УМКД

Материалды шығындар

ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

«КОРПОРАТИВТІК БАСҚАРУ»

6М050700 - «МЕНЕДЖМЕНТ» мамандығы

ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛЫ

Семей – 2014

МАЗМҰНЫ

1.Глоссарий
2.Дәрістер
3.Практикалық сабақтар
4.Магистранттардың өздік жұмысы

1 ГЛОССАРИЙ

"Ашық карталы менеджмент" (open-book management) мұнда, жобалау,
жоспарлау және өндіріс туралы қаржылық ақпараттар фирманың барлық
қызметкерлеріне, сонымен қатар жеткізушілер мен дистрибьюторларға ашық
түрде айқындалады.
Әкімшілік шығындар – банкроттық жүргізу әрекеттерімен байланысты
барлық шығындар, ликвидация әрекетінің қайта жандандыру процедуралары және
соттан тыс процедуралары, тартылатын қызметтерге шығындарды қосқанда және
мамандырылған ұйымдастыру қайта жандандырылған және конкурстық
басқарушылардың сыйақы сомасы;
Байқаулық басшы – Байқау лық өндірісті жузеге асыруға арналған
бекітілген тәртіптегі басқарушы.
Байқау көлемі – байқаулық өндіріс процессінде қарызданушы мүлкімен
ескертудің бағыттануы;
Байқау несиелеуші – өз мүлкін заңнама күшімен, келісім кушімен талап
ете алмайтын несиелеуші;
Байқау өндіріс – қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатымен жүзеге
асырылатын әрекет процедура;
Банкрот – сотпен бекітілген төлемге қабілетсіз қарызгер;
Дауыс бермейтін несиелеушілер – несиелеушілер ден қалған
категориялары;
Дауыс беруші несиелеушілер – бюджеттік және бюджеттен тыс міндетті
төлем бойынша несилеушілер
Жалған банкроттық – оны банкрот деп жариялау мақсатымен өз мүлкін
сотқа немесе бекітілген органға жалған ақпарат беруші
Кепілдік несиелер – мүлікті кепілге қоюды талап ететін несиелеуші;
Қабілетсіз қарызгердің өз еркімен ликвидациялануы – оны соттан тыс
несиелеуші бақылауымен жазылған өтініші;
Қайта қайтарылған ағымдар талдауы (turn-back analysis) – жоюға немесе
қайта жөндеуге алдындағы стадияға қайта қайту санын анықтау мақсатында
өндірістік операцияларды орындауды талдау.
Қаржылай міндеттеме – несиелеушілермен міндетелінген тауар құнын
қарызданушының төлеу міндеттілігі;
Қарызгер – заңды тұлға, төлем қабілетсіздігі оған соттан тыс немесе
банкроттық шараларды заңнамамен бекітілген ретте қолдану;
Қарызгер тұлға – заңды тұлғаның басшысы – төлем қабілеттілігі жоқ
қарызгердің сонымен қатар заңды тұлғаның ұжымдық атқарушы органның, заңды
тұлғаны басқару қызметің жүзеге асыратын орган;
Өнімді шығару –өнімді ойлағаннан өндірісте шығарғанға дейінгі уақыт,
тапсырыс алғаннан жеткізгенге дейін, шикізаттан дайын өнімге дейін. Өнімді
шығару уақытына өңдеу және кезекте тұрған уақыты да кіреді. Өнімді өңдеу
уақыты мен тапсырысты орындау уақытынан айырмашылығы осында.
Такт уақыты (takt time) - тұтынушы тауарды алуды талап ету
жылдамдығына бөлінген өндірістің барлық жұмыс уақыты, (мысалы, бір кезек).
Мысалы , тұтынушы әр күні 240 данадан тауар алғысы келсе, ал зауыт
күніне 480 минут жұмыс істесе (бір кезекте), онда такт уақыты екі минутқа
тең. Егер тұтынушы, айына өзіне екі деталь шығаруды сұраса, онда такт
уақыты екі аптаға тең. Такт уақыты өндіріс жұмысының жылдамдығын көрсетеді,
ол сұранысқа дәл сәйкес келуі керек. Өндірістегі такт уақыты адам жүрегінің
соғу жылдамдығы сияқты жұмысқа қатысты.
Төлем қабілетсіздік – қарызгердің қаржылай міндеттемелерін және басқа
сипаттағы қаржылық міндеттемелерді белгіленген уақытта орындай алмауы;
Таза өндіріс (greenfield) - өндірісті сақтау әдістері ең басынан
бастап басқару жүйесімен біріктірілген, өндірісті ұйымдастырудың жаңа
жүйесі.

2 ДӘРІСТЕР

Тақырып 1. Корпорация – нарықтық экономика негізі ретінде.
1.Корпорациялық құрылымдар: ұғымы, мәні және ерекшеліктері.
2.Корпорация түрлері және жіктелуі.
3.Капиталдың дамыған нарықтарының акционерлік қоғамда басқарудың үш
моделі.

Корпоративтік басқаруды дұрыс түсінуі үшін алдымен корпоратизм,
корпорация сияқты тарихи маңызды ұғымдарды қарастыру қажет.
Корпоратизм – бұл корпоративтік немесе әріптестік, келісімдік
қатынастарды жеке және қоғамдық қызығушылықтарды қанағаттандыруда
корпоративтік қоғам мүлкін иемдену. Корпоратизм баланстың құқықтарын
қамтамасыз ету мақсатында компромисті шаруашылықты білдіреді. Консенсу
негізінде салыстырмалы тендікке жету негізінде корпоратистік моделдің
айрықшаланатын белгісі.
«Корпорация» ұғымы жалпы мақсаттарға жету үшін біріккен тұлғалардың
жиынтығы ретінде тракталады. Корпорация – ол біріншіден біріккен қызметтегі
жалпы мақсаттарға жету үшін біріккен тұлғалардың жиынтығы, олар құқықтың
дербес субъекттісін құрады. Екіншіден, іскерлік меншік заңдылық статус және
басқарудың бағытталған қызметін құратын шеделде кең тараған кәсіпкерлік
қызметті ұйымдастыру формасы.
Көбінесе келесі төрт сипатпен сипаталатын бизнестің корпоративті
формасымен акционерлік қоғам түрінде корпорациялар ұйымдастырылады: заңды
тұлға ретінде корпорацияны дербестігі; әр акционердің жеке міндеттері;
корпорпцияны орталықтандырылған: акционерлерге тиесілі акцияларды басқа
тұлғаларға беру мүмкіндігі.
Сонымен бірге акционерлік түр мемлекеттік меншікті және реформаларды
жекешелендіру нәтижесінде біздің мемлекетімізде қалыптасқан түрде, барлық
қатысушылардың тең және әділетті бөлуде қамтылу жеткілікті әлсіз болды.
Сондықтан акционерлік капиталдың ресурстік қорын белсенділету үшін
қазіргі кезде қолданылатын шаралардың алғашқысы болып акционерлік
компанияларды бақылауда заманауи талаптарды қамтамасыз ету, акционерлер
құқықтарын қорғауда міндеттемелерді жеделдету, бағалы қағаздар нарығын
мемлекеттік реттеу механизімін тиімді құру.
Корпоративтік басқарудың тар түсінігі – бұл акционерлер
қызығушылықтарына қызмет етуге ынталандыратын ережелермен ынталардың
жүйесі. Корпоративті басқарудың кең түсінігі – бұл компанияның қызметімен
байланысты көз қарастағы ұйымдастырушылық - экономикалық, құқықтық және
басқарушылық қатынастардағы субъектілердің көз қарасы.
Корпорацияның қызметіне бақылау және иелену қызметін бөлу, менеджерлер
мен иеленушілердің көз қарастары толық сәйкес келмесе ешқандай маңызды
мәселені тудырмас еді. Бірақ осы көз қарастар бір-бірінен алшақ деуге
негіздемелер бар. Біріншіден менеджерлер корпорация көлемі немесе билікпен
мәртебе сияқты факторлардың әсер етуің сезінеді. Бұл ойлар менеджердің көз
қарастардың акционер көз қарастарымен сай келмей қоймай, сонымен қатар оған
зиян келтіруі мүмкін. Екіншіден, менеджерлермен иеленушілер алатын
сияқтылардың көлемі мен түрлері бір-бірінен ерекшеленеді. Менеджерлерге
дәстүрлі түрде еңбек ақы көлемінде сыйақы кепілденеді, ал акционерлерге
корпорация өз міндеттемелерін толық атқарғаннан кейін қалған пайданы алуға
тырысады.
Бірақ менеджерлермен иеленушілердің осындай мотивациялық әдістерінің
байланысы табысты болса да мәселе өз күйінде қалады. Әдетте акционерлер
өздерінің инвестицияларын бірнеше объектілерге бөліп, нақты корпорацияға
өзінің қаржысының тек жартысын инвестициялайды. Керісінше менеджерлер
өзінің барлық қаржысын бірғана корпорацияға табыс етеді. Сондықтан олардың
шығындары көп балады. Осынын арқасында менеджер акционер қыптамайтын
шешімдерді қабылдауы мүмкін. Бірақ олардың көз қарастары соңында сәйкес
келуі мүмкін. Акционерлер көп пайда әкелетін, яғни дивидент әкелетін
әрекеттерді құптайды, ал ол уақытта менеджерлерге күтпеген жағдайларды
төмендететін шешімдерді қабылдаған жөн, мысалы сыртқы қарыз есебі немесе
банкроттық қауіпін төмендету үшін дифферсификация емес, бөлінбеген табыс
есебіне қаржыландыру. Корпоративті басқару функциясы мәселесі акционерлік
капиталдың «шашырау» күшіндегі белгілі қарама-қайшылықтарда болу шартында
қызметкердің басқарушылық әрекетінде бақылау мен басқаруды шешуде.

Тақырып 2. Корпорацияны басқарудың ұйымдастыру ерекшеліктері
1. Корпорацияның құрылымын тиімді ұйымдастыру.
2. Корпорациялық басқарудың мәні мен шарттары

Қазақстан экономикасының дамуы мен өркендеуі бастапқы түрде үлкен
корпорациялардың қызметіне байланысы. Корпоративтік бірігу өндіріс
саясатының және экономиканың стратегиялық мақсаттарына жету
қабілеттілігінің негізгі сілтемелері болу керек . Біздің мемлекетімізде
өткізілетін реформалар алдынғы қатарлы ұсақ тауарлы өндіріс жолындағы
шаруашылық жүйеге бағытталған. Үлкен комплекстердің, технологиялық және
экономикалық байланысқан мекемелердің құлдырауы 1991 ж. басталды.
Қазақстанда қосалқы және шикізаттың өңделетін түрлерін кіші
мекемелерді құруды жеделдету мүмкіндігі жалпы ұлттық корпорациялар құру
жолымен мүмкіндік туды. Мини-зауыттар тек азық-түлік өндірісінде емес
сонымен қатар машина жасауда тиімді. Оларды құру нақты өнімнің шығарылуын
сәйкесінше аз шығындармен шығаруды қамтамассыз етеді.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде орташа және ірі корпорациялар
бар. Мұндай салааралық және мемлекетаралық корпорацияларды интегралды
жүйе деп есептеуге болады. АҚШ-та және басқа мемлекеттерде өз есебімен,
жалпы кәсіпорындар санында аз шекті салмағы бар.
Экономиканың тиімді дамуы үшін өзінің мамандырылған ролін орындайтын
ұсақ және ірі фирмалар керек. Бірақ XIX ғасырдың соңғы шерінен бастап
бүгінгі күнге дейін экономикалық даму орталығы болып ғылыми және капиталдық
салалар болым табылады. Электротехникалық салада экономикалық дамуды
күштілігі орташа компаниялар анықтайды: «Дженерал электрик», «Вестингауз»,
«Сименс» және басқалары.
Қазақстандық экономика үшін ірі корпоративтік құрылымдарды құру
жаңалық емес, бұл тенденция орталықтандырылған жоспарлық экономика шартында
бұрында қолданылған.
Қазақстандағы құру және даму интеграцияланған корпоративтік процесстің
негізгі факторлары:
* ұйымдастырушылық;
* технологиялық;
* нарықтық
* басқарушылық.
Ұйымдастырушылық факторлар- біздің мемлекет жағдайында акционерлік
меншік пайда болуы, дамыған бәсекелестің жоқтығы және қаржылық капиталдың
құрылуымен байланысты.
Технологиялық факторлар – бұл, ең алдымен өндірісті және ғылыми
техникалық потенциялы диверсификациялау шығындарды төмендету көлемнің және
сериялық өндірісін ұлғайту.
Басқарушылық факторлар құрамына ұйымдастырушылық техникалық және
нарықтық факторлардың бағытталуын және басқарушылық құрылымды
оңтайландыруды кіреді.
Мамандандырылған қазақстандық факторлар құрамына кәсіпорындар
арасындағы қарым-қатынастар сипатының өзгеруін кіргізуге болады.
Бүлінген шаруашылық байланыстар мен өндірістің құрылымдық қайта
құрылуы технологиялық тізбектің қызметінің бағытын сыз және ірі қаржылық
ресурстарды тартусыз мүмкін емес.
Қазақстан Республикасында жекешелендіруді жүргізу кезінде көптеген
өндіріске кіретін ара-қатынастар бұзылды. Заңнама біріккен өндіріске тиім
салды және негізделген өндірістік құрылымдарды ынталандырды. Өндірістік ара-
қатынастардың бұзылу есебінен төлемдік және басқа теріс салдар пайда болды.
Бүгінде ешкім Қазақстан экономикасы ірі корпоративтік құрылымда ұлттық
экономиканың бөлімі шетелдік нарықта бәсекелестікке шыдау қабілеттілігін
ешкім теріске шығармайды.
Республикада қазіргі заманғы интеграциялық процесстің негізгі
көріністері:
* халықаралық бірігу және басқа мақсаттарға өндірістік потенциалды босату
жолымен консолидациялау;
* ресурстар экономикасының ішкі стратегиясы, бөлімшелерді қайта құрылымдау,
персоналды қысқарту есебінен консолидация;
Тиімділікті анықтау үшін негізгінің операциялық бірігуінде логиканы
қолдана отырып болашақ кешен есебі болып табылады.

Тақырып 3. Кәсіпорынның интеграциялық үрдісінің корпоративтік
басқарылуы.
1. Өнімді талдау. Корпорацияның ішкі құрылымын талдау.
2. Ішкі аумақтың талдауы.

Компанияның кәсіпкерлік қызметі үрдісінде ақшалай шығын болады Тауарды
сату мен өндіріс шығындары өзіндік құнның құрылымының деңгейін көрсетеді.
Экономикалық мазмұны бойынша барлық шығындар келесі топтарға
біріктіріледі:
1) Негізгі қор салынған шығындары;
2) Негізгі қорға салынаған шығындары;
3) Ағымдағы шығындар;
4) Операциялық шығындар.
Шығындардың құрамы мен құрылымы өндірістің түріне, материалдық,
қаржылық, еңбек ресурстарына тәуелді.
Шығындарды жоспарлау, есептеу, талдау кезінде өзіндік құнды келесі
топтарға бөледі:
Шығынның пайда болу орны;
өнім түрі, еңбек және қызметтүрі работ и услуг;
өнімнің өзіндік құны бойынша.
Шығындар өзіндік құнға кіруіне байланысты тура және жанама болып
бөлінеді.
Өзіндік құнның көлеміне қарай өндіріс шығындары тұрақты және тұрақсыз
болып бөлінеді.
Статья бойынша шығынның топталуы:
Шығындар элементі кескінінде тура шығындар ескеріледі;
Жанама шығындар кешенді статьяны құрайды.
Өнімнің өзіндік құны - бұл құндық баға, ол өндіріс үрдісінде табиғи,
шикізат, энергия, негзгі қорлар, еңбек ресурстары, сонымен қатар оларды
өндіру мен сатуға кететін шығындар.
Өнімнің нақты құнына кіретін шығындар:
1. өндірістік
2. басқарушылық (общеадминистративные затраты);
3. қаржылық сипаттағы шығындар;
4. өнімді сатудағы шығындар;
5. негізгі қорларды қолдану шығындары;
6. транспорттық шығындар;
7. өндірістік емес шығындар.
Экономикалық шығындарға мыналар.
Материалды шығындар;
Еңбекақы төлеу шығындары;
әлеуметтік қор аударымдары;
Негізгі қор амортизациясы;
Барлық талдау қортындылары басқарудың этаптарында қолданылады.

Тақырып 4. Корпоративті басқару жүйесіндегі қосылу және жойылу
тактикасы.
1. Корпорацияның инвестициялық тартымдылығы.
2. Формальды көрсеткіштердің элементтері.
3. Банкротқа ұшырау ықтималдылығы.
Кәсіпорындардың бірігуі құқықтық жағдаймен анықталатын, салық
салу шарттарымен әртүрлі жолмен жүзеге асады. Төлем акциялар эмиссиясы
есебінен немесе ақша қаражатын ауыстыру арқылы жүреді. Келісім жұмыстары
қосылған кәсіпорындар акционерлері арасында немесе бір кәсіпорынмен басқа
кәсіпорын акционерімен жүзеге асуы мүмкін. Бірігу арқылы біріккен
кәсіпорындарға бақылау жасайтын, жаңа кәсіпорын пайда болады.
Егер келісім мазмұны корпорация бірігуінің анықтамасына сай
келсе, онда ақпараттарды ашу және есептер талабы құрылымның ерекшелігіне
қарамай біркелкі қарапайым түрде болады.
Корпорациялар бірігуінен жоғарғы және төменгі қатынастағы кәсіпорындар
түзеді. Ұйымдар нетто-активтер сатып алу жолымен немесе басқа кәсіпорын
акциясын сатып алумен жүзеге асады. Бұл жағдайда алған кәсіпорын қаржылық
есепті құрғанда бухгалтерлік стандарттарды қолданады, кейіннен–
консолидирлық қаржылық есеп құрады.
Ұйымдар басқа да жолмен қосылуы мүмкін. Әр елде корпорацияға
бірігу әртүрлі болады, екі корпораций бірігуінен болады, оларда:
а) бір корпорацияның активтері мен міндеттері басқа корпорацияға
беріледі, біріншісі жойылады;
б) екі корпорацияның активтері мен міндеттері жаңа корпорацияға
бірігеді, қалған екеуі жойылады.
Көптеген бірігулер қайта құрудың немесе қайта ұйымдастырудың
нәтижесінде жүреді, оларды біз қарамаймыз, себебі олар ортақ бақылауы бар
корпорациялар арасындағы келісім болып табылады. Кез-келген біріккен
корпорациялар, нәтижесінде екі корпорацияның тууы, бір топтың мүшелері
болып табылады, сатып алу немесе бірігу ретінде жүреді..
Бірігу үрдісін сипаттағанда келесі терминдер анықталады:
корпорациялар бірігуі (business combinations) – ерікті кәсіпорындардың
бірыңғай экономикалық бірлікке бірігуі, нәтижесінде бірігу немесе бір
кәсіпорынға бақылау жүргізетін кәсіпорын пайда болады.
сатып алу (приобретение) (acquisition) – кәсіпорындардың біреуі сатып
алушы ретінде нетто-активтерге және өндірістік қызметке бақылауды алатын
кәсіпорындардың бірігуі.
бірігу, немесе қосылу, капиталдар үлесі (uniting of interests) – нетто-
активтерге және өндірістік қызметтің барлығынабақылау жүргізетін
кәсіпорындардың бірігуі, олар пайда мен тәуекелді бөліседі.
бақылау (control) –пайда алу мақсатында кәсіпорынның қаржылық және
өндірістік қызметіне бақылау жүргізуге өкілеттіліктің болуы.
бөлімшелі кәсіпорындар (parent) – бір немес бірнеше бөлімшесі бар
кәсіпорын;
төменгі кәсіпорын (subsidiary) – басқа кәсіпорынмен бақыланатын кәсіпорын.
шындық құны (fair value) – актив ауыстырыла алады, жақын уақыттағы
келісімге қызығушылығы бар жақтардың міндетті төлейтін сомасы.
сатып алу датасы (приобретения) (date of acquisition) –нетто-активтер мен
алынатын кәсіпорынның өндірістік қызметіне бақылау жасалатын күн.

Тақырып 5. Акциялардың бақылау пакеттерінің негізіндегі корпорацияны
басқаруды ұйымдастыру.

Нарықтық инфрақұрылым және акция пакеттерін басқару.

Акцияның халықаралық деңгейге шығуы.

Корпорацияны депозитарлы қамтуды ұйымдастыру.

Қор нарығындағы акцияларға қызмет көрсету.

Қазіргі уақытта ресейлік және халықаралық қор нарықтары капитал
тартудың үлкен мүмкіндіктерін ашып отыр. Көптеген ресей корпорациялары
өз акцияларын халықаралық инвесторлар портфеліне салатын болды, ұзақ
мерзімді перспективада пайда табуға бағытталған, және өндірісті басқаруға
қатыспайтын қызметтерге салып жатыр. Екінші ретті нарықтың және капиталды
тарту шарттарының түзілуінің негізгі мақсаттары келесідей:
Корпорациялар акциясын нарықта реттейтін құралдардың пайда болуы;
Кәсіпорын бақылау жасайтын, қаржылық кірісті қамтамасыз ететін акция
портфелін басқару;
Қаржылық ресурстарды тарту мақсатында бағалы қағаздарды орналастыруға жақсы
шарттар жасау;
Халықаралық капитал нарығында тұрақты позизия табу;
Стратегиялық жоспарлау, басқару және кәсіпорын дамуында қазіргі әдістерді
енгізу;
Жекеленген жобалар мен акциялар пакетінің бір бөлігін сатудан қосымша
қаржылық құралдар алу.
Пайданы тиімді қолдану, ашық акционерлік қоғам акциясынан
шығады, әр саладағы кәсіпорындар акциясына деген инвестициялық сұраныстар
қажеттілігі туындап отырады. Бірақ, өз акциясымен қор нарығында жұмыс
істеу, акцияларды екінші ретті нарығын жасау және дамытуға бағытталған,
шаралар кешенін жүргізгеннен кейін, қаржылық мүмкіндікті жоғарылату мүмкін.
Мұндай іс шаралар кәсіпорынның бағалы қағаздарына инвесторлар тарту
қызығушылығын арттырады. Осы байланысқа сәйкес қаржы нарығында
кәсіпорынның эмиссиялық стратегиясы түзіледі. Кәсіпорынның инвестициялық
саясатын жасаудағы ең негізгі мәселелердің бірі қаржылық және өндірістік
мәселелердің ұзақ мерзімді мақсаттарын анықтау.
Бұл этапта ішкі инвестицияға деген деңгей анықталады,
корпорацияның корпорациялық қызығушылығын есепке ала отырып, қаржы
нарықтарына бағалы қағазадар шығару стратегиясы жасалады.
Жоғарыда көрсетілген іс-шаралар қортындысы бойынша корпорацияның ұзақ
және қысқа мерзімді перспективаларын есепке ала отырып, даму концепциясы
жасалады, ол Кеңес директорымен бекітіледі.
Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығының жоғарылауының міндетті
шарттарына іс-шаралар кешені кіреді, ол арқылы кәсіпорынның қаржылық
жағдайын толықтай зерттеуе болады, бухгалтерлік есеп берушілікті талдау,
пассивтер құрылымын тиімдендендіру үшін нұсқаулар жасау керек.
Акцияның нарықтағы жойылуы дамуын жасағанда ішкі және сыртқы қаржы
нарығында бағалы қағаздарды шығару үрдісі орындалады.

Тақырып 6. Халықаралық экономикалық жүйедегі корпорация.
1. Қаржы және өндіріс қорларының халықаралық қозғалысы.
2. Көпұлтты корпорацияның теориясы.. Тәжірбиедегі көп ұлтты корпорация.
3. ТҰК қызметінің негізгі белгілері.

Капиталдың халықаралық миграциясының маңызды бөлігі, тура шетел
инвестициялары түрінде жүреді. Тура шетел инвестициялары дегеніміз бір
елдің корпорациясы басқа елде капиталды орналастыру түрі, кәсіпорынның
бөлімшесі басқа елдерде кеңейтуі.
Транснұлттық корпорациялар (ТҰК) капиталдың халықаралық
қозғалысын қозғаушы күш ретінде көрінеді. Жоғарыдағы корпорациялар
төменгі кәсіпорындарға болашақтағы қайтарылатын төлем ретінде капитал
береді. Тура шетел инвестициялары ссудалық капиталдың халықаралық
қозғалысын қамтамасыз етеді. Осыдан сұрақ туындайды, неге капиталдың
басқа формаларына қарағанда шетел қаржыландырулары сенімді болады. Кез
келген жағдайда трансұлттық корпорациялар қызметі әр уақытта халықаралық
капитал құю таза болмайды. Кейбір трансұлттық корпорациялар өз
бөлімшелерін кеңейту үшін капиталаын жинақтайды. Тура шетел капитал
салымдары екі жақты көшедегі қозғалыс бейнесінде болады. Мысалы, американ
фирмалары өз филиалдарын Европада ашуда, ал европалық фирмалар өз
кәсіпорын бөлімшелерін АҚШ кеңейтуде. Тура шетел капитал салымдары
негізгі мақсаты– халықаралық корпоративті құрылымның түзілуін төмендетеді,
ол арқылы бақылау зонасы кеңейеді.
Көпұлтты корпорация теориясының базалық элементтерін,
мысалдармен түсіндіреді.
Орналастыру теориясы өте қарапайым. Өндірісті орналастыру
ресурстар санына байланысты болады. Келесі қарау бойынша – интернализация
теориясы. Технология бір елде жасалады, ал екінші елде жүзеге асады. Әр
елде орналасқан кәсіпорынды басқару, бір елде отырып тиімді жүргізілуі
мүмкін.
Көп ұлтты корпорациялар бір фирма ішінде өте пайдалы
орналасуы мүмкін. Сондықтан көпұлтты фирмалар құрудағы қозғаушы күшті
интернализация деп атайды. .
Интернализация жаңа технологияларды беруде өте үлкен
мүмкіндіктерді ашады.
Басқа көзқарас бойынша, интернализация вертикальді интеграция.
потенциалын тарату болып табылады. Егер өндірістік үрдістің басында тұрған
бір фирма, өнім шығарса, ол соңында тұрған басқа фирмаға ресурс болады,
осыдан мәселе туындайды.
Көпұлтты корпорациялар әлемдік сауда және инвестиция саласында
үлкен орын алады.

Тақырып 7. Кәсіпорындардың бірігуінің корпоациялық түрінің механизмі.
1. Нақты технологиялық тізбектің қалыптасу тиімділігін басқару.
2. Қатысушыларды ынталандыру және технологиялық тізбекті ұйымдастыру.
3. Технологиялық тізбекті диспетчирлеу.
Жоспарлау үрдісі корпорацияның қызметінің ең негізгісі.
Жоспарлау этапында келесі сұрақтарға жауап алуға болады:
1. Тізбекпен басшылық ететін командаларда, кәсіпорынның күшті және әлсіз
жақтары анықталуы керек.
2. Корпорация қайда қозғалғысы келеді? Қоршаған ортадағы мүмкіндіктер мен
қауіптерді бағалай отырып, бәсекелестер кімдер, тұтынушылар, құқықтық-
нормативті қамсыздану, саяси және экономикалық жағдайлар, нақты мақсаттар
қандай болуы керек, ол мақсатқа жетуге не кедергі болады деген сұрақтарға
корпорация басшылығы жауапты анықтайды.
3. Мұны корпорация қалай орындайды? Корпорация мақсатына жету үшін барлық
бөлімдегі қызметкетлер не істеулері керек екенін басшылар түсінуі керек.
Қойылған сұрақтарға байланысты басшылар жоспарлау үрдісін екі этапқа
бөледі:
Стратегиялық жоспарлау;
Стратегияны жүзеге асыруды жоспарлау.
Стратегиялық жоспарлау басшы қабылдаған іс әрекеттер мен шешімдердің
жиынтығы, ол арқылы корпорация мақсатына жету үшін көмек
технологиялық тізбекпен беріледі.
Стратегия- корпорация миссиясы мен оның мақсатына жетуін қамтамасыз
ететін жан-жақты кешенді жоспар.
Стратегиялық жоспарлау- ол жүзеге асқанда ғана мәні болады.
Стратегияның орындалуын жоспарлау нақты жоспарлардың және нақты
нұсқаулардың орындалуы түсіндіреді.
Стратегияның орындалуын жоспарлаудың негізгі мақсаты-мақсатқа сәйкес
қарым-қатынас сызбасын анықтау (сурет1) және негізгі көрсеткіштердің
жоспарлы мәнін есептеу. Жоспарлау үрдісі бірнеше этаптан тұрады.

Ұйымдастыру жоспарының негізінде-тиімділік жоспарланады. Жобаның
тиімділігі- шығынды айқындайтын көрсеткіштер жүйесімен сипатталады, олар:
Таза дисконтталған пайда (ЧДД) немесе интегральді тиімділік;
пайдалылық индексі (ИД);
Пайданың ішкі нормасы (ВНД);
Ақтау мерзімі;
Жобаның спецификасын немесе қатысушы қызығушылығын анықтайтын көрсеткіштер.
Тиімділікті анықтауда мыналар қосымша түрде анықталады::
Қарызды толықтай жабу мерзімі.
әрбір кәсіпорын үлесін анықтау.

Тақырып 8. Қазақстан Республикасындағы корпоративті басқарудың
ерекшеліктері.
1. Қазіргі экономикадағы Қазақстандық корпорациялар.
2. Корпоративті басқарудың құрылу сатысы.
3. Фискалды реформа және ҚР корпоративті басқару болашағы.

Қазақстанда болған экономикалық реформалардың нәтижесінде мына
терминдер пайда болды, «корпорация", "корпоративті басқару" ұғымдары
басқару жүйесінде, тиімді басқаруда кең қолданыла бастады. Корпорация
терминінің анықтамасы бойынша (дәріс 1) корпорацияны сәттілігін
принциптері ұсынылады: экономика дамуы, кәсіпкерліктің халықты меңгеруі,
меншіктің әртүрлі түрлерінде.
Экономикалық реформа кезінде ресейлік корпоративті ортасының
тәжірибелері қаралды.
Қазақстан экономикасының дамудың әртүрлі кезеңінде
корпоративті ортаның тиімділігі қаралады, осы кезде корпоративті басқару
жүйесінде белгілі бір қарсылықтар туындады.
1987 ж. дейін Әкімшілік командалық әдіс мемлекеттік экономиканы
басқаруда орталықтан басқару әдісі қолданылды; орта және төменгі
деңгейдегі жұмысшылардың жұмыстан босатылуы; экономика бойынша дәл
құқықтық база мен тәжірибелік білім қажет болды.
1987 ж. дан 1991 ж. аралығы.
1991 жылдан. 1994 ж.дейін
1994 ж. 1998 ж тамызына дейін.
1998 ж тамызынан қазірге дейін.
Кез келген нақты жағдайда корпорация Қазақстан жоғары менеджмент
атымен жіберілді. Бұл корпоратифті ауытқулар түзілуіне және қалыптасуына
өте маңызды тенденция.

Тақырып 9. Кәсіпорындағы корпоративті мәдениеттің түзілуінің
теориялық-әдістемелік аспектілері

«Корпоративті мәдениет» ұғымы дамыған елдерде өткен ғасырдың 20
жылдары өтті, үлкен фирмалар мен корпорациялар алдынды ешқандай кедергі
жоқ.
Қазіргі бизнесте корпоративті мәдениет фирманың сәтті жұмыс
істеуінің маңызды шарты, динамикалық өсу фундаменті, динамикалық өсуі,
өз кезегінде жоғары тиімділікке жетудің кепілі.
Корпоративті мәдениет – бұл:
«Адамдардың өзара қатынасындағы қайталанатын іс әрекет моделі, мысалы
қолданылатын тіл, сыйлау формалары, манералар»;
«Ұйым қолдайтын нақты»;
«Жұмысшы тобында пайда болған, нормалар»;
«Тапсырысшылар мен қызметкерлер қарым-қатынасын ұйымдастырудағы
анықталған саясат, философия»;
«Озық жолдармен мәселені шешу әдістері»
Осыдан барып, ұйым мүшелері арасында бөлінетін корпоративті
мәдениеті анықтауға болады, (организационную) базалық құндылықтар
жиынтығы, сендіру, келісім.
Өндірістік мәдениет пен оның табиғаты үшін анықтауда үш шарт
керек. Бірінші, ұйымның «жалпы дамуы» анықталатын іс әрекеттер, өнімді
ұйымдастыру, өндіріс өнімі, ұйымдастыру тәртібі. Екінші, керісінше «өнер»
адам жасаған және сатып алған, рациональді нәтиже таңдау.

3 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР

Тақырып 1. Корпорация нарықтық экономика негізі ретінде
Семинар сабағының сұрақтары:
1. Корпоративті құрылым: түсінігі, мәні, белгілері және ерекшелігі.
2. Корпорация түрлері, олардың жіктелуі.
3. Дамыған нарық каптиалында акционерлік қоғамдарды басқару үлгісі
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Корпоративті құрылым: түсінігі, мәні, белгілері және ерекшелігі.
2. Корпорация түрлері, олардың жіктелуі.
3. Дамыған нарық каптиалында акционерлік қоғамдарды басқару үлгісі

Ұсынылатын әдебиеттер:
1. Корпоративное управление. Под ред. С.А. Абдильдина. Алматы, 2010г.
2. О.Я.Яновская, Н.В. Никифоров Корпоративное управление «Экономика»,
2011г.
3. О. С. Виханский А. И. Наумов. «Менеджмент». М. «Экономистъ», 2004 г.

Тақырып 2. Корпорацияны басқаруды ұйымдастыру.
Семинар сабағының сұрақтары:
1. Корпорацияны ұйымдастырудың оптималды құрылымы.
2. Корпоративтік басқарудың мәні мен критерилері.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Корпорацияны ұйымдастырудың оптималды құрылымы.
2. Корпоративтік басқарудың мәні мен критерилері.

Тақырып 3. Кәсіпорынды интеграциялау процессіндегі корпоративті
басқару
Семинар сабағының сұрақтары:

Өнімді талдау.

Корпорацияны ішкі құрымыны талдау.

Сырқы ортаны талдау.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

Өнімді талдау.

Корпорацияны ішкі құрымыны талдау.

Сырқы ортаны талдау.

Тақырып 4. Корпоративті басқару жүйесіндегі тактика.
Семинар сабағының сұрақтары:
1. Корпорацияның инвестициялық тартымдылығы.
2. Формальды көрсеткіштердің элементтері.
3. Банкротқа ұшырау ықтималдылығы.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Корпорацияның инвестициялық тартымдылығы.
2. Формальды көрсеткіштердің элементтері.
3. Банкротқа ұшырау ықтималдылығы.

Тақырып 5. Акциялардың бақылау пакеті негізінде корпроацияны басқаруды
ұйымдастыру
Семинар сабағының сұрақтары:
1. Нарықтық инфрақұрылым және акция пакеттерін басқару.
2. Акцияның халықаралық деңгейге шығуы.
3. Корпорацияны депозитарлы қамтуды ұйымдастыру.
4. Қор нарығындағы акцияларға қызмет көрсету.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Нарықтық инфрақұрылым және акция пакеттерін басқару.
2. Акцияның халықаралық деңгейге шығуы.
3. Корпорацияны депозитарлы қамтуды ұйымдастыру.
4. Қор нарығындағы акцияларға қызмет көрсету.

Тақырып 6. Халықаралық экономикалық жүйедегі корпорация.
Семинар сабағының сұрақтары:
1. Қаржы және өндіріс қорларының халықаралыө қозғалысы.
2. Көпұлтты корпорацияның теориясы.
3. Тәжірбиедегі көп ұлтты корпорация. ТҰК қызметінің негізгі белгілері.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Қаржы және өндіріс қорларының халықаралыө қозғалысы.
2. Көпұлтты корпорацияның теориясы.
3. Тәжірбиедегі көп ұлтты корпорация. ТҰК қызметінің негізгі белгілері.

Тақырып 7. Кәсіпорынды біріктіру корпорациясын құру механизмі
Семинар сабағының сұрақтары:

Нақты технологиялық тізбектің қалыптасу тиімділігін басқару.

Қатысушыларды ынталандыру және технологиялық тізбекті ұйымдастыру.

Технологиялық тізбекті диспетчирлеу.

Технологиялық тізбектегі кәсіпорын қатысушыларының қызметін бақылау.

Корпорацияда басқару шешімдерін қабылдау.

Оперативті басқару жүйесін құру.

Өзін-өзі бақылау сұрақтары:

Нақты технологиялық тізбектің қалыптасу тиімділігін басқару.

Қатысушыларды ынталандыру және технологиялық тізбекті ұйымдастыру.

Технологиялық тізбекті диспетчирлеу.

Технологиялық тізбектегі кәсіпорын қатысушыларының қызметін бақылау.

Корпорацияда басқару шешімдерін қабылдау.

Оперативті басқару жүйесін құру.

Тақырып 8. Қазақстан Республикасындағы корпоративті басқаруды даму
ерекшелігі.
Семинар сабағының сұрақтары:
1. Қазіргі экономикадағы Қазақстандық корпорациялар.
2. Корпоративті басқарудың құрылу сатысы.
3. Фискалды реформа және ҚР корпоративті басқару болашағы.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Қазіргі экономикадағы Қазақстандық корпорациялар.
2. Корпоративті басқарудың құрылу сатысы.
3. Фискалды реформа және ҚР корпоративті басқару болашағы.

Тақырып 9. Кәсіпорында корпоративті мәдениетті құрудың әдістемелік
–теориялық негізі.
Семинар сабағының сұрақтары:
1. Корпоративті мәдениеттің жалпы түсінігі және мәні.
2. Корпоративті мәдениеттің элементтері.
3. Корпоративті мәдениеттің құру бойынша әлемдік тәжірибе.
4. Корпоративті мәдениеттің құру технологиясы.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары:
1. Корпоративті мәдениеттің жалпы түсінігі және мәні.
2. Корпоративті мәдениеттің элементтері.
3. Корпоративті мәдениеттің құру бойынша әлемдік тәжірибе.
4. Корпоративті мәдениеттің құру технологиясы.

4 МАГИСТРАНТТАРДЫҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ

4.1 Дамыған нарық каптиалында акционерлік қоғамды басқарудың үш үлгісі
4.2 Корпорацияның ішкі құрылымын талдау.
4.3 Банкроттың ықтималдылығын талдау.
4.4 Корпорации. Депозитарлық қызмет көрсетуін ұйымдастыру.
4.5 Қаржы және өндіріс қорларының халықаралық қозғалысы.
4.6 Технологиялық тізбенің қалыптасуын тиімді басқару.
4.7 Қазіргі экономикадағы Қазақстандық корпорациялар
4.8 ҚР корпоративті басқарудың фискалды реформасы және болашағы.

-----------------------

Вбәсеке қабілетті өнім шығару

Тиімділікті көтеру

Үздіксіз қызмет ету

Технологиялық тізбек мақсаты

ТЦ түрлері

өндірістік үрдістің Диверсификациясы

Корпорация мақсаты

Корпораця Стратегиясы

Пәндер