Натюрморт қойылымын әсерлеу

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

                  Семей мемлекеттік педагогикалық институты

                      Психология-педагогика факультеті
                     Бейнелеу өнері және сызу кафедрасы













                                  ЖИВОПИСЬ

                      050120 «Кәсіптік білім» мамандығы

                        ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
























                                 Семей 2011



Құрастырған:                                 профессор Макаров Г.Е.


Бейнелеу өнері және сызу кафедрасы




«Бейнелеу өнері және сызу» кафедрасында бекітілді
Хаттама № ____     « ____» _________ 2011ж.

Кафедра меңгерушісі, п.ғ.к. _____________ Мырзаканов М.С.

Психология-педагогика факультетінің оқу -әдістемелік  кеңесінде  талқыланды.

Хаттама № ______       «______» ________ 2011ж.

Психология-педагогика факультетінің Ғылыми кеңесінде бекітілді.
Хаттама № ______       «______» ________ 2011ж.


Психология-педагогика факультетінің деканы,
ф.ғ.д., профессор _____________  Ердембеков Б.А.




























  ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

«Композиция»
   Кредит саны – 6;     270 сағат
   Өткізу орны: № 4 корпус, ауд. 15




   Оқу жоспарынан үзінді:
|Курс  |Семестр |Кредиттер  |Практикал|СОӨЖ    |СӨЖ   |Барлығы    |Бақылау    |
|      |        |саны       |ық       |        |      |           |түрі       |
|3     |5-6     |4          |60       |30      |90    |180        |емтихан    |
|4     |7       |2          |30       |15      |45    |90         |емтихан    |

МАЗМҰНЫ
1. Глоссарий
2. 1 курс.
3. Тәжірибелік жұмыстар тақырыбы және  әдістемелік нұсқаулар.
4. СӨЖ тапсырмаларының тақырыбы және әдістемелік нұсқаулар.
5. Негізгі әдебиет.

6. 2 курс.
7. Тәжірибелік жұмыстар тақырыбы және  әдістемелік нұсқаулар.
8. СӨЖ тапсырмаларының тақырыбы және әдістемелік нұсқаулар.
9. Негізгі әдебиет.

10. 3 курс.
11. Тәжірибелік жұмыстар тақырыбы және  әдістемелік нұсқаулар.
12. СӨЖ тапсырмаларының тақырыбы және әдістемелік нұсқаулар.
13. Негізгі әдебиет.
14. Қосымша әдебиет.

15. Білімді қайталауға және бекітуге арнал,ған сұрақтар.
16. Емтихан бағаның шарттары.












                            ПӘН БОЙЫНША ГЛОССАРИЙ


      АВТОПОРТРЕТ - өз портреті.  Суретшінің  өзін-өзі  салған  портреті  не
суреті. Автопортрет көбінесе айнаға қарап немесе еске сақтау, санада  ұстау,
елес әдісін қолдану тәсілдерімен салынуы мүмкін.
      АЙҚЫН СУРЕТ (БРОСКИЙ РИСУНОК)  –  көрушінің  көзіне  бірден  ілігетін,
айқын бейнеленген суретті айтамыз. Мұндай суреттерде  шебердің  қолы,  әдіс-
тәсілінің айқындылығы бірден көзге түседі.
      АКВАРЕЛЬ – «Акварель» деген атау латынның «aqua»  (су)  деген  сөзінен
шыққан.
      АҚИҚАТ, ШЫНДЫҚ, БОЛМЫС (ДЕЙСТВИТЕЛЬНОСТЬ)  –  қоршаған  орта  болмысы.
Натураның өзіне қарап сурет салу шындық, яғни қиял емес.
      АНАЛИЗ – талдау, бір нәрсені не  құбылысты  ойша  бөлшектерге,  құрама
бөліктер мен белгілерге бөлу. Мысалы, адам басының суретін салмастан  бұрын,
пішінді  ой  елегінен  өткізіп,  ойша  талдау  әрекетін  жасап,   оның   бас
бөліктерінің  бейне  бір  заттарға  салыстырмалы  түрде   ұқсатып,   мысалы:
геометриялық денелерге (куб, призма, шар, конус т.б.) байқау.
      АНТИКАЛЫҚ  (АНТИЧНЫЙ  лат.ANTIGVUS) – арғы, көне; көбінесе көне  грек,
көне Римнің қоғамдық құрылысы, көне антикалық  гипс  көшірмелерінен  суретке
салу бейнелеу өнеріне оқытудың ережесі мен әдістемесіне айналған.
      АНФАС (фр.ANFACE) – қарсы алдынан деген  мағынада.  Адамның  портретін
қарсы алдынан бетпе-бет бейнелеу. Өнерде де оқу процесінде  мұндай  жұмыстар
өте жиі кезігеді.
       АКАДЕМИЯЛЫҚ   СУРЕТ   –   академиялық   суреттің   суреттен   әйтпесе
суреттемеден айырмашылығы суретшінің натураны егжей-тегжейлі  талдап  салуы,
үлкен көлемдерге бөліктерді біріктіру арқылы бейнені толық зерттеп шығуы.
      АСИММЕТРИЯ – бір дененің, не бір заттың  біліктерінің  бір-біріне  сай
болмауы. Симметриядағыдай орта  сызықтың  екі  жағындағы  көріністің  бірдей
шықпауы.
      АКТИВИЗАЦИЯ (лат.ACTIVUS - АКТИВТЕНДІРУШІЛІК) (НАҚТЫ ІСТІ  ЖЫЛДАМДАТУ,
КҮШЕЙТУ) – сурет салу процесінде ерекше талпыныспен, әсерленгіштікпен  жұмыс
жүргізу.
      ӘУЕСҚОЙ - өнерпаздық, өз күшімен сурет салуды үйрену әрекеті.
       БИБЛИОГРАФИЯ  –  баспа  шығармаларының   көрсеткіштерін,   тізімдерін
құрастыру  тәсілдері  және  әдістері  жайында   ғылым   (кітаптардың   атын,
мазмұнын, авторын т.б. жазып отыру).
      БЮСТ – адамның кеуде  нұсқасының  суреті,  құйылған  мүсіндік  тұрпай.
Оқып-үйрену сабақтарында бюст салу міндетті тапсырмаларға жатады.
      ВИРТУОЗ (ит.VIRTUOSO) – асқан  шебер,  үздік  шыққан,  өнерлі.  Өнерде
шеберлік шыңына шыққандарды осылай атайды.
       ГАРМОНИЯ  (гр.HARMONIA)  –  үндестік,  үйлесім.   Мысалы,   алдыңызға
қойылған натюрморттағы заттар  жиынтығы  үйлесіп,  тұтастай  көз  қызығарлық
тартымды  көрініс  тудырса,  оны  біз  үйлесімді  деп   бағалаймыз.   Ондағы
заттардың формаларының және түстерінің сүйкімді  үйлесімділігі,  реңктерінің
үндестігі бәрі-бәрі «гармония» туғызады.
      ГРАФИКА (гр.GRAFIKA) – «жазамын», «суретке  саламын»  деген  сөздерден
шыққан. Ол-сурет салу өнері. Сурет салу өнерінің күллі  жиынтығын  «графика»
деп атайды. Суретте бейнелеу құралы сызық,  дақ  және  штрих  болып  келеді.
Мысалы, кітаптардағы суреттер «кітап графикасы» деп аталады.
      ДРАПИРОВКА – шаршалау, перделеу. Натюрморт  қойылымын  әсерлеу.  Сурет
өнерінде оқу жұмыстарында шаршалау  жиі  қолданылады.  Шаршалау  натюрмортта
заттар жиынтығын біртұтастыққа келтіру үшін өте қажет әдіс.
      ЖАРЫҚ ПЕН КӨЛЕҢКЕ – картинада жарық та, қою көлеңке де, жарық
көлеңкеге алмасар тұстарда жартылай көлеңке ұшырасады. Ол арқылы адамдар
мен заттардың көлемін, табиғат көрінісін, ауаның ұтымды бейнелеуге болады.
      ЖИВОПИСЬ ӨНЕРІ – суреттегі нәрсені өмірдегідей қып тірілте бейнелеу.
Живопись екіге бөлінеді: станоктік, монументтік. Суретші суретін мольберт,
станок деп аталады, тиянақ қондырылып, жақтауға керілген кенепке салады.
«Станоктік живопись» деп аталады. «Монументтік живопись» үйлердің ішкі
немесе сыртқы қабырғаларының өзіне салынған шығарма жатады.
ЕЛЕСТЕТУ, ҚИЯЛ ЕЛЕС (ВООБРАЖЕНИЕ) – қиялдау не көз алдына  алып  келу,  адам
бойына біткен ажырамас тамаша қасиет. Суретші  елестету  мен  қиялы  өнермен
тікелей ұштасып жатады. Ол оқыған  кітабының  желісіне  қиялдап  сурет  сала
алады.
      ИНТУИЦИЯ (лат.INTUERI) – қадала, үңіле қарау. 1) сезу,  түйсік  арқылы
білу;       2)  зерделік,  ғылыми-теориялық  білім  мен  алдыңғы  тәжірибеге
сүйену негізінде шындыққа жету.
      ҚАҒАЗ – алғаш рет қағаз екінші ғ. Қытайлар ойлап тапты деген пікір
бар. Қағаз жұқа, қалың, тегіс, бұдыр түрлері бар.Қарындаш пен акварель
бояуларымен сурет салу, ватман, жартылай ватман, деп аталатын қатты тығыз
қағаздар ыңғайлы. Қағаз өте бағалы түрлері арнаулы әдіспен тек күнге
қарағанда көрінетін ерекше өрнектер салынады. Ондай өрнек «су таңбалары»
деп аталады.
      ҚАРЫНДАШ – тас дәуіріндегі адам көмірді алып, тас қабырғаларғы сызып,
күнді қарындаш жарыққа келді. 18 ғасырда металл-қарындаштар пайда болды.
Қазіргі рейсфедер. Металл түтікшеге қорғасын, күміс тіпті алтын сымдар
кішкентай үзігі салынады.Қарындаш қатты, жұмсаққа бөлінеді: Т,2Т,3Т.
      ҚАШАП, ОЙЫП САЛЫНАТЫН СУРЕТТЕР – ағаштен, сүйектен, тастан ойып
адамның, жан-жануар, өсімдік бейнесін ою-өрнек салуға болады. Оған қашау,
тесеу, шапқы секілді аспап қолданылады.
      ҚЫЛҚАЛАМ – акварельге ақ тиын қалам әрі жұмыр, тығыз болуға тиіс.Майлы
бояуға ақ түсті тікеннен қылтақтар пайдаланылады. Олар қалақ тәрізді жалпақ
келген. Үлкен қылқалам бояу тұтас жазылып, үлкен таңдақтарды кішкене
қылқаламдар шығармашылықта  майда детальдарды бояйды. Қылқалам сыртына :
1,2,3,4... цифралар үлкен болған сайын қылқалам соғұрлым үлкен.
      КОНТУР (фр.CONTOUR)  –  нұсқа.  Бір  нәрсенің  сырт  кескіні.  Мысалы,
құмыраның суретін салу барысында, алдымен құмыраның кескін-пішінін  айқындап
алу, яғни контурын сызып нұсқасын келтіру.
      КОНСТРУКЦИЯ – түзіліс, құрылыс. Сурет өнерінде  заттың  конструкциясын
анықтау, конструкциялық  тәсілмен  салу  ұғымдары  бар.  Бұл  заттың  жасалу
құрылысын білу деген сөз. Конструкция – форманың негізін құрайтын қаңқа.
      КОНТРАСТ – қарама-қарсылық. Натура  мен  суреттегі  реңдердің  қарама-
қарсылығы. Бейнелеу өнерінде жарық пен көлеңкелердің,  өңдер  мен  түстердің
реңдік қарама-қарсылығын көрсететін сипат.
       МАНЕРА  –  үлгі,  тәсіл,  ерекшелік.   Суретшінің   өнердегі   бсқаға
ұқсамайтын мәнер ерекшелігі. Сурет салудың өзіндік үлгісі – мәнері.
      МОДЕЛЬ (фр.MODELA) – үлгі, кейіп. Оқу процесінде  қолданылатын  заттар
(геометриялық модельдер, суретін салғызушы адам т.б.).
      МАЙЛЫ БОЯУЛАР – 10ғ. шыққан, дәстүрге енуі, 15ғ. ө.с. нидерл.
Суретшілері Ван-Эйктердің атымен байл. Тәжірибеде жасап бояулардың жаңғақ
майы мен зығыр майына жақсы еритінін анықтайды. Ондай майларға еріт. бояу
тез құрғайды, ажарлы болады.
      МИНИАТЮРА – ескі қолжазба кітаптардың беттерінде айтылып отырған
оқиғаны бейнелейтін суреттер кездеседі.Оны миниат. Көлемі жағынан сурет,
суретші елеусіз нәрселердің өзін жібермей, тәптіштеп көрсетеді.
      НАТУРА (лат.NATURE) – табиғат, заттың өзі.  Сурет  салу  практикасында
заттың  немесе  табиғаттың,  қалап  алған  бөлігінің  суретін  өөзіне  қарап
бейнелеу.
      НАҚЫШ – (инкрустация) стол, шкаф, әуелі жалтырата тегістелетін, сосын
оюлап нақышталатын ағаш бетіне ерекше ағаш түрлері мен басқа заттардан
жасалынған кішкене тақтайша өрнек салынған. Мұндай нақышқа қола, күміс,
алтын, жақып аса құнды бұйымды жасалатын.
      НАТЮРМОРТ – французша «өлі табиғат» .Тұрмыста күнде кездесіп жүретін
зат, жеміс, гүлдерді немесе балықтан дайындалған түрлі тағам бейнеленетін
картина.
      ОЮ-ӨРНЕК (ОРНАМЕНТ) – белгілі сурет пен сызықтар, белгілі бір
тәртіппен орналасқан, латын «ornamentum» - әшекей. Ою-өрнек: сызық,
геометриялық пішін, жапырақтардың, гүлдер, жеміс-жидек, құстар мен аңдар
суреті.
      ОБЪЕКТ  (лат.ABJECTUN)  –  зат.  Материалды  дүниенің  сыртқы  құрамды
бөлігі. Адам әрекетінің  танып  білетін  заты.  Мысалы,  картинадағы  талдар
немесе адамдар мен хайуанаттардың орналасуы т.с.с.
      ПАСТЕЛЬ – итальян «pasta» - «қамыр» түрлі-түсті пигмент ұнтақталған
бормен балауыз аралардан қамыр илейді. Сосын жұмыр таяқшалар жасап
кептіреді. Суға езіп акварель, гуашь секілді пайдаланады. Пастель бояуы
ұзаққа сақталмайды.
      ПРОПОРЦИЯ (лат.PROPORTIO)  –  сәйкестілік.  Белгілі  бөліктердің  бір-
бірімен ара қатынасы, сай келісушілігі. Үлкен көлемді  заттың  суретін  салу
процесінде оның жеке бөліктерін үлкен  көлемге  сәйкестендіре  белгілеп  алу
тәсілі.
      ТЕМПЕРА – бояудың атын да сол бояумен салынған шығарма. 4 түрге
бөлінеді: гуммиарбин- қағазға сурет салып және гуашьқа ұқсайды, екнші,
майлы бояуға ұқсайды. Үй қабырғасына сурет салу үшін жұмыртқаның сары
уызына езіліп дайындалатын темпера қолданылады.
      ТөСЕН (ГРУНТ) – кенеп матаның бетібор таспен желім, ұнтақ қосылған
сылақ жағылып тегістеледі . Сонда ғана бояулар ұзақ уақытқа дейін өз өңін
жоғалтпайды.
      ТҮПНҰСҚА (АФТОГРАФ) – суретші кенепке тек әдемі көріну үшін өзіне
ұнаған адамның, өлкенің көрінісін бейнелеу үшін, өз шығармасын, ой-сезімін
білдіру үшін жан-дүниесін жарқыратып, жайып салу үшін туғызады.
      ТҮРЛІ-ТҮСТІ ЛАКТАР – шап-шағын кішкене қорапшаның, жып-жылтыр
қақпағына алтындап өрнек салынады. Олар қақпағына қара лак жағып, үстіне
түрлі-тісті бояулармен әшекейлеген.
      ТҮС – түстердің саны (7) екіге бөлінеді: жзылы,суық. Сары, қызыл,
қызғылт сары- жылы түс. Көк, күлгін, көгілдір түстер – суық түстер. Жылы
суық түске жататын түстер же бар. Мысалы: жасылға не сары, не көк қосылуы.
Көк пен қызыл күлгін. Импрессионистер бояуды бір-бірімен астасып жаңаша
құбылатын сипатын тек сонда ғана байқауға болады.
      ТУШЬ – кәдуілгі тушь-сұйқылт қара бояу. Жапон суретінде тушьті суға,
хош иісті заттар араластырып кесек плиталар жасап, шыныға не тарелкаға
үйкеп, ұнтақтап суға ерітеді. Тушьпен сурет салуға қылқалам деп аталатын
темір қаламұш жарайды.
      ТЕХНИКА  –   бір   істі   орындағанда   қолданылатын   тәсіл.   Кәсіби
суретшілердің өзіне тән қалыптасатын бейнелеу  техникасы,  өзіндік  бейнелеу
тәсілі. Сурет техникасына жаттығу қажет (мысал:  штрихтау  тәсілі,  өң  беру
тәсілі т.б.)
      ФАКТУРА – сурет өнерінде  суреттің  реңінің  сипаты.  Қойылым  суретін
салу барысында заттардың материалдығын шыншыл көрсете білу шеберлігі.
      ФОРМА  –  1)  сыртқы  пішін,  оның  ішінде  пропорция,  конструкциялық
құрылым, көлем деген  мағынаны  білдіреді;   2)  бейнелеу  өнерінде  «форма»
ұғымы жиі қолданылады. Әр нәрсенің өзіне ғана тән формасы болады,  сол  сан-
алуан формаларды бейнелеу арқылы  тану,  зерттеп  суретін  салу  арқылы  мән
мағынасын анықтау.
      ШАБЫТ, РУХ (ВДОХНОВЕНИЕ) – шығармашылық күштің пайда болуы,  көңіл-күй
шабыты, әсерленгіш шабыт.  Сурет  салушы  көңіл-күйінің  шабытын  өзі  жасап
рухтануы керек, ол рух күші көркем шығармасына берілуі керек.
      ЭКСПОНАТ  –  экспонат  (мұражайға,  көрмеге  қойылатын  зат);  мұражай
экспонаттары (құнды бұйымдар, картиналар т.с.с.).
      ЭСКИЗ (фр.ESGUISSE)  –  алдын-ала  жасалатын  долбар.  Негізгі  жобаны
жасау үшін алдын-ала  дайындалатын  үлгі  сурет.  Мысалы,  картинаның  түпкі
мағынасымен ойын тауып көрсетуге арналған суретшінің ізденіс жұмыстары.







                                   3 КУРС

         Тәжірибелік жұмыстар тақырыбы және  әдістемелік нұсқаулар.

№1 Тақырып
Живопись пәні жайында жалпы түсінік.  Реалистік  живопистің  талабы.  Табиғи
түс. Спектр. Негізгі түстер. Акварель живописі техникасы.
Сабақтың мақсаты:
Акварельмен жұмыс орындау техникасымен түс  бояулармен  жұмыс  істеу  әдісін
үйрену.
Тапсырма:
Спектр түстерін орындау.
Акварельмен түстерді палитра арқылы табу.
Акварель техникасын үйрену.
Акварель - живописьтің бір түрі.
Акварель бояулары – сулы желім  пигментері  арқылы  жасалған  бояу/глицерин,
декстрин, бал, сироп/ қосындысы арөылы құрастырылған құрғақ күйінде  болады,
кішігірім тюбик не плитка түрінде сатылады.
Живопись – бейнелеу өнерінің негізгі түрінің бірі  болып  келеді.  Көркемдік
орындау негізгі түс, заттар әлемінің кескінін көрсететін материал.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
«Алла-прима» техникасында суланған және  қүрғақ  қағазда  бір  бір  сеанстық
және көп сеанстық жұмыстар орындау.
№  2 Тақырып
Бір тектес фондағы  қарапайым формадағы заттар натюрморты /гризайль/.
Сабақтың мақсаты:
Акварельмен жұмыс орындаудағы натюрморттың тональдік шешімін табуды үйрену.
Тапсырма:
Қарапайым қойылымның тональдік шешімін шығару.
Натюрморт /қойылым/ - бейнелеу  өнері  тұрғысындағы  жанр  түрі.  Күнделікті
пайдаланатын үй бұйымдарынан құрылатын  заттардан  тұрады,  жеміс  жидектер,
көкөніс ыдыс аяқ т.с.с.
Оқушыға қойылатын талабы, акварель живописі арқылы натюрмортты  жаза  отырып
оның колористік түс байланысып, реңін  көлемдік  формасын  және  материалдық
дәлдігін ұқсатып, кеңістіктегі көрініс тауып көрсету.
Гризайль – бір орта түс  арқылы  қойылым  көрінісін   тауып  беру  техникасы
/қара, қоңыр/ түс арқылы тоналін табу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арқылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы шығару. Жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.
№  3 Тақырып
Жарық фондағы 2-3 заттан тұратын қойылым
Сабақтың мақсаты:
Түс бояумен тональдік және түспен жұмыс істеуді үйрену.
Тапсырма:
Қарапайым натюрморт жұмысын орындау.
Этюд – қосалқы  кіші  форматта  орындалатын  жұмыс.  Этюдте  үлкен  формалар
түстерін ажыратып беру қажет етеді.
Түс байланыстары – кеңістіктегі қойылымның  өзара  түстер  байланыстары  түс
байланыстарының өзара пропорциясын тауып көрсету.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№  4 Тақырып
Күңгірт фондағы  2-3 заттан тұратын натюрморт.
Сабақтың мақсаты:
Акварельмен натюрмортты орындау арқылы түс бояулармен жұмыс істеуді үйрену.
Тапсырма:
Қарапайым натюрморт этюдын жазу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№  5 Тақырып
Түстері бір-біріне жақын, бірақ реңі әртүрлі заттардан қойылған натюрморт.
Сабақтың мақсаты:
Натюрморттың айқын түстермен орындап жазып беру.
Тапсырма:
2-3  заттан  құралған  түрлі  шыттар  фонындағы  натюрмортты   орындау   түс
бояуларын өзара байланысын көрсету.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№  6 Тақырып
3-4 заттардан  қарама-қарсы  түстерден  құралған  натюрморт  қойылымы  /көк,
қызыл/ жасыл фонда.
Сабақтың мақсаты:
Қарама - қарсы түстердің байланысын меңгеру.
Тапсырма:
3-4 заттардан қүралған жасыл фондағы натюрмортты орындау.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арқылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.
№  7 Тақырып
3-4 жасыл түсті заттардан құралған қызыл фондағы натюрморт /немесе көк  және
сары қызыл не күлгін және сары түстерден болуы мүмкін/.
Сабақтың мақсаты:
Қарама - қарсы түстермен жұмыс істеу әдісімен заңдылығын үйрену.
Тапсырма:
Қарама-қарсы  түстерден  құрастырылған  натюрморттың  түстік   байланыстарын
жазу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы шығару. Жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.
№  8 Тақырып
Қарама-қарсы түстерден қойылған натюрморт.
Сабақтың мақсаты:
Қарама - қарсы түстермен жұмыс орындауды меңгеру.
Тапсырма:
Қарама-қарсы  түстерден  құрастырылған  натюрморт  жазу.  Суық   және   жылы
түстердің байланысын табу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы шығару. Жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.
№  9 Тақырып
Жеміс-жидектерден құрылған натюрморт.
Сабақтың мақсаты:
Акварель  кескіндемесінің  жабдықтарымен   көлемді    көрсету   машықтылығын
қалыптастыру.
Тапсырма:
Заттардың  кеңістіктегі  көлемдік  формалары  жазып  шығару  және   кеңістік
перспективасын жазып үйрену.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№  10 Тақырып
Ахроматикалық және хроматикалық түстер.  Басты  және  қосалқы  түстер.  Суық
және жылы түстермен жұмыс.
Сабақтың мақсаты:
Суық және жылы түстер байланысын жазып үйрену.
Тапсырма:
Суық және жылы түстерден  құралған натюрморт жазу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.
№  11 Тақырып
Қарама-қарсы түстерді  реңі жылы шырайлы натюрморт.
Сабақтың мақсаты:
Қарама-қарсы /контраст/ түстермен жұмыс  істей  отырып,  олардың  колориттік
байланысын көрсету.
Тапсырма:
Натюрморт  жаза отырып заттардың көлемдік  колоритін ашып жазу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№  12 Тақырып
Қарама-қарсы түстерді  реңі суық шырайлы натюрморт.
Сабақтың мақсаты:
Қарама-қарсы /контраст/ түстермен жұмыс  істей  отырып,  олардың  колориттік
байланысын көрсету.
Тапсырма:
Натюрмортты  жаза отырып заттардың көлемдік  колоритін ашып жазу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.


№  13 Тақырып
2-3 заттардан тұратын суық жарық сәулесі түсірілген натюрморт /акварель/.
Сабақтың мақсаты:
Суық түсті   жарық сәулесі түсірілген натюрморт жазып үйрену.
Тапсырма:
Заттардың  көлемдік  формасын  кқрсете  отырып   кеңістіктегі    көлеміндегі
натюрморт түстері колоритін анықтап жазу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.


№  14 Тақырып
2-3 заттардан тұратын жылы жарық сәулесі түсірілген натюрморт /акварель/.
Сабақтың мақсаты:
Суық түсті   жарық сәулесі түсірілген натюрмортты жазып үйрену.
Тапсырма:
Заттардың  көлемдік  формасын  кқрсете  отырып   кеңістіктегі    көлеміндегі
натюрморт түстері колоритін анықтап жазу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы шығару. Жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№  15 Тақырып
Ақ түсті заттардың түсті фонда қойылған натюрморт.
Сабақтың мақсаты:
Контраст заңдылықтарын  жазып үйрену.
Тапсырма:
Контарст түстерді кеңістік көлемінде  дұрыс  жазып,  түс  колоритін  шығарып
көрсету.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№  16 Тақырып
Жарық фондағы түстері қанық заттардан тұратын қойылым.
Сабақтың мақсаты:
Түс контрастарының заңдылығын жазып үйрену.
Тапсырма:
Қойылымдағы заттардың көлемді  формасын  және  түстік  тональдік  байланысын
жазу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

Курс бойынша ОБСӨЖ  тақырыптары  тәжірибелік  тапсырмаларына  сәйкес  келеді
және аудиториялық жұмысының аяқталу кезеңі болып саналады.

СӨЖ  тапсырмаларының   тақырыптары   мен   оларды   орындаудың   әдістемелік
нұсқаулары

№ 1 Тақырып:
Қарапайым формалардан құралған  біртектес фондағы натюрморт.
Тапсырма: Қарапайым формалардан  құралған қойылым/гризайль, акварель/.
Тапсырма  мақсаты:  Акварель  живописінің  тональдік   орындау    техникасын
үйрену.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№ 2 Тақырып:
Екі заттан тұратын ашық фондағы натюрморт.
Тапсырма: Қарапайым өойылым этюдін жазу.
Тапсырма мақсаты: Акварельмен түсті және тональды меңгеру жұмысы.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№ 3 Тақырып:
Күңгірт фондағы екі заттан құралған натюрморт.
Тапсырма: Қарапайым натюрморт этюды.
Тапсырма мақсаты: Қойылымның тональдік көрінісін акварельмен жазып үйрену.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№ 4 Тақырып:
Түстері бір-біріне жақын заттардан қойылған натюрморт.
Тапсырма: 2-3 заттардан қойылған натюрморт.
Тапсырма  мақсаты:  Қойылымды   акварельмен   жұмыс   орындау   арқылы   түс
байланыстарын табу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№ 5 Тақырып:
2-3 заттан құрастырылған натюрморт.
Тапсырма: Түстері әр түрлі заттардан қоойылған натюрморт.
Тапсырма мақсаты: Түстердің байланысын орындау  арқылы  акварель  техникасын
игеру.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№  6 Тақырып:
Жеміс-жидектерден құралған натюрморт.
Тапсырма: Қарапайым қойылымнан этюд жазу
Тапсырма мақсаты: Акварель техникасында  заттардың  көлемдік  формасын  және
кеңістік перспективасын жазып үйрену..
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№ 7 Тақырып:
Үй бұйымдардан құрастырылған натюрморт.
Тапсырма: 3-4 заттардан құрастырылған натюрморт.
Тапсырма мақсаты: Акварель техникасын үйрене отырып,  заттардың  материалдық
көрінісін жазып үйрену.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№ 8 Тақырып:
Жылы түстермен қойылған натюрморт.
Тапсырма: 2-3 заттардан құрастырылған натюрморт.
Тапсырма мақсаты: Акварель техникасын меңгеру.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№ 9 Тақырып:
Суық түстерден құрастырылған натюрморт.
Тапсырма: 2-3 заттардан құралған қойылым натюрморт.
Тапсырма мақсаты: Акварель техникасын меңгеру.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№ 10Тақырып:
Үй бұйымдардан құрастырылған натюрморт.
Тапсырма: Формалары әр түрлі заттардан қойылған натюрморт
Тапсырма мақсаты: Заттардан ерекшеліктерінің байланысын жазып үйрену.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№ 11Тақырып:
Түсті фондағы ақ нәрселерден құрастырылағн натюрморт.
Тапсырма: 2-3 заттардан қойылған натюрморт
Тапсырма  мақсаты:  Қойылымның  тональдік   байланысын   акварельмен   жазып
орындау.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№ 12 Тақырып:
Ашық фон тұсындағы күңгірт заттардан құрастырылған натюрморт.
Тапсырма: 2-3 заттардан құрастырырлған натюрморт.
Тапсырма мақсаты: Қойылымның тональдік және түс байланыстарын жазып үйрену.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы  өзінің  көз  деңгейіндегі
   мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай  отырып
   үлкен формат бетіне  қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
   пропорцияларын өзара сақтай отырып,  біртұтас  жинақылығын  көрсете  білу
   міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын  акварельмен
   жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4.  Қойылымның  түс  бояуларының  байланыстарын  таба  отырып   кеңістіктегі
   заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың  жеке  көлемдік
   формасын жағылым /мазок/ арқылы  шығару.жалпы  қойылым  түс   бояуларының
   ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№ 13 Тақырып:
Құс –жануарлардың натурадан түстік этюдтермен нобай  суреттерін  салу.
Тапсырма: Құс –жануарлардың түрлі  қимыл  қозғалыстарының   қысқа  мерзімдік
этюдтерін орындау.
Тапсырма   мақсаты:Жан-жануарлардың   қозғалыс   қимылдарының   пропорциялық
тұрғысын және анатомиялық ерекшеліктерін көрсету.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
 - қылқалам /тиын, колонок№5,№16/;
 - акварель қағазы, акварель бояулары;
 - су құятын ыдыс;
 - палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Натурадан жануарлардың формасы көзбен көріп  түсіну.
2. Акврельмен қысқа мерзімді нобайын келтіру.
3. Құс жануарлардың  бас-деене пропорцияларын табу.
4. Құс жануарлардың қысқы мерзімде түстерін табу.
5. Үлкен дене формаларын дәлдікпен табу.

Негізгі әдебиеттер:
1. Беда Г.В. Живопись и ее изобразительные средства. - М., 1986
2. Беда Г.В. Живопись. - М., 1986
3. Живопись: Учебное пособие для студентов вузов- М: Гуманитарный  гуд.центр
   ВЛАДОС,2003 –224с.ил.
4. Смирнов Г.Б. Живопись. - М., 1975
5. Сокольникова Н.М. Основы живописи. - Обнинск, 1996
6. Кузин В.С., Кубышкина Э.И. Изобразительное искусство.-М.,1997
7. Школа изобразительного искусства в10 томах. - М.,1965-1968
8. Рисунок. Живопись. Композиция. Хрестоматия. –М., 1989
9. Школа изобразительного искусства. – М., 1989
10. Яшухин А.П. Живопись. – М., 1985
11. Унковский А.А. Живопись темперой и гуашью. - М: Просвещение,1980.



                                   4 КУРС

         Тәжірибелік жұмыстар тақырыбы және  әдістемелік нұсқаулар.


№ 1 Тақырып:
Гуашь живописі.
Сабақтың мақсаты:
Гуашь живописімен жұмыс орындау заңдылықтары мен  техникасын үйрену.
Тапсырма:   Гуашь  бояуынынң  палитра  арқылы   түстерді   табуға   арналған
жаттықтыру. Жағым техникасын үйрену.
Заттардың кеңістіктегі тональдық және түстік бейнелеуді үйрену.
Живопись  –  бенелеу  өнеріндегі  басты  көрініс.  Кеңістіктегі  зат  әлемін
бейнелеуде негізгі оның түс бояу болады.
Гуашь -  су бояуы, затты бейнелеуде  қағаз  бетінде  жазылу  қасиеті  үлкен.
Гуашь бояуымен  картон  және  фанер  бетіне  де  жазуға  болады.  Орындалған
жұмыста бархат тұрғыда жұмсақ көрініс береді. Гуашь  бояулары  кепкен  кезде
көп ағарып кетеді, сондықтан оны  түсіну  үшін  гуашпен  көп  жұмыс  орындап
үйрену керек.
Әдістемелік нұсқаулар:
Гуашьпен жұмыс істеуге қажетті материалдар:
 - кистілер: колонок, қылды кистілер;
 - көркем гуашь бояулары;
 - қатты ватман, картон, груннталған фанер /формат А3/:
 - пластикалық не фарфор  палитрасы;
 - ыдыс және су.
Гуашь живописі «алла-прима» техникасында жазылады /жұқа бір қабатты мазок/.
Жұмысты  гуашь материалымен  орындалғанда  натюрморттың  үлкен  формаларының
түстік байланыстарын келтіре отырып олардың  тоналдік  қатынастарын  белгілі
мөлшерін табу. Натюрморттың көлемдік формаларын жекеленген  мазоктар  арқылы
шығару.  Колоритін  табу   Жалпақ   жазылған   формалардың   деңгейін   ұсақ
мазоктармен келістіріп жазу.

№ 2 Тақырып:
Қысқа  мерзімдік  этюд,  жарық  жанынан   түсті   көріністі   түс   бояулары
жақындасқан натюрморт.
Сабақтың  мақсаты:
Кеңістіктегі натюрморттағы жарықты,  түс  бояулармен  орындау  заңдылықтарын
шешу.
Тапсырма:
Түстері жақындасқан жанына түсетін жарық натюрмортын жазу.
Этюд – Қысқа  мерзімдік  этюд  орындай  отырып  оқушылар  өзінің  живопистік
шеберлігін ұштай түседі.
Натюрморт -   бейнелеу  өнерінің  бір  жанры,  ол  бізді  қоршаған  ортадағы
жансыз/үй бұйымдары, жеміс жидек,  көкөніс/  жансыз  нәрселерді  бейнелейді.
Натюрморт заттардың  кеңістіктегі  түс  байланыстарын,  көлемдік  формаларын
олардың колориттік және  материалдық тұлғасын нақтылап көрсетеді.
Түстік байланыстар -  кеңістіктегі  бейнеленетін заттардың  реңдік,  түстік,
тональдық, жарық-көлеңкелік байланыстарын айтуға болады. Бір  заттан  екінші
затқа  көлеңке  жағынан  түсіп  тұрған  жарық  әсері  рефлекс  деп  аталады.
Жекеленген нәрселердің заттардың кеңістік көлемінде нақты  өзіндік   түстері
түсетін жарық  күшіне  байланысты  өзгереді.  Сондықтан  этюдті  орындағанда
қойылымдағы заттардың түс байланыстарын  белгілі  бір  пропорциялық  тұрғыда
сақтау керек.
Әдістемелік нұсқаулар:
Гуашьпен жұмыс істеуге қажетті материалдар:
 - қылқаламдар №2,№10,№16 /тиын терісінен жасалған/;
 - гуашь бояулары 12 түсті;
 - ватман қағаз, грунталған картон /формат А3/;
 - пластика не фарфор палитрасы;
 - су құятын ыдыс.
Таспсырманы орындау тәсілі:
1. Көріністің ыңғайлы мөлшерін таңдап, оның қандац көз деңгейде алу  керегін
   табу. Қойылымның қандай қашықтығын тауып ыңғайлау.
2.  Суретін  форматқа  дұрыс  пропорцияларын  сақтац   отырып   орналастыру.
   Форматты натураға байланысты/квадрат горизонталь, вертикаль/  таңдап  алу
   керек. Қойылымның  үлкен  кішілігіне  байланысты  жалпақтығы  немесе  тік
   орналасуына қарап алу болады.
3. А4 форматты  нобай  сурет  және  көмекші  конструктивті  сызықтар  арқылы
   эскизін дұрыстап орналастырып табу/1-2 вариант/.
4. Дұрыс табылған эскиз варантын үлкен формат бетіне нақтылап  түсіру,  оның
   көлемдік пропорциясын сақтау.
5. Үлкен формат бетіне қойылым суретін  эскиз  арқылы  түсіру.  Пропорциялық
   өлшем көлемін сақтап көрсету.
6. Живопись гуашь бояуымен жұқа  бір  қабатты  жазу  «алла-прима»  ьехникасы
   бойынша. Заттардың түс  бояу  ерекшеліктен  байланыстыра  отырып  олардың
   реңдік және  тоналдік  айырмашылықтарын  көрсету.  Кеңістіктегі  заттарды
   жекелеп  жазбай олардың қойылыммен  тұтастығын  жазу.  Әр  затты  жекелеп
   жазса онда қойылым ала-құла болып, шұбарланып кетеді.

№ 3 Тақырып:
Алдынан жарық түсірілген натюрморт.
Сабақтың мақсаты:
Кеңістіктегі жарық сәулесі арқылы болатын живопистік шешімін табу.
Тапсырма:
Терезеге жарығына қарсы қойылған натюрморт жмвописін жазу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Гуашьпен жұмысқа қажетті материалдар:
Гуашьпен жұмыс істеуге қажетті материалдар:
 - қылқаламдар №2,№10,№16 /тиын терісінен жасалған/;
 - гуашь бояулары 12 түсті;
 - ватман қағаз, грунталған картон /формат А3/;
 - пластика не фарфор палитрасы;
 - су құятын ыдыс.
Таспсырманы орындау тәсілі:
1. Көріністің ыңғайлы мөлшерін таңдап, оның қандац көз деңгейде алу  керегін
   табу. Қойылымның қандай қашықтығын тауып ыңғайлау.
2.  Суретін  форматқа  дұрыс  пропорцияларын  сақтац   отырып   орналастыру.
   Форматты натураға байланысты/квадрат горизонталь, вертикаль/  таңдап  алу
   керек. Қойылымның  үлкен  кішілігіне  байланысты  жалпақтығы  немесе  тік
   орналасуына қарап алу болады.
3. А4 форматты  нобай  сурет  және  көмекші  конструктивті  сызықтар  арқылы
   эскизін дұрыстап орналастырып табу/1-2 вариант/.
4. Дұрыс табылған эскиз варантын үлкен формат бетіне нақтылап  түсіру,  оның
   көлемдік пропорциясын сақтау.
5. Үлкен формат бетіне қойылым суретін  эскиз  арқылы  түсіру.  Пропорциялық
   өлшем көлемін сақтап көрсету.
6. Живопись гуашь бояуымен жұқа  бір  қабатты  жазу  «алла-прима»  ьехникасы
   бойынша. Заттардың түс  бояу  ерекшеліктен  байланыстыра  отырып  олардың
   реңдік және  тоналдік  айырмашылықтарын  көрсету.  Кеңістіктегі  заттарды
   жекелеп  жазбай олардың қойылыммен  тұтастығын  жазу.  Әр  затты  жекелеп
   жазса          онда           қойылым           ала-құла           болып,
                                      шұбарланып кетеді.

№  4 Тақырып: Түстері  бір-біріне жақын 2-3 заттан тұратын натюрморт.
Сабақтың мақсаты:
Акварельмен қойылымның тональдік шешімін анықтау. Жарық көлеңкенің  түстерін
ажыратып жазу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тспсырманы орындауға қажетті материалдар:
 - қылқаламдар №5,№16;
 - акварель бояулар;
 - ватман қағаз /формат А3/;
 - су құятын ыдыс.
Таспсырманы орындау тәсілі:
1. Көріністің ыңғайлы мөлшерін таңдап, оның қандац көз деңгейде алу  керегін
   табу. Қойылымның қандай қашықтығын тауып ыңғайлау.
2.  Суретін  форматқа  дұрыс  пропорцияларын  сақтац   отырып   орналастыру.
   Форматты натураға байланысты/квадрат горизонталь, вертикаль/  таңдап  алу
   керек. Қойылымның  үлкен  кішілігіне  байланысты  жалпақтығы  немесе  тік
   орналасуына қарап алу болады.
3. А4 форматты  нобай  сурет  және  көмекші  конструктивті  сызықтар  арқылы
   эскизін дұрыстап орналастырып табу/1-2 вариант/.
4. Дұрыс табылған эскиз варантын үлкен формат бетіне нақтылап  түсіру,  оның
   көлемдік пропорциясын сақтау.
5. Үлкен формат бетіне қойылым суретін  эскиз  арқылы  түсіру.  Пропорциялық
   өлшем көлемін сақтап көрсету.
6. Живопись гуашь бояуымен жұқа  бір  қабатты  жазу  «алла-прима»  ьехникасы
   бойынша. Заттардың түс  бояу  ерекшеліктен  байланыстыра  отырып  олардың
   реңдік және  тоналдік  айырмашылықтарын  көрсету.  Кеңістіктегі  заттарды
   жекелеп  жазбай олардың қойылыммен  тұтастығын  жазу.  Әр  затты  жекелеп
   жазса онда қойылым ала-құла болып, шұбарланып кетеді.


№  5 Тақырып:

Майлы бояу живописі

Сабақтың мақсаты:
Майлы бояумен жұмыс  істеу.  Әдістемелерін  үйрену.  Жұқа  жазу  және  үлкен
формаларды жалпақ мазоктар жазуды меңгеру.
Тапсырма:
Майлы бояумен жалпақ жазуды қысқа мерзімдік  этюдтар  арқылы  жатығу  жасау.
Палитрадағы  бояуларды  қосу  заңдылықтарын  зерттеу  және  кенеп  бетіндегі
бояулардың өзара байланыстарын оқып, білу.
Майлы  бояулар  -  өсімдік  майларымен  /жаңғақ,  кендір,көкнәр/  майларымен
араластырылған бояулар.
Майлы бояулар жарық және  ауаның  әсерінен  біртіндеп  кебеді,  сол  себепті
кенеп, ағаш, картонды алдын-ала желімдеу керек.
Желімдеу  –  майлы  бояулар  кенеп  немесе  картон  бетіне  сіңіп  кетпеуіне
жағылатын жұқа құрам/желім,  май, эмульсия/.
Қыл қалам –қылдары қатты /шошқа қылынан жасалады/.
Қыл  қаламдар  майлы  бояумен  және  темпера,   гуашьпен   жұмыс   істегенде
қолданылады. Жалпақ қылқаламдарың номері олардың енінің  милиметріне  сәйкес
келеді, ал доғал өылқаламдарда олардың диаметріне сәйкес келеді.
Жағу - қылқаламмен бояу ақылы жұмыс  істеу.  Суретшінің  живопись  техникасы
материалдың ерекшеліктері мен құрамына байланысты өзгереді.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырмаларды орындауға керекті материалдар:
 - картон, кенеп, қағаз желімделген;
 - майлы бояулар;
 - қарындаш, көмір
 - қыл қылымдар;
 - мастихин;
 - флейц;
 - палитра;
 - еріткіштер;
Қажетті майлы бояулар:
 - ақ;
 - қара;
 - қоңыр;
 - сары;
 - қызыл;
 - көк;
 - жасыл.
Бояуларды палитра бетіне орналастыру ережесі:
 - бояуларды палитраның шетіне орналастыру;
 - ақ бояуларды суретшіге ыңғайлы орынға орналастыру;
 - қалған бояу түрлерін ақ бояу өатарына орналастыру.
Бояуларды орналастырудың екінші бір түрі:
 - ақ бояуларды ортаға қою;
 - оң жаққа жылы түстерді;
 - сол жаққа суық түстерді.
Майлы  бояу  техникасы:  жартылай   кепкен,   жартылай   кеппеген   бояулар.
Живописьтік байланыстар-бұл бояулардың өзара байланысы.


№   6 Тақырып:

Әр түрлі материалдан құрылған мазмұндық натюрморт. Майлы бояу  көп  кезендік
майлы бояумен жұмыс орындау /жұқа жазу, қалың жазу/.

Сабақтың мақсаты:
Көп жағылым майлы бояу техникасының ерекшеліктерін оқып үйрену..
Тапсырма:
Көп жағылым живопистің ерекшеліктерін қолдана отырып, натюрморт жазу.
Заттарды бейнелеуде – негіз ретінде жарық пен  көлеңке  байланысын  алу.  Әр
түлі материалдан  тұратын  заттардың  жарық  пне   көлеңке  байланыстары  да
әртүрлі. Цилндр формасындағы гипстен жасалған заттарды  жарық  түсі  көлеңке
арқылы беріледі. Шынылы цилиндр  ыдысында  жарық-көлеңке  байөалмайды,  оның
формасында  тек  қана  рефлекстер.  Металдан  жасалған  заттарда   рефлекске
негізделген.
Көпжағылым живопись – майлы бояу живописінің ең маңызды бөлігі.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
 - картон, кенеп;
 - майлы бояулар;
 - қарындаш немесе көмір;
 - қылқалам.
Тапсырма орындалуының реті:
1. Қойылымның көз денгейінен төменірек орналасуы тиіс және  сурет  салушыдан
   2-3 метрдей арақашықтықта бойы тиіс. Жарық көлеңкелері анық көрініс беріп
   заттардың көлемдік /объемный формасы нақты көрініс беруі тиіс.
2. Натюрморттың габариттік формасына байланысты  формат  бетіне  горизонталь
   не вертикальбойына суреттік  үлкен  формаларын  дұрыс  орналастырып  түзу
   көмекші сызықтар арқылы конструктивті орналастыру.
3. Орналастыруда    А4 форматта эскиз ретінде бастаған дұрыс.
4. Эскиз арқылы үлкен форматқа пропорциясын сақтай  отырып  суретін  орныдау
   керек.
5.  Үлкен  фоматқа   конструктивті  тұрғыда   салған   өойылымның   кеңістік
   перспективасы және сызықтық  перспективаны  ескерген  дұрыс.  Бұйымдардың
   өзара көлемдік пропорциясын және түрлі овалдардң перспективасын  көрсету,
   заттардың бергі немесе ары тұрған не төмен, биік орналасқандығы  сызықтар
   арқылы табу.
6.  Майлы  юояу  жұмысын  орындағанда  қойылымның   жалпы  түс   бояуларының
   айырмашылыөтарны бір-бірімен салыстыру арқылы табу керек. Жекеленген  бір
   бұйым тым  контрас  болып  бөлініп  шығып  кетпеуі  тиіс.  Түс  реңі  бір
   колориттте бірімен - бірі байланыста болып сәйкес келеді.қойылымның жарық
   –көлеңкесінде сол тұрғыда байланыста болады.

№  7 Тақырып:

Адам басының портреті. Қалың және жұқа жазу арқылы орындау /майлы бояу/.

Сабақтың мақсаты:
Майлы  бояу  живописінің  үлгісінде  корпусты   живопистің    ерекшеліктерін
меңгеру.
Тапсырма:
Натурашы басының үлкен және кіші формаларын кенеп  бетіне  ұқсатып  келтіріп
жазу.
Алла-прима  –  бояумен  жұмыс  орындаудың  әдістемелік  техникасы.  Живопись
орындалысында түстерді бірден мөлшермен алып жазу әдісі.
Лессировка - әдістемелік техникасы, ол  алдымен  түгел  живописті  жұқа  түс
бояулармен жазып алып ары қарай қалың жағын бірнеше қабатты  /слой/  орындау
болып келеді.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
 - кенеп, желімделген картон;
 - майлы бояулар;
 - көмір графит, қарындаш;
 - қатты қылды қалам;
 - масихин.
Тапсырманы орындау барысы:
1. Натураны түсініп тану.
2. Формат бетіне композициялық суретін орындау.  Сурет  композициясы  көлемі
   натурашы басынан кіші болуы тиіс және бастың жанынан /профиль/  қарағанда
   желке жағынан формат шетінен орын аз өалып, ал бет жағынан  орын  көбірек
   қалтырылады.
3. Бастың конструктивтік  және  анатомиялық  суретін  кенеп  бетіне  ұқсатып
   салу. Басты иық және қол кеуде  формаларымен  байланыстыру.  Бастың  орта
   сызығын жүргізіп детальдарын орналастыру. Сызық арөылы  бастық  төмен  не
   шалқайған түрін кқрсетеді.  Қас,  көз,  мұрын,  ерін  формаларын  көмекші
   сызықтар арқылы белгілеп орныны табу. Бас  детальдарын  нақтылап  салмай,
   тек орналасқан кескінісін салу керек.
4. Түс және жарық байланыстарын анықтау..Этюд көлеңкеден  басталады,  бастың
   жарық бөлігінің фонға өатынасын анықтау.  Жарыө  жерлердегі  жылы  немесе
   суық түстердің көлеңкеге қатынасын анықтау  көлеңке  мен  жарықтың  түске
   әсерін анықтау. Үлкен формадағы жұмысты біртіндеп орныдау  қажет.  Көздің
   бөлшектерін  анықтап  жұмыстың  ақырғы  сатыларында  өте  анық  көрінетін
   формаларды жіңішке қылқаламдар арқылы жөндеу.

Курс бойынша ОБСӨЖ  тақырыптары  тәжірибелік  тапсырмаларына  сәйкес  келеді
және аудиториялық жұмысының аяқталу кезеңі болып саналады.

СӨЖ тақырыптарының  тапсырмалары және әдістемелік нұсқаулардың орындалуы:
№1 тақырып. Қысқа мерзімдегі натюрморт этюді ашық түстер жағдайында
Тапсырма:
2-3 тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырманың мақсаты:
Жарықтың живопистік этюдқа әсерін анықтап үйрену.
Әдістемелік нұсқаулар:
Гуашьпен жұмыс істегенде керекті материалдар:
 - қылқаламдар;
 - гуашь:
 - қағаздар /формат А4/;
 - палитра;
 - суға арналған ыдыс.
Тапсырманың орындалу реті:
1. Студент қойылымдардың орналасуын көзмөлшерімен анықтау  /отырып,  тұрып/.
   Өте анық көрінетін қойылымдарды салу.
2. Компоновка  жасау  –  тік  немесе  тікбұрыш  квадрат  формасында.  Формат
   қойылымның пропорциялық  қатынасына  айланысты  анықталады:  натюрморттың
   шеткі тік немесе жалпақ нүктелерін биіктігі мен еніне қатынасы.
3. Перспектива, пропорция заңдылықатрын ұстана отырып, сурет салу.
4. Живописьті гуашьпен «алла-прима» әдісімен жазу. Әр түрлі түстердің  жарық
   пен қатынасын анықтау.

№2 тақырып. Натюрморт этюді  жылы жарық қатынасында.
Тапсырма:
2-3 тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырманың мақсаты:
Жарықтың түстерге қатынасын анықтау, натюрморт салу барысында.
Әдістемелік нұсқаулар:
Гуашьпен жұмыс істегенде керекті материалдар:
 - қылқаламдар;
 - гуашь:
 - қағаз қалың /формат А4/;
 - палитра;
 - суға арналған ыдыс.
Тапсырманың орындалу реті:
1. Студент қойылымдардың орналасуын көз мөлшерімен анықтау /отырып,  тұрып/.
   Өте анық көрінетін қойылымдарды салу.
2. Натюрмортты дұрыс орналастырып тік немесе  тікбұрыш  квадрат  формасында.
   Формат   қойылымның   пропорциялық   қатынасына   айланысты   анықталады:
   натюрморттың шеткі  тік  немесе  жалпақ  нүктелерін  биіктігі  мен  еніне
   қатынасы.
3. Перспектива, пропорция заңдылықатрын ұстана отырып, сурет салу.
4. Живописьті гуашьпен «алла-прима» әдісімен жазу. Әр түрлі түстердің  жарық
   пен қатынасын анықтау.

№3 тақырып. Натюрморт этюді  суық түстер жарық қатынасында.
Тапсырма:
2-3 тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырманың мақсаты:
Натюрморт салу барысында жарықтың түстерге қатынасын анықтау.
Әдістемелік нұсқаулар:
Гуашьпен жұмыс істегенде керекті материалдар:
 - қылқаламдар;
 - гуашь:
 - қағаз қалың /формат А4/;
 - палитра;
 - суға арналған ыдыс.
Тапсырманың орындалу реті:
1. Студент қойылымдардың орналасуын көз мөлшерімен анықтау /отырып,  тұрып/.
   Өте анық көрінетін қойылымдарды салу.
2. Үлкен форманы жалпы  тік  немесе  тікбұрыш  квадрат  формасында  көрсету.
   Формат  қойылымның   пропорциялық   қатынасына   байланысты   анықталады:
   натюрморттың шеткі  тік  немесе  жалпақ  нүктелерін  биіктігі  мен  еніне
   қатынасы.
3. Перспектива, пропорция заңдылықтарын ұстана отырып, сурет салу.
4. Живописьті  гуашьпен  «алла-прима»  әдісімен  жазу.  Әр  түрлі  түстердің
   жарыққа байланыстырып жазу.

№4 тақырып. Тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырма:
Натюрмортты композициялық шешімін тауып жазу.
Тапсырманың мақсаты:
Майлы бояумен бір қабатты жағу заңдылықтарын оқып үйрену.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
-      картон, кенеп;
 - майлы бояу;
 - қарындаш немесе көмір;
 - қылқалам.
Тапсырманы орныдау реті:
1.  Студент  қойылымдардың  орналасуын  көз  мөлшерімен  анықтайды  /отырып,
   тұрып/. Өте анық көрінетін қойылымдарды салу.
2. Қойылымдарды орналастыру тік немесе тікбұрыш квадрат  формасында.  Формат
   қойылымның  пропорциялық  өатынасына  байланысты  жасалады:  натюрморттың
   шеткі тік немесе жалпаө нүктелерінің биіктігі мен еніне қатынасы.
3. Қағазға /формат А4/  нобай  суреттерді  үлкен  форматқа  салу.  Форматтың
   өлшеміне байланысты композициялық шешімдерін тауып, сурет салу.
4. Ең  сәтті  шыққан  эскизді  пропорциялық  қатынастарды  және  перспектива
   заңдылықтарын қолдана отырып үлкен форматқа салу.
5.  Майлы  бояумен  жұөа  жазу  әдісін  қолданып  сурет  салу.   Түрлі-түсті
   бояуларды жарықпен байланысын көрсету.

№5 тақырып. Натурщик басының этюды.
Тапсырма:
Натурщик басының пластикалық ерекшеліктерін ескере  отырып,  бейнелеу.  Бояу
түстеріне жарық пен көлеңкенің қатынасын анықтау
Тапсырманың мақсаты:
Майлы бояумен сурет салғандағы живопистің ерекшеліктерін оқып, үйрену.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға керекті материалдар:
 - кенеп:
 - мацлы бояулар:
 -  қарындаш немесе көмір:
 - қылқалам: мастихин.
Тапсырманың орындалу реті:
1. Натураны анықтау.
2. Берілген форматқа сәйкес суреттің композициясын табу.
3. Бас суреті натураға қарағанда кішірек болу  керек.  Алдыңғы  бет  көлемі,
   желке жағына қарағанда үлкендеу болады.
4. Бастың суретін майлы бояу арқылы өте білімді түрде беру керек.
5. Басты иық мойынмен қосып дұрыс  байланысын  суреттеу.  Орталық  бас  өсін
   салу арқылы пропорцияларын сақтау. Бас детальдары /көз, мұрын, қас, ерін,
   құлақ/  орнын  көмекші  сызық  арқылы  анықтау.  Бастың  вертикаль   және
   горизонталь сызық арқылы түзулігін табу. Бас детальдарын нақтылы  салудың
   өажеті жоқ, тек  орындары,  пропорциясын  дұрыс  келтіру  қажет.  Нақтылы
   формасы ұқсастығы  түс  бояумен  жазылады.  Түс  арқылы  орындағанда  бас
   детальдарын үлкен формамен байланыстыру міндет.
6. Жарық пен түстердің арақатынастырын анықтау.
7.  Этюд  көлеңкені  салудан  басталады,  бастың  жарық   түскен   бөлігімен
   көлеңкенің арақатынасын анықтау керек. Суық және жылы түстердің көлеңкеге
   қатынасын анықтау,. Жарық пен көлеңкенің контрасын  анықтап  білу.  Үлкен
   форманы негізге ала отырып, жұмысты  рет-ретімен  салу  керек.  Көздердің
   детальдарын жұмыстың ақырғы этаптарында жазу керек. Сурет салып  бітерде,
   анық көрініп тұрған формаларды жіңішке қылқаламмен жұмсартып өңдеу керек.
Негізгі әдебиеттер:
12. Беда Г.В. Живопись и ее изобразительные средства. - М., 1986
13. Беда Г.В. Живопись. - М., 1986
14.  Живопись:  Учебное  пособие  для  студентов  вузов-   М:   Гуманитарный
   гуд.центр ВЛАДОС,2003 –224с.ил.
15. Смирнов Г.Б. Живопись. - М., 1975
16. Сокольникова Н.М. Основы живописи. - Обнинск, 1996
17. Кузин В.С., Кубышкина Э.И. Изобразительное искусство.-М.,1997
18. Школа изобразительного искусства в10 томах. - М.,1965-1968
19. Рисунок. Живопись. Композиция. Хрестоматия. –М., 1989
20. Школа изобразительного искусства. – М., 1989
21. Яшухин А.П. Живопись. – М., 1985
22. Унковский А.А. Живопись темперой и гуашью. - М: Просвещение,1980.


Негізгі әдебитет:
1. Беда Г.В. Живопись и ее изобразительные средства. - М., 1986
2. Беда Г.В. Живопись. - М., 1986
3. Живопись: Учебное пособие для студентов вузов- М: Гуманитарный  гуд.центр
   ВЛАДОС,2003 –224с.ил.
4. Смирнов Г.Б. Живопись. - М., 1975
5. Сокольникова Н.М. Основы живописи. - Обнинск, 1996
6. Кузин В.С., Кубышкина Э.И. Изобразительное искусство.-М.,1997
7. Школа изобразительного искусства в10 томах. - М.,1965-1968
8. Рисунок. Живопись. Композиция. Хрестоматия. –М., 1989
9. Школа изобразительного искусства. – М., 1989
10. Яшухин А.П. Живопись. – М., 1985
11. Унковский А.А. Живопись темперой и гуашью. - М: Просвещение,1980.

Қосымша әдебиеттер:

1. Творческий процесс и художественное восприятие.- Л., 1978
2. Яблонский В.А. Преподавание предметов «Рисунок» и «Основы композиции».-
   М., 1989
3. Аксенов Ю., Левитова М. Цвет и линия. - М., 1986
4. Волков Н.Н. Цвет в живописи.- М., 1984
5. Унковский А.А. Живопись. Вопросы колорита. –М., 1980
6. Болотина И.С. Проблемы русскеого и советсвкого натюрморта.- М., 1989

Білімді бекітуге және қайталауға арналған сұрақтар:
1. Акварель живописін орындау техникасы мен заңдылықтары.
2. Гуащь живописін орындау техникасы және басты заңдылықтары.
3. Түстік тон /рең/ жайында түсінік.
4. Живопистегі  жарықтың әсері және түс байлаыстарының заңдылықтары.
5. Түс бояулардың қатынастық байланыстарын орындау әдісі.
6. Этюдті орындау барысында жарық кеңістігінің әсері.
7. Живопистік шығармашылықтағы жалпы жинақылық.
8. Живопистегі заттардың көлемдік формасын көрсету.
9. Живописті орындауда кеңістікті көрсете білу.
10. Живописте заттардың материалдық көрінісін беру.
11. Жұқа жазу техникасымен жұмыс орындау. Заңдылықтары.
12. Бірнеше қабатты мазокпен майлы бояу. Техникасындағы заңдылықтар.
13. Лессировка техникасы.
14. Алла-прима техникасы.
15. «Түстік камертон» жайындағы түсінік.


Живопись бойынша емтихан аудиториялық және өздік жұмыстарды тексеруден
басталады.


                      Емтихан бағаларының критерийлері


      Өте жақсы –  аталған  жұмыстар  формат  бетіне  қойылым  конструктивті
тұрғыда дұрыс орналастырып салса, түс бояуларын жоғары дәрежеде   орын  алса
қойылады.
      Жақсы – қойылымдар планшет бетіне дұрыс орналастырылса,  түс  бояулары
орташа орындалып, жалпы колоритін дұрыс көрсете алса қойылады.
      Қанағаттанарлық  –қойылым  суреті  планшет  бетіне   орташа   денгейде
орналастырылса, түс бояу және тон реңі орташа орындалса қойылады.
      Қанағаттанарлықсыз – қойылымның суретінің  орналастырылуы  нашар,  түс
бояулары байланысы және көлемдік формалары нашар орындалса қойылады.

 -

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс