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ
5.1 Студенттің өздік жұмысын ұйымдастыру бойынша әдістемелік
нұсқаулық:
Студенттің білімді өз бетімен алуға ұмтылушылығын, ізденімпаздық
кабілетін арттыру мақсат етіледі. Студенттен әр семинардың берілген
сұрақтарына тыңғылықты әзірленуі талап етіледі. Ол үшін студент көрсетілген
әдебиеттер бойынша әрбір сұрақтың мәнін ашатындай конспект әзірлеуі қажет.
Бұл біріншіден, білімінің жүйелілігін, үздіксіздігін қамтамасыз етеді.
Екіншіден, дайын конспектінің өздік жұмысты орындау, ОСӨЖ, кезеңдік және
қорытынды бақылауға дайындалу барысында пайдасы зор. Өздік жұмыс
тақырыбымен танысып алған соң, қажетті әдебиеттерді іріктеп алу керек. Бір
сұрақтың айналасында айтылған түрлі авторлардың пікірлеріне іштей
салыстырулар жасап, түйінді жерлерін қағаз бетіне түсіру керек. Осы мәселе
төңірегіндегі өз ойыңыз қандай, соны дәйектеңіз. Бұдан соң белгілі бір
тұжырымды дәлелдеу үшін өзіңіз оқыған көркем туындылардан, сын мақалалардан
мысалдар келтіріңіз. Келесі семинарларда алдыңғы өткен сабақтарда
дайындаған материалдарыңызды, алған біліміңізді дұрыс пайдалана біліп, жаңа
тақырыппен байланыстырып отырыңыз. Әр тақырыпты өткен кезде ұсынылып
отырған көркем мәтіндермен мұқият танысып, көрсетілген үзінділерін жатқа
оқу қажет. Өздік жұмысты қорғау барысында әдеби мәселелерді меңгерумен
қатар мәтінді білу талап етіледі. Емтихан алдында мәтіндік тест алынады.
Әдістемелік нұсқау: СӨЖ тапсырмалары жазбаша жұмыс (бақылау жұмысы) түрінде
берілген. Сұрақтарға жауаптарды конспект түрінде дәптерге жазып: 1-кредит
бойынша 3,6-апталарда, 2-кредит бойынша 11,14-апталарда СОӨЖ сабағында
тексеріледі.
Студенттің өздік жұмысының тақырыптары:
1. Орыс тілі мен әдебиеті бойынша қалыптасқан терминдер.
Психологиялық терминдердің салалық сөздікте түзілуі (Тапсырма
түрі: терминдер сөздігін құрастыру – 100 сөз).
2. Орыс тілі мен әдебиетіндегі ғылыми жаңалықтарға сипаттама беру
(Тапсырма түрі: реферат).
3. Іскерлік дағды қалыптастыруға арналған тілдік құрылымдар
(Тапсырма түрі: реферат).
4. Мамандығы бойынша ғылыми еңбектерді оқып түсіну және қазақ және
орысша аңдатпа (аннотация) жазу (Тапсырма түрі: ғылыми мақаланың
көшірмесі және 2 тілде жазылған аңдатпа).
5. Аударма: түсінігі, түрлері, талаптар, әдістері, ерекше жағдайлары,
маңызы (Тапсырма түрі: баяндама жасау).
СОӨЖ ТАПСЫРМАЛАРЫ:
№ 1. Тақырыбы: Кәсіптік терминдер
Мақсаты: өз мамандығына қатысты терминдерді меңгерту
Негізгі тапсырмалар, сұрақтар:
1. Кәстіптік терминдерді сөздігімен жазу
2. Терминдерді жаттау
Бақылау түрі: Терминдерді жатқа білу
Әдістемелік нұсқау:
Тақырыпқа байланысты кесте толтыру, жаттығуларды, тапсырмаларды
орындау. Сұхбаттар құрастыру. Сөздердің мағынасын дұрыс түсіну, сөздерді
дұрыс оқи білу, айта білуге бағыттау. Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту.
Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту, мәтіндегі қиын сөйлем, сөздерді талқылау,
түсіндіруге бағытталады.
№2. Тақырыбы: Уақыт – алтыннан да қымбат
Мақсаты: Берілген тақырып бойынша шығарма жазу
Негізгі тапсырмалар, сұрақтар:
1. Уақытты үнемдеу тақырыбында мәліметтер жинақтау
2. Шығарма жазу
Бақылау түрі: шығарма
Әдістемелік нұсқау: Өз ойларын жинақтап, мәтін жаза білу дағдысын дамыту.
Тақырыпқа байланысты кесте толтыру, жаттығуларды, тапсырмаларды орындау.
Сұхбаттар құрастыру. Сөздердің мағынасын дұрыс түсіну, сөздерді дұрыс оқи
білу, айта білуге бағыттау. Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту. Ауызша сөйлеу
дағдысын дамыту, мәтіндегі қиын сөйлем, сөздерді талқылау, түсіндіруге
бағытталады.
№3.Тақырыбы: Жарнама – нарықтың қозғаушы көші.
Мақсаты: Студенттерге жарнама жасаудың заңдылықтарын, қазақ тілінде жарнама
жасауға нұсқау
Бақылау түрі: Әңгімелесу.
Негізгі тапсырмалар, сұрақтар:
1. Жарнама туралы ҚР Заңы
2. Жарнаманың түрлері мен жазылу үлгісі
Әдістемелік нұсқаулық: Сұхбаттар құрастыру. Сөздердің мағынасын дұрыс
түсіну, сөздерді дұрыс оқи білу, айта білуге бағыттау. Ауызша сөйлеу
дағдысын дамыту. Ауызша сөйлеу дағдысын дамыту, мәтіндегі қиын сөйлем,
сөздерді талқылау, түсіндіруге бағытталады.
КУРС БОЙЫНША ТЕСТ ТАПСЫРМАЛАРЫ
1 – нұсқа
1 «Дефицит бюджета» деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Бюджет кірісі
Бюджет мерзімі
A) Бюджет жылы
Бюджет тапшылығы
B) Бюджет шығысы
2 “ Потребительский бюджет” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын
тыбыңыз
Бюджет шығысы
A) Бюджет мерзімі
B) Бюджет кірісі
C) тұтыну бюджеті
D) Бюджет жылы
3 “Подоходный налог” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Салық түрлері
Табыс салығы
A) Салық салу
B) Салық төлеуші
C) Жер салығы
4. “Рыночная экономика” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Нырық тепе – теңдігі
A) Нарық қорлары
B) Нарықтық ақпарат
C) Нарықтық экономика
D) Нарықтық қатынастар
5 “ Рыночная стоимость” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Нарық қорлары
B) Нарықтық құн
C) Нарық тепе – теңдігі
D) Нарықтық экономика
E) Нарықтық қатынастар
6 “Экономическая необходимость” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын
тыбыңыз
A) Экономикалық саясат
B) Экономикалық заңдар
C) Экономикалық қажеттілік
D) Экономикалық әдістер
E) Экономикалық категориялар
7“Реализация товаров” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Тауартану
A) тауар айнылысы
B) тауар өндірісі
C) тауарларды өткізу
D) Тауар саясаты
8“Товарооборот” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Тауар белгісі
A) Тауар қозғалысы
B) Тауар өндірісі
C) тауарларды өткізу
D) тауар айнылысы
9 “Оптовая цена” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) тұтыну бағасы
B) Көтерме сауда бағасы
C) Өндіріс бағасы
D) Анықтамалық баға
E) Нарық бағасы
10 “Розничная цена” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) тұтыну бағасы
B) бөлшек сауда бағасы
C) Анықтамалық баға
D) Өндіріс бағасы
E) Көтерме сауда бағасы
11 “Конкуренция” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Ақпарат
A) Алымдар
B) Бәсеке
C) Кіріс
D) Шығыс
12 “Сборы” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Алымдар
B) Шығыс
C) Бәсеке
D) Кіріс
E) Ақпарат
13 “Местный налог” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Нарық салығы
B) Жергілікті салық
C) Жер салығы
D) Салық салу
E) Табыс салығы
14 Ата заңы күні қашан
A) 25 желтоқсан
B) 30 тамыз
C) 22 қазан
D) 16 желтоқсан
E) 7 мамыр
15 Өздік есімдігін табыңыз
A) Біздер
B) Мынау
C) Қайсы
D) Өзіміз
E) Бүкіл
16 Сұрау есімдігін көрсетіңіз
A) Қандай
B) Бұл
C) Ешқашан
D) Оннан-бір
E) Мынау
17 Зат есімді көрсетіңіз
A) Сегіз
B) Оқушы
C) Әдемі
D) Ертең
E) Отыр
18 Жіктік жалғауының І -жағында тұрған есім сөзді табыңыз
A) Біздің мұғалім
B) Сен мұғалімсің
C) Ол мұғалім
D) Мен мұғаліммін
E) Сіз мұғалімсіз
19 Көптік жалғаулы сөзді көрсетіңіз
A) Балалар үйге қайтты
B) Мен Саматты көрдім
C) Ол сабаққа кешігіп келді
D) Мен киноға бардым
E) Бүгін демалыс күні
20 Сілтеу есімдігін көрсетіңіз
A) Мен, сен, ол
B) Анау, мынау
C) Ешкім, бірдеме
D) Қандай ? қалай ?
E) Өзім, бір
21 Ілік септігінің жалғауларын табыңыз
A) - ғары - гері - ға - ге - қа - ке
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - нің - дың - дің - тың - тің
D) - да - де - та - те - нда - нде
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
22 Жинақтау сан есімді көрсетіңіз
A) Үш-үштен
B) Жиырма бес
C) Оннан - бір
D) Ертең
E) Үшеу, екеу
23 Сын есімді көрсетіңіз
A) Әдемі
B) Бала
C) Отыз бір
D) Сегіз
E) Тұрма
24 Жіктеу есімдігін көрсетіңіз
A) Қандай ? қалай ?
B) Өзім, өзіне
C) Біреу, ешкім
D) Мен, сен
E) Бәрі, бүкіл
25 Көптік жалғауларын табыңыз
A) -лар - лер - дар - дер - тар - тер
B) - лар - лер - дар - бен - нің - да
C) - ның - нің - дың - дің - тың - тің
D) - да - де - та - те - нда – нде
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
2 – нұсқа
1 “Бюджетный доход” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
А)Бюджет кірісі
В)Бюджет шығысы
С)Тұтыну бюджеті
D)Бюджет мәселелері
E)Бюджет жылы
2 “Бюджетный расход” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Бюджет шығысы
B) Бюджет кірісі
C) Бюджет жылы
D) Тұтыну бюджеті
E) Мемлекеттіқ бюджет
3 “ Устойчивость стоимости” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын
тыбыңыз
Бағаның беріктілігі
A) Көтерме сауда
B) Бөлшек сауда бағасы
C) Фактуралық баға
D) Баға лидері
4 “ Твердость стоимости” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Бағаның тұрақтылығы
A) Баға лидері
B) Бағаның беріктілігі
C) Көтерме сауда бағасы
D) Бөлшек сауда бағасы
5 “Экономический кризис” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын
тыбыңыз
A) Экономикалық дағдарыс
B) Экономикалық интеграция
C) Экономикалық заңдар
D) Экономикалық санкция
E) Экономикалық анализ
6 “ Экономическое стимулирование” деген сөз тіркесінің дұрыс
аудармасын тыбыңыз
A) Экономикалық ынталандыру
B) Экономикалық дағдарыс
C) Экономикалық заңдар
D) Экономикалық анализ
E) Экономикалық интеграция
7 “Экономическая политика” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын
тыбыңыз
A) Экономикалық саясат
B) Экономикалық укладтар
C) Экономикалық дағдарыс
D) Экономикалық санкция
E) Экономикалық заңдар
8 “Спрос” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Тұрмыс
A) Бөлісу
B) Сұраныс
C) Бағалау
D) Апат
9 “Юридическое лицо” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Заңгер
A) Заңды тұлға
B) Жеке тұлға
C) Жанама салық
D) Қосымша құн
10 “Частное лицо” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Заңды тұлға
B) Жеке тұлға
C) Қосымша құн
D) Заңгер
E) Жанама салық
11 “ Прямой налог” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Төте салық
A) Жанама салық
B) Табыс салығы
C) Жергілікті салық
D) Салық агентті
12 “Косвенный налог” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Жанама салық
A) Табыс салығы
B) Төте салық
C) Жергілікті салық
D) Табыс салығы
13 Сын-бейне үстеуін табыңыз
A) Бұрын
B) Жақын
C) Кеше
D) Әрең
E) Босқа
14 Сан есімді табыңыз
A) Жақсы
B) Отыз
C) Бүкіл
D) Әдейі
E) Мектеп
15 Қазақтың күйші, композиторын көрсетіңіз
A) Абай Құнанбаев
B) Құрманғазы Сағырбаев
C) Әл Фараби
D) Мағжан Жұмабаев
E) Қаныш Сәтбаев
16 Реттік сан есімді табыңыз
A) Бірінші, мыңыншы
B) Үш, төрт, жүз
C) Бестен екі, оныншы
D) Біреу, алпыстай
E) Бес, мың, бірінші
17 Қазақстан Республикасының гимнің сөзін жазған кімдер?
A) Ж. Нәжмиденов, Н.Назарбаев
B) Е.Брусиловский, А.Құнанбаев
C) Қ.Сәтбаев, Қ.Сағырбаев, Н.Назарбаев
D) Қорқыт ата, Әл Фараби
E) М.Әлімбаев, Қ.Мырзалиев, А.Құнанбаев
18 Жіктік жалғауының І-жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Сіз ұшқышсыз
B) Сен ұшқышсың
C) Ол ұшқыш
D) Мен ұшқышпын
E) Сендер ұшқышсыңдар
19 Қ.И. Сәтбаевтың туған жерін көрсетіңіз?
A) Семей
B) Баянауыл
C) Алматы
D) Қарағанды
E) Теміртау
20 Ілік септігіндегі тұрған сөзді табыңыз
A) Мәдениетті
B) Маңайда
C) Ағаштың
D) Сөзге
E) Балаларға
21 Зат есімнің жалқы есім түрін табыңыз
A) Аспан әлемі
B) Қарағанды
C) Балалар келді
D) Жылқышы
E) Он екі
22 Табыс септігінің жалғауларын көрсетіңіз
A) - ғары - гері - ға - ге - қа - ке
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - нің - ың - ің - да - де
D) - мен - бен - пен - та - те - нан
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
23 Сілтеу есімдіктер қатарын табыңыз
A) Қайсы ? кім ? не?
B) Барлық, барша, күллі
C) Әркім, осы, ешкім
D) Әлдеқашан , мен, сонау
E) Мынау, сол, ана, осы
24 Болымсыз етістіктер қатарын көрсетіңіз
A) ки, көр, баста
B) қара, бер, сыйла
C) жазба, келме, төкпе
D) тоқтама, кет, көр
E) баста, жазба, отыр
25 Жалпылау есімдігі бар сөйлемді көрсетіңіз
A) Ол Біржан ауылынан шықты
B) Бәрі де менің тәрбиемді көрген
C) Құнанбай ештеңе айтпайды
D) Өзім де солай істеймін
E) Денелі жігіт
3 – нұсқа
1 “Источик бюджета” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Бюджет көзі
A) Бюджет мерзімі
B) Тұтыну бюджеті
C) Бюджеттік жоспарлау
D) Бюджет мәселелері
2 “Налогооблажение” деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Салық түрлері
A) Салық салу
B) Табыс сылығы
C) Салық заңдары
D) Салық агентті
3 “Налог на землю” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Жер салығы
B) Салық принципі
C) Қосарларған салық
D) Салық заңдары
E) Жергілікті салық
4 “ Налог на дорогу” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Жол салығы
A) Жер салығы
B) Салық төлеуші
C) Салық түрлері
D) Табыс салығы
5 “ Налог на транспорт” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Салық заңдары
Көлік салығы
Салық төлеуші
Салық түрлері
Табыс салығы
6 “Справедливый налог” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
әділетті салық
A) Салық түрлері
B) Көлік салығы
C) Жергілікті салық
D) Салық төлеуші
7 “Народное богатство” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Ұлттық байлық
B) Табиғат байлығы
C) Ұлттық мұра
D) Ата-бабалар мұрасы
E) Жер асты байлығы
8 “Народное наследие” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Ұлттық мұра
B) Ұлттық байлық
C) Табиғат байлығы
D) Жер асты байлығы
E) Ата-бабалар мұрасы
9 “ Экономическая сила” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
A) Маңызды көрсіткіш
B) Экономиканың күш- қуаты
C) Ұлттық байлық
D) Ұлттық мұра
E) Жер асты байлығы
10 “Полезные ископаемые” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын
тыбыңыз
A) Қор
B) Құн
C) Мұра
D) Қазбалар
E) Ұғым
11 “ Литературное наследие” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын
тыбыңыз
A) Мәдени мұра
B) Әдеби мұра
C) Тарихи мұра
D) Ұлттық
E) Табиғи
12 “Предложение” деген сөздің қазақша аудармасы қандай
Тұрақты
A) Әлеуметтік
B) Ұсыныс
C) Реттегіш
D) Ықпал
13 Белгісіздік есімдігін көрсетіңіз
A) Біреуге
B) Қандай
C) Ешқашан
D) Оннан-бір
E) Мынау
14 Республика күні қашан
A) 16 желтоқсан
B) 25 қазан
C) 22 қазан
D) 30 тамыз
E) 7 мамыр
15 Тәуелдік жалғауының ІІІ-жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Ауылдың адамы
B) Қалаға бару
C) Бүлдірген теру
D) Адамды құрметтеу
E) Жауап беру
16 Зат есімді көрсетіңіз
A) Сегіз
B) Оқушы
C) Әдемі
D) Ертең
E) Отыр
17 Сілтеу есімдіктер қатарын табыңыз
A) Қайсы ? кім ? не?
B) Барлық, барша, күллі
C) Әркім, осы, ешкім
D) Әлдеқашан , мен, сонау
E) Мынау, сол, ана, осы
18 Реттік сан есімді табыңыз
A) Бірінші, мыңыншы
B) Үш, төрт, жүз
C) Бестен екі, оныншы
D) Біреу, алпыстай
E) Бес, мың, бірінші
19 Жіктеу есімдігін көрсетіңіз
A) Қандай ? қалай ?
B) Өзім, өзіне
C) Біреу, ешкім
D) Мен, сен
E) Бәрі, бүкіл
20 Сан есімді табыңыз
A) Кезекші
B) Сексен бір
C) Мектеп
D) Мұғалім
E) Мөлдір
21 Көмектес септігіндегі сөзді табыңыз
A) Ол қалаға автобуспен кетті
B) Сара екінші курста оқиды
C) Дәптеріңді таза ұста
D) Биыл – М.Әуезов жылы
E) Әсем сабаққа барған жоқ
22 Табыс септігіндегі сөзді табыңыз
A) Балалар
B) Кітапті
C) Бару
D) Ауылға
E) Оқушының
23 Өздік есімдігін табыңыз
A) Біздер
B) Мынау
C) Қайсы
D) Өзіміз
E) Бүкіл
24 Зат есімнің жалқы есім түрін табыңыз
A) Аспан әлемі
B) Қарағанды
C) Балалар келді
D) Жылқышы
E) Он екі
25 Жинақтау сан есімді көрсетіңіз
A) Жиырма бір
B) Отыздай
C) Бір, үш
D) Оныңшы
E) Екеу
4 – нұсқа
1 “ Цена потребительская” деген сөз тіркесінің дұрыс аудармасын
тыбыңыз
Еркін баға
Тұтыну бағасы
Бөлшеқ сауда бағасы
Көтерме сауда бағасы
Өндіріс бағасы
2 “Свободные деньги” деген сөз тіркесінің қазақша аудармасың табыңыз
A) Тұтыну бағасы
B) Бөлшеқ сауда бағасы
C) Көтерме сауда бағасы
D) Еркіп ақша
E) Өндіріс бағасы
3 “Ценная бумага” деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Құнды қағаз
B) Құнды хат
C) Еркін ақша
D) Тұтыну бағасы
E) Өндіріс бағасы
4 “ Дефицит” деген сөзі қазақша қалай болады?
A) Тұтыну
B) Тапшылық
C) Өндіру
D) Баға
E) Шектеу
5 “ Двойное налогооблажение” деген сөз теркесінің қазақша баламасың
табыңыз
Табыс салығы
A) Қосарланға салық
B) Жер салығы
C) Жергілікті салық
D) көлік салығы
6 “ Мемлекеттік реттегіш” деген сөз тіркісінің орысша балымасын
табыңыз
рыночная экономика
A) государственный регулятор
B) подоходный налог
C) досгосрочный
D) социальный
7 “ Цена стабильная” деген сөз тіркісінің орысша баламасын беріңіз
Төмен баға
A) Жоғары баға
B) Тұрақты баға
C) Тұтыну бағасы
D) Өндіріс бағасы
8 “Цена низкая” деген сөз тіркесінің орысша баламасын беріңіз
A) Тұрақты баға
B) Төмен баға
C) Өндіріс бағасы
D) Жоғары баға
E) Тұтыну бағасы
9 “Жоғары баға” деген сөз тіркесінің орысша баламасын беріңіз
Потребительская цена
A) Розничная цена
B) Оптовая цена
C) Цена высокая
D) Цена низкая
10 “Повышение цен” деген сөз терминінің қазақша баламасың беріңіз
A) Баға өсіп жатады
B) Бағаның өсуі
C) Бағаның самғауы
D) Бағаның қөтерілуі
E) Бағаның секіруі
11 “ Годовой доход” ” деген сөз терминінің қазақша баламасын беріңіз
A) Табыс салығы
B) Жылдық табыс
C) Ұлттық табыс
D) Валюталық табыс
E) Реалды табыс
12 “Кәсіпкер” деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Рабочие
B) Ученые
C) Предприниматель
D) Трудяга
E) Изобретатель
13 “ Приватизация” деген сөздің қазақша баламасын табыңыз
A) Қағида
B) Жекешелендіру
C) Жігерлекті
D) Жүзеге асыру
E) Шегіну
14 Ілік септігіндегі тұрған сөзді табыңыз
A) Мәдениетті
B) Маңайда
C) Ағаштың
D) Сөзге
E) Балаларға
15 Жіктік жалғауының І-жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Сіз ұшқышсыз
B) Сен ұшқышсың
C) Ол ұшқыш
D) Мен ұшқышпын
E) Сендер ұшқышсыңдар
16 Есептік сан есімді көрсетіңіз
A) Бірінші, үш, мың
B) Жүзінші, екеу, төрт
C) Үш, жүз, бес, мың
D) Он-оннан, бестен екі
E) Алпыстай, мыңдап
17 Реттік сан есім жасаушы жұрнақтарды көрсетіңіз
A) - ау - еу
B) - дан - ден
C) - інші - ыншы
D) - даған - деген
E) - еу - нші - ыншы
18 Сілтеу есімдіктер қатарын табыңыз
A) Қайсы ? кім ? не?
B) Барлық, барша, күллі
C) Әркім, осы, ешкім
D) Әлдеқашан , мен, сонау
E) Мынау, сол, ана, осы
19 Барыс жалғауында тұрған өздік есімдігін табыңыз
A) Өзінен
B) Өзінің
C) Өзіне
D) Өзін
E) Өзімен
20 Көсемшенің жұрнақтарын көрсетіңіз
A) - ған - ген - қан - кен - р - ар - ер
B) дейін, шейін, соң
C) қазір, ертең, соң
D) - ның - нің - дың - дің
E) - п - ып - іп - а - е - й
21 Есептік сан есімді көрсетіңіз
A) Бірінші, үш, мың
B) Жүзінші, екеу, төрт
C) Үш, жүз, бес, мың
D) Он-оннан, бестен екі
E) Алпыстай, мыңдап
22 Сын есімді табыңыз
A) Бұрын
B) У-шу
C) Жарық
D) Бесеу
E) Еш уақытта
23 Сын-бейне үстеулі тіркесті көрсетіңіз
A) Аттарынан түсті
B) Әйгерім жақсы біледі
C) Зорға сөйледі
D) Биыл күн жылы болды
E) Әдейі сабаққа келген жоқ
24 Жедел өткен шақтағы сөзді табыңыз
A) Жаздым
B) Айтпақ
C) Барамын
D) Ойнайсың
E) Келемін
25 Мөлшер үстеулер қатарын көрсетіңіз
A) Мұнда, әзер, қазір
B) Ерте, әбден, нағыз
C) Жоғары, аса, төмен
D) Мұнша, сонша, осынша
E) Қазір, төмен, сонша
5 – нұсқа
1 «Купля – продажа» деген қазақша не?
A) Құн төлеуші
B) Сатып алу мен сату
C) Ақша айналасы
D) Болжам
E) Көтеру
2 «Ақша белгісі» деген қазақша не?
A) Денежная единица
B) Денежные знаки
C) Денежная цена
D) Денежное обращение
E) Денежный агрегат
3 «Құн өлшеуіші» деген орысша не?
A) Движение
B) Измеритель стоимости
C) В среднем
D) Ограничение
E) Явление
4 «Товарный оборот» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Ақша айналымы
B) Тауар айналымы
C) Сауда айналымы
D) Жылдық айналым
E) Капитал айналымы
5 «Денежный оборот» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Ақша айналымы
B) Сауда айналымы
C) Жылдық айналымы
D) Тауар айналымы
E) Капитал айналымы
6 «Годовой оборот» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Жылдық айналым
B) Тауар айналымы
C) Капитал айналымы
D) Сауда айналымы
E) Ақша айналымы
7 «Государственный банк» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын
беріңіз
A) Коммерциялық банк
B) Мемлекеттік банк
C) Ұлттық банк
D) Халықаралық банк
E) Инвестициялық банк
8 «Коммерческий банк деген қазақша қалай?
A) Коммерциялық банк
B) Мемлекеттік банк
C) Ұлттық банк
D) Халықаралық банк
E) Инвестициялық банк
9 «Национальный банк» деген қазақша қалай?
A) Ұлттық банк
B) Халықаралық банк
C) Коммерциялық банк
D) Мемлекеттік банк
E) Инвестициялық банк
10 «Банк второго уровня» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын
беріңіз
A) Екінші денгейлі
B) Бірінші денгейлі
C) ұлттық
D) орталық
E) шетел
11 «Банки первого уровня» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын
беріңіз
A) Бірінші денгейлі
B) Екінші денгейлі
C) Өнеркәсіп банкі
D) Құрылыс
E) Ауылшаруашылық
12 Банк жүйесі деген не?
A) Система банка
B) Банковская операция
C) Денежная операция
D) Денежная политика
E) Валютная операция
13 Зат есімді көрсетіңіз
A) Сегіз
B) Оқушы
C) Әдемі
D) Ертең
E) Отыр
14 Есептік сан есімді көрсетіңіз
A) Бірінші, үш, мың
B) Жүзінші, екеу, төрт
C) Үш, жүз, бес, мың
D) Он-оннан, бестен екі
E) Алпыстай, мыңдап
15 Сілтеу есімдіктер қатарын көрсетіңіз
A) Мен, ол, біз
B) Мынау, анау
C) Ешкім, ешқашан
D) Өзім, сол
E) Мынау, ешқашан
16 Ілік септігіндегі тұрған сөзді табыңыз
A) Ағаштың
B) Маңайда
C) Мәдениетті
D) Сөзге
E) Балаларға
17 Болымсыз етістіктер қатарын көрсетіңіз
A) ки, көр, баста
B) қара, бер, сыйла
C) жазба, келме, төкпе
D) тоқтама, кет, көр
E) баста, жазба, отыр
18 Ілік септігінің жалғауларын табыңыз
A) - ның - нің - дың - дің - тың - тің
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - лы - ға - ке - тың - нда
D) - да - де - та - те - нда - нде
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
19 Жинақтау сан есімді көрсетіңіз
A) Жиырма бір
B) Отыздай
C) Бір, үш
D) Оныңшы
E) Үшеу
20 Сын есімді көрсетіңіз
A) Жүз мың
B) Әдемі
C) Қыз
D) Бүгін
E) Дейін
21 Ілік жалғауында тұрған өздік есімдігін көрсетіңіз
A) Өзінен
B) Өзіне
C) Өзінің
D) Өзін
E) Өзімен
22 Жіктеу есімдігін көрсетіңіз
A) Қандай ? қалай ?
B) Өзім, өзіне
C) Біреу, ешкім
D) Мен, сен
E) Бәрі, бүкіл
23 Жіктік жалғауының І-жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Сіз ұшқышсыз
B) Сен ұшқышсың
C) Ол ұшқыш
D) Мен ұшқышпын
E) Сендер ұшқышсыңдар
24 Табыс септігіндегі сөзді табыңыз
A) Балалар
B) Кітапті
C) Бару
D) Ауылға
E) Оқушының
25 Сан есімді көрсетіңіз
A) Жиырма бес
B) Аспан бұлтты
C) Балық
D) Бір күн
E) Жарық
6– нұсқа
1 «Ақша коры» деген не?
A) Банковский фонд
B) Денежный фонд
C) Кредитный фонд
D) Валютный фонд
E) Денежный доход
2 «Фонд заработной платы» деген не?
A) Жалақы қоры
B) Еңбеқақы қоры
C) Өндіріс қоры
D) Сақтандыру қоры
E) ынталандыру қоры
3 «Кепілдеме» деген сөздің орысша баламасын беріңіз
A) Поручительство
B) Кредит
C) Налог
D) Фонд
E) Сборы
4 «Банк салымы деген не?
A) Банковские сборы
B) Банковский вклад
C) Подоходный налог
D) Налогообложение
E) Поручительство
5 «Ұзақ мерзімді салым» деген сөз тіркесінің орысша баламасын беріңіз
A) Краткосрочные сборы
B) Денежные сборы
C) Целевой вклад
D) Выигрышный вклад
E) Долгосрочный вклад
6 «Қысқа мерзімді салым» деген сөз тіркесінің орысша баламасын беріңіз
A) Краткосрочные вклады
B) Долгосрочный вклад
C) Выигрышный вклад
D) Целевой вклад
E) Банковский вклад
7 «Уставной капитал» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Тіркелген капитал
B) Жариялған капитал
C) Жарғылық капитал
D) Төленген капитал
E) Резервтік капитал
8 «Открыть счет» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Есеп айырысу
B) Есеп ашу
C) Салық салу
D) Тіркеу
E) Тексеру
9 «Выгодный вклад» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын беріңіз
A) Тиімді салық
B) Есеп ашу
C) Тіркеу
D) Жариялау
E) Таңдау
10 «Товарооборот» деген сөзінің дұрыс аудармасын тыбыңыз
Тауар белгісі
A) Тауар қозғалысы
B) Тауар өндірісі
C) тауарларды откізу
D) тауар айнылымы
11 «Собственность» деген қазақша қалай?
A) Мешік
B) Бәсеке
C) Сұраныс
D) Тұтыну
E) Салым
12 «Источник конкуренции» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын
беріңіз
A) Бәсеке көзі
B) Табыс көзі
C) Сұраныс
D) Тұтыну
E) Әділетті
13 «Конкурент» деген қазақша қалай?
A) Бәсекелес
B) Сұраныс
C) Тұтыну
D) Әділетті
E) Жарнама
14 Республика күні қашан
A) 16 желтоқсан
B) 25 қазан
C) 22 қазан
D) 30 тамыз
E) 7 мамыр
15 Көптік жалғаулы сөзді көрсетіңіз
A) Сая – жай
B) Жоғары кеңес
C) Балаларыңызға айтыңыз.
D) Он екінші үй
E) Үлгілі бала
16 А.Құнанбаевтың туған жерін көрсетіңіз
A) Алматы
B) Павлодар
C) Астана
D) Семей
E) Шымкент
17 Барыс септігінің жалғауын көрсетіңіз
A) ға - ге - қа - ке
B) ның - нің - ға
C) - ды - ді -ты - н
D) - қа - ның - ды
E) - лар - лер - да
18 Қазақ ұлттық академиясының тұңғыш президенті, жерлесіміз
A) Әлкей Марғұлан
B) Шоқан Уәлиханов
C) Қаныш Сәтбаев
D) Жүсіпбек Аймауытов
E) С. Торайғыров
19 Дара сын есімді көрсетіңіз
A) Әдемі
B) Қызыл кітап
C) Жасыл орамал
D) Ойыншық
E) Алып кел
20 Зат есім қатарын көрсетіңіз
A) Бір, екі, бес, алты
B) Ақ, қара, көк, аспан
C) Күрек, бұлт, тас, кірпіш
D) Мен, сен, ол, біз
E) Кешке, түнде, бүгін
21 Табыс септігінің жасырын тұрған жалғауын табыңыз
A) Ауылдың маңы терең сай
B) Ол қалаға автобуспен кетті
C) Мен Павлодарда тұрамын
D) Биыл – М.Әуезов жылы
E) Мен қызық кітап оқыдым
22 Жатыс септігінің жалғауларын табыңыз
A) - ғары - гері - ға - ге - қа - ке
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - нің - ың - ің - да - де
D) - да - де - та - те - нда - нде
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
23 Сілтеу есімдіктер қатарын табыңыз
A) Мен, сен, ол, біз, сіз
B) Анау, мынау, сол, ана,
C) Ешқайда, ешқашан, ешкім
D) Қайда ? қашан ? кім ?
E) Өзім, барша, сол, бұл
24 Жіктік жалғауының екінші жағында тұрған есім сөзді табыңыз
A) Оның мұғалімі
B) Біздің мұғалім
C) Сен мұғалімсің
D) Менің мұғалімім
E) Мен мұғалім
25 Көмектес септігіндегі сөзді табыңыз
A) Ол қалаға автобуспен кетті
B) Сара екінші курста оқиды
C) Дәптеріңді таза ұста
D) Биыл – М.Әуезов жылы
E) Әсем сабаққа барған жоқ
7– нұсқа
1 «Бағам» деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Система
B) Курс
C) Связь
D) Уровень
E) Отчет
2 «Есеп ашу» деген сөз тіркесінің орысша баламасын табыңыз
A) Открыть счет
B) Участие
C) Бесконечность
D) Отбирать
E) Предложение
3 «Есеп айырысу» деген сөз тіркесінің орысша баламасын табыңыз
A) Открыть счет
B) Рассчитаться
C) Регистрация
D) Вклад
E) Запрос
4 «Салым» деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Резерв
B) Вклад
C) Запрос
D) Счет
E) Уровень
5 «Жарнама» деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Предложение
B) Реклама
C) Спрос
D) Уровень
E) Система
6 «Пайда» деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Курс
B) Реклама
C) Доход
D) Спрос
E) Уровень
7 «Шегерме» деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Доход
B) Скидка
C) Реклама
D) Спрос
E) Уровень
8 «Тұтынушы» деген сөздің орысша баламасы қандай?
A) Предложение
B) Потребитель
C) Спрос
D) Реклама
E) Уровень
9 «Фонд заработной платы» деген сөз теркесінің қазақша аудармасың
табыңыз
A) Өндіріс қоры
B) Өндірісті дамыту қоры
C) Жалақы қоры
D) Ынтыландыру қоры
E) Сақтандыру қоры
10 «Страховой фонд» деген сөз теркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Өндіріс қоры
B) Жалақы қоры
C) Сақтандыру қоры
D) Ынталандыру қоры
E) Өндірісті дамыту қоры
11 «Денежные средства» деген сөз теркесінің қазақша аудармасың
табыңыз
A) Төлем тәртібі
B) Ақша қаражаты
C) депозиттік салым
D) Ставка деңгейі
E) Өндіріс қоры
12 «Депозитный вклад» деген сөз теркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) депозиттік салым
B) Төлем тәртібі
C) Ақша қаражаты
D) Ставка деңгейі
E) Өндіріс қоры
13 Зат есімнің жалқы есім түрін табыңыз
A) Аспан әлемі
B) Қарағанды
C) Балалар келді
D) Жылқышы
E) Он екі
14 Сілтеу есімдіктер қатарын көрсетіңіз
A) Мен, ол, біз
B) Мынау, анау
C) Ешкім, ешқашан
D) Өзім, сол
E) Мынау, ешқашан
15 Жіктік жалғауының ІІ - жағында тұрған есім сөзді табыңыз
A) Оның мұғалімі
B) Біздің мұғалім
C) Сен мұғалімсің
D) Менің мұғалімім
E) Мен мұғалім
16 Көптік жалғаулы сөзді көрсетіңіз
A) Сая – жай
B) Жоғары кеңес
C) Балаларыңызға айтыңыз.
D) Он екінші үй
E) Үлгілі бала
17 Өздік есімдігін табыңыз
A) Біздер
B) Мынау
C) Қайсы
D) Өзіміз
E) Бүкіл
18 Тәуелдік жалғауының ІІІ-жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Ауылдың адамы
B) Қалаға бару
C) Бүлдірген теру
D) Адамды құрметтеу
E) Жауап беру
19 Сан есімді табыңыз
A) Сексен үш
B) Қызыл кітап
C) Әдепті бала
D) Ойыншық
E) Мұғалім
20 Жіктік жалғауының І-жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Сіз ұшқышсыз
B) Сен ұшқышсың
C) Ол ұшқыш
D) Мен ұшқышпын
E) Сендер ұшқышсыңдар
21 Дара сын есімді табыңыз
A) Оқушы бала
B) Көк ала
C) Жасыл
D) Әдепті оқушы
E) Үлгілі бала
22 Жинақтау сан есімді көрсетіңіз
A) Үш-үштен
B) Жиырма бес
C) Оннан - бір
D) Ертең
E) Үшеу, екеу.
23 Ілік септігінің жалғауларын табыңыз
A) - ның - нің - дың - дің - тың - тің
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - лы - ға - ке - тың - нда
D) - да - де - та - те - нда – нде
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
24 Тәуелдік жалғауының ІІ - жағында тұрған сөзді табыңыз
A) Балаң, балаңыз, балаларыңыз
B) Баласы, балалар, балаларымыз
C) Апам, анасы, аналар
D) Ағама, ағамыз, апам
E) Апасымын, апамдар, апаммен
25 Табыс септігінің жалғауларын көрсетіңіз
A) - ғары - гері - ға - ге - қа - ке
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - нің - ың - ің - да - де
D) - мен - бен - пен - та - те - нан
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
8– нұсқа
1 «Порядок выплаты» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын табыңыз
A) Ставка деңгейіі
B) Төлем тәртібі
C) Ақша қаражаты
D) депозиттік салым
E) Өндіріс қоры
2 «Уровень Ставок» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын табыңыз
A) депозиттік салым
B) Ставка деңгейі
C) Ақша қаражаты
D) Төлем тәртібі
E) Өндіріс қоры
3 «Источник поощрения» деген сөз тіркесінің қазақша баламасын табыңыз
A) Ынталандыру қозі
B) Ұтымды
C) Тиімді
D) Прогресс қөзі
E) Ынтыландыру
4 «Посреднические услуги» деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын
табыңыз
A) Жарнамалық қызмет көрсету
B) Делдалық қызмет көрсету
C) Ақылы қызмет көрсету
D) Ақысыз қызмет көрсету
E) Маркетингтік қызмет көрсету
5 «Рекламные услуги» деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Делдалық қызмет көрсету
B) Жарнамалық қызмет көрсету
C) Ақылы қызмет көрсету
D) Ақысыз қызмет көрсету
E) Маркетингтік қызмет көрсету
6 «Платные услуги» деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Ақысыз қызмет көрсету
B) Ақылы қызмет көрсету
C) Жарнамалық қызмет көрсету
D) Маркетингтік қызмет көрсету
E) Делдалық қызмет көрсету
7 «Бесплатные услуги» деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын
табыңыз
A) Ақылы қызмет көрсету
B) Ақысыз қызмет көрсету
C) Жарнамалық қызмет көрсету
D) Делдалық қызмет көрсету
E) Маркетингтік қызмет көрсету
8 «Спонсор» деген сөздің қазақша баламасын табыныз
A) Делдал
B) Демеуші
C) Жарнама
D) қызмет
E) Бағыт-бағдар
9 «Тәуекелшілдік» деген сөз тіркесінің орысша баламасын табыңыз
A) Риск
B) Скупой
C) Хозяин
D) Интерес
E) Понятие
10 «Тратить деньги» деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Ақша шашу
B) Ақша жұмсау
C) Ақша жинау
D) Ақша табу
E) Ақша іздеу
11 «Копить деньги» деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын табыңыз
A) Ақша шашу
B) Ақша жинау
C) Ақша жұмсау
D) Ақша іздеу
E) Ақша табу
12 «Доля» деген сөздің қазақша баламасы қандай?
A) Түгел
B) Үлес
C) Мүдде
D) Сылтау
E) Ерік
13 «Мүдде» деген сөздің орысша баламасын табыңыз
A) Скрытый
B) Интерес
C) понятие
D) Доля
E) сила
14 “Косвенные затраты” деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын
табыңыз?
A) айқын шығындар
B) төте шығындар
C) өндіріс шығындары
D) жанама шығындар
E) үстеме шығындар
15 “Экономический анализ” деген сөз тіркесінің қазақша аудармасын
табыңыз?
A) экономикалық саясат
B) экономикалық ақпарат
C) экономикалық пайда
D) экономикалық көрсеткіш
E) экономикалық талдау
16 Сұрау есімдігін көрсетіңіз
A) Қандай
B) Бұл
C) Ешқашан
D) Оннан-бір
E) Мынау
17 Жатыс септігінің жалғауларын көрсетіңіз
A) - мыз - міз - быз - біз - ымыз - іміз
B) - да - де - та - те - нда - нде
C) - ған - ген - да - де - та - те
D) - ар - ер - р - атын - етін - н
E) - ыз - із - нан - нен - ыс - іс
18 Бөлшектік сан есімі бар сөйлемді табыңыз
A) Асыл бұл романды екінші реет оқыды
B) Тапқанымның үштен бірін ініме беремін
C) Осы жерден ондаған табын жылқы өтті
D) Екеуі бір жолмен келді
E) Оның кеткенін өзім көрдім
19 Табыс септігінің жалғауларын көрсетіңіз
A) - ғары - гері - ға - ге - қа - ке
B) - лар - лер - дар - дер - тар - тер
C) - ның - нің - ың - ің - да - де
D) - мен - бен - пен - та - те - нан
E) - ды - ді - ны - ні - ты - ты - н
20 Жатыс септігінің жалғауларын көрсетіңіз
A) - мыз - міз - быз - біз - ымыз - іміз
B) - да - де - та - те - нда - нде
C) - ған - ген - да - де - та - те
D) - ар - ер - р - атын - етін - н
E) - ыз - із - нан - нен - ыс - іс
21 Күрделі сөз тіркесін табыңыз
A) Ас, көл, көгілдір, көкшіл
B) Сары, орташа, ақшыл, жасыл
C) Қыз бала, ортан жілік, бет орамал
D) Қызғалдақ, сарғалдақ, гүл, өмір
E) Тасбақа, әдемі қыз, апар, әкел
22 Біріккен сөзді табыңыз
A) Көл, сусын, бусан, жусан
B) Еңбеккүн, баспасөз, еңбекақы
C) Ауыл, жаз, қыс, күз
D) Жауын, қауын, сауын, шыбын
E) Әнші, күйші, биші, орындаушы
23 Туынды сөзді табыңыз
A) Жаз, көктем, қыс, күз
B) Мен, сен, ол, сіз, біз
C) Айлық, ойыншық, орманды, думанды
D) Сурет, гүл, шөп, су
E) Сегіз, тоғыз, он мың
24 Есім сөзден жасалған туынды зат есімді табыңыз
A) Ауыздық, домбырашы, малшылық, қызметкер
B) Ағын, тынным, байлам, өнім
C) Басқарма, кеспе, сықпа, шалғы
D) Көрсеткіш, басқыш, тасқын, ақылды
E) Бөлме, түсінбеушілік, кіріс, шығыс
25 Етістік тудырып тұрған жұрнақты табыңыз
A) Сана, міне, ұшқыш, сөйле
B) Шегеле, ұйықта, тұзда, ойла
C) Шымшы, дөңбекші, аңды
D) Ескер, құмарт, тыңда, бар
E) Қорғала, тепкіле, кескіле, үрле
12 ТІРКЕУДІ ӨЗГЕРТУ ПАРАҒЫ
|Реттік |Құжаттың |Өзгертудің |Күні, |Өзгерту енгізілді |
|нөмірдің|бөлімі, |түрі |нөмірі | |
|өзгеруі |пункті | | | |
| | | | |Күні |Аты-жөні, қызметі, |
| | | | | |қолы |
| | | | | | |
13 ӘРІПТЕСТЕРДІҢ ТАНЫСУЫ
№ҚызметіАты- жөніКүніҚолы№ өзг.КүніҚолы№ өзг.КүніҚолы
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz