Файл қосу
Мосты крандары
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|3 деңгейлі СМК құжаты |ОӘК |ОӘК 042-18-12.1.95/03-2013 |
|«Тиеу-түсіру жұмыстарының |18.09.2013 | |
|технологиясы |Баспа №1 | |
|мен механизациясы» | | |
|пәнінен оқытушыларға | | |
|арналған жұмыс | | |
|бағдарламасы | | |
«Тиеу-түсіру жұмыстарының технологиясы
мен механизациясы»
ПӘНІНЕН ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
5В090100 – «Тасымалдауды, қозғалысты ұйымдастыру және көлікті пайдалану»
мамандығына арналған
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2013
Алғы сөз
1. Құрастырған
Құрастырған: ____________________ «Ақпараттық жүйелер» кафедрасының
аға оқытушысы Сарсембеков Е.А., Бакиева А.Б., оқытушы Сагатбекова А.Б.
2. Талқыланды
2.1. «Ақпараттық жүйелер» кафедрасы отырысында қарастырылды.
Хаттама № 1 « 09 » 09 2013 ж.
Кафедра меңгерушісі __________ С.Смағұлов
2.2. Факультеттің оқу-әдістемелік бюросы отырысында қарастырылды.
Хаттама № 1 « 11 » 09 2013 ж.
Төрағасы __________ Бекбаева Р.С.
3. бекітілді
Университеттің Оқу-әдістемелік кеңесі отырысында баспаға жіберуге
ұсынылды және мақұлданды.
Хаттама № 1 « 18 » 09 2013 ж.
ОӘК төрағасы, бірінші проректор _______________ Искакова Г.К.
4. ЕКІНШІ РЕТ ЕНГІЗІЛІП ОТЫР
Мазмұны
Глоссарий
1. Дәрістер
2. Практикалық сабақтар
3. Студенттің өздік жұмысы
1. Глоссарий
ТТҚ (ПРС) - тиеу - түсіру құралдары.
Машинаның (құрылғының) энергия сиымдылығы – энергияның үдемелі шығыны.
Сақталғыштық - бұл заттың сақтау кезеңінде, транспорттау кезеңінде және
одан кейін де түзелетін қалпын және жүмысқа икемділік жағдайын сақтай алу
қажет.
ССТ(ОСТ) – салалық стандарттар, ол берілген саланың барлық
кәсіпорындары мен ұйымдарына, сонымен бірге өнімін пайдаланатын басқа да
ұйымдарға міндетті саналады.
РС – берілген одақтық республиканың республикалық және жергілікті
бағынышты барлық өнеркәсіптері мен ұйымдарына міндетті саналатын
республикалық стандарттар.
КСТ(СТП) - тек жеке кәсіпорынға ғана міндетті кәсіпорын стандарты.
МЕСТ (ГОСТ) - СССР және Одақтық республиканың халық шаруашылығының
республикалық және жергілікті бағынышты барлық салаларына, кәсіпорын
ұйымдары мен өнеркәсіптеріне қолданылуы міндеті болып саналатын мемлекеттік
стандарт.
Механикалық тиеуші - электроқозғалтқыш жетегімен акумуляторлы батареялы
қоректенетін немесе иілгіш кабель арқылы немесе іштен жану двигательімен
жетегімен өзі жүретін дөнгелекті жүрісті немесе шынжыр табанды жүрісті
машиналар.
2. Дәрістер
Дәріс сабағының құрылымы:
Дәріс 1, 2
Тиеу – түсіру жұмыстары мен қоймалық операцияларды автоматтандыру және
комплексті механикаландыру негіздері.
Дәріс жоспары:
1. Тиеу – түсіру жұмыстары мен қоймалық операциялардың сипаттамасы.
2. Тиеу – түсіру жұмыстарын ұйымдастыру.
Шикі, жартылай фабрикат немесе дайын өнімдері өндірістен
пайдалану орнына немесе қайта өндеуге жеткізу келесідей көлік түрлерімен
іске асады: теміржол, автомобиль, су(өзен және теңіз), ауа, конвейерлік,
құбырлық( пневматикалық және гидравликалық), арнайы – аспалы қанат және
монорельсті жолдар.
Айтылған көлік түрлері көліктін экономикасының дамуына маңызды әсері
бар елдерде көлік жүйесін құрайды. Өндірістің өнімдерін және алынған барлық
өнімдерді көлікке түскеннен бастап жүк деп атайды.
Тасымалдау процесі жүкті транспоттауға дайындау, тиеу – шығару,
қоймалық және транспорттық (тасымалдау) операцияларынан тұрады. Тиеу –
түсіру жұмыстары мен қоймалық операциялардың көлемі көлік құралдарын таңдап
алу мен тасымалдау процесінің ұйымдастырылуына тәуелді. Қазір жоғары
концентрлі жұкағымды тасмалдаулардың көп бөлігі теміржолмен орындалады.
Тиеу – тасымалдау жұмыстарының және қоймалық операциялардың өнімдік
процесі механикаландырылған, комплексті – механикаландырылған және
автоматтандырылған болуы мүмкін. Механикаландырылғанға негізінен негізгі
операциялары машинамен орындалатын операциялар, ал кейбір көмекші, мысалы:
жүк пакетін формалау, застропка және отстропка, көтерудегі және орналастыру
кезіндегі бағыттау мен тарту, - бұл операциялардың механизациясы қиын
орындалатын немесе ол жағдайда тиімсіз болғандықтан қолмен орындалады.
Бұндай жағдайларда айтылған опереацияларға қол еңбегін уақытша экономикалық
тиімді құрылғылар немесе бейімделулер болғанға дейін ғана қолдануға болады.
Комплексті – механикаландырылған процестерге барлық операциялар машина
және құрылғылар арқылы орындалатын, ал адам тек басқарып және машина
жұмысын бақылап қана отыратын порцестер жатады. Жүк операцияларының
автоматтандырылған процесінде адамның бақылауынсыз автоматты жұмыс істейтін
машиналар мен құрылғыларды қолдануды қарастырылады.
Егер жүк операцияларын орналастыру барысында машиналар мен
құрылғылардың тек жекелеген негізгі жұмыстары немесе бақылау, реттеу және
басқару процесі ғана автоматтандырылған болса автоматтандыру бөліктік деп
аталады. Ол кейіннен барлық операциялар мен бақылау процесі, басқару мен
реттеу берілген өнімділік пен жұмыс сапасына адамның қатысынсыз-ақ қол
жеткізуге болатындай етіп автоматтандырылған комплексті автоматтандырылған
процеске ауысуы мүмкін. Адамның қызметіне тек машина жұмысына бақылау жасау
мен керек жағдайда басқаруды өзіне алуға дайын болу қалады.
Тиеу – түсіру және қоймалық жұмыстар жағдайының негізгі сандық
көрсеткіші олардың механикаландыру мен комплексті механикаландыруының
деңгейімен өлшенеді.
Механикаландырылған және комплексті механикаландыру деңгейі жұмыс
көлеміннің пайызы тиеу – түсіру жұмысының барлық көлеміне қатынасымен
анықталады, яғни
[pic]
Мұндағы, [pic] – чел сағ/т(чел-[pic]) әрбір жүк түрі бойынша
механикаландырылған немесе комплексті механикаландырылған жұмыстың
еңбексиымдылығы;
[pic] - чел /-ч/т (чел-[pic]) әрбір жүк түрі бойынша барлық жұмыс
көлемінің еңбексиымдылығы;
[pic] - әрбір жүк түрі бойынша механикаландырылған немесе комплексті
механикаландырылған жұмыстың көлемі;
[pic] - әрбір жүк түрі бойынша жалпы жұмыс көлемі
2.Тиеу –түсіру жұмыстарын ұйымдастыру.
Тиеу- түсіру жұмыстарының және қоймалық операцияларды ұйымдастырудың
түрлі формалары бар.
Олар жөнелтуші мен алушының құралдары арқылы жалпылық емес пайдалану
пункттері - енгізу қоймаларында немесе өндіріс пункттерінде жүкті
пайдаланатын, яғни кіру жолдарында кемелердің айлақтарында жекелеген
өнеркәсіптік ұйымдарға жататын орындалады.
Көлік ұйымдардың құралдары арқылы тиеу – түсіру жүмыстары мен қоймалық
опирацияларда магистралдық темір жол, өзен немесе автомобильдік көліктің
енгізулерінде орналасқан жалпы пайдалану пунктерінің қоймаларында
орындалады.
Магистральді темір жол транспортында темір жол орындары мен жүкті
сақтау темір жол станцияларының енгізулерінен тұрады,
ал олармен жұмысты тиеу-тасу машиналарымен,
құрылғыларымен және материалды құралдармен жабдықталған хабарлама жолдары.
Министлігінің тиеу-тасу жұмыстарының механикалық дистанциялары
жүргізіледі.
Тиеу-тасу машиналары жұмыстары мен қоймалардың технологиялық
процестерін ұйымдастыруда маңызды болып осы мақсатқа автоматикалық басқару
жүйесін (АБЖ) қолдану саналады. АБЖ мыналарды қамтамасыз етеді: қоймалау
бойынша тексеру, сақтауға қою, жүкті қоймадан шығару, жүкті қоймада
орналастыру есебі және барлық жүктердің қоймада орын ауыстыруы туралы
ақпарат. Автоматтандырылған қойманы тиеу-түсіру және көлік құралдарын
басқаруды өндірістік операциялар туралы ақпараттар легін көбейтетін,
өнімділікті жоғарлататын, жоспарлау мен есептеуді өңайлататын ЭЕМ көмегі
арқылы жүргізеді. Оперативті басқару есептерін шешу үшін универсалды
(әмбебап), шағын (мини, микро) ЭЕМ-дерді пайдаланады.
Дәріс 3,4
Классификациялау (сұрыптау) және тиеу – түсірудің механизация және
автоматизация жұмыстарының құрамын таңдау және қоймалық операциялар
Дәріс жоспары:
1. Классификациялау және тиеу – түсіру машиналар мен құрылғылардың сапалы
көрсеткіштері
2. Эксплуатациялық көрсеткіштер
3. Стандарттаудың көрсеткіштері , бірыңғайлаулар және агрегаттандырулар.
4. Эргономикалық, эстетикалық, еңбек және табиғаттың күзеттерінің
көрсеткіштері.
1. Классификациялау және тиеу – түсіру машиналар мен құрылғылардың
сапалы көрсеткіштері
Тиеу – түсіру жұмыстарында және қойма операцияларында
қолданылатын машиналар мен құрылғыларды келесі группаларға бөлуге болады:
а) үздіксіз әрекет, мұнда жұмыс істейтін мүше жүкті үздіксіз немесе
жартылай үздіксіз ағымымен жылжытады.
б) ағымды әрекет, мұнда жұмыс істейтін мүше жүкпен бірге тиеу жерінен
түсіру жеріне бір айналымды жылжиды. Жұмыс істеу мүшесінің қозғалыс
мінезінің классификациясы технико – эксплуатациялық өнімділігінің есебін
жүйеге келтіруіне рұқсат береді, привод қуаттылығы және әрбір группадағы
машина мен құрылғылардың басқа параметрлері.
Машина мен құрылғылар тағайындалуына қарай, арнайы болып бөлінеді, ол
белгілі бір жүктерді ғана тиеп – түсіруге арналған және жан – жақты, әр
түрлі даналы және бұқаралық жүктерді шамадан тыс жүктейді, олардың қолдану
сферасын кеңейтеді.
Машина мен құрылғылардың сапалылығын келесі эксплуатация – техникалық
көрсеткіштермен жоруға болады: өнімділік; қуатсиымдылық; материалсиымдылық;
еңбексиымдылық; қолдану саласы; сенімділік; технологиялық дәрежесі;
машинаның стандартизация және унификация дәрежесі; жалпы және жеке
агрегаттары, бөлшектері; шетелде және совет елдерінде техниканың патентті
қауіпсіздігінің дәрежесінің патентті – құқықтық мәліметі, және де оның
патентті тазалығына; эргономикалық көрсеткіштер, жүйені сипаттайды «адам –
машина – қоршаған орта»; эстетикалық сипаттама, мәнерлемені білдіру,
өзіндік, машинаны үйлесімді хаттау, қоршаған орта мен стильге сәйкестігі;
еңбекті деңгейімен қамтамасыз ету; табиғатты қорғау; экономикалық
көрсеткіштер.
2. Теоретикалық өнімділік машинаның 1 сағаттағы үздіксіз жұмысындағы
номиналды тиеуін сипаттайды.
Техникалық өнімділік машинаның 1 сағаттағы үздіксіз жұмысын сипаттайды,
бірақ жүктің нақты салмағын машинамен тасымалдағанда есепке алғанда.
Техникалық өнімділік машинаны немесе құрылғыны нақты тиеуде белгілі бір
жүкті, белгілі бір жерде қолдануға баға береді. Ол эксплуатациялық
өнімділікте қолдануда анықталады, және де машина мен құрылымды белгілі бір
дәрежеде қолдануына баға береді.
Эксплуатациялық өнімділік машинаның белгілі бір жүкті тиеуде қолдануда
және қолдану уақытын ескереді және тиеу – түсіру жұмыстарында механизация
мен автоматизация проектін зерттеуде негізгі болып қызмет етеді, және де
өнімділік нормасы.
Эксплуатациялық өнімділік 1 сағат жұмысымен, кезекпен, 1 айлықпен, 1
ширекпен, 1 жылмен анықталады. Машиналардың өнімділігіне әсер ететін
факторлардың функциялық байланыстылығын келесі түрде көрсетуге болады:
• Үздіксіз әрекет жасайтын:
[pic];
• Периодты әрекет жасайтын
[pic];
мұндағы [pic], [pic] - машинаны уақытымен және тиеумен қолданудағы
коэффициент
[pic] - бір погонды түсіретін жұмыс
[pic] - номиналды жүккөтергіштік
[pic] - үздіксіз әрекет жасайтын машиналардағы жұмыс
істеу мүшесінің
жылдамдығы
[pic] - жүк көтеру жылдамдығы машинаның жылжуы және
оның конструкциясының жол – жобасының өзгеруі. (периодты жұмыс істейтін
машиналарға арналған)
[pic] - машинаның жұмыс істеу уақыты
Машинаның қуаттылығы жүк бірлігінің қайта өңдеуге кететін сыбағалы
шығыс қуатымен сипатталады, белгілі бір уақыт аралығында қайта өңделетін
шығыс қуатының қатынасы кВт, 1 тоннадағы жүк көлемі, шт, м3 ретінде
анықталады.
Машинаның немесе құрылымның металлсиымдылығы немесе материалсиымдылығы
оны жасап шығаруға кеткен материалдар массасымен сипатталады. Қолдану
саласы машинаны техникалық мүмкінділігін жүктің түрі бойынша және қайта
өңдеу жерінде тығызмамандырылған шарт немесе универсалды және арнайы
қолдану мүмкіндіктері бойынша қарастырады. Ол тасымалдығымен, қозғалу
жылдамдығымен, қысым сыбағалымен сипатталады.
Сенімділік комплексті сипаты болып ол қай жерде қолданбаса да, істен
шықпауы, көп мерзімге шыдамдылығы, жөнделуге бейімді және сақталуы жатады.
Істен шықпау – бұл белгілі бір уақыт ішінде объектінің жұмыс істеуін
үздіксіз сақтау, созылмалдығымен немесе объектінің жұмыс көлемімен
сипатталады. Ол ч, т, м3, км және т.б. бірліктерімен көрсетіледі.
Объектіні сынаудан өткізгенде немесе эксплуатациялық процесінде үстінен
жұмыс таңдайды: 1 күндік, 1 айлық, бірінші тоқырауға дейін, тоқырау
арасында және т.б.
Объекттің жұмыс істеуінде бұзушылықты тоқырау деп атайды. Объектілердің
тоқырау себебі болып, дефекттер бола алады, құрылыста, өндірісте
жіберілген, жөндеуде, эксплуатациялық нормасында ереже бұзылуы, әр түрлі
зақым келуі, және де ескіреуі.
Тоқырау аяқ астынан болуы мүмкін, бір немесе бірнеше берілген
параметрлердің секірмелі және келе – келе өзгеруі.
Кейбір жағдайларда тоқырауды классификациялау үшін, мынадай терминдер
қолданылады: жүйелі тоқырау, бірнеше рет қайталанады және объектінің
құрылысында дефекттермен шарттастырады.
Жұмыс істеу қабілетін қысқа мерзімге бұзылуға әкелетін өзі жойылатын
тоқырау – ағаттық деп аталады. Бірінші тоқыраудан кейінгі жөнделмейтін
немесе ауыспайтын объектілер үшін, тоқыраушылықтық көрсеткіші болып,
тоқырау жұмыс мүмкіншілігі қызмет етеді.
Нормативті – техникалық құжаттар астында стандарттар, техникалық
шарттар және басқа да құжаттар түсіндіріледі. Егер ол біреуіне де сәйкес
келмесе, онда ол түзелмейтін деп аталады.
Жұмыс істеу мүмкіндігінің бұзылу, яғни машинаны эксплуатация процесінде
тоқырау, машиналар мен бүкіл жұмыс күшін ғана емес, жылжымалы құрамның тиеу
– түсіру операциялары да шығарылмайтын тұрыпқаушылық туғызады. Ол
тасымалдау процесінің технико – экономикалық көрсеткішін бірден
төмендетеді.
Сақталу – объекттің ағымындағы және сақтаудан кейінгі түзелетін және
жұмыс істеу мүмкіндік жағдайда үздіксіз сақтау қасиеті.
Машинаның қызметінің мерзімі физикалық, технико – экономикалық
факторлар мен машинаның моральды тозуымен анықталады.
Ұзақ мерзімді түйіндер мен бөлшектердің шыдамдылығы мен тозуы физикалық
фактор болып табылады. Өнімнің өзіндік құны мен машинаның жұмыс істеу
мүмкіндігі қалпына келтіру және жаңасын алуға кеткен шығындар аралығындағы
қатынас техникалық – экономикалық фактор болып табылады. Мына коэфициенттер
сенімділіктің комплексті көрсеткіші болып табылады: дайындық; техникалық
қолданулар; жөндеудің орта немесе сыбағалы жұмыс сиымдылығы.
Егер тоқырауға наработка белгілі болса, tо және tв – қалпына келтірудің
орташа уақыты, онда дайындықтың коефициенті
Дайындықтың оперативті коефициентін объектінің тосу режимінде болып
табылатын уақыттың еркін моментінде жұмыс істеу мүмкінділігі болуының және
осы уақыттан бастап тоқыраусыз жұмыс істеу мүмкіндігін ескереді.
мұндағы - t жұмыс басының моментінен тәуелсіз, tp уақыт
ағымындағы объектінің тоқыраусыз жұмыс істеу мүмкінділігі.
мұндағы tсум – барлық объекттердің жалпы наработкасы
tреж – барлық объекттердің жоспары және жоспарысз ремонтта
тұрудың жалпы наработкасы
tобс – барлық объектілердің жоспарлы және жоспарсыз
техникалық қызметте тұрудың наработкасы.
3.Стандарттаудың көрсеткіштері , бірыңғайлаулар және
агрегаттандырулар.
Стандарттау және бірыңғайлаулар көрсеткіштері стандартталған
бұйымдардың және бұйым құрама бөлімдерінің бірыңғайлау деңгейінің машинада
қолдану дәрежесінің мінездемесін береді . Машиналардың стандарттауы және
жабдықтауы қоғамдық еңбек өнімділігі жоғарылауына , олардың сапалары және
сенімділіктерінің жоғарылауына бағытталған . Мемлекеттік стандарттарда
прогресшіл көрсеткіштерді ескереді : сапалы , сенімді, және машиналардың
техникалық деңгейі мен жабдықталуы өндірістің маңызды құралының эффективті
өсуі сияқты.
Біздің елімізде стандарттаудың бірыңғай мемлекеттік жүйесі ГОСТ 1.0-68
жасалған және ол ендірілген, ол үкімет қаулысымен сәйкес халық
шаруашылығының барлық салаларында қолданылуға міндетті.
ГОСТ 1.0-68 стандарттардың төрт категориясын алдын ала ескеріледі :
ГОСТ - мемлекеттік стандарттар , оны қолдану барлық кәсіпорындармен
, ұйымдармен және одақтық , республикалық және жергілікті бағындыру
мекемелерімен, СССР халық шаруашылықтары және одақтық республикаларда
қолдануға міндетті;
ОСТ - салалық стандарттар, ол берілген сала бойынша барлық
кәсіпорындар мен ұйымдар үшін, сонымен қатар олардың өнімдерін
қолданушыларға міндетті;
РС - одақтық республикалардың республикалық стандарттары ,
республикалық және жергілікті бағындыру ұйымдары мен кәсіпорындарға олардың
ведомстволық бағынушылығынан тәуелсіз барлығына міндетті;
СТП - кәсіпорындардың стандарттары , тек қана жеке кәсіпорындарға
міндетті.
Машиналардың негізгі параметрлері және жабдықтау жалпы одақтық
масштабпен мемлекеттік стандарттармен ( ГОСТ ) регламенттелінеді.
Стандарттауға анағұрлым жетілген машиналар , түйіндер және бөлшектер жатады
. Әдетте стандартты бұйымдар сериялы түрде дайындалынады, және жоғары
сенімділік пен төмен өзіндік құнға ие болады .
Сапа белгісі бұйымдарына өнім сапасы, мемлекеттік іскерлік сараптау
жүйесі және иеленулері енгізілген . Өнімнің сапасының мемлекеттік
аттестациясының қабылданған жүйесінің ерекше қасиеті болып атестатталынған
өнімнің өңделуі мен арнайы қалауларының бекітулері табылады, және де ол
техникалық прогресске ынталандырады.
Жобалы-конструкторлық жұмыстардың айналымын маңызды қысқарту және
оның еңбек сіңіргіштігінің төмендету, инженерлі-техникалық жұмышыларының
еңбек өндірісін көтеру мақсатында Конструкторлы құжатнаманың бірыңғай
жүйесі енгізілді (ЕСКД). ОЛ СССР-дың барлық ұйымдары мен кәсіпорындарына
бірыңғай рет, жаңа машинаны жобалау мен жабдықтаудың ұйымының реттілігін,
сонымен қатар конструкторлы құжатнаманың бірыңғай ережелері мен олардың
орындалуын қарастырады.
Өзара бір-бірімен ауыстырылу бұйымда мынадай коэффициентпен
көрсетілген:
Мұндағы:
nвз - машинада өзара бір-бірімен алмастыратын элементтердің саны ;
nоб - машинадағы элементтердің жалпы саны .
Машинада өзара бір-бірімен алмастырылатын агрегаттар түйіндері мен
конструкторлы элементтің орынды деңгейі – төмендетудің маңызды құрылғысы
болып табылады: уақыттардың шығындарының , еңбекті және құралдардың қабыл
алмаулардың жойылуы кезінде, техникалық қызмет ету мен жөндеулер
орындауда .
СССР-да құралдардың жалпы мемлекеттік жүйесі қабылданған ( ГСП), ол
мыналарды алдын ала ескереді : құрылғыларда одақтарды бірыңғайлау ,
тапсырыс алуына арналған қызмет ететіндердің , өңдеулер және ақпараттың
қолдануын; негізгі метрологиялық жайды; сигналдардың стандарттауын;
мөлшерлер; қоректену қайнарларының параметрлері; қосалқы материалдардың
қасиеттері; ақпаратты тапсыруына арналған электрлік , пневматикалық ,
гидравликалық және механикалы сигналдар .
4.Эргономикалық, эстетикалық, еңбек және табиғаттың күзеттерінің
көрсеткіштері.
Эргономика ( эргономия , инженерлі психология ) еңбек шарттарының
сәйкестігін (температура, ауаның булануы, шум, вибрация, жарықтану және
т.б.) адамның анатомиялық, антропометриялық, физиологиялық және
психологиялық ерекшеліктерін оқиды. Сондықтан бұйымның сапасының
эргономикалық көрсеткіштерінің негізгі болып гигиеналық, антропометриялық,
физиологиялық, психофизиологиялық, психикалық көрсеткіштері болып
табылады.
Еңбек процессі «человек-машина» процесімен орындалғанда анағұрлым көп
эффект алынады, яғни, адам үздіксіз машина немесе механизммен басқарғанда
өзі жүйенің кері байланысқан звеносы болады. «Человек-машина»-ның ең
нәтижелі мысалына жүкті түсіру мен тиеуді жатқызады. Бір адам-оператормен
басқарылатын машина тек қана таза техникалық және экономикалық
көрсеткіштермен ғана емес( өнімділікпен , ожау көлемімен , жүктің барынша
көп көпшілігімен және т.б.), сонымен қатар адамға машина сәйкестілігі
дәрежесімен , ыңғайлылық дәрежесімен сипатталады .
Факторларды ұсыну , еңбек өнімділігінің жасырын резервтертерінің
жоғарлауын қолдануға мүмкіндік беретін құрастырушылар мен
эксплуатациялаушыларға психология позициясынан және техникалық эстетика
талаптарын есепке алатын маңызды есепті өз алдына көрсетеді.
Гигиеналық көрсеткіштер болып - жарықтандыру деңгейлері, температура,
дымқылдық, атмосфералық қысымдар , магниттік және электрлік полелердің
қысымы, шаңдық, улылық, шум, вибрация болып табылады.
Антропометриялық көрсеткіштерге машинамен басқару орындарының мөлшері
мен оны басқаратын адамның денесінің мөлшері сәйкес келуі жатады.
Адам мүмкіншіліктеріне физиологиялық , психофизиологиялық және
психологиялық талаптар бұйым сәйкестігінде болады : күш беретін, шапшаң,
психофизиологиялық, есту, сезу, ақпаратты қабылдау және өңдеу, сонымен
қатар бекіту тауып алынған немесе жұмыс жаңадан қалыптастырылушы дағдылары
.
Эксплуатация кезінде түсіру және жүктеу машиналарының сенімділігі көп
жағдайда оператордың машинаны басқаруда жұмыс қозғалысын дұрыс орындауына
тәуелді болады.
Басқару органдары жұмысты оператордың сол және оң қолдары арасында тең
дәрежеде жайғастырады. Сондай-ақ оң қолмен ең жауапты және де дәлдік пен
күшті талап ететін операциялар орындалуы керек. Басқару органдарының
әртүрлі биіктікте орналасуынан қашқақтағаны жөн, ол кезде қолды қайта-қайта
көтеріп түсіріп отырады. Барлық басқару органдарын мүмкіндігінше жұмыс
қозғалысында иық, қол буындары білезік жұмыс істеу үшін жайғастырады (иық
буынынан басқасы). Негізгі басқару органдары жиі қолданылатын және
маңыздылары жұмыс кеңістігінде үйлесімді орналасады.
Еңбектің айқын шарттарының жиынтығын комфорт деңгейі анықтайды.
Эстетикалық көрсеткіштер машинаның мынадай қасиеттерін сипаттайды:
айқындық , түпнұсқалық , үйлесімділік , бүтіндік , ортаға және стильге және
сәйкестікті және т.б.
Техникалық эстетика көрсеткіштеріне : функционалды - техникалық
мақсатқа лайық көркем шешім , оның үйлесімділігі , көркем өзгеше түрі ,
контрукцияның түрлі түсті және графикалық шешімі , фирмалық белгілердің
және сілтеуіш кестелердің графикалық бейнелеу және т.б.
Еңбек күзетінің көрсеткіштеріне жүкті түсіру және тиеу жұмыстары мен
складтық операциялары кезінде жұмыстың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін
талаптары, жабдықтау құрылғыларының Госгортехнадзормен қабылданған
ережелері мен жүк көтергіш машиналарының эксплуатациясы, сонымен қатар
темір жол жұмысындығы ережелер мен шарттар, шум деңгейі, вибрация деңгейі,
газдың ауаны ластауы жатады. Қоршаған ортаға машинаның жұмысының кері
әсер етуі улы химикаттарды түсірі және тиеу кезінде, және басқа да
жүктердің табиғат күзетімен анықталатын көрсеткіштер болып табылады.
Дәріс 7,8
Периодикалық әрекеттің құралдары мен машиналары
Крандар
Дәрістің жоспары:
1. Крандар туралы жалпы мәліметтер
2. Мосты крандары
3. Штабелерлер-крандары
Крандар – деп ұзақ емес арақашықтықта, тігінен және көлденеңнен
жүктерді орын ауыстыруға көмектесетін үзілмелі әрекет жасайтын әмбебаб жук
көтергіш машиналарды айтады.
Олар келесі механиздерден тұрады: жүкті басып алу үшін және арба
тәріздес жүкті көтеруге арналған құрылғы; кранның сүйегін немесе қандайда
бір оның құрамын орнын ауыстыратын жылжу механизмі; кран сүйегінің бұрылу
бөлімін айналдыру және сүйекке байланысты жүктік басып алудың жайын өзгерту
механизмі. Әр бір механизм өздік приводы немесе жалпы топтыққа қосылған
приводы болады..
Крандарды контейнерлерде және пакеттерде тасымалданатын жүктерді, ауыр
машиналарды, темір және темірбетонды құрамалы конструкцияларды тиеу және
түсіру үшін, сонымен қатар осы жүктермен қоймалық операцияларды орындау
үшін қолданады. Крандарды арнайы басып алу құралдарымен және грейферлермен
жабдықтаған кезде немесе жүктерді кюбелде тасымалдау кезінде крандарды,
бөлшектелген төгілмелі жүктерді, ал электрмагнитпен жабдықтаған кезде болат
пен шойынан жасалған әр түрлі бұйымдарды тиеу және түсіру үшін қолданады.
Крандарды конструкциясына, сүйек түріне, жылжу сипатына қарай және олар
қызмет көрсете алатын алаң конфигурациясына байланысты келесі топтарға
бөледі:
• мосты түрі (мосты, штабелерлер-крандары, жүк тиегіш көпірлер), тік
бұрышты алаңда жүктерді оран ауыстыра алатын және көтеретін крандар.
• Жебесі бар бұрылмалы ( бұрылмалы жебелі крандар, дөңгелекті,
гусеница тәріздес бұрымалы крандар, порттальды және жартылай
портальды, мұнаралды крандар), шеңбер шекарасында – стационарлы
толық айналмалы, сектор шекарасында – стационарлы толық айналмалы
емес және рельстік жүру жолы бар, тік бұрышты алаң шекарасында –
толық айналмалы жылжымалы, жүктердің орнын ауыстыратын және көтере
алатын, крандар.
• Арқанмен жылжитын жүк көтергіш механизмі бар кабельді крандар, олар
кран бойымен жүктерді көтеріп және орнын ауыстыра алады.
Крандардың негізгі техникалық параметрлері: жүк көтергіштік; жүк
көтеру, кран сүйектерін немесе оның бөлшектерін жылжыту, кранды айналдыру
жылдамдығы; кран арлығы; конселдің ұшуы; жүк көтерудің ең үлкен биіктігі;
қозғалтқыштың қуаттылығы; кранның габариттік өлшемі және оның салмағы.
Кранның жүк көтергіштігі деп – кранның ілмегімен көтерілетін жүктің
номиналды (максималды) тоннадағы салмағы. Басып алу құрылғылардың немесе
ыдыстың ауырлық күші жүк көтергіштіктің мөлшеріне қосылады.
Крандардың жүк көтергіштіктің мөлшері ГОСТ 1575-67 «Жүк көтергіштік
реті. Үзілмелі әрекетті жүк көтергіштік-көліктік машиналар мен механиздер.»
бойынша бекітіледі.
Жүкті көтеру жылдамдығы, кранды жылжыту, конструкция жайын өзгерту
минут ішіндегі метрмен көрсетіледі. Кранның бұрыштық айналудың жылдамдығы
минут ішіндегі айналым санымен өлшенеді. Жылдамдық мөлшері кранның түріне
байланысты ГОСТ бойынша анықталды.
Кран арлығы (м) – кранның дөңгелегінің ортасымен өтетін жазықтық
арасындағы арақашықтықты айтады. Ол кранның түріне байланыста ГОСТтар
бойынша анықталады. Козловой кранның консолді ұшуы деп – крнаның сүйек
тірегінің осінен бастап консол соңына дейінгі арақашықтықты айтады.
Көтеру биіктігі деп- ілмектің үстінгі және төменгі жайлар арасындағы
ара қашықтықты айтады.
Қозғалтқыш қуаттылығы кранның әр бір механизміне немесе жалпыға
киловатта, ал кран салмағы тоннада келтірілген.
Крандар бойынша электрлі привод кең қолданыс алған. Ол арнайы электр
қозғалтқыштан, қозғалтқыштан машинаның жұмыс органына беретін механизмнен
және қозғалтқышты басқару үшін арналған аспаптан тұрады. Кран
қозғалтқыштары ДП сериялы тұрақты токты, МТF және МТН серияның фазалық
ротормен өзгермелі токты және МТКF, МТКН серияның қысқа тұйықталған
өзгермелі токты қолданады. Ал аз мөлшердегі қуаттылықта жалпы өндірістік
түрдегі асинхронды қозғалтқыштар қолданады.
Тұрақты токтағы қозғалтқыштар үлкен жүк тиелгіштік қабілеттілікке ие.
Олар өзгермелі ток қозғалтқыштарына қарағанда, кең көлемде жылдамдықты
жөнге салуды іске асырады және сағат ішінде қосудың үлкен жиілігін қолдана
алады.
Қоздыру әдісіне байланысты тұрақты токты қозғалтқыштар жүйелі,
паралельді және аралас қоздыру деп бөлінеді. Ең жұмсақ сипатты – жүйелі
қоздыру қозғалтқыштары болып табылады. Ол машинаның өнімділігін
жоғарлатуына әкелетін, кіші көлемдегі жүктерді үлкен жылдамдықта орын
ауыстыруға мүмкіндік береді. Ең қатты сипатты қозғалтқыш – парлельді
қоздыру болып табылады. Ал аралас қоздыру жоғарыда келтірілген сипаттардың
арасындағы орташа мәнді алады.
Сондықтан да кранның механизмінде, тұрақты токты электрлі
қозғалтқыштарды пайдаланған кезде, жүйелі қоздыру қозғалтқышы қолданады.
Жүйелі қоздыру қозғалтқыштары үшінжукті тиеу шамадан артық шегі – номиналды
жылдамдықта 4,5 номиналды кезеңіне дейін және 5,5 қозғалтқыштың орнына
қозалу кезіне дейін.
Жүйелі токты қозғалтқышы бар механизммен жүкті түсіру кезінде
энергияның рекуперациясы жүреді.
Қозғалтқыш роторының айналу жылдамдығы номиналды жылдамдықтың 3,5
мәнінен аспау керек.
Түйіскен сақинасы және қысқа тұйықталған роторы бар ауыспалы токтың
кранды қозғалтқыштары жұмыстық бөлімде қатты сипаты бар. Ол күш жұмсаудың
маңызды өзгеруі кезінде жылдамдықтың өте аз өзгеруіне әкеледі. Сондықтан
оны жүк тиелген және тиелмеген жүруінде өзгермейтін деп есептейді.
Қысқа тұйықталған роторлы қозғалтқыштар пайдалану кезінде сенімді және
өте арзан. Оларды көп жылдамдықты қозғалтқыштарды қолданған кезде алынатын
жеткілікті сатылы жөнге қою және жылдамдықты электрлі жөнге қоюды талап
етпеген кезде қолданады. Олар электрлі болат приводы, қайталанатын-қысқа
уақыт режимінде жұмыс істейтін көтергіштер мен крандардыың жай жүретін
механизмдері үшін қызмет етеді.
Қысқа тұйықталған роторы бар қозғалтқыштар желіге қосылады. Осыған
байланысты жіберу кезеңінде жіберу тогы бекітілген қозғалыс кезіндегі
нормальды ток мөлшерінен 4-6 есе асып түседі. Осыдан басқа, критическиға
жақын күш жұмсау кезінде қолдану, аса қызып кету түрінде шектеледі.
Түйіскен сақинасы бар асинхронды қозғалтқышты, қысқа тұйықталған
роторлы қозғалтқыштар үшін жіберу моментінен немесе 60 % астам критический
моментінен, қысқа уақыт та күш жұмсамау керек. Жіберу кезеңіндегі қысқа
ұйықталған роторы бар қозғалтқыштар үшін жіберудің орташа моменті,
каталогта келтірілген максималды моменттің және жіберу моментінің жарты
сомасы деп есептеледі. Кран құрылғылары күштенудің түсуі кезінде номиналды
желінің 85 % дейін сенімді жұмысты қамтамасыз етуіне есептеледі.
Қысқа тұйықталған қоғалтқыштарда жіберу моменті,сонымен қатар,
механизмді тездету жіберу кезінде максималды мөлшерге жетеді. Ал бұл
механизм элементтерінде жоғары динамикалық күш жұмсауына, рельс бойымен
жүрге кезде дөңгелектердің тұрып қалу мүмкіндіне, жүктердің қозғалуына,
жылдамдықты жөнге қоюдың қиыншылдығына және механизмді іске қосу жиілігін
жоғарлатуына әкеледі. Осының бәрі қозғалтқыштың қызыуна әкеп соғады.
Түйіскен сақинасы бар асинхронды қозғалтқыштар қысқа тұйықталған роторы
бар қозғалтқышқа қарағанда, өтетін процесс кезінде орау үшін жұмсалатын
энергияның аз болуы, үлкен салмағы, габариты бар. Сондықтан олар жұмыс
режимінің аса көп күш жұмсау кезінде қолданады. Олар тұрақты ток
қозғалтқыштары сияқты желіге, жөнге қоятын кедергілер (контроллер)
көмегімен іске қосылады.
Электр қозғалтқыш қуаттылығын дұрыс таңдаудың үлкен маңызы бар.
Қуаттылықтың жеткіліксіз болуы кезінде машинаның өнімділігі төмендейді және
қозғалтқыщтың ерте істен шығып қалуы басталады. Жоғары қуаттылықты электрлі
қозғалтқышты құру экономикалық жағынан тиімді емес. Ол энергетикалық
көрсеткіштің төмендеуіне, механизм элементінің бұзылуының және тозудың
жоғарлауына әкеледі.
Крандардың электр приводы қайта-қайтару периодикалық қозғалысты жасай
отырып, сағат ішінде іске қосудың үлкен санымен, қайта-қысқа уақытты
режимде жұмыс істейді.
Кранның механизм бөлшегінің жұмыс уақытын олардың жұмысының номиналды
тәртібі бойынша есептейді. Мемлекеттік қалалық технологиялық
қарастырулармен номиналды тәртіп жұмысының жүк көтеру машиналарының жұмысы
жеңіл, орташа, ауыр және өте ауыр, және пайдалану (эксплуатация)
шарттарымен анықтау бекітілген. Тәртіпті пайдалану көрсеткішіне
қарқындылықты (интенсивность) пайдалану, жиілікті қосу, айналадағы орта
температурасы, жылдық және бір күндік жүкті көтерудегі пайдалану
коэффициенті:
[pic]
Кез-келген кран механизмінің айналымын (цикл) уақытындағы жұмыс
уақытының қатынасын толық уақыт айналымындағы жұмыс уақытының қатынасы,
қарқындылықты пайдалану механизмі сипаттайды. Бұл ұзақтығы қосу деп
аталады.
Электр қозғалтқыштары токты троллей, иілгіш сым (кабель) және дөңгелек
тәрізді токқабылғыш арқылы қосады.
Электр энергиясы жоқ болған кезде іштей жану қозғалтқышын (дизель)
пайдалану. Ол басқа да жұмыс қозғалысын орындайтын, әрбір механизм үшін
орнатылған бөлектенген электро қозғалтқыштары элекрт энергиясымен
қоректендірілген генераторға жалғанады.
Іштей жану қозғалтқыштары тікелей реверсированияны және жүк артықтығын
жібермейді. Сондықтан да, шығару уақытында қозғалтқыштың қуаттылығы өте
көп механизмнің өте көп ауырлығына есептелген, сонымен қатар, егер бұл кран
құрылысына қарай қарастырылса, ол бірнеше механизмдердің бір уақытта жұмыс
істеуін қамтамасыз етеді. Іштей жану қозғалтқышын жүктің артық салмағынан
тоқтаудан сақтау және оның сипаттамасын жақсарту үшін, механизм кранының
қозғалтқышын гидравикалық муфтамен және турботрансформатормен жалғайды.
Жеке кран механизмінің беріліс қозғалысы үшін муфталар өз еркімен
қосылуы қажет.
2. Көпірлік крандар.
Көпірлік крандар (31-сурет) екі басқы балкадан 4 тұрады. Құрылысты
жеңілдету үшін басқы балкада қорап тәрізді қимасы бар В сечениясынан
дайындайды, бірақ біріңғай қабырғалы немесе құбырлы құрылысындай болуы
мүмкін. Басқы балкаларға басқару кабиналары 3, қосымша кабинасы бар 11
тіреуштер (кронштейн) жабыстарылған 2.
Көпір краны рельс бойымен қозғалады, олар балка эстакадасында
орналасады, егер кран ашық аймақтарда колонналарда немесе тіреуіштерте 13
жұмыс істесе, ғимарат қабырғасында – егер кран жабық қойма немесе т.б.
мекемелерде жұмыс істесе, көпір краны рельс бойымен қозғалады.
Көпірдің қиылысу механизмі балдың соңғы бөлек ауданында орналасса
мұндай көпірдің қиылысуын жеке привод деп атайды. Әр механизм жүріс
дөңгелегіне қозғалыс беретін және көпірдің соңғы көлденең балкаларында
орналасқан электрқозғалтқышынан, тежегіш және редуктордан тұрады. Көпір
крандарында орталықтандырылған ақырын жүрісті привод көпірді қозғалысқа
келтіру үшін қолданылады. Бөлек секцияларындан тұратын электр қозғалтқыш
редуктор арқылы білікті айналдырғанда көпірдің соңғы жүріс дөңгелегінде
муфтамен жалғасады немесе қозғалтқыш білікті қозғалысқа келтірген кезде тез
жүрісті болады, ал әр жүріс дөңгелегі қозғалысқа келтіріледі. Жеке приводқа
іспеттес көпірдің соңғы балкасында орналасқан редуктор арқылы қозғалысқа
келтіріледі. Ақырғы мезетте трансмиссионды біліктің диаметрі аз, өйткені,
ол ең аз айналу моментін тудырады.
Басқы білік бойына орналасқан рельске жүк көтергіш кран арбасы
қыстырылады. Арба қаңқасында (рама) жөнделгендер: жүк көтерудің басты
механизмі 9, көтерудің басты механизмі 8 және арбаны қозғалысқа келтіру
механизмі 10. Тоқ краны троллейлі сымдар арқылы жүргізіледі 12.
32-суретте көпір кранның жүк көтеру арбасының жалпы құрылысы
көрсетілген.
Арбаны қозғалту механизмі білікте орналасқан электрод магнитті
тежегішпен редуктормен 7, жалғанған электроқозғалтқыштан 11 тұрады, ол
білікке қозғалыс беретін келтірілген дөңгелек 10, көпір рельсімен
қиылысады.
Көтерудің басты механизмі тісті муфтамен білікке жалғанған
қозғалтқыштан тұрады 12. Онда электромагнитті тежегіш 4 орналасқан және ол
редуктормен 3 жалғанған. Ол арқанды даңғыраға (барабан) айналыс қоғалысын
береді. Болатты арқан үшін даңғыра оң және сол астадан (навивка) тұрады. Ол
жүктің көтеру және түсіру кезіндегі тігінен қиылысуын жояды. Көмекші көтеру
механизмі қоғалтқыштан 2, электромагнитті тежегіші бар біліктен 16,
редуктордан 5, арқанды даңғырадан 14, ілінген обойма және ілмек
полиспастасынан тұрады.
Басты және көмекші механизмдерде жүк көтеруде 10 т асатын көпірлі
крандары болады, ол басты механизмге ауыр жүктерді аз жылдамдықпен көтеруді
– ал өте ауыр жүктерді үлкен жылдамдықпен көтеру – көмекші механизмдерге
жүктейді.
Тиеу және түсіру жұмыстарын аыур жүктермен орындау кезінде жүктің
бұзылмауынан және қозғалмалы сосотавтың жүкті қозғалмалы составқа
орналастыруына , қоймада жай қалыппен, орташа жылдамдықпен жүкті араластыру
қажет. Бұл мақсат үшін микроприводты кран механиздері қолданылады (33-
сурет). Олар жүкті көтеру механизмінің бастысынан басқа редуктор 1,
тежегіш2, электр қозғалтқыш 3, қосымша планетарлы муфта 4 тежегішімен 5,
білік электр қозғалтқышынан 7 тұрады.
Механизмнің негізгі жылдамдығымен жұмыс істеу үшін тежнгіш 6.
Соған байланысты электр қозғалтқыш білігі 7 қозғалыссыз болады. Бұл
қозғалтқыштың білігі 3 – даңғыра, айналу моменті берілісінен басқа
планетарлық муфта айналысына келтіреді.
Тежегіштің өте аз жылдамдығы үшін 2 мен 6 қосады. Тежегіш өшеді, соған
қарамастан, тісті венец қозғалссыз болады. Қозғалтқышты қосу және
қозғалтқышты өшіруде біріншісі 10 – орталық алты муфтаны айналдырады. Соның
арқасында сатилеттер қозғалысы тісті венец арқылы домалап водило айналысын
тудырады. Ал содан кейін қозғалтқыш 3 білігінің айналу моменті және
редуктор даңғырығы бекітіледі. Жөнге келмейтін тежегіш пен планетарлық
муфтаның сынуын, механизмдерін өшіру үшін орталықтандырылған өшіргіш
құралдар 8 пайдаланады. Келтірілген сызба жылдамдықтың қатынасын салуды
сипаттайды. Іспеттес құрылыстар арба және қозғалыс кранның қозғалыс
механизмдерін де қолданады.
Көпір крандарында электр крандарынан басқа гидравикалық приводтар
қолданыс табады. Бұл кезде электрлі қозғлтқыш насосты бақылайтын біліктің
айналуына әкеп соғады. Ол жоғары моментті гидро қозғалтқышы суық беріп
тұрады, ал көпірді қозғалту механизмдерінде немесе гидро қозғалтқыш арбасы
приводты дөңгелек қозғалысын тудырады.
Көпір крандарының жүк көтергіштері 5-тен 50 т-ға дейін. Көпір
крандарынан басқа, жүк көтергішті грейферлі көпірлі электр крандары,
грейферлі жүк көтергіштігі 2,5,10,15 және 20 т дайындалады. Магниттік
электрлі көпірлі крандар 5-тен 10 т дейін жасалады. Электрлі магнитті
грейферлі көпірлік крандардың жүк көтергіштігі 5,15 және 20 т болады.
Грейферлі көпір крандары жй крандардан крандық арбасымен ерекшеленеді.
Грейфермен жұмыс істеуге арналған арба екі даңғырықпен жалғасқан. Біреуі
грейферді көтеру және түсіру үшін арналған, ал басқасы өшіріп қосуды
басқару үшін арналған. Әр даңғырықтың өз электр қозғалтқыштары болады.
Магнитті көпірлі кран кемшіліктеріне эстакаданың барлық ауданында
орналасқан тиеу-түсіру жұмыстарының операцияларын орындайтын маңызды бағасы
жатады.
Бір білікті электр болатты көпірлік крандар көпірдің жеңіл құрылысымен
ерекшеленеді. Олар жүкті көтеру және қыстыруда 5 т дейін қолданады. Бір
білікті көпір краны (34-сурет) екі таврлі жүрісті білігін көрсетеді 5.
Көтеру механиямі ретінде және білік аралық үшін электроталь қымет етеді
(тельфер) 3. Соңғы біліктің жүріс дөңгелегі ортақ білікті қозғалысқа
әкеледі, егер пролет үлкен (11 м дейін) болмаса кранды басқару 2-ші
кабинамен немесе дистанционды болуы мүмкін.
Аз пролет кезінде көмекші 4 ферманы қолданады. Ол кранға көтеруілікті
береді.
Бұл тігінен жалпақты болған кезде, ал үлкен пролет кезінде көлденең
фермалар қолданады. Олар бір-бірімен тігінен байланыс пен білікке
жалғанған, оған екі таврлы жүру балкасы бекітілген. Бір білікті ілгішті
кран (35-сурет) балкасы 3 жүрісті тельферімен 2 және жүру кареткаларымен
бекітілген 4 құрылыстан тұрады
Ілмелі крандарды қолдану жүк берместен бір қоймадан екінші жүк
қоймасына апаруды қамтамасыз етеді.
Тельфер (35-сурет) өзі жұретін арбадан екі таврлы балка, электроталь,
жүк көтеру механизмдерінен тұрады.
35 сурет Бір білікті аспалы кран
а-жалпы құрылғылары; б-тельфер
Тіркеменің дербес жетігі болады, шеңбер және жүк ілінетін ілгіші 4 бар
екі бұтақты арқан арқан оралған барабанды айналдыратын 3 электрлі двигателі
болады. Көп жағдайда басқару дистанционды болады. Оның кнопкалары иілгіш
кабельде 6 болады. Бір біліеті аспалы кранның жүк көтергіштігі тельфердің
жүк көтергіштігімен шектеледі.
Отандық өндірушілер арқан барабанына біріктірілген электр двигательді
жүк көтергішті игеріп жатыр (ТЭ типті), жүк көтергіштігі 0,25-5 дейін.
Құралдық дәлдігін тез азайтатын, тіркеменің қозғалысының механизмінің
тежегіші жоқ болып келетін ТЭ тельферінен басқа, Болгария мемлекетінде
жасалынатын және ТЭ тельферімен бірдей сипатқа ие тельферлер бар.
Барлық тельферлердің көтеру жылдамдығы 8м/мин, ал жылжу жылдамдығы 20-
32м/мин.
Т тельфердің қозғалу механизмі электродвигательге біріктірілген
автоматты тежегішпен жабдықталған тельферлер жүкті көтеретін микроприводты
механизммен жасалынады, ал жылдамдықты 1м/мин дейін түсіреді.
3. Қатар қойғыш крандар
Аспалы қатар қойғыш кран көпірінің құрылысы бойынша тіректі және
аспалыға бөлінеді (36 сурет). Тіректі аспалы қатар қойғыш кранның көпірі
бар 3, ол дөңгелектердің бөлек приводтары бар біліктерге тіреледі 4, олар
біліктерге орнатылған рельстер бойынша қозғалады 5.
Аспалы қатар қойғыш кранның көпірлері 10 кареткаларға асылған 9,
фермаларға немесе қоймалық ғимараттардың басқа жабдықтарына бекітілген
сөрелер бойынша дөңгелектері қозғалады. Аралықтағы көпіріне байланысты
көпірдің қозғалысы үшін екі немесе үш аспалы жолы болуы мүмкін көпірдің
соңғы жағындағы каретка өз бетінше приводы болады.
Көпірлі крандарға ұқсас аспалы қатар қойғыш крандарының көпірлері екі
„Т” тәрізді арқалық темір біліктен, сонымен қатар қорап тәрізді біліктен,
құбыр тәрізді және басқа түрдегі қималардан жасайды.
Аралықтағы көпірдің жанында жүк көтергіш тіркемелер 2 қозғалады және
тірегіш түріндегі кран үшін рельс бойынша.
Жүк тіркемелерінің платформаларында: тіркеменің қозғалыс механизмі,
жүк көтергіш механизмі және жүк көтергіш колоннасы 7 жөнделеді. Жүк
көтергіш колоннасы бұрылмайтын болуы мүмкін, яғни тіркемеге жақсы
біріктірілген және бұрылатын болуы мүмкін. Телескопикалық колонналы крандар
да қолданылады. Ұзын жүкті үшін екі жүккөтергіш колоннасы бар тіркемелер
қолданылады. Тіркемелердің бұрылу құрылғысы колонналарды айналдыратын тірек
бұрылу шеңберлерімен орналастырады.
Қатар қойғыш кранның жүк көтергіш құралынын қызметі – қойманың
ауданынан жүкті алып, стелллллаждық керекті ұяшығына тиеу болып табылады.
Жүкті көтеру құрылғылары жүктің түріне байланысты қолданылады. Көбіне
тіркемелер шаңышқы тәрізді тартып алғышпен жабдықталады, олар екі шаңышқылы
болып олардың арасындағы ұзындық өзгеріп отырады. Ұзын жүктер үшін 4 немесе
одан да көп шаңышқылары бар шаңышқылы тартып алғыштар қолданылады.
Жүктерің формаларына байланысты арнайы тартып алғыштар қолданылады:
механикалық, магнитті, вакуумды, жүкті үстінен алатын алғыштар және т. б.
Жүк көтергіштің тіркемесінде қатты құйылған роликтары бар рамкасы
болады, олар вертикалды бағытта қозғалады.
Қатар құйғыш көпірлі кранның тіркемесінің жалпы құрылғылары
37суретте көрсетілген. Тіркеменің біріктірілген рамкалы платформасының 13
ортасында дөңгелек тесік болады, онда тірек бұрылу құрылғы жөнделеді.
Тіркеменің рамасы көпірдің балкаларына ілінеді. Колоннаның бұрылу дөңгелегі
бұрылу платформасын өзімен алып жүреді 10, онда жү көтергіш тіркеменің
көтеру механизмі орналасқан, ол екі жылдамдықты двигательден 4, колодкалы
тежегіштен 6, редуктордан 7, тісті қозғалтқыштан 8 және арқанды барабаннан
9 тұрады. Жүк көтергіштің арқанды қозғалтықышы көп таралған, бірақ шыңжырлы
қозғалтқышта көп қолданылады және ол ыңғайлы болып келеді. Бұрылмалы
платформада электродвигательден 3, колондкалы тежеуіштен 2 және
шестернияның вертикалды білігінде орналасқан шыңжырлы редуктордан тұратын
бұрылу механизмі орналасқан. Бұрылу платформасының центірі бойымен кабель
жүргізілген тіркеменің рамасымен кронштейнмен байланысқан дөңгелек тоқ
шығарғыш орналасқан.
Қатар қойғыш крандарда өнімділікті арттыру үшін көтеру жылдамдығын
үлкен қылып алады. Көтеру механизмін екі жылдамдықты етіп жасайды, себебі
жүктерді қатар қоюға немесе стеллаждарға қою үшін аз жылдамдық керек
болады.
Кранды басқару полдағы кабинамен жүзеге асырылады 8. Кейбір
жылдамдықтарда автоматты басқаруды қолдану қарастырады. Қатар қойғыш
көпірлі крандардың негізгі параметрлері ГОСТ 16553-76 негізделген. Қатар
қойғыш крандардың тіркемені көтеру биіктігі ГОСТа көрсетілгенінен 0,15м-ге
кішірейтілуі мүмкін, ал ПП, ПК типті крандардың аралықтағы көпірдің
ұзындығы 0,1м-ге кішірейтілуі, ал ОК типті кранның ұзындығы 0,5м
кішірейтілуі мүмкін.
Жүк көтергіштігі 1т дейінгі барлық крандарда шанышқылардың ұзындығы
0,8м болады, ал жүк көтергіштігі 2;3,2 және 5т ОК типті қатар қойғыш
крандар үшін 1;1,2 және 1,3м ОП және ПП крандары үшін стеллаждар арасынан
өту қашықтығы 1,3м, ал ОК және ПК крандары үшін – 2,1м жүк көтергіштігі
2;3,2;5т ОК крандары өту ұзындығы 2,5;2,7 және 2,8м қашықтықта жөнделеді.
Кран мен стиллаж арасындағы саңылау 0,1-0,15м құрауы керек. Аспалы қатар
қойғыш крандар көп рельсті жолдармен түйісуді қамтамасыз етеді және крандық
тіркемелерді краннан көп рельсті жолға беруді және қайтадан кранға әкелуді
қамтамасыз етеді, қоймаланған жүктерді артық тиеусіз парпллель аралықтағы
көпірге беруді қамтамасыз етеді. Мұндай крандар конфигурациясы әр түрлі
учаскелерден өте алады және айналмалы жолдар бойынша қозғалады.
37 сурет. Көпірлі қатар қойғыш кранның жүктік тіркемесі
38 сурет. Стеллажды қатар қойғыш крандар
а) стеллажға тірелетіндер
б) едендік рельске тірелетіндер
18 және 24м аспалы қатарлы ғимараттар үшін жүк көтергіштігі 1,0-3,2т
бір бірлікті үштіректі аспалы крандар және екі білікті үш тіректі аспалы-
жүк көтергіштігі 5-10т крандар құрастырылды.
Биік қоймаларда қатар қойғыш көпір крандары тиімді болмай қалады,
себебі олардың өздерінің массалары тез өсіп кетеді. Мұндай кезде 38 суретте
көрсетілген стеллажды қатар қойғыш кранды пайдаланған жөн.
Стеллажды қатар қойғыш кранды стеллажға немесе еденге тірелген қылып
жасайды және оның жүкті қабылдайтын тіркемесі болады және де қорғалатын
немесе телескопикалық алу құралдары бар шанышқылары 7 болады, жүкті қорапты
өңдеу үшін және жүктердің даналап алуы үшін құрылғымен, кабинадан
басқарумен болады, сонымен қатар автоматты дистанционды және ақпаратты
кабиналармен жабдықтайды.
Стеллажды крандарда, стеллажға тірелетін (38,а сурет) 10 рельс
бойынша қозғалыстарын немесе стеллажға қойылған тіркемесіз болады, осы
тіркемеде кранның барлық механизмдері орналасады: жүкті көтеру құрылғысы,
қозғалмалы тіркемелер 2, колонна 4. Жүкті алатын тіркеменің қозғалтқыш
механизмі 6, басқару кабинасы және т. б. болады. Жүк көтергіштігі 1т асатын
крандарда екі колонна қолданылады. Мысалы, бір уақытта екі қораптың орнын
ауыстыртатын крандарда.
Стеллажға тірелген қатар қойғыш кран қойма бойынша екі рельспен
қозғалатын 9, бір стеллажды ойықтан екіншісіне ауыстырғыш тіркемесінің
көмегімен орын ауыстыруы мүмкін. Тіркемелердің рамаларына кронштейндер
қыстырылады.
Қойманың еденіне орнатылған, рельске тірелген 6, стеллажды қатар
қойғыш крандар, қозғалтқыш приводы 4, жүктік тіркемені көтеретін приводы 3
бар тіркемесі болып, колоннасы болады. Егер стеллажбен кран арасындағы
саңылау 50-100мм құраса, онда жоғарғы бағыттаушы рельсті орналастырады.
Стеллажға тірелген қатар қойғыш кранда биіктігі және қойманың ауданы
жақсы қолданылады. Стеллажға жүгі бар кран ауырлық түсірмейді. Кранның
приводтары жақсы қолданылады. Тіркемелер сонымен қатар кранды жөндеу
қызметін көрсететін пуданға жеткізу де қолданылады.
Стеллажды қатар қойғыш кранды көтеру кабинасынан да басқаруға болады,
бірақ олар сонымен қатар қашықтардың вертикаль және горизонталь бойынша
орындарын анықтайтын ақпаратты немесе автоматты жүйелермен жабдықталады.
Қатар қойғыш кранды автоматты дистанционды басқару, басқару пульті
немесе перфокартпен оператордың берген командалары бойынша жүкті алу және
қою жұмыстары орындалады.
Жаңа заманғы қатар қойғыш кранның приводтарының қозғалысы және
көтеруі 1:20 қатынаста жылдамдықты тиристорлы реттейтін тоқтық
электродвигательмен жүзеге асады, ол жұмыс жылдамдығы 120 және 25м/мин-та,
орналастыру жылдамдығы 6 және 1,25м/мин береді, ал бұл жүктік тіркемені дәл
тоқтауына мүмкіндік береді.
Дәріс 9,10
МЕХАНИКАЛЫҚ ЖҮК ТИЕГІШТЕР, ТІРКЕМЕЛЕР, КӨТЕРГІШТЕР ЖӘНЕ ҚАТАР ҚОЙҒЫШТАР
Дәріс жоспары
1. механикалық жүк тиегіштер туралы жалпы мәліметтер және оның
классификациясы
2. Шанышқылы электрлі жүк тиегіштердің және электрлі қатар қойғыштардың
құрылғылары
Механикалық жүк тиегіштер – бұл иілгіш кабель бойынша сыртқы ортадан
немесе аккумуляторлы батареядан қоректенетін электродвигательдің приводы
бар немесе ішкі жану двигателінен приводы бар, өз бетімен дөңгелекті немесе
шынжырлы жүрістегі машиналар.
Приводтың энергияны алу көзіне байланысты жүк көтергіштерді электрлі
жүк көтергіштер және авто жүк көтергіштерге бөледі, ол негізгі жұмыс
органының құрылысына байланысты-механизмі және ожаулы деп бөледі. Шанышқылы
жүк көтергіштерде негізгі жұмыс органы болып шанышқылар табылады, олармен
даналап алынатын жүктердің орынын ауыстырады, ал ожаулынікі грейферлер және
т. б. алу құрылғылары жатады.
Бір ожаулы жүк көтергіштерде ожау негізгі құрылғы болып табылады, ал
басқа құрылғылары қосымша болып келеді.
Шанышқылы электро және авто жүк көтергіштер әмбебап жалпы қолдануға
арналған және арнайы жүк көтергіштерге бөлінеді.
Жалпы қолдануға арналған шанышқылы жүк көтергіштер нормалы және
маневрлі өте жоғары – аз габаритті болып жасалынады. Норма түріндегі жүк
көтергіштер тұрақты және оларда бұрылу радиусы үлкейтілген, ол машинаның
және жүкті көтерудің жылдамдығын арттырады, олар жүкті үлкен биіктікке
көтереді.
Аз габаритті маневрі өте жоғары шанышқылы жүк көтергіштері қойма
кішкентай болған жағдайда және жүктерді жабық вагондарда тиеу-түсіру
кезінде қолданылады. Бұл жүк тиегіштер жүкті көтеру және қозғалыс
жылдамдықтары аз болып келеді.
Сыртқы цилиндр рамасының тірегі шектеулі жоғарғы подъемы
қарастырылады. Жүкті түсірген кезде оның қайта жүйеліліктері пайда болады.
Золотниктің тұтқасын жіберген кезде оның бейтарап жақтары құралып,
цилиндрдің 2 жолағын жабады, сонымен қатар электродвигательдің насосын
тоқтатып және блокқа түсіреді.
Жүк тиеуші қозғалыс механизмі мыналарды табады: РТ-135 типті
тартылыс электродвигательдің 3кВт қоздырғыш күші 40% ін қосқанда және 1200
айн/мин.; басты берілістің 2 тісті дөңгелегі; алдыңғы мосттың диффенциалы;
толық тиелген иілу моментінің жарты осьі және 2 жүру дөңгелегі (65сур)
Басты беріліс және механикалық диффериенцалда 7 жалпы корпус орналасқан;
жүргізуші мост картерге бекітілгне 11. Цилндрлік тісті дөңгелек 10-шы
электродвигательдік валдық 9 тісті дөңгелектің айналуына әкеледі,8 конус
валының дөңгелектерге орнығуы, спиральді тістері бар. Ақырғы 5-ші
дөңгелектің ілгегінде орналасқан , ол дифференциалды корпуста бекітілген. 3
осьтің жөнделген корпусында тісті дөңгелектердің сателлиті конустың еркін
айналуы дифференциалды корпустың ішіне енгізілген 6. Жартыосьтің сыртында
фланц орналасқан, олар 15 ступуц біздерінің жүретін дөңгелектеріне 13
бекітілген. Ступуц болттарына массивті резиналық шиналар жапсырылған 14.
Әрбір жүргізуші дөңгелектер 2 конусты роликоподшипниктерімен айналады,
олар жарты осьте орналасқан. Фланц картерінің жүргізуші мостына тормоз
діскілері бекітілген.
Электродвигательдің айналу моментінен редуктор арқылы жүргізуші
дөңгелектерге беріледі. Түзусызықты қозғалысты жүк тиеуші конусты тісті
дөңгелек дифференциалы оның корпусымен бірге айналады. Жүк түсіргенде
дөңгелек бұрылыста доға бойынша радиустан аз сырғанаса тоқтатылады,
дөңгелек оңға және солға айналу моменті әртүрлі, сонымен қатар тісті
дөңгелек конусы корпус дифференциалына қарағанда аз жиілікте айналады.
Соның салдарынан саттелиттер дифференциал осьіне айналады және 2 ші
конустық тісті дөңгелек корпус дифференциалына қарағанда үлкен жиілікте
айналады. Сондықтанда дөңгелек сырғанауы үлкен доға радиусында тайғанау
болмайды. Негізгі (колодочный) тормоз (66 а сур) жүргізу дөңгелегін тоқтату
мына щиттерден тұрады: Тормоздың негізі 3, тормоздық цилиндр 7, рычаг9 және
пружина 8. Тормоздық цилиндр М-20 және ГАЗ-21 автокөлігінде пайдаланылады.
Темір цилиндр корпусында 2 поршень итергіштерімен орналасқан 5.
Поршендардың ортасында қысқыш пружина бар 6. Цилиндрдің екі жағы резинамен
жабылған 4. Неіздің (колодок) төменгі қабырғасын қисайтып тірейді және
пружинамен оған қымтап бекітеді 2. Цилиндр корпусының үстіңгі бөлігі
клапанмен бұралған, ол тормоз сұйықтығының гидравликалық жетекке (привод)
ауа толғанда соны жою үшін қолданады.
Гидравликалық жетектің жүргізуші дөңгелектерінің негізгі тормозыда
«Москвич -403» автокөлігі сияқты. Басты цилиндр тормозы бачок-резервуары 9
цилиндр және тормоздық сұйықтан тұрады. гидравликалық жетек тормозы
жүйесінде керекті қысымды келтіреді. (66 б сур).
Штуцер 7 және резиналық прокладканың көмегімен цилиндр корпусы 2
резервуарға жалғанған. Резервуар қақпақпен жабылады 10. Тормоздық пеальды
басқанда итеруші поршень араластырады 3, пружинаны қысып 5, бір жағы
пружинаны манжетке қысып, ал басқасы шеңбер (обойма) дөңгелекті қатайтады 6
. Шеңбер ішінде резиналық жіберуші клапаны орналасқан 4. Жіберуші саңылау
(отверстие) манжетаны жабқанда , цилиндр ішінде қысым пайда болады және
саңылау шеңберінде сұйықтық арқылы резиналық клапан жиегін (кромка) сығады
, штуцер саңылауы және цилиндрлік тормоздың дөңгелегі арқылы өтеді 7.
(66 а сур). Педаль бұрынғы қалпына келгенде цилиндр поршеньі итеруші
пружинаға араласып, ал тнегізгі тормоздық пружина әсерінен барабаннан кетіп
, қысушы (стягивающей) пружина өз қалпына келеді 8. Сонымен қатар жүк
тиеушінің (погрузчик) қолмен келтіретін негізгі тормозы болады оны
автотұрақта қолданады. Жүк тиеушінің рольді басқару жүйесі автломобильдің
типтік кесілген (разрезной) трапециясы болады. Рульдік дөңгелекті айналу
вал арқылы беріледі ішінде 2 колонка орналасады редуктор 3 глобоиды
червякты беріліспен беріледі. (67 а сур) Рульдік механизмнің сошкасын
айналдырды 4 және рульдік тарту күшін алдыға – артқа қояды 5. Шарнирдің
артқы жағы маятниктік рычагқа бекітілген 6, түзу осьті айналады және артқы
мостқа тіреу болады. Тең иінді рычаг 9 және10 топсаның оң және солт жақ
көлденең рульдік тартылысқа жалғанған 7және 8. Екінші жағы маятник
рычагының 2 топсалы иінінде орналасқан 6, үшінші иін жетек тартылысына
байланысты. Вилкалық электрлі жүк тиеуші 4004 және 4004 А бұрынғы кезде
жасалынған жүк көтергішті моделі 0,75 және 0,2; 0,4 және 1,5
жүккөтергіштік құралы бар. ЭП-103 аналогиялық жүктиеуші параметрларымен
ерекшеленеді. ЭП 201 және ЭП 202 вилкалық электрожүккөтергіштің 2 т –қ
жүккөтергішінің жүргізу бөлімі 4 тіректі схемада дайындалған, сонымен қатар
жүргізу дөңгелектері қосақталып келеді, ал басқару дөңгелектері атр жақта
орналасқан. Негізгі (колодочный) тормоз «Волга» автокөлігінде қолданады;
басты тормоз цилиндрі және рольдік басқару –ГАЗ 51 автокөлігінен алынады.
Азгабаритті 3 тіректі вилкалық электрлік жүк тиеушілер ЭП-
0601,0801,1003,1201; ЭПК -0805 және 1205 модельдерімен жасалынады,
сәйкесінше 0,63;0,8;1;1,25;0,8 жүккөтергіштігі және де бұрылыс радиусы 1,1
ден 1,34мөге дейін. Бұл жүк –көтергіштік үшін өту кеңдігі 90 град. Бұрышты
қиып өтсе, онда 1,65-н 1,75 мөге дейін талап етеді, ал жүк
штабилировкасының 90 град. Бұрылса -2,33 тен 2,71 м болады. Сол уақыттағы
төрттіректі вилкалы жүктиеушінің жол кеңдігін 3-3,5 метрге дейін талап
етеді. Жүк тиеушінің вилкалық 3 тіректі (68а с) жүккөтергіштік және
гидроцилиндрдің көтерілуі 10 біржақты әректі 2 дөңгелектің арасында
орналасқан. 3 жүктиеуші корпусы жүккөтергішпен иген (наклон) кезде
гидроцилиндр бекітіледі, ал шток басы жүккөтергіштің сыртқы рамасына.
Жүккөтергіштің гидроприводы шестеренчатты насоспен үрленіп,
электродвигательді қозғалысқа келтіреді 4. Алдыңғы дөңгелектері бөлек
жетекті иемденеді және екі қатарлы редуктор арқылы 7,8 тартылыс
электродвигателін қозғалысқа келтіреді. 68 б суретте бөлек жетектің
жүргізу дөңгелектері көрсетілген. Электордвигательді валы ішкі шлиц
ұяшықтарын иемденеді сондай ақ ол шлицтің төменгі валына кіреді 8, Бірінші
қатар беріліс үзілмелі шестернада 2 , картер редукторына бекітіліп 4
маймен толтырылады; екінші қатар алдыңғы дөңгелек дискілеріне бекітіліп
шестерлі цилиндрді жүргізіп сонымен қатар шлицтік валды орындайды 7,
бірінші қатарлы шестернаға жалғанады. Редуктор картері жүктиегіш шасси
қабырғасына болтпен бекітіледі. Екінші қатарлы беріліс 5 консульдік осьтің
6 жетек дөңгелегінің қақпағына тығындалып және оған тормоз 9 винтіне
бекітіледі. Жүктиеушінің қозғалыс жылдамдығы контроллердің командасының
жетек педальымен жүзеге асады. Жүктиеушінің рульдік басқармасы (68 в сур.)
мыналардан тұрады: 3 рульдік дөңгелектер орнатылған, 2 және 4 беріліс валы,
7 және 8 шарнирлі муфты біріктіреді, бір пар цилиндрлі шестерн редукторы
төмендетіледі және тартылыс муфтасының иілгіштік берілісі 6.
ЭПК-0805 және ЭПК-1205 вилкалық электрожүктиегіштігі темір жолдағы
жабық вагондарда және үлкен контейнерлерде жүкті тиеу-түсіру тасмалдауында
қолданады. Қозғалмалы жүккөтергіштік алға және артқа бағытталады және
шасси мен балок арақашықтығы 600мм ге дейін болады. Жүкті алғанда жәе
қойғанда электраштабелераның массасымен теңестірілуі қажет.
Айналу радиусын және көлемділігін азайту жабық вагондардағы, тар қойма
бөлмелеріндегі жұмыс кезінде олардың маневрлігін жоғарылатады. Арнайыларға,
ұзын келетін, үлкен көлемді жүктерді қайта тиеу және тасымалдау үшін,
түрмелерде жұмыс істеу үшін, жүкті контейнерге тиеп түсіру, жүкті үлкен 6 м
және одан да жоғары биіктікке орналастыру, жүкті үлкен 100 м және одан да
жоғары қашықтыққа арнайы тасу үшін қолданылатын айырлы тиегіштер жатады.
Транспортты айырлы тиегіштерде үлкейтілген дөңгелекті негіз; пневмошиналы
дөңгелектері; жоғарылатылған қозғалыс жылдамдығы; жоғары қуатты қозғалтқышы
бар.
Айырлы тиегіштер жүк көтергіштің жұмыс органы орналасуына байланысты
және жүкті қайта тиеу операциясының орындалу әдісіне байланысты жұмыс
органы алдында орналасқан – фронталды және жұмыс органы жанында орналасқан
– бүйірлік түрлерін, ал құрылысы бойынша - тиегіш денесіне салыстырмалы
қозғалыссыз және қозғалмалы түрлерін; тиегіштің бойлау өсіне салыстырмалы
бұрылмайтын немесе тиегіштің алдыңғы көпір өсіне бойлай ығысатын түрлерін
ажыратады.
Электрлі тиегіштерге (ЭТ) жүкті көтеру 1,8; 2,0; 2,8; 3,2 және 4,5 м
биіктігімен 0,63; 0,8; 1,0; 1,25; 2,0; 3,2 және 5 т номиналды жүк
көтергіштігі қарастырылған, ал автотиегіштерге (АТ) – 1,0; 2,0; 3,2; 5,0;
10 және 25 т. жүкті көтеру биіктігі 1,8; 2,0; 3,2; 4,5 м.
Тиегіштердің маневрлігі үшін сыртқы габариті бойынша бұрылу радиусы
маңызды, ол жүк көтергіштігіне және дөңгелектің құрылысына сәйкес ЭТ үшін
1,1 ден 3,5 м-ге дейін, АТ үшін 1,7 ден 7,5 м-ге дейін.
Жалғыз шөмішті тиегіштер келесі түрлерге бөлінеді: фронтальді – шөмішті
алдынан ғана қармап тией алады жартылай айналмалы – шөмішті алдынан қармап
жанынан тией алады; трактор күректері - жүкті алдынан қармап алып
трактордың үстінен айналдыра артынан тиейді. Тиегіш жай және шынжыр
дөңгелектің, шөміш көлемі 0,15 – 0,65 м3 болады.
Айырлы электртиегіштер және электроштабелердің құрылысы.
Жабық вагондарда және қоймалардың тар бөлмелерінде жұмыс істеу үшін
кішкентай көлемді тиегіштер, 4004, 0,2, ЭТ – 103, 106, кең қолданыс тапты.
ЭТ – 103 моделіне сапа белгісі берілген болатын сонымен қатар ЭТ-103 және
ЭТ-106 модельдері айырлы тиегіштердің жаңа түрлері үшін үлгі негізінде
алынған. Олардың айырмашылығы тек мынада, ЭТ-103 дөңгелектерді үлкен ЭТ-106
дөңгелектері пневматикалық болып келеді. Жабық қоймалар ішінде және ашық
алаңдарда тиеу жұмыстарына 4004А, 0,4, ЭТ-301, ЭТ-501 және басқа айырлы
электр тиегіштері қолданылады. Бұл тиегіштердің барлығы тіреуішті
машиналар, ал олардың айырмашылығы тек кейбір бөлшектердің өзгешілігімен
көрінеді. ЭТ-103 машинасында шасси ролін күйдіріп қосу арқылы болат
беттерден және фасонды профильден құрастырылған көлемді кузов ойнайды. Ол
өз кезегінде алдынғы және артқы мостқа тіреледі. Екі дөңгелектің ортасында
шарнирлармен жүк тиегіш механизм орналасқан. Көтерудің гидроцилиндрі жүк
көтергіштің ішінде орналасады. Айырлардың пайдалы ұзындығы 800 мм. Жүкті
қармап алғанда жүк тигіштің рамасы алдыға 30, жүкті тасымалдағанда артқа
қарай 100-қа қозғала алады. Раманы еңкейту үшін екі гидроцилиндр қызмет
етеді. Тиегіштің кузовында электр двигателінен, насостан, гидравликалық
реттеуіштен, май бағынан және арматурадан тұратын гидравликалық қозғалтқыш,
рульді басқару, қозғалыстың электрдвигателі және тиегішті басқару құрылғысы
орналасады. Қуат көзі ретінде артқы қозғалтқышының үстіңгі жағындағы
қорапта тұратын 40 волтты 34 ТЖН-300ВМ аккумуляторлық батарея қызмет етеді.
Тиегіш жүкті 1,8; 2,8 және 4,5 м-ге көтере алатын үш жүк
көтергіштердің біреуімен қамтылуы мүмкін.
Жүкті 1,8 және 2,8 м биіктікке көтеру үшін қос рамалы жүктиегіштер
колданылады. Қос рамалы жүк тиегіштерде алдыға және артқа еңкейте алатын,
шарнирмен бекітілген сыртқы рама, сонымен қатар сыртқы рамамен қозғалатын
ішкі рама болады. Рамалардың құрылысы – бір-бірімен жалғанған екі шұңқырлы
профиль тұрақтары.
Ішкі рама құрылысы да дәл осындай. Оған қосымша шарлы подшипниктерде
бекітілген шеткі жүгірмектері болады. Жоғарғы байланыстың кронштейндерінде
механизмді ұстайтын қосалқылар орналасады. Ішкі рамаға плунжер арқылы
цилиндр орнатылады; көтеру цилиндр плунжеріне жүгірмектер орнатылады;
жүгірмек арқылы бір жағы тартылыс көмегімен жүк көтергіш кареткаға, екінші
жағы көтеру цилиндріне бекіілген шынжыр өтеді.
Поршень типті екі жақты гидравликалық цилиндрлер раманы еңкейту үшін
қызмет етеді. Олар шарнир арқылы бір жағынан электротиегіш корпусынан,
екінші жағынан сыртқы рама кронштейдеріне бекітіледі. Гидроцициндрлердің
бірдей жұмыс істеуі шток арқылы реттеледі.
Гидравликалық қозғалтқыш мынадай бөліктерден тұрады: РТ-14
электродвигательдермен (қуаттылығы 3 кВт, ПВ 20%, айналу жиілігі 1700
айн/мин) қосылатын тетікті НШ 15П насосы (қысымы 980 Н/см[pic], өнімділігі
25,4 л/мин); реттеуіш құрылғы; сұйықтықтарды бағыттайтын трубопровод.
Сыртқы ауа температурасы 20[pic]-қа дейін сұйықтық ретінде Дп-11 майы, ал
+20[pic]-тан төмен болса, индустриалды 12А немесе АУ майы және - 40[pic]
жағдайында трансформаторлы май қолданылады. Гидропроводтың майы май багынан
насоспен сорылып, жүкті көтеру және еңкейту цилиндрлерінің реттеуіштеріне
бағытталады. Сақтандырушы клапандар арқылы май жүкті біржақты көтеру
цилиндрлеріне жетеді. Екі жақта әсері бар цилиндрлерге май реттеуіш арқылы
өтеді.
Шешілетін бөлек қармағыш құрылғысымен жұмыс істеу үшін реттелетін
дросселі, сақтандырғыш клапаны бар қосымша реттеуіш құрылғы керек. Бұл
қосымша органдарды орнату үшін гидравликалық линиялар белгілі. Майлағыш
сұйықтыққа арналған 27л. май багы бас жағынан металдан тұратын фильтрден
өтіп тазаланып толтырылады. Шүмегі сапуны бар қақпақшамен жабылады, сапун
бетіне майдың ең төменгі және жоғарғы деңгейін көрсететін май өлшегіш
орнатылады. Майды соратын және майды шығаратын түтікшелер қабырғамен
бөлінген, ол майдан ауа бөлінуін жеңілдету үшін шығатын жағында баққа тесік
түтіктерден құралған фильтр орналастырады. Бак түбіне сұйықтықтағы кез-
келген метал түйіршіктерін өткізбеу үшін магнит жабыстырылады.
Кареткалардың төмен жылжу жылдамдығын төмендету үшін, сонымен қатар
реттеуіш пен цилиндр арасын қосатын түтік жұлынып қалатын жағдайға дроссель
орнатылады.
Дроссель- сұйықтықтың бағытымен жүріп отыратын конус тәрізді тоқымның
іші қуыс цилиндр ішіне орналасқан құрылғы. Осылайша жүкті көтергенде
кедергіні азайтып, ал түсіргенде көбейте аламыз.
Екінші дроссель еңкейту гиндроцилиндрлерінің шток аралығын реттеуіш
құрылғымен қосу линиясында орнатады. Жүк көтергіш рамасы артқа шалқайғанда
сұйықтықтың кедергісіз өтуі қамтылады, ал алдыға еңкейгенде дроссельденуі
қамтылады.
Реттеуіш құрылғылар сақтандырғыш клапандар арқылы қысым деңгейін
реттеу(196-980 Н/см[pic]) және дроссельдер арқылы май шығындалуын (3-30
л/мин) реттеішіне арналған. Әрбір жүк қармауыш механизмдері үшін реттеуіш
құрылғы қысым мен май шығыны мөлшерін әртүрлі қояды.
Реттеуіш құрылғысының қорабы май соратын және шығаратын екі қуысқа
бөлінеді. Олар бір-біріне тәуелсіз жұмыс істейді және тек қатты қысымда
сақтандырушы клапандар арқылы қосыла алады. Осы бөліктерге штуцерлер арқылы
түтікшелер қосылады: екеуі реттеуіштен, екеуі тартылыс құрылғысынан. Бір
қуысына сұйық сорғанда май түтікшемен жүріп қайтаратын клапан арқылы
тартылыс құрылғысына өтеді. Қысым үлкейгенде сақтандырғыш клапан каналды
ашып қысым түзелгенше май шығып кете береді. Май тартылыс құрылғысынан
реттеуішке қарай қайтқанда қайтаратын клапан жабылып, май дроссель арқылы
өтеді. Керекті реттелген шығынға дроссельдеу процесі өтеді. Сонымен қатар
қораптың екінші қуысының да қызметі бар. Реттеуіштің панельінің жоғарғы
қақпағында басқару тетіктері кіргізілген. Әрбіреуі үш позицияда болады:
біреуі нейтральды екеуі жұмыс істейді. Тетіктерді жібергеннен кейін барлығы
автоматты түрде нейтралды жағдайға қайтып келеді.
Дәріс 11,12
АРНАЙЫ ТИЕУ-ТҮСіРУ МАШИНАЛАРЫ ЖӘНЕ БУНКЕРЛЕР МЕН СИЛОСТЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Дәріс жоспары
1.Бункерлермен силостардың құрылымы.
2.Бункерлер жабдығы және басқару автоматизациясы.
1.Бункерлермен силостардың құрылымы.
Бункер деп - ішіне ұзақ уақыт бойы құрғақ затты толтырып оны
сақтайтын, ал аз уақытта толтыру керек болған жағдайда басқа транспорттық
құралдарды (аспалы жолдар- конвейерді ) немесе жүктің ауырлық күшін
пайдалана отырып өздігінен толтырылатын ыдысты айтады.
Бункерді пішініне қарап: тікбұрышты, көпбұрышты және дөнгелек
(цилиндр тәрізді), ал дайындалған материалына байланысты – болатты,
бетонды, кейбір жағдайда ағаштан жасалған болып келеді. Бункердің ішің және
түбін көбінесе болаттан жасалған қаңылтырлармен төсейді.
Бункерді көлеміне, биіктігіне және еніне, қарап: терең емес, терең
силостар деп бөледі. Диаметрі үлкен 18-24 м болатын силостарды резервуарлар
деп атайды.
Бункерлердің пішінімен көлемі олардың экономикалық тиімділігін
және эксплуатациялық сапасын көрсетеді. Осы нұскауларды бұлжытпай орындаған
жағдайда бункерді босату ешқандай кедергілер болмайды.
Ұнтақ затты бөлшектердің гранулометрлік көлеміне, пішініне ,
ұнтақтылығына және ылғалдылығына қарап сипаттайды.
Ұнтақ затты оның бөлшектерінің пішініне қарап қатарлы және
іріктелген болып бөледі. Қатарлы затқа бөлшектің көлемі 2,5 есе көп болуы
керек, егер 2,5-тен аз немесе тең болса жүк іріктелген деп есептеледі.
Бункерлердің қабырғалырына көп қысым түсіретін жүк ол
гидравликалық ағыс кезінде пайда болады. Сонымен қатар ұнтақ зат
ылғалданған болса, ұнтақ заттың қатты дірілдеуі (вибрация)
Бункердің қабырғалырына түсетін қысым
Pr = kдγh,
Мұндағы кд – 1 +(j/g) – динамикалық коэффициент (j – вертикальді
вибрацияның ең жоғарғы жылдамдығы 6 м/с2; g – еркін түсу жылдамдығы)
Динамикалық коэффициент Кд =1,3÷1,4; бункерді грейфер мен немесе
жоғары биіктіктен вагондардан және автомобильдерден түіргенде Кд= 1,1÷1,3;
Ұнтақ шығатын қақпақтарын бекітіп тастағанда Кд=1,05÷1,15; бункерлердің
фундаменттері жиі дірілге шалдыққанда Кд= 1,5÷2,0.
Ұнтақтық горизонтальді қысымы ішкі үйкеліс күшіне байланысты.
Жақсы ұнтақталған жүктің горизонтальді қысымы (сурет 84)
pr=кдкбкзhγ,
мұндағы кб – бүйірлік қысым коэф-ті; кз – бітелу коэф-ті; h –
ұнтақ түсу биіктігі; кд және γ – жоғарыда айтылып кеткен.
Бүйірлік қысым коэф-ті кб бункердің тереңдігіне байланысты. Терең
емес бункердің бүйірлік қысым коэф-ті:
Кб =1-sin p /1+sin p =tg2(45-p/2),
мұндағы p – ішкі үйкеліс бұрышы.
Терең бункерлер үшін бүйірлік қысым коэф-ті мына формула бойынша
есептеледі. Пішіні дөңгелек және төртбұрышты бункерлер үшін:
Кб=1 /2f2+√1+f2 ·(f+√f2-f12)
Тесік бункерлер үшін
Кб=1/ 1+2f2+0,67√1+f2·(2f+√f2-f1 )
f2,f – үйкеліс коэф-ті
Бітелу коэф-ті
Кз=R/кбhf1(1-1/е кбhf2/R),
мұндағы е – натуралды логарифмдер негізі; R – гидравликалық радиус.
Терең емес бункерлер үшін кд=1,
pr=кдкбhγ,
ал вертикальді қысым pb=кдhγ
Ұнтақ заттың еркің және біркелкі түсуі
H=3600Fυγ,
мұндағы F – түсу қақпағының ауданы, м2; γ – жүктің көлемдік массасы,
т/м3; υ – қақпақ арқылы түскен жүктің жылдамдығы м/с.
2.Бункерлер жабдығы және басқару автоматизациясы.
Бункерлерді толтыру және шартына байланысты олардың тұрақты,
тоқтаусыз және сенімді жұмыс жасауын анықтауға болады. Бункердегі ұнтақ зат
кептеліп қатып қалмауы үшін, оны ұнтақ, құрғақ күйінде сақтап қалуы үшін
стабилизаторлар қолданылады.
Стабилизаторды ұнтақ шығатын тесік жанына қойған жөн, ауырлық қысым
бункердің төмеңгі жағына түсуі себебінен осы жер бітеліп қатып қалуы
мүмкін. Стабилизатордың ең қарапайым түрі ол пластина, бұл бункер
сүзгішінің қақ ортасына орнатылады. Жүктің биік қабатына корпусты орнатады.
Ұнтақтың қатпай кедергісіз түсуі үшін бункердің ішіне айналып араластырып
тұратын қалақшалар жасайды немесе оның орнына қозғалып тұратын сетка қояды.
Бұл құрылғылар ұнтақты тез түсіріп қана қоймай, оның біркелкі күйде түсуін
қадағалайды.
Жүкті вибрациялық және аэрациялық жолмен түсіру кең тараған.
Вибрациялық қозғыштардың көмегімен ұнтақ зат қозғалысқа келіп
ішкі тежеліс коэф-ті төмендеп жүктің тез түсуіне көмектеседі.
Электромеханикалық және электромагниттік вибраторлар кеңінен
қолданылады. Соның ішінде екі және төрт - эксцентрлік вибраторлар кеңінен
қолданылады.
Бұл вибраторларда әдетте келесідей көрсеткіштер болады: тербеліс
жиілігі – 2800, қозғалтқыш күші – 2450 ден 6200 Н дейін, ток жиілігі – 50
Гц, электродвигательдің қуаттылығы – 0,4-0,9 кВт, кернеулігі – 220/380 В.
Қосымша қойылатын діріллдеткіштерді қолданғанда және бункер қабырғалары
мен метал қанқаларын зиянды діріл қысымынан қорғау ұшін иілгіш элементтер
қолданылады. Дірілдеткіш периметр бойы қысқыштармен қыстырылған, екі қабат
конвейер лентасы және метал тақташасы бар металбеттен тұрады. Осы бетітң
бункер қабырғаларына діріл әсерін азайту үшін оның астына екі-үш қабат
резина салынады. Осындай әдіспен дайындалған конструкция бункер
қабырғаларына болттармен бекітіледі. Дірілплитасының астына ұсақ
түйіршіктердің түсуін алдын алу үшін оның үстінен болаттан жасалған жұқа
қалқа орнатылады. Дірілдеткіш плитаға кәдімгі әдіспен бекітіледі.
Бункердегі жүк кептеліп қалса дірілдеткішті қосады, ол бункерде тербелісті
туғызып жүктің қозғалысын жалғастырады.
Бункерларда кейде астынғы жіңішкеретін бөлігін негізгі конструкцияға
қосымша орнатылған бөлек насадка ретінде жасайды. Бұл насадканы діріл
әсеріне қосу арқылы бункерден шығатын жүктің бірқалыпты қозғалысын
қамтамасыз етеді. Сонымен қатар кептелу мүмкін болатын жерде тербеліс
туғызатын дірілторлары және діріл конустары қолданылады.
Ұнтақ тәріздес жүктердің (цемент, минералды тотықтырғыштар, химиялық
заттар ) күмбез түзу мен кептелуін жою мен алдын алу үшін, пневматикалық
құрылғылар, аэрациондық қоздырғыштар кең қолданылады. Олар жүкті ауамен
байыту принципіне негізделген. Ол өз кезегінде жүктің порлығын үлкейтіп,
ішкі үйкеліс коэффициентін күрт төмендетеді және жүктің сырғуын жақсартады.
Аэрационды қүрылғыларды бункерлердің және силостардың түбіне орнатады.
Аэрационды құрылғылардың жұмысы порлы плиталар арқылы өтетін ауамен жүкті
байыту принципіне негізделген.
270 х 56 мм-ге 520 немесе 1035 мм мөлшердегі Ауа көпіршіктері бар
плиталарды силостардың түбіне, олар бірігіп әрбір силоста ортақ порлату
жүйесін құратындай етіп орнатылады. Ауа көпіршіктері бар плиталары бар
ауаны реттеу қораптарын әрбір силостың түбінің 25-40% -на жабады. Ауаны
реттеу қораптары шойын рамадан тұрады, ал оның үстіне ерекше кертіктерде
майланған ауа көпіршіктері бар плиталар орнатылады. Ауаны реттеу қорабының
активті бет көлемі 0,125, 0,25 м2. қораптың астыңгы жағына фланец және
резіңке астары бар труба бұралған; бұл трубада қораптың ішінде кішкентай
тесіктері бар, сол арқылы қорап ішіне 0,2 МПа қысымы бар ауа жіберіледі.
Ауа көпіршіктері бар плитадан өткен соң ауа ауаны реттеу қорабына тиіп
жатқан қабатқа өтіп, жүк сырғымалығы артады.
¥нтақ тәріздес, жабысқақ, кептеліп қалатын материалдар үшін
пневматикалық қоздырғыштар силостың тік қабырғаларының барлығына белгілі
бір ретпен қойылады. Пайда болған күмбездерді жою үшін ресиверде қысымды
500 кПа –ға дейін жоғарылатады.Осы мақсатта ауаны қолдану бұрандасын
жабады, одан кейін силостың төменгі бөлігін қамтамасыз ететін тез ашып,
қысқа ауалы соққымен күмбезді жояды.
Ауа көпіршіктері бар маталар қыш плиталармен ауа өткізгіштігі бірдей
болғанда біркелкі аэрациялық қасиетке ие болады және ауа өткізгіштігін
жоғалтуға бейім емес.
Аэрациялық элементтер ретінде перфорирленген,белтинг матасымен оралған
ұзына бойы тесілген диаметрі 25-37 мм құбырлар қолданылады. Бірақ, қыш
плиткалардағыдай біртіндеп бітелу және аэрациялық ауданның азаюы болады
Шығу тесігін бітеу және бункерден жүк түсуді реттеу үшін жақсы
себілетін жүктерге түрлі жапқыштар және басқа жағдайларда бунекрдың астында
орналасақан құрылғылармен жүзеге асырылады.
Клапанды және табақшалы тірегіш жапқыштар ең қарапайым болып табылады,
оларды көбіне шығару тесігі кішкене шағын бункерлерде қолданады. Бункердің
түбіне немесе шеткі қабырғасына орналастырылатын жалпақ тартпа түріндегі
шиберлі жапқыштар, ең ыңғайлы шағын,бірақ паздағы ашып жапқандағы кедергі
жоғары болғандықтан шығаберіс тесік шағын болғанда және жапқышқа аз қысым
түсірілгенде ғана қолданылады.
Секторлы жапқыштардың беті цилиндр тәрізді және ашып жапқанда
горизонталды ось бойынша бұралады, бұл жағдайда пазда үйкеліс болмайды,
демек, шиберліге қарағанда ашып жапқандағы кедергі аз болады.
Бір секторлы жапқышты ашқанда жүк ағымы біржақты, ал екі секторлыда
орталық.
Қамсызданғырғыш жапқыштарды қысқа жолақты, пластинкалы, қысқышты,
шынжырлы және басқа конвейерлер түрінде қолданады немесе айналмалы винтті
табақша, барабанды немесе лопасты құрылғыларды қолданады.
Жүкті алатын және түсіретін құрылғыларды жүргіжу және реттеу үшін және
бункерлер мен силостардың толу деңгейін бақылау үшін мемебранды және
диафрагмалды, электромеханикалық және электрлік, фотоэлектрлік және
радиационды датчиктер қолданылады.
Мембранды және диафрагмалды датчиктердің құрылысы ең қарапайым; оларды
бункердің(силостың) ішкі қабырғасына орнатады. Мембрана (резеңке немесе
метал)жүк қысымымен бүгіліп штокқа басады. Қалыпты жағдайда шток мембрананы
пружина арқылы бункердің (силостың) ішкі жағына итеріп бүгеді; қысыммен
мембрана қозғалғанда штоктың бос ұшы электрлік тізбектің әкелгішінің өшіру
тетігімен және белгі беретін лампалармен қатынасады. Электрлі датчиктер
қанатшалар немесе щуп түрінде болады.
Жоғарғы және төменгі деңгейдегі қанатшалар шағын қозғалтқыштардан
айналым алады. Жүк деңгейіне жеткенде олар тоқтайды, электр қозғалтқыштар
сыпап тетікпен өшіріліп жүк салатын құрылғының басқару электрлік тізбегіне
белгі береді. Электромеханикалық датчиктердің щупы болат канат, шынжырда
немесе шарнирлі жалғасқан стержендермен бункерге түсірілген . мұндай
құрылғылардың сезімтал элементі конус, шар немесе қоңырау тәрізді, сынап
немесе басқа қатынаспен қамтаммасыз етілген поплавок болып табылады.
Вертикалды орналасудан жүк әсерінен сәл ауытқу болғанда датчиктер іске
қосылады, ал жүктен босатылғанда қайта вертикалды жағдайға ауысадыда, ол
жайлы белгіні әкелгіштерге және жүк алатын-түсіретін құрылғылар басқаруы
бақыланатын жерге жібереді.төңкергіш шуп құрылысы 87 суретте көрсетілген.
Төңкерілген шуптың ұзартылған корпусында 3 болат шарик және екі индуциялық
орама орналасқан 2. корпустың үстінде қақпақ 6, астында плита 4 бар. Шарик
корпус ішінде сфералы бетте домалай алады. Корпус демпфирлеуші сұйықпен
құйылған. Разьем 7 датчикті сигнализация панелімен жалғастырады. Жүк
әсерінен шуп корпусы еңкейгенде шарик катушкалар арасынан домалап шыққанда
генератор контурында жоғары жиілікті тербелістер пайда болады, оператор
пультында шам жанады, оған қоса қажеттігіне қарай жүкті алатын және
түсіретін құрылғылар қосылады(өшіріледі). Шуп корпусының ілінген жағдайында
шарик катушкалар арасында орналасады және генератордың тербелуін жояды.
Бірақ ондай датчиктер жүктің ірі бөлшектеріне сезімтал болады.
Ірі бөлшекті жүкке электрлік бункердің әртүрлі деңгейлерінде ілінген,
ауыспалы кедергі деңгейімен жалғасқан электродтардан тұратын, электронды
немесе магнитті ұшқын түзілуден қорғалған тоқ күшейткіші бар датчиктер
тұрақты келеді. Ең сенімдісі жүктің механикалық әсер етуін керек етпейтін
фотоэлектрлік және радиациалық деңгей көрсеткіштер.
Фотоэлектрлік датчиктерде бункердің бір жағында орналасқан лапмадан
түскен жарық бункердің екінші жағында орналасқан фотоэлементке түседі; бұл
кезде түзілген тоқ күшейткіш арқылы контактыларды ажыратып тұрған реле
якорына тоқ береді. Егер жүк шамнан түскен жарықты үзсе бункердің қарама
қарсы жағында орналасқан фотоэлементтегі тоқ үзіледі, контакттар жабылып,
оның әсерінен бункерде қызмет істейтін сәйкес механизмдер қосылып
өшіріледі.
Шаң түзетін жүгі бар бункерлердефотодатчиктер жұмысы сенімсіз, өйткені
жарық сәулесі шаңмен үзілуі мүмкін.
Фотоэлектрлік датчикке қарағанда радиациялық датчиктер жұмысы
сенімдірек. Гамма сәулелегіштерден гамма индикаторға жіберілген жіңішке ,
дәл гамма –сәулелер шоғырына датчик деңгейінде пайда болған жүктің тек
белгілі бір қалыңдығы кедергі бола алады. Сәулені қабылдағыштар Гейгер –
Мюллер санағыштарынан, электронды күшейткіштерден, ауыстырғыш,
электромагнитті реле және белгі берушімен құралған; бағытталған гамма
–сәулелерді тығыз жүк қиғанда гамма сәулеленудің энергиясы өзгереді де
индикаторға әсері азаяды.
Жүк тиеуді бақылау үшін конвейерлі таразылар арқылы жүкті өлшеуді де
қолданады, оның көрсеткіші бойынша конвейерді немесе жүк әкелгішті белгілі
бір жүк мөлшері өткен соң өшіреді.
87 суретте жүктің берілген ағымын автоматты бақылайтын жук әкелгіш
жобасы берілген. Жук әкелгіш бункер патрубыгынан , вибрациялық
қамтамасыздандырғыштан 2, қысқа жолақты біржағы шарнирлі жалғасқан ,
келесі жағынан таразылы магнитті датчикке тірелген 5. таразылы конвейерден
3 тұрады. Тарзылы конвейерге берілу реттелетін электромагнитті дірілдеуіш
қамтамасыздандырғыш арқылы жүзеге асады. Датчиктен сигнал дірілдеуіш
қамтамасыздандырғыш электромагнитін қамтамасыз ететін тоқты реттейтін
құрылғыға беріледі 6.
Егер жүйелерде есептеуіш машиналар жұмыс істесе, бункерлі құрылғылары
бар жүк көтеру-тасымалдау жүйелерінде сол машинаның программасын қолданған
жөн.
Қазіргі кезде бункерлер тобынан біреуін жүк толтыру үшін таңдап алатын
, үрдіс үстінде программамен коррекцияланатын схемалар жасалған.
Дәріс 13,14
ВАГОНДЫ- ЖӘНЕ АВТОМОБИЛДЫ ЖҮК АУДАРҒЫШТАР ЖӘНЕ ИНЕРЦИОНДЫ ТҮСІРГІШТЕР
Дәріс жоспары
1. Вагонды жүк аударғыштар
2. Автомобилды жүк аударғыштар – түсіргіштер
3. Инерционды вагонды жүк түсіргіштер
1. Вагонды жүк аударғыштар
Жүкті оранласуын бұру арқылы вагоннан жүкті түсіретін машиналарды
вагонды төңкергіштер деп атайды. Төңкеретін вагонға берілетін қозғалыс
түріне қаарй вагонтөңкергіштертерді роторлы немесе айланбалы, бүйірлік,
башенді, артқы және комбинирленген деп бөледі. Роторлы стационарлы
вагонтөңкергіштер көмір, кен және басқа да себілгіш жүктерді төрт, алты
және сегіз ості колеясы 1520 мм жартылай вагондардан түсіру үшін қолданады.
Роторлы вагонтөңкергіш ВРС-125 ротордан 3, люлка 1, вертикалты тартуда
орналасқан көпір-платформалар 2 , тіреуіш роликтердег5 , вагонтөңкергіш
роторы айналуын әкелгіштен 9 құралған. Ротор бір бірімен ұзынына бойы
құбырлы фермалармен және вибратор 6 жалғасқан жоғарғы балкалармен
байланысқан төрт сақиналы дискіден тұрады. Осы төрт дискінің әрбіреуі
айналмалы бандаждармен 4 екі қосроликті тепе-теңдікті тіреуішке тіреледі.
Бандаждардың жанында дискіге тісті бекітілген.
Роторда екі люлька (аспа бесігі ) орналасқан, оның негізгі бөлігі
иілгіш пішінді болып келеді. Әрбіп люлькада көлденең үйілімді қабырғасы
бар, оның жуандығы 0,1м және резинкелі тақташамен қапталған. Екі люлька бір
– бірімен орташа үйілімді қабырғамен жалғасады.
Мост аспа бесікке тартылыспен ілінген. Ол ротор бұрылғанда аспалы
бесіктің қабырғасына жартылай вагонның үйілуіне қамтамасыз етеді. Осындағы
тартылысқа түсірілген материалды өлшеуге арналған тензометрлік датчик
қарастырылған.
Үйілгіш екі электродвигательден тұрады, оның әрбіреуінің қуаттылығы
48кВт.
Бастапқы уақытта ротор бұрылысы көлденең бағытпен, яғни үйілу
қабырғасына бүйір қабырғасы тірелгенге дейін алмастырылады. Тартылыс
күшінің әсерінең люлька қисық сызықты кесуге бағытталады.
Ротордың бұрылу бұрышы 170˚. Аударылым жағдайында жартылай вагон
үйілу қабырғасы мен дүрілдеткішке сүйенеді. Дүрілдетеіш қосылған уақытта
жартылай вагон ішінде жүктің қалдығынан тазарту басталады. Қауіпсіздік
үшін, қуаттылығы 90 кН аспау керек. Вагон аударылымда 3 дүрілдеткіш
орнпласқан, двигатель қуаттылығы 11 кВт.
Төрт немесе алты осьті - 30 жартылай вагондар және сегіз осьті – 25
вагон аударылым өнделді. Вагон аударылымның жалпы массасы 220 т.
Екі роторлы вагон аударылым өңделді. Олар екі жартылай вагонды ( жүк
көтеогіштігі 60т немесе 93т-дан біреу ) және бір 125т жартылай вагон.
Мосттың ішкі жағындағы астынғы балкада рельстер салынған. Осы жерде
жартылай вагонды ротор түсіру орнына барады. Ротор осі теміржол осімен
қатарлас келеді. Жартылай вагоннаң жүкті түсіру үшін ротор рельс бойымен
160˚ бұрышпен бұрылады, материал жартылай вагоннаң түсірілгеннең кейін,
бастапқы орнына қайта оралады.
Төрт, алты және сегіз ості жартылай вагонды мостыда аударылымы
қозғалмалы роторлы вагон бар. Оның балкасындағы роторлы арба, балансты
дөңгелекті тірекке тірелу арқылы қозғалады. Двигательдің жалпы қуаттылығы
450кВт, массасы 716т.
Бүйірлі көтермелі – бұрылыс вагон ауытқуы – стационарлы (89-сур.а )және
қозғалмалы (89-сур.б ). Оларды төрт, алты, сегіз ості вагоннан көмірді
түсіру үшін қолданылады. Осы вагон ауытқуында дөңгелетуге арналған жартылай
вагоннан жүкті арнайы люлькасы бар консольға түсіреді. Ол бұрыш пішіндес
және ротордың айналу осінең төмен жағында орналасқан. Сондықтан ротор 170-
175˚ бұрылғанда, вагон жер бетінең 7м биіктікте жүкті түсіреді.
Ротордың айналым жиілігі 0,73мин, яғни ол 1сағ ішінде 20 жартылай
вагонды түсіреді. Екі двигатель приводының қуаттылығы 100кВт.
Башенді вагон аударылымы көбіне қозғалмалы болады (89-
сур.в,үстінгі). Олар металлургиялық заводта кен ауласында орналасқан және
кен мен көмірді төрт және алты ості жартылай вагоннаң түсіруге қызмет
етеді.
Мұңара үстінде жүк арба орналасқан, онда көтеру, аудару люлькамен
жартылай вагон, төгуге арналған арқан системасымен қамтамасыз етілген.
Люльканың бұрылу бұрышы 160˚. Сағатына 20 вагонаударылымын өңдейді. Арнайы
арба итергішпен жартылай вагонды люлькаға дөңгелету жылдамдығы 90м/мин.
Электродвигательдің жалпы қуаттылығы 530кВт. Вагонаударылым массасы 667т.
Жартылай вагонның бүйір қабырғасын жүк кесектерінең бұзылмауынаң
сақтау үшін, кейбір заводта сақтандырғыш қауқан орналастырылады. Ол арнайы
жүк арбамен вагон бортынан түсірілген жүктің алдына қойылады.
Қозғалмалы бүйірлі платформааударылымды платформаны түсіру теміржол
бойымен немесе бір жағында 1520мм жүзеге асады.
Жүгі бар платформа арнайы тірелгіштерімен аударылым платформасына
бекітіледі.
АҚШ-та аралас вагонаударылымды – жабық вагондардан бидай мен көмірді
түсіруге қолданылады. Бұндай вагон алдымен платформаға бекітіліп, өзінең
тігінең содан кейін көлденең айналдырылады.
Вагонды түсіру 6-8мин құрайды. Аралас вагон аударылымы Онтүстік
Уралмашзаводында жабық вагондардан көмір түсіруге арналған Үндістандағы
металлургиялық заводта құрылған.
2. Аудару – түсіру көлігі.
Ара – қашықтықта төгілмелі жүкті тасымалдауға самосвалдар,
автопоездер, борты бар көліктер қолданылады. Бортты көліктер мен
автопоезден жүкті түсіру арнайы көлік түсірілімдегі прицептің немесе
көліктің артқы немесе жанындағы бортқа иілу жолымен қабылдау бункеріне
төгіледі.
Қазіргі уақытта стационарлы көлік түсірілім гидравликалық иілуімен
платформа қамтамасыз етілген. Онымен бортты автокөліктер мен автопоездер
қолданылады. Олар өтпелі және тупикті болады.
Біршама жетілдірілген болып – көліктүсіргіш саналады. Олар жеке
автокөліктерді және жартылай прицепі бар тартылыс көлігіндегі автопоездерді
түсіруге арналған.
90-суретте ПГА – 25М көлік түсіргіші көрсетілген. Ол бүкіл
операцияларды орындайды. Жүк түсіргіштің платформасы өтпелі, ол екі
жартыдан тұрады. Оның біреуі кіші платформа (90-сур.а ) ол жеке көліктерді
түсіруге арналған.
Екі жарты бірігіп, үлкен платформаны құрайды және массасы 20т-ға
дейінгі автопоезді жүкті түсіреді.
Кіші платформа қисаюы екі гидравликалық поршеньді цилиндрмен іске
асады. Кіші платформа қисаюы 23с, ал үлкені 65с. Екі платформаның түсірілім
уақыты 15-25с. Электродвигатель қуаттылығы 22кВт. Дистанционды басқарумен
жүзеге асады.
БПШФ – 2М көлік түсіргіші де жеке көліктер мен шыңжырсыз
автопоездерді түсіреді. Түсіру конструкциясы геометрикалық ортасының
айналасында платформа бір жақ жаңға қисаюы арқылы жүзеге асады. Ол
автокөліктің және прицептің шыңжырынан өтетін оске сәйкес келеді.
Автокөліктен бидай түсіру 1,5-2мин, көлік пен прицеп құрамындағы автопоезд
– 3-4мин түсіруді қамтамасыз етеді.
Көліктің платформаға кіргеннең кейін көтерілімді привод қосылып,
платформадағы көліктің бүйір борты ашылып, қисаю жағдайын қабылдайды.
Көліктің 35˚ –тан жоғары қисаюынаң ауытқу немесе аударылып кетпеуі үшін
көліктің дөңгелегіне арнайы тіректер қойылады. Көліктен жүкті түсіру кем
дегенде 2мин, көлік пен прицеп құрамындағы автопоездер – 4мин алады. Көлік
пен прицептің жалпы тиеу массасы-10т. Көліктүсіргіш ( 91-сур ) ДТ-75
трактор базасында құрылған. Трактордың алдында бульдозер орналасуы мүмкін.
Ол жүк көтергіште арнайы екі конструкциясымен жасалынған.
91 сурет. Қозғалмалы автомобильді түсіргіш.
3. Инерциялы вагонды түсіретін машиналар
Инерциялы вагонды түсіретін машиналарға, жұмыстың үрдісі барысында
түсірілетін вагонның шанағындағы жүктің жаңғы қабырғалардан есікке орын
ауыстыруы белгілі бір амплитудада және толқын жиілігі кезінде жүктің
бөлшектерінде пайда болатын, инерциялық күштің көмегімен жүзеге асатын
машиналарды жатқызады. Вагон түсіру жағына қарай біраз қисайып тұрады.
ВНИИЖТ-пен құрастырылған және өндірісте ИРМ-7 индексімен шғарылған
көпірлі типтегі инерциялы вагонды түсіретін машинада мыналар бар: астыңғы
рамаға 7 бекітілген және негіз болып қызмет атқаратын, шанирлі тірек
түйінін құрайтын пружиналардың комплектісіне 5 және еңкейтілген рычагты-
балансирлердің 6 екі жағына тірелген көпірлі-платформасы 4 болады; көпірде
ұзындығы 1520мм болатын рельстік жол салынған, оның бір рельсінің биіктігі
екіншісінен 265мм үлкен болып келеді, ол вагонның жүкті төгу жағына 100-қа
қисайып тұруына мүмкіндік береді; көпірдің ортанғы жағында орналасқан
толқулардың пайда болуын қамтамасыз ететін дебаланстықұрылғысы болады 8;
көпірді ортаңғы жағдайда ұстайтын төрт стабилизатор 3 болады; қозғалысының
винттік механизмі бар екі қозғалмалы қысқыш тірегі 2 болад; электро және
гидро құрылғылары болады 14,15, приводымен 16; оқшауланған орында 13
орналасқан басқару пульті 12 болады. дәнді жүктерді түсіру үшін қысу
плиткасы бар 9 қалқан қарастырылған және оның бағыттауыш бойынша вагон
бойымен қозғалу механизмі де 11 қарастырылған.
Қысу-тіректерінің көмегімен вагон машинаның көпірінде авто тіркеу
басына жақсы бекітеді. Жұмыс істемеген жағдайда тіректер басқа жаққа алып
тасталынады.
Түсірілетін жүкті қабылдау үшін түсіру жағына шиберлі қақпақпен
бекітілген 3 шығару тесігі бар қабылдағыш бункермен жабдықталады. Бұл
тесіктер арқылы жүк бункер астындағы конвейерге беріледі және одан әрі
қарай конвейерлер арқылы көпірлерге және қойма бункерлеріне жіберіледі.
Жүктің вагон ішінде есікке қарай орын ауыстыруы үшін қозғалысты
болдыратын инерция күші вагонның еденіне қарағанда қозғалыстың кедергі
күштерінен үлкен болу керек.
Жүктің инерция күшінің әсерінен еден бойымен сырғанауы мына шарттарға
байланысты болады:
mijxi > mi (g±iyi) focos β
немесе
jxi > (g±iy) fo cos β,
және жүктің вагонның еденімен көлденең сырғанауы жасаушы күштердің
ауырлығының әсерінен және еденнің параллельді еңіс бетінің инерция
күштерінің әсерінен болады:
P=mi (g±iyi)sin β,
мұндағы,
mi - жүк бөлшектерінің массасы;
jxi және jit - вагон еденінің үдеу нүктесін горизонталь және вертикаль
құраушысы;
g - еркін құлау үдеуі;
fa - тыныштық жағдайында жүктің вагон еденіне үйкеліс коэффициенті;
β - вагон еденінің көлденең еңісінің бүрышы;
fomi(g±jyi) cos β - еденнің бетіне жүктің бөлшегінің ұйкеліс күші.
Еден бетінің еңісін есептей отырып, жүктің бос бөлшектерінің
қозғалысына әсері тиіп отырады және бағыты бойынша күшпен бірдей әсерде
болады:
R=P2+(miixt)2 ≥ mi(g±iyi) fo cos β,
мұннан мынаны аламыз
ixi > (g±ixi) fo2cos2 β-sin2 β.
Теңсіздікте көрініп тұрғандай iyi ауырлық күшінің үдеуімен бағыттас
әсер еткен кезде және жүктің вагон еденіне түсіретін күшін ауырлық үдеуінің
арттырған кезінде, онда жүктің жылжуы үшін iyi ауырлық үдеуіне қарсы әсер
еткен кезіндегіден гөрі көлденең үдеудің мәні үлкен болу керек.
“Вагон-көпір” жүйесіндегі тербелістер кезінде үдеудің әрбір бағыты
екі рет өзгеріп отырады. Инерциялық машинаның тербелістерінің кинематикалық
схемасы мынандай:
вагон еденінің қандай да бір нүктесі жүйенің көлденең қимасының
ортасына жақындағанда, үдеудің түзу құраушысы бұл нүктеде жоғарыға түзу
бағытталады және вагонның еденіне жүк бөлшектерінің түсірген қысымы
жоғарлайды. Сондықтан жүктің жылжуы қиындатылады және бөлшектер жүкпен
бірге вагонның ортасына қарай қозғалады. Жүктің бөлшектері еденнен неғұрлым
үлкен болған сайын, жерде жатқан бөлшектерге қарағанда олар қозғалысқа
жағымды жағдайда болады. Сондықтан жүктің түсуі үшін ең аз үдеудің мәні
вагон еденінің ортаңғы бөлігінде жүк бөлшектерінің сырғанау жағдайынан
анықталлады:
jxi > gfo
ИРМ ВНИИЖТ инерциялық машинасының өлшемдерінің толық есептеулері [11]-
де көрсетілген.
Вагонды түсіру технологиясы келесідей. Вагондар түсірілу үшін қатар
бойынша беріледі. Сыртқы рельстердің біреуінің ақырындап үдеуінің арқасында
машиналар көлденең еңіске ие болып, машинадан 15м қашықтықта еңіс 100
жетеді және бірінші вагон мостқа келеді және масстың ортасына орнатылады,
ал басқа вагондар 5-10м артқа шегеріледі.
Оператор двигательдің винттік механизмдерін қосады, олар рельс аралық
жерден шығады, вагонға келеді және оны орталықтандырады, соңғы өшірулер
қосадды және тіреулердің электродвигательдері тоқтайды, бұл уақытта пультта
“тіреулер вгонда” деген сигналды лампа жанады. Бір уақытта гидро жүйе
қосылады және тіреулер қысылады, вагонның авто қысқыш құралдарының
пружиналық аппараттары жұмыстан шығарылады және стабилизаторлар алынады,
пультта “вагон қысылды” және “стабилизаторлар алынды” деген жасыл лампалар
жанады. Насосты станциялардың приводтары қосылады.
Жеңіл себілетін жүктерді түсіру басында өз бетімен жүзеге асады. 70-80с
ішінде вагоннан дәнді-дақылдың 15-19т өз бетімен түсіреді. Осыдан кейін
оператор толқуларды тудыратын приводтың негізгі двигателін қосады.
Приводтың 85-90 айналым/минутқа дейін жетуі 6-8с болады, және дәнді –дақыл
қабылдағыш бункерге есіктік тесіктен аға бастайды. Жүктің массасы азайған
сайын жиілік пен амплитуда да үлкейе бастайды. Түсірудің соңында тербеліс
жиілігі минутына 118-124-ті, ал амплитуда 65-70мм құрай бастайды. 4,5-5мин
кейін дебалансты приводтың жұмысынан кейін вагон жүктен босатылады және ары
қарай вагонды тазартуды талап етпейді. Төрт осьті вагонның жүкті түсіру
уақыты 10-12мин құрайды.
15 дәріс
АСПАЛЫ МОНОРЕЛЬСТІ ҚҰРАЛДАР ЖӘНЕ АРҚАН АРҚЫЛЫ ЖҮРЕТІН ЖОЛДАР
Дәріс жоспары
1. Аспалы монорельсті құралдар
2. Арқан арқылы жүретін жолдар
Жабық қоймаларда немесе орыны аз жерде ашық алаңдарда жүктерді
тасымалдау ұшін аспалы монорельсті құралдар қолданылады.
Мұндай құралдарда рельстік жол арнайы кронштейндерде немесе жабу
құрылғысына бекітіледі. Рельстік жол бойынша штабельдің үстімен жүгі бар
тіркемелер орын ауыстырады. Егер әрбір тіркеме электродвигательмен іске
қосылса, онда мұндай құралдар электрлі аспалы жолдар деп аталады. Мұндай
жолдар 10-500м қашықтықта жүктің орнын ауыстыру кезінде қолданылады.
Аспалы құралдық тіркемелерімен олардың орын ауыстыруын жолдарының
астындағы қоймаларға қызмет көрсетіледі. Сондықтан, егер аспалы жол
қойманың үлкен аумағына қызмет көрсету керек болса, онда жолдардың
бұтақталған жүйелері қолданылады. Мұндай құралдар қымбат тұрады және үлкен
жылдамдықта қозғала алмайды.
Жолдық механизмге даналық жүктерді әкелу және көтеру үшін тіркемелерді
көтеріп әкеледі және олардың грейферлермен, электромагниттармен және т. б.
алу құралдарымен жабдықталады.
Тіркемелердің қозғалуы үшін тірек беті болып аспалы жолдардың үстіңгі
немесе астыңғы белдеулер қоланылады, сондықтан тіркемелердің жүруін астыңғы
және үстіңгі белдеулерге бөледі.
Мұндай жолдардың кемшілігі ол, айналыс жолдары кезінде, үлкен жылдамдық
кезінде жүгі бар тіркеме қозғала бастайды, бұл рельстен тіркеменің
дөңгелегінің шығып кетуіне әкелуі мүмкін.
Астыңғы белдеумен жүретін аспалы құралдарды жұмыста қолдануда ыңғайлы.
Рельстерді көлденең орналастырады.
Астыңғы белдеу бойынша жүру аспалы жолдағы қисықтардың радиусы 1,5м аз
болмауы керек және үстіңгі жол бойынша 2,5-3м аз болмауы керек, себебі кіші
радиустардың қисықтары бойынша тіркемелердің жүруі кезінде қозғалысқа
қарсылығы өседі және дөңгелектердің тежелуі болады, ал жоғарғы белдеу
бойынша жүру жолдарында рельстердің тіркемелердің түсіп кетуі мүмкін.
Жүкті көтеру және орнын ауыстыруы аспалы құрылғылар көп пайдаланады.
Бір рельсті аспалы құрылғылардың ыңғайлылығы, қозмалылығы және қойма
ауданын жақсы қолдану болып табылады.
Бірақ аспалы жолдардың құрылғылары қымбат және құрылуы қиын болып
келеді.
93 сурет. Электрлі тартуы бар аспалы рельсті жолдар
Жалпы құрылымы көрсетілген. Двигательге тоқалғыштың көмегімен электр
энергиясы беріледі 2, оның қозғалысынан редуктордан 3 тартқыш тіркеменің 4
пневмодөңгелегіне барады. Пневмодөңгелек рельтің астыңғы жағына жабысып
тұрады 5, ол тартқыш дөңгелек болып табылады. Аспалы жолдың жүктік вагоны 6
екі тіркемеден тұрады, оларға вагонның шанағын алып жүретін авто бірігуі
бар рессорларға шарнирлі хребті білік 8 ілініп тұр. Вагонды түсіру жандағы
люктардан жүзеге асырылады. Вагонның түсіру орнына келген кезінде жабылатын
қақпақтардың роликтары бағыттаушы шиналар бойынша жүреді және люктардың
қақпақтары аздап ашылады, ал тиелгеннен кейін жабылады. Жүктің түріне және
түсіру жағдайына байланысты вагонның басқа шанағы қолданылуы мүмкін.
Мұнда
n – тельферлер, арбашалардың жалпы саны,
Gгр – бір айналымда тасымалданатын жүк көлемі
[pic]
С – арбашалардың бір сағатта жасайтын айналымдары.
Мұнда
Электр құрылғысының тартылыс күші
W – қозғалысқа қарсы күштің жалпы коэффициенті немесе тартылыстың
коэффициенті.
[pic]
Мұнда
( - қозғалыс жылдамдығы, м/с
( - қозғалтқыштың коэффициенті.
Аспалы арқанды жолдар
Аспалы арқанды жолдардың негізгі екі жүйесі бар:
-екі арқанды, яғни аспалы арбашалар жүретін қозғалмайтын рельс қызметін
атқаратын тасымалдағыш арқан және шексіз тартушы арқанмен қозғалысқа
келтірілетін түрі;
-жалғыз арқанды, мұнда бір арқан екі қызметті, тасымалдау және
қозғалысқа келтіруді, атқарады.
Бірқатар артықшылықтарына байланысты екі арқанды жүйелер кең таралған.
Екі канатты ілінген жолдар жалғыз арқандыдан құрылысы бойынша күрделірек
келеді, бірақ жұмысы өнімді және үлкен жүктерді көтере алады, сонымен қатар
тірегіштердің арасын алыстатуға мүмкіндік береді.
Екі арқанды аспалы жолдар келесі бөліктерден құралады: арбашалар 5
қозғалысы іске асырылатын тасымалдағыш қозғалмайтын жолдар 6, ол арқандар
бір жағынан қозғалыссыз етіліп анкерлермен бекітілген,екінші жағынан
тартпалы арқандар және жүк 2 арқылы тартылады; шексіз қозғалыстағы арқан 7
, оған жалғасушы аппараттар арқылы автоматты түрде арбашалар бекітіледі;
бұл арқан қозғалысты аяққы бекетте орналасқан қозғалтқыштан 10 алады, басқа
бекетте арқан қарсы жүк әсерінде болатын жүкті тартылу құрылғысының шкифын
айналып өтеді, әкелгіш және тартушы арқанды ұстайтын тіреуіш 3, біреуі
әкелгіш ,біреуі тартушы болып табылатын 9, жүкті алатын және түсіретін
бекеттер.
Жүкті алатын бекетте арба қатты рельс 8 арқылы қозғалады және негізгі
арқаннан автоматты түрде өшіріледі. Арбаны жүкпен толтырғаннан кейін ол
қатты рельс арқылы тасымалдағыш арқанға қарай итеріледі, онда ол автоматты
түрде негізгі арқаны арқылы қысқышқа алынып, жүкті түсіретін бекетке қарай
жіберіледі. Арбаларды әдетте кузовты төңкеру арқылы босатады. Тасымалдаушы
болат канаттар үш түрлі болады:
- жабық;
- жартылай жабық;
- ашық спиральды.
Жабық канаттар беті вагонетка жүгірмектері қозғалысы үшін тегіс етіліп
істелінген және олар ұтымды және тиімді болып келеді.
Екі арқанды айланбалы жолдар үшін арбашалардың жүк көтерудегі
техникалық өнімділігі 0,250-ден 1,800 тоннаға дейін және 2,5 м/с қозғалыс
жылдамдығына 20 дан 300 т/сағ., жалғыз арқанды жолдар үшін вагонеткалардың
жүк көтергіштігі 2,5 -9 т болғанда 20-175 т/ сағ.құрайды. Келешекте
техникалық өнімділігі 500-1000 т/сағ.болатын арқанды жолдар қолдану
көзделуде.
Жалғыз және екі арқанды жолдардың өнімділігі 1 сағатта тасымалданатын
вагонеткалар саны және вагонеткаға салынатын пайдалы жүктің тоннамен
алынған массасымен анықтылыды.
3.ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР
а) практикалық (семинарлық) сабақ құрылымы:
Практикалық (семинарлық) сабақ1. Автокөлік жолдарының
автомобилизация процесіндегі ролі.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1)Кіріспе
2) Автокөлік жолдарының автомобилизация процесіндегі ролі.
Сабақтың мақсаты:автокөлік жолдарының қоғамдағы ролі және
мәні туралы студенттер білімін тексеру.
Қорытынды(контрольные) сұрақ:
1.Автокөлік магистральдарының қоғамдағы ролі. Рефераттар.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М.Транспорт, 1981 г. 93 с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М.Транспорт, 1984 г. 318
с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М.Транспорт, 1983 г. 56 с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 2. Жолдың транспортты-тасымалдау
көрсеткіштері
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Автожолдардың транспортты-эксплуатациялық көрсеткіштерінің негізі.
2.Негізгі түсініктер және анықтамалар.
Сабақ мақсаты:негізгі түсініктер және анықтамалар жайында
студенттердің білімін тексеру. Ауызша сұрау.
Қорытынды сұрақтар:
1.Транспортты-тасымалдау автожолдар көрсеткіштерін қайта есептеу
2.Анықтама беру:
• Есептеу жылдамдығы
• Есептеу жүктемесі
• Көпір көлемі
• Өткізу қабілеті
• Жолдың тасымалдау қабілеті
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 3. Қала көшелерінің және автокөлік
жолдарының классификациясы. Жолдың ортақ тораптары классификациясы.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. Автокөлік жолдарының және қала көшелерінің классификациясы.
2. Жолдың ортақ тораптары классификациясы.
Сабақтың мақсаты: өткен тақырып бойынша студенттер білімін
тексеру.
Қорытынды сұрақтар:
Анықтама беру
• Өткізу қабілеті
• Жолдың тасымалдау қабілеті
• Бірінші типтегі жылдамдық жолдары
• Екінші типтегі жылдамдық жолдары
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 4. Қала көшелерінің, жолдарының және
қала сыртындағы автокөлік жолдарының элементтері.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Қала жолдарының элементтері
2.Қала сырты жолдарының элементтері
Сабақтың мақсаты: ақпараттың жариялану әдістері бойынша
студенттер білімін тексеру.
Қорытынды сұрақтар:
1.Қала жолдарының элементтерін қайта есептеу.
2.Қала сырты автокөлік жолдарының элементтері
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 5. Жол қабаттарының конструкциясы.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Жол қабаттарының конструкциясы
2.Асфальтобетонды жабын
3.Монолитті бетон жабын
4.Дайын плиталар жабын
Сабақтың мақсаты: Алыс жолдар қабаттары бойынша студенттер
білімін тексеру.
Қорытынды сұрақтар:
1.“Асфальтобетонды жабын ” дегеніміз не?
2.Монолитті бетон және дайын плиталар жабыны
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 6. Автокөлік жолдарының инженерлік
құрылғылары.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. Автокөлік жолдарының инженерлік құрылғылары.
2.Белгі және көрсеткіштер түрлері және олардың мәндері.
Сабақтың мақсаты: автокөлік жолдарының құрылғылары және
олардың белгілері мен көрсеткіштері жайында студенттер білімін
тексеру.
Қорытынды сұрақтар:
1. Автокөлік жолдарының құрылғыларын қайта есептеу
2. Белгілер мен көрсеткіштер. Реферат...
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 7. Жабынның транспортты-
эксплуатационды мінездемесі
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. Жабынның транспортты-эксплуатационды мінездемесі
2.Жол сапасының жинақты мінездемесінің коэффиценті
Сабақтың мақсаты: жабын мінездемесі жайында студенттер
білімін тексеру
Қорытынды сұрақтар:
1.Мінездемелерді қайта есептеу
2.Комплексті мінездеме коэффиценті түсінігі
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 8. Жол қабаттарының беріктілігін
есептеу
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Жол қабаттарының беріктілігін есептеу
2.Қатты емес жол қабаттарының қабат қалыңдығын есептеу
3.Қатты қабаттарды есептеу
4. Қатты емес жол қабаттарының қабат қалыңдығын есептеу
Сабақтың мақсаты: Жол қабаттарының беріктілігін есептеу
Қорытынды сұрақтар: Берілген формулалар бойынша студенттер
білімін тексеру
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 9. Жолдың жоспарының элементтері
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. Жолдың жоспарының элементтері
2. Жолдың (элементы продольного профиля дороги) элементтері
3. Профиль және жоспар элементтеріне талаптар.
Сабақтың мақсаты: Жолдың жоспарының құрылуы.
Қорытынды сұрақтар:
1.Жол жоспарының басты белгілерін қайта есептеу
2.Жолдың продольного профиля-ң элементтерін қайта есептеу
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 10. Жол қабаттарының ұзаққа шыдау
шарттары мен жұмыс қабілеттілігінің бүліну себептері.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. Жол қабаттарының ұзаққа шыдау шарттары мен жұмысқа
дайындығының бүліну
себептері.
2. Жол жабынының қызмет көрсету мерзімі.
3. Жолдың толық жұмысқа дайындығы
Сабақтың мақсаты: Жол жабының қызмет көрсету уақыты түсінігі
және оны қайта қалпына келтіру шаралары.
Қорытынды сұрақтар:
1.Жол жабынының қызмет көрсету уақыты дегеніміз не?
2.Жолдың жабынының бүліну себептері
3.Жол жабынын жөндеу және қалпына келтіру бойынша шаралар.
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 11. Жол белгілерінің түрлері және
оның анықтамасы
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. Жол белгілерінің түрлері және оның анықтамасы
2. Бағдаршамды сигнал беру
3. Жол қаршаулары.
Сабақтың мақсаты: Жол белгілерінің түрлерін меңгеру.
Қортынды сұрақтар:
1.Бағдаршамды сигнал беру түсінігі
2.Жол қоршаулары
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 12. Жолаушылар мен жүргізушіге
арналған комплексті қызмет көрсету және демалу орындары. Жолдарды
жарықтандыру және қамсыздандыру.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Жолаушылар мен жүргізушіге арналған комплексті қызмет көрсету
және демалу орындары.
2. Хабарламаның жаяу жүргінші жолы
Сабақтың мақсаты: Жол және жолды жарықтандыру ұғымы, олардың
магистраль жұмыстарындағы рольі.
Қорытынды сұрақтар:
1. Демалу орындарын санау
2. Жаяу жолаушы жолы, олардың түрлері және құрылымы.
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 13. Байланысу құралдары. Автожолдарды
қайта құру және өндеу бөлімдерінің құрылғылары.
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Байланыс құралдары.
2. Автожолдарды қайта құру және өндеу бөлімдерінің құрылғылары.
Сабақтың мақсаты: Автожолдарды қайта құру және өңдеу
бөлімдерінің құрылғыларына анықтама беру.
Қорытынды сұрақтар:
1.Санау
• Байланысу құралдары
• Автожолдарды қайта құру және өндеу бөлімдерінің құрылғылары.
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 14. --------------------
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1. --------------------
2. Бірпанельді немесе екіпанельді, көппролетты биіктіктер
3. Қар тоқтату
Сабақтың мақсаты: Қысқы автожолдардың құрамы туралы жариялау.
Қорытынды сұрақтар:
1. Қысқы жолдар (для зимнего содержания дороги) үшін шаралар.
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
Практикалық (семинарлық) сабақ 15.Автокөлік жолдарын көгалдандыру
Практикалық (семинарлық) сабақ мазмұны:
1.Автокөлік жолдарын көгалдандыру
2.Жолдың көгалдануының жалпы талаптары. Реферат
Сабақтың мақсаты: студенттерге жолды көгалдандыру шараларын
өзбетінше таңдауға мүмкіндік беру
Қорытынды сұрақтар:
Ұсынылған әдебиет:
1.Варелопупо Г.А. Организация движения и перевозок на городском
пассажирском транспорте М. Транспорт, 1981 г. 93с.
2.Краткий автомобильный справочник (НИИАТ) М. Транспорт, 1984 г.
318с.
3.Устав автомобильного транспорта РСФСР М. Транспорт, 1983 г. 56с.
4.Студенттің өздік жұмысы
4.1. Студенттің өздік жұмысын ұйымдастыру туралы әдістемелік
кеңестер
СӨЖ ұй жұмысы түрінде орындалады және жазбаша түрде өздік
жұмысқа
арналған жеке дәптерге немесе А4 форматы түріндегі бетке
сәйкесінше құрылымға және студенттердің өздік жұмысын толтыруы
тұрақты бекітілген талаптар бойынша жүзеге асырылады. Жұмысты келесі
тапсырманың уақыты келгенше тапсырып үлгеру керек.
Студенттің өздік жұмысы (СӨЖ) реферат түрінде болады және
құрылымға сай бекітілген талаптар стандартына сәйкес толтырылады.
Өздік жұмысын бақылау мына түрде болады:
− орындалған жұмыстың презентациялары;
− өз бетімен оқыған тақырыпқа баяндама;
− СӨЖ өткізу уақытында немесе аудиториялық сабақ кезінде
ауызша шұғыл-сұрау;
− жазбаша орындалған үй жұмысын қорғау.
Өздік жұмысының нәтижесін көрсетпеген студент қортынды
аттестацияға жіберілмейді.
Өз бетімен меңгерген материал, мұғалімнің көмегімен
меңгерілген материал қатарында қорытынды бақылауға шығарылады.
Ескерту: Семестрде жақсы баға алу үшін барлық тапсырмаларды 3күн
қалғанда орындағаннан гөрі уақытында орындау қажет, бірақ тапсырманы
берілген уақыттан кешіктіріп орындаған студенттер үшін балдары
есептелмейді.
4.2. Студенттер білімінің ағымдағы және кіріспе бақылау үшін
рефераттар тізімі (тесттер, колоквиумдар сұрағы т.б.) және т.б.
• Үздіксіз әрекеттегі механикалық тиеушілер мен түсірушілер
• Классификациясы, міндеті, құрылғысы
• Циклдық әрекеттегі механикалық тиеушілер мен түсірушілер
• Циклдық әрекеттегі механикалық тиеушілердің классификациясы, міндеті және
құрылғысы
• Механикалық арбалар, тиеушілер, автомобильтүсірушулер
• Аспалы монорелстік құрылғылар және канаттық жолдар
• Себілмелі жүктер үшін бункерлер, силостар және резервуарлар
• Бункерлерді толтыру мен босатуды автоматтандыруды басқару
• Механикалық автоматтандырылған қүректер
• Тез қоюланатын сұйық жүктерді ағызып жіберуге және жылытуға арналған
құрылғылар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz