УМКД

БАҚ және жарнама

5В050400 «Журналистика» мамандығына арналған
«Этика, Заңнама және БАҚ» пәнінің
ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

СЕМЕЙ
2014

Мазмұны

1 Глоссарий
2 Дәрістер
3 Практикалық (семинар) сабақтар
4 Курстық жұмыс тақырыптары
5 Студенттердің өздік жұмысы
6 Өзгерістерді тіркеу парағы
7 Әріптестердің танысуы

1 ГЛОССАРИЙ
1 АББРЕВИАТУРА – сөздерді шартты түрде қысқарту немесе оны бастапқы
әріптермен белгілеу. Мысалы, АҚШ – Америка Құрама Штаттары.
2 АБЗАЦ – жаңа жолдан әрі кейін шегеріліп басталатын текс бөлігі. Ол
бірнеше жолды қамтып, сөйлемдер мағынасын біріктіріп тұрады.
3 АБСТРАКЦИЯ – зат пен құбылыс туралы нақты ойламай, ауытқушылық, дерексіз
ұғымға ұрыну.
4 АВТОБИОГРАФИЯ – қандай да бір тұлғаның өмірбаяндық өз туындысы.
5 АВТОР – түрлі салаларда шығарма жасаушы тұлға. Әдебиеттегі, өнердегі,
ғылымдағы, т.б. твочестволық еңбек иесі.
6 АГИТАЦИЯ – ауызша немесе баспасөз арқылы қалың көпшілікке идеялар мен
лозунгілер таратып, саяси тұрғыдан үгіттеп, әсер ету қызметі.
7 АКСИОМА – дәлелдеуді қажет етпейтін, онысыз да белгілі ақиқат.
8 АКТУАЛЬНЫЙ – бүгінгі күні уақыты пісіп жетілген, тез шешімді қажет
ететін, маңызды да, өзнкті мәселе.
9 АЛЬМАНАХ - әр түрлі авторлардың әдеби шығармалар жинағы. Кезең – кезең
сайын шығып тұруы мүмкін.
10 АНАЛИЗ – тиісті оъектіні жан – жақты талдап көрсететін, ғылыми –
логикалық тұрғыдан ой – топшылаулар жасайтын зерттеу әдісі.
11 АНОНИМ - өз есімін жасырушы шығарма авторы.
12 АРГУМЕНТ – бір нәрсені дәлелдеуге негіз болатын логикалық тұжырым.
13 БРИФИНГ – белгілі бір мәселелер жөнінде үкімет ұстаған бағытты арнаулы
өкілдің бұқаралық ақпарат құралдары журналистері алдына шағын мәжіліс
өткізіп, баяндап беруі. Мысалы, халықаралық келіссөздерде болған мәмілені
мәлімдеу, түсіндірме жасау.
14 БРОШЮРА – шағын көлемдегі шығарма берілген, жұмсақ мұқабамен шығатын
жұқа кітап.
15 ВЕРСИЯ – факті немесе оқиға туралы бір-бірінен айырмашылығы бар әрқилы
түсіндірмелер, ұғымдар.
16 ВЕРСТКА – терілген материлдар гранкілері арқылы типографияда газет,
журнал беттерін дайындау.
17 ВУЛЬГАРИЗМ - әдеби тілде қолданылмайтын дөрекі сөздер.
18 ГОНОРАР – бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланған материалдары үшін
авторға берілетін қаламақы.
19 ГРАНКА - әлі верстка жасалмаған баспаханалық терімнің бір бөлігі.
Әдетте жүз жолдай көлемнен аспайды.
20 ДЕЗИНФОРМАЦИЯ – жалған хабар арқылы жаңылыстыру.
21 ДЕНЬ ПЕЧАТИ – дәстүрлі баспасөз күні. Жыл сайын 28 маусым күні аталып
өтеді. “Түркістан уалаяты” газетінің 1870 жылы алғашқы нөмірі шыққан күнге
орай белгіленген. Аталмыш мерекелік күні творчестволық арнайы сыйлықтар
тапсырылады.
22 ЖАНР - әдеби немесе публицистикалық шығарма түрлері.
23 ЖУРНАЛИСТ – бұқаралық ақпарат қүралдарында тұрақты жұмыс істейтін,
арнаулы кәсіби мамандығы бар қызметкер. Оның жұмысы идеологиялық, қоғамдық
саланы қамтып, творчестволық тұрғыда еңбек етеді. Отанға, халыққа қызмет
етіп, публицистика саласында шығармалар береді. Ішкі-сыртқы мәселелерге
белсене араласып, қоғамдық пікір қалыптастыруға қатысады.
24 ЗАМЕТКА – бір оқиғаның, фактінің негізінде жазылатын қысқаша хабар.
25 ИДЕОЛОГИЯ – қоғамдық санадағы идеялар жүйесі, ілім. Саясат, мораль,
ғылым, өнер, дін жөніндегі ұғымдар мен көзқарастар жиынтығы. Ол қоғам
дамуына белсене әсер етеді. Идеология прогресшіл немесе реакцияшыл болуы да
мүмкін.
26 ИЛЛЮСТРАЦИЯ–кітап, газет, журналдар тексіне орай берілетін суреттер.
27 ИНТЕЛЛЕКТ – ақыл, адамның ойлау қабілеттілігі.
28 ИНТЕЛЛИГЕНЦИЯ – ой еңбегінің адамдары. Мәдениет пен ғылымның әр түрлі
салаларынан арнаулы білімі бар адамдар.
29 ИНТЕРВЬЮ – сұрақ-жауап түрінде белгілі бір тұлғаның оқиға мен факті
жөнінде журналистке айтқан әңгімесі, сұхбаты. Оның зәру мәселе бойынша
пікірлері мен көзқарасын, берген мәліметін бұқаралық ақпарат құралдарында
жариялау үшін журналистің жазып алуы.
30 ИНТЕРПРЕТАЦИЯ – бір нәрсенің мәнін ашу, ұғындыру,. Қайсыбір текстке
түсіндірме жасау.
31 ҚазТАГ – Қазақстан мемлекеттік телегреф агенттігі. Республиканың
бұқаралық ақпарат құралдарын информациямен қамтамасыз етеді. Ішкі-сыртқы
хабарларды жинап таратады.
32 КАЛЛИГРАФИЯ – анық, әдемі жазу өнері.
33 КОНЦЕПЦИЯ - өмір құбылысына көзқарас білдіріп, тұжырым жасау.
Жазушының, ғалымның, журналистің т.б. негізгі түйінді ойлары.
34 КОРРЕКТОР – баспасөз материалдарын баспаханада теру кезінде кеткен
қателерді гранкіден, не версткалау кезінде беттерден жөндеп, түзететін
қызметкер. Ол саяси, орфографиялық, стильдік тұрғыдан сауатты болуы тиіс.
Типографиялық техникадан хабары болуы керек.
35 КОРРЕКТУРА – баспаханалық терімнен кейін оттискіде байқалған қателерді
жөндеу.
36 КОРРЕСПОНДЕНТ – бұқаралық ақпарат құралдарының жер-жерден хабар жинап
беріп тұратын тілші қызметкері.
37 КОПИЯ – түпнұсқаның тура көшірмесі.
38 КУРСИВ–формалық тұрғыдан қолжазба әріптерге ұқсайтын типографиялық
қаріп.
39 ЛЕТУЧКА – редакция ұжымының жедел әрі қысқаша өткізетін өндірістік
жиналысы.
40 МАКЕТ – арнаулы бланкіге сызықтар арқылы түсірілген газет беттерінің
дәл жасалынған жоспары.Сонын үлгісінде шығатын газет беттері дайындалып
,безендіріледі.
41 ОФСЕТ – типографияда жасалынған цинк қаңылтырдағы газет бетінін бейнесі
сол күйінде резина пленкасына түсіріледі де, одан соң қағазға басылатын
тәсіл.
42 ОЧЕРК – көркем жанрға жатады, публицистикалық сарында жазылады.
Негізінен фактіге құрылады,ойдан шығарылмайды. Оқиға,фактілер
зерттеліп,баяндалады. Оныңкейіпкерлері өмірде бар адамдар, нақты деректер
баяндалады.Көбіне кейіпкерлер бейнесі суреттеліп беріледі.
43 ПАМФЛЕТ – заманға кереғар, қоғамдық- саяси өмірдегі кейбір келеңсіз
құбылысты, сондай-ақ әлдебір жеке қайраткерлер туралы әшкерлеу, келемеж
мақсатындағы актуальды да, көркем публицистикалық шығарма.
44 ПАРАДОКС - әдеттегі қалыптасқан жағдайдан бөлек, күтпеген тосын пікір,
құбылыс.
45 ПЕТИТ – ұсақ типографиялық шрифтің түрі.
46 ПОЛЕМИКА – баспасөзде, жиналыста бір нәрсеніталқылау кезінде болатын
айтыстар.
47 ПОЛИГРАФИЯ – баспа өнімдерінің барлық түрін шығаратын өндіріс саласы.
48 ПРЕССА – мерзімді басылымдар, газеттер мен журналдар т.б.
49 ПРИНЦИП – негізгі идеалға сай ауытқымай іс-әрекет көрсету тәртәбі.
50 ПРОБЛЕМА – теориялық және практикалық мақсаттағы шешімін күткен
өзектіде, аса қажетті мәселе.
51 ПРОГРЕСС – алға жылжу, қоғамда неғұрлым жақсы жағдайға жету, дамудың
жоғары сатысына өту.
52 ПРОПАГАНДА – ілімді, саяси теорияны, көзқарасты, идеяны баспасөзде және
ауызша түрде тарату мен түсіндіру, насихаттау.
53 ПУБЛИКАЦИЯ – баспасөзде жалпыға арналып жарияланған хабар, жазылған
материал.
54 ПУБЛИЦИСТ – қоғамдық-саяси мәселелер туралы қалам тартып жүрген
журналист, қаламгер.
55 ПУБЛИЦИСТИКА – мерзімді басылымдарда саясат пен қоғамдық өмір
мәселелерінің жазылып,жариялануы. Журналистика саласының материалдары.
56 ПСЕВДОНИМ – жазушы. журналистердің
баспасөзде шын аты-жөнінің орнына ойдан шығарылған бүркеншік есімді
пайдалануы.
57 РЕДАКТОР – мерзімді басылымның жетекшісі, редакция коллективінің
басшысы. Газет,журналдардың саяси бағытына, идеясы мен мазмұнына, жалпы
оқырмандар үшін тартымды шығуына жауап беретін тұлға. Сонымен бірге тиісті
мәселелерді шешіп, ұйымдастыру жұмыстарын жүргізуші.
58 РЕКЛАМА – бұқаралық ақпарат құралдары арқылы әлдебір нәрсені кеңінен
білгізу мақсатында жарнамалау.
59 РУБРИКА – газет бетіндегі біріктіріліп берілген материалдарға, сондай-
ақ жүйелі түрде жарияланып тұратын кезеңдік материалдарға тағылатын ортақ
айдар.
60 СТАТЬЯ – мақалада ірі өмір құбылыстары мен фактілері терең анализ
жасалып, теориялық және практикалық тұрғыдан жинақталып, қорытылады.
61 ХРОНИКА - әдетте тақырыпсыз берілетін қысқаша хабар түрі.
62 ЦЕНЗУРА – баспасөзде жарияланатын шығармаларға ерекше бақылау жасау.
63 ЭТИКА – адамдардың моральдық адамгершілік қасиеттер жөніндегі нормалар
жүйесі. Отанға, қоғамға және өзара қарым – қатынас мәселелерін, міндеттерін
айқындайтын болмыс, әдет-ғұрып.

2 ДӘРІСТЕР
1-2 – дәріс
тақырыбы:Қазақстан Конституциясы және БАҚ пен этика

Дәріс мақсаты: Қазақстан Республикасының Конституциясы, оның тарихы туралы
талдап, түсіндіру. БАҚ-ы туралы заңның қашан қабылданғанын, оның маңызы
туралы түсінік.
Дәрістің жоспары:
1. Журналистикаға қатысты тұжырымдар.
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиясы болып табылатын
мәліметтер тізбесі.
3. Сөз бен шығармашылық еркіндігі.
ҚР Конституциясында БАҚ-қа, журналистикаға қатысты тұжырымдар бар.
Мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар және
бұқаралық ақпарат құралдары әрбір азаматқа өзінің құқықтары мен мүдделеріне
қатысты құжаттармен, шешімдермен және ақпарат көздерімен танысу мүмкіндігін
қамтамасыз етуге міндетті.
Әркімнің ана тілі мен төл мәдениетін пайдалануға, қарым-қатынас,
тәрбие, оқу және шығармашылық тілін еркін таңдап алуға құқығы бар.
Сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға тыйым
салынады.
Әркімнің заң жүзінде тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін
ақпарат алуға және таратуға құқы бар. Қазақстан Республикасының мемлекеттік
құпиясы болып табылатын мәліметтер тізбесі заңмен белгіленеді.
Республиканың Конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның
тұтастығын бұзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты,
әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты,
сондай-ақ қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе
үгіттеуге жол берілмейді.
Сондай-ақ Конституцияда қоғамдық-саяси мәселелерге байланысты БАҚ
және жалпы журналистика қызметімен ұштасып жататын жайлар бар. Соған
байланысты БАҚ өзінің күнделікті жұмысында айтылған концепцияларға сәйкес
тиісті іс-әрекетін үйлестіріп ұйымдастырып отыруы керек.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. ҚР Конституциясындағы БАҚ-қа, журналистикаға қатысты
тұжырымдарды жазыңыз.
2. Цензураға тыйым салу дегеніміз не?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

3-4 – дәріс
тақырыбы: Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңдағы негізгі ұғымдар

Дәріс мақсаты: Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңның негізгі қағидалары
мен ондағы негізгі ұғымдар туралы түсінік беріп, талдау.
Дәрістің жоспары:
1. Журналистикаға қатысты ұғымдар.
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңдағы негізгі ұғымдар.
Бұқаралық ақпарат- тұлғалардың шектеусіз топтарына арналған баспа,
дыбыс-бейне және өзге де хабарлар мен материалдар.
Бұқаралық ақпарат құралы- мерзімді баспасөз басылымы, радио мен
теледидар бағдарламасы, кино-құжаттама, дыбыс-бейне жазбасы және бұқаралық
ақпаратты мерзімді немесе үздіксіз жария таратудың басқа да нысаны.
Мерзімді баспасөз басылымы - тұрақты атауы, ағымдағы нөмірі бар және
кемінде жарты жылда бір рет шығарылатын газет, журнал, альманах, бюллетень
және олардың қосымшасы.
Теледидар, радио, бейне, кинохроникалық бағдарламасы- толық атауы бар
кемінде жылына бір рет эфирге шығатын мерзімді дыбыс-бейне хабарлары мен
берілімдердің жиынтығы.
Эфирге шығу - ұқсас және цифрлық электромагниттік жүйелерді пайдалана
отырып, теледидар, радио бағдарламаларын, дыбыс-бейне жазбаларын тарату.
Бұқаралық ақпарат құралдарының өнімі- мерзімді баспасөз басылымының
жеке нөмірінің немесе дыбыс-бейне бағдарламасының таралымы, радио,
теледидар, кино, хроникалық бағдарламалардың жеке шығарылымы.
Ресми хабар – БАҚ арқылы одан әрі тарату мақсатымен мемлекеттік
органдар беретін ақпарат.
БАҚ өнімнің тарату – мерзімді баспасөз басылымдарын сату (жазылуы,
жеткізу, үлестіру) радио, теледидар бағдарламаларын эфирге шығару,
кинохроникалық бағдарламаларды көрсету.
БАҚ редакциясы – жеке тұлға не БАҚ-қа материалдарды жинауды,
дайындауды және шығаруды жүзеге асыратын заңды тұлғаның құрылымдық
бөлімшесі болып табылатын шығармашылық ұжым.
Бас редактор – БАҚ редакциясын басқаратын және оны шығару мен
таратуға эфирге шығаруға тиісінше өкілеттілігі бар жеке тұлға.
Журналист – еңбек қатынастары немесе өзге де шарттар негізінде БАҚ
үшін хабарлар мен материалдар жинау, өңдеу және әзірлеу жөніндегі қызметті
атқаратын жеке тұлға.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. БАҚ өнімнің таратудағы негізгі ерекшеліктер.
2. БАҚ редакциясын кім басқарады?
3. Қандай хабарлар ресми хабар болып табылады.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

5-6 – дәріс
тақырыбы: БАҚ қызметін ұйымдастыру этикасы
Дәріс мақсаты: Бұқаралық ақпарат құралдарын ұйымдастыру, журналист этикасы
туралы түсінік.
Дәрістің жоспары:
1. БАҚ-ты құру және ұйымдастыру заңдылықтары.
2. БАҚ баспагері.
БАҚ-ты құруға ҚР заңдарына сәйкес жеке заңды тұлғалардың құқығы
болады. Заңды тұлғаның – ҚР-дағы БАҚ меншік иесінің немесе осы саладағы
қызметті жүзеге асырушысының акцияларының 20 проценттен астамын шетелдік
және заңды тұлғалардың тікелей немесе жанама иеленуіне, басқаруына тыйым
салынады. Меншік иесі дегеніміз-БАҚ құралын иелену, билік ету құқығын
жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлға, олардың бірлестігі.
БАҚ меншік иесі тиісті шарт негізінде БАҚ-қа қатысты редакция,
редактор, журналист, баспагер, таратушы ретінде іс-қимыл жасауға құқылы.
БАҚ редакциясы меншік иесінің тапсыруы бойынша БАҚ-ты әзірлеуді және
шығаруды, оның ішінде эфирге шығаруды да жүзеге асырады. Редакцияға
редактор басшылық етеді. Меншік иесі мен редакция арасындағы қатынастар
жарғымен және шартпен реттеледі.
Сондай-ақ ақпарат агенттіктері де құрылады. Олар ҚР заң актілеріне
сәйкес тіркелген, қызметі ақпараттық сипаттағы хабарлар мен материалдарды
жинауға, қайта өңдеуге және таратуға бағытталған заңды тұлға. Ақпарат
агенттігінің хабарлары мен материалдарында оның атауы мен шығарылған уақыты
қоса берілуі тиіс. Ал БАҚ ақпарат агенттігінің хабарлары мен материалдарын
таратқанда, жариялағанда оған сілтеме жасауы керек.
Сонымен бірге БАҚ баспагері болады. Ол – БАҚ өнімін өндіруді
материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз етуді жүзеге асыратын жеке немесе
заңды тұлға.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. БАҚ-тағы этика ұғымы, оның мәні.
2. Ақпарат агенттіктері қалай құрылады.
3. БАҚ баспагері деген кім?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

7-8 – дәріс
тақырыбы: БАҚ-ты тарату немесе журналистік этиканың бұзылуы

Дәріс мақсаты: Бұқаралық ақпарат құралдарының өнімдерін таратудағы
ерекшеліктер мен журналистік этиканың бұзылуы туралы түсінік.
Дәрістің жоспары:
1. БАҚ-ты тарататын жеке немесе заңды тұлғалар.
2. Мерзімді басылымның әрбір шығарылымында берілетін мәліметтер.

БАҚ-ты таратуды меншік иесінің шешімі бойынша оның өзі шарт негізінде
немесе өзге де заңды негіздерде редакция, баспагер сондай-ақ ұйымдар мен
азаматтар жүзеге асырады. Эротикалық сипаттағы материалдар жариялайтын
мерзімді баспасөз басылымдарын бөлшек саудада соған арнап әдейі бөлінген
тұрақты үй-жайларда сатуға жол беріледі. Олардың орналасқан жері мен ондағы
сату ережелерін жергілікті атқарушы органдар белгілейді.
Порнографиялық және арнаулы сексуальдық-эротикалық сипаттағы
радиотеледидар бағдарламаларының эфирге шығарылуына, сондай-ақ кино және
бейне өнімінің көрсетілуіне, қатыгездік пен зорлықты насихаттауға тыйым
салынады. Темекі және алкаголь бұйымдарын насихаттайтын телерадио
бағдарламалары мен жарнамалық роликтердің эфирге шығарылуына жергілікті
уақыт бойынша 23 сағаттан 6 сағатқа дейін рұқсат етіледі. БАҚ-та алкаголь
және темекі бұйымдарын жарнамалау оларды пайдаланудың зияны туралы айқын
оқылатын мәтінмен бірге берілуге тиіс.
Заңды негіздерде жүзеге асырылатын БАҚ-ты таратуға жеке немесе заңды
тұлғалар, сол сияқты мемлекеттік органдардың лауазымды адамдары тарапынан
кедергі жасауға, заңсыз тәркілеуге, сондай-ақ таралымын немесе оның бір
бөлігін жоюға заңды күшіне енген шешімі негізінде болмаса жол берілмейді.
Мерзімді басылымның әрбір шығарылымында мынадай мәліметтер болуға тиіс.
Бұқаралық ақпарат құралының атауы, БАҚ меншік иесі, бас редактордың тегі
және аты-жөні, есепке қою туралы куәліктің нөмірі мен берілген күні және
оны берген органның атауы, басылымның мерзімділігі, БАҚ-тың рет нөмірі мен
жарық көрген күні, таралымы немесе тиражы, баспахананың атауы, оның мекен-
жайы, БАҚ, оның ішінде телерадио хабарларын таратуда эфирге әрбір шыққан
сайын, ал үздіксіз хабар таратқан жағдайда тәулігіне кемінде 4 рет өзінің
атауын жариялап отыруға міндетті.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. Эротикалық сипаттағы материалдар жариялайтын мерзімді баспасөз
басылымдарына қойылатын талаптар.
2. Темекі және алкаголь бұйымдарын насихаттайтын телерадио бағдарламалары
мен жарнамалық роликтерге қойылатын талаптар.
3. Мерзімді басылымның әрбір шығарылымында берілетін мәліметтер.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
4. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

9-10 – дәріс
тақырыбы: БАҚ-тың азаматтармен және ұйымдармен этикалық қатынасы

Дәріс мақсаты: Бұқаралық ақпарат құралдарының азаматтармен және ұйымдармен
этикалық қатынас сипаттарын түсіндіру.
Дәрістің жоспары:
1. БАҚ-тағы интеллектуалдық меншік.
2. Азаматқа немесе заңды тұлғаға нұқсан келтіретін мәліметтерді БАҚ
арқылы тарату ерекшеліктері.

Редакция пайдаланылатын туындыларға құқықты, оның ішінде
интеллектуалдық меншікте авторлық және өзге де құқықтарды сақтауға
міндетті. Оқырмандар хаттарын жариялау кезінде олардың мәтінін қысқартуға
және оның мазмұнының мағынасын бұрмаламай редакциялауға жол беріледі.
Егер заңда өзгеше көзделмесе БАҚ редакциясын ол қабылдамай тастаған
материалды жариялауға ешкімнің де міндетті құқығы жоқ. Мемлекеттік
органдардың ресми хабарлары БАҚ-та ҚР заң актілеріне сәйкес
орналастырылады. Мемлекеттік органдар, БАҚ өкілдеріне, олардың меншік
нысанына және кімге қарайтынына қарамастан, өтініш жасаған кезде ҚР
Мемлекеттік құпиясы болып табылатынынан басқа ақпаратты кең шарттарда
беруге міндетті. Сұралып отырған мәліметті беруден бас тартылуға БАҚ өкілі
мемлекеттік басқару органдары мен лауазымды адамдардың азаматтар құқығына
қысым жасайтын заңсыз әрекеттеріне шағым жасауға арналған заңда көзделген
тәртіппен жоғары тұрған органға немесе лауазымды адамға, ал одан соң сотқа
шағым жасауы мүмкін.
Азамат немесе заңды тұлға өзінің ар-намысына, қадір-қасиеті не
болмаса іскерлік беделіне нұқсан келтіретін мәліметтерді, егер мұндай
мәліметтер таратушы олардың шындыққа сәйкестігін дәлелдемесе, сот арқылы
теріске шығаруды талап етуге құқылы. Егер азаматтық немесе заңды тұлғаның
ар-намысына, қадір-қасиетіне немесе іскерлік беделіне нұқсан келтіретін
мәліметтер БАҚ-та таратылса, олар сол БАҚ-та тегін теріске шығарылуға тиіс.
Егер аталған мәліметтер ұйымнан шыққан құжатта болған жағдайда, мұндай
құжат алмастырылып немесе қайтарылып алынып, бұл құжаттағы мәліметтердің
шындыққа сәйкес келмейтіндігі туралы адресатқа міндетті түрде хабарлануға
тиіс.
Азаматқа немесе заңды тұлғаға қатысты олардың ар-намысына, қадір-
қасиетіне немесе іскерлік беделіне нұқсан келтіретін мәліметтер таратылған
болса, олар мұндай мәліметтерді теріске шығарумен қоса олардың таратылуынан
өздеріне келтірген залалдың немесе моральдық зиянның орнын толтыруды талап
етуге құқылы.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. БАҚ-та тегін теріске шығарылуға қойылатын талаптар?
2. Мемлекеттік органдардың ресми хабарлары БАҚ-та неге сәйкес
орналастырылады?
3. Моральдық зиян шегушілік дегенді қалай түсінесің?
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

11-12 – дәріс
тақырыбы: Журналистің құқықтары мен міндеттері

Дәріс мақсаты: Бұқаралық ақпарат құралдарында жұмыс істейтін журналистің
құқықтары мен міндеттері туралы талдап, түсіндіру.
Дәрістің жоспары:
1. Журналистің құқықтары.
2. Журналистің міндеттері.

Журналист ақпаратты іздестіруді жүзеге асыруға, сұратуға, алуға және
таратуға құқықты. Журналист мемлекеттік органдарға, барлық меншік
нысанындағы ұйымдарға баруына және өзінің қызмет бабындағы міндеттерін
жүзеге асыруға байланысты олардың лауазымды адамдарының қабылдауында
болуға, жабық шара өткізу туралы шешім қабылданғаннан басқа жағдайда өзін
тіркеген орган өткізетін барлық шараларға қатысуға құқықты. Журналист ҚР
Заң актілерінде тыйым салынған жағдайларды қоспағанда, жазбалар, соның
ішінде оларды дыбыс-бейне техникасын, кино-фото түсіру құралдарын пайдалана
отырып жасауға құқықты. Журналистің куәлігін көрсету арқылы дүлей апаттар
болған аудандарда, митингілер мен демонстрацияларда, сондай-ақ қоғамдық,
топтық және жеке мүдделер мен наразылықтарды өзге де білдіру нысандарына
қатысуға құқықты. Журналист құжаттар мен материалдардың мемлекеттік
құпиялар болып табылатын мәліметтері бар үзінділерін қоспағанда олармен
танысуға рұқсат алуға құқықты. Журналист алынатын ақпараттың дұрыстығын
тексеруге кезінде мамандарға жүгінуге құқықты. Журналист өзі дайындаған
хабарлар мен материалдарға талап қойып, шартты атын (бүркеншік атын)
көрсетіп таратуға құқықты. Журналист материалдың мазмұндық редакциялық
түзетуден кейін оның жеке сеніміне қайшы келсе, оған өз қолы қойылып
жариялануынан бас тартуға құқылы. Журналист авторлық және ақпарат
көздерінің құпиясы соттың талап етуімен жарияланған жағдайларды қоспағанда
бұл құпияларды сақтауға құқығы бар.
Журналистің міндеттері:
1) Журналист ҚР заңдарын басшылыққа ала отырып, өзі шарттық қатынастарда
тұрған БАҚ қызмет бағдарламасын жүзеге асыруға міндетті. 2) Журналист
шындыққа сәйкес келмейтін ақпарат таратпауға міндетті. 3) Журналист ақпарат
ұсынған адамдардың авторлығын көрсету туралы олар жасаған өтініштерді
қанағаттандыруға міндетті. 4) Журналист жеке және заңды тұлғалардың заңды
құқықтары мен мүдделерін құрметтеуге міндетті. 5) Журналист ҚР заңдарына
сәйкес өзіне жүктелген өзге де міндерді орындауға міндетті.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. Журналистің құқықтары.
2. Журналистің міндеттері.
3. Журналист алынатын ақпараттың дұрыстығын тексерудің кезеңдері.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

13-14 – дәріс
тақырыбы: БАҚ және жарнама

Дәріс мақсаты: Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жарнама таратудың
ерекшеліктерін талдап, түсіндіру.
Дәрістің жоспары:
1. Газеттегі жарнама.
2. Телерадиодағы жарнама.
3. Жарнама туралы заңның негізгі ерекшеліктері.

Нарықтық қоғамда жарнама актуальді түрде кеңінен пайдаланылады.
Тапсырыс пен сұраныс экономикада шешуші рөл атқарады. Тауар жөніндегі
ақпарат тұтынушылар үшін үзбей дайындалып, жарнама арқылы жұртшылыққа
жарияланып отырады.
Бұл ретте бұқаралық ақпарат құралдары жарнама беруде зор рөл
атқарады.
Газеттегі жарнама тақырыптық, идеялық, мәтіндік, көріністік
элементтерді құрайды. Мұндағы жарнама бірден көзге түсетіндей болуы керек.
Бірақ онда берілетін мәліметтерді тым көбейтіп жібермеген жөн, өйткені
көпсізділікке ұрынған жарнаманы жұртшылық оқи бермейді. Сондықтан жарнама
мәтіні қысқа да анық, ұғымды шатыстырмайтын, тек негізгі айтпақ нәрсені
ғана арқау етуі керек. Сенімді де, дәлелді болуы тиіс. Газеттер жарнама
бергенде мәтінге қоса тауарлардың суретін де беруі мүмкін, сосын тақырыпқа,
одан кейін мәтінге қарайды, көз жүгіртеді. Сонымен бірге жарнама тақырыбы
ірі әріптермен берілсе, бірден көзге түсетіні белгілі. Бұған қоса жарнама
мәтініндегі ең негізгі айтылмақ мәселе де ірілеу әріптермен терілсе, назар
аударуға қолайлы болмақ.
Ал телерадиодағы жарнаманың өз орны бөлек. Телевидение жыл сайын 30
мың жарнамалық роликтерді бере алады. Телевидениенің жарнама беру эффектісі
жоғары деуге болады. Себебі, телевидениенің өз ұтымдылықтары бар. Егер
газет жарнамасы дәлелдеуге, сендіруге тырысса, телевидение әртүрлі
көрініспен, музыкамен, сөзбен баурап әкетеді. Бұл процесс адамның
психологиясына тез әсер етеді. Сондай-ақ экрандағы қозғалыстың да себі
әжептәуір.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. Жарнама туралы заң.
2. Газеттегі жарнама.
3. Телерадиодағы жарнама.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

15-16 – дәріс
тақырыбы: Журналистерді тіркеу

Дәріс мақсаты: Журналистерді тіркеу ерекшеліктері мен талаптары туралы
түсінік.
Дәрістің жоспары:
1. Журналистерді тіркеу.
2. Телерадиодағы журналистерді тіркеу тәртіптері.

БАҚ мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктер мен ұйымдардың
келісімі бойынша олардың жанында өз журналистерін тіркей алады. Журналист
тіркелген мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер мен ұйымдар оны
өткізілетін отырыстар, кеңестер және өзге шаралар жөнінде оған алдын ала
хабарлауға, стенограммалармен, хаттамалармен және өзге де құжаттармен
қамтамасыз етуге міндетті. Жабық шара өткізу туралы шешім қабылданған
жағдайларды қоспағанда, тіркелген журналистің өзін тіркеген мемлекеттік
органдар, қоғамдық бірлестіктер мен ұйымдар өткізетін отырыстарға,
кеңестерге және басқа да шараларға қатысуға құқығы бар.
Егер журналист тіркеу ережелерін бұзса не өзін тіркеген мемлекеттік
органдардың, қоғамдық бірлестіктер мен ұйымдардың ар-намысы мен қадір-
қасиетіне нұқсан келтіретін, шындыққа сәйкес келмейтін мәліметтерді
таратса, оның тіркелуі күшін жоюы мүмкін. Журналистерді тіркеу ережелерін
уәкілетті орган белгіленген тәртіппен бекітеді.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. Журналистерді тіркеу ережелерінің бұзылуы.
2. Телерадиодағы журналистерді тіркеу тәртіптері.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

17-18 – дәріс
тақырыбы: БАҚ туралы заңдарды бұзғаны үшін жауапкершілік

Дәріс мақсаты: Бұқаралық ақпарат құралдарында жұмыс істейтін журналистердің
БАҚ туралы заңдарды бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылу себептері мен
талаптары туралы түсінік.
Дәрістің жоспары:
1. БАҚ туралы заңдарды бұзғаны үшін жауапкершілік.
2. Азаматтар мен ұйымдар туралы жалған мәліметтерді таратудағы
жауапкершілік.

Азаматтардың немесе ұйымдардың, мемлекеттік органның, азаматтардың
қоғамдық шығармашылық ғылыми, діни не өзге де бірлестігін және заңды
тұлғалардың ар-намысы мен қадір-қасиетіне нұқсан келтіретін, шындыққа
сәйкес келмейтін мәліметтерді тарату, БАҚ арқылы сотқа ықпал жасау ҚР Заң
актілерінде көзделген жауаптылыққа әкеп соғады.
БАҚ туралы заңдарды бұзғаны үшін мемлекеттік органдардың және өзге де
ұйымдардың оған кінәлі лауазымды адамдары, сондай-ақ БАҚ иесі, таратушысы,
бас редакторы таратылған хабарлар мен материалдардың авторлары жауапты
болады. Журналистің заңды кәсіптік қызметіне кедергі жасау болады.
Журналистің заңды кәсіптік қызметіне кедергі жасау ҚР заңдардарында
белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. БАҚ туралы заңдарды бұзғаны үшін жауапкершілік.
2. Азаматтар мен ұйымдар туралы жалған мәліметтерді таратудағы
жауапкершілік.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

19-20 – дәріс
тақырыбы: Авторлық құқық
Дәріс мақсаты: Авторлық құқықтың ерекшеліктерін саралап таныту.
Дәрістің жоспары:
1. Авторлық құқық.
2. Авторлық құқықтың объектісі.
3. Авторлық құқық объектісі болмайтын туындылар.

Авторлық құқық мақсаты, мазмұны мен маңызына, сондай-ақ берілу әдісі
мен нысанына қарамастан, шығармашылық еңбектің нәтижесі болып табылатын
ғылым, әдебиет, өнер және публицистика туындыларына қолданылады. Авторлық
құқық объектісі: 1. Жазбаша болуы мүмкін. Мысалы, қолжазба немесе машинкаға
басылған текст. 2. Ауызша – бұл көпшілік алдында айтылған сөз. 3. Үнжазба
немесе бейнежазбалар.
Ал нақты атағанда мынадай туындылар авторлық құқық объектілері
болады. Әдеби туындылар, сценарийлер, дыбыс-бейнежазу туындылары, соның
ішінде телетуындылар. Сонымен бірге туынды шығармалар: мәселен аудармалар
мен өңделген дүниелер.
Ал авторлық құқық объектісі болмайтын туындылар мыналар: ресми
құжаттар, заңдар, сот шешімдері, әкімшілік және дипломатиялық мақсаттағы
мәтіндер. Халық шығармашылығы туындылары, оқиғалар мен фактілер туралы
ақпараттық сипаттағы хабарлар. Авторлық құқықтың пайда болуы және жүзеге
асуы үшін туындыны тіркеу өзге де арнайы рәсімдеу немесе әлдебір
шарттылықтың орындалуы талап етілмейді. Ал айрықша авторлық құқықтардың
иесі өзінің құқықтарын хабарлау үшін авторлық құқық қорғау белгісін
пайдалануына болады. Ол белгі туындының әр данасына қойылады және мынадай
үш элементтен тұрады:
1. Қоршауға алынған @ әрпі.
2. Айрықша авторлық құқықтар иесінің есімі.
3. Туындының алғаш жарияланған жылы.
Өзге дәлелдер болмаған жағдайда туындының түпнұсқасында немесе
данасында автор ретінде көрсетілген адам туындының авторы деп саналады.
Автордың туынды құқығына қатысты жасалған шарттарды куәландыру үшін оны кез
келген уақытта ресми тізімдерге тіркей алады.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. Мына белгілер нені білдіреді:
Қоршауға алынған @ әрпі.
Айрықша авторлық құқықтар иесінің есімі.
Туындының алғаш жарияланған жылы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

21-22 – дәріс
тақырыбы: БҰҰ-ның адам құқықтары жалпыға ортақ Декларациясы және
журналистика

Дәріс мақсаты: БҰҰ-ның адам құқықтары жалпыға ортақ Декларациясы туралы
түсінік.
Дәрістің жоспары:
1. Біріккен Ұлттар Ұйымы.
2. Декларацияда жарияланған барлық құқықтар.

Біріккен Ұлттар Ұйымы мемлекеттердің ынтымақтастықта, адамның құқы
мен негізгі бостандықтарының сақталып, құрметтелуіне қол ұшын беруге бел
буғанын ескере отырып, осы жолдағы міндеттемені толық жүзеге асыруды ұшан-
теңіз маңызы бар деп есептейді. Сөйтіп Бас Ассамблея осынау жалпыға бірдей
Декларацияны жариялайды. Адамзат әулеті ұрпағының бәрінен тән ар-абыройын
әрі олардың терезесі тең ажырамас құқы бостандық пен әділеттіліктің,
баршаға бірдей бейбітшіліктің негізі болып табылатынын ұдайы назарда ұстап,
міндеттемелерін орындауға барша халықтар мен мемлекеттер, әрбір адам мен
қоғам талпынуы тиіс.
Әрбір адамның өмір сүруге, еркіндікке және қол сұғылмайтын
дербестікке құқы бар. Әрбір адам нәсіліне, түсіне, жынысына, дініне, саяси
және басқа сеніміне, ұлттық немесе әлеуметтік тегіне, дүние-мүлкіне, атақ-
дәрежесіне қарамастан осынау Декларацияда жарияланған барлық құқықтар мен
бостандықты пайдалануы тиіс. Оның үстіне саяси, құқықтық немесе елдер мен
аймақтардың халықаралық мәртебесі арасында ешқандай айырмашылық ескерілуге
тиіс емес. Барлық адам заң алдында тең. Ешкім де азаптауға, қатыгездікке,
ар-намыс аяққа тапталатындай жәбірлеу мен жазалауға тап болмауы тиіс. Әрбір
адам құғындалған жағдайда басқа елдерден пана сұрап, қорғануына құқы бар.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. Біріккен Ұлттар Ұйымы туралы реферат әзірлеңіз.
2. Декларацияда жарияланған негізгі құқықтар.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

23-24 – дәріс
тақырыбы: Авторлық құқық туралы шарттар

Дәріс мақсаты: Авторлық құқық және оның негізгі шарттары туралы талдап,
түсіндіру.
Дәрістің жоспары:
1. Авторлық құқық.
2. Авторлық құқықтың объектісі.
3. Авторлық құқықтық қолданылу мерзімі.

Автор – шығармашылық еңбегімен туынды жасаған жеке тұлға. Туындыны
жариялау – яғни, автордың келісімімен жариялау, көпшілік алдында орындау,
қандай да болмасын өзге бір әдіспен эфирге беру арқылы туындыны жалпы
көпшілікке алғаш рет жеткізетін іс-әрекетті жүзеге асыру, эфирге беру –
туындыны эфирлік немесе кабельдік хабар тарату ұйымның хабарларын радио
немесе теледидардан беру арқылы жалпы көпшілікке тарату.
Авторлық құқықтық қолданылу мерзімі – автордың бүкіл өмір бойы және
қайтыс болғаннан кейін елу жыл бойы күшін сақтайды. Автор құқын, оның
есімінің құқын және автордың беделін қорғауға шек қойылмайды. Өсиетті
орындаушы тағайындайтын тәртіп бойынша автор өзі қайтыс болғаннан кейін
өзінің авторлық құқын, есімнің құқын және өзінің беделін сақтайтын құқын
қорғауды жүктейтін адамды көрсетуге құқылы. Ол адам өз өкілеттігін өмір
бойы атқарады.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. Мына белгілер нені білдіреді:
Айрықша авторлық құқықтар иесінің есімі.
Туындының алғаш жарияланған жылы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

25-26 – дәріс
тақырыбы: Сабақтас құқықтар

Дәріс мақсаты: Жалпы журналистикада кездесетін сабақтас құқықтар туралы
талдап, түсіндіру.
Дәрістің жоспары:
1. Сабақтас құқық.
2. Сабақтас құқықтың объектісі.
3. Сабақтас құқық объектісі болмайтын туындылар.

Сабақтас құқықтар қойылымдарға, орындаушылықтарға, фонограмммаларға,
эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйымдарының хабарларына қолданылады.
Фонограмма жасаушы, хабар таратушы ұйым фонограммаға жазылған эфирде немесе
кабель бойынша берілетін туындыны орындаушымен және оның автормен жасалған
шарт бойынша алған құқықтары шегінде жүзеге асырады.
Орындаушы туынды авторларының құқықтарын сақтайды. Фонограмма жасаушы
және орындаушы өз құқықтары туралы хабарлау үшін фонограммманың әр
данасында және оның әрбір қорабында көрсетілетін, үш элементтен тұратын
сабақтас құқықтарды қорғау белгісін пайдаланады.
Қоршауға алынған латынша “р” әрпі.
Айрықша сабақтас құқықтар иесінің есімі.
Фонограмманың алғаш жарияланған жылы.
Эфирлік немесе кабельдік хабар хабар тарату ұйымның құқықтары заңға
сәйкес Қазақстан Республикасының аумағында ресми тұрғылықты жері бар болса
және хабарларын Қазақстан аумағында орналасқан хабар таратқыштар көмегімен
жүзеге асырса танылады, мойындалады.
Ал шетелдік орындаушылар мен фонограмма жасаушылардың эфирлік немесе
кабельдік хабар тарату ұйымдарының құқықтары Республика аумағында
Қазақстанның халықаралық шарттарына сәйкес қорғалады. Эфирлік және
кабельдік хабар тарату ұйымына оның хабарына қатысты хабарларды кез келген
нысанда пайдалануға және мұндай рұқсат бергені үшін сыйақы алу құқын қоса
есептегенде, хабарды пайдалануға айрықша құқықтар беріледі.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. Мына белгілер нені білдіреді:
Қоршауға алынған латынша “р” әрпі.
Айрықша сабақтас құқықтар иесінің есімі.
Фонограмманың алғаш жарияланған жылы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

27-28 – дәріс
тақырыбы: Мүліктік-интеллектуалдық құқықтарды басқару этикасы

Дәріс мақсаты: Мүліктік-интеллектуалдық құқықтар туралы түсіндіріп, талдау.
Дәрістің мазмұны:
1. Мүліктік-интеллектуалдық құқықтар.
2. Мүліктік құқықтарды ұжымдық басқару.

Ғылым, әдебиет, өнер және публицистика туындыларының авторлары,
орындаушылар, фонограмма жасаушылар немесе өзге де авторлық және сабақтас
құқықтар иелері өздерінің мүліктік құқықтарын іс жүзінде асыру мақсатында
олардың мүліктік құқықтарын ұжымдық негізде басқаратын ұйымдар құруға
құқылы. Мүліктік құқықтарды ұжымдық басқаруға өкілеттікті тікелей авторлық
және сабақтас құқықтар иелері жазбаша шарттар негізінде ерікті түрде,
сондай-ақ осындай құқықтарды қарайтын шетелдік ұйымдармен жасалған тиісті
шарттар бойынша беріледі.
Аталған басқару ұйымның жарғылары заң талаптарына сай келетін
ережелерден тұруға тиіс. Бұл ұйымды тіркеуден бас тарту заң тәртібіне қайшы
келген жағдайда ғана болады. Аталған ұйымның қызметіне басшылықты мүліктік
құқықтарын оның өзі басқаратын авторлық және сабақтас құқық иелері жүзеге
асырады. Сый ақының мөлшеріне және пайдаланушылармен лицензиялық шарт
жасасу ережелеріне, жиналған сыйақыны бөлу және төлеу әдісіне, сондай-ақ
мұндай ұйым қызметінің өзге де принциптің мәселелеріне қатысты шешімдер
қабылдауды тек қана авторлық және сабақтас құқық иелері жалпы жиналыста
алқалы түрде жүзеге асырады.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. Мүліктік-интеллектуалдық құқықтарға не жатады?
2. Мүліктік құқықтарды ұжымдық басқару.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

29-30 – дәріс
тақырыбы: БАҚ және тіл туралы заң этикасы
Дәріс мақсаты: Тіл туралы заңның маңызы мен БАҚ-қа қатысты ережелері туралы
түсінік беру.
Дәріс мазмұны:
1. Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы заңы.
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі.

Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы заң Конституцияға негізделеді.
Тіл заңы Қазақстандағы тілдердің қолданылуының құқықтық негіздерін,
мемлекеттің оларды оқып-үйрену мен дамыту үшін жағдай жасау жөніндегі
міндеттерін белгілейді. Республикада қолданылатын барлық тілге бірдей
құрметпен қарауды қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі. Мемлекеттік
тіл – мемлекеттің бүкіл аумағында, қоғамдық қатынастардың барлық саласында
қолданылатын мемлекеттік басқару, заң шығару, сот ісін жүргізу және іс-
қағаздарын жүргізу тілі. Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы
болып табылатын мемлекеттік тілді меңгеру республиканың әрбір азаматының
парызы.
Ал мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-өзі басқару
органдарында – орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады.
Қазақстан Республикасы азаматтарының шығармашылық тілін еркін
таңдауына құқығы бар.

Дәрісті бекіту сұрақтары:
1. Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы заңының орындалуы.
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілінің бүгінгі жай–күйі.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Қазақстанның тіл туралы заңы // Егемен Қазақстан, 15 шілде. 1997.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

3 Тәжірибелік (семинар) сабақтар

Тәжірибелік (семинар) сабақтарына арналған әдістемелік нұсқау:
Семинарлар, олардың жоспарларында көрсетілген тақырыптың қамтитын
мәселелері пәннің оқу бағдарламасындағы теориялық және практикалық
материалдарды студенттердің ғылыми тұрғыда өз бетімен іздене отырып, терең
де жан-жақты игерулерін мақсат етеді. Ол үшін студент ең алдымен семинар
тақырыбы бойынша көрсетілген пайдаланатын әдебиеттерді алып, мұқият оқып
шығып, тақырып жоспарындағы әр сұрақтың мәнін ашатындай конспекті жазу
қажет. Одан соң сол сұрақтардың айналасындағы айтылған әр түрлі авторлардың
пікірлеріне іштей салыстырулар жасап, дәріс материалдарын басшылыққа ала
отырып, түйінді ой тұжырымдарды қағаз бетіне түсіріп, осы мәселе
төңірегіндегі әдеби-ғылыми материалдар, дәрісте оқылған және баспасөздерде
жарияланған тың деректерге сүйеніп, өз тұжырымын дәйектеу керек. Әрбір
семинарда алдынғы өткен сабақтарда қарастырылған материалдарды
репродуктивтік, зерттеушілік сипатта жаңа тақырыппен байланыстыру талап
етіледі.

1-семинар
тақырыбы: Қазақстан Конституциясы және БАҚ пен этика

Сабақтың мақсаты: Қазақстан Республикасының Конституциясы мен БАҚ туралы
заңның маңызы туралы студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Журналистикаға қатысты тұжырымдар.
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиясы болып табылатын
мәліметтер тізбесі.
3. Сөз бен шығармашылық еркіндігі.
Бақылау сұрақтары:
1. ҚР Конституциясындағы БАҚ-қа, журналистикаға қатысты
тұжырымдарды жазыңыз.
2. Цензураға тыйым салу дегеніміз не?
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясының халық мүддесін қорғауы, оның
маңызы.
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік құпиясы болып табылатын мәліметтер
тізбесінің түзілімі, жариялануы мен зерттелуі.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.

2-семинар
тақырыбы: Конституцияның маңызы

Сабақтың мақсаты: Қазақстан Республикасының Конституциясының маңызы туралы
студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясының журналистикаға қатысты
баптары.
Бақылау сұрақтары:
1. Сөз бен шығармашылық еркіндігі.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясының журналистикаға қатысты
баптарына назар аударыңыз.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясының журналистикаға қатысты
баптарының бүгінгі таным тұрғысынан зерттелуі.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясының жариялануы, оқытылу тарихы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.

3-семинар
тақырыбы: Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңдар негізгі ұғымдар
Сабақтың мақсаты: Қазақстан Республикасының Бұқаралық ақпарат құралдары
туралы заңдар негізгі ұғымдар туралы студенттердің білім деңгейлерін
саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Журналистикаға қатысты ұғымдар.
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңдағы негізгі ұғымдар.
Бақылау сұрақтары:
1. БАҚ өнімнің таратудағы негізгі ерекшеліктер.
2. БАҚ редакциясын кім басқарады?
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Қазақстан Республикасының Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңдар
негізгі ұғымдардың журналистика тарихындағы орны.
2. Қазақстан Республикасының Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңдар
негізгі ұғымдардың жинақталуы, зерттелуі мен ғылыми бағалануы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.

4-семинар
тақырыбы: Қазіргі заманғы БАҚ терминдеріндегі жаңаша ұғымдар мәні

Сабақтың мақсаты: Қазақстан Республикасының Бұқаралық ақпарат құралдары
туралы заңдағы қазіргі заманғы БАҚ терминдеріндегі жаңаша ұғымдар мәні
туралы студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Журналистикаға қатысты ұғымдар.
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңдағы негізгі ұғымдар.
Бақылау сұрақтары:
1. Қазіргі заманғы БАҚ терминдеріндегі жаңаша ұғымдар мәні.
2. Қандай хабарлар ресми хабар болып табылады.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Қазіргі заманғы БАҚ терминдеріндегі жаңаша ұғымдардың журналистика
тарихындағы орны.
2. Қазіргі заманғы БАҚ терминдеріндегі жаңаша ұғымдардың жинақталуы,
зерттелуі мен ғылыми бағалануы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.

5-семинар
тақырыбы: БАҚ қызметін ұйымдастыру этикасы

Сабақтың мақсаты: БАҚ қызметін ұйымдастыру этикасы туралы студенттердің
білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. БАҚ-ты құру және ұйымдастыру заңдылықтары.
2. БАҚ баспагері.
Бақылау сұрақтары:
1. БАҚ-тағы этика ұғымы, оның мәні.
2. Ақпарат агенттіктері қалай құрылады.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. БАҚ қызметін ұйымдастыру этикасы туралы журналистика ғылымындағы
көзқарастар мен ой-тұжырымдар.
2. БАҚ қызметін ұйымдастыруды жүйелеп оқытудағы бүгінгі күнгі көзқарастар
мен тұжырымдар.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.

6-семинар
тақырыбы: БАҚ-ты есепке қою рәсімі

Сабақтың мақсаты: БАҚ-ты есепке қою рәсімі туралы студенттердің білім
деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. БАҚ-ты есепке қою рәсімі.
2. БАҚ баспагерінің жұмысы.
Бақылау сұрақтары:
1. БАҚ-ты есепке қоюдың жолдары.
2. БАҚ баспагері деген кім?
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. БАҚ-ты есепке қою рәсімідерін, олардың түрлерін, жасалу жолдарын оқу.
2. БАҚ баспагерінің жұмысына сипаттама жасау.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.

7-семинар
тақырыбы: БАҚ-ты тарату немесе журналистік этиканың бұзылуы

Сабақтың мақсаты: БАҚ-ты тарату немесе журналистік этиканың бұзылуы туралы
студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. БАҚ-ты тарататын жеке немесе заңды тұлғалар.
2. Мерзімді басылымның әрбір шығарылымында берілетін мәліметтер.
Бақылау сұрақтары:
1. Эротикалық сипаттағы материалдар жариялайтын мерзімді баспасөз
басылымдарына қойылатын талаптар.
2. Темекі және алкаголь бұйымдарын насихаттайтын телерадио бағдарламалары
мен жарнамалық роликтерге қойылатын талаптар.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. БАҚ-ты тарату барысында кездесетін келеңсіздікдер, оған бүгінгі
бәсекелестік тұрғысынан баға беру.
2. Журналистік этиканың бұзылуы туралы зерттеулер, олардың себептерін
тарихи тұрғыдан бағалау.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
3. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

8-семинар
тақырыбы: БАҚ-ты таратудың шарттары

Сабақтың мақсаты: БАҚ-ты таратудың шарттары туралы студенттердің білім
деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. БАҚ-ты таратудың шарттары.
2. Телерадио бағдарламалары мен жарнамалық роликтерге қойылатын талаптар.
Бақылау сұрақтары:
1. Мерзімді басылымның әрбір шығарылымында берілетін мәліметтер.
2. БАҚ-ты таратудың шарттарын конспектілеу.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. БАҚ-ты тарату барысында мерзімді басылымның әрбір шығарылымында
берілетін мәліметтердің жиналуы, жариялануы, зерттелуі мен ғылыми
бағалануы.
2. Телерадио бағдарламалары мен жарнамалық роликтерге қойылатын талаптарға
бүгінгі күнгі жаңаша көзқарастар мен тұжырымдар.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
3. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

9-семинар
тақырыбы: БАҚ-тың азаматтармен және ұйымдармен этикалық қатынасы

Сабақтың мақсаты: Қазақстан Республикасының Конституциясының маңызы мен БАҚ
туралы заңның маңызы туралы студенттердің білім деңгейлерін саралап,
бағалау.
Семинар мазмұны:
1. БАҚ-тағы интеллектуалдық меншік.
2. Азаматқа немесе заңды тұлғаға нұқсан келтіретін мәліметтерді БАҚ
арқылы тарату ерекшеліктері.
Бақылау сұрақтары:
1. БАҚ-та тегін теріске шығарылуға қойылатын талаптар?
2. Мемлекеттік органдардың ресми хабарлары БАҚ-та неге сәйкес
орналастырылады?
3. Моральдық зиян шегушілік дегенді қалай түсінесің?
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Азаматқа немесе заңды тұлғаға нұқсан келтіретін мәліметтерді БАҚ арқылы
тарату кезінде туындайтын келеңсіздіктің себептері мен тұжырымдары.
2. Мемлекеттік органдардың ресми хабарларын БАҚ-та орналастырғанда
кездесетін қиындықтар мен олқылықтар.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

10-семинар
тақырыбы: Оқырман хаттарын бергенде ескеретін жайлар

Сабақтың мақсаты: Оқырман хаттарын бергенде ескеретін жайлар туралы
студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Оқырман хаттарымен жұмыс істеу шарттары.
2. Оқырман хаттарын бергенде ескеретін жайлар.
3. Азаматқа немесе заңды тұлғаға нұқсан келтіретін мәліметтерді БАҚ
арқылы тарату ерекшеліктері.
Бақылау сұрақтары:
1. Оқырман хаттарымен жұмыс.
2. Хаттардың дұрыс-бұрысын тексеру.
4. Журналистік тексеріс.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Оқырман хаттарымен жұмыс, хаттардың жиналуы, жариялануы, зерттелуі мен
ғылыми бағалануы.
2. Оқырман хаттарын бергенде ескеретін жайлар, жаңаша көзқарастар мен
тұжырымдар.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

11-семинар
тақырыбы: Журналистің құқықтары мен міндеттері

Сабақтың мақсаты: Журналистің құқықтары мен міндеттері туралы
студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Журналистің құқықтары.
2. Журналистің міндеттері.
Бақылау сұрақтары:
1. Журналистің құқықтары.
2. Журналистің міндеттері.
3. Журналист алынатын ақпараттың дұрыстығын тексерудің кезеңдері.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңдағы журналистің құқықтары мен
міндеттері жайлы бүгінгі күнгі жаңаша көзқарастар мен тұжырымдар.
2. Журналистикадағы дәстүр жалғастығы және тың жаңашылдық үлгілердің тууы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
3. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.
4. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.

12-семинар
тақырыбы: Журналистің міндеттері қандай?

Сабақтың мақсаты: Журналистің негізгі міндеттері туралы студенттердің білім
деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Журналистің құқықтары.
2. Журналистің міндеттері.
Бақылау сұрақтары:
1. Журналистің негізгі міндеттері.
4. Журналистің міндеті мен құқықтарының айырмашылықтары.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңдағы журналистің құқықтары мен
міндеттері жайлы бүгінгі күнгі жаңаша көзқарастар мен тұжырымдар.
2. Журналистикадағы дәстүр жалғастығы және тың жаңашылдық үлгілердің тууы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
3. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

13-семинар
тақырыбы: Журналистің кәсіби қызметін атқарудағы еркіндік пен сенімділік

Сабақтың мақсаты: Журналистің кәсіби қызметін атқарудағы еркіндік пен
сенімділік туралы студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Журналистің кәсіби қызметін атқарудағы еркіндік пен сенімділік.
2. Журналистің кәсіби қызметіндегі қиындықтар.
Бақылау сұрақтары:
1. Журналистің кәсіби қызметіндегі еркіндік пен сенімділік.
2. Журналистің негізгі міндеттері.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Журналистің кәсіби қызметін атқарудағы еркіндік пен сенімділікті
теориялық тұрғыдан саралап, бағалаудағы журналистика ғылымындағы
көзқарастар мен ой-тұжырымдар.
2. Журналистикадағы дәстүр жалғастығы мен тың идеялардың тууы, олардың
жүйеленуі, зерттелу тарихы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
3. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.
4. Бекниязов Т. БАҚ, заң және ұлттық рухани тәрбие болмысы. ҚазМУ
хабаршысы, журналистика сериясы, N 4, 1998.

14-семинар
тақырыбы: Шетел БАҚ өкілдері қай жерде тіркеледі?

Сабақтың мақсаты: Шетелдік БАҚ өкілдерінің тіркелуі туралы студенттердің
білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Журналистерді тіркеудегі негізгі ережелер.
2. Шетел БАҚ өкілдерін тіркеудегі қағидалар.
3. Журналистің кәсіби қызметіндегі қиындықтар.
Бақылау сұрақтары:
1. Журналистерді тіркеудегі негізгі ережелер.
2. БАҚ өкілдерін тіркеудің негізгі заңдылықтары.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңдағы шетелдік БАҚ өкілдерінің
тіркелуі туралы көзқарастар мен ой-тұжырымдар.
2. Журналистикадағы дәстүр жалғастығы мен тың идеялардың тууы, олардың
жүйеленуі, зерттелу тарихы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
3. Бекниязов Т. БАҚ, заң және ұлттық рухани тәрбие болмысы. ҚазМУ
хабаршысы, журналистика сериясы, N 4, 1998.

15-семинар
тақырыбы: Журналистерді тіркеу

Сабақтың мақсаты: Журналистерді тіркеу туралы студенттердің білім
деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Журналистерді тіркеудегі негізгі ережелер.
2. Телерадиодағы журналистерді тіркеу тәртіптері.
Бақылау сұрақтары:
1. Журналистерді тіркеу ережелерінің бұзылуы.
2. БАҚ өкілдерін тіркеудің негізгі заңдылықтары.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заңдағы журналистерді тіркеу туралы
көзқарастар мен ой-тұжырымдар.
2. Журналистерді тіркеу ережелерінің бұзылуы мен зерттелу тарихы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
3. Бекниязов Т. БАҚ, заң және ұлттық рухани тәрбие болмысы. ҚазМУ
хабаршысы, журналистика сериясы, N 4, 1998.

16-семинар
тақырыбы: Аралық бақылау жұмысы
Сабақтың мақсаты: Аралық бақылау жұмыстарын орындату арқылы студенттердің
білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Өткен материалдарды қайталау.
2. Тест сұрақтарымен жұмыс.
3. Аралық тапсырмаларды бағалау.
Бақылау сұрақтары:
1. Тест сұрақтарын алу және бағалау.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Өткен материалдарды тиянақтау, қорытынды сұрақтарға толық әрі нақты
жауап беру, тест сұрақтарына жауап беру.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
3. Бекниязов Т. БАҚ, заң және ұлттық рухани тәрбие болмысы. ҚазМУ
хабаршысы, журналистика сериясы, N 4, 1998.

17-семинар
тақырыбы: БАҚ туралы заңдарды бұзғаны үшін жауапкершілік

Сабақтың мақсаты: БАҚ туралы заңдарды бұзғаны үшін жауапкершілік
туралы студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. БАҚ туралы заңдарды бұзғаны үшін жауапкершілік.
2. Азаматтар мен ұйымдар туралы жалған мәліметтерді таратудағы
жауапкершілік.
Бақылау сұрақтары:
1. БАҚ туралы заңдарды бұзғаны үшін жауапкершілік.
2. Азаматтар мен ұйымдар туралы жалған мәліметтерді таратудағы
жауапкершілік.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. БАҚ туралы заңдарды бұзғаны үшін жауапкершілікке тартылудың себептері.
2. Журналистикадағы дәстүр жалғастығы және тың жаңашылдық үлгілердің тууы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

18-семинар
тақырыбы: Жауапкершіліктен босатылатын ахуалдар

Сабақтың мақсаты: Жауапкершіліктен босатылатын ахуалдар туралы
студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Жауапкершіліктен босатылатын ахуалдар.
2. БАҚ туралы заңдарды бұзғаны үшін жауапкершілік.
Бақылау сұрақтары:
1. Қандай жағдайда жауапкершіліктен босатылады.
2. Жалған мәліметтерді таратудағы жауапкершілік.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Жауапкершіліктен босатылатын ахуалдардың жиналуы, жариялануы, зерттелуі
мен ғылыми бағалануы.
2. Жалған мәліметтерді таратудағы жауапкершілік классификациясы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

19-семинар
тақырыбы: Авторлық құқық

Сабақтың мақсаты: Авторлық құқық туралы студенттердің білім деңгейлерін
саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Авторлық құқық.
2. Авторлық құқықтың объектісі.
3. Авторлық құқық объектісі болмайтын туындылар.
Бақылау сұрақтары:
1. Мына белгілер нені білдіреді:
Қоршауға алынған @ әрпі.
Айрықша авторлық құқықтар иесінің есімі.
Туындының алғаш жарияланған жылы.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Авторлық құқық туралы деректердің жиналуы, жүйеленуі, зерттелу тарихы.
2. Авторлық құқықты зерттеп танудағы, жүйелеп оқудағы бүгінгі күнгі жаңаша
көзқарастар мен тұжырымдар.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.
3. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.

20-семинар
тақырыбы: Тең авторлар

Сабақтың мақсаты: Тең авторлар туралы студенттердің білім деңгейлерін
саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Тең авторлар.
2. Тең авторлардың құқықтары.
Бақылау сұрақтары:
1. Тең авторлардың құқықтары қалай қорғалады?
2. Тең авторлардың авторлық құқықтары неше жыл қорғалады?
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Тең авторлар туралы деректердің жиналуы, жүйеленуі, зерттелу тарихы.
2. Тең авторлардың құқықтарын зерттеп танудағы, жүйелеп оқудағы бүгінгі
күнгі жаңаша көзқарастар мен тұжырымдар.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.
3. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
21-семинар
тақырыбы: БҰҰ-ның адам құқықтары жөніндегі жалпыға ортақ Декларациясы және
журналистика

Сабақтың мақсаты: БҰҰ-ның адам құқықтары жөніндегі жалпыға ортақ
Декларациясы және журналистика туралы студенттердің білім деңгейлерін
саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Біріккен Ұлттар Ұйымы.
2. Декларацияда жарияланған барлық құқықтар.
Бақылау сұрақтары:
1. Біріккен Ұлттар Ұйымы туралы реферат әзірлеңіз.
2. Декларацияда жарияланған негізгі құқықтар.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. БҰҰ-ның адам құқықтары жөніндегі жалпыға ортақ Декларациясы туралы
көзқарастар мен ой-тұжырымдар.
2. БҰҰ-ның адам құқықтары жөніндегі жалпыға ортақ Декларациясы және
журналистикадағы дәстүр жалғастығы мен тың идеялардың тууы, олардың
жүйеленуі, зерттелу тарихы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

22-семинар
тақырыбы: Қазақстанда ұлтаралық қатынастарды жазудағы этика кодексі
Сабақтың мақсаты: Қазақстанда ұлтаралық қатынастарды жазудағы этика кодексі
туралы студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Қазақстанда ұлтаралық қатынастарды жазудағы этика кодексі.
2. Декларацияда жарияланған құқықтар.
Бақылау сұрақтары:
1. Этика кодексі туралы реферат әзірлеңіз.
2. Қазақстанда ұлтаралық қатынастарды жазудағы этика кодексі.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Қазақстанда ұлтаралық қатынастарды жазудағы этика кодексі туралы тың
идеялардың тууы, олардың жүйеленуі, зерттелу тарихы.
2. Декларацияда жарияланған негізгі құқықтардың жариялануы, зерттелуі мен
ғылыми бағалануы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.

23-семинар
тақырыбы: Авторлық құқық туралы шарттар
Сабақтың мақсаты: Авторлық құқықтың шарттары туралы студенттердің білім
деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Авторлық құқық.
2. Авторлық құқықтың объектісі.
3. Авторлық құқықтық қолданылу мерзімі.
Бақылау сұрақтары:
1. Мына белгілер нені білдіреді:
Айрықша авторлық құқықтар иесінің есімі.
Туындының алғаш жарияланған жылы.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Авторлық құқық туралы деректердің жиналуы, жүйеленуі, зерттелу тарихы.
2. Авторлық құқықты зерттеп танудағы, жүйелеп оқудағы бүгінгі күнгі жаңаша
көзқарастар мен тұжырымдар.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.
3. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.

24-семинар
тақырыбы: Авторлық құқықтың мұра ретінде берілу шарты

Сабақтың мақсаты: Авторлық құқықтың мұра ретінде берілу шарты туралы
студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Авторлық құқықтың мұра ретінде берілу шарты.
2. Авторлық құқықтық қолданылу мерзімі.
Бақылау сұрақтары:
1. Авторлық құқық.
2. Авторлық құқықтың объектісі.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Авторлық құқықтың мұра ретінде берілу шарты туралы бүгінгі күнгі жаңаша
көзқарастар мен тұжырымдар.
2. Авторлық құқықтың мұра ретінде берілу шарты туралы дәстүр жалғастығы
және тың жаңашылдық үлгілердің тууы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.
3. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
25-семинар
тақырыбы: Сабақтас құқықтар

Сабақтың мақсаты: Сабақтас құқықтар туралы студенттердің білім деңгейлерін
саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Сабақтас құқық.
2. Сабақтас құқық объектісі болмайтын туындылар.
Бақылау сұрақтары:
1. Мына белгілер нені білдіреді:
Қоршауға алынған латынша “р” әрпі.
Айрықша сабақтас құқықтар иесінің есімі.
Фонограмманың алғаш жарияланған жылы.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Сабақтас құқық туралы деректердің жиналуы, жүйеленуі, зерттелу тарихы.
2. Сабақтас құқықты зерттеп танудағы, жүйелеп оқудағы бүгінгі күнгі жаңаша
көзқарастар мен тұжырымдар.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.
3. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.

26-семинар
тақырыбы: Сабақтас құқықтың қолдану мерзімі

Сабақтың мақсаты: Сабақтас құқықтың қолдану мерзімі туралы студенттердің
білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Сабақтас құқықтың қолдану мерзімі.
2. Сабақтас құқықтың объектісі.
Бақылау сұрақтары:
1. Сабақтас құқық.
2. Сабақтас құқық объектісі болмайтын туындылар.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Сабақтас құқықтың қолдану мерзімі туралы дәстүр жалғастығы және тың
жаңашылдық үлгілердің тууы.
2. Сабақтас құқықтың қолдану мерзімі туралы зерттеулер, олардың мерзімін
ұзарту туралы ой-пікірлерді ғылыми тұрғыдан бағалау.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.
3. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.

27-семинар
тақырыбы: Мүліктік-интеллектуалдық құқықтарды басқару этикасы

Сабақтың мақсаты: Мүліктік-интеллектуалдық құқықтарды басқару этикасы
туралы студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Мүліктік-интеллектуалдық құқықтар.
2. Мүліктік құқықтарды ұжымдық басқару.
Бақылау сұрақтары:
1. Мүліктік-интеллектуалдық құқықтарға не жатады?
2. Мүліктік құқықтарды ұжымдық басқару.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Мүліктік-интеллектуалдық құқықтарды басқару этикасы туралы бүгінгі
күнгі жаңаша көзқарастар мен тұжырымдар.
2. Журналистикадағы дәстүр жалғастығы және тың жаңашылдық үлгілердің тууы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995
2. Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
5. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.

28-семинар
тақырыбы: Авторлық және сабақтас құқық объектілерін лицензиялау арқылы
пайдалану

Сабақтың мақсаты: Авторлық және сабақтас құқық объектілерін лицензиялау
арқылы пайдалану туралы студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Авторлық және сабақтас құқық объектілерін лицензиялау арқылы
пайдалану.
2. Авторлық құқықтың мұра ретінде берілу шарты.
Бақылау сұрақтары:
1. Авторлық және сабақтас құқық объектілерін лицензиялау арқылы
пайдалану.
2. Сабақтас құқықтың объектісі.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Авторлық және сабақтас құқық объектілерін лицензиялау арқылы пайдалану
туралы бүгінгі күнгі жаңаша көзқарастар мен тұжырымдар.
2. Авторлық және сабақтас құқық объектілерін лицензиялау арқылы пайдалану
туралы зерттеулер, олардың мерзімін ұзарту туралы ой-пікірлерді ғылыми
тұрғыдан бағалау.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
2. Авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заң. – Алматы, 1996.
3. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы // Заң, 13 қазан, 1994.
4. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.

29-семинар
тақырыбы: Журналистер шығармашылығындағы тілдің алатын орны

Сабақтың мақсаты: Журналистер шығармашылығындағы тілдің алатын орны туралы
студенттердің білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы заңы.
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі.
Бақылау сұрақтары:
1. Қазақстан Республикасындағы Тіл туралы заңының орындалуы.
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілінің бүгінгі жай–күйі.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Журналистер шығармашылығындағы тілдің алатын орны туралы дәстүр
жалғастығы және тың жаңашылдық үлгілердің тууы.
2. Журналистер шығармашылығындағы тілдің алатын орны туралы зерттеулер,
олардың ғылыми тұрғыдан бағалануы.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Қазақстанның тіл туралы заңы // Егемен Қазақстан, 15 шілде. 1997.
2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік егемендігі туралы Декларация. –
Алматы, 1991.
3. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
30-семинар
тақырыбы: Аралық бақылау жұмысы

Сабақтың мақсаты: Аралық бақылау жұмыстарын орындату арқылы студенттердің
білім деңгейлерін саралап, бағалау.
Семинар мазмұны:
1. Өткен материалдарды қайталау.
2. Тест сұрақтарымен жұмыс.
3. Аралық тапсырмаларды бағалау.
Бақылау сұрақтары:
1. Тест сұрақтарын алу және бағалау.
Әдістемелік нұсқаулықтар:
1. Өткен материалдарды тиянақтау, қорытынды сұрақтарға толық әрі нақты
жауап беру, тест сұрақтарына жауап беру.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Бұқаралық ақпарат құралдары туралы заң // Егемен Қазақстан, 6 тамыз,
1999.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы, 1995.
3. Бекниязов Т. БАҚ, заң және ұлттық рухани тәрбие болмысы. ҚазМУ
хабаршысы, журналистика сериясы, N 4, 1998.

4 КУРСТЫҚ ЖҰМЫСЫТЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ

1 Телерадиодағы менеджмент.
2 Конституцияның маңызы
3 Қазіргі заманғы БАҚ терминдеріндегі жаңаша ұғымдар мәні.
4 БАҚ-ты есепке қою рәсімі.
5 БАҚ-ты таратудың шарттары.
6 Оқырман хаттарын бергенде ескеретін жайлар.
7 Журналистің кәсіби қызметін атқарудағы еркіндік пен сенімділік.
8 Журналистің міндеттері қандай?
9 Шетел БАҚ өкілдері қай жерде тіркеледі.
10 Жауапкершіліктен босатылатын ахуалдар.
11 Тең авторлар.
12 Бүркеншік есімен жарияланған жағдайдағы авторлық мәселесі.
13 Авторлық құқықтың мұра ретінде берілу шарты.
14 Сабақтас құқықтың қолданылу мерзімі.
15 Авторлық және сабақтас құқық объектілерін лицензиялау арқылы пайдалану.
16 Журналистер шығармашылығындағы тілдің алатын орны.
17 Бүгінгі БАҚ-тың қоғамдық орны мен рөлі.
18 Журналистің құқықтары мен міндеттері.
19 БАҚ-тың азаматтармен және ұйымдармен қатынасы.
20 БАҚ-тың халықаралық қатынастары.
21 БАҚ туралы заңды бұзғандық үшін жауаптылық.
22 Ақпаратты жария етпеудің ерекше жағдайлары.
23 Журналистикадағы халықаралық шарттар мен келісімдер жөніндегі ұғым.
24 Қазақстандағы авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңның мәні.
25 Азаматтық және қылмыстық кодекстегі БАҚ пен журналистке қатысты
мәселелер.
26 Сабақтас құқықтардың объектісі және қолданылуы.
27 Авторлық құқықты қорғау.
28 Авторлық құқықты қолдану аясы.
29 Ұлтаралық қатынас жөніндегі журналистік этика Кодексі туралы.
30 Журналист өмірінің қауіпсіздігін қорғау.

5 СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ

СӨЖ-ге әдістемелік нұсқау: СӨЖ тапсырмалары жазбаша (бақылау жұмысы,
реферат, конспекті, т.б) және БАҚ-да мақалалар жазу түрінде беріледі.
Студенттің СӨЖ тапсырмаларын тапсыру барысында олардың теориялық білімі,
белсенділігі, ынтасы, тапсырманы меңгеру деңгейі, шығармашылық шешім таба
білу дағдысы және келешек журналист маман ретінде тіл мәдениеті, сөз
байлығы, орфоэпия нормаларына сай мәнерлеп, көркемдік нақышына келтіріп
айта білу шеберлігі бағаланады.

1. Қазақстан Конституциясында БАҚ туралы қандай тұжырымдар бар?
2. Республикамызда цензура қолданыла ма?
3. БАҚ туралы заңның маңызы қандай?
4. Баспасөз бостандығын қалай түсінесің?
5. Демократия мен сөз бостандығының сипаты.
6. Мемлекеттік және тәуелсіз ақпарат құралдарына көзқарас.
7. Бүгінгі БАҚ-тың қоғамдық орны мен рөлі.
8. Журналистің құқықтары мен міндеттері.
9. БАҚ-тың азаматтармен және ұйымдармен қатынасы.
10. БАҚ-тың халықаралық қатынастары.
11. БАҚ туралы заңды бұзғандық үшін жауаптылық.
12. Ақпаратты жария етпеудің ерекше жағдайлары.
5.13 Журналистикадағы халықаралық шарттар мен келісімдер жөніндегі ұғым.
14. БАҚ қызметіне араласуға жол бермеу туралы.
15. Қазақстандағы авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңның
мәні.
16. Авторлық құқықты қолдану аясы.
17. Азаматтық және қылмыстық кодекстегі БАҚ пен журналистке қатысты
мәселелер.
18. Авторлық шарт дегеніміз не?
19. Сабақтас құқықтардың объектісі және қолданылуы.
20. Авторлық құқықты қорғау.
21. Журналист өмірінің қауіпсіздігін қорғау.
22. Ұлтаралық қатынас жөніндегі журналистік этика Кодексі туралы.
23. Кәсіби этика мәселелері.
24. Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы жөнінде.
25. БАҚ заңын бұзудың сот шешіміне тірелуі.
26. Интеллектуалдық меншік хақында.
27. Азаматтың ар-намыс, қадір-қасиетіне нұқсан келтірмеу.
28. ЮНЕСКО-нгың БАҚ-қа қатысты жұмысы.
29. БАҚ-тағы жарнама жайында.
30. Баспасөздегі маркетинг.

6 ӨЗГЕРІСТЕРДІ ТІРКЕУ ПАРАҒЫ

7 ӘРІПТЕСТЕРДІҢ ТАНЫСУЫ

№
о/қҚыз
метіАты-жөніУақы
тыҚолыӨзгерту
№Уақы
тыҚолыӨзгерту
№Уақы
тыҚолы

Пәндер