Файл қосу
Халықаралық стандарттарды қолдану әдістері
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ |
|БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ |
|МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|3 деңгейдегі СМЖ құжаты |ПОӘК | |
| | | |
| | | |
| | |ПОӘК 042–18-9.1.70/03-2014 |
|ПОӘК | | |
|«Ауылшаруашылық өнімдерді |11.09.2014 ж. | |
|стандарттау және |№ 2 басылым | |
|сертификаттау негіздері» | | |
|пәнінен оқу-әдістемелік | | |
|материалдар | | |
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
5В080100 «Агрономия», 5В080200 «Мал шаруашылығы
өнімдерін өндіру технологиясы» мамандықтары бойынша
«Ауылшаруашылық өнімдерді стандарттау
және сертификаттау негіздері» пәнінен
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2014
Мазмұны
|1 |Глоссарий |3 |
|2 |Дәрістер | |
|3 |Тәжірибелік сабақтар | |
|4 |Білім алушылардың өздік жұмысы | |
1 ДӘРІСТЕР
№1 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Стандарттаудың қысқаша даму тарихы
Дәріс жоспары:
1 Стандарттаудың даму сатылары.
2 Ұлттық стандарттаудың пайда болуы.
3 Халықаралық стандарттаудың даму кезеңдері.
4 Қазақстан Республикасында стандарттаудың даму тарихы.
1 «Стандарт» деген сөз ағылшын тілінен аударғанда норма, үлгі, эталон,
модель дегенді білдіреді, яғни басқа ұқсас объектілердің эталондарымен
салыстыруға арналған.
Стандарттау адам қоғамының дамуы мен тығыз байланысты. Ежелгі кезде
бірыңғай өлшемдер жүйесін, стандартты өлшемді құрылыс материалдарын,
стандартты диаметрі бар су құбырларын қолдану – бұның бәрі сол заманда
стандарттау қызметінің жұмыс істегеніне дәлел.
Сол сияқты Ежелгі Мысырда құрылыста тұрақты, «стандартты» өлшемі бар
кірпіштерді қолданды, олардың өлшемдерін арнайы шенеуніктер қатаң бақылады.
Грек архитектурасының тамаша ескерткіштері – дүниежүзіне танымал болған
шіркеулер, олардың бағандары шағын ғана элементтерден жасалған.
Ежелгі римляндар су құбырларын салғанда стандарттау принциптері мен
әдістерін сол кезден бастап қолданған.
Орта ғасырда салалардың дамуына байланысты стандарттау әдістері жиі
қолдана бастады. Сол кезде маталардың енінің өлшемдері, оның құрамындағы
жіптердің бірыңғай саны орнатылды, маталар өндірісінде қолданылатын
шикізатқа бірыңғай талаптар анықталды.
1785 жылы француз инженері Леблан қарулық құлыптардың партиясын – 50
данада дайындап шығарды, олардың әрбіреуі тек өздеріне тән маңызды
қасиеттерге ие болды. Бұл өзара-алмастырушылық және бірегейлік қасиеттері.
Осы құлыптардың әрқайсысын алдын-ала дайындамай қарудың кез-келгеніне сала
берді.
Жаппай өндіріске көшу мақсатымен Германияда қарулық зауытта қаруларға
стандарт орнатылды, бұл стандарт бойынша қарудың калибрі 13,9 мм тең болды.
19 ғасырдың екінші жартысында стандарттау жөніндегі жұмыстар барлық
өнеркәсіптік кәсіпорындарда жүргізілді.
Стандарттау бұл жылдары тек бөлек фирмалардың және кәсіпорындардың
ішінде ғана жүргізілді. Бірақ қоғамдық еңбектің бөлінуі салдарынан
стандарттау ұлттық және халықаралық маңызына ие болды.
2 1846 жылы Германияда теміржол колеясының ені мен вагондардың тізбекті
құралдары бірыңғайланды.
1869 жылы мұнда алғашқы анықтамалар кітабы жарық көрді, бұл
анықтамаларда темірдің стандартты профилдерінің өлшемдері берілді.
1870 жылы Еуропаның бірқатар елдерінде кірпіштердің стандартты
өлшемдері орнатылды.
1891 жылы Англияда, біраз соңыра басқа мемлекеттерде Витворт атты
бұрандыларды стандарттау енгізілді (ол дюйммен өлшенді), біраздан кейін
елдердің көбінде ол метриялық бұрандыға ауысты.
Халықаралық стандарттаудың басталуы 1875 жылы Парижда 17 ел қатысқан
Халықаралық метриялық конвенцияны кабылдауын және Халықаралық өлшемдер және
таразылар бюросының орнатылуын айтуға болады. Ұлттық және халықаралық
стандарттаудың бұл алғашқы жетістіктері өндірістік күштің дамуына үлкен
тәжірибелік әсерін тигізді.
19 ғасырдың соңында және 20 ғасырдың басында техника, өнеркәсіп және
өндірістің дамуы күшейді. Осыған байланысты экономикалық қатынастар жағынан
жақсы дамыған елдерде ұлттық стандарттаудың ұйымдастырылуымен айнала
бастады, солардың салдарынан бұл мемлекеттерде стандарттау жөніндегі ұлттық
ұйымдар құрылды.
3 Халықаралық тауаралмасу және ғылым мен техника салаларында тығыз
байланыстардың кеңейту салдарынан стандарттау жөніндегі Халықаралық
ассоциация (ИСА) құрылды, бірақ оның жұмысы екінші дүниежүзілік соғыстың
басталысымен тоқтатылды.
1943 жылы Біріккен ұлттар ұйымының шегінде стандарттау жөніндегі
мәселелермен шұғылданатын Координационды комитет құрылды, оның бюросы
Лондонда және Нью-Йоркте орналасты.
1946 жылы Лондонда стандарттау жөніндегі Халықаралық ұйым (ИСО)
құрылды, оның құрамына 33 ел қатысты. Қазіргі кезде ИСО ірі халықаралық
техникалық ұйымдардың құрамына кіреді (оның мүшелері болып 146 ел
саналады).
ИСО басқа стандарттау жөніндегі жұмыстар көптеген халықаралық және
өңірлік ұйымдарда жүргізіледі.
Мысалы, Еуропалық көмір және болат бірлестігінің шегінде 1953 жылы
болат бойынша Координационды комиссия құрылды, ол бірлестіктің құрамына
кіретін мүшелер үшін, яғни Германия, Франция, Бельгия, Италия, Голландия
және Люксембург сияқты мемлекеттерге еуропалық стандарттарды дайындап
шығаруға уәкілетті болды.
4 Қазақстандағы стандарттаудың даму тарихы Кеңес одағы кезінде
басталды. 1923 жылы Семейде Омбылық өлшемдер және таразылардың салыстырып-
тексеру палатасының бөлімшесі ашылды. 1925 жылы Алматыда Семейлік өлшемдер
және таразылар салыстырып-тексеру палатасының Алматылық бөлімшесі ашылды.
1931 жылы Алматыда стандарттау жөніндегі Қазақ өңірлік бюросы құрылып,
1938 жылы ол өлшемдер мен өлшеу аспаптары жөніндегі жұмыстармен
шұғылданатын уәкілетті комитет Басқармасына өзгертілді.
Өздікбақылауға арналған сұрақтар:
1 Ежелгі Мысырда стандарттау қалай дамыды?
2 Әртүрлі елдерде ұлттық стандарттаудың дамығанын қайдан көруге болады?
3 Халықаралық ИСО ұйымы қашан және қайда құрылды?
4 Қазақстанда стандарттаудың дамуы қашан басталды?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента
качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.
2 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000 г. - 465 с.
3 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
№ 2 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Стандарттаудың заңнамалық негізі
Дәрістің жоспары:
1. Қазақстан Республикасының «Техникалық реттеу туралы» заңы.
2. Техникалық реттеудің мақсаттары мен принциптері.
3. Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құрылымы.
4. Стандарттау саласына байланысты уәкілетті органның функциялары.
Қазақстан Республикасының «Техникалық реттеу туралы» заңы өнімнің,
көрсетілетін қызметтің, процестердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
бағытталған мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құқықтық негіздерін
белгілейді.
Өнім, көрсетілетін қызмет, процестер техникалық реттеу объектілері
болып табылады.
Мемлекеттік органдар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында
қызметін жүзеге асыратын және Қазақстан Республикасының азаматтық
заңнамасына сәйкес техникалық реттеу объектілеріне қатысты пайдалану
құқығын иеленетін жеке және заңды тұлғалар техникалық реттеу субъектілері
болып табылады.
Техникалық реттеудің негізгі мақсаттары:
1) өнімнің, көрсетілетін қызметтің, процестердің адам өмірі мен
денсаулығы және қоршаған орта, соның ішінде жануарлар мен өсімдіктер
дүниесі үшін қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
2) ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
3) өнімнің, көрсетілетін қызметтің қауіпсіздігіне қатысты
тұтынушыларды жаңылыстыратын іс-әрекеттерді алдын алу;
4) саудадағы техникалық кедергілерді жою;
5) өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады.
Мемлекеттік техникалық реттеу жұйесінің құрылымын:
1) Қазақстан Республикасының Үкіметі;
2) уәкілетті орган;
3} өз құзыреті шегінде мемлекеттік органдар;
4) мемлекеттік органдар жанындағы техникалык реттеу саласындагы
сарапшылық кеңестер;
5) Саудадағы техникалык кедергілер, санитарлық және фитосанитарлық
шаралар жөніндегі ақпарат орталығы;
6) стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер;
7) сәйкестікті растау жөніндегі органдар, зертханалар;
8) сәйкестікті растау, стандарттау және аккредиттеу жөніндегі сарапшы-
аудиторлар;
9) техникалық реттеу саласындагы нормативтік құқықтық актілер мен
стандарттардың мемлекеттік қоры құрайды.
Уәкілетті орган мынадай функцияларды орындайды:
Стандарттау саласында:
1) мемлекеттік стандарттарды және техникалық-экономикалық ақпараттың
жіктеуіштерін әзірлеудің, келісудің, есепке алудың, бекітудің, сараптаудың,
өзгертудің, жоюдың және колданысқа енгізудің тәртібін белгілейді;
2) техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілермен
үйлестірілген стандарттарды талдауды және әзірлеуді ұйымдастырады;
3) халықаралык, өңірлік және ұлттык стандарттарды, шет мемлекеттердің
техникалық-экономикалық ақпарат жіктеуіштерін, стандарттау, сәйкестікті
растау және аккредиттеу жөніндегі ережелері мен ұсынымдарын Қазақстан
Республикасының аумағында есепке алу және қолдану тәртібін белгілейді;
4) мемлекеттік, халықаралық және өңірлік стандарттардың, шет
мемлекеттер стандарттарының ресми басылымдарын, стандарттау, сәйкестікті
растау және аккредиттеу жөніндегі ережелер мен ұсынымдарды басып шығаруды
және таратуды ұйымдастырады, олар туралы ақпаратты жариялайды;
5) мемлекеттік стандарттаудың жоспарлары мен бағдарламаларын әзірлеу
тәртібін белгілейді;
6) стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың мемлекеттік тілдегі
және орыс тіліндегі аудармаларын растауды ұйымдастырады.
Өздікбақылауға арналған сұрақтар:
1 «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңы қашан қабылданды?
2 Техникалық реттеудің мақсаттары мен принциптерін атаңыз.
3 Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құрылымы қандай?
4 Стандарттау саласына байланысты уәкілетті органның функциялары неде?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Техникалық реттеу туралы ҚР заңы (2004 жылдың 9 қарашасы № 603 -11
(05.07.2008 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)
№ 3 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Стандарттау әдістерінің жіктелуі
Дәрістің жоспары:
1 Стандарттау нысандарын ретке келтіру
2 Стандарттаудың басқа әдістері
1 Стандарттау қызмет түрі ретінде жалпы ғылыми және арнаулы әдістердің
жиынтығына сүйенеді. Бұл әдістер жиынтығы қайталанып кездесетін міндеттерді
оптималды шешу үшін қажет болып табылады.
Стандарттау жұмыстарында жиі қолданылатын әдістер:
1) стандарттау нысандарын ретке келтіру;
2) параметрлік стандарттау;
3) унификациялау;
4) агрегаттау;
5) кешенді стандарттау;
6) озық стандарттау.
Стандарттау нысандарын ретке келтіру стандарттау нысандарының алуан
түрлігін басқару болып табылады. Мысалы, жіктеуіштер, типтік
конструкциялар, комплекттеуші бұйымдар, процестер, ережелер, құжаттардың
формалары (нұсқалары) ретке келтіру жұмыстарының нәтижесі болып табылады.
Ретке келтіру стандарттау нысандарын жүйелеу (жүйеге келтіру),
типтендіру, селекциялау, симплификациялау және оңтайлау арқылы (жолымен)
жүзеге асырылады.
Жүйелеу – біртекті, өзара байланыстағы стандарттау нысандарының белгілі
тізбегін тағайындау болып табылады.
Нысандардың алуан түрлігін ескерсек, жүйелеудің маңызы өте зор болып
табылады, өйткені оларды өзара байланыстырылған және өзара бағыныстағы
топтарға біріктіруге, оларды жіктеуге жіне ранжирлеуге мүмкіндік береді.
Мысалы, Қазақстан Республикасында қолданылатын техника-экономикалық және
әлеуметтік ақпарат жіктеуіштері жүйелеу жұмыстарының нәтижелері болып
табылады.
Типтендіру – бірқатар стандарттау нысандарына ортақ сипаттар негізінде
типтік конструкциялық немесе технологиялық шешімдерді әзірлеу жөніндегі
әрекеттер болып табылады. Типтендіру нәтижелері типтік конструкциялар,
бұйымдар, ережелер, процестер, құжаттар формалары, есептер, жұмыс жүргізу
тәртібі және т.б. болып табылады.
Селекциялау - әртүрлі қызметтер облыстарындағы ары қарай да өндіруге
немесе қолдануға қолайлы деп танылған нақты стандарттау нысандарын іріктеп
алу.
Симплификациялау – селекцияға кері - әртүрлі қызметтер облыстарындағы ары
қарай да өндіруге немесе қолдануға қолайлы емес деп танылған нақты
стандарттау нысандарын іріктеп алу.
Басқа сөзбен айтқанда симплификациялау деп әр қолданылатын элементтердің
санын қолайлы минимумге дейін қысқартуды (мысалы, ыдыстың, ыдыс-аяқтың,
бекіту элементерінің өлшемдік типтерін азайтуды) айтады.
Оңтайлау – мүмкін болғандардың ішінен ең жақсы (оңтайлы) стандарттау
нысанын таңдап алу. Стандартталатын нысандардың параметрлерінің (арналу,
қауіпсіздік, сапалық параметрлері, тұтыну қасиеттері және т.б.) оңтайлы
мәндерін табуға негізделеді.
Стандарттау нысандарын оңтайлау экономика-математикалық әдістері және
оңтайлы модельдерді қолдану арқылы жүзеге асырылады.
2 Параметрлік стандарттау – параметрлердің қолайлы номенклатурасын және
сандық мәндерін таңдау және негіздеумен байланысты стандарттау әдісі.
Параметр – (parametron – грек - өлшеуші) – процестің, құбылыстың немесе
жүйе, машина, аспаптың кез келген қасиетін сипаттаушы шама болып табылады.
Өнімнің ең маңызды параметрлері болып оның арналуын және қолдану
шарттарын айқындаушы сипаттары табылады:
- өлшемдік параметрлер (киімнің, аяқ киімнің размері, ыдыс аяқтың
сиымдылығы.;
- салмақтық параметрлер (спорт инвентарінің жеке түрлерінің салмағы);
- машиналар мен аспаптардың өнімділігін сипаттаушы параметрлер
(желдеткіштің өнімділігі, көліктің жүру жылдамдығы);
- энергетикалық параметрлер (тоңазытқыш пайдаланатын қуаттын мөлшері) және
т.б.
Белгілі типке жататын, яғни белгілі қызметке арналған, жұмыс істеу
принципі мен конструкциясы айқындалған өнім бірнеше параметрлермен
сипатталады. Параметрлердің тағайындалған мәндерінің жиынтығы параметрлік
қатар деп аталады. Мысалы тоқ шамдарының параметрлік қатары (пайдаланатын
қуаты бойынша): 25, 40, 60, 75, 100, 150, 200, 250, 500 Вт.
Параметрлік қатардың бір түрі болып өлшемдер қатары табылады. Мысалы,
маталар үшін өлшемдік қатар мата енінің жеке параметрлерінен, ыдыс-аяқ үшін
– жеке сиымдылық параметрлерінен құралады. Бір типті өнімнің (материалдың)
әр өлшемі типтік өлшем (типоразмер) деп аталады. Мысалы, қазіргі кезде
ерлер киімінің 105 типтік өлшемі және әйелдер киімінің 120 типтік өлшемі
бекітілген.
Параметрлер қатарларын стандарттау процесі параметрлік стандарттау деп
аталады. Мысалы, киім және аяқ-киімнің өлшемдік қатарларын құру үшін
көптеген еркек және әйел адамдарын (әртүрлі жастағы, әртүрлі өңірде
тұратын) антропометриялық өлшеулерден өткізу керек. Алынған нәтижелер
математикалық статистика әдістерімен өңделеді.
Үйлесімді сандар және үйлесімді сандар қатарлары. Машина, аспап,
ыдыстардың параметрлік қатарлары үйлесімді сандар жүйесіне сәйкес құралады.
Үйлесімді сандар деп геометриялық прогрессия бойынша өзгеретін сандар
тізбегінің жиынтығын айтады. Бұл жүйенің мағынасы – параметрлер мәндері
үшін кез келген санды ала бермей, тек қана белгілі математикалық заңға
бағынатын мәндерді ғана алу болып табылады.
Параметрлік стандарттауда негізгі стандарттар ГОСТ 8032 «Предпочтительные
числа и ряды предпочтительных чисел» және ГОСТ 6636 «Нормальные линейные
размеры» болып табылады.
ГОСТ 8032 бойынша 4 негізгі үйлесімді сандар қатары бекітілген:
1- қатар - R5 – 1,00; 1,60; 2,50; 4,00; 6,30; 10,00 – прогрессия
знаменателі 1,6;
2- қатар – R10 – 1,00; 1,25; 1,60; 2,00; 2,50; … – прогрессия знаменателі
1,25;
3- қатар – R20 – 1,00; 1,12; 1,25; 1,40; 1,60; … – прогрессия знаменателі
1,12;
4- қатар – R40 – 1,00; 1,06; 1,12; 1,18; 1,25; … – прогрессия знаменателі
1,06.
R- индексі француз инженері Ш. Ренар атымен аталған. Бұл инженермен
үйлесімді сандар қатарларын құру тарихы байланысты.
1 – 10 сандары аралығында R5 қатарында 5 сан бар, R10 қатарында - 10
сан, R20 қатарында - 20 сан, R40 қатарында - 40 сан бар.
Параметрлік қатардың жиілігі оңтайлы болуы керек: тым «қою» қатар
тұтынушылар мүдделерін максимум қанағаттандыруға мүмкіндік береді, бірақ,
екінші жағынан, өнімнің типтік өлшемдері тым көбейіп кетеді. Сондықтан R5
қатарын қолдану R10 қатарына қарағанда дұрыс болып табылады, ал R10 қатарын
қолдану R20 қатарын қолданғаннан дұрыс болып табылады.
Үйлесімді сандар жүйесін қолдану белгілі типті өнімнің параметрлерін
бірыңғайландыру ғана емес, сонымен бірге бөлшектерді, бұймдарды, көлік
құралдары мен технологиялық жабдықтарды параметрлер бойынша сәйкестендіруге
мүмкіндік береді.
Мысалы, машина жасау саласындағы стандарттау тәжірибесі көрсеткендей,
бөлшектер мен тораптардың параметрлік қатарлары машина және жабдықтардың
параметрлік қатарларында негізделу керек. Бұл жерде мынадай ереже сақталуы
керек: машиналардың R5 қатарынан алынған параметрлерге бөлшектердің R10
қатарынан алынған параметрлер сәйкес келу керек, R10 қатарынан алынған
параметрлерге бөлшектердің R20 қатарынан алынған параметрлер сәйкес келу
керек және тағы солай. Теміржол вагондары мен автокөліктің жүк көтеру
қабілеті, контейнер, жәшік және жеке алынған консерві банкасының
өлшемдерінің қатары R5 қатары бойынша құрылу керек. Бұл шара консерві
банкасына арналған ыдыс және оларды тасымалдайтын көлік құралдарын ұтымды
қолдануға мүмкіндік береді.
Радиотехникада Халықаралық электротехникалық комиссиямен қабылданған Е
қатары байынша құрылған үйлесімді сандар қолданылады. Е қатарлары:
Е3 – q = 2,2;
Е6 - q = 1,5;
Е 12 - q = 1,2.
Бұл қатарлар ГОСТ 2825 «Ряды номинальных сопротивлений постоянных
резисторов» және ГОСТ 2519 «Ряды номинальных емкостей постоянных
конденсаторов» стандарттарымен бекітілген.
Конденсаторлар үшін 1,5; 2,2; 3,3; 4,7; 6,8 (пФ, мкФ) сиымдылықтар
қатары қолданылады.
Унификациялау – (бірыңғайландыру) (лат. unus – бір) - өнім, процестер
және қызмет көрсетулер түрлерінің, олардың параметрлерінің және
өлшемдерінің мәндерінің оңтайлы санын таңдау (тағайындау).
Бірыңғайландыру – бірдеңені бірыңғай жүйеге, формаға, бірегейлікке
келтіру. Мысалы техникада бірыңғайландыру деп өнімнің және оны шығаруға
қажет құралдардың минимум санды типтік өлшемге, маркаға, қасиеттерге
келтіруді айтады.
Бірыңғайландырудың мақсаты өнімнің, процестердің қажетсіз көп түрлері
болуға жол бермеу және олардың санын негізгі тұтынушыға қажетті минимумға
келтіру болып табылады.
Бірыңғайландыру стандарттау нысандарын жүйелеу, типтендіру (типтеу),
селекциялау, симплификациялау және оңтайлауға негізделеді және төмендегі
бағыттарда жүзеге асырылуы мүмкін:
- бұйымдар, машиналар, жабдықтар, аспаптар, тораптар мен бөлшектердің
параметрлік және типті өлшемдік қатарларын әзірлеу;
- біртекті өнімдердің бірыңғайланған топтарын құрастыру мақсатында типтік
бұйымдарды зерттеп дайындау;
- бірыңғайланған технологиялық процестерді, сынау әдістерін, құжат
формаларын және т.б. зерттеп дайындау;
- біртекті стандарттау нысандарының номенклатурасын оптималды минимуммен
шектеу.
Бірыңғайландыру мына түрлерге бөлінеді:
- типтік-өлшемдік бірыңғайландыру (мысалы, функционалдық арналуы бірдей,
бір-біріне бас параметрлерінің сандық мәнімен ажырасатын өнімдер);
- тип шегіндегі бірыңғайландыру (мысалы, бас параметрі бірдей, құрамдық
элементтерінің конструкциясымен ажырасатын өнімдер);
- тип аралық бірыңғайландыру (мысалы, әртүрлі типті және конструкциялы
өнімдер).
Жүргізу аймағына байланысты нысандарды бірыңғайландыру салааралық,
салалық және зауыттық болуы мүмкін.
Ең жоғары экономикалық әсерге жобалау сатысында қол жеткізуге болады.
Бірыңғайландыру нәтижелері бұйымдардың, бөлшектердің, тораптардың типтер,
параметрлер және өлшемдер стандарттарының, конструкция, марка және т.б.
типтік (бірыңғайланған) конструкциялары альбомы түрінде өңделеді.
Агрегаттау - бұйымдардың, машина, аспап және жабдықтарды бөлек
стандартты бірыңғайланған бөлшектер мен тораптардан құрау және қолдану
әдісі. Бұндай бөлшектер мен тораптар әртүрлі қосылыста конструкциясы және
сыртқы бейнесімен ажырасатын өлшемдердің кең номенклатурасын өзірлеуге
мүмкіндік береді. Мысалы, жиһаэ өндірісінде щиттардың 15 өлшемін және
стандартты жәшіктердің 3 өлшемін қолдану осы элементтерді әртүрлі
комбинациясы арқылы жиһаздың 52 түрін құруға мүмкіндік береді.
Бірыңғайланған, стандартты, өзара алмастырылатын бөлшектер мен
тораптарды қолдану нәтижесінде бұйымның жөндеуге келу қабілеті мен
жөндеудің тиімділігі жоғарылайды.
Агрегаттау машина жасау, радиоэлектроника және өлшем құралдарын жасау
салаларында кеңінен қолданылады. Аталған салаларыдың дамуы бұйымдар
конструкциясының күрделігі және жиі өзгеруімен сипатталады. Әртүрлі
машиналарды жобалау және жасау үшін машинаның конструкциясын бір-бірінен
тәуелсіз жинау бірліктеріне (агрегаттарға) бөлу қажет болып шықты. Әр
агрегат машинада белгілі функция атқаратындай қылып жасалатын балды. Бұл
шара агрегаттарды бөлек бұйым ретінде шығаруға және оның жұмысын машинаның
жұмысынан бөлек (жеке) тексеруге мүмкіндік берді.
Бұйымдарды бөлек агрегаттарға бөлу агрегаттау әдісінің дамуының
алғашқы себебі болды. Содан кейін машиналардың конструкцияларын талдау
көптеген агрегаттар, тораптар және бөлшектер, құрылымы басқа болса да
әртүрлі машиналарда бірден бір функция атқаратынын көрсетті. Бөлек
конструкциялық шешімдерді бірыңғайланған агрегаттар, тораптар және
бөлшектер әзірлеу жолымен жалпылау осы әдістің мүмкіншіліктерін едәуір
арттырады.
Кешенді стандарттау - стандарттаудың негізгі әдістерінің бірі.
Кешенді стандарттау кезінде тұтас нысанның өзіне ғана емес, оның негізгі
элементтеріне де өзара байланыстырылған талаптар қойылады және қолданылады.
Мақсаты – нақты мәселенің оңтайлы шешімін табу.
Өнімге қатысты айтсақ, кешенді стандарттау – дайын өнімнің және оны
шығаруға қажетті шикізаттың, материалдар және комплекттеуші тораптардың,
сондай-ақ өнімнің бұзылмауы (таңбалау, буып-түю, тасымалдау, сақтау) және
қолдану (пайдалану) жағдайларының сапасына өз деңгейлері бойынша өзара
байланыстырылған талаптар тағайындау және қолдану болып табыдады.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында мемлекеттік негізін қалаушы
стандарттар комплекстерін қалыптастыру жұмыстарын келтіруге болады.
қалыптастыру бойынша іс-әрекеттер жалғастырылуда:
- ҚР СТ 1.0 «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарттау жүйесі.
Негізгі ережелер»;
- ҚР СТ 2.0 «Мемлекеттік өлшем бірлігін қамтамасыз ету жүйесі. Негізгі
ережелер»;
- ҚР СТ 3.0 «Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сертификаттау жүйесі.
Негізгі ережелер»;
- ҚР СТ 4.0 «Өнімді зерттеп дайындау және өндіріске қою жүйесі. Негізгі
ережелер»;
- ҚР СТ 5.0 «Техника-экономикалық және әлеуметтік ақпаратты жіктеу және
кодтаудың бірыңғай жүйесі. Негізгі ережелер»;
- ҚР СТ 6.0 «Штрихты кодтау жүйесі. Негізгі ережелер»;
- ҚР СТ 7.0 «Қазақстан Республикасы тіркеу (аккредиттеу) жүйесі. Негізгі
ережелер».
Озық стандарттау - стандарттау нысандарына қазіргі күнгі практикада қол
жеткен нормалар мен талаптардың деңгейінен жоғары, алдыңғы уақытта оңтайлы
болады деп болжанатын деңгейде нормалар мен талаптар тағайындау.
Стандарттар ғылым және техниканың қол жеткен деңгейін бекітіп қана
қоймауы керек, өйткені модельдік ескіру қарқыны жоғары болғандықтан олар
техникалық прогрестің баяу жүруіне әкелуі мүмкін. Осыны болдыртпау үшін,
олар перспективалық сапа көрсеткіштерін тағайындауы керек, өндірісте оларға
қол жеткізуді қамтамасыз ету мерзімін көрсетуі керек. Озық стандарттар
өнімнің перспективалық, сериялап шығарылуы әлі басталмаған немесе бастапқы
кезеңдегі түрлерін стандарттау керек.
Халықаралық стандарттаудағы жетістіктерге 80- жылдары бекітілген аудио
компакт-дисктерге әзірленген халықаралық стандартын жатқызуға болады. Бұл
стандарт аудио компакт-дисктер шығарылмай тұрып алдын-ала әзірленген
болатын. Осы шара компакт-дисктердің басқа техникалық жабдықтармен толық
қиылысуын қамтамасыз етті, сонымен қажетсіз шығындардың болмауына қол
жеткізді.
Өздікбақылауға арналған сұрақтар:
1 Стандарттау нысандарын ретке келтіру әдістің құрамына қандай әдістер
кіреді?
2 Параметрлік стандарттау дегеніміз не?
3 Унификаттау және агрегаттау әдістері неге негізделген?
4 Кешенді стандарттау әдісінің мақсаты неде?
5 Озық стандарттаудың басқа әдістерден ерекшелігі неде?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
2 Ракымжанова М.Т. Стандарттау, сертификаттау және метрология негіздері–
Астана, «Фолиант», 2008 ж. – 245 б.
№ 4 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар
және оларға қойылатын талаптар
Дәрістің жоспары:
1 Жалпы сипаттамасы
2 Стандарттар категорияларының сипаттамалары.
Стандарттау жұмыстарын жүзеге асыру барысында стандарттау нысандарына
тиісті нормалар, талаптар, ережелер, сипаттар қалыптастырылады. Аталғандар
(талаптар және т.б.) нормативтік құжат түрінде өңделеді.
ҚР «Техникалық реттеу туралы» Заңы бойынша Қазақстан Республикасының
аумағында қолданылатын стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарға
келесілер жатады:
1) халықаралық стандарттар;
2) өңiрлiк стандарттар және техникалық-экономикалық ақпарат
жiктеуiштерi, стандарттау жөніндегі ережелер мен ұсынымдар;
3) Қазақстан Республикасының ұлттық стандарттары мен техникалық-
экономикалық ақпарат жiктеуiштерi;
4) ұйымдар стандарттары;
5) Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі ұсынымдары;
6) шет мемлекеттердiң стандарттары, шет мемлекеттердің ұйымдарының
стандарттары, техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштері, стандарттау
жөнiндегi қағидалары, нормалары мен ұсынымдары;
7) үкіметтік емес стандарт;
8) консорциум стандарты;
9) алдын ала ұлттық стандарт жатады.
Ұйым стандарттарын, консорциум стандарттарын және әскери және
қосарланған мақсаттағы тауарларға (өнімге), жұмыстар мен көрсетілетін
қызметтерге арналған әскери стандарттарды қоспағанда, осы бапта көрсетілген
стандарттау жөнiндегi нормативтiк құжаттардың ресми басылымдарын таратуды
қызметінің негізгі нысанасы стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарды
әзірлеу, стандарттау жөніндегі халықаралық ұйымдардың жұмысына қатысу және
шетелдік ұйымдармен өзара іс-қимыл жасау болып табылатын стандарттау
жөніндегі ұйымдар уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен жүзеге асырады.
Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен
стандарттардың мемлекеттік қорын уәкілетті орган мен мемлекеттік органдар
өз құзыреті шегінде құрады.
Мемлекеттік құпиялар және заңмен қорғалатын өзге де құпия болып
табылатын мәліметтерді қоспағанда, техникалық реттеу саласында әзірленетін
және қабылданатын нормативтік құқықтық актілер, мемлекеттік, ұлттық,
халықаралық, өңірлік стаидарттар мен техникалык-экономикалық ақпарат
жіктеуіштері, ұйымдар стандарттары және стандарттау жөніндегі ұсынымдар
туралы ресми акпарат, сондай-ақ көрсетілген қүжаттар пайдаланушыларға
қолжетімді болуға тиіс.
Стандарттарды және стандарттау, метрология, сертификаттау, аккредиттеу
жөніндегі нормативтік қүжаттарды, стандарттар каталогтары мен сілтемелерін
басып шығару және пайдаланушыларды олармен және олар туралы ақпаратпен
қамтамасыз ету уәкілетті орган белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.
Мемлекетаралық стандарттар (ГОСТ) ТМД мемлекеттерінің стандарттау
жөніндегі мемлекетаралық техникалық комитеттермен (МТК) әзірленеді және
міндетті және/ немесе ұсынылатын талаптарды тағайындауы мүмкін.
Мемлекетаралық стандарттарды стандарттау, метрология және сертификаттау
жөніндегі Мемлекетаралық Кеңес (МГС), ал құрылыс саласында арнайы
стандарттау, техникалық нормалау және сертификаттау жөніндегі
Мемлекетаралық ғылыми- техникалық Комиссия қабылдайды.
Мемлекетаралық стандарттар қабылдаудан өткеннен кейін стандарттар
жөніндегі Бюрода тіркеледі. Бюро Минск (Беларусь Республикасы) қаласында
орналасқан.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттарын мемлекеттік басқару
органдары, заңды тұлғалар, стандарттау жөніндегі комитеттер әзірлейді.
Стандарттарды әзірлеуге өнімнің технологиясын әзірлеуші, шығарушы және
тұтынушылардың өкілдері, ғылыми-техникалық және инженерлік қоғамдар,
тұтынушылар қоғамдарының өкілдері, Комитеттің мамандары шақырылуы мүмкін.
Мемлекеттік стандарттарды әзірлеу, келісу, қабылдау, есепке алу,
өзгерту және оның күшін жою тәртібін уәкілетті орган белгілейді.
Мемлекеттік стандарттар:
1) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің жалпы ұйымдастыру-
әдістемелік ережелерін белгілейтін, негізге алынатын стандарттар;
2) өнімнің, көрсетілетін қызметтің біртекті топтарына, қажет жағдайда
нақты өнімге, көрсетілетін қызметке қойылатын талаптарды белгілейтін
өнімге, көрсетілетін қызметке арналған стандарттар;
3) процестерге арналған стандарттар;
4) өнімді, көрсетілетін қызметті, процестерді бақылау әдістеріне
арналған стандарттар болып бөлінеді.
Негізге алынатын мемлекеттік стандарттарды уәкілетті органның
кәсіпорындары әзірлейді.
Мемлекеттік стандарттар өнімнің, көрсетілетін қызметтің шығарылған
жеріне қарамастан, ерікті негізде тең дәрежеде қолданылады.
Қазақстан Республикасының техникалық-экономикалық ақпаратының
мемлекеттік жіктеуіштері- экономика салаларында қолданылатын және есепке
алынуға тиіс техникалық-экономикалық ақпарат жіктеуге және код қоюға
жатады.
Техникалық-экономикалық ақпараттың мемлекеттік жіктеуіштерінің
тізілімін уәкілетті орган жүргізеді.
Қазақстан Республикасында техникалық-экономикалық ақпаратты жіктеу және
оларға код қою жүйесін құру мен оның қызметіне бақылау жасау жөніндегі
жұмыстарды үйлестіруді уәкілетті орган белгілейді.
Қазақстан Республикасындағы ұйымдар стандарттары және стандарттау
жөніндегі ұсынымдар.
Ұйымдар стандарттарын мемлекеттік техникалық реттеудің мақсаттарына
жету үшін ұйымдар өздері дербес әзірлейді және бекітеді.
Ұйымдар стандарттарын әзірлеу, бекіту, есепке алу, өзгерту, күшін жою,
тіркеу, белгілеу, басып шығару тәртібін оларды бекітетін ұйымдар дербес
белгілейді.
Ұйымдар стандарттары қолдану үшін ерікті сипатта болады және техникалық
реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілерде белгіленген талаптарға
қайшы келмеуге тиіс.
Ұсынымдар стандарттау, өлшемдер бірлігін қамтамасыз ету, сәйкестікті
растау жөніндегі жұмыстар жүргізуге қатысты, қолданылу үшін ерікті
ұйымдастыру-әдістемелік ережелерін қамтиды.
Ұсынымдардың жасалуына, ресімделуіне, мазмүнына, баяндалуына, оларды
әзірлеу, келісу, бекіту, тіркеу және қолдану тәртібіне қойылатын талаптарды
оларды бекітетін ұйым белгілейді.
Өздікбақылауға арналған сұрақтар:
1 Қазақстанда қолданылатын стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарға
қайсылар жатады?
2 Мемлекеттік стандарттарды әзірлеудің неше кезеңі бар?
3 Ұйым стандарттарын кім әзірлейді және бекітеді?
4 Ұсынымдар мен ережелер дегеніміз не?
5 Мемлекетаралық стандарттар Қазақстан аумағында қалай таралады?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Техникалық реттеу туралы ҚР заңы (2004 жылдың 9 қарашасы № 603 -11
(03.12.2013 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)
3 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
№ 5 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Мемлекеттік стандарттардың түрлері
Дәрістің жоспары:
1 Негізге алынатын стандарттардың түрлері
2 Өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің стандарттары
3 Бақылау (сынау, өлшеу, талдау) әдістерінің стандарттары
4 Процестер стандарттары
1 Стандарттау нысандарының ерекшеліктеріне және тағайындалатын
талаптардың мазмұнына байланысты стандарттардың төмендегі түрлері
әзірленеді:
1) негізге алынатын стандарттар;
2) өнімдер мен көрсетілетін қызметтер стандарттары;
3) бақылау (сынау, өлшеу, талдау) әдістерінің стандарттары;
4) процестер стандарттары.
Негізге алынатын стандарттар мыналарды тағайындайды:
- белгілі әрекеттер саласы үшін жалпы ұйымдастыру - әдістемелік
жағдайларды;
- өнімді, процестерді (жұмыстарды) және көрсетілетін қызметтерді әзірлеу
және пайдалану процестерінде әртүрлі ғылым, техника және өнімдердің өзара
байланысын, техникалық бірегейлігін және өзара түсінушілігін қамтамасыз
ететін жалпы талаптар, нормалар мен ережелерді;
- басқа да жалпы жехникалық талаптарды.
Кең түсінігі бойынша негізге алынатын стандарттардың нысандары болып
мемлекеттік және салааралық маңызы бар нысандар: мемлекеттік стандарттау
жүйесі, мемлекеттік сертификаттау жүйесі, өлшем бірлігін қамтамасыз етудің
мемлекеттік жүйесі, конструкторлық құжаттардың бірдей жүйесі (ЕСКД), өлшем
бірліктері, салааралық маңызы бар терминдер мен анықтамалар (сапаны
басқару, сенімділік, буып түю) және т.б. табылады.
Тар мағынадағы түсінігі бойынша негізге алынатын стандарт нақты жүйенің
стандарттар комплекстерінде жалпы ережелерді анықтаушы стандарт болып
табылады. Мысалы: ҚР СТ 1.0 – 2000 «ҚР Мемлекеттік стандарттау жүйесі.
Негізгі ережелер».
Негізге алынатын стандарттарды былай бөлуге болады:
а) ұйымдастыру-әдістемелік стандарттар. Бұлар белгілі салада жұмыстарды
жүргізу жөніндегі жалпы ұйымдастыру-әдістемелік ережелерді тағайындайды.
Мысалы: ҚР СТ 1.2 – 2000 «ҚР Мемлекеттік стандарттау жүйесі. Мемлекеттік
стандарттарды әзірлеу тәртібі»; СТ РК 1081 – 2002 «Тағамдық өнімдеріне
технологиялық ңұсқаулар мен рецептуралар әзірлеу тәртібі. Негізгі шарттар».
б) жалпа техникалық стандарттар. Бұлар тағайындайды:
- ғылымда, техникада, өндірісте көп мәрте қайталанатын ғылыми-техникалық
терминдерді (мысалы, ГОСТ 16263- 70 «ГСИ. Метрология. Термины и
определения»);
- әртүрлі стандарттау нысандарының шартты белгілерін – кодтарын,
символдарын, таңбаларын ( мысалы, ГОСТ 14192- 96 «Маркировка грузов», СТ
РК 1003 – 98 «Сплавы на основе благородных металлов ювелирные. Марки»;
- әртүрлі құжаттарды құру, баяндау, өндеуге және олардың мазмұнына
қойылатын талаптарды (мысалы, СТ РК 1.5 – 2000 «ГСС РК. Общие требования
к построению, изложению, оформлению и содержанию стандартов»);
- техникалық қамтамасыз етуге қажетті жалпы техникалық шамалар, талаптар
және нормаларды (үйлесімді сандар, параметрлік және өлшемдік қатарлар,
өлшем құралдарының дәлдік кластары және т.б.). Мысалы, ГОСТ 8.417 – 81
«ГСИ. Единицы физических величин»;
- сапа көрсеткіштерінің номенклатурасын (мысалы, СТ РК 1043 – 2001 «Машины
для борьбы с ветровой эррозией. Номенклатура показателей качества»);
- техникалық эстетика және эргономика талаптарын;
- қауіпсіздік талаптарын (мысалы, СТ РК 12.002 – 2002 «Система стандартов
безопасности труда. Процессы производства. Овцеводство. Требования
безопасности») және т.б.
2 Өнімнің (көрсетілетін қызметтің) стандарты біртекті өнімдер
(көрсетілетін қызметтер) топтарына немесе нақты өнімге (көрсетілетін
қызметке) талаптар тағайындайды.
Өнімге төмендегі стандарттар түрлері әзірленеді:
а) жалпы техникалық шарттар стандарты - біртекті өнімдер (көрсетілетін
қызметтер) топтарына талаптар тағайындайды (мысалы, СТ РК 1061 – 2002
«Продукты кисломолочные. Общие технические условия», СТ РК 1040 – 2001
«Условия транспортные по пассажирским перевозкам. Общие технические
условия»;
б) техникалық шарттар стандарттары – нақты өнімге (көрсетілетін қызметке)
талаптар тағайындайды. Мысалы, СТ РК 982 – 95 «Кефир. Технические условия»,
СТ РК 1095 – 2002 «Волокно хлопковое. Технические условия».
Аталған стандарттар, мысалы өнім стандарттары, әдетте, төмендегі
бөлімдерден құралады:
- жіктелуі;
- негізгі параметрлері және/ немесе өлшемдері;
- техникалық (жалпы техникалық) талаптар;
- қабылдау ережелері;
- таңбалау, буып- түю, тасымалдау, сақтау;
в) жалпы техникалық талаптар стандарттары – жалпы техникалық шарттар
стандартының бір ғана бөлімінен құралатын тар арнаулы стандарттар (мысалы,
СТ РК 37 – 98 «Вышивка машинная и ручная. Общие технические требования»;
г) техникалық талаптар стандарттары - техникалық шарттар стандартының бір
ғана бөлімінен құралатын тар арнаулы стандарттар (мысалы, ГОСТ 20902 – 95
«Столы обеденные школьные. Функциональные размеры»; ГОСТ 20809 – 75
«Патроны охотничьи. Типы и основные размеры»).
3 Бақылау әдістерінің стандарттары өнімді, көрсетілетін қызметті
әзірлеу, сертификаттау, пайдалану кезінде сынақ, өлшеу, талдау жүргізу
әдістерін тағайындайды (мысалы, СТ РК 1049 – 2001 «Премиксы. Методы
анализа»).
Стандарттарда тағайындалатын бақылау әдістері объективті, дәл,
нәтижелердің ұдайы қайталануын қамтамасыз ететіндей болуы керек.
Әр әдіс үшін оны жүзеге асырудың ерекшеліктеріне қарай мыналарды
тағайындайды:
- сынау құралдарын, көмекші құралғыларды, реактивтерді, материалдарды;
- сынақ жүргізуге дайындалу тәртібін;
- сынақ жүргізу тәртібін;
- сынақ нәтижесін өңдеу тәртібін;
- сынақ нәтижесін көрсету тәртібін;
- сынақтың жіберілетін қателігін.
Стандарттың арналуы тар болуы мүмкін – бір ғана сапа көрсеткішін тексеру
(мысалы, таза жүн және жартылай жүннен жасалған материалдардың буды
өткізгіш қабілетін анықтау әдісінің стандарты), немесе арналуы кең –
көрсеткіштер комплексін тексеру болуы мүмкін (жібек және жартылай жібектен
тігілген даналап саналатын өнімдерді сынау әдістерінің стандарты).
Сертификаттау тәжірибесі аралас турлі стандарттарды - өнім мен бақылау
әдістерінің стандарттарын, атап айтқанда, өнімге (көрсетілетін қызметке)
қауіпсіздік талаптар мен қауіпсіздікті бақылау әдістерінің стандарттарын
әзірлеудің қажеттілігін білдіріп отырады (мысалы, ГОСТ 25779 – 90 «Игрушки.
Общие требования к безопасности и методы контроля»).
4 Процестер (жұмыстар) стандарттары өнімнің (көрсетілетін қызметтің)
өмірлік циклының жеке кезеңдерінде әртүрлі жұмыстарды орындау әдістеріне
(тәсілдеріне, амалдарына, режимдеріне, нормаларына) талаптар тағайындайды.
(Өнімнің өмірлік циклының негізгі кезеңдері: әзірлеу, шығару, сақтау,
тасымалдау, қолдану, т.б.). Мысалы ГОСТ 26907 – 86 «Сахар. Условия
длительного хранения», ГОСТ 7995 – 79 «Мясо. Разделка говядины для
розничной торговли», СТ РК 1155 – 2002 «Ртутьсодержащие приборы и изделия.
Вакуум- термическая утилизация».
Процестер (жұмыстар) стандарттарына технологиялық операцияларды жүргізу
кезінде адам өмірі мен денсаулығы және қоршаған ортаны қорғауға талаптарын
енгізуі керек.
Қазіргі күні сапа менеджменті жүйелері шегінде басқару процестерінің -
құжаттарды сатып алуды, кадрларді дайындауды және т.б. басқару
процестерінің стандарттары үлкен маңыз алып отыр. Басқару процестері – сапа
жүйесі жұмыс кәсіпорындардың ұйым (фирмалық) стандарттарының типтік
нысандары болып табылады.
Өздікбақылауға арналған сұрақтар:
1 Негізге алынатын стандарттардың түрлері
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
№ 6 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Халықаралық, өңірлік және шет елдердің
ұлттық стандарттарын қолдану тәртібі
Қазақстан Республикасы аумағында талаптары төмендегілерге сай
халықаралық және ұлттық стандарттар, сонымен қатар нормативтік құжаттар
қолданылуы мүмкін:
- Қазақстан Республикасының ішкі нарығына жөне экономика саласының
қажеттілігіне, республика аумағында өз қызметін жүзеге асыратын жеке және
занды тұлғалар құқығы мен мүддесіне қысым жасамайды;
- адамдардың денсаулығына және өміріне, мүлігіне, қоршаған ортаға
өнім, процесс жөне көрсетілетін қызметті, үйлесушілік, өзара алмасушылық,
бақылау әдістері мен таңбалау бірлігін, қамтамасыз ету, алдамшы тәжірибені
жою бөлігінде зандар мен техникалық реттемелер нормаларына қайшы емес.
Халықаралық стандарттары мен нормативтік құжаттарды қолданудың негізгі
мақсаттары мен мөселелері:
- республиканың ұлттық мүддесін қорғау, соның ішінде адамдардың
денсаулығы жөне өмірі, олардың мүлігі мен қоршаған ортаның қауіпсіздігі;
- сыртқы экономикалық қызметте техникалық кедергілерді жою (соның
іпгінде сауда, ғылыми-техникалық, зиялылық, технологиялық);
- халықаралық және ішкі нарықта отандық өнім, технология және
қызметтердің техникалық деңгейі мен бәсекеге жарамдылығын көтеру;
- Қазақстан Републикасында қолданылатын стандарттар мен нормативтік
қүжаттарды, мемлекеттік стандарттау жүйесін халықаралық талаптармен
үйлестіру;
- адал бәсекеде жағдайларды жасау;
- халықаралық және шетеддік ғылыми-техникалық әулетті барышла
пайдалану;
- халықаралық стандарттарды жөне нормативтік құжатарды қолдану
негізінде Мемлекеттік стандарттар қорын қалыптастыру.
Халықаралық стандарттар мен норматавтік құжатарды қоддану төмендегі
әдістер бойынша жүзеге асырылады:
а) мұқаба;
б) растау;
в) қайта өңдеу (ары қарай - халықаралық стандарттар негізінде
мемлекеттік стандартгарды өзірлеу);
г) есептік тіркеу.
Қоддануға жатады: халықаралық стандарттар мен нормативтік құжаттардың
орыс версиясын, ал орыс версиясы жоқ болса - олардың ағылшын орыс тілге
нүпнұсқалық аудару жоқтығы.
Аударманың түпнұсқалығына оларды қолдануға мүдделі өтінішкер-мекемелер
жауапты.
Аударманы растауды стандарттау, метрология және сертификаттау
жөніндегі уәкілетті органдар немесе олар анықтаған органдар жүзеге асырады.
Қолдануға жоспарланған халықаралық стандарттар мен нормативтік
құжаттар талаптары Қазақстан республикасы аумағында қолданыстағы техникалық
реттемелердің міндетті талаптарына қайшы болмау тиіс.
Мұқаба және растау әдісімен қабылданған халықаралық стандарттар
Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттары ретінде стандарттау,
метрология және сертификаттау жөніндегі уәкілетті органдардың ұйымдастыру-
өкімгерлік құжаттарымен аумағында енгізіледі, егер олар халықаралық
стандарт жайында ұқсас болса немесе езгертілсе.
Оларды қолданудың тандалған әдісіне тәуелсіз халықаралық стандарттар
мен нормативтік құжаттар сәйкес өнім, процесс жөне қызмет қауіпсіздігіне
мемлекеттік қадағалау органдарымен келісуге жатады, егер олар белгілеген
ережелер олардың құзырына кірсе, ал Қазақстан Республикасы әзірлеу, және
(немесе) көкейтесті ету (қайта қарау, өзгертулерді енгізу) кезеңінде
халықаралық және (немесе) аймақтық стандарттарды қолдануға ресми түрде
дауыс бермесе.
Қайта келісімді жою мақсатымен Қазақстан Республикасы аумағында
халықаралық стандарттарды қолдануды келіскен өнім, процесс жөне қызмет
қауіпсіздігіне мемлекеттік қадағалау органдарының тізбесі есептік тіркеу
процедурасын өту кезінде стандарттардың жылдық және акпараттық
сілтемелерінде жарияланады.
Халықаралық стандарттар ескерілген кез ке лген өдістермен қолданылады.
Әдістерді таңдау әдетте стандарттау, метрология және сертификаттау
жөніндегі уәкілетті органдармен қолданылатын растау әдістерінен басқа
мүдделі занды және жеке тұлғалар жүзеге асырады.
Нормативтік құжаттар есептік тіркеу әдісімен немесе олардың талаптарын
отандық нормативтік құжаттарға енгізу жолымен қоцданылады.
Стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі халықаралық
кеңесімен (МАК) иемесе ҚР СТ 1.23 сәйкес ТМД елдерінің техникалық реттеу
және стандартау жөніндегі құлырыстағы техникалық нормалау және стандарттау
жөніндегі ғылыми- техникалық комиссия (ТСҒГК) қабылданған стандарттарды,
өлшеуді орындау әдістемесін (ӨОӘ) - ҚР СТ 2.18 қолдану тәртібі.
Қазақстан Республикасы аумағында қолдануға жоспарланған өр хылықаралық
стандарт пен нормативтік қүжат мемлекеттік стандарттау жүйесінің тізіліміне
енгізіледі, мыналар беріліп:
- а), б) жөне в) әдістерімен ресімделген халықаралық стандарттарына,
есептік тіркеу нөмірінің әдісімен.
- әдістерімен немесе отандық нормативтік күжаттар- тиісті құжаттар
санаттары, соның ішінде ҚР СТ 1,3, ҚР СТ 1.14, ҚР СТ 2.18 және есептік
тіркеу нөмірі үшін елшеу бірлігін қамтамасыз ету және мемлекеттік
стандарттау жүйесінің негізге алынатын стандарттарымен ескерілген белгілер,
талаптарына енгізу жолымен ресімделген нормативтік құжаттарға.
Мемлекеттік жәңе халықаралық стандарттар талаптарын салыстыру үшін
сөйкестік дәрежесі, ал көрсетілген сәйкестік дәрежесі мемлекеттік
стандарттар мәтіні бойынша белгіленген тәртіпте пайдаланылуы тиіс.
Халықаралық, аймақтық жөне ұлттық стандарттарды Қазақстан Республикасы
аумағында қолдану тапсырмалары (қажет болса) ҚР СТ 1.7 сөйкес мемлекеттік
стандарттау жоспарларына кіргізілу тиіс.
Халықаралық стандарттар мен нормативтік құжаттарды қолдану мәселелерін
шешкен кезде оларға енгізілген өзгертулер мен толықтырмалар олардың
бөлінбейтін бөлігі ретінде ескерілуі және қоцданылуы тиіс.
Аударған жағдайда көрсетілген өзгертулер стандарт немесе нормативтік
құжат мәтініне енгізілуі мүмкін немесе жеке аударылуы тиіс.
Қазақстан Республикасында оларды мемлекеттік стандарт ретінде енгізгеннен
кейін халықаралық стандарттарға енгізілген өзгертулер халықаралық
стандарттарға өзгертулерді енгізгеннен кейін тікелей соңғыға енгізілуі
тиіс.
Халықаралық стандарттар мен нормативтік құжатгар талаптары Қазақстан
Республикасы аумағында бар шартарға байланысты (климаттық, географиялық,
технологиялық) толық көлемде немесе жартылай қодданылуы мүмкін.
Қазақстан Республикасында қолдануға жоспарланған халықаралық
стандарттар мен нормативтік құжаттар ҚР СТ сәйкес сараптауға жатады.
Қолданудың қажетті шарттары төмендегілер үшін болып табылады:
- халықаралық және аймақтық стандарттар мен нормативтік қүжаттар үшін -
Қазақстан Республикасынық стандарттау, метрология, сертификаттау жөне
тіркеу жөніндегі халықаралық, аймақтық мекемелерінде мүшелігі;
- ұлттық стандарттар үшін- Қазақстан Республикасы мен шетелдік мемлекеттер
арасындағы стандарттау, метрология, сертификаттау және тіркеу саласындағы
сауда және ғылыми-техникалық ынтымақтастық туралы екі (көп) жақты шарттар;
- нормативтік құжаттар үшін - белгіленген төртіггте түпнүсқа иелері берген
мүдделі тұлғалардық құқықтары (соның ішінде лицензия, шарт және келісім
негізінде).
Егер Қазақстан Республикасы халықаралық немесе аймақтық мекемелердің
мүшесі болып табылмаса немесе шетелдік мемлекеттермен шарты
(келісімдері) жоқ болса стандарттар мен нормативтік құжаттар қолданылуы
мүмкін.:
- Қазақстан Республикасы аумағында белгіленген тәртіпте оларды қолданылуы
болатын басқа стандарттар арқылы (мемлекетаралық стандарттар арқылы, ТМД
елдерінің стандарттары немесе басқа мемлекеттің стандарттары арқылы, егер
олармен тиісті Келісімдар немесе шарттар жасалса);
- жұмыста халықаралық стандарттарды қоддану мөселелерін ескеретін шетелдік
фирмалармен Қазақстан Республикасы Үкіметімен жасалған халықаралық шарттар
негізінде;
- стандарттар мен нормативтік құжаттарды қолдануға құқық беретін
лицензиялар негізінде.
Халықаралық стандартгарды есептік тіркеу стандарттау, метрология және
сертификаттау жөніндегі уәкілетті органдармен жүргізіледі.
Сәйкестік дәрежелері
Мемлекеттік және халықаралық стандарттардың талаптарын салыстыру
(сөйкестендіру) үдгін үш сәйкестік дәрежесі қолданылуы мұмкін: ұқсастық
(баламалылық), өзгертулерді енгізу (түрлендіру) және баламалысыздық.
Осы бөлімде келтірілгеи халықаралық стандарттардан ауытқу жөне кез
келген өзгертулер анық сәйкестендірілуі жөне 8 бөлім ережелеріне сәйкес
негізделуі тиіс.
Ұқсастық
Мемлекеттік стандарт халықаралық стандартқа сәйкес болу тиіс:
1) техникалық мазмұнында, қүрылымда жөне баяндауда ұқсас;
2) техникалық мазмұнында және редакциялық өзгертулер болса ұқсас,
соның ішінде:
а) ондық белгі көрсеткіші ретінде нүктені үтірге ауыстыру;
б) кез келген қателерді жою (мыеалы, орфографиялық қателерді) немесе
беттерде нөмірлеуді өзгерту;
в) көп тілді халықаралық стандартган бір немесе бірнеше тілдерде
мәтінді жою;
г) кез келген техникалық қателерді немесе халықаралық стандартқа
енгізілгеи түзетулерді енгізу;
д) қолданыстағы мемлекетгік және мемлекетаралық стандарттармен
келісуді қамтамасыз ету үшін стандарт атауын өзгерту;
е) "осы халықаралық стандарт" сөздері "осы мемлекетгік стандарт"
сөздеріне ауыстырылсын;
ж) кез келген халықаралық стандарттың техникалық талаптарын
өзгертпейтін мемлекеттік және мемлекет аралық және (немесе) ақпараттық
материадды енгізу;
и) халықаралық стандарттан ақпараттық материалды жою; к) сол бір
объектіні белгілейтін сөздерді немесе сөйлемшелерді өзгерту;
л) ақпаратгық мақсатгармен сандық бірліктердіқ аталған мағыналарын
енгізу, егер Қазақстан Республикасында басқа өлшеу жүйесінің күші болса;
Ескергу- Беттерді, түрлерді және шрифт өлшемін нөмірлеумен ... т.б.
байланысты қүжаттарды ресімдеуде кез келген өзгергулер
сөйкесік
дәрежесіне өсеретпейді.
Өзгертулерді енгізу
Халықаралық стандартқа енгізілген өзгергулер саньшда радакциялық,
құрылымдық және техникалық болуы мүмкін.
Құрылымдық жөне редакциялық өзгертулер стандартгардың қүрылуы,
баяндалуы және ресімделудің тәртіптерін белгілейтін стандарттардың
айырмашылығымен негізделуі мүмкін. Мемлекеттік және халықаралық
стандарттарда және нормативтік құжаттарда редакциялық және құрылымдық
өзгертулер осы таклаптарды салыстырғанда қиыншылық болдырмайтын жағдайда
болуы мүмкін.
Техникалық ауытқулар адамдардың өмірі мен денсаулығы, мүлігі және
қоршаған ортаны қорғау, сонымен қатар қлиматтық, географиялық және
технологиялық мөселелер үшін өнім, процесс (жұмыстар) және көрсетілетін
қызмет қауіпсіздігін қоса үлттық қауіпсіздік нормаларында айырмашылықтармен
негізделуі тиіс.
Стандарт өзгертілген кезде келесі техникалық ауытқулар болуы мүмкін.:
- мемлекеттік стандарт мазмүны көлемі бойынша халықаралықтан аз
(мемлекеттік стандарт халықаралық стандарт ұсынған баламаның бөлігін
қолданады және (немесе) онша қатал емес талаптарды
белгілейді.);
мемлекеттік стандарт мазмұны көлемі бойынша
халықаралықтан көп (мемлекеттік стандартқа қосымша аспектілер мен
түрлер енгізіледі, қатал талаптарды белгілеЙді, қосымша сынауларды
жүргізуді қамтиды);
- мемлекеттік стандарт халықаралық стандарттың бөлігін өзгертеді
(ондайда мазмұныньщ бөлігі ұқсас болып табылады, басқа бөлігі талаптардаға
кейбір айырмашылықтарды белгілейді);
- мемлекеттік стандарт баламалы тандауды ескереді (мысалы, тең мәртебе
ережелері өзінің мағынасы бойынша халықаралық стандарт мәртебесі баламасы
ретінде пайдалануы мүмкін).
Көрсетілген өзгертулер мен ауытқуларды ескеріхі ресімделген
стаядарттар түрлендірілгендерге жатады.
Түрлендірілген стандарттар ұқсас мазмұнда рұқсат етілетін өзгертулерді
қамтуы мүмкін.
Ескерту- Мемлекетгік стандарг халықаралық стандартың толық мөтінін
жөне халықаралық стандарптың бөлігі болып табылмайтын қосымша техникалқық
ережелерді қамтуы мүмкін Бүл жағдайда, сәйкестік дәрежесі ."өзгертулерді
енгізу" немесе "баламалылықсыз" ретінде стаңдартқа айырмашылықтар
қаншалықты негізделген және сәйкестендірілгеңдігіне байланысты бағаланады.
Баламалылықсыз
Мемлекеттік стандарт халықаралық стандартқа баламалылықсыз болып
табылады, егер:
- ол халықаралық стандарттың техникалық талаптары мен ережелерінің
1/3 кем көлемін кіргізсе;
- халықаралық стандартқа енгізілген құрылымдық және редакциялық
өзгертулер, техникалық мазмұны бойынша өзгертулердің анық сәйкестендірілуі
жоқ.
Көрсетілген өзгертулері мен ауытқуларьш есепке алып ресімделген
стандарттар баламалылықсызға жатады.
Халықаралық стандарттарды қолдану әдістері
Мұқаба әдісі
Мұқаба әдісі халықаралық стандарт мұқабасын мемлекеттік стандарттар
мүқабасына ауыстыруды ескереді.
Халықаралық стандарт құрамына мұқаба әдісін пайдаланған кезде ұлттық
құрылымдық элементтер енгізіледі:
мұқаба (титул парағы) және соңғы бет (қажет болса);
- Алғысөз, Енгізу, 'Терминдер мен анықтамалар", "Белгілер мен
қысқартулар" (қажет болса);
Үлттық мұқабада болу тиіс: халықаралық стандартқа жататын
ақпараттармен нұсқаулықтар, соның ішінде сәйкестік дәрежесі, сонымен қатар
енгізілген өзгертулер бойынша ақпарат (бал болса). Қажет болса халықаралық
стандартқа олардың себептері мен сілтемесін негіздеп, енгізілген өзгертулер
тізбесін беретін қосымшаларға сілтеме енгізілуге болады..
Растау әдісі
Растау әдісі Қазақстан Республикасы аумағында халықаралық стандарт
мұқабасын ауыстырмай енгізуді растау туралы хабарламаны жариялау және
дайындауды ескереді.
Растау әдісі тек егер мемлекеттік жөне халықаралық стандарттық
сәйкестік дәрежесі сөйкес болған жағдайда пайдаланылады.
Растау туралы хабарлама стандарттау, метрология жөне сертификаттау
жөніндегі уәкілетті органдардың ұйымдастыру-өкімгерлік құжаты түрінде
ресімделеді және болуы мұмкін:
- халықаралық стандартқа сілтемелер және олардың реттік нөмірлерін
және қабылданған жылын көрсетіп, қабылданған өзгертулері;
- мемлекеттік стандартау жүйесі тізілімі бойынша халықаралық
стандартқа берілген белгі және сәйкестік дәрежесінің индексі;
- мемлекеттік стандарт ретінде халықаралық стандартты қабылдау және
халықаралық стандартты алу көздері туралы ақпарат.
Растау туралы хабарлама үлгісі (шартты келтірілген) - МС ИСО 6051:1997
"Сурет. Қайталаудың өнделген суреттері. Сақтау өдістері", МСИСО 6051:1997-
А1:2000қоса 15.07.2003ж. Стандарттау, метрология және • сертификаттау
жөніндегі комитетінің № 543 бұйрығымен мемлекетгік стандарт ретінде
бекітіледі және 2004.01.01 ден Қазақстан Республикасы аумағында қолдану
үшін енгізіледі.
Жұмыста сілтеу үшін белгі, атауы және сәйкестік дәрежесі нормативтік
құжатарда, сілтемелерде, каталогтарда, деректер қорында: ҚРСТ ИСО 6051-
2001* Сурет. Қайталаудың өңделген суреттері. Сақтау әдістері" (ИСО
6051:1997, ГОТ)".
ҚР СТ ИСО 6051-2001* және МС ИСО 6051:1997-А:2000 "ҚазСт Ин" РМК -да
мына мекежайда: Алматы қаласы, Алтынсарин данғылы, 83, 94 бөлмеде алуға
болады.
Растау туралы стандарттау, метрология және сертификаттау жөніндегі
ресми ақпараттық басылымдарда жарияланады (мемлекеттік стандарттардың
ақпараттық сілтемелерінде (АС ҚР СТ).
Растау туралы хабарлама заңды және жеке тұлғалардыд жұмыстарында
халықаралық стандартыц данасысыз және оларға қабылданған өзгертулерсіз және
кері пайдаланылуы мүмкін.
Растау өдісімен қолданылатын халықаралық стандарттар мүдделі
тұлғаларға қолайлы болу тиіс.
Халықаралық стандарт негізінде мемлекеттік стандартты әзірлеу әдістері
Халықаралық стандарт негізінде мемлекеттік стандартты әзірлеу әдістері
техникалық мазмұндары ұқсас немесе езгерткен кезде, сонымен қатар атауы,
құрылымы және стандартты ұсыну нысаны қолданылады.
Әдіс екі тәсілмен жүзеге асырылады:
- халықаралық стандарт негізінде мемлекеттік стандартты
ресімдеумен;
- оларды әзірлеген, қайта қараған жоне өзгертулерді енгізген кезде
мемлекеттік стандартқа халықаралық стандартпен белгіленген нормалар мен
талаптарды енгізу.
Бірінші әдіс мемлекеттік стандартқа халықаралық стандарттың толық
мәтінін енгізуді ескереді.
Ондайда мемлекеттік стандарты ресімдеу төмендегі жолдармен жасалады:
- халықаралық стандартың орысша версиясы мен түпнұсқалық мөтіні
мемлекетгік стандартқа станда|іт мәтіні өзгертілмей және қосымша талаптар
енгізілмей кіргізу;
- халықаралық стандартың орысша версиясы мен түпнұсқалық мәтіні
мемлекетгік стандартқа Қазақстан Республикасы экономикасы қажеттілігін
көрсететін және мәтін бойынша толықтырмамен ресімделген толықтырма мен
өзгертулерді енгізіп кіргізу.
Екінші тәсіл ескереді:
- халықаралық стандартың орысша версиясы мен түгшұсқалық мәтіні
мемлекеттік стандартың тиісті бөлімдері мен қосымшаларына енгізуді;
- мәтінде келтірмей халықаралық стандартқа сілтемелерді енгізу;
- мемлекеттік және халықаралық стандартты үйлестіруді жүзеге асыратын
бөлігінде тек халықаралық стандарттар талаптарын енгізу.
Егер мемлекеттік стандарт енгізілетін халықаралық стандартта басқа
халықаралық стандарттарға сілтемелер болса, ал Қазақстан Республикасында
олармен үйлестірілген мемлекетгік немесе халықаралық стандарттар
қолданылса, онда мемлекетгік стандартта келесілерне сілтемелер жасалады.
Осындай стандаргтар жоқ болса осы стандартта көрсетілген әдістердіқ бірімен
сілтеме халықаралық стандарттарды қолдану туралы мәселе шешіледі.
Егер халықаралық стандарт негізінде әзірленген мемлекеттік стандартты
бекіту сөтіне республикада ұқсас құжаттың күші болса (қодданылса), онда
жаңа стандартгы енгізу сәтіне қолданыстағы құжат жойылуы тиіс.
Халықаралыққа қатысты мемлекеттік стандарт мөтінінде ауытқулар болса
белгіленген өдістер көмегімен мәтінде негіздеу және сәйкестендіру тиіс.
Есептік тіркеу әдісі
Мемлекеттік стандарттар ретінде халықаралық стандартты қабылдау
мақсатымен есептік тіркеу әдісі қолданылмайды.
Әдісті пайдалану тек ерекше жағдайларда жұзеге асырылады:
- мемлекеттік стандарттарды әзірлеу жөніндегі тапсырмаларды
мемлекеттік стандарттау жоспарына енгізбей халықаралық стандарттар мен
нормативтік құжаттарды жедел қолдану талап етіледі;
- стандартта Қазақстан Республикасы аумағыяда халықаралық стандарттар
мен нормативтік құжаттарды пайдалану шектеулі (екі немесе бір пайдаланушы);
- пайдаланушы-мекемелерге шарт (келісім) бойынша (салалық
стандартты, ғылыми-техникалық, инженерлік және басқа қоғамдық бірлестіктер
стандарттары; техникалық шарттарды) берілетін, авторлық құқықтары бар,
зынды және жеке тұлғалардық қүжаттарын қолдану мәселелері қаралады;
- статистикалық деректер мен Қазақстан Республикасы аумағында халықаралық
стандарттар мен нормативтік құжаттарды қолдану тәжірибесі және
статистикалық деректер қажетті.
Есептік тіркеуге оларға қатысы бар ендірілетін өнім мен объектілерге
стандарттар мен нормативтік құжаттар жатады ( соның ішінде: терминологияға,
сыныптауға, сыфнамаларды іріктеу; бақылау әдістері, тасымалдау, сактау,
буып-түю, таңбалау, пайдалану, кәдеге жарату). Егер Қазақстан
Республикасында қолданыстағы мемлекеттік, мемлекетаралық немесе халықаралық
стандарттарына енгізілмеген бақылау әдістері белгіленбесе, Қазақстан
Республикасы аумағына енгізілетін өнім қүжаттары есептік тіркеуге жатады.
Есептік тіркеу стандарттау, метрология жөне сертификаттау жөніндегі
уәкілетті органдар мемлекеттік стандарттар ретінде халықаралық
стандарттарды, ал ТМД елдерінің стандарттарын мемлекеттік немесе
халықаралық стандарттары ретінде қолдану туралы шешімді қабылдағанға дейін
қолданыста,
Есептік тіркеу шарттары бойынша қолданылатын, ары қарай мұқаба және
растау тәсілімен қабылданатын халықаралық стандарттар өнім, процесс, қызмет
қауіпсіздігіне мемлекеттік қадағалау органдарымен, егер олар бұрын бұл
процедурадан өтсе қосымша келісуді талап етпейді.
Есептік тіркеуден өткен халықаралық стандарттарды қолдану мерзімі мына
себептер бойынша шектелуі мүмкін:
- тіркелетін құжаттардың шектелген күшінің мерзімі;
- оларды мемлекеттік немесе мемлекетаралық стандарттарға аудару
қажеттілігі;
- олардың түпнұсқа иелерінің нормативтік құжаттарды қолдану мерзімі
шектелуі.
Жағымды шешім қабылдаған жағдайда халықаралық стандарттар мен
нормативтік құжаттар есептік тіркеу нөмірін беріп мемлекеттік тандарттау
жүйесінің тізішміне енгізіледі.
Есептік тіркеуден өту туралы ресми ақпаратты жариялаудан кейін олардың
қолданылуына мүдделі жеке және занды тұлғалар өнмі, процесс және
көрсетілетін қызмет қауіпсіздігіне мемлекеттік қадағалау органдарымен
келісуден өтудің қосымша процедурасынан өтпей құжат пайдаланушыланы санына
енгізілуі тиіс, егер бұрын олар бұл процедурасынан өтсе. Пайдаланушылар
санына мүдделі мекемелерді енгізуді есептік тіркеуді жүргізуді жүргізуге
уәкілетті органдар жүзеге асырады.
Есептік тіркеуден өткен халықаралық стандарттар мен нормативтік
құжаттарға сілтемелер берілген стандарттар мен нормативтік құжаттар
жұмыстарында болуға және қолдануға, сонымен қатар. олардьщ көкейтесті
етілуіне пайдаланушылар жауапты. осы стандарттарды қолданылатын
пайдаланушылар жаупты.
Есептік тіркеу жүргізу туралы шешім қабылданған халықаралық
стандарттардын мұқабасының (титул парақтарында) орыс версияларында және
ұқсас аудармаларында төмендегілер көрсетіліп мөртабан қойлады:
- шарттық цнифрлық белгілер мен тіркеу органының (мекеменіқ) атауы;
- есептік тіркеу нөмірі; -тіркелгенкүні.
Бір уақытта өтінішкерге атап өтілген деректер мен ақпарат көрсетіліп
жазбаша тұжырымдама беріледі, және де:
- жұмыста қолданылатын қүжаттардың барлық данасының -
мұқабаларында (титул парақтарында) есеігтік тіркеу күні
мен
нөмірлерін пайдаланушылар жылжытуы қажеттілігі туралы;
- халықаралық стандарттарды қолдану басының күні, егер ол есептік
тіркеу жүргізу күнінен кепгіктірмей басталса;
- халықаралық стандарттар мен нормативтік қүжаттарды қолдау мерзімін
шектеу.
Қолдану әдістері арасындағы таңдау
Редакциялық өзгертулер немесе техникалық ауытқулар жоқ болса
көрсетілген тәсілдердің кез келгені болып табылады.
Редакциялық өзгертулер және (немесе) техникалық ауытқуларды қосу
шарасыздығында халықаралық негізінде мемлекеттік стандарттарды әзірлеу
әдісін немесе мәтінге және қосымшаға өзгертулерді енгізіп аудару әдісін
пайдалану ұсынылады. Сонымен қатар, оларда ұсынылған ақпарат көлемі мен
құрылымына байланысты мұқаба әдісін пайдалануға болады.
Есептік тіркеу жүргізген кезде халықаралық стандарттар мен
нормативтік құжатарды қолдану мәселелерін қарау процедурасы
Қазақстан Республикасында халықаралық стандарттар мен нормативтік
құжатарды қолдану және оларға есептік тіркеу жүргізу мүмкіндігі туралы
мәселелерді қарау стандартау, метрология жөне сертификаттау жөніндегі
уәкілетгі оргамен, мекемемен жүзеге асырылады.
Қарау себептерді негіздеген және келесі ақпаратты үсынғаннан кейін
мүдделі занды жөне жеке тұлғалардық сүрау бойьгаша жүргізіледі.
- құжаттың екі көішрмесі: түпнұсқа мен түпнұсқалық аударманың орыс
верснясы;
- халықаралық стандарттарды қолдануға құқықты растайтын құжаттар
көздеріне жолдама құжаттарда сілтемелердің болуы және немесе құжаттардың
көпгірмелері.;
- салалық стандарттар, ғылыми-техникалық, инженерлік жөне басқа қоғамдық
бірлестіктер стандарттарының, техиикалық шартардың тұпнұсқа иесімен шарт
көшірмелері;
- өнім, процесс және қызметкё қауіпсіздігіне мемлекеттік қадағалау
органдарының тұжырым (тұжырымдар) көшірмелері, егер құжатта олардың
құзырына кіретін өнім, процесс және қызметке қойылатын талаптар болса
- басқа мекемелердің және органдардың тұжырымы, оларды міндетгі түрде
келісу Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттау жүйесінің
заңдарымен, нормативтік қүқықтық актілерімен және (немесе) стандарттарымен
ескерілсе.
- метрология жөніндегі құзыретгі мекеменің тұжырым көшірмелері өнім,
процесс және қызмет сапасының, өлшеулерді орындау әдістемесінін бақылау
әдістерін (сынау, өлшеу, талдау) белгілейтін құжатарды қарауға стандарттау,
метрология және сертификаттау жөніндегі органмен уәкілетілген.
Есептік тіркеу жұргізу мәселелерін қараған кезде әзірлеушілер рейтингі
ескерілуі тиіс. Егер ол халықаралық деңгейде мойындалса, онда метрология
жөніндегі құзыретті мекемемен келісу жүргізілмейді.
- өнімнің каталогтық парағы (салалық стандарттар мен техникалық шарттар
үпгін, егер олар енімнің қаталогтау жүйесі енгізілген аумақта, ТМД
елдерінде әзірленсе).
Стандарттарды қарау және олар бойынша шешім қабылдау мерзімі 30
куннен, уәкілетті мекемеге оралды ұсыну сәтінен техникалық шарттар - 20
күннен аспау тиіс.
Жазбаша түрде есептік тіркеу жүргізуден бас тарту оның себептері
көрсетіліп мүдделі мекемелерге дейін жеткізіледі.
Есептік тіркеу жүргізу үшін және мемлекеттік стандарттау жүйесінің
тізілім нысаны жөне есептік тіркеу нөмірін беру тәртібі Б Қосымшасында
келтірілген.
Есептік тіркеуден өткен техникалық шарттар туралы деректер ай сайын
тіркейтін мекемелермен стандартау, метрология және сертификаттау жөніндегі
уөкілетті органдарға немесе ол белгілеген стандарттау жөніндегі мекемелерге
ұсынылады.
Есептеуден кейінгі 01.01 жылдың күйі бойыніпа халықаралық стандарттар
мен нормативтік құжаттарды есептік тіркеу туралы мәліметтерге талдау
жүргізеді және, қажет болса, олардың негізінде ұсыныстар дайьшдалады:
- мемлекеттік стандарттар санатына есептік тіркеуден өткен құжатарды
қайта қарау туралы;
- Мемлекетаралық ретінде Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы • елдерінің
ұлттық стандарттарын қолдану туралы.
Дайындалған ұсыныстар мемлекеттік және мемлекетаралық стандарттау жоспары
мен бағдарламаларын қалыптастырған кезде қаралады.
Халықаралық стандарттарды қолдану негЫвде әзірленген мемлекеттік
стандартты ресімдеу ерекшелігі
Халықаралық стандарттарға олардың сәйкестігі, өзгертулерді енгізу және
баламалалығында, құрылымдық элнменттерде және ҚР СТ 1.5 қарағанға дейін
мемлекетгік стандартгар мәтінінде оларды сөйкестендіру тәртібі ГОСТ 1.5
бойынша мемлекетаралық стандартгармен көшірмесі бойынша ресімделеді.
Мемлекеттік стандарттардың белгісі
Мұқаба және растау әдісімен қабылданған халықаралық стандарттарға,
халықаралық стандарттың ұқсас мәтіндері бар мемлекеттік стандарттарға
құрамына аббревиатура және халықаралық стандарттың нөмірі кіретін бір
сызықты немесе екі сызықты нөмірлер беріледі.
Бір сызықты нөмірлеу
І ҚРСТИСО 7913-2000
2 ҚРСТГОСТРИСО 324-2001
Екі сызықты нөмірлеу
Мысалы
1 ҚР СТ 564-98
2 ҚР СТ 546-98/ИСО 324:1996
Түрлендірілген және баламасы мемлекетгік стандарттардың белгісі,
сонымен қатар қабылданған халықаралық стандарттармен стандарттаудың түрлі
объектілері немесе аспектілері бар мемлекеттік стандарттар және оның
кезекті реттік нөмірі мемлекеттік стандарттау жүйесінің тізіліміне сәйкес:
ІҚРСТ 1099-2003 2 ҚРСТ 1022-2001
Халықаралық стандарт қабылданған құжаттың белгісімен әр мемлекеттік
стандарттың мұқабасында мемлекеттік және халықаралық стандарттың сәйкестік
дәрежесі көрсетілуі тиіс.
Мысалы-
ҚР СТ ИСО 6051-2001 "Сурет, қайталаудың өңделген суреттері.
Сақтау әдістері
Халықаралық стандартқа түрлендірілген және баламалы емес әр
мемлекеттік стандарттың, сонымен қатар халықаралық стандарт қабылданған
құжат белгісі бойынша халықаралық стандарттармен қабылданғаннан
айырмашылығы бар мемлекеттік стандарттардық мұқабасында халықаралық
стандарттың атауы көрсетілген мемлекеттік және халықаралық стаңдарттың
сәйкестік дәрежесі көрсетілуі тиіс.
№ 7 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Техникалық регламенттерде белгіленген талаптардың
сақталуын мемлекеттік бақылау
Техникалық регламенттерде белгiленген талаптардың сақталуын мемлекеттік
бақылау уәкiлеттi орган, оның аумақтық органдары, Қазақстан Республикасының
заңнамасына сәйкес мемлекеттік бақылау жүзеге асыруға уәкiлеттi өзге де
мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды адамдары жүзеге асырады.
Уәкiлеттi орган мен оның аумақтық бөлiмшелерi, олардың лауазымды
адамдары өткізу сатысындағы өнiмге қатысты мемлекеттік бақылау жүзеге
асырады.
Мемлекеттік бақылау жүзеге асыруға уәкiлеттi мемлекеттік органдар мен
олардың лауазымды адамдары:
1) өздерiнiң құзыретіне кiретiн мәселелер бойынша мемлекеттік бақылау
жөніндегі iс-шараларды Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген
тәртiппен жүзеге асырады;
2) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес техникалық
регламенттерде белгiленген талаптарға сай келмейтiн өнiмдi өткізудiң жолын
кесу және оған жол бермеу жөніндегі ықпал ету шараларын қолданады.
3) сәйкестікті растау жөніндегі органдарды және зертханаларды
мемлекеттік бақылау жөніндегі іс-шараларды жеке, заңды тұлғалардың
өтініштері және мемлекеттік органдардың, оның ішінде аккредиттеу жөніндегі
органның хабарламалары бойынша ғана жүргізеді.
Техникалық регламенттің күшi қолданылатын өнiм, процестер, сәйкестiктi
растау жөніндегі органдар және зертханалар техникалық регламенттерде
белгiленген талаптардың сақталуын мемлекеттік бақылау объектiлерi болып
табылады.
Мемлекеттік бақылау жүзеге асыратын лауазымды адамдарға:
1) Қазақстан Республикасының мемлекеттік бақылау жөніндегі бас
мемлекеттік инспекторы - уәкiлеттi органның басшысы;
2) Қазақстан Республикасының мемлекеттік бақылау жөніндегі бас
мемлекеттік инспекторының орынбасарлары - уәкiлеттi орган басшысының
орынбасарлары;
3) облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың
мемлекеттiк бақылау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторлары - аумақтық
бөлімшелердің басшылары;
4) облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың және
қалалардың мемлекеттiк бақылау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторларының
орынбасарлары - аумақтық бөлімшелер басшыларының орынбасарлары және олардың
құрылымдық бөлiмшелерiнiң басшылары;
5) облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың және
қалалардың мемлекеттiк бақылау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлары -
аумақтық бөлімшелердің мемлекеттiк бақылау жөнiндегi мамандары жатады.
Осы баптың 1-тармағының 3) - 5) тармақшаларында санамаланған мемлекеттік
бақылау жүзеге асыратын лауазымды адамдар өз құзыретi шегінде мемлекеттік
органдар белгiлеген тәртiппен аттестатталуға тиiс.
Техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік бақылау тексеру нысанында және
өзге де нысандарда жүзеге асырылады.
Тексеру «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бақылау және қадағалау
туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жүзеге асырылады.
Мемлекеттік бақылаудың өзге де нысандары осы Заңға сәйкес жүзеге асырылады.
Мемлекеттік бақылау жүзеге асыратын лауазымды адамдар:
1) техникалық реттеу саласындағы объектілерге техникалық реттеу
саласындағы Қазақстан Республикасының заңдары, Қазақстан Республикасы
Президентінің жарлықтары және Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары
талаптарының сақталуы тұрғысынан бақылау мақсатында баруға;
2) жеке және заңды тұлғалардан Қазақстан Республикасының заңнамасында
белгiленген тәртiппен мемлекеттік бақылау жүргiзу үшiн қажеттi құжаттар мен
мәлiметтердi алуға;
3) мемлекеттік бақылау үшін:
өнім техникалық регламенттерде белгіленген талаптарға сәйкес келген
жағдайда, жұмсалған үлгілердің құнын және сынақ (талдау, өлшеу) жүргізуге
жұмсалған шығындарды бюджет қаражаты есебіне жатқыза отырып;
өнім техникалық регламенттерде белгіленген талаптарға сәйкес келмеген
жағдайда, жұмсалған үлгілердің құнын және сынақ (талдау, өлшеу) жүргізуге
жұмсалған шығындарды тексерілуші тұлғалардың есебіне жатқыза отырып,
өнімнің сынамалары мен үлгілерін іріктеп алуға;
4) егер өнiмнiң техникалық регламенттерде белгiленген талаптарға
сәйкестiгiн растайтын сәйкестiк туралы декларацияны немесе сәйкестiк
сертификатын қолдану техникалық регламентте көзделсе, өнiмдi өткізу
сатысында өнiмдi дайындаушылардан (орындаушылардан), сатушылардан осындай
құжаттарды немесе олардың көшiрмесiн көрсетуiн талап етуге;
5) мынадай жағдайларда:
өнiм техникалық регламенттерде белгiленген талаптарға сәйкес келмегенде;
сәйкестiгi мiндеттi түрде расталуға жататын өнiмге сәйкестiк
сертификаттары (сәйкестiк сертификаттарының көшiрмелерi), сәйкестiк туралы
декларациялар (сәйкестiк туралы декларациялардың көшiрмелерi) болмағанда;
өнiмдi сәйкестiк белгісімен, оған құқығы болмай тұрып, таңбалағанда,
техникалық регламенттерде белгiленген талаптардың бұзылуын жою туралы және
(немесе) бұзылу сипаты ескерiле отырып айқындалған мерзiмде өнiмдi өткiзуге
тыйым салу туралы нұсқама беруге;
6) өнiмнiң техникалық регламенттерде белгiленген талаптарға сәйкес
еместiгі анықталған жағдайда берiлген сәйкестiк туралы декларациялар мен
сәйкестiк сертификаттары тiркелуiнiң күшiн тоқтата тұруға және (немесе)
жоюға;
7) техникалық регламенттерде белгiленген талаптарға сәйкес келмейтiн
өнiмдi өткізушi тұлғаларды Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген
жауапкершілiкке тартуға;
8) өнiм өткізуге және тұтынуға жарамсыз деп танылған жағдайда, оны жою
жөніндегі комиссияларға Қазақстан Республикасының Үкіметі белгiлеген
тәртiппен қатысуға;
9) дайын өнiмнiң техникалық регламенттерге сәйкес келмеуi анықталған
жағдайда өнiмнiң өмiрлiк циклiнiң кез келген сатыларында сәйкес келмеу
себептерiн тексерудi ұйымдастыруға;
10) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен сотқа
жүгiнуге құқылы.
Бас мемлекеттік инспекторлардың және олардың орынбасарларының нұсқамаға
қол қою құқығы болады.
Нұсқамалардың нысандары мен оларды беру тәртібін уәкiлеттi орган
белгiлейдi.
Мемлекеттік бақылау жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың лауазымды
адамдары берген нұсқамаларды барлық жеке және заңды тұлғалар орындауға
мiндеттi.
Мемлекеттік бақылау жүзеге асыратын лауазымды адамдар:
1) мемлекеттік бақылау жөніндегі iс-шаралар барысында Қазақстан
Республикасының техникалық реттеу туралы заңнамасын қолдану жөнiнде
түсiндiру жұмысын жүргiзуге, дайындаушыларды (орындаушыларды), сатушыларды
техникалық реттеу саласында қолданылып жүрген нормативтiк құқықтық актiлер
туралы хабардар етуге;
2) коммерциялық және заңмен қорғалатын өзге де құпияны сақтауға;
3) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген мемлекеттік
бақылау жүзеге асыру тәртібін сақтауға;
4) мемлекеттік бақылау жүргiзу нәтижелерiнiң негізiнде анықталған
қиғаштықтарды жою жөнiнде шаралар қолдануға мiндеттi.
Мемлекеттік бақылау жүзеге асыратын лауазымды адамдардың әрекеттерiне
(әрекетсiздiгiне) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шағымдануға
болады.
Егер мемлекеттік бақылау жүзеге асыратын лауазымды адамдардың өмiрi мен
денсаулығына қызметтiк мiндеттерiн атқаруға байланысты зиян келтiрiлген
болса, осы лауазымды адамдардың немесе олардың жақын туыстарының Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес зиянды өтеткізуге құқығы бар.
Мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды адамдары мемлекеттік бақылау
жөніндегі iс-шараларды жүргiзген кезде өздерiнiң қызметтiк мiндеттерiн
орындамаған немесе тиiсiнше орындамаған жағдайда және құқыққа қарсы
әрекеттер (әрекетсiздiктер) жасаған жағдайда Қазақстан Республикасының
заңдарына сәйкес жауапты болады.
Мемлекеттік органдар құқықтары мен заңды мүдделерi бұзылған жеке және
(немесе) заңды тұлғаларға Қазақстан Республикасы заңнамасының бұзылуына
кiнәлi, мемлекеттік бақылау жөніндегі iс-шараларды жүзеге асыратын
мемлекеттік органдардың лауазымды адамдарына қатысты қабылданған шаралар
туралы бiр ай iшiнде хабарлауға мiндеттi.
Жеке және заңды тұлғалар (дайындаушы, орындаушы, сатушы):
1) нарықта өткiзiлетін өнiмнiң қауiпсiздiгi үшін;
2) техникалық регламенттерде белгiленген талаптарды бұзғаны үшiн;
3) осы Заңның 40-бабында көзделген мемлекеттік бақылау жүзеге асыратын
органның нұсқамалары мен шешiмдерiн орындамағаны үшiн Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.
Өнiмнiң техникалық регламенттерде белгiленген талаптарға сәйкес келмеуi
салдарынан азаматтың өмiрiне, денсаулығына немесе мүлкiне не заңды тұлғаның
мүлкiне келтiрiлген зиян Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына
сәйкес өтелуге тиiс.
№ 8 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Стандарттау жөніндегі халықаралық және өңірлік ұйымдар
Ұйым 1947 жылдан бастап жұмыс атқарып келеді. ИСО-ның
стандарттаудағы қызмет аясы өте кең, бірақ оған МЭК құзіретіне
жататын электроника мен электртехникалары ғана кірмейді.ИСО жұмысына
120-дан аса елдер қатысады.КСРО ұйымды алғашқы қалаушылардың бірі
болды.ИСО-ның қаражат қоры мүше-елдер жарнасы,стандарттар мен басқа
басылымдар сату,сондай-ақ қайырымдылықтардан құралады.ИСО басшы
органдары - Бас ассамблея ,ИСО Кеңесі, Кеңес комитеттері, Техникалық
комитеттер және Орталық хатшылық;ИСО-ның жоғары органы – Бас
ассамблея (16-сурет).
Бас ассамблея - мүше-комитеттермен тағайындалған лауазымды
тұлғалар мен делегаттар жиналысы.Әр мүше-комитеттен үшеуге дейін
делегат қатысуға құқылы, бірақ олардың бақылаушылары еріп барады.
Мүше-корреспонденттер мен мүше-абоненттер бақылаушы ретінде қатысады.
Бас ассамблеяның сессия аралық кезеңінде ұйымның жұмысына
стандарттау жөніндегі ұлттық ұйымдардың өкілдері кіретін Кеңес
жетекшілік жасайды.Кеңес қарамағындағы ИСО техникалық комитеттеріне
басшылық жасайтын атқарушы бюро құрылған.
Халықаралық стандарттар жобаларын техникалық комитет шеңберінде
іс-әрекет жасайтын тікелей жұмысшы топтары әзірлейді.
ИСО өз міндеттерін тауарлар және көрсетілетін қызметтермен
халықаралық алмасуын қамтамасыз ету, сондай-ақ интеллекті, ғылыми-
техникалық мен экономикалық салалардың ынтымақтастығын дамыту
мақсатында дүниежүзінде стандарттауды және стандарттаумен сабақтас
қызметтер түрлерін дамытуға ықпал етумен анықтайды.
Стандарттаудың негізгі нысандары мен стандарттар мөлшері
(жалпы мөлшерден алынған % -ы)ұйым мүдделерінің кең диапазонын
сипаттайды:
Машина
жасау.............................................................29
Химия...................................................................
..........13
Металл емес материалдар............................................12
Кендер мен
металдар......................................................9
Ақпараттық
техника.....................................................8
Ауыл шаруашылығы.....................................................8
Құрылыс.................................................................
..........4
Арнайы
техника..............................................................3
Денсаулық сақтау мен медицина ...............................3
Негіз қалаушы стандарттар..........................................3
Қоршаған
орта................................................................3
Тауарларды буып –түю мен тасымалдау....................2
ИСО стандарттары әлемде өте кең көлемде пайдаланылады.
Олар 100 млн асады, ал жыл сайын 500-600 стандарттар қайта
қаралып және қабылданып жатады.
Техникалық комитетер (ТК)- жалпы техникалық комитет және
техниканың нақты саласында жұмыстар атқаратын комитеттерге
бөлінеді.Жалпы техникалық комитет (ИСО-да олар 26) жалпы техникалық
және салааралық міндеттерді шешеді.Оларға , мысалы,''Өлшем бірліктері”
12ТК, “Ұнамды сандар”19ТК, “Терминология”37ТК және т.б комитеттер
жатады. Техниканың нақты салаларында жұмыстар атқаратын ТК (140 жуық),
мысалы, “Автомобильдер” 22ТК, “Станоктар” 39ТК және т.б кіреді. Атқаратын
қызметтері саланы (химия , авиациялық және ғарыштық техника және
т.б) түгелдей қамтитын техникалық комитет бөлімдер мен жұмысшы
топтарын ұйымдастырады.
ИСО-ның әр мүшесі мүдделілік дәрежесіне қарай әр техникалық
комитет жұмысына өзінің қатысу статусын анықтайды. Олар бақылаушы
ретінде де белсенді мүше болуы керек.Халықаралық стандарт жобасы
техникалық комитеттің белсенді мүшелерінің көпшілігінен (75%) күптау
алса,онда ол қабылданды деп есептелінеді.
Қазір шамамен 11 мың ИСО халықаралық стандарттары қолданыста.ИСО
халықаралық стандарттарының 75% негіз қалаушы стандарттар, немесе
сынау әдістерінің стандарттары
Халықаралық стандарттау тәжірибесінде өнім стандарттарын
әзірлеудегі негізгі күш өнімге бірыңғай сынау әдістемелерін,
маркілеу, терминдеу талаптарын орнату, яғни өнімді қай ел
өндіретіні мен пайдаланатынына қарамай дайындаушы мен тұтынушының
өзара ұғынулары оларсыз мүмкін еместей болатын аспектілерге аса
көңіл бөлу болып табылады. Сонымен қатар, халықаралық стандарт
өнімнің адам өмірі мен денсаулығына және қоршаған ортаға
қауіпсіздігі, өзара ауыс-тырымдылығы мен техникалық сыйысымдылығына
қатысты талаптарын қою. Нақты өнім сапасына қойылатын басқа
талаптарға келетін болсақ, онда оларды халықаралық стандарттың
белгілеуі қажет емес. Тұтынушы-лардың түрлі категориялары үшін
нақты өнім сапасының нақты норма-сы тікелей келісім-шарттағы
(контракт) баға арқылы қалпына келтіріледі.
ИСО-ның жалпы техникалық және салааралық техникалық комитет-тер
қызметтерінің нәтижелерін қарай отырып халықаралық өлшем бірлігі
жүйесін әзірлеуі, бұраманың метрлік жүйесін, барлық көлік түрлерімен
жүк салатын контейнерлердің стандарттық размері мен конструкциясы
жүйесін қабылдау оның үлкен жетістіктері екенін атап өту керек.
Қазір-гі кезде 1979жылы құрылған “Сапаны қамтамасыз ететін жүйелер”
176ТК-нің жұмысы ерекше көңіл аудартады. Оның міндетіне сапаны
қамтамасыз ететін жүйе жасаудың негіз қалайтын принциптерін
стандарттау мен үйлестіру кіреді.1987 жылы кәсіпорындардағы өнім
сапасы мәселелерін шешудің бірыңғай жолына бағытталған 9000 серия-
лы ИСО-ның төрт стандартының бірінші ұқсамы, ал 1994 жылы өзгерту-
лер енгізуден кейін - екінші, ал 2000жылы келесі ұқсамы жарияланды.
ИСО Кеңесіне жеті комитет – ПЛАКО, СТАКО, КАСКО, ИНФКО, ДЕВКО,
КОПОЛКО және РЕМКО кіреді.
СТАКО халықаралық стандарттар әзірлеу принциптері мен әдістемеле-
рі бойынша ИСО Кеңесіне әдістемелік және ақпараттық көмек жасауға
міндетті.Комитет күшімен берілген салада қолайлы нәтижелерге жету
бойынша ұсыныстар дайындау мен стандарттаудың негіз қалаушы
принциптерін зерттеу жүргізіледі.Сонымен қатар, СТАКО терминология
мен сауданы дамыту үшін халықаралық стандарттар пайдалану жөнінде
семинарлар ұйымдастырумен айналысады.
ПЛАКО жұмыстың техникалық жақтарын ұйымдастыру мен үйлестіру
бойынша ИСО жұмыстарын жоспарлау жөнінде ұсыныстар дайындайды.
ПЛАКО жұмыстарының сферасына техникалық комитеттерді құру мен
тарату жөніндегі ұсыныстарды қарау, комитеттердің айналысуы қажет
стандарттау ауқымын анықтау кіреді.
КАСКО – өнім, көрсетілетін қызмет, процестер және сапа жүйелерінің
стандарттар талаптарына сәйкестігін мақұлдау мәселелерімен айналысады
осы іс- әрекеттердің тәжірибесін зерттейді және ақпаратты талдайды.
Комитет өнім, көрсетілетін қызмет, сапа жүйелерінің сәйкестігін
бағалау (сертификаттау) мен сынаулар, сертификаттау жөніндегі сынау
зертханалары мен
органдарының құзіреттілігін растау бойынша нұсқау-лар әзірлейді. КАСКО
жұмыстарының маңызды аясы - ұлттық және ай-мақтық сертификаттау
жүйелерін өзара мойындау мен қабылдау, сондай-ақ сынау мен
сәйкестікті мақұлдау төңірегінде халықаралық стандарттар-ды
пайдалануға ықпал ету.
КАСКО мен МЭК бірлесіп ИСО мен МЭК мүше –елдері кеңінен пай-
даланып жатқан сертификаттаудың түрлі аспектілері жөніндегі бірқатар
нұсқауларды әзірледі. Ол құжаттардағы келтірілген принциптер ұлттық
сертификаттау жүйелерінде ескерілді және де аймақтардағы елдердің
сауда- экономикалық байланыстарында өзара жеткізілетін өнімдер сәйкес-
тігін бағалау жөніндегі келісімдер үшін негіз болды.Сонымен қатар
КАСКО сынау зертханаларын аккредиттеу мен аккредиттейтін органдар
жұмыстарының сапасын бағалау бойынша аудиторияларға жалпы талап-тар
дайындау және өнім мен сапа жүйелері сәйкестігі сертификаттарын
өзара мойындау мәселелерімен айналысады.
ДЕВКО дамып келе жатқан елдердің стандарттау төңірегіндегі
сұраныс-тарын зерттейді және сол елдердің осы саласына ықпал етуге
ұсыным-дар әзірлейді.
ДЕВКО-ның басты функциясы:
-дамып келе жатқан елдерде стандарттаудың барлық аспектілерін
кең көлемде талқылаулар ұйымдастыру, дамыған елдердің тәжірибелерін
алмасуға жағдайлар жасау;
-дамыған елдердің түрлі оқып – үйрету орталықтары базасында
стандарт-тау жөнінде мамандар даярлау;
-дамып келе жатқан елдердегі стандарттаумен айналысатын ұйымдар
ма-мандарын тәжірибе жинақтауға жіберуге ықпал ету;
-дамып келе жатқан елдер үшін стандарттау жөнінде оқу құралдар
дайындау ;
-стандарттау және метрология төңіреңінде өнеркәсібі дамыған елдер
мен дамып келе жатқан елдердің екі жақты ынтымақтастығының дамып –
жетілуіне себепші болу.Бұл бағыттарда ДЕВКО БҰҰ-мен қызметтес бо-лып
келеді. Біріккен әрекеттердің, әсердің нәтижелерінің бірі халықара-лық
оқыту орталықтарын құруы мен оның қызмет етіп жатуы.
КОПОЛКО міндеттеріне мыналар кіреді:
-өнімді стандарттаудан өте жоғары әсер алатын, сондай-ақ ұлттық
және халықаралық стандарттауға тұтынушылардың өте кеңінен қатысулары
үшін қарастырылуы қажет шараларды анықтау;
-тұтынушыларды ақпараттармен қамтамасыз етуге, олардың мүдделерін
қорғауға бағытталған ұсыныстарды және де стандарттау мәселелері
бойынша оларды оқытып – үйрету бағдарламасын стандарттау позиция-сында
жасап шығару;
-стандарттау, тұтыну тауарларына стандарттарды қолдану (пайдалану)
және тұтынушылар мүдделеріне қажетті басқа да стандарттау мәселелері
бойынша жұмыстарға тұтынушылардың қатысу тәжірибелерін жинақтау.
КОПОЛКО қызметтерінің нәтижесі - мекемелері мүддесіне қажетті
ұлттық және халықаралық стандарттар тізімдерін басып шығару және
де тұтыну тауарлары сапасын бағалау басшылықтарын нұсқауларын да-
йындау. Олардың кейбіреулерін көрсетейік:
12 нұсқау “Тұтыну тауарларын салыстырмалы сынаулар”;
14 нұсқау “Тұтынушыларға тауар туралы ақпарат”;
36 нұсқау “Тұтыну тауарларының эксплуатациялық сипатын өлшеудің
стандартты әдістерін әзірлеу”.
ИНФКО құзіретіне мыналар жатады:
-ақпараттық қызмет көрсетулер , деректер базалары, маркетинг,
стандарттар мен техникалық регламенттер сату төңіректерінде ИСО мен
мүшелерінің іс-әрекеттерін үйлестіру;
-стандарттарды үйлестіру мен басқа жоғарыда аталған мәселелер
бойынша саясат әзірлеу жөнінде ИСО Бас ассамблеясына кеңес беру;
-ИСО ақпарат желісі (ИСОНЕТ) жұмыстарын бақылау және басшылық
жасау.
Осы негізгі міндеттерден басқа, ИНФКО ақпараттық іс- әрекеттеріне
байланысты көп мөлшерде мынандай жұмыстар атқарады:
-стандарттау жөнінде ақпараттық орталықтар ұйымдастыру мен
ақпараттық орталық жұмысы бойынша нұсқаулар әзірлейді;
-ақпараттық және маркетингтік қызмет көрсетулер нарығына талдау
мен зерттеулер жасайды;
-ақпарат жинау, сақтау, іздестіру, алмасуларының жалпы принциптері
бойынша ұсынымдар құрастырады және таратады;
ИСО-ға құжаттар жасау мен тарату мен жүйелерін ұйымдастырады
және жүргізеді, осы жүйелердің өзара әрекеттеріне ықпал етеді;
-ақпараттық қызмет көрсетулер төңірегіндегі халықаралық
стандарттарды көпшілікке танымал етеді және оларды пайдалануда
мадақтайды;
-түрлі ақпараттық орталықтар жұмысы туралы тәжірибе мен ақпарат
алмасуды ұйымдастырады;
-ақпарат және оған байланысты қызметтер мәселелері бойынша халық-
аралық ұйымдармен қызметтес болады;
-ИСОНЕТ мүшелерін қабылдау мен тіркеу бойынша әрекеттер жасайды.
Осындай кең көлемдегі жұмыстар комитеттің қазіргі атауына
негіз болды (бұрынғы атауы Ақпарат жөніндегі комитет).
ИНФКО-ның мүшесі ИСО мүше – комитеттердің кез келгені бола алады,
егер оның жұмыстарына қызығушылық танытатын болса. Мүшелік үш
категорияға бөлінеді: нағыз мүше (Р), бақылаушы (О), мүше-корреспондент
ИНФКО құрамына Басқару кеңесі мен ақпарат, жүйелер және марке-
тинг жөніндегі топтар кіреді.
ИНФКО жақын болашаққа мынадай мәселелерді белгілейді:
-стандарттар туралы халықаралық электронды қ ақпарат қызметін
жасау жөніндегі ұсыным әзірлеу;
-ақпаратты қағаз жүзіндегі және электрондық тасымалдаудағы
авторлық құқықтарды қорғау бойынша жалпы басшылық прициптер
дайындау;
-халықаралық стандарттау төңірегінде маркетингтің стратегиясын
жоспар-лау мен шешу міндеттері, оның ішіне Комитеттің өзінің
қызметтерін жетілдіруге байланысты міндеттерде кірді.
Комитет 61 нағыз – мүшелер мен 16 бақылаушы – мүшелерден тұрады.
ИСОНЕТ ақпараттық жүйесі ИНФКО ақпараты жөніндегі топ құрамына
кіреді.
ИСОНЕТ-тің басым мақсаттары:
-халықаралық және ұлттық стандарттар туралы, стандарттау жөніндегі
құжаттар туралы, стандарттау төңірегіндегі кітаптар, анықтамалар мен
оқулықтар басып шығару туралы ақпараттар алмасуды қамтамасыз ету;
-басқа халықаралық ұйымдар (БҰҰ, ЮНЕСКО, МАГАТЭ және басқалары) ақпарат
жүйелерімен байланыс орнату және бірыңғай ақпарат тілі –
тезаурусты жасау.
ИСОНЕТ-тің 60 аса ұлттық мүшелері, 10 жуық ассоциациялық пен ха-
лықаралық мүшелері және ИСО/МЭК ақпарат орталығы бар.
РЕМКО стандартты үлгілерге (эталондар) қатысты мәселелер бойынша
сәйкес нұсқаулар әзірлеумен ИСО-ға әдістемелік көмек жасайды. Оған
“Халықаралық стандарттардағы стандарттар үлгілеріне сілтеме”, “Стан-
дартты үлгілерді аттестациялау. Жалпы және статистикалық принциптер”
және тағы да басқа стандартты үлгілер анықтамалары мен бірнеше
нұсқаулар жатады. Бұлардан басқа, РЕМКО стандартты үлгілер бойынша
ИСО қызметтерін халықаралық метрологиялық ұйымдармен үйлестіруші,
атап айтқанда МОЗМ - Заңнамалық метрология халықаралық ұйымымен.
Ақпараттық қамтамасыз етуде ұлттық стандарттар нұсқауларын дайын-
дауға әдістемелік негіз болатын стандарттау жөніндегі халықаралық
жік-теуіштің маңызы зор. Бірнеше елдер (Канада, Исландия, Ирландия,
Италия және басқалары) стандарттау жөніндегі халықаралық жіктеуішке
өздері-нің ақпараттық жүйелерін енгізіп қойған.Қазақстан бұл жүйеге
жақын болашақта енуге іс- әрекет етуде.
ИСО-ның қазіргі кездегі өте маңызды, мәні зор міндеті –
стандарттар қоры құрылымын жетілдіру .90-шы жылдардың басында машина
жасау, химия (12,5%жуық) салаларының стандарттары асып артылды. Ал,
денсаулық сақтау мен медицина төңірегіндегі стандарттардың барлық
үлесі 3,5% болса, қоршаған ортаны қорғау 3% төңірегінде. Салыстырмалы
онша көп емес (10,5% жуық) информатика, электроника және ақпараттық
қамтамасыз ету салалары стандарттары алды.Болашақта әлеуметтік
сфералар (қоршаған ортаны қорғау, денсаулық сақтау) , сондай-ақ
ақпараттық технологиялары ИСО қызметтерінде басты болуы қажет.
Нақты өнімнің әлемдік дайындаушылары болатын елдер мен
фирмалардың бүкіләлемдік нарықтағы қызу бәсекелестігі халықаралық
стандарт әзірлеу этапында басталады және көрінеді. Стандарттау жөнін-
дегі аймақтық және халықаралық ұйымдардың арасында көшбасшылық
үшін тартыстар ұдайы жүріп жатады және солай болғандықтан да
экономикасы дамыған елдердің нақты халықаралық стандарт жобасына
сәйкес ұлттық стандарттарын көру толық әділдік және олар осы
жоба-да өздерінің ұлттық мүдделерін көрсету үшін күреседі.Барлық
техника-лық комитеттер әзірлеген ИСО халықаралық стандарттарының
жалпы мөлшерінің 70% астамы әлемдегі өндірісі жетілген елдердің
ұлттық немесе фирмалық стандарттарына сәйкес болуы кездейсоқтық
емес.
Қандай да болмасын елдердің халықаралық стандарт әзірлеуде көшбас-
шы болуы, көп жағдайда олардың мамандарының ИСО, МЭК, ЕО жұмыс
органдары – техникалық комитет, комитет бөлімі, жұмыс тобында қатысу
дәрежесімен анықталады.
Қазіргі кезде ИСО-ның 3 мыңға жуық жұмысшы органдары болса, оның
ішінде 185 техникалық комитеттер, 636 комитет бөлімдері, 1975 жұмыс
топтары мен 36 мақсатты топтар қызмет атқарады.
Халықаралық стандарттар жасау жұмыстарымен тікелей тнхникалық
комитеттер мен оның бөлімдері және нақты бағыттағы жұмыс топтары
айналысады.
ИСО-ның ресми тілдері – ағылшын, француз және орыс. ИСО-ның жалпы
халықаралық стандарттарының 70% жуығы орыс тіліне аударылған.
Халықаралық стандарт дайындау схемасы мынадай тәртіппен жүргі-
зіледі; мүдделі тараптар мүше – комитет, техникалық комитет, Бас ассам-
блея комитеті (немесе ИСО-ға мүше емес ұйым) атымен ИСО-ға стан-
дарт әзірлеуге тапсырыс жібереді. Бас хатшы мүше – комитеттермен келі-
сім бойынша Техникалық басқару бюросына сәйкес техникалық комитет
құру туралы ұсыныс береді. Техникалық комитет мынандай жағдайларда
құралдардың мүше комитеттеріне жақтап дауыс берсе және олардың бесеу-ден
кем емесі сол комитетке белсенді мүше болуға емеурін танытса, ал
Техникалық басқару бюросы болашақ стандарттың халықаралық маңыз-
дылығына күмән келтірмесе. Әдетте, жұмыс процесінде барлық мәселе-лер
техникалық комитет қызметтеріне белсенді қатысушы мүше – коми-теттер
консенсусы негізінде шешіледі.
Стандарт жобасына қатысты консенсусқа жеткеннен соң, техникалық
комитет оны дауыс беруге барлық мүше – комитеттерге жіберу мен
тіркеу үшін Орталық хатылыққа өткізеді. Егер жобаны дауыс берушілер-
дің 75% құптаса, ал халықаралық стандарт ретінде жарияланады.
ИСО техникалық жұмыстарына әлемнің түрлі елдерінен 30 мыңнан
аса сарапшылар қатысады. ИСО әділ және бейтарап ұйым ретінде
әлемдік беделге ие ірі халықаралық ұйымдар арасында өте жоғары
статусты.
ИСО халықараық стандарттары міндетті емес, яғни әр ел оларды
толық қолдануға, ккейбірін жекелеп қолдануға немесе тіпті
қолданбауға құқы-лы. Бірақ, әлемдік нарықтағы қызу бәсекелестік
жағдайларында, өнім да-йындаушылар өздерінің бұйымдарының
бәсекелестікке қабілеттілігін сақ-тауға тырысып, халықаралық
стандарттарды пайдалануға мәжбүр болады. Шетелдік мамандардың
бағалауынша алдыңғы қатарлы өндірісі дамыған елдер ИСО-ның барлық
фондының 80% дейінін қолданады. Экономикасы көп дәрежеде сыртқы
саудаға байланысты басқа елдердің де халықара-лық ұйымдары ИСО
стандарттарын өте кеңінен пайдаланады. Оларға сыртқы саудасының үлесі
өндірісінің жалпы көлеміне қатынасы 40-50% құрайтын Нидерланда,
Швеция, Бельгия, Австрия, Дания жатады. Бұл елдер халықаралық
стандарттар бар салаларға өздерінің ұлттық стандарттарын жасамауға
тырысады.
№ 9 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Өнімнің сәйкестігін растау. Сәйкестікті растау түрлері
Дәрістің жоспары:
1 Сәйкестікті растау саласындағы негізігі түсініктер мен оның мәні
2 Сәйкестікті растаудың нормативтік-құқықтық негіздері мен ұйымдастырушылық
құрылымы
3 Сертификаттауға қатысушылар
1 Сертификаттау деген сөз латын тілінен «дұрыс істелінген» деп
аударылады. Өнім «дұрыс істелгеніне көз жеткізу үшін ол өнім қандай
талаптарға сай болуы керектігін және өнімнің сол талаптарға сай екендігін
қалай дәлелдеуге болатынын білу керек. Халықаралық тәжірибеде бұларды
дәлелдеу үшін сертификаттау процедурасы қолданылады.
Сертификаттау объектілері: 1) өнімдер; 2) көрсетілетін қызметтер; 3)
процестер; 4) жұмыстар; 5) сапа менеджментінің жүйелері.
Сәйкестік туралы декларация да, сәйкестік сертификаты да бірдей заңды
күшке ие болады.
Сәйкестігі сәйкестік сертификатымен немесе сәйкестік туралы
декларациямен расталатын өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің
(жұмыстардың) тізілімдері Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен
бекітіледі.
Міндетті түрде сертификаттауға жататын өнімдерді, жұмыстарды,
көрсетілетін қызметтерді сәйкестік сертификатысыз және (немесе) сәйкестік
Белгісісіз немесе сәйкестік туралы декларациясыз босатуға тиым салынады.
Міндетті түрде сертификаттауға жататын өнімдерді, жұмыстарды,
көрсетілетін қызметтерді, егер олар Қазақстан Республикасында
сертификаттаудан өтпеген болса жарнамалауға тиым салынады.
Сертификаттау жөніндегі заңнаманы бұзған тұлғалар ҚР заңдарына сәйкес
жауапқа тартылады.
2 Сертификаттау жөніндегі жұмыстарды жүргізу кезінде негізін қалаушы
нормативтік (құқықтық, әдістемелік және техникалық) құжаттар қолданылуы
тиіс.
Сертификаттау жөніндегі заңнама Қазақстан Республикасының «Техникалық
реттеу туралы» Заңынан және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік
құқықтық актілерінен құралады.
Қазақстан экономикасында өтіп жатқан өзгерістерді ескере отырып 1999
жылы ҚР «Стандарттау және сертификаттау туралы» Заңының орнына халықаралық
заңнамамен үйлестірілген ҚР «Сертификаттау туралы» Заңы қабылданған
болатын. Соңынан 10 маусым 2003 жылы бұл Заңға өзгертулер енгізілген және
толықтырылған. 9 қараша 2004 жылы ҚР «Техникалық реттеу туралы» Заңы
қабылданып, ҚР «Стандарттау және сертификаттау туралы» Заңының күші
жойылды.
ҚР «Техникалық реттеу туралы» Заңында техникалық реттеу және метрология
жөніндегі уәкілетті орган және оның сертификаттау саласындағы қызмет
бағыттары белгіленген. Заң Қазақстан Республикасында өнімді, сапа
менеджменті жүйелерін, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтерді
сертификаттаудың құқықтық негіздерін тағайындайды, сертификаттау
саласындағы қатынастарды реттейді, сертификаттауға қатысушылардың
құқықтарын, міндеттерін және жауапкершілігін айқындайды.
Техникалық реттеу және метрология жөніндегі Комитетпен Қазақстан
Республикасынды сертификаттау жөніндегі жұмыстарды жүргізу тәртібін
реттеуші нормативтік құжаттар (мемлекеттік стандарттар, ережелер,
ұсынымдар, әдістемелік нұсқаулар және т.б.) әзірленген.
Қазіргі күнге Қазақстан Республикасында міндетті және ерікті
сертификаттауға қатысты жүзден артық нормативтік құжаттар жұмыс істейді.
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сертификаттау жүйесінің нормативтік
базасы төмендегі құжаттардан (мемлекеттік, мемлекетаралық, халықаралық,
басқа елдердің ұлттық) құралады:
стандарттар, санитарлық ережелер мен нормалар, құрылыстық нормалар мен
ережелер, бекітуден өткен рецептуралар жинақтары, анықтамалық ақпараттық
материалдар және т.б. оларға сәйкестікке өнімді сертификаттау жүргізілетін
нормативтік құжаттар;
өнімді сынау әдістеріне нормативтік құжаттар;
сапа менеджменті жүйелеріне нормативтік құжаттар;
ҚР Мемлекеттік сертификаттау жүйесінің салааралық комплексінің
нормативтік құжаттары.
Сертификаттау жөніндегі ҚР Мемлекеттік стандарттары үшінші салааралық
стандарттар тобына жатады (ҚР СТ 3. ) және сертификаттау объектілері мен
процедураларына бірыңғай нормалар мен талаптарды тағайындайды.
Сертификаттау жүйесінің өзіндік, сертификаттау жұмыстарын жүргізу
ережелері және басқару рәсімдері болады.
Сертификаттау жүйелері үлттық (мемлекеттік), мемлекетаралық, өңірлік
және халықаралық деңгейде қалыптастырылады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік сертификаттау жүйесі мемлектеттік
басқару органдарының, Қазақстан Республикасы территориясында орналасқан
меншіктің барлық түрлеріндегі кәсіпорындар мен ұйымдардың, сондай - ақ
басқа елдердің фирмалары мен ұйымдарының қатысуы үшін ашық болып табылады.
Аталған кәсіпорындар, фирмалар мен ұйымдар ҚР МСЖ ережелерін мойындауы және
орындауы міндетті болып табылады.
ҚР МСЖ-сі шығарушылар, тұтынушылар, қоғамдық ұйымдар. сертификаттау
жөніндегі органдар, сынақ зертханалары (орталықтары) үшін, сондай- ақ басқа
да мүдделі заңды және жеке тұлғалар үшін ақпаратқа еркін қол жеткізуін
қамтамасыз етеді.
Сертификаттауға қатысушылар мыналар болып табылады:
техникалық реттеу және метрология жөніндегі уәкілетті орган;
акктериттеуден өткен өнімдерді, процестерді, жұмыстарды, көрсетілетін
қызметтерді сертификаттау жәніндегі органдар
аккредиттеуден өткен сынақ зертханалары (орталықтары);
аккредиттеуден өткен аккредиттеу саласында консалтин қызметін көрсету
жөніндегі ұйымдар;
сертификаттау жөнендегі сарапшы- аудиторлар.
Өнімдерді, көрсетілетін қызметтерді, жұмыстарды, сапа менеджментінің
жүйелерін сертификаттау жөніндегі жұмыстарды Қазақстан Республикасының
әртүрлі өңірлерінде орналасқан 100 ден артық сертификаттау жөніндегі
органдар және 300 жуық сынақ зертханалары (орталықтары) жүзеге асырады.
Сәйкестікті куәландыру және аккредиттеу жөніндегі жұмыстарды басқаруды
техникалық реттеу және метрология жөніндегі Комитет – Қазақстан
Республикасы үкіметімен тағайындалатын техникалық реттеу және метрология
жөніндегі уәкілетті орган жүзеге асырады.
Мемстандарт өзінің лауазымы және құқықтары шегінде стандарттау
жөніндегі жұмыстарды жүргізеді және басқарады.
Өздікбақылауға арналған сұрақтар:
1 «Сертификаттау» дегенді қалай түсінесіз?
2 Сертификаттау объектілеріне қандай объектілер жатады?
3 Сертификаттау жөнінде жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде қандай құжаттар
берілуі мүмкін?
4 Сертификаттаудың негізгі мақсаттары неде?
5 Сәйкестікті растаудың заңнамалық негізі қандай?
6 Мемлекеттік сертификаттау жүйесіне кіретін стандарттарды атаңыз.
7 Мемлекеттік сертификаттау жүйесі қандай негізгі мәселелерді тағайындайды?
8 Сертификаттауға қатысушыларды атаңыз.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента
качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.
2 Самсаев М.Б. Өзара-ауыстырымдылық стандарттау, сертификаттау негіздері
және техникалық өлшеу. Сапа менеджменті – Алматы, 2008 ж. – 300 б.
№ 10 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Өнімді сертификаттауды жүргізу тәртібі
Өнімді сертификаттау ерікті немесе міндетті түрде жүргізіледі.
Сертификаттау кезінде өнімнің сипаттамасы (көрсеткіштері) тексеріледі,
мыналарға:
1) өнімнің сәйкестендірілуін жүргізуге, оның ішінде жіктеу
топтамасына жататындығын, техникалық құжаттамаға сәйкестігін, шыққан жерін,
осы партияға жататындығын, сондай-ақ өнімнің техникалық регламентке және
нормативтік құжатқа, тауарға ілеспе құжатқа, жеткізуге арналған шартқа
(келісімшартқа), ерекшелікке, затбелгіне, заттаңбаға және өнімді
сипаттайтын басқа құжатқа сәйкестікті растау үшін жиынтығында жеткілікті
белгілерді, параметрлері, көрсеткіштері және талаптары бойынша сәйкестігін
тексеруге. Сәйкестендіру кезінде импорттаушының Қазақстан Республикасының
нормативтік құқықтық актілері талаптарын өнімді таңбалауға қажетті ақпарат
бөлігінде сақталуы ескертілуге тиіс;
2) өнімнің регламенттерде белгіленген адам өмірі, денсаулығы,
қоршаған ортаны қорғау үшін қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған
талаптарға, сондай-ақ заңнамалық актілер негізінде сәйкестікті міндетті
растаған кезде, өнімді пайдалану, сақтау және тасымалдау талаптарын
сақтаған кезде тексеруге тиіс басқа талаптарға сәйкестігін толық және анық
растауға мүмкіндік беретін сынақ әдістері қолданылады.
Басқа тексерілетін көрсеткіштердің құрамы нақты өнімді сертификаттау
мақсаттарына сүйене отырып анықталады. Сертификаттау кезінде өнімнің
сәйкестігінің белгіленген талаптарға қажетті дәлелін қамтамасыз ететін
схеманы пайдаланған жөн.
Сәйкестікті растау схемасын өтініш беруші сәйкестікті растау
органымен бірлесіп анықтайды.
Өнімді сертификаттауға мыналар кіреді:
1) сертификаттауға өтінім беру және оны қарау;
2) өтінім бойынша шешім қабылдау, оның ішінде схеманы таңдау;
3) сертификаттау бойынша жұмыстарды жүргізуге арналған шарт жасасу;
4) үлгілерді сәйкестендіру, іріктеу және оларды сынау;
5) өндіруді бағалау (егер бұл сертификаттау схемасында көзделсе);
6) алынған нәтижелерді талдау мен Сертификат беру туралы (беруден бас
тарту туралы) шешім қабылдау;
7) Сертификатты мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің тізілімінде
тіркеу;
8) Сертификат беру;
9) сертификатталған өнімді инспекциялық бақылауды жүзеге асыру (егер
бұл сертификаттау схемасында көзделсе);
10) сертификаттау нәтижелері туралы ақпарат ұсыну.
Өнімді сертификаттауды жүргізу үшін өтінім беруші Органға
сертификаттау жүргізуге арналған өтінімді жібереді.
Орган өтінімді қарайды және оны алғаннан кейін үш күннен кешіктірмей
өтінім берушіге өзінің шешімі туралы хабарлайды. Жеке тұлғалар мен шағын
кәсіпкерлік субъектілері үшін өтінімді қарау мерзімі бір күннен аспауға
тиіс.
Сәйкестікті растау рәсімдерін жүргізуге арналған өтінім бойынша шешім
нысан бойынша ресімделеді және осы объектіні сертификаттаудың белгіленген
тәртібіне негізделетін сертификаттаудың барлық негізгі шарттарын қамтиды,
оның ішінде ұсынылып отырған сертификаттау схемасы, қажетті техникалық
құжаттардың тізбесі, тексерілетін көрсеткіштердің тізбесі, сынақ
зертханаларының (орталықтың) (бұдан әрі - зертхана) атауы, сондай-ақ
инспекциялық бақылау талаптары көрсетіледі.
Егер өтінім беруші сәйкестікті растау рәсімдерінің шарттарымен
келіскен жағдайда, осы жұмыстарды жүргізуге шарт жасалады.
Сынақтар құрастырмасы, дайындау құрамы мен технологиясы тұтынушыға
(тапсырыс берушіге) ұсынылатындай өнімдегі сияқты үлгілерде жүргізіледі.
Үлгілердің саны, оларды іріктеу тәртібі, сәйкестендіру және сақтау
ережесі осы өнімді сертификаттау жөніндегі нормативтік немесе ұйымдастыру-
әдістемелік құжаттарға және сынақтар әдістемесіне сәйкес белгіленеді.
Өтінім беруші құрамы мен мазмұны осы өнімге арналған нормативтік
құжаттарда белгіленетін үлгіге (үлгілерге) қойылатын техникалық құжаттаманы
ұсынады.
Сынақтарға арналған үлгілерді іріктеуді Орган немесе оның тапсырмасы
бойынша аккредиттелген зертхана немесе өтінім беруші тағайындаған сарапшы-
аудиторлардан тұратын комиссия жүзеге асырады.
Үлгілерді іріктеу нысан бойынша актімен рәсімделеді.
Іріктелген үлгілер өтінім берушінің қатысуымен буып-түйіледі, пломба
салынады (егер бұл мүмкін болса) және өнім үлгілерін іріктеу актісі мен
тізімін Орган белгілейтін оларға техникалық құжаттама қоса беріліп,
аккредиттелген зертханаға жіберіледі.
Нормативтік құжаттарда көзделген жағдайларда өнімнің жарамдылық
мерзімі немесе сертификаттың қолданылу мерзімі ішінде өнімнің бақылау
үлгілерін сақтау жүзеге асырылады. Өнімнің үлгілерін сақтаудың нақты
мерзімдері осы өнімге арналған нормативтік құжаттарда белгіленеді.
Сертификаттауға арналған сынақтар осы өнімді сертификаттаған кезде
пайдаланылатын нормативтік құжаттарда көзделген әдістер бойынша
жүргізіледі.
Сынақтар осы объектіні сынау әдістеріне арналған нормативтік
құжаттамада көзделген және Органмен келісілген мерзімде жүргізіледі.
Егер сынақ мерзімдері нормативтік құжаттарда көзделмеген жағдайда,
онда бұл мерзім 30 күнтізбелік күннен аспауға тиіс.
Ең болмаса көрсеткіштердің (сипаттамалардың) біреуі бойынша
сынақтардың теріс нәтижелері кезінде объектіні сертификаттау мақсатындағы
сынақтар тоқтатылады, бұған өтінім берушінің келісімі бойынша сынақтарды
жүргізуді жалғастыру жағдайлары жатпайды.
Сынақтардың теріс нәтижелері кезінде Орган өтінім беруші мен
техникалық реттеу саласындағы уәкілетті органға сынақ хаттамасымен бірге
нысан бойынша сертификат беруден бас тарту туралы шешім жібереді.
Сынақтардың хаттамалары өтінім берушіге және Органға жіберіледі.
Сынақтар хаттамаларының көшірмелері сертификаттың жарамдылық мерзімінен кем
болмайтын уақытқа сақталуы тиіс. Хаттамалардың көшірмелерін сақтаудың нақты
мерзімдері (оның ішінде өнімнің белгіленген талаптарға сәйкессіздігінен
өтінім берушіге сертификат берілу мүмкін емес жағдай үшін) зертхана
белгілейді.
Өтінім беруші Органға өтінім бойынша шешімде көрсетілген құжаттарды,
оның ішінде, егер бұл Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленсе өз
құзыреті шегінде уәкілетті мемлекеттік органдар берген өнімнің белгіленген
талаптарға сәйкестігі туралы құжаттарды ұсынады.
Өтінім беруші Органға олардың өнімді әзірлеу және өндіріске қою
кезінде жүргізілген әрекеттерінің мерзімдерін ескере отырып, сынақтардың
хаттамаларын немесе техникалық реттеу жүйесінде аккредиттелген зертханалар
орындаған сынақтар туралы құжаттарды бере алады.
Ұсынылған құжаттарды, оның ішінде: олардағы нәтижелердің Қазақстан
Республикасының заңнамасына және нормативтік құжаттарға сәйкестігін, оларды
беру мерзімін, құрастырмаға (құрамына), материалдарға, технологияға
енгізілген өзгерістерді тексергеннен кейін Орган Сертификат беру туралы
немесе сынақтардың көлемін қысқарту немесе тиісті құжаттарда көрініс
табатын жетіспейтін сынақтарды жүргізу туралы шешім қабылдай алады.
Ұсынылған құжаттарда бұзушылықтар анықталған жағдайда өтінім беруші осы
бұзушылықтарды жоя алады және Органға анықталған бұзушылықтар бөлігінде
қайта қарауға бере алады.
Егер нормативтік құжаттарда қаражаттың, уақыттың үлкен шығынына
байланысты және сертификаттау сынақтарын жүргізу қиын, ал үлгілерді іріктеу
қымбат тұратын тасымалдауы ауыр бұйымдар үшін сынақтар белгіленсе, Органның
өкілдері мен аккредиттеу саласында анықталған сынақтарды жүргізу
әдістемелеріне сәйкес Орган аккредиттелген сынақ зертханалары қатысатын
өндіріс процесінде жүргізілетін сынақтармен бірге сертификаттық сынақтарды
біріктіру туралы шешім қабылдай алады.
Осы сынақтар сертификаттау сынақтары үшін белгіленген тәртіппен
жүргізіледі.
Сертификаттау схемасына байланысты өнімді өндірудің жай-күйін талдау
жүргізіледі.
Өндірістің жай-күйін талдау кезінде мыналар тексеріледі:
1) нормативтік және техникалық құжаттармен қамтамасыз етілуі, олардың
жай-күйі;
2) технологиялық процестің сақталуы мен оның метрологиялық қамтамасыз
етілуінің жай-күйі;
3) кіру, қабылдап алу-бақылау және мерзімдік сынақтар жүйесінің бар
болуы;
4) техникалық қызмет көрсету және жабдықтарды жөндеу жүйесінің және
сынақ құралдарының бар болуы;
5) шикізатпен және материалдармен қамтамасыз етілуі;
6) сертификатталатын өнім сапасының тұрақтылығы;
7) сақтау жағдайларының бар болуы;
8) наразылықтарды есепке алу мен талдаудың бар болуы.
Өндірістің жай-күйін талдау нәтижелері тиісті қорытындылары бар
актімен ресімделеді және өтінім берушіге жіберіледі. Тексерістің теріс
нәтижелері болған жағдайда таңдап алынған схема бойынша өтінім берілген
өнімді сертификаттау жөніндегі жұмыстар тоқтатылады, бұл туралы Орган үш
күн мерзімде өтінім берушіге жазбаша хабарлайды.
Анықталған кемшіліктер жойылғаннан немесе сертификаттаудың өзге
схемасын таңдағаннан кейін өтінім беруші сертификаттауға жаңа өтінім
береді.
Өтінім берушіде Қазақстан Республикасының мемлекеттік техникалық
реттеу жүйесі шеңберінде берілген немесе танылған сертификатталатын өнімнің
сапа менеджменті жүйесіне арналған Сертификаты бар болған кезде өндірістің
жай-күйіне талдау жүргізілмейді.
Регламентке 1-қосымшада көрсетілген 9 және 10-схемалар бойынша өнімді
сертификаттау өнімнің белгіленген талаптарға тікелей немесе жанама
сәйкестігін растайтын өтінімдер мен құжаттар негізінде жүргізіледі.
Өтінімге мыналар қоса беріледі:
1) өнімге бұдан бұрын жүргізілген сынақтардың хаттамалары;
2) өнімге немесе пайдаланылатын шикізатқа, материалдарға, жинақтаушы
бұйымдарға сапа менеджменті жүйесіне бұрын алынған қолданыстағы
сертификаттар;
3) қорытындылар, анықтамалар және өнімнің уәкілетті мемлекеттік
органдар берген белгіленген талаптарға сәйкестігі туралы өзге де құжаттар;
4) автокөлік құралдары үшін - үлгіні мақұлдауды растайтын құжаттар.
Өтінімге құжаттар мемлекеттік немесе орыс тілдерінде қоса беріледі.
Егер өтінім беруші өтініммен берген ақпарат өнімнің сәйкестігін
растау үшін жеткіліксіз болса, Орган өтінім берушіге өнімді басқа схема
бойынша сертификаттауды ұсынады.
Өндірістің жай-күйіне немесе менеджмент жүйесін сертификаттауға
жүргізілген талдау туралы мәліметтерді (құжаттарды) Өнімге арналған
сертификатта көрсетеді.
Орган сынақтар хаттамаларын, өндірісті бағалауды және өнімнің
сәйкестігі туралы басқа да құжаттарды талдаудан кейін өнімнің белгіленген
талаптарға сәйкестігін бағалауды жүзеге асырады.
Осы бағалаудың нәтижелері сарапшының қорытындысында көрсетіледі. Осы
қорытындының негізінде Орган Сертификат беру туралы шешім қабылдайды.
Сертификатты ресімдейді және оны берілген Сертификаттардың тізіліміне
тіркейді. Сертификат тек тіркеу нөмірі бар болғанда ғана жарамды.
Сертификат стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарға сәйкес нысан
бойынша ресімделеді және мынадай мәліметтерді қамтуы тиіс:
1) өнімнің белгіленген талаптарға сәйкестігі туралы мәліметтер;
2) өтінім берушіге сертификатталған өнімді сәйкестік белгісімен
таңбалау құқығын беру туралы мәліметтер;
3) өтінім берушіде сертификатпен расталған қолданыстағы сапа
менеджменті жүйесінің бар екені туралы мәліметтер;
4) Сертификатты беру үшін негіз болатын сертификаттау схемасына
сәйкес құжаттар туралы мәліметтер;
5) қолданылатын сертификаттау схемасы.
Сертификаттың оның әрекеті қолданылатын нақты өнімнің тізбесі бар
қосымшасы болуы мүмкін, егер:
бір дайындаушы жасап шығаратын және сол бір талап бойынша
сертификатталған біртекті өнім тобының;
Сертификатта көрсетілген бұйымды (кешенді, жиынтықты) техникалық
қызмет көрсету және жөндеу үшін қолданылатын құрама бөлшектердің және
(немесе) қосалқы бөлшектердің белгіленген жинағы бұйымының (кешеннің,
жиынтықтың) құрамын талдау талап етілсе.
Өнімнің сәйкестігін бағалаудың теріс нәтижелері кезінде Орган
себептерін көрсете отырып, Сертификат беруден бас тарту туралы шешімді
береді.
Сертификаттың қолданылу мерзімін сертификаттаудың таңдап алынған
схемасын, өнімнің ерекшелігін, оның өндірісін, нормативтік құжаттардың
қолданылу мерзімін, нормативтік құжаттардың нақты өнімге арналған
талаптарын, сондай-ақ менеджмент жүйесі сертификатталған мерзімді (егер бұл
сертификаттау схемасында көзделген болса), бірақ үш жылдан немесе өнімнің
жарамдылық мерзімінен аспайтын мерзімді ескере отырып, Орган белгілейді.
Дайындаушы өткізетін өнім үшін сериялық шығарылатын (сериялық
шығарылым) өнімге арналған Сертификаттың қолданылу мерзімі ішінде
Сертификат Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес белгіленген өнімнің
жарамдылық (қызмет) мерзімі ішінде өнімді жеткізу, сату кезінде жарамды.
Сертификаттың қолданылу мерзімін өнімнің жарамдылық мерзімі шегінде
Сертификатты берген Орган ұзартуы мүмкін. Сертификаттың қолданылу мерзімі
бұл ретте Сертификат берілген күннен бастап үш жылдан аспауға тиіс.
Сертификаттың қолданылу мерзімін ұзарту өтінім берушінің қалауы бойынша
мынадай тәсілдердің бірімен орындалады:
1) Сертификаттың "_____ дейін қолданылады" деген бағанының сол
жағынан бірінші басшының немесе ол өкілеттік берген адамның қолымен және
Органның мөрімен расталатын "Қолданылу мерзімі_____ дейін ұзартылды" деген
жазба енгізіледі;
2) ұзартылатын Сертификаттың тіркеу нөмірін сақтап және Сертификат
ұзартылатын өнімнің атауы мен санын көрсете отырып, жаңа Сертификат
ресімделеді.
Егер сериялық өндірістің өніміне берілген Сертификаттың қолданылу
мерзімі аяқталса, ал ол қолданылатын кезеңде шығарылған өнім өткізу
сатысында болса, онда Сертификаттың қолданылуы барлық жарамдылық немесе оны
сақтау талаптары сақталғанда өнімді сақтау мерзіміне, алайда үш жылдан
аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін.
Өнімнің құрастырмасына (құрамына) немесе оны өндіру технологиясына
сертификаттау кезінде куәландырылатын көрсеткіштерге ықпал етуі мүмкін
өзгерістер енгізілген кезде Сертификат ұстаушы осы өнімнің өндірісіне толық
немесе ішінара сынақтар немесе жай-күйіне бағалау жүргізгенге дейін
Сертификаттың күшін жою немесе тоқтата тұру туралы шешім қабылдайтын
Сертификатты берген Органға дереу хабарлайды.
Сертификатты ұстаушының Орган қабылданған шешім туралы
хабарлағанға дейін оған енгізілген өзгерістері бар өнімді өткізуге құқығы
жоқ.
Егер сертификаттау кезінде куәландырылатын осы өнімге нормативтік
құжатта белгіленген өнімнің көрсеткіштері одан да қатаң өзгерсе, онда
Сертификаттың қолданылуы нормативтік құжатқа өзгеріс енгізілген күнінен
бастап тоқтатылады.
Сертификатталған өнімге қоса берілетін ілеспе техникалық құжаттамада
(техникалық паспорт және басқалары), сондай-ақ тауардың ілеспе
құжаттамасында жүргізілген сертификаттау туралы жазба жасауға рұқсат
етіледі және Сертификаттың нөмірі мен берілген күні көрсетіледі.
Сәйкестік сертификатының көшірмесі белгіленген үлгідегі бланкілерде
орындалады, бірінші басшының немесе оған өкілетті адамның қолымен және
Органның мөрімен расталады.
Соның негізінде берілген құжаттармен бірге Сәйкестік сертификатының
берілген көшірмелерінің саны туралы ақпарат оның қолданылу мерзімі
аяқталғаннан кейін кемінде бір жыл бойы Органда сақталады.
Сәйкестік сертификатының телнұсқасын беруді өтінім беруші
Сертификаттың түпнұсқасын жоғалтқанда (бүлдіргенде) осы сертификатты берген
Орган жүргізеді. Бұл жағдайда өтінім беруші жоғалту (бүлдіру) жағдайларын
көрсете отырып, еркін нысанда жазылған өтінім жібереді.
Сертификаттың телнұсқасы түпнұсқа мен телнұсқасының берілген күнін
көрсете отырып, түпнұсқа тіркелген нөмірмен тіркеледі, бұл ретте бланкінің
оң жақ бұрышында "Телнұсқа" деген мөртабан қойылады.
Сертификаттың телнұсқасы ұзартылмайды.
Сертификат берілген өнім Қазақстан Республикасының заңнамасында
белгіленген сәйкестік белгісімен таңбалануы мүмкін.
Өнімді сәйкестік белгісімен таңбалауды Қазақстан Республикасының
заңнамасында белгіленген тәртіппен Органда тіркелген Сертификаттың
негізінде дайындаушы (сатушы) жүзеге асырады.
Инспекциялық бақылауды Сертификат берген Орган жүзеге асырады.
Сертификатталған өнімге инспекциялық бақылау (егер бұл сертификаттау
схемасында көзделмесе) өткізілетін өнімнің сертификаттау кезінде расталған,
белгіленген талаптарға сәйкестігі жалғасатын өнімді сынау үлгілері мен
растау қажетті басқа тексерістер кіретін мерзімді және жоспардан тыс
тексерістер нысанында Сертификаттың бүкіл жарамдылық мерзімінде, бір жылда
бір реттен кем болмайтын мерзім ішінде жүргізіледі.
Инспекциялық бақылаудың кезеңділігін Сертификат берген Орган
белгілейді. Жоспардан тыс тексерістер тұтынушылардан, сауда ұйымдарынан,
сондай-ақ Сертификат берілген объектіге мемлекеттік бақылауды жүзеге
асыратын Органдардан өнімнің сапасына шағым туралы ақпарат түскен
жағдайларда жүргізілуі мүмкін.
Өнімнің ықтимал қауіптілік дәрежесі, өндірістің тұрақтылығы, шығару
көлемі, менеджмент жүйесінің бар болуы, инспекциялық бақылауды жүргізудің
құны және т.с.с. кезеңділікті белгілеу және инспекциялық бақылау көлемін
анықтау үшін өлшемдер болып табылады.
Инспекциялық бақылаудың көлемін, мазмұны мен жүргізу тәртібін орган
белгілейді.
Инспекциялық бақылау, әдетте мынадай жұмыс түрлерін қамтиды:
1) сертификатталған өнім туралы түсетін ақпаратты талдау;
2) тұрақты сапалы өнімді шығару үшін қажетті жағдайлардың сақталуын
тексеру;
3) өнімнің сынағын жүргізу және олардың нәтижелерін талдау;
4) бақылау нәтижелерін ресімдеу және шешімдер қабылдау.
Нақты өнім сапасының менеджмент жүйесі мен оларға инспекциялық
бақылаудың оң нәтижелеріне Сертификат бар болғанда тұрақты сапа өнімін
шығаруға арналған жағдайларды талдау жүргізілмейді.
Инспекциялық бақылаудың нәтижелері үлгілердің сынақтары мен басқа да
тексерістер нәтижелерінің бағасы берілетін, сертификатталған өнім
өндірісінің жай-күйі мен берілген Сертификаттың қолданылуын сақтау
мүмкіндігі туралы қорытынды жасалатын еркін нысандағы актімен ресімделеді.
Акті Органда кемінде үш жыл сақталады, ал оның көшірмелері өтінім
берушіге (дайындаушыға, сатушыға) және инспекциялық бақылауға қатысқан
ұйымдарға жіберіледі.
Инспекциялық бақылаудың нәтижелері бойынша Орган сертификатталған
өнім нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келмеген жағдайда
Сертификаттың қолданылуын:
1) инспекциялық бақылау кезінде өнімді сынаудың теріс нәтижелері;
2) өнімге арналған нормативтік құжат немесе сынақ әдісі Органның
тиісті хабарлауынсыз өзгерген;
3) өнімнің құрастырмасы (құрамы), жиынтығы, өндірістің ұйымдастырылуы
және (немесе) технологиясы Органның тиісті хабарлауынсыз өзгерген;
4) өнімді өндіру технологиясының талаптары өзгерген (орындалмаған);
5) бақылау және сынақ әдістері, менеджмент жүйесі Органның
келісімінсіз өзгерген жағдайларда тоқтата тұруы немесе жоюы мүмкін.
Егер Сертификат берген Органмен келісілген түзеу әрекеттері жолымен
өтінім беруші сәйкессіздіктің анықталған себептерін жоя алатын және қосымша
сынақтарсыз өнімнің нормативтік құжаттарға сәйкестігін қайта инспекциялық
бақылау кезінде сынақ зертханасында растай алатын жағдайда оның қолданылуын
тоқтата тұру туралы шешім қабылданады.
Сертификаттың қолданылуы Орган мен өтінім берушінің өзара келісімі
бойынша осы өнімді өндіру тоқтатылуына байланысты немесе басқа себептермен
тоқтатыла тұруы немесе жойылуы мүмкін.
Сертификаттың қолданылуы:
1) егер анықталған сәйкессіздік түзетілмейтін болса;
2) егер өтінім беруші Органға қатысты өзінің қаржылық міндеттерін
орындамаса;
3) егер өтінім беруші Сертификаттың қолданылуы уақытша тоқтатылған
кезеңде тиісті шараларды қабылдамаса;
4) егер өтінім беруші Сертификаттың қолданылу мерзімін ұзартуды
қаламаса;
5) егер өнімді өндіру тоқтатылса (басқа өндіріске берілсе) немесе
кәсіпорын таратылса жойылуы мүмкін.
Сертификаттың қолданылуын тоқтата тұру немесе күшін жою туралы
ақпаратты оны берген Орган өтінім берушіге, тұтынушыларға, техникалық
реттеу саласындағы уәкілетті органға және басқа да мүдделі адамдарға
хабарлайды.
Орган Сертификаттың қолданылуын тоқтата тұру немесе жою туралы өтінім
беруші мен техникалық реттеу саласындағы уәкілетті органға жазбаша
хабарлайды, тұтынушылар мен нақты өнімді сертификаттауға мүдделі
қатысушыларды ақпараттандырады.
Сертификаты жойылған өнімді өтінім беруші инспекциялық бақылау
кезінде анықталған бұзушылықтарды жоюға бағытталған түзеу әрекеттерін
Орындағаннан кейін қайта сертификаттауға ұсына алады. Бұл жағдайда осы
өнімді алдыңғы сертификаттау нәтижелерін есепке алмай, сертификаттау
жөніндегі жұмыстар қайтадан жүргізіледі.
№ 11 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Қызметтердің сәйкестігін растау
Дәрістің жоспары:
1 Қызметтердің сәйкестігін растаудың жүргізу тәртібі
2 Инспекциялық бақылау
Қызметтерді сертификаттау нормативтік құжаттарда белгіленген
талаптарға сәйкес жүзеге асырылады.
Қызметтерді сертификаттаған кезде қызметтердің сипаттамалары
(көрсеткіштері) тексеріледі және мыналарға:
1) қызметтерді сәйкестендіруді жүргізуге, оның ішінде оның жіктеу
топтамасына жататындығын, техникалық құжаттарға (модель-үлгіге, техникалық
сипаттауға, жолдамаға және басқаларына) сәйкестігін және функционалдық
арналуын тексеруге;
2) сертификатталатын қызметтердің нормативтік құжаттарда белгіленген
талаптарға сәйкестігін растауға мүмкіндік беретін сынақ әдістері
(тексерістері) қолданылады.
Сертификаттау кезінде пайдаланылатын схемаларды қызметтерді орындау
ерекшеліктерін, сынақтарды жүргізу мүмкіндігін, дәлелдеудің талап етілетін
деңгейін, тұтынушының мүлкінің сақталуын қамтамасыз еткен кездегі өтінім
берушінің ықтимал шығындарын ескере отырып, өтінім беруші анықтайды.
Схемалар біртекті қызметтерді сертификаттауды жүргізу тәртібін
белгілейтін құжатта көрсетілуге тиіс.
Қызметтерді сертификаттау жөніндегі жұмыстарды өтінім беруші төлейді.
Қызметтерді сертификаттау мыналарды қамтиды:
1) Органға сертификаттауға өтінім беру;
2) өтінім бойынша шешім қабылдау;
3) сертификаттау схемасын таңдау;
4) Орган мен өтінім берушінің арасындағы сәйкестікті растау жөніндегі
жұмыстарды жүргізуге арналған шартты ресімдеу;
5) қызметтердің сынағын (тексерісін) және қызмет көрсету,
орындаушының шеберлігі, кәсіпорынды аттестаттау, сапа менеджменті жүйелерін
сертификаттау үдерісін бағалауды жүргізу;
6) алынатын нәтижелерді талдау мен Сертификат берудің мүмкіндігі
туралы шешім қабылдау;
7) берілген сертификаттардың тізіліміне тіркеу;
8) Сертификат беру;
9) сертификатталған қызметіне инспекциялық бақылау жүргізу
(сертификаттау схемасына сәйкес).
Өтінім беруші сертификаттауға арналған өтінімді нысан бойынша осы
салада аккредиттелген Органға жібереді.
Осы қызметтерді көрсететін бірнеше орган болған кезде өтінім беруші
өтінімді олардың кез келгеніне жіберуге құқылы.
Орган оны алғаннан кейін он күннен кешіктірмейтін мерзімде өтінімді
қарайды, өтінім берушіге шешімді хабарлайды және олар қол қойған, екі
данадағы қызметтерді сертификаттау жөніндегі жұмыстарды жүргізуге арналған
шартты береді. Қызметтерді сертификаттауды жүргізуге арналған өтінім
бойынша шешім нысан бойынша жасалады және осы қызметті сертификаттау
тәртібіне сәйкес сертификаттау схемасы көрсетілген сертификаттаудың барлық
негізгі шарттарын қамтиды.
Сертификаттау сынақтары Органмен келісілген мерзімде жүргізіледі.
Сынақтарды (тексерістерді) жүргізген кезде мыналар жүзеге асырылады:
1) көрсетілген қызметтердің нормативтік құжаттардың талаптарына
сәйкестігін іріктеп тексеру;
2) сынақтардың (тексерістердің) хаттамалары бойынша қорытындыларды
ресімдеу.
Қызметтердің тексерілетін нәтижелерінің саны мен оларды іріктеу
тәртібін осы қызметке арналған нормативтік құжаттарға сәйкес Орган
анықтайды.
Сынақ зертханасы Органға сынақтардың хаттамасын, Орган анықтайтын
даналардың санын жібереді.
Орган сертификаттау схемасында көзделген сынақтар (тексерістер) мен
берілген құжаттардың сараптамасының оң нәтижелері кезінде Сертификатты
ресімдейді және оны берілген сертификаттар тізілімінде тіркейді және өтінім
берушіге береді.
Қажет болған жағдайда қызметтерді орындаушы белгіленген нысандағы
бланкіде орындалған Сертификаттың көшірмесін пайдалана алады.
Сертификаттың қолданылу мерзімін қызметтерге арналған сертификаттау
схемасын, сондай-ақ үш жылдан аспайтын мерзімге менеджмент жүйесіне
берілген Сертификат мерзімін ескере отырып, Орган белгілейді.
Қызмет көрсету шарттарына және олардың нормативтік құжаттардың
талаптарына сәйкестігіне ықпал етуі мүмкін қызметтерді орындау
технологиясына өзгерістер енгізілген кезде өтінім беруші бұл туралы жаңа
сынақтарды немесе тексерістерді жүргізу қажеттілігі туралы шешім
қабылдайтын Сертификат берген Органға хабарлауға тиіс.
Сертификатталған сынақтардың (тексерістердің) теріс нәтижелері,
сертификатталатын қызметке қойылатын талаптарды сақтамау немесе өтінім
беруші сертификаттау жөніндегі жұмыстарды төлеуден бас тартқан кезде Орган
өтінім берушіге Сертификат беруден бас тарту себептерін көрсетіп қорытынды
береді.
Сертификатталған қызметке инспекциялық бақылауды Сертификат берген
Орган жүзеге асырады.
Сертификатталған қызметке инспекциялық бақылау мыналарды көздейді:
1) сертификатталған қызмет туралы ақпаратты талдау;
2) инспекциялық бақылауды жүргізу үшін комиссиялар ұйымдастыру;
3) тексерістер жүргізу;
4) тексерістердің нәтижелерін ресімдеу мен шешімдер қабылдау.
Қызметтердің сертификаттау кезінде белгіленген талаптарға сәйкестігін
инспекциялық бақылаудың кезеңділігі мен көлемін сертификатталған
қызметтердің жай-күйі мен тұрақтылығына қарай, бірақ кемінде жылына бір рет
Орган анықтайды.
Жоспардан тыс инспекциялық бақылау қызметтердің сапасына жеке және
заңды тұлғалардан наразылықтар туралы ақпарат, мемлекеттік бақылауды жүзеге
асыратын мемлекеттік органдардан шағымдар бірнеше рет түскен жағдайда
жүргізілуі мүмкін.
Инспекциялық бақылау нәтижелері бойынша Орган инспекциялық бақылауға
қатысушылар мен Сертификатты ұстаушының өкілі қол қоятын 2 данадағы актіні
жасайды.
Актінің бір данасы Сертификатты ұстаушыға, екіншісі Органға
жіберіледі.
Инспекциялық бақылаудың нәтижелері бойынша Орган көрсетілетін қызмет
нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келмеген жағдайда, сондай-ақ:
1) қызмет көрсетуге арналған нормативтік құжат өзгерген;
2) қызмет көрсетудің технологиялық процесі өзгерген;
3) бақылау, сынақтар (тексеріс) әдістері, егер көрсетілген өзгерістер
қызметтердің сәйкессіздігін тудыруы мүмкін болғанда, сапаны қамтамасыз ету
жүйесі және сертификаттау кезінде тексерілетін талаптарға қызмет көрсету
шарттары өзгерген;
4) егер кәсіпорын қызметтер көрсету бойынша өз қызметін тоқтатқан
жағдайда Сертификаттың қолданылуын тоқтата тұруы немесе жоюы мүмкін.
Сертификаттың қолданылуын тоқтата тұру туралы шешім сәйкессіздіктің
анықталған себептері оны берген Органмен келісілген түзеу әрекеттерінің
жолымен жойылған және қызметтердің нормативтік құжаттарға сәйкестігін
тексеру мақсатында қайтадан сертификаттау сынақтарын жүргізбестен растаған
жағдайда қабылданады.
Сертификаттың қолданылуын тоқтата тұру немесе күшін жою туралы
ақпаратты қызметтерді орындаушыға, техникалық реттеу саласындағы уәкілетті
органға, тұтынушыларға және басқа да мүдделі адамдарға Сертификат берген
Орган хабарлайды. Сертификатты жою оны мемлекеттік техникалық реттеу
жүйесінің тізілімінен шығарған сәттен бастап күшіне енеді.
Қызметтердің немесе қызмет көрсету талаптарының сәйкестігі
белгіленген талаптардан бұзылған кезде түзеу әрекеттері жүзеге асырылады.
Түзеу әрекеттерін жүргізген кезде Орган:
1) Сертификаттың қолданылуын тоқтата тұрады;
2) қызметтерді орындаушыға, техникалық реттеу және метрология
саласындағы уәкілетті органға, тұтынушыларға және басқа да мүдделі
адамдарға ақпарат береді;
3) түзеу әрекеттерін орындау мерзімін белгілейді;
4) түзеу әрекеттерін орындауды тексереді;
5) тұтынушыларға, жұртшылыққа, мүдделі ұйымдарға қызметтерді
пайдаланудың қауіптілігі (немесе қажет еместігі) және анықталған
бұзушылықтарды жою тәртібі туралы хабарлайды.
Түзеу әрекеттері орындалғаннан кейін Орган қызметтерді орындаушыға,
техникалық реттеу саласындағы уәкілетті органға Сертификаттың қолданылуын
тоқтата тұрудан алынғандығы туралы хабарлама жібереді.
Қызметтерді орындаушы түзеу әрекеттерін орындамағанда немесе олар
тиімсіз болған кезде Орган Сертификатты жояды.
Өздікбақылауға арналған сұрақтар:
1 Қызметтердің қандай түрлерін білесіз?
2 Қызметтерге сертификаттауды қалай жүргізеді?
3 Қызметтер мен өнімдерге сертификаттауды жүргізудің ерекшеліктері бар ма?
4 Сертификатталған қызметке инспекциялық бақылауды қалай жүргізеді?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 «Сәйкестікті растау рәсімдері» ҚР техникалық регламенті
2 Ракымжанова М.Т. Стандарттау, сертификаттау және метрология негіздері –
Астана, «Фолиант», 2008 ж. – 245 б.
№ 12 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Өнімді және қызметтерді сертификаттау схемалары
Өнімнің сәйкестігін растау тәртібі келесі сертификаттау схемалары
арқылы жүзеге асырылады:
|Схе-|Сәйкестік- |Өндірісті |Инспекциялық |Сертификатты|Ескертпе |
| |ті растау |тексеру |бақылау |ң | |
|ма- |тәсілдері | | |қолда- | |
|ның | | | |нылу | |
|нө- | | | |мерзі- | |
|мірі| | | |мі | |
|1 |2 |3 |4 |5 |6 |
|1 |Типті сынау | | |6 ай |Таңбалау |
| | | | | |жүргізіл- |
| | | | | |мейді |
|2 |Типті сынау |Өндірістің |Сатушыдан |12 ай |Осы |
| | |жай-күйін |алынған | |типтің |
| | |талдау |үлгілерді | |барлық |
| | | |сынау. | |шығарыла- |
| | | |Өндірістің | |тын өнімі |
| | | |жай-күйін | |таңбала- |
| | | |талдау. | |нады |
|3 |Типті сынау |Өндірістің |Сатушыдан |12 ай |Осы |
| | |жай-күйін |алынған | |типтің |
| | |талдау |үлгілерді | |барлық |
| | | |сынау. | |шығарыла- |
| | | |Өндірістің | |тын өнімі |
| | | |жай-күйін | |таңбала- |
| | | |талдау. | |нады |
|4 |Типті сынау |Өндірістің |Сатушыдан |18 ай |Осы |
| | |жай-күйін |алынған | |типтің |
| | |талдау |үлгілерді | |барлық |
| | | |сынау. | |шығарыла- |
| | | |Дайындаушыдан | |тын өнімі |
| | | |алынған | |таңбала- |
| | | |үлгілерді | |нады |
| | | |сынау. | | |
| | | |Өндірістің | | |
| | | |жай-күйін | | |
| | | |талдау. | | |
|5 |Типті сынау |Сапа |Сатушыдан |36 ай |Осы |
| | |менеджменті |алынған | |типтің |
| | |жүйесін |үлгілерді | |барлық |
| | |сертификат- |сынау. | |шығарыла- |
| | |тау |Дайындаушыдан | |тын өнімі |
| | | |алынған | |таңбала- |
| | | |үлгілерді | |нады |
| | | |сынау. | | |
| | | |Өндірісті | | |
| | | |бақылау (сапа | | |
| | | |менеджменті | | |
| | | |жүйелері) | | |
|6 |Типті сынау |Сапа менед- |Сапа |36 ай |Таңбалау |
| | |жменті жүйе- |менеджменті | |жүргізіл- |
| | |сін сертифи- |жүйесін бақылау | |мейді |
| | |каттау | | | |
|7 |Партияны | | |Белгіленеді |Таңбалау |
| |сынау | | |бірақ |жүргізіл- |
| | | | |өнімнің |мейді |
| | | | |жарамдылық | |
| | | | |мерзімінен | |
| | | | |аспайды | |
|8 |Әрбір | | |Белгіленеді,|Әрбір |
| |бұйымды | | |бірақ |өнім |
| |сынау | | |өнімнің |таңбала- |
| | | | |жарамдылық |нады |
| | | | |мерзімінен | |
| | | | |аспайды | |
|9 |Қоса | | |Белгіленеді,|Таңбалау |
| |берілетін | | |бірақ |жүргізіл- |
| |құжаттармен | | |өнімнің |мейді |
| |бірге | | |жарамдылық | |
| |өтінімді | | |мерзімінен | |
| |қарау | | |аспайды | |
|10 |Қоса |Өндірістің | |12 ай |Таңбалау |
| |берілетін |жай-күйін | | |жүргізіл- |
| |құжаттармен |талдау | | |мейді |
| |бірге | | | | |
| |өтінімді | | | | |
| |қарау | | | | |
Ескертпе:
- сынақтардың қажеттілігі мен көлемін сапа менеджментінің
сертификатталған жүйесін (өндірісті) бақылау нәтижелері бойынша өнімнің
сәйкестігін растау жөніндегі орган анықтайды
- сапа менеджменті жүйесіне сертификат берген орган жүзеге асырады.
Сертификаттау схемаларын қолдану:
1. 1-6 және 10 сертификаттау схемалары сериялық шығарылатын өнімді
сертификаттау кезінде, 7, 8, 9-схемалар шығарылған өнімді сертификаттау
кезінде қолданылады.
2. 1-схеманы өнімнің шектеулі, өткізу көлемін алдын ала айтылған
кезде қолдану ұсынылады.
3. 2-схеманы ұзақ мерзімді келісім-шарттар бойынша келіп түсетін
импорттық өнімді сертификаттаған кезде немесе жекелеген келісім-шарттар
бойынша сериялық өнімді тұрақты жеткізген кезде қолдануға болады.
4. 3-схеманы өндірістің тұрақтылығы күмән тудырмайтын сериялық өнімді
сертификаттау үшін қолданған жөн.
5. 4-схеманы өнімнің сипаттамасының тұрақтылығына жан-жақты және
қатаң бақылау қажет болған кезде қолданады.
6. 5 және 6-схемаларды:
сынақтарға арналған іріктеудің нақты көлемі шығарылатын өнімді
объективті бағалау үшін жеткіліксіз;
технологиялық процестер сыртқы факторларға сезімтал;
шығарылатын өнім сипаттамаларының тұрақтылығына қойылатын жоғары
талаптар белгіленген;
өнімнің жарамдылық мерзімі сынақтарды ұйымдастыру және жүргізу үшін
қажетті уақыттан кем;
өнімді түрлендірудің жиі ауысымына тән;
өнім тұтынушыда монтаждан өткеннен кейін ғана сыналуы мүмкін
өнімдерді сертификаттаған кезде қолдану ұсынылады.
6-схема түпкілікті бұйымды сертификаттауды көздемейтіндігімен
ерекшеленеді және жинақтаушы бұйымдарды сертификаттау үшін ұсынылған.
6-схеманы, егер сипаттаманы сертификаттаған кезде расталатын
номенклатура мен олардың мәндері Қазақстан Республикасының аумағында
қолданылатын нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келетін болса,
өзінің сапа менеджменті жүйесіне сертификаты бар жеткізушінің
(дайындаушының емес) импортталатын өнімін сертификаттаған кезде қолдануға
да болады.
7. 7 және 8-схемаларды осы өнімді өндіру мен өткізу бір жолғы сипатқа
ие болғанда (партиясы, бірлі-жарым бұйымдар) қолдану ұсынылады.
8. Егер ұсынылған құжаттар бойынша өнім қауіпсіздігін анықтау мүмкін
болса, 9-схеманы жеке қажеттілік үшін өнімнің шағын көлемді партиясын,
өндірісті немесе, өндірістік және өзге объектілерді жарақтандыруға арналған
нысаналы мақсатпен сатып алынатын бірлі-жарым бұйымды (бұйымдар жиынтығын)
сертификаттаған жағдайда импортталатын өнімдер үшін қолдану ұсынылады.
Ескерту. 8-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 2009.12.10 N 2071
(қолданысқа енгізілу тәртібін 3-т. қараңыз) Қаулыcымен.
9. 10-схеманы отандық өндірушілердің тұрақты шығарылмайтын немесе
шағын көлемде шығарылатын ұзаққа созылған өндірісте өнімдерді
сертификаттаған кезде қолдану ұсынылады.
Схеманы шағын кәсіпкерлік субъектілері мәлімдеген өнімдерді
сертификаттаған кезде қолданған орынды.
10. 9 және 10-схемаларды мынадай біртекті өнімдер топтарын: балалар
тағамы өнімдерін, ойыншықтарды, автомобиль бензиндерін сертификаттау
кезінде пайдалануға жол берілмейді.
Қызметтердің сәйкестігін растау тәртібі келесі сертификаттау
схемалары арқылы жүзеге асырылады:
|Схе- |Орын- |Қызмет- |Кәсіп- |Менед- |Қызмет- |Инспекциялық |
|маның |далу |тер |орынды |жмент |тердің |бақылау |
|нөмі- |шебер- |көрсету |аттес- |жүйе- |нәтиже- | |
|рі |лігін |процесін |таттау |сін |сін | |
| |баға- |бағалау | |серти- |іріктеп | |
| |лау | | |фикат- |тексеру | |
| | | | |тау | | |
|1 |2 |3 |4 |5 |6 |7 |
|1 |+ | | | |+ |Қызметтердің |
| | | | | | |нәтижелерін |
| | | | | | |тексеру |
|2 | |+ | |+ | |Қызметтер |
| | | | | | |көрсету |
| | | | | | |процесінің |
| | | | | | |тұрақтылығын |
| | | | | | |бақылау |
|3 | | | | |+ |Қызметтердің |
| | | | | | |нәтижелерін |
| | | | | | |іріктеп |
| | | | | | |тексеру |
|4 | | |+ | |+ |Қызметтердің |
| | | | | | |нәтижелерін |
| | | | | | |іріктеп |
| | | | | | |тексеру |
|5 | | | |+ | |Қызметтер |
| | | | | | |көрсету |
| | | | | | |процесінің |
| | | | | | |тұрақтылығын |
| | | | | | |бақылау |
Ескертпе
* - Материалдық емес қызметтерді сертификаттау социологиялық бағалау
әдісімен жүзеге асырылады
Қызметтерді сертификаттау схемаларын қолдану:
1. 1-схема қызметтерді орындаушының шеберлігін бағалауды көздейді,
жұмыс жағдайын, технологиялық, нормативтік құжаттаманы білуін, жұмыс
тәжірибесін, біліктілігін арттыру туралы мәліметтерді тексеруді және
қызметтер көрсету нәтижесін (жөнделген, тазартылған және басқа бұйымдар)
іріктеп тексеруді, сондай-ақ кезекті инспекциялық бақылауды қамтиды.
Жеке кәсіпкерлер мен шағын кәсіпорындар көрсететін қызметтерді
сертификаттау үшін қолдану ұсынылады.
2. 2-схема мынадай екі тәсілмен:
технологиялық процесті, орындаушы шеберлігін, қызмет көрсету
жағдайларын тексерумен;
менеджмент жүйесін бағалаумен жүзеге асырылуы мүмкін қызметтер
көрсету процесін бағалауды көздейді.
Инспекциялық бақылау қызмет көрсету процесінің тұрақтылығын бақылау
жолымен жүзеге асырылады.
Технологиялық процесті тексергенде:
1) технологиялық құжаттаманың толықтығы;
2) жабдықтардың орындалатын техпроцесс талаптарына сәйкестігі;
3) орындаушылар біліктілігінің орындалатын технологиялық процесс
талаптарына сәйкестігі;
4) технологиялық тәртіптің сақталуы;
5) керек-жарақтың, бақылау-өлшеу аспаптары мен құралдардың
орындалатын технологиялық процесс талаптарына сәйкестігі бақыланады.
Менеджмент жүйесін бағалау кезінде:
1) сапа саласындағы саясат;
2) сапа жөніндегі нұсқау;
3) менеджмент жүйесі элементтерінің белгіленген талаптарға
сәйкестігі;
4) сапа салаларында белгіленген мақсаттарға жету көзқарасы тұрғысынан
менеджмент жүйесінің тиімділігі тексеріледі.
Өтінім берушіде менеджмент жүйесіне сертификат болған кезде
менеджмент жүйесін бағалау жүргізілмейді.
3. 3-схема қызметтер нәтижесін жаппай тексеруді көздейді. Схема
материалдық қызметтерді (жеке тапсырыстар бойынша бұйымдарды жөндеу және
дайындау) сертификаттау үшін қолданылуы мүмкін.
Инспекциялық бақылау қызметтер нәтижесін іріктеп тексеру жолымен
жүзеге асырылады.
4. 4-схема кәсіпорынды аттестаттауды көздейді, ол:
оның материалдық-техникалық базасының жай-күйін;
тұтынушыларға қызмет көрсетудің санитарлық-гигиеналық жағдайларын;
нысаналы қызметтермен қатар қосымша қызметтерді де қоса алғанда,
қызметтердің түр-түрі мен сапасын;
қызмет көрсетудің анықтығы мен уақтылығын;
қызмет көрсету сапасын (қатынас әдебі, жайлылық, келісімділік,
тұтынушы сұранымының есебі және т.с.с);
қызмет көрсетуші персоналдың кәсіби шеберлігін тексеруді қамтиды.
Қонақ үйлерді, мейрамханаларды, шаштараздарды, кинотеатрларды және
басқаларды сертификаттаған кезде қолдану ұсынылады.
Кәсіпорынды бағалаудың нәтижесінде тұтастай алғанда дәреже (санат,
сынып, жұлдызша) берілуі мүмкін.
Инспекциялық бақылау социологиялық әдістерді пайдаланып жүзеге
асырылуы мүмкін.
4. 5-схема менеджмент жүйесін және оның жұмыс істеуінің тұрақтылығын
кейіннен инспекциялық бақылауды сертификаттауды көздейді.
Менеджмент жүйесін сертификаттауды Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің нормативтік құжаттарына сәйкес
менеджмент жүйелері бойынша сарапшы-аудиторларды тарту арқылы қызметтердің
сәйкестігін растау жөніндегі орган жүзеге асырады. Сертификаттау кезінде
барлық қызмет түрлері қолданылуы мүмкін.
Ескертпе - Материалдық емес қызметтерді сертификаттау сараптау немесе
социологиялық бағалау жолымен жүзеге асырылады.
№ 13 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Сәйкестік сертификаты мен сәйкестік белгісі
Сәйкестiк сертификатын өтiнiм берушiге сәйкестiктi растаудың таңдалған
схемасына сәйкес барлық рәсiмдердi орындаудың оң нәтижелерi болған жағдайда
өнiмге сәйкестiктi растау жөніндегі орган бередi.
Сәйкестiк сертификатында:
1) өтiнiм берушiнiң, өнiмдi дайындаушының (орындаушының), сәйкестiк
сертификатын берген органның атауы және орналасқан жерi;
2) сертификатталған өнiмнiң бiрдейлендiруге мүмкiндiк беретiн атауы;
3) оның талаптарына сәйкестiкке сертификаттау жүргiзiлген техникалық
регламенттің атауы;
4) жүргiзiлген зерттеулер (сынақтар) және өлшемдер туралы ақпарат;
5) өнiмнiң техникалық регламенттерде белгiленген талаптарға сәйкестiгiне
дәлел ретiнде өтiнiм берушiнiң сәйкестiктi растау жөніндегі органға ұсынған
құжаттары туралы ақпарат;
6) сертификаттың қолданылу мерзiмi көрсетiлуге тиiс.
Сәйкестiк сертификаты бланкiде ресiмделедi, оның нысаны мен толтырылу
тәртібін уәкiлеттi орган белгiлейдi.
Сәйкестiк сертификаты оны берген сәйкестiктi растау жөніндегі органда
тiркелуге тиiс.
Сериялы шығарылатын өнiмге сәйкестiк сертификаты сәйкестiктi растау
схемасында белгiленген мерзiмге берiледi.
Сәйкестiк сертификатының күшi Қазақстан Республикасының бүкiл аумағына
қолданылады.
Сәйкестiк белгiсi сәйкестiктi растау рәсiмiнен өткен өнiмдi таңбалауға
арналады.
Сәйкестiк белгiсiнiң бейнесiн, оған қойылатын техникалық талаптар мен
таңбалау тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгiлейдi.
Сәйкестiк сертификатын алған дайындаушы (орындаушы), сатушы сәйкестiк
белгiсiн сәйкестiктi растау саласындағы мемлекеттік техникалық реттеу
жүйесiнiң ережелерiнде белгiленген өзi үшiн қолайлы кез келген тәсiлмен
қолдануға құқылы.
Сәйкестiгі мiндеттi расталуға жататын және техникалық регламенттерде
белгiленген талаптарға сәйкестiгі растаудан өтпеген өнiмге сәйкестiк
белгiсiн қоюға жол берiлмейдi.
Сәйкестік белгісімен таңбаланған өнімге сәйкестік сертификатының
көшірмелері қоса берілмеуі мүмкін.
Егер бұл техникалық регламенттерде көзделген жағдайда, сәйкестiк туралы
декларацияны сәйкестiгі мiндеттi расталуға жататын өнiмдi дайындаушы
(орындаушы) ресiмдейдi, сондай-ақ ол сәйкестiгі мiндеттi расталуға
жатпайтын кез келген өнiмге қатысты ерiктi түрде ресiмделедi.
Сәйкестiк туралы декларацияда:
1) өтiнiм берушiнiң атауы мен орналасқан жерi;
2) сәйкестiктi растау объектiсiн бiрдейлендiруге мүмкiндiк беретiн осы
объект туралы ақпарат;
3) оның талаптарына сәйкестiгiне өнiм расталатын техникалық регламенттің
атауы;
4) өтiнiм берушiнiң өнiмдi нысаналы мақсатына сәйкес пайдаланған кезде
оның қауiпсiз екендiгi және өнiмнiң техникалық регламенттерде белгiленген
талаптарға сәйкестiгін қамтамасыз ету жөнiнде шаралар қабылдағаны туралы
өтiнiшi;
5) жүргiзiлген зерттеулер (сынақтар) және өлшемдер, сапа менеджментi
жүйесiнiң сертификаты туралы, сондай-ақ өнiмнiң техникалық регламенттерде
белгiленген талаптарға сәйкестiгiн растау үшiн негiз болған құжаттар туралы
мәлiметтер;
6) сәйкестiк туралы декларацияның қолданылу мерзiмi;
7) техникалық регламенттерде көзделген өзге де мәлiметтер болуға тиiс.
Сәйкестiк туралы декларацияның нысанын, декларацияларды ресiмдеу және
тiркеу тәртібін уәкiлеттi орган белгiлейдi.
Сәйкестiк туралы декларация осы өнiмдi шығарудың жоспарланған мерзiмiне
сүйене отырып өнiмдi дайындаушы (орындаушы) белгiлеген, бiрақ бiр жылдан
аспайтын мерзiмге қабылданады.
Өнiмнiң сәйкестiгi туралы декларация аккредиттеу саласына осы өнiм
кiретiн сәйкестiктi растау жөніндегі органда тiркелуге тиiс.
Сәйкестiктi растау саласындағы мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiнiң
ережелерiнде белгiленген тәртiппен ресiмделген және тiркелген сәйкестiк
туралы декларацияның Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында сәйкестiк
сертификатына тең заңдық күшi бар.
Сәйкестiктi декларациялау:
1) өз дәлелдерi негiзiнде сәйкестiк туралы декларацияны қабылдау;
2) сәйкестiктi растау жөніндегі органның қатысуымен алынған дәлелдер
негiзiнде сәйкестiк туралы декларацияны қабылдау арқылы жүзеге асырылуы
мүмкiн.
Сәйкестiктi растау үшiн дәлел ретiнде пайдаланылуы мүмкiн материалдардың
тiзбесi техникалық регламенттерде айқындалады.
Дәлел ретiнде техникалық құжаттама, өз зерттеулерi (сынақтары) мен
өлшемдерiнiң нәтижелерiн және (немесе) өнiмнiң техникалық регламенттерде
белгiленген талаптарға сәйкестiгін растау үшiн негiз болған басқа да
құжаттар пайдаланылады.
Өз дәлелдерi және сәйкестiктi растау жөніндегі органның қатысуымен
алынған дәлелдер негiзiнде сәйкестiктi декларациялау кезiнде өтiнiм берушi
өз дәлелдерiне қосымша таңдауы бойынша зертханада жүргiзiлген зерттеулер
(сынақтар) мен өлшемдер хаттамаларын пайдалануға, сапа менеджментi
жүйесiнiң сертификатын ұсынуға құқылы.
Өнiмнiң сәйкестiгi туралы декларацияны қабылдаған кезде, осындай өнiм
үшiн техникалық регламенттерде сәйкестiктi растаудың өзге де нысандары
көзделген жағдайды қоспағанда, сапа менеджментi жүйесiнiң сертификаты
дәлелдердiң құрамында пайдаланылуы мүмкiн.
Сәйкестiк туралы декларацияның қолданылу мерзiмi аяқталған кезден бастап
үш жыл бойы сәйкестiк туралы декларацияның бiрiншi данасы мен сәйкестiктi
растаудың дәлелi ретiнде пайдаланылатын материалдар өтiнiм берушiде, ал
сәйкестiк туралы декларацияның екiншi данасы оны тiркеген сәйкестiктi
растау жөніндегі органда сақталады.
Сәйкестiгi мiндеттi расталуға (сертификаттауға немесе декларациялауға)
жататын өнiмнiң белгiленген тәртiппен расталған, техникалық регламенттерде
белгіленген талаптарға сәйкестiгі оның нарықтағы айналысының қажеттi шарты
болып табылады.
Сәйкестiгi мiндеттi расталуға жататын, сәйкестігі растаудан өтпеген
өнiмдi әкелуге және өткізуге тыйым салынады.
Мiндеттi сертификатталуға жататын және Қазақстан Республикасында одан
өтпеген өнiмдi жарнамалауға жол берiлмейдi.
Сәйкестiгi мiндеттi расталуға жататын импортталатын өнiмдi жеткізуге
жасалған шарттарда сәйкестiктi растау жөніндегі мiндеттеме көзделуге тиiс.
Сәйкестiгi мiндеттi расталуға жататын және саудаға арналған
импортталатын өнiмдi жеткізуге жасалған шарттарда өнiмнiң, елдiң және
дайындаушы кәсiпорынның (орындаушының) атауын, сақталу (жарамдылық,
пайдалану) мерзiмiн, сақтау шарттарын, қолдану тәсiлiн қамтитын мемлекеттік
тiлдегi және орыс тiліндегі ақпараттың (егер аталған ақпараттың болуы
техникалық регламентте регламенттелсе) өнiммен қоса жүруi көзделуге тиiс.
№ 14 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Сәйкестік туралы декларацияны қабылдау
Сәйкестік туралы декларация - дайындаушының (орындаушының) өнімнің
белгіленген талаптарға сәйкестігін куәландыратын белгіленген нысандағы
құжаты.
Органның Сәйкестік туралы декларацияны (бұдан әрі - декларация) қарау
және тіркеу жөніндегі жұмыстарын шарт негізінде дайындаушы (орындаушы)
төлейді.
Декларацияны жеке және заңды тұлғалар қабылдауға құқылы. Дайындаушы
(орындаушы) өнімнің белгіленген талаптарға сәйкестігін растайтын құжаттар
негізінде декларацияны қабылдайды.
Дайындаушы (орындаушы) декларацияны қабылдауы үшін негіз болып табылатын
құжаттар ретінде мыналар пайдаланылуы мүмкін:
1) дайындаушы (орындаушы) және (немесе) аккредиттелген сынақ
зертханалары жүргізген қабылдау, қабылдау-тапсыру және басқа бақылау
сынақтарының хаттамалары;
2) өнімге бұдан бұрын алынған қолданыстағы сертификаттар немесе
шикізатқа, материалдарға, жинақтаушы бұйымдарға арналған сынақтардың
хаттамалары;
3) өнімнің Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына
сәйкестігін растайтын өнімді мемлекеттік бақылау актілері;
4) өнімнің белгіленген талаптарға сәйкестігін (шикізатты жеткізу,
өндірістік процесс, жинау, дайын өнім, буып-түю, таңбалау) растайтын
құжаттар, сапа менеджменті жүйесінің сертификаттары.
Декларация нақты бір өнімге немесе растауға жататын бірыңғай талаптар
белгіленген біртекті өнім топтарына қатысты қабылдануы мүмкін.
Декларация осы өнімді шығарудың жоспарланып отырған мерзімін немесе
өнім партиясын өткізу мерзімін, бірақ бір жылдан аспайтын мерзімді ескере
отырып дайындаушы (орындаушы) белгілеген мерзімге қабылданады.
Декларацияның қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін дайындаушы
(орындаушы) осы Регламентте белгіленген тәртіппен жаңа декларацияны
қабылдай алады.
Декларация белгіленген нысандағы бланкілерде толтырылады және оған
дайындаушы (орындаушы) ұйымның басшысы қол қояды және оның мөрімен
расталады.
Дайындаушы (орындаушы) қабылдаған декларация аккредиттелген Органда
тіркелуге тиіс.
Тіркеуге жіберілетін декларацияға мыналар қоса беріледі:
1) тіркеу туралы еркін нысандағы өтініш;
2) өнімнің белгіленген талаптарға сәйкестігін растайтын құжаттардың
көшірмелері;
3) өнім өндірісінің тұрақтылығын растайтын құжаттардың көшірмелері
(стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың талаптарын сақтау туралы
мемлекеттік бақылау актілерінің көшірмелері, өндірістің тұрақтылығын ішкі
бақылау актілерінің көшірмелері);
4) дайындаушының (орындаушының) сынақ зертханаларының техникалық
құзыреттілігін растайтын құжаттардың көшірмелері (аккредиттеу аттестаттары
немесе оларға балама өзге де құжаттар) немесе өнімді дайындаудың
технологиялық процесінде немесе осы өнімге арналған стандарттау жөніндегі
нормативтік құжаттарда көзделген сынақтарды жүргізуге аккредиттелген
зертханалармен жасалған шарттардың көшірмелері.
Қажетті құжаттары бар декларацияны дайындаушы (орындаушы) өзі таңдап
алған бір ғана Органға тіркеуге жіберуі мүмкін.
Орган 3 күннен аспайтын мерзімде қарайды және:
1) өнімнің осы түрінің сәйкестігі декларацияда расталуы мүмкін өнім
тізбесінде бар болуын;
2) дайындаушының (орындаушының) декларацияны қабылдау заңдылығын;
3) осы өнімнің сәйкестігін растау үшін көзделген стандарттау
жөніндегі нормативтік құжаттардың толықтығын және дұрыс көрсетілуін;
4) осы өнім үшін Қазақстан Республикасының заңнамасында оны дайындау
құқығына көзделген барлық құжаттардың болуын;
5) декларацияның дұрыс толтырылуын тексереді.
Қарау және тексеру нәтижелері бойынша Орган декларацияны тіркелген
декларациялар тізілімінің арнайы бөліміне тіркейді.
Тіркеу декларацияға Органның сәйкестендіру белгісі (коды) бар тіркеу
нөмірі мен декларацияны тізілімге енгізудің реттік нөмірін беру жолымен
жүзеге асырылады.
Тізілімге декларацияны қабылдаған ұйымның атауы, оның мекен-жайы,
декларацияның тіркеу нөмірі мен сәйкестігі расталған өнімнің түрі,
декларацияның қолданылу мерзімі жазылады.
Тіркелген декларациялардың тізілімін Орган берілген сертификаттардың
тізілімінен бөлек жүргізеді.
Декларацияда тіркеу мәліметтері (декларацияны тіркеген Органның атауы
мен мекен-жайы, оның тіркелген күні, декларацияның тіркеу нөмірі)
көрсетіледі және бірінші басшының немесе ол өкілеттік берген адамның
қолымен және Органның мөрімен расталады.
Тіркелген декларация дайындаушыда (орындаушыда) соның негізінде
ресімделген құжаттармен бірге, оның жарамдылық мерзімі аяқталғаннан кейін
кемінде үш жыл сақталады.
Осы мерзім ішінде Органда тіркелген декларацияның көшірмесі мен
тіркеуге арналған ілеспе құжаттар сақталады.
Декларацияда оның әрекеті қолданылатын өнімнің тізбесі бар көшірмелер
мен қосымша болуы мүмкін.
Декларацияның көшірмелері өтінім беруші басшысының қолымен және
мөрмен (заңды тұлға үшін) расталады.
Декларацияда көрсетілген нормативтік құжаттардың талаптары өзгерген,
сондай-ақ заңды тұлға қайта ұйымдастырылған кезде дайындаушы (орындаушы)
жаңа декларацияны ресімдейді және оны сол Органға осы Регламентте
белгіленген тәртіппен тіркеуге береді.
№ 15 дәріс (1 сағат)
Тақырыбы: Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау
Дәрістің жоспары:
1 Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау әдістері
2 Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау тәртібі
Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растауды ҚР СТ 3.9 сәйкес
жүргізеді.
Бұл стандарт бойынша ҚР Мемлекеттік сертификаттау жүйесінде міндетті
сертификаттауға жататын шетелдік өнімдердің сәйкестігін растаудың жалпы
ережелерін, жүргізу тәртібі мен рәсімдерін орнатады.
Бұл стандарт сертификаттау жөніндегі аккредиттелген барлық органдарына,
сынақ зертханаларына, сарапшы-аудиторларға, сонымен қатар ҚР МСЖ қызметіне
қатысатын басқа да заңды және жеке тұлғаларға міндетті болып саналады.
Шетелден әкелінген өнімдердің Қазақстанда күші бар нормативтік
құжаттардың міндетті талаптарына сәйкестігін растауын ҚР МСЖ орнатылған
тәртіпте аккредиттелген сертификаттау органдарымен жүргізіледі.
Міндетті сертификаттауға жататын шетелден әкелінген өнімдердің
сәйкестігін растауды отандық өнімдерге орнатылған ережелер бойынша
жасалады, бірақ енгізілетін өнімдердің ерекшеліктері мен келісім-шарттардың
бар болуы ескерілуі керек (Қазақстан мен экспортер-мемлекет арасындағы).
Қазақстан Республикасында МСЖ шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін
растауын мына жолдармен жүргізеді:
а) сәйкестік сертификаттарының түпнұсқаларын берген ТМД қатысушыларының-
мемлекеттерінің СО мойындалуы;
- сәйкестік сертификаттарының көшірмелерін берген ТМД қатысушыларының-
мемлекеттерінің СО мойындалуы;
- ҚР МСЖ орнатылған тәртіпте аккредиттелген ТМД қатысушыларына
жатпайтын мемлекеттердің СО берілген және мөрімен куәландырылған шетелдік
сәйкестік сертификаттарын немесе олардың көшірмелерін мойындалуы;
б) Өнімдердің сәйкестігін растау тәртібі техникалық регламентіне сәйкес
талаптарға сертификаттау сұлбаларын қолдана отырып өнімдердің партиясын
сертификаттау;
в) өтінушімен сәйкестік декларациясын қабылдау.
ҚР аймағында мойындалған шетелдік СО берілген сәйкестік
сертиффикаттардың тізімін стандарттау, метрология және сертификаттау
жөніндегі уәкілетті органымен анықталады.
Міндетті сәйкестікті растауға жататын шетелден әкелінген өнім енгізу
уақытына өнімнің партиясы ретінде саналады, сериялы өнідіріске сәйкестік
сертификаты болса да. Мұнда партияның мөлшері енгізілетін құжаттың
тауарменжүретін құжаттамаға сай анықталады.
Міндетті сәйкестікті растауға жататын көтерме саудаға арналған шетелдік
өнімге мемлекеттік және орыс тілдерінде жазылған ақпарат болуы керек. Бұл
ақпаратқа келесі мәліметтер кіреді: өнімнің атауы, дайындаушы-мемлекет пен
кәсіпорын, дайындау күні, сақтау мерзімі, жағдайлары, қолдану тәсілі,
тағамдық құндылығы. Аударманың дұрыстығына өтінуші жауап береді.
Сәйкестік сертификаты жоқ шетелдік өнімдерге сертификаттау жұмыстарын
ҚР күші бар техникалық регламенттерде немесе нормативтік құжаттарда
орнатылған қауіпсіздік көрсеткіштеріне сәйкестігін жүргізеді.
Егер Қазақстанда өтінуші өнімге орнатылған талаптар нормативтік
құжаттарда болмаса, онда импортер-мемлекеттің нормативтік құжаттарына
сәйкестігін тексереді, мұндай құжаттарды өтінуші беруі шартты.
Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау бойынша жұмыстар үшін
ақыны өтінуші ҚР Ұ 50.3.01 сәйкес төлейді.
Өтінуші мен сәйкестік растау органы арасында келіспеушіліктер болған
жағдайда ҚР 3.10 сай орнатылған тәртіпте апелляциялар қарастырылады.
ҚР аймағына шетелден әкелінген өнім міндетті сәйкестікті растауға
жатады, сонымен қатар бұл өнім кедендік ресімделуін жүргізетін органмен
кедендік декларирлеуден орнатылған тәртіпте өтеді.
Шетелден әкелінген өнімдердің кедендік ресімделуін жүргізу үшін негіз
болатын құжаттарға ҚР сәйкестік сертификаты немесе СО тіркелген өнімнің
қауіпсіздігі жөніндегі өтінім-декларация болады (кедендік бақылауға қажетті
құжаттарды санамағанда).
Өнімнің кедендік ресімделуін жүргізгеннен кейін өтінуші СО аккредитеу
саласына байланысты берілген өнім түріне шетелдік сертификатты мойындауға
өтінім жібереді.
Өтініммен бірге мына құжаттар беріледі:
- шетелдік сертификаттың түпнұсқасы мен көшірмелері;
- өніммен бірге жүретін құжаттама - өнімге шығу тегі сертификаты
контракт, накладная, өнімді сынау хаттамасының көшірмесі, сапа менеджмент
жүйесі немесе өнідіріс сертификаты, гигиеналық қорытынды, фитосанитарлық
сертификат, малдәрігерлік қорытынды.
Өтінімге берілген құжаттар екі тілде жазылады. Егер басқа тілде болса,
онда аудармасы болуы керек.
Өтінімді және берілген құжаттарды талдау негізінде СО шетелдік
сертификатты мойындау жөнінде шешім қабылдайды және өнімнің сәйкестігін
растауын үш тәсілдің біреуімен жүргізеді. СО мен өтінуші арасында
сәйкестігін растау жұмыстарын жүргізуге келісім-шарт жасалады.
Сәйкестікті растау ресімдерін жүргізгенде СО ҚР СТ 1014 талаптарына
және басқа да нормативтік құжатарға сай өнімнің сәйкестендіруін өткізеді.
Тез бұзылатын өнімдерге сәйкестік сертификаты сақтау және тасымалдау
шаралары болған кезде ғана мойындалады.
Мойындалған сәйкестік сертификаттары және олардың көшірмелері ҚР МСЖ
қабылданған сәйкестік сертификаттарына қайта ресімделеді. Олардың
ресімделуін аккредиттеу саласына байланысты сәйкестікті растау органдары
жүргізеді.
Сәйкестік сертификатының іске асу мерзімі СО орнатылады және ол өнімнің
сақтау мерзіміне байланысты болады, бірақ 1 жылдан аспау керек.
Егер ТМД мемлекеттерімен-қатысушыларымен сериялы өндіріс өніміне
берілген сәйкестік сертификатының мерзімі аяқталса, ал өнім сатушыда болса,
онда сертификат өнімнің сақтау мерзіміне қарай таралады, бірақ 3 жылдан
аспау керек.
СО сәйкестік сертификатын беру алдында, қажет болған жағдайда шетелдік
өнімге толық барлық көрсеткіштері бойынша анықтау жүргізеді немесе
нормативтік құжаттарда орнатылған талаптарға сай өнімнің сәйкестігін растау
үшін кейбір көрсеткіштерін ғана анықтайды.
Өздікбақылауға арналған сұрақтар:
1 Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау қандай стандартқа сай
орындалуы керек?
2 Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау әдістері қандай?
3 Шетелден әкелінген өнімдердің сәйкестігін растау қандай тәртіпте жүреді?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Ракымжанова М.Т. Стандарттау, сертификаттау және метрология негіздері–
Астана, «Фолиант», 2008 ж. – 245 б.
2 ҚР СТ 3.9- 04 ҚР МСЖ. Шетелдік өнімді сертификаттау
2 ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ №1
ТАҚЫРЫБЫ: ҚР ТЕХНИКАЛЫҚ РЕТТЕУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЗАҢНАМАЛЫҚ НЕГІЗІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ
ЭЛЕМЕНТТЕРІ
Жұмыс мақсаты: Қазақстан Республикасының техникалық реттеу жүйесінің
заңнамалық негізінің мазмұны мен құрылымдық элементтерін окып меңгеру.
Жұмысты орындау:
1. «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңын қабылдау мен бекіту тәртібімен
танысу.
2. «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңының негізгі
құрылымдық элементтерін оқып меңгеру.
3. Бақылау сұрақтарына жауап беру.
Бақылау сұрақтары:
1. Қазақстан Республикасында стандарттау саласы бойынша осы күнге дейін
қанша заң қабылданды?
2. Стандарттау саласындағы ең алғашқы заң қашан қабылданды және оның толық
атауы қандай?
3. Қазақстан Республикасында стандарттау саласындағы басқа
заңдары қашан қабылданды?
4. Стандарттау саласындағы қандай заңның қазіргі уақытта күші бар?
5. «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңын қабылдау тәртібі мен енгізу күні
қандай?
6. «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңын құрудың мақсаттарын атаңыз.
7 «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңында кандай негізгі құрылымдық
элементтер бар?
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ №2
ТАҚЫРЫБЫ: МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНИКАЛЫҚ РЕТТЕУ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Жұмыс мақсаты: Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құрылымымен танысу
Жұмысты орындау:
1.Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құрылымын оқып меңгеру.
2.Техникалық реттеу аймағындағы ҚР Үкіметінің құзыреттілігін білу.
3.Уәкілетті органның құзыреттілігін білу.
4.Техникалық реттеу аймағындағы мемлекеттік органдардың кұзыреттілігін
білу.
5.Техникалық реттеу аймағындағы сараптамалық кеңестердің міндеттерін оқып
меңгеру.
6.Стандарттау жөніндегі техникалык комитеттердің негізгі функцияларын білу.
7.Сәйкестікті растау органдарының атқаратын қызметтерімен танысу.
8.Зертханалардың құқықтары мен міндеттерін білу.
9.Ақпараттық орталықтың функцияларын білу.
10.Сарапшы-аудиторлардың құзыреттілігін оқып меңгеру.
Бақылау сүрақтары:
1.Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құрылымы қандай?
2.Техникалық реттеу аймағындағы ҚР Үкіметінің құзыреттілігін атаңыз.
3.Уәкілетті органның кұзыреттілігі неде?
4.Техникалық реттеу аймағындағы мемлекеттік органдардың құзыреттілігін атап
шығу.
5.Техникалық реттеу аймағындағы сараптамалық кеңестердің міндеттері қандай?
6.Стандарттау жөніндегі техникалық комитеттердің негізгі функциялары неде?
7. Сәйкестікті растау органдарының қандай атқаратын қызметтерін білесіздер.
8.Зертханалардың құқықтары мен міндеттері қандай?
9.Ақпараттық орталықтың негізгі функциялары
10.Сарапшы-аудиторлардың кұзыреттілігін атап шығу.
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ №3
ТАҚЫРЫБЫ: МЕМЛЕКЕТТІК ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАУДЫҢ ЖҮЙЕСІН
САЛЫСТЫРМАЛЫ САРАПТАУ
Жұмыс мақсаты: Стандарттаудың Мемлекетаралық (СМАЖ) жүйесін және
мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің (МТРЖ) негізгі жағдайларын және
құрылымын сараптауды оқып үйрену (Қосымша 1).
Жұмысты орындау:
1. СМАЖ және ҚР МТРЖ стандарттарының құрылымын және тізілімін оқу.
2. СМАЖ және ҚР МТРЖ мақсаттары, принциптері және нысандарының
ерекшелігін және бірегейлігін табу. Нәтижесін сұлба түрінде рәсімдеу,
оның ішінде принциптерін және объектілерін қысқаша сипаттау қажет.
Егер жүйенің сарапталатын элементтері бірдей болса, онда ортақ сұлба
жасауға болады.
Сұлба мысалы – 3.1.кесте
[pic]
МЕМЛЕКЕТТІК ТЕХНИКАЛЫҚ РЕТТЕУ ЖҮЙЕСІ
Стандарттар тізімі
СТАНДАРТТАУДЫҢ МЕМЛЕКЕТАРАЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
Стандарттар тізімі
Бақылау сұрақтары:
1. Стандарттаудың мақсаттары мен міндерттерін көрсетіңіздер
2. Стандарттау бойынша нормативтік құжаттарды қолдану талаптары
3. Стандарттаудың объектілерін атаңыз және анықтама беріңіз
4. ҚР МТРЖ негізгі объектілерін атаңыз
5. Мына стандарттардың белгіленуін ашыңыз ҚР СТ 1.0 – 92, МСТ 1.0 – 92,
ҚР СТ 1.5 - 92
6.Стандартта регламенттелетін міндетті талаптарды атаңыз.
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ № 4
ТАҚЫРЫБЫ: СТАНДАРТТАРДЫҢ КАТЕГОРИЯЛАРЫ МЕН ТҮРЛЕРІ
Жұмыс мақсаты: Стандарттардың категориялары және түрлерін,
стандарттаудың объектілерін және стандарттардың бірнеше түрлерінің
құрылымдық элементтерін салыстыру.
Жұмысты орындау:
1. Осы тақырып бойынша дәріс материалын оқу.
2. Бірнеше стандарттарды салыстырып, олардың категориялары мен түрлерін
анықтау. Нәтижесін 4.1. кестеге енгізу.
3. Әр түрлі стандарттар түрлерінің құрылымын салыстыру. Нәтижесін 4.2.
кестеге енгізу.
Жұмысты орындауға методикалық ұсыныстар:
Стандарттардың келесі категорияларын бөледі:
- халықаралық;
- өңірлік;
- ұлттық;
- ұйым стандарты;
- Қазақстан Республикасын стандарттау бойынша ұсыныстар;
-шет мемлекеттар стандарттары, ұйм стандарты, технико-экономикалық
ақпарат классификаторлары, шет мемлекеттердің стандарттау бойынша ұсыныстар
және нормалары, талаптары;
- үкіметтік емес стандарт;
- консорциум стандарты;
- алдын ала ұлттық стандарт.
Стандарттар түрлері:
- негізге алынатын стандарт;
- өнімге, қызметтерге, процесстерге бақылау әдістеріне стандарт;
- өнімге (қызметке) стандарт;
- процесске стандарт;
- өнімге әскери стандарт.
Стандарттың құрылымдық элементтері – бұл стандарттарды тұрғызу,
жеткізу, рәсімдеу, мазмұны және белгіленуі элементтер жиынтығы. Жалпы
стандарттар келесі құрылымдық элементтерден тұрады:
- титул парағы (міндетті элемент);
- алғы сөз (міндетті элемент);
- осы стандарттқа жеке меншік құқығы туралы мәлімет (міндетті
элемент);
- мазмұны (қажет болғанда);
- атауы (міндетті элемент);
- кіріспе (қажет болғанда);
- қолдану аймағы (міндетті элемент);
- нормативтік сілтемелер (болған кезде);
- анықтамалар және терминдер (болған кезде);
- стандарт мәтінінде қолданылатын белгіленулер және қысқартулар
(болған кезде);
- талаптар (басты және міндетті элемент);
- міндетті және ұсынылатын қосымшалар (болған кезде);
- осы стандарттарды жетілдірген кезде қолданылған кітапханалық
мәліметтер, яғни құжат туралы ақпараттық мәлімет (болған кезде);
- стандартты белгілі кәсіптік топтамаға өнімнің баспалық-кітап Әмбебап
ондық жүйесі (ӘОЖ) жатқызу туралы мәлімет (міндетті элемент).
- осы стандарттың белгіленуі (міндетті элемент).
ҚР территориясында қабылданған стандартты тұрғызу, жеткізу, рәсімдеу,
мазмұны және белгіленуіне жалпы талаптар ҚР СТ 1.5 бекітілген. ҚР СТ
талаптар міндетті немесе ұсынылған болуы мүмкін.
Кесте 4.1
[pic]
Кесте 4.2
[pic]
Бақылау сұрақтары:
1. Стандарттар түрлерін атаңыз.
2. Стандарттар категорияларын атаңыз.
3. Стандарттың қандай құрылымдық элементтері міндетті болып табылады?
4. Процесстерге стандарттарда не қарастырылады?
5. Техникалық регламенттердің қандай түрлері бар?
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ № 5
ТАҚЫРЫБЫ: ТЕХНИКАЛЫҚ РЕГЛАМЕНТТЕРДІ ОҚЫП МЕҢГЕРУ
Жұмыс мақсаты: Техникалық регламенттерде орнатылған талаптар мен
мазмұнын меңгеру.
Жұмысты орындау:
1. Техникалық регламенттерде бекітілген талаптар мен мазмұнын оқу.
2. Оқытушы берген нұсқа бойынша 5.1 кестені толтыру қажет:
-техникалық регламенттің атауы және таралу аймағын анықтау;
-техникалық регламенттерде бекітілген талаптармен мазмұнын оқу:
Кесте 5.1
|Техникалық |Бекітілген мерзімі|Таралу аймағы |Мазмұны |
|регламент атауы | | | |
| | | | |
| | | | |
| | | | |
3.Бақылау сұрақтарына жауап беру
Бақылау сұрақтары:
1. Техникалық регламенттерді жетілдіру мақсаты.
2. Техникалық регламенттерде бекітілген талаптар
3. Техникалық регламентте не болу қажет?
4. Зиян келтіру қауіп-қатер дәрежесін ескере отырып техникалық реттеу
объектілеріне қойылатын арнайы талаптар техникалық регламенттерде болуы
мүмкін?
5. Техникалық регламенттерді жетілдіру, сараптау, қабылдау, өзгерту және
тоқтату ерекшеліктері.
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ № 6
ТАҚЫРЫБЫ: НЕГІЗГЕ АЛЫНАТЫН СТАНДАРТТАРДЫ ОҚЫП МЕҢГЕРУ
Жұмыс мақсаты: Негізге алынатын стандарттар бойынша теориялық білімді
қалыптастыру.
Жұмысты орындау:
1.Оқытушы берген нұсқа бойынша 6.1 кестені толтыру:
-стандарттау объекттерін бекіту; категориясын және стандарт түрін;
-негізге алынатын стандарттарға сәйкес ерекшеленетін элементтерін
бекіту;
Кесте 6.1
|Стандарт|Стандарт |Стандарт |Стандарт түрі |Стандарттың бекітілген|
|белгілен|атауы |категорияс| |күні |
|уі | |ы | | |
| | | | |Бөлім |Класс |Тобы |
| | | | | | | |
| | | | | | | |
| | | | | | | |
Бақылау сұрақтары:
1. Стандарттар көрсеткіштерінің қандай түрлерін білесіз?
2. Стандарттардың айлық көрсеткіштерінің басылым мерзімділігін атаңыз.
3. Стандарттардың айлық көрсеткіштерінің негізгі мазмұнында қандай ақпарат
келтіріледі.
4. Стандарттардың айлық көрсеткіштерінің қосымшасында қандай ақпарат
келтірілген?
5. Стандарттардың қандай көрсеткіштерінде бекітілген стандарт туралы
ақпарат келтірілген?
6. Стандарттардың қандай көрсеткіштерінде өзгертілген стандарт туралы
ақпарат келтірілген?
7. Қандай САКде (ИУС) күшін жойған стандарттар туралы ақпарат келтірілген?
Қандай САКде өзгертулер қабылданған стандарттар туралы ақпарат келтірілген?
Қандай САКде стандарттарға қабылданған өзгерту мәтіндері басылады?
Жұмысты орындау №2 (Стандарттардың жылдық көрсеткіштері):
Стандарттардың жылдық көрсеткіштерінің тағайындалуын бекіту.
Стандарттардың жылдық көрсеткіштерінің құрылымын, мазмұны және тұрғызу
принципін оқу.
Оқытушы берген көрнекі құрал материалдары бойынша 7.2 кестені толтыру.
Бақылау сұрақтарына жауап беру
Кесте 7.2
|САК |САК қанша |САК бірінші|САК екінші |САК үшінші |САК соңғы |
|басылған |томнан |томында |томында |томында |томында |
|жылы |тұрады |қандай |қандай |қандай |қандай |
| | |ақпарат |ақпарат |ақпарат |ақпарат |
| | |келтірілген|келтірілген|келтірілген|келтірілген|
| | | | | | |
| | | | | | |
| | | | | | |
Бақылау сұрақтары:
1 Стандарттардың жылдық көрсеткіштерінің басылу мерзімділігі?
2. Стандарттардың жылдық көрсеткіштері неше номерден немесе томнан тұрады?
3. Стандарттардың жылдық көрсеткіштеріне қандай стандарт келтірілген?
4. Жылдық көрсеткіште қандай принцип бойынша стандарттар топталған?
5. Көрсеткіштің қандай бөлімінде, классында және тобында мыналарға
стандарттар келтірілген: портфелдер, силикаттар, рюмкалар, қант, селен,
селитра, жеміс дақылдары, кілем жолдары, духи, іс-қимыл, май өлшегіш
6. Стандарттардың жарамдылық уақытын жылдық көрсеткіш бойынша білуге
болама?
7. Көрсеткіштің қандай томында пәндік көрсеткіш орналасқан және ол не үшін
қажет?
8. «Белгілер үшін» графасында қандай ақпарат келтірілген?
9. Бір жұлдызшамен стандарт белгіленуі нені білдіреді?
10. Екі жұлдызшамен стандарттың белгіленуі нені білдіреді?
11. Үш жұлдызшамен стандарттың белгіленуі нені білдіреді?'
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ № 8
ТАҚЫРЫБЫ: ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СТАНДАРТТАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Жұмыс мақсаты: ИСО 9001 халықаралық стандарттың мазмұнын ашу, ХС ИСО
9001 құрылымын оқу.
Жұмысты орындау:
1. ИСО 9001: 2008 халықаралық стандартының мазмұнымен танысу.
2. Осы нормативтік құжаттың құрылымын анықтау және құрылымдық
элементтер тізімін беру.
3. Әр элемент мазмұнын қысқаша сипаттау және нәтижесін 8.1 кестеге
толтыру.
4.Халықаралық стандарттың құрылымдық сұлбасын келтіру (студентке сұлба
түрін таңдауға мүмкіндік береді – «граф», кесте және т.б).
Кесте 8.1. Халықаралық стандарт сипаттамасы
|№ п/п|Құрылымдық элемент атауы |Элементтің қысқаша |Элементтің |
| | |мазмұны |тағайындалуы |
| | | | |
5. Мемлекетаралық стандарттардың құрылымдық элементтеріне және
мазмұнына қойылатын талаптармен.
6. Мемлекетаралық және халықаралық стандарттарды жетілдіруге
талаптардың айырмашылығын анықтау және нәтижесі бойынша 8.2 кестені
толтыру.
Кесте 8.2 Сәйкестік кестесі
|№ п/п|Халықаралық стандарттардың құрылымдық |ҚР СТ мемлекеттік |
| |элементтері |стандарттардың |
| | |құрылымдық элементтері |
| | | |
7.ИСО 9001-2009 халықаралық стандартын қолдана 8.3 кестені толтырыңыз
Кесте 8.3 – Халықаралық стандартқа сүйенген Қазақстан Республикасының
ұлттық стандартқа сәйкестігі туралы мәлімет
|Сүйенетін халықаралық |Қазақстан Республикасының ұлттық стандарттарының |
|стандартың белгіненуі |сәйкестігінің атауы және белгіленуі |
| | |
| | |
| | |
8.Бақылау сұрақтарына жауап беру.
Бақылау сұрақтары:
1. Халықаралық стандарттардың мақсаты не?
2. СМЖ жалпы талаптарын келтіріңіз
3. СМЖ құжаттарына қойылатын талаптары қандай?
4. Басқару қандай міндеттерге жауапты?
5. Кіммен жетілдіріледі?
6. Сапа аймағындағы саясатына қандай талаптар қойылады?
7. СМЖ инфрақұрылымында не болуы мүмкін?
8. Менеджментті сараптау және деген не және қандай процедураны қойылады?
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ № 9
ТАҚЫРЫБЫ: СӘЙКЕСТІКТІ РАСТАУДЫҢ НОРМАТИВТІК-ТЕХНИКАЛЫҚ БАЗАСЫ МЕН
ҚҰРЫЛЫМЫ
Жұмыс мақсаты: Сәйкестікті растау аймағындағы нормативті-техникалық
базасын, ұйымдастырушылық құрылымын оқып меңгеру.
Жұмысты орындау:
1. Сәйкестікті растау жүйесінде қолданылатын келесідей негізгі
терминдерді есте сақтау қажет: сәйкестікті растау, үшінші жақ, сәйкестікті
растау органы, сынақ зертханасы, міндетті сәйкестік, ерікті сәйкестік және
басқалар.
2. Қазақстан Республикасының ТРМЖ сәйкестікті растау жөніндегі негізгі
мақсаттары мен міндеттерін оқу қажет. Бұл тақырыпты оқу кезінде Қазақстан
Республикасының ТРМЖ сәйкестікті растау жөнінде орындайтын қызмет түрлерін
қарастыру қажет.
3. Қазақстан Республикасының ТРМЖ сәйкестікті растау жөніндегі
ұйымдастырушылық құрылымын, нормативтік-әдістемелік базасын оқу.
Бақылау сұрақтары:
1. Қазіргі замандағы сертификаттаудың мәні.
2. Сәйкестікті растаудың объектілері болып не табылады?
3. «Сәйкестік сертификаты» анықтама беріңіз.
4. Міндетті және ерікті сәйкестікті растау дегеніміз не?
5. ҚР ТРМЖ сәйкестікті растау жөніндегі негізгі жағдайы.
6. ҚР ТРМЖ сәйкестікті растау жөніндегі мақсаттары мен міндеттері.
7. ТРМЖ сәйкестікті растау жөніндегі қызмет түрі.
8. ҚР ТРМЖ ақпараттық қамтамасыз етудің негізі болып табылады?
9. ҚР ТРМЖ сертификаттау процесіне қатысатын екі жақтың жауаптылығы қалай
бөлінеді?
10. ҚР ТРМЖ сәйкестікті растау жөніндегі ұйымдастырушылық құрылымы қандай?
11. ҚР ТРМЖ сәйкестікті растау жөніндегі нормативтік-әдістемелік базасы
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ № 10
ТАҚЫРЫБЫ: СӘЙКЕСТІКТІ РАСТАУ ЖӘНЕ СЫНАҚ ЗЕРТХАНАЛАРЫ ҰЙЫМДАРЫНА
ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
Жұмыс мақсаты: СР және СЗ қойылатын негізгі талаптарды оқу.
Жұмысты орындау:
1. Бұл тақырыпты оқу кезінде ҚР ТРМЖ органының тәуелсіз және сауатты болып
табылуы үшін сәйкестікті растауды жүргізетін органға қойылатын негізгі
талаптарға назар аудару қажет.
2. Тәжірибелік сабақты орындау кезінде ҚР СТ «Сертификаттау жөніндегі
органға қойылатын талаптар» сәйкес сәйкестікті растау бойынша аккредиттеу
жүргізетін орган талаптары оқытылады, аккредиттеу кезінде қажетті құжат
толтырылады, аккредиттеу аймағы анықталады, нақтырақ:
1. Сәйкестікті растау органын аккредиттеуге ұсыныс;
2. Аудитория туралы мәлімет;
3. Сәйкестікті растау органының тексеру актісі;
4. Сәйкестікті растау аккредиттелген орган аттестаты;
5. Аккредиттеу аймағы;
6. Сәйкестікті растау органымен бірге қызмет жасайтын ұйымдар тізімі.
Бақылау сұрақтары:
1. Сәйкестікті растау органына қойылатын талаптар.
2. Сәйкестікті растау бойынша аккредиттелген орган талаптары.
3. Сәйкестікті растау боойынша аккредиттелген орган қызметіне инспекциялық
бақылау.
4. Аттестат мерзімін ұзарту және қосымша аймақта аккредиттеу талаптары.
5. Сынақ зертханаларына және сынақ орталықтарына талаптар
.
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ № 11
МІНДЕТТІ СЕРТИФИКАТТАУ
Жұмыс мақсаты: Міндетті сертификаттауға жататын, соынмен қатар
құжаттың әр тараптарына жүретін тұтынушы тауарларды, тауар тізімін міндетті
сәйкестік растау жүргізуді оқу.
Жұмысты орындау:
1. 25, 26, 28, 29, 30, 31 статьяларын оқу.
2.Міндетті сертификаттауды жүргізуге блок-сұлба жетілдіру, әр этапта
орындаушыны және осы этапқа сәйкес жетілдіру қажет.
Бақылау сұрақтары:
1. Қандай жағдайда міндетті сәйкестікті растау жүргізіледі?
2. Міндетті сәйкестікті растаудың объектісі не болып табылады?
3. Сертификат қанша мерзімге жарамды?
4. Міндетті сертификаттауды кім жүргізеді?
5. Міндетті сәйкестікті растау аймағында өтінушінің құқықтары мен
міндеттері.
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ № 12
ЕРІКТІ СЕРТИФИКАТТАУ
Жұмыс мақсаты: Ерікті сертификаттауға жататын, соынмен қатар құжаттың
әр тараптарына жүретін тұтынушы тауарларды міндетті сәйкестік растау
жүргізуді оқу.
Жұмысты орындау:
1. «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңын қолдана отырып, 22, 23
статьяларды оқыңыз.
2. Ерікті сертификаттаудың блок-сұлбасын талаптары жетілдіру, мұнда
барлық қажетті құжаттарды көрсету арқылы.
Бақылау сұрақтары:
1. Ерікті сертификаттау дегеніміз не?
2. Сәйкестікті растау мақсаттарвы.
3. Сәйкестікті растау принциптері.
4. Кімнің қалауы бойынша ерікті сертификаттау жүргізіледі?
5. Ерікті сертификаттауды кім жүргізеді?
6. Ерікті сертификаттау ерікті сәйкестікті растаудан несімен
ерекшеленеді?
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ № 13
ТАҚЫРЫБЫ: ӨНІМДІ СЕРТИФИКАТТАУДЫ ЖҮРГІЗУ ТӘРТІБІ
Жұмыс мақсаты: Өнімді сертификаттауды жүргізу тәртібімен танысу.
Жұмысты орындау:
1 Өнімді сертификаттау кезінде негізгі операцияларға көңіл аудару.
2 Өнімді сертификаттауды жүргізу тәртібі келтірілген:
1) сертификаттауға өтінім беру және оны қарау;
2) өтінім бойынша шешім қабылдау, оның ішінде схеманы таңдау;
3) сертификаттау бойынша жұмыстарды жүргізуге арналған шарт жасасу;
4) үлгілерді іріктеу, сәйкестендіру және оларды сынау;
5) өндіруді бағалау (егер бұл сертификаттау схемасында көзделсе);
6) алынған нәтижелерді талдау мен Сертификат беру туралы (беруден бас
тарту туралы) шешім қабылдау;
7) Сертификатты мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің тізілімінде
тіркеу;
8) Сертификат беру;
9) сертификатталған объектіні инспекциялық бақылауды жүзеге асыру (егер
бұл сертификаттау схемасында көзделсе);
10) сертификаттау нәтижелері туралы ақпарат ұсыну.
11) Осы тәртіп бойынша оқытушы берген тапсырмаға сай негізгі
құжаттамаларды толтыруды үйрену.
Бақылау сұрақтары:
1 ҚР МСЖ өнімді сертификаттауды жүргізу тәртібінің тізбектілігі қандай?
2 Өтінім беру және оны қарай ережелерін атаңыз?
3 Қандай ережелер бойынша үлгілерді іріктеу жүргізіледі?
4 Сертификаттау мақсатымен өнімді сынау қалай жүргізіледі және оларды кім
жүргізеді?
5 Сәйкестік сертификатын беру қалай жүргізіледі?
6 Сертификатталған объектіні инспекциялық бақылау жүзеге қалай асырылады?
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ №14
ТАҚЫРЫБЫ: ҚЫЗМЕТТЕРДІ СЕРТИФИКАТТАУДЫ ЖҮРГІЗУ ТӘРТІБІ
Жұмыс мақсаты: Қызметтерді сертификаттауды жүргізу тәртібін оқып меңгеру.
Жұмысты орындау:
1 Өнімдерді және қызметтерді сертификаттау схемаларының ерекшеліктеріне
көңіл бөлу.
2 Біртекті өнімдер топтарын және қызметтерді сертификаттаған кезде
қолданылатын әртүрлі схемаларының артықшылықтары мен кемшіліктерімен
танысу.
3 Оқытушының тапсырмасы бойынша әртүрлі схемаларды пайдаланып, белгілі
өнімдер топтарына және қызмет түрлеріне сертификаттауды жүргізу.
4 Бақылау сұрақтарына жауап беру.
Бақылау сұрақтары:
1. Қызмет түрі.
2. «Материалдық» қызметке мысал келтіріңіз
3. «Материалдық емес» қызметке мысал келтіріңіз.
4. Сәйкестікті растау бойынша жұмыс тізбектілігі
5. Біртекті тағам өнімдерінің топтарын 1-ші схема бойынша сертификаттау
ережелері мен тәртібі. Осы схеманың артықшылықтары мен кемшіліктері.
6. Біртекті тағам өнімдерінің топтарын 2-ші схема бойынша сертификаттау
ережелері мен тәртібі. Осы схеманың артықшылықтары мен кемшіліктері.
7. Біртекті тағам өнімдерінің топтарын 3-ші схема бойынша сертификаттау
ережелері мен тәртібі. Осы схеманың артықшылықтары мен кемшіліктері.
8. Біртекті тағам өнімдерінің топтарын 4-ші схема бойынша сертификаттау
ережелері мен тәртібі. Осы схеманың артықшылықтары мен кемшіліктері.
9. Біртекті тағам өнімдерінің топтарын 5-ші схема бойынша сертификаттау
ережелері мен тәртібі. Осы схеманың артықшылықтары мен кемшіліктері.
10. Біртекті тағам өнімдерінің топтарын 6-ші схема бойынша сертификаттау
ережелері мен тәртібі. Осы схеманың артықшылықтары мен кемшіліктері.
11. Біртекті тағам өнімдерінің топтарын 7-ші схема бойынша сертификаттау
ережелері мен тәртібі. Осы схеманың артықшылықтары мен кемшіліктері.
12. Біртекті тағам өнімдерінің топтарын 8-ші схема бойынша сертификаттау
ережелері мен тәртібі. Осы схеманың артықшылықтары мен кемшіліктері.
13. Біртекті тағам өнімдерінің топтарын 9-ші схема бойынша сертификаттау
ережелері мен тәртібі. Осы схеманың артықшылықтары мен кемшіліктері.
14. Біртекті тағам өнімдерінің топтарын 10-ші схема бойынша сертификаттау
ережелері мен тәртібі. Осы схеманың артықшылықтары мен кемшіліктері.
15. Қызметтерді сертификаттау схемаларының ерекшеліктері қандай?
ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚ №15
ТАҚЫРЫБЫ: ШЕТЕЛДІК ӨНІМДЕРДІ СЕРТИФИКАТТАУ ТӘРТІБІ
Жұмыс мақсаты: Шетелдік өнімдерді сертификаттау тәртібімен танысу .
Жұмысты орындау:
1 Шетелдік өнімдерді сертификаттауды жүргізу мақсаттарын анықтау.
2 ҚР СТ 3.9 қолданып, оқытушының тапсырмасы бойынша сертификаттауға қажетті
құжаттамаларды толтыру.
3 Бақылау сұрақтарына жауап беру.
Бақылау сұрақтары:
1 ҚР МСЖ шетелдік өнімдерді сертификаттау кезінде қандай процедуралар
орнатылған?
2 Шетелдік өнімдерді сертификаттау тәртібі қандай?
3 Кедендік бақылауды жүргізу үшін қандай құжаттар қолданылуы керек?
4 Өтініммен бірге қандай құжаттар болуы қажет?
5 Шетелдік сертификатты мойындамауы туралы шешімді қабылдаған кезде
сәйкестікті растау органдарының әрекеттері қандай?
6 Өтінуші мен сәйкестікті растау органдары арасындағы түсініспеушіліктер
қандай жолмен шешіледі?
4 БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ
4.1 Курс бойынша өзіндік жұмысты келесі тәртіпте жүргізіп тұруы қажет.
Курстың әрбір тақырыбы бойынша ұсынылатын әдебиетті оқып, теориясына көп
тоқталмай, оқылатын сұрақтардың мәніне ғана тоқталып, түсініксіз жерлерін
белгілеу керек.
Содан кейін материалды мұқиятты түрде игеру қажет, яғни теориялық
ережелерді, керекті негізгі мәліметтерді арнайы дәптерге жазып тұрады.
Курсты оқу барысында студент БАОӨЖ мен БАӨЖ реферат немесе үй
тапсырмасы түрінде орындайды, оның басты мақсаты өткен тақырыпты толық
меңгеру үшін.
Білім алушылардың өзіндік жұмысы тақырыптарының тізімі:
1 Қоғамдағы стандарттаудың рөлі
2 Стандарттау және өнімнің сапасы
3 Дамыған елдерде стандарттаудың қалыптасуы
4 Стандарттаудың әдістері. Стандарттаудың нысандары
5 Техникалық реттеудің мақсаттары мен принциптері
6 Техникалық реттеу саласындағы Мемлекеттік органдар
7 Ақпараттық орталық және оның функциялары
8 Техникалық регламенттер мен стандарттардың Мемлекеттік қоры
9 Техникалық комитеттерді құру, бекіту және жою тәртібі
10 Техникалық регламенттер
11 Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарға қойылатын талаптар
12 Стандарттау жөніндегі жұмыстарды жоспарлау
13 Техникалық реттеу саласында ҚР заңнамасын бұзғаны үшін мемлекеттік
органдардың, олардың лауазымды адамдарының жауапкершілігі
14 Мемлекеттік органдар мен олардың функциялары
15 Мемлекеттік бақылауды жүргізетін лауазымды адамдардың функциялары мен
құқықтары
16 Сәйкестікті растау саласында Үкіметтің құзыреті
17 Өнімді сертификаттау схемалары (сұлбалары)
18 Сәйкестікті растау саласында ТР органдары
19 Қызметтердің түрлері. Қызметтерді сертификаттау схемалары (сұлбалары)
20 Сынақ зертханасының (орталығының) басшысының функциялары
21 Өлшемдер бірлігін қамтамасыз етудің Мемлекеттік жүйесінің құрылымы
22 Физикалық шамалардың сандық және сапалық сипаттамалары
23 Өлшемдер әдістемелерінің түрлері, оларды жасау және сараптау
24 Эталондарды қолдану және сақтау тәртібі
25 Мемлекеттік метрологиялық қадағалаудың нысандары
26 Менеджмент жүйесі
27 Стандарттау жөніндегі халықаралық және өңірлік ұйымдары
28 Метрология жөніндегі халықаралық және өңірлік ұйымдары
29 Сәйкестікті растау жөніндегі халықаралық және өңірлік ұйымдары
30 Өлшем құралдарын салыстырып-тексеру
4.2 Оқу - әдістемелік әдебиеттердің тізімі:
Негізгі
1 Асқаров Е.С. Стандарттау, метрология, сертификаттау және сапаны
басқару. Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2013. – 336 бет.
2 Қаржаубаев К.Е. Стандарттау, сертификаттау және менеджмент жүйелері:
оқу құралы, Алматы, «Нур-Принт», 2011. – 297 бет.
3 Акишев К., Дарибаева, Г. Стандарттау, метрология және сәйкестікті
бағалау: Оқулық. – Астана: Фолиант, 2011. – 256 бет.
4 Нұрманов М.Ш. Метрология, стандарттау және сертификаттау.- Алматы,
2009.
5 Рақымжанова М.Т. Стандарттау, сертификаттау және метрология
негіздері: Оқу құралы. – Астана: Фолиант, 2008. – 112 б.
6 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007
ж. – 224 бет.
Қосымша
1 Техникалық реттеу туралы ҚР заңы (2004 жылдың 9 қарашасы № 603 -11
(05.12.2013 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)
2 Метрология, стандарттау және сертификаттау негіздері: Оқу құралы
/Г.Х. Шәкібаева, Х.Қ. Оспанов, Р.Р. Сыздықов, Л.И. Сыздықова. – Алматы:
Қазақ университеті, 2002. – 242 бет.
3 ҚР СТ 1.2 ҚР МСЖ. Мемлекеттік стандарттарды жасау тәртібі.
4 ҚР СТ 1.5 ҚР МСЖ. Стандарттардың құрылуына, баяндалуына, ресімделуіне
және мазмұнына қойылатын талаптар
5 ҚР СТ 1.9 ҚР МСЖ. Халықаралық, өңірлік және ұлттық стандарттарды
және стандарттау, сертификаттау және аккредиттеу жөніндегі нормативтік
құжаттарды қолдану тәртібі
6 «Сәйкестікті растау рәсімдері» техникалық регламенті
7 ҚР СТ 3.5 ҚР МСЖ. Қызметтерді сертификаттау. Негізгі ережелер
8 ҚР СТ 3.9 ҚР МСЖ. Шетелдік өнімді сертификаттау
9 Басаков М.И. Основы стандартизации, метрологии, сертификации: 100
экзаменационных ответов. - М.; Ростов н/Д, 2004.
10 Басаков М.И. Сертификация продукции и услуг с основами
стандартизации и метрологии. – Р/Д, 2000.
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz