Файл қосу
Педагогикалық психологияның мәселелері
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ | |СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ | |4 деңгейлі СМЖ құжаты |ПОӘК |ПОӘК 042-18.1.30/02-2014 | |Студенттерге арналған |05.09.2013 жылғы | | |«Жасөспірімдердің тәртіп|№1 басылым | | |бұзушылықтағы санасының | | | |өзгешеліктері» пәннің | | | |жұмыс оқу бағдарламасы | | | 6М010300 «ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯ» МАМАНДЫҒЫНДА ОҚИТЫН МАГИСТРАНТТАРҒА АРНАЛҒАН «ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ ТӘРТІП БҰЗУШЫЛЫҚТАҒЫ САНАСЫНЫҢ ӨЗГЕШЕЛІКТЕРІ» ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ СЕМЕЙ 2014 АЛҒЫ СӨЗ 1 ЖАСАЛЫНДЫ Құрастырған: педагогикалық психология кафедрасының доценті, псх.ғ.к. 30.08.2014 ж. ___________ Джумажанова Г.К. 2 ҚАРАЛДЫ 2.1. Педагогикалық психология кафедра меңгерушісі, псх.ғ.к.: _____________Г.К. Джумажанова Хаттама №1 «03» 09 2014 ж. 2.2. Педагогика факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінің бюросында талқыланды: Хаттама №1 «05» 09 2014 ж. Оқу-әдістемелік кеңесінің төрайымы ____________ Т.Ш. Ахметова 3 БЕКІТІЛДІ 3.1. Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында мақұлданды және баспаға ұсынылды Хаттама №1 «18» 09 2014 ж. ОӘК төрайымы, оқу-әдістемелік жұмысының проректоры ______________Г.К. Искакова 4 АЛҒАШ ЕНГІЗІЛГЕН МАЗМҰНЫ | |Қолдану аймағы |1 | | |Нормативті сілтемелер |2 | | |Пәннің оқу жұмыс бағдарламасы |2 | | |Магистранттарды оқытуға арналған оқу бағдарламасы (Syllabus) |4 | | |Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесі |6 | | |Оқу-әдістемелік қамтамасыздық картасы |11 | | |Семинар (тәжірибелік) сабақтардың жоспары |22 | | |Пәнді оқытудың әдістемелік ұсыныстары |33 | | |МӨЖО өткізудің әдістемелік нұсқаулықтары |44 | | |МӨЖ өткізудің әдістемелік нұсқаулықтары |55 | | |Зертханалы/студиялық жұмыстардың әдістемелік нұсқаулықтары |66 | | |Бақылау жұмыстарын орындаудың әдістемелік нұсқаулықтары |77 | | |Глоссарий |88 | | |Дәрістік кешен |99 | | |Әдебиеттер тізімі |100 | | |Магистранттардың оқу туралы жетістіктерін бағалау және бақылау |101 | | |материалдары | | ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ | | 1. ҚОЛДАНУ АЙМАҒЫ «Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктері» пәнінің оқу-әдістемелік кешені 6М010300 «Педагогика және психология» мамандығында оқитын магистранттарға арналған. Аталмыш оқу-әдістемелік кешен кредиттік технология бойынша оқытылатын үрдісті іске асыруда қолданылады және аталмыш пән бойынша оқытушылар мен магистранттарға міндетті болып есептеледі. 2. НОРМАТИВТІ СІЛТЕМЕЛЕР Осы Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктері пәнінің оқу-әдістемелік кешені берілген пән бойынша оқу үрдісін ұйымдастырудың тәртібін төмендегі нормативтік құжаттар негізінде жүзеге асырады: - 6М010300 «Педагогика және психология» мамандығының 6.08.067-2010, ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2011жылғы «_08_» _тамыз__ №349__ бұйрығымен бекітілген, ҚР МЖМБС мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті білім стандарты; - 6М010300 «Педагогика және психология» » мамандығының типтік оқу жоспары; - СТУ 042-РГКП-СГУ-5-2012 Пәндердің оқу-әдістемелік кешендерін әзірлеуге және ресімдеуге қойылатын жалпы талаптар университет стандарты; - ДП 042-1.07-2012 «Пәннің оқу-әдістемелік кешенінің мазмұны мен құрылымы» құжаттық іс-жоспары. 3. ПӘННІҢ ОҚУ ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ 3.1. Пәннің қысқаша сипаттамасы Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктері оқып үйрену нәтижесінде болашақ мамандар мен болашақ ұстаздар еліміздің әлеуметтік – экономикалық даму жағын терең түсінуге мүмкіндік береді. Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктері пәні – тұлға мен қоғам, топтар мен ұжымдағы адамның орны, ұстаздар мен шәкірттер арасындағы қарым – қатынас, өзара қарым – қатынасы, педагогикалық тұрғыдан талдап қарастырады. 2. Пәннің мазмұны Тақырып №1. Сана туралы жалпы түсінік Педагогикалық психология пәні, мақсаты, мазмұны 1. Педагогикалық психологияның мәселелері 2. Педагогикалық психологияның ғылымдар жүйесіндегі орны. Оның басқа ғылым салаларымен байланысы Тақырып №2 Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының теориялық негізі Педагогикалық психологияның зерттеу обьектісі, зерттеу пәні және құрылымы 1. Педагогикалық психология әдістеріне түсінік 2. Психологиялық – педагогикалық зерттеулердің негізгі кезеңдері Тақырып №3 Жасөспірімдердің психикасының дамуының өзіндік сипаты 1. Оқыту процесіндегі адамның психикалық дамуының әлеуметтік – методологиялық негізі. Психикалық дамуда оқыту мен тәрбиенің алатын орны. 2. Іс – әрекет пен оқытудың өзара байланысы. Іс – әрекет пен сананың өзара байланысы. 3. Тұлғаның дамуын басқарудағы тәрбие және оқыту. Тақырып №4 Психологиядағы жасөспірімдердің тәртіп бұзушылығының қазіргі мәселелері 1. Әлеуметтік тәжірибені игерудің жас кезеңдік ерекшеліктері 2. Отандық психологтардың жас кезеңдерге бөлу сипаттамасы. 3. Жас ерекшелік кезеңдерге бөлуді оқу іс – әрекеті барысында қарастыру. Тақырып №5 Қылмысқа барған жасөспірімдердің делинквентті мінез-құлық психологиясының ерекшелігі 1.Ғылым, білім түсініктері.Білім көп аспектілі феномен ретінде. 2.Қазіргі кездегі оқытудың негізгі бағыттары. Тақырып №6 Жасөспірімдердің психологиялық дамуындағы өзгешеліктері 1.Оқыту: жалпы сипаттама. Оқыту мазмұнымпен бағдарламасы. 2. Оқытудың функционалды құрылымы. 3. Оқу іс- әрекетінің түрлері Тақырып №7 Жасөспірімдердің тәрбиесі мен дамуындағы мінез- құлық ауытқушылықтар және оларды жою және алдын алу жолдары 1.Оқыту және дамытудың арақатынасы 2.Психикалық дамудың қозғаушы күштері 3.Ақыл-ой дамуы 4.Мотивацияның, өзіндік бақылаудың қалыптасуы Тақырып №8 Отбасындағы жасөспірімдерді тәрбиелеудің психологиялық негіздері 1.Меңгеру туралы түсінік, сипаттасы 2.Меңгеруді құрылымдық ұйымдастыру 3.Меңгеру этаптары, кезеңдері 4.Меңгеру процесіндегі дағды. Дағдыны қалыптастыру заңдылықтары. Тақырып №9. Қазіргі кезеңдегі мінез-құлқында ауытқуы бар жасөспірімдер тұлғасының өзіндік сана-сезімдерінің ерекшеліктері 1.Қарым – қатынастың жалпы сипаттамасы 2.Қарым – қатынас функциялары 3.Педагогикалық қарым – қатынас анықтамасы Тақырып №10 Жасөспірімдердің өткір аффективті реакциялары және саналарының өзгеру ерекшеліктері 1.Педагогикалық қарым – қатынастың ерекшелігі 2.Педагогикалық қарым – қатынас бірліктері 3.Педагогикалық қарым – қатынас стилі туралы жалпы түсінік Тақырып №11 Жасөспірімдердің қарым-қатынастағы қиындықтың жалпы сипаттамасы 1.Қиындықтар анықтамасы 2.Қиындықтар саласының жалпы сипаттамасы 3.Қиындықтардың жас ерекшеліктер саласы Тақырып №12 Агрессивті және агрессивті тәртіп: психологиядағы теория негізі, түрлері 1.Педагогикалық іс- әрекет қиындықтар саласы ретінде 2.Педагогикалық қиындықтардың психологиялық негізі 3.Педагогикалық қиындықтардың педагогқа әсері. Тақырып №13 Жасөспірімдердің мінез-құлқының өзгеруі 1.Педагогикалық іс- әрекет, формалары. 2.Педагогикалық іс-әрекет сипаттамалары 3.Педагогикалық іс-әрекет мотивациясы Тақырып № 14 Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктері 1.Педагог- кәсіби қызметінің саласында 2.Педагогикалық қабілеттердің жалпы құрамы 3.Жалпы педагогикалық қабілеттілік құрылымы Тақырып № 15 Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктерінің негізгі аспектілері 1.Педагогикалық ұжымды басқару әдістері және стильдері 2.Педагогикалық ұжымның жұмысын ұйымдастыру 3.Педагогикалық ұжымның іс – әрекетін жетілдіру жолдары 3.3. Оқу пәнінің мақсаты Магистранттарда жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктерінің табиғаты, механизмі, заңдылықтары туралы тұтас түсінік қалыптастыру. Сана туралы теориялық білімдерді зерттеп, психологтың қызметінде сана қасиеттерін экспериментальды әдістемелердің көмегімен дамытудың негіздерін қарастыру. 3.4. Оқу пәнінің міндеттері 1. Сана туралы психологиялық және психофизиологиялық зерттеулердің теориялық бағыттарымен танысу; 2. Курсты оқыту барысында жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктері деңгейлерін анықтайтын және дамытатын әдістемелерді іріктеп жүйелейге бағдарлау; 3. Курс бойынша білімдер жүйесін тәжірибеде қолдану дағдыларын дамыту. 5. Күнтізбелік –тақырыптық жоспары | |Тақырыптың аты |дәріс |тәж |зерт |Обж |СӨЖ | | | | | | |СӨЖ | | |1 тарау Кіріспе | | |Сана туралы жалпы түсінік |1 |1 | |1,5 |4,5 | |1 | | | | | | | | |Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының |1 |1 | |1,5 |4,5 | | |теориялық негізі | | | | | | | |Жасөспірімдердің психикасының |1 |1 | |1,5 |4,5 | | |дамуының өзіндік сипаты | | | | | | |2 тарау Оқыту психологиясы | | |2 |Психологиядағы жасөспірімдердің тәртіп|1 |1 | |1,5 |4,5 | | |бұзушылығының қазіргі мәселелері | | | | | | | |Қылмысқа барған жасөспірімдердің |1 |1 | |1,5 |4,5 | | |делинквентті мінез-құлық | | | | | | | |психологиясының ерекшелігі | | | | | | | |Жасөспірімдердің психологиялық |1 |1 | |1,5 |4,5 | | |дамуындағы өзгешеліктері | | | | | | | |Жасөспірімдердің тәрбиесі мен |1 |1 | | |4,5 | | |дамуындағы мінез- құлық | | | | | | | |ауытқушылықтар және оларды жою және | | | | | | | |алдын алу жолдары | | | | | | |3 тарау Қарым-қатынас психологиясы | |3 |Отбасындағы жасөспірімдерді |1 |1 | |1,5 |4,5 | | |тәрбиелеудің психологиялық негіздері | | | | | | | |Қазіргі кезеңдегі мінез-құлқында |1 |1 | |1,5 |4,5 | | |ауытқуы бар жасөспірімдер тұлғасының | | | | | | | |өзіндік сана-сезімдерінің | | | | | | | |ерекшеліктері | | | | | | | |Жасөспірімдердің өткір аффективті |1 |1 | |1,5 |4,5 | | |реакциялары және саналарының өзгеру | | | | | | | |ерекшеліктері | | | | | | |4 |Жасөспірімдердің қарым-қатынастағы |1 |1 | |1,5 |4,5 | | |қиындықтың жалпы сипаттамасы | | | | | | | |Агрессивті және агрессивті тәртіп: |1 |1 | |1,5 |4,5 | | |психологиядағы теория негізі, түрлері | | | | | | | |Жасөспірімдердің мінез-құлқының |1 |1 | |1,5 |4,5 | | |өзгеруі | | | | | | | |Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы |1 |1 | |1,5 |4,5 | | |санасының өзгешеліктері | | | | | | | |Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы |1 |1 | |1,5 |4,5 | | |санасының өзгешеліктерінің негізгі | | | | | | | |аспектілері | | | | | | | | Барлығы |30 |15 |- |22,5 |67,5 | 3.6. СӨЖ тапсырмалары |№ |Тапсырмалар |СӨЖ тапсырмалары |Әдебиет|Бақылау |Тапсыру |Максима| | |тақырыбы | | |нысаны |мерзімі |лды | | | | | | |(апта) |балл | |1 |Сана туралы жалпы|Сана туралы жалпы |9, 10 |Жазбаша |2 |100 | | |түсінік |түсінік | |есеп беру. | | | |2 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |9, 10 |реферат |3 |100 | | |тұлғалық дамуының|тұлғалық дамуының |11 | | | | | |теориялық негізі |теориялық негізі | | | | | |3 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |3 |Аннотация |4-5 |100 | | |психикасының |психикасының |5 |жазу, | | | | |дамуының өзіндік |дамуының өзіндік |6 |талдау | | | | |сипаты |сипаты |10 | | | | | | | |11 | | | | |4 |Психологиядағы |Психологиядағы |3 |Конспект |6 |100 | | |жасөспірімдердің |жасөспірімдердің |5 | | | | | |тәртіп |тәртіп бұзушылығының|6 | | | | | |бұзушылығының |қазіргі мәселелері |10 | | | | | |қазіргі | |11 | | | | | |мәселелері | | | | | | |5 |Қылмысқа барған |Қылмысқа барған |3, 4 |Конспект |7-8 |100 | | |жасөспірімдердің |жасөспірімдердің |6 | | | | | |делинквентті |делинквентті |11 | | | | | |мінез-құлық |мінез-құлық | | | | | | |психологиясының |психологиясының | | | | | | |ерекшелігі |ерекшелігі | | | | | |6 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |3, 4 |глоссарий |9 |100 | | |психологиялық |психологиялық |6 | | | | | |дамуындағы |дамуындағы |7 | | | | | |өзгешеліктері |өзгешеліктері |10 | | | | |7 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |1 |баяндама |10-11 |100 | | |тәрбиесі мен |тәрбиесі мен |3 | | | | | |дамуындағы мінез-|дамуындағы мінез- |4 | | | | | |құлық |құлық |8 | | | | | |ауытқушылықтар |ауытқушылықтар және |10, 11 | | | | | |және оларды жою |оларды жою және | | | | | | |және алдын алу |алдын алу жолдары | | | | | | |жолдары | | | | | | |8 |Отбасындағы |Отбасындағы |1 |Жазбаша |12 |100 | | |жасөспірімдерді |жасөспірімдерді |3 |жұмыс | | | | |тәрбиелеудің |тәрбиелеудің |4 | | | | | |психологиялық |психологиялық |8 | | | | | |негіздері |негіздері |10 | | | | |9 |Қазіргі кезеңдегі|Қазіргі кезеңдегі |1 |Жағдаят |13-14 |100 | | |мінез-құлқында |мінез-құлқында |3 |құрастыру. | | | | |ауытқуы бар |ауытқуы бар |4 | | | | | |жасөспірімдер |жасөспірімдер |8 | | | | | |тұлғасының |тұлғасының өзіндік |10, 11 | | | | | |өзіндік |сана-сезімдерінің | | | | | | |сана-сезімдерінің|ерекшеліктері | | | | | | |ерекшеліктері | | | | | | |10 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |1 |Ассоциограм|15 |100 | | |өткір аффективті |өткір аффективті |3 |ма құру | | | | |реакциялары және |реакциялары және |4 | | | | | |саналарының |саналарының өзгеру |8 | | | | | |өзгеру |ерекшеліктері |10 | | | | | |ерекшеліктері | | | | | | 3.7. Консультация уақыты |№ |Апта күні |Өткізі уақыты |Аудитория | |1. |Бейсенбі |14.00 – 15.00 |310 | |2. |Жұма |14.00-15.00 |310 | 3.8. Оқытушының талаптары Айыппұл баллдары - тиісті аттестация немесе модуль бойынша МӨЖ толық мөлшерде тапсырмағаны үшін 1-50 балл. Сабақты себепсіз босатқан жағдайда ағымдағы бақылаудан 2 балл алынды. Мадақтау баллдары - тиісті аттестация немесе модуль бойынша МӨЖ толық мөлшерде тапсырғаны үшін 1-10 балл. Ұйымдастыру тәртіптері: кешігіп келулер қажет етілмейді, үш және одан көп сабақтарға қатыспаған жағдайда студент аттестацияланбайды; жоғары баллға талапкерленуші студент сабаққа 1 рет дәлелді себептермен қатыспауына рұқсат беріледі. 3.9. Рубеждік бақылаудың уақыттары Рубеждік бақылау–бір пән бойынша үлкен бөлімді (модулді) нәтижесін қорытындылау (тексеру) |№ |Апталар |1 |2 |3 |4 |5 | |п/п| | | | | | | |1 |Сана туралы жалпы |Сана туралы жалпы |1 |Реферат |2 |100 | | |түсінік |түсінік |2 | | | | | | | |9 | | | | | | | |10 | | | | | | | |11 | | | | |2 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |9 |Баяндама |2 |100 | | |тұлғалық дамуының |тұлғалық дамуының |10 | | | | | |теориялық негізі |теориялық негізі |11 | | | | |3 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |3 |Ауызша пікір |3 |100 | | |психикасының |психикасының |5 |алысу | | | | |дамуының өзіндік |дамуының өзіндік |6 | | | | | |сипаты |сипаты |10 | | | | | | | |11 | | | | |4 |Психологиядағы |Психологиядағы |3 |Конспект |4 |100 | | |жасөспірімдердің |жасөспірімдердің |5 | | | | | |тәртіп |тәртіп |6 | | | | | |бұзушылығының |бұзушылығының |10 | | | | | |қазіргі мәселелері|қазіргі мәселелері |11 | | | | | | | | | | | | |5 |Қылмысқа барған |Қылмысқа барған |3 |Конспект |5 |100 | | |жасөспірімдердің |жасөспірімдердің |4 | | | | | |делинквентті |делинквентті |10 | | | | | |мінез-құлық |мінез-құлық | | | | | | |психологиясының |психологиясының | | | | | | |ерекшелігі |ерекшелігі | | | | | |6 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |3 |Конспект |6 |100 | | |психологиялық |психологиялық |4 | | | | | |дамуындағы |дамуындағы |6 | | | | | |өзгешеліктері |өзгешеліктері |7 | | | | | | | |10 | | | | |7 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |9, 10 |Шығарма |7 |100 | | |тәрбиесі мен |тәрбиесі мен |11 | | | | | |дамуындағы мінез- |дамуындағы мінез- | | | | | | |құлық |құлық | | | | | | |ауытқушылықтар |ауытқушылықтар және| | | | | | |және оларды жою |оларды жою және | | | | | | |және алдын алу |алдын алу жолдары | | | | | | |жолдары | | | | | | |8 |Отбасындағы |Отбасындағы |3 |Конспект |8 |100 | | |жасөспірімдерді |жасөспірімдерді |5 | | | | | |тәрбиелеудің |тәрбиелеудің |6 | | | | | |психологиялық |психологиялық |10 | | | | | |негіздері |негіздері |11 | | | | |9 |Қазіргі кезеңдегі |Қазіргі кезеңдегі |9, 10 |Реферат |9 |100 | | |мінез-құлқында |мінез-құлқында |11 | | | | | |ауытқуы бар |ауытқуы бар | | | | | | |жасөспірімдер |жасөспірімдер | | | | | | |тұлғасының өзіндік|тұлғасының өзіндік | | | | | | |сана-сезімдерінің |сана-сезімдерінің | | | | | | |ерекшеліктері |ерекшеліктері | | | | | |10 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |3 |Конспект |10 |100 | | |өткір аффективті |өткір аффективті |5 | | | | | |реакциялары және |реакциялары және |6 | | | | | |саналарының өзгеру|саналарының өзгеру |10 | | | | | |ерекшеліктері |ерекшеліктері |11 | | | | |11 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |4 |Реферат |11 |100 | | |қарым-қатынастағы |қарым-қатынастағы |7 | | | | | |қиындықтың жалпы |қиындықтың жалпы |8 | | | | | |сипаттамасы |сипаттамасы |10 | | | | |12 |Агрессивті және |Агрессивті және |9, 10 |Ауызша пікір |12 |100 | | |агрессивті тәртіп:|агрессивті тәртіп: |11 |алысу | | | | |психологиядағы |психологиядағы | | | | | | |теория негізі, |теория негізі, | | | | | | |түрлері |түрлері | | | | | |13 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |3 |Мінездің бір |13 |100 | | |тәртіп |тәртіп |5 |типологиясы | | | | |бұзушылықтағы |бұзушылықтағы |6 |бойынша | | | | |санасының |санасының |10 |конспект | | | | |өзгешеліктері |өзгешеліктері |11 |әзірлеу | | | | |. | | | | | | |14 |Жасөспірімдердің |Мұғалімнің кәсіби |9, 10 |Ауызша пікір |14 |100 | | |тәртіп |және жек тұлғалық |11 |алысу | | | | |бұзушылықтағы |дамуы туралы | | | | | | |санасының |мағлұмат беру | | | | | | |өзгешеліктерінің | | | | | | | |негізгі | | | | | | | |аспектілері | | | | | | |15 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |3 |Топпен жұмыс |15 |100 | | |мінез-құлқының |мінез-құлқының |5 | | | | | |өзгеруі |өзгеруі |6 | | | | | | | |10 | | | | | | | |11 | | | | 4.7. СӨЖ бойынша тапсырманы орындау және өткізу кестесі. |№ |Тапсырмалар |СӨЖ тапсырмалары |Әдебиет|Бақылау |Тапсыру |Максима| | |тақырыбы | | |нысаны |мерзімі |лды | | | | | | |(апта) |балл | |1 |Сана туралы жалпы|Сана туралы жалпы |9, 10 |Жазбаша |2 |100 | | |түсінік |түсінік | |есеп беру. | | | |2 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |9, 10 |реферат |3 |100 | | |тұлғалық дамуының|тұлғалық дамуының |11 | | | | | |теориялық негізі |теориялық негізі | | | | | |3 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |3 |Аннотация |4-5 |100 | | |психикасының |психикасының |5 |жазу, | | | | |дамуының өзіндік |дамуының өзіндік |6 |талдау | | | | |сипаты |сипаты |10 | | | | | | | |11 | | | | |4 |Психологиядағы |Психологиядағы |3 |Конспект |6 |100 | | |жасөспірімдердің |жасөспірімдердің |5 | | | | | |тәртіп |тәртіп бұзушылығының|6 | | | | | |бұзушылығының |қазіргі мәселелері |10 | | | | | |қазіргі | |11 | | | | | |мәселелері | | | | | | |5 |Қылмысқа барған |Қылмысқа барған |3, 4 |Конспект |7-8 |100 | | |жасөспірімдердің |жасөспірімдердің |6 | | | | | |делинквентті |делинквентті |11 | | | | | |мінез-құлық |мінез-құлық | | | | | | |психологиясының |психологиясының | | | | | | |ерекшелігі |ерекшелігі | | | | | |6 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |3, 4 |глоссарий |9 |100 | | |психологиялық |психологиялық |6 | | | | | |дамуындағы |дамуындағы |7 | | | | | |өзгешеліктері |өзгешеліктері |10 | | | | |7 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |1 |баяндама |10-11 |100 | | |тәрбиесі мен |тәрбиесі мен |3 | | | | | |дамуындағы мінез-|дамуындағы мінез- |4 | | | | | |құлық |құлық |8 | | | | | |ауытқушылықтар |ауытқушылықтар және |10, 11 | | | | | |және оларды жою |оларды жою және | | | | | | |және алдын алу |алдын алу жолдары | | | | | | |жолдары | | | | | | |8 |Отбасындағы |Отбасындағы |1 |Жазбаша |12 |100 | | |жасөспірімдерді |жасөспірімдерді |3 |жұмыс | | | | |тәрбиелеудің |тәрбиелеудің |4 | | | | | |психологиялық |психологиялық |8 | | | | | |негіздері |негіздері |10 | | | | |9 |Қазіргі кезеңдегі|Қазіргі кезеңдегі |1 |Жағдаят |13-14 |100 | | |мінез-құлқында |мінез-құлқында |3 |құрастыру. | | | | |ауытқуы бар |ауытқуы бар |4 | | | | | |жасөспірімдер |жасөспірімдер |8 | | | | | |тұлғасының |тұлғасының өзіндік |10, 11 | | | | | |өзіндік |сана-сезімдерінің | | | | | | |сана-сезімдерінің|ерекшеліктері | | | | | | |ерекшеліктері | | | | | | |10 |Жасөспірімдердің |Жасөспірімдердің |1 |Ассоциограм|15 |100 | | |өткір аффективті |өткір аффективті |3 |ма құру | | | | |реакциялары және |реакциялары және |4 | | | | | |саналарының |саналарының өзгеру |8 | | | | | |өзгеру |ерекшеліктері |10 | | | | | |ерекшеліктері | | | | | | 4.9. Бағалау туралы ақпарат Бағалау критериялы 4.9.1.Рейтингтік бақылау Рейтингтік бақылау үшін максималдық балл – 60 балл. Рейтингтік бақылау ай сайын ағымды айдың 25 дейін жүргізіледі. Рейтингтік баға қосады: | |1 |2 |1 |3 |4 |2 | | |рейтингтің|рейтингтің|рубеждік |рейтингтің|рейтингтің|рубеждік | |Қорсеткіштер |бағалау |бағалау |бақылауды|бағалау |бағалау |бақылауды| | |критерийле|критерийле|өткізу |критерийле|критерийле|өткізу | | |рі |рі |мерзімдер|рі |рі |мерзімдер| | | | |і | | |і | |1. Ағымды |1-100 |1-100 | |1-100 |1-100 | | |бақылау үшін | | | | | | | |баға | | | | | | | | | | |8 апта | | |14 апта | |2. Шекаралық |1-100 |1-100 | |1-100 |1-100 | | |бақылау үшін | | | | | | | |баға | | | | | | | |3. Өзіндік |1-100 |1-100 | |1-100 |1-100 | | |жұмысты | | | | | | | |орындағаны үшін| | | | | | | |баға | | | | | | | |Барлығы: |1-100 |1-100 | |1-100 |1-100 | | 4.9.2.Қорытынды бақылау Қорытынды баға қосады: Рейтингтік бақылау – 60%; Емтихан – 40% ҚБ = (Р1+Р2+Р3+Р4) х 0,60 + Э х 0,40 , мұндағы 4 Қорытынды баға келесі формула бойынша есептеледі: Р1 – бірінші рейтингті бағалауының сандық эквиваленті; Р2 – екінші рейтингті бағалауының сандық эквиваленті; Р3 – үшінші рейтингті бағалауының сандық эквиваленті; Р4 – төртінші рейтингті бағалауының сандық эквиваленті; Е – емтиханда алған бағаның сандық эквиваленті. 4.9.3.Жұмыс түрлерін бағалау тәртібі: Максималды балл – 100%. Пән бойынша емтихандық баға рубеждік бақылау бойынша үлгерімділік көрсеткіштерінің максималды сомасы ортаарифметикалық мәні ретінде анықталады – 60 балл және аралық аттестациясының (емтихан) – 40 балл ретінде анықталады және 100 баллды құрайды. Сонымен қатар қорытынды бағаны түзету үшін оқушының білімін рубеждік бақылауда және қорытынды емтиханда пайызбен 0 ден 100% дейін бағалау керек. 4.9.4.Магистранттардың білімін бағалау шкаласы |Әріптік жүйе |Баллдардың сандық|Пайыздық құрамы |Дәстүрлі жүйе бойынша | |бойынша баға |эквиваленті | |баға | |А |4,0 |95-100 |Өте жақсы | |А- |3,67 |90-94 | | |В+ |3,33 |85-89 |Жақсы | |В |3,0 |80-84 | | |В- |2,67 |75-79 | | |С+ |2,33 |70-74 |Қанағаттанарлық | |С |2,0 |65-69 | | |С- |1,67 |60-64 | | |D+ |1,33 |55-59 | | |D |1,0 |50-54 | | |F |0 |0-49 |Қанағатсыз | 4.10 Академиялық мінез-құлықпен этика саясаты Магистранттардың мен этикасы корпоративті мәдениет Кодексіне, Этикалық кодекске және ҚИУ -нің ішкі талап-тәртіптеріне сай болу керек. Магистранттарға қойылатын талаптар: 1. дәріс және зертханалық сабақтарға қалмай қатысуы міндетті, сабақты себепсіз қалдыруға болмайды, ауырған жағдайда ауырғанына байланысты анықтама әкелуі керек; 2. сабаққа кешікпей келуі керек, кешіккен жағдайда сабаққа кіргізілмейді; 3. өз ісіне жауапкершілікпен қарауы керек; 4. магистранттар лабораториялық немесе МӨЖ тапсырмаларын уақытында орындамаған, үлгермеген жағдайда, артынан сол тапсырмаларды орындап, оқытушыға өткізуі керек. Осы айтылғандар орындалмағанда магистранттың қорытынды бағасына немесе оқуды жалғастыруына әсер етеді. 5. ПӘН ТАПСЫРМАCЫН ОРЫНДАУ ЖӘНЕ ТАПСЫРУ КЕСТЕСІ |№ |Тапсырмалар тақырыбы |Ұсынылатын |Орындау |Бақылау нысаны |Өткізу | | | |әдебиеттер |мерзімі | |мерзімі | | | | |(сағат) | | | |1 |Сана туралы жалпы |1 |5 | | | | |түсінік |2 | | | | | | |9 | | | | | | |10 | | | | | | |11 | | |2 | | | |9 | |Реферат | | | | |10 | | | | | | |11 | | | | |2 |Жасөспірімдердің | | | | | | |тұлғалық дамуының | | | | | | |теориялық негізі | | | | | |3 |Жасөспірімдердің |3 |5 |Ауызша пікір |3 | | |психикасының дамуының |5 | |алысу | | | |өзіндік сипаты |6 | | | | | | |10 | | | | | | |11 | | | | |4 |Психологиядағы |3 |5 |Конспект |4 | | |жасөспірімдердің тәртіп|5 | | | | | |бұзушылығының қазіргі |6 | | | | | |мәселелері |10 | | | | | | |11 | | | | |5 |Қылмысқа барған |3 |5 |Конспект |5 | | |жасөспірімдердің |4 | | | | | |делинквентті |10 | | | | | |мінез-құлық | | | | | | |психологиясының | | | | | | |ерекшелігі | | | | | |6 |Жасөспірімдердің |3 |5 |Конспект |6 | | |психологиялық |4 | | | | | |дамуындағы |6 | | | | | |өзгешеліктері |7 | | | | | | |10 | | | | |7 |Жасөспірімдердің |9, 10 |5 |Шығарма |7 | | |тәрбиесі мен дамуындағы|11 | | | | | |мінез- құлық | | | | | | |ауытқушылықтар және | | | | | | |оларды жою және алдын | | | | | | |алу жолдары | | | | | |8 |Отбасындағы |3 |5 |Конспект |8 | | |жасөспірімдерді |5 | | | | | |тәрбиелеудің |6 | | | | | |психологиялық |10 | | | | | |негіздері |11 | | | | |9 |Педагогикалық |9, 10 |5 |Реферат |9 | | |психология мақсаты, |11 | | | | | |міндеттері, мазмұны | | | | | |10 |Қазіргі кезеңдегі |3 |5 |Конспект |10 | | |мінез-құлқында ауытқуы |5 | | | | | |бар жасөспірімдер |6 | | | | | |тұлғасының өзіндік |1 | | | | | |сана-сезімдерінің |11 | | | | | |ерекшеліктері | | | | | |11 |Жасөспірімдердің өткір |4 |5 |Реферат |11 | | |аффективті реакциялары |7 | | | | | |және саналарының өзгеру|8 | | | | | |ерекшеліктері |10 | | | | |12 |Агрессивті және |9, 10 |5 |Ауызша пікір |12 | | |агрессивті тәртіп: |11 | |алысу | | | |психологиядағы теория | | | | | | |негізі, түрлері | | | | | |13 |Жасөспірімдердің |3 |5 |Мінездің бір |13 | | |мінез-құлқының өзгеруі |5 | |типологиясы | | | | |6 | |бойынша | | | | |10 | |конспект | | | | |11 | |әзірлеу | | |14 |Жасөспірімдердің тәртіп|9, 10 |5 | | | | |бұзушылықтағы санасының|11 | |Ауызша пікір | | | |өзгешеліктері | | |алысу |14-15 | | | | | |Топпен жұмыс | | |15 |Жасөспірімдердің тәртіп|3 | | | | | |бұзушылықтағы санасының|5 | | | | | |өзгешеліктерінің |6 | | | | | |негізгі аспектілері |10 | | | | | | |11 | | | | 6. ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚАМТАМАСЫЗДЫҚ КАРТАСЫ |Оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу|Қамтамасыз етілу туралы мәлімет | |түрлері | | |Негізгі әдебиет |1 Бартол, Курт . Психология криминального| | |поведения. 7-е междунар.изд. Еврознак: | | |Олма-Пресс,2004.-352с. | | |2 Селецкий А.И. Тарарухин С.А. | | |Несовершеннолетние с откланяющимся | | |поведением. Киев, 1981.-238с | | |3 Ратинов А.Р. , Ефремова Г.Х. Правовая | | |психология и преступное поведение: Теория| | |и методол. исслед. Красноярск 1988.-253с.| | |4 Немов Р.С. Психология.Книга 2. - М., | | |2000. | | |5 Образцов В.А. Криминалистическая | | |психология: Методы, рекомедации. Москва, | | |Юнити-дана, Закон и право. 2002.-447с. | | |6 Мұқанов М. Педагогикалық психология | | |очерктері. - Алматы,1962 | | | | | | | | | | |Қосымша әдебиет |1.Леонтьев А.А. Психология общения. | | |Изд.Тарту. 1976 | | |2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они| | |такие? заметки о правонарушениях | | |подростков. Карелия, 1989.-92с. | | |3. Копыстынский Е.А. Этот опасный | | |возраст. Москва, знание. 1982.-93с. | | |4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған | | |жасөспірімдер арасында құқық бұзушының | | |алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. | | |5 Ломов Б.Ф. Общение и социальная | | |регуляция поведения индивида. - М., 1976.| |Пән бойынша электронды оқулықтар|+ | |және лекция курстары | | |МӨЖ бойынша әдістемелік |+ | |нұсқаулар | | |Пәнді оқыту бойынша әдістемелік |+ | |нұсқаулар | | |Видео и аудио материалдар |- | |Тестік сұрақтар кешені |+ | |Тапсырмалар жинағы/ Практикум |+ | |Презентациялар |+ | |Кейстер/Кәсіби ойын/ Ситуациялық|+ | |жағдайлар | | |11.Оқу сабағын мультимедиялы |- | |және бағдарламалық қамту (пәннің| | |мазмұнына байланысты) | | 7.СЕМИНАР (ТӘЖІРИБЕЛІК) САБАҚТАРДЫҢ ЖОСПАРЫ 7.1 Тәжірибелік сабақтың мақсаты және міндеттері Тәжірибелік сабақтар – студенттердің өзінің жұмыс імтеу қабілетін дамытуға және білімдерін қалыптастыруға бағытталған оқытудың бір нысаны. Пән бойынша тәжірибелік сабақтар семинар түрінде өткізіледі, бұл олардың әдебиетпен жұмыс істеу қабілетін және қоғам алдында сөйлеу қабілетін дамытады. Тәжірибелік сабақтар жоспар бойынша өткізіледі және студенттерді тыңдау арқылы, ситуациялық тапсырмаларды, тест тапсырмаларын шешу арқылы олардың теориялық білімдерін бекітуге мүмкіндік береді. 7.2 Күнтізбелік – тақырыптық жоспар: |Апта |Тақырыптың аты |Тәжірибелік | | | |сабақтың | | | |сағаты | |1 |Сана туралы жалпы түсінік |1 | |2 |Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының теориялық |1 | | |негізі | | |3 |Жасөспірімдердің психикасының дамуының өзіндік |1 | | |сипаты | | |4 |Психологиядағы жасөспірімдердің тәртіп |1 | | |бұзушылығының қазіргі мәселелері | | |5 |Қылмысқа барған жасөспірімдердің делинквентті |1 | | |мінез-құлық психологиясының ерекшелігі | | |6 |Жасөспірімдердің психологиялық дамуындағы |1 | | |өзгешеліктері | | |7 |Жасөспірімдердің тәрбиесі мен дамуындағы мінез- |1 | | |құлық | | | |ауытқушылықтар және оларды жою және алдын алу | | | |жолдары | | |8 |Отбасындағы жасөспірімдерді тәрбиелеудің |1 | | |психологиялық негіздері | | |9 |Қазіргі кезеңдегі мінез-құлқында ауытқуы бар |1 | | |жасөспірімдер тұлғасының өзіндік сана-сезімдерінің| | | |ерекшеліктері | | |10 |Жасөспірімдердің өткір аффективті реакциялары және|1 | | |саналарының өзгеру ерекшеліктері | | |11 |Жасөспірімдердің қарым-қатынастағы қиындықтың |1 | | |жалпы сипаттамасы | | |12 |Агрессивті және агрессивті тәртіп: психологиядағы |1 | | |теория негізі, түрлері | | |13 |Жасөспірімдердің мінез-құлқының өзгеруі |1 | |14 |Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының |1 | | |өзгешеліктері | | |15 |Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының |1 | | |өзгешеліктерінің негізгі аспектілері | | | | Барлығы |15 | № 1-тақырып Сана туралы жалпы түсінік Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1. Педагогикалық психологияның пәнін анықтаудағы әр түрлі пікірлер 2. Педагогиканың, психологиясымен, педагогикалық психологиясының жас ерекшелігі психологиясымен байланысы 3. Педагогикалық психология № 2-тақырып. Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының теориялық негізі Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. Экспресс сұрау (5 мин). 5. Баға қою (1 мин). 6. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1. Педагогикалық психологияның зерттеу пәні, обьектісі, құрылымы. 2. Педагогикалық психологияны зерттеу әдістерінің негізгі ақпарат көздері 3. Әдістерді жүйелеу Әдістемелік нұсқау: Педагогикалық психологияның зерттеу пәні,обьектісі, құрылымы, зерттеу әдістерін анықтау қажет. № 3-тақырып. Жасөспірімдердің психикасының дамуының өзіндік сипаты Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1. Оқыту процесіндегі адамның психикалық дамуының әлеуметтік – методологиялық негізі. Психикалық дамуда оқыту мен тәрбиенің алатын орны. 2. Іс – әрекет пен оқытудың өзара байланысы. Іс – әрекет пен сананың өзара байланысы. 3. Тұлғаның дамуын басқарудағы тәрбие және оқыту. Әдістемелік нұсқау:Психикалық дамуда оқыту мен тәрбиенің алатын орнын анықтау, іс – әрекет пен оқытудың өзара байланысын айқындау қажет. № 4-тақырып Психологиядағы жасөспірімдердің тәртіп бұзушылығының қазіргі мәселелері Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1. Мектеп оқушысы – оқу іс –әрекетінің субьектісі ретінде 2. Жеткіншек және жоғары сынып оқушысы оқу іс – әрекеті субьектісі ретінде 3. Студент – оқу іс –әрекетінің субьектісі ретінде Әдістемелік нұсқау: Мектеп оқушысы, жеткіншек, студенттің оқу іс әрекеттерінің дара айырмашылығын анықтау. № 5-тақырып. Қылмысқа барған жасөспірімдердің делинквентті мінез-құлық психологиясының ерекшелігі Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1.Ғылым, білім түсініктері.Білім көп аспектілі феномен ретінде. 2.Қазіргі кездегі оқытудың негізгі бағыттары. Әдістемелік нұсқау: Қ.Р. Білім беру заңын негізге ала отырып осы тақырыпты толық ашу қажет. № 6-тақырып. Жасөспірімдердің психологиялық дамуындағы өзгешеліктері Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1. Оқыту, үйрену, үйрету ұғымдарына жалпы түсінік 2. Оқыту және психологиялық даму проблемалары 3. Оқу іс – әрекеті, оған қойылатын талаптар. Әдістемелік нұсқау: Практикалық сабаққа даярлану барысында оқыту, үйрену, үйрету ұғымдарына толық мәлімет беру керек. Оқыту және психологиялық даму проблемаларын анықтау қажет. № 7-тақырып. . Жасөспірімдердің тәрбиесі мен дамуындағы мінез- құлық ауытқушылықтар және оларды жою және алдын алу жолдары Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1. Оқыту мен дамытудың арақатынасы 2. Ақыл –ой дамуы 3. Тұлғаның дамуы Әдістемелік нұсқау: Тақырыпты қарастыру барысында оқыту мен дамытудың арақатынасын анықтап, тұлғаның ақыл ойының дамуына әсер ететін факторына тоқталу қажет. № 8-тақырып. Отбасындағы жасөспірімдерді тәрбиелеудің психологиялық негіздері Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1. Меңгеру теориясының проблемалары 2. Білім, іскерлік, дағды ұғымдарының өзара байланысы 3. Меңгерудің негізгі формалары Әдістемелік нұсқау: Білім, іскерлік, дағды ұғымдарының өзара байланысын анықтап, меңгеру теориясының мәселесін, өзара қатынас жасаудың негізгі сұрақтарына толық тоқталу керек. № 9-тақырып. Қазіргі кезеңдегі мінез-құлқында ауытқуы бар жасөспірімдер тұлғасының өзіндік сана-сезімдерінің ерекшеліктері Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1. Педагогикалық қарым-қатынас анықтамасы 2. Педагогикалық қарым – қатынастың ерекшелігі Әдістемелік нұсқау: Педагогикалық қарым-қатынас жайлы түсініктеме бере отырып, оның ерекшеліктерін анықтау керек. № 10-тақырып. Жасөспірімдердің өткір аффективті реакциялары және саналарының өзгеру ерекшеліктері Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1. Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым – қатынас стилдері 2. Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым – қатынастың психологиялық – педагогикалық негіздері Әдістемелік нұсқау: Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым – қатынастың психологиялық – педагогикалық негіздері жайлы толық мазмүнын ашу керек. № 11-тақырып. Жасөспірімдердің қарым-қатынастағы қиындықтың жалпы сипаттамасы Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1.Қарым –қатынастағы қиындықтың пайда болу себептері 2.Қиындықтарды шешу жолдары Әдістемелік нұсқау: Тақырыпты қарастыру барысында қарым –қатынастағы қиындықтың пайда болу себептерін анықтау және қиындықты жеңіп шығудың жолдарын ұсыну қажет № 12-тақырып. Агрессивті және агрессивті тәртіп: психологиядағы теория негізі, түрлері Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1. Педагогикалық өзара әрекеттесуде болатын қиындықтардың себептері 2.Педагогикалық жағдаят құрастыру және оны шешу жолдарын іздестіру Әдістемелік нұсқау: Тақырыпты қарастыру барысында педагогикалық өзара әрекеттесуде болатын қиындықтардың шешуде әр түрлі әдістемелердің үлгісін ұсынып, мазмұнын ашу қажет. № 13-тақырып. Жасөспірімдердің мінез-құлқының өзгеруі Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1.Педагогикалық іс- әрекет, формалары. 2.Педагогикалық іс-әрекетті жетілдіру жолдары Әдістемелік нұсқау: Тақырыпты қарастыру барысында педагогикалық іс-әрекетті жетілдіру жолдары мен формаларын тірек сызба түрінде көрсетулеріңіз шарт. Тақырып 14. Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктері Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1.Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі 2.Мұғалімнің профессиограммасы Әдістемелік нұсқау: Тақырыпты қарастыру барысында мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі мен мұғалімнің профессиограммасын құрастыруда ассоциограмма түрінде ұсынып,мазмұнын ашып көрсету қажет. Тақырып 15. Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктерінің негізгі аспектілері Сабақ барысы 1. Ұйымдастыру сәті (2 мин). 2. Тақырыпты және сабақ мақсатын хабарлау (1мин). 3. Өткен тақырыпты ауызша түрде қайталау (40 мин). 4. Студенттер белгілі бір тақырыпқа жеке-жеке жауап береді, соңында сабақ тақырыбына арналған 3 бақылау сұрақтарына жауап беру. 5. Экспресс сұрау (5 мин). 6. Баға қою (1 мин). 7. Келесі сабаққа арналған үй жұмысы (1 мин). Әдебиеттер: 1.Леонтьев А.А. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 2.Золотухина Е.В. Чухраев Б.М. Почему они такие? заметки о правонарушениях подростков. Карелия, 1989.-92с. 3. Копыстынский Е.А. Этот опасный возраст. Москва, знание. 1982.-93с. 4 Абдрасулов Е. «Кәмелетке толмаған жасөспірімдер арасында құқық бұзушының алдын-алу».// Заң. 2005.- №6. 21-23 бет. Бақылау сұрақтары: 1 Педагогикалық ұжымның іс – әрекетін жетілдіру жолдары 2.Педагогикалық ұжымның жұмысын ұйымдастыру және басқару әдістері Әдістемелік нұсқау: Тақырыпты қарастыру барысында педагогикалық ұжымның жұмысын ұйымдастыру және басқару әдістерін анықтауда әдістемелердің үлгілерін ұсынып, сұранысқа жауап қайтарудың жолдарын анықтау керек. 8.ПӘНДІ ОҚЫТУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАРЫ 8.2. Орындалатын жұмыстың қысқаша сипаттамасы |Жұмыс түрі |Жұмысты орындауға арналған дайындықтың мазмұны | |Тәжірибелік сабақтарға |Жаңа тақырыпты меңгеру. | |қатысу | | | |Тақырыптық презентация құрастыру, эссе жазу. | | |Глоссарий. Түсіндірме бағдарламамен жұмыс. | | |Тақырыптың толық ашылуы. Сұрақтарға толық жауап | | |беру. | | |Талдау жұмыстарына дайындық. | | |Мәтінмен жұмысқа дайындық. | | |Теориялық сұрақтар бойынша дайындық. | | |Мазмұндау жұмысына дайындық. | | |Ақпаратты қорғау тапсырмаларымен жұмыс жасау. | |Межелік бақылау |Межелік бақылау жұмысы сұрақтарын құрастыру. | |тапсырмаларын тапсыру |Білім сынағы (коллоквиум) сұрақтарын әзірлеу. | | |Өткен тақырыптарға шолу жасау. | |Емтихан |Қорытынды бақылау жұмысы сұрақтарын әзірлеу. | | |Семестрде өткен барлық тақырыптарға шолу. | 8.3 Оқу-әдістемелік кешен материалдарын қолдану бойынша ұсыныстар Кешен «Педагогика және психология» мамандығы бойынша оқыту жоспарына және мемлекеттік білім беру стандартына сай пәннің оқыту бағдарламасынан тұрады. Оқу-әдістемелік материалдарды меңгертудің кезеңдік сипаттамасы: ОӘК-де тәжірибелік сабақ бойынша оқу-әдістемелік материалдар пәннің бағдарламасына және курсты оқыту кезеңіне сай курстың әр бөлімі бойынша жекелей берілген; Тәжірибелік сабақтарға дайындық бойынша оқу-әдістемелік материалдары, қарастырылатын тақырыптардың жоспарлары, өздік жұмысқа арналған тапсырмалар, деңгейлік тапсырмалар, ақпаратты қорғаудың талдау жұмыстарына арналған тапсырмалар, шығармашылық тапсырмалар, мазмұндауға арналған мәтіндер, пікірталасқа арналған сұрақтар, жағдаяттық сұрақтар, тақырып бойынша қысқаша теориялық және оқу-әдістемелік материалдар, өзіндік тексеруге бағытталған жаттығу жұмыстары қамтылады. Жаттығу, талдау, мәтіндермен жұмысты орындау студенттерге теориялық материалды терең меңгеруге, алынған білімдерін тәжірибеде іске асыруға, пән шеңберіндегі дағдылар мен білімдерін арттыруға көмектеседі. Сонымен қатар, кешенде «Педагогика және психология» пәнінің барлық бөлімдері бойынша материалды меңгеру деңгейін тексеруге негізделген тест тапсырмалары ұсынылған. Өз білім деңгейін тексеруге арналған тапсырманы орындамас бұрын магистранттардың әр тақырып бойынша әдебиеттерді оқығаны абзал. Оқу, оқу- әдістемелік, ғылыми әдібиеттердің жалпы тізімі кешеннің жеке бөлімінде ұсынылды. Сонымен қатар, тәжірибелік сабақта әр тақырыпқа қатысты әдебиеттер тізімі көрсетілген. Пәнді меңгеру үдерісінде төменде ұсынылған (негізгі және қосымша) әдебиеттерді қарастыру керек. 8.4. Әдебиеттермен жұмыс жасауға арналған ұсыныстар Пәнді оқытуда төменде берілген әдебиеттерге баса назар аудару қажет: 1 Бартол, Курт . Психология криминального поведения. 7-е междунар.изд. Еврознак: Олма-Пресс,2004.-352с. 2 Селецкий А.И. Тарарухин С.А. Несовершеннолетние с откланяющимся поведением. Киев, 1981.-238с 3 Ратинов А.Р. , Ефремова Г.Х. Правовая психология и преступное поведение: Теория и методол. исслед. Красноярск 1988.-253с. 4 Немов Р.С. Психология.Книга 2. - М., 2000. 5 Образцов В.А. Криминалистическая психология: Методы, рекомедации. Москва, Юнити-дана, Закон и право. 2002.-447с. 6 Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері. - Алматы,1962 Пәнді меңгеру үдерісінде үнемі түсіндірме сөздіктерді пайдалану қажет. Әр тақырыпқа дайындық барысында МӨЖО және МӨЖ орындауға арналған әдістемелік нұсқауларды пайдалану септігін тигізеді. Бұл аталған әдістемелік нұсқауларда толыққанды жоспарлар және барлық жұмыс түрлері, олардың орындалуының үлгілері ұсынылады. Глоссарий және курсты оқу барысындағы терминдерді қамтитын оқу-әдістемелік кешеннің электронды нұсқасын қолдануға кеңес береміз. 8.5. Тест тапсырмалары және өздік жұмыстың барлық түрлерін орындау бойынша ұсыныстар Жаңа тақырыпты бекіту мақсатында әр тақырыпты өткеннен кейін тест тапсырмалары беріледі. Аталған тест, блиц-тест тапсырмаларын орындау жаңа тақырыпты қаншалықты деңгейде меңгергендігін тексеруге негізделеді. Әр тест тапсырмасы академияда бекітілген 100 ұпайлық деңгей рейтингтік- ұпай жүйесі арқылы бағаланады. Егер Сіз кемінде 50%-ға жауап берсеңіз, тақырыпты меңгерді деп есептелінеді. 8.6. Емтиханға дайындық жасау бойынша кеңестер Емтиханға дайындық жүргізу барысында төменде көрсетілгендерге назар аудару қажет: 1. Жауап тек біреу ғана болуы мүмкін; 2. Тестті оқып мазмұнын түсіну. 3. Сұрақты мұқият оқып мағынасын түсініп дұрыс жауап беру. 4. Берілген сұрақты мұқият оқу, тақырыпқа қатысты ойларын жинақтау; Емтиханды қабылдау тәжірибесі анықтағандай, емтиханды өткізудегі қиындықтардың басым көпшілігі мына келесідей тақырыптарға қамтиды: |Әлеуметтік психология пәні және ғылыми білімдер жүйесінде дамуы | |Әлеуметтік психологияның тарихи қалыптасуы. | |Әлеуметтік психологияның методологиялық негіздері | |Қарым-қатынастың әлеуметтік субъектілердегі өзара әрекеті | |Психологиялық әсерлердің классификациясы | |Жеке қатынас және әлеуметтік қатынас | Жоғарыда аталған бөлімдерге жауап берудегі қиындықтарды шешу үшін тәжірибелік сабақтарда, МӨЖО, МӨЖ сабақтарында талдау жұмыстарын жасау, тақырыптарды меңгертудің жаңа әдіс-тәсілдерін қарастыру. 8.7. Мамандандырылған дәрісхана, кабинет және зертханалар тізімі Тақырыпқа қатысты презентацияларды, бейнежазбаларды көрсету мақсатында мультимедиялық, компьютерлік сыныптарды пайдалану. 9.МӨЖО ӨТКІЗУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛЫҚТАРЫ 1. МӨЖОмақсаты және міндеттері МӨЖО-тәжірибелік сағаттарда алған тәжірибелік және теориялық білімдерді жиыстырып, үлкен пәндік курстың жиынтығын беретін көрсеткіш болып табылады. Бұл тәжірибелік сабақтарда оқытушының жетегімен жүретін әдіс. Мұнда студент білмеген жұмыстарын оқытушыдан сұрай алады, және екеу ара келісе отырып жүргізетін жұмыс түрі. МӨЖО -ның түрлеріне презентациялар, бақылау жұмыстары, глоссарийлер, эссе және т. б. жатқызуға болады. Оларға дайындалу барысында студенттер алдын ала қажетті әдебиет жинастырып, керекті үзінділер жасайды, өздерінің білдіретін көзқарастарын ойластырады, сөйлеу жоспарын даярлайды – осының барлығы студеттердің өзінше жұмыс істеу қабілетін дамытады. Мұндай дайындықтар ойлау қабілеттерінің дамуын, талдау жасау қасиеттерін жетілдіреді. Оқытушы басшылығымен жасалатын магистранттың өздік жұмысын орындау кезінде магистрант тәжірибелік сабақ материалдарымен, оқулықтармен, қосымша ғылыми әдебиеттермен танысу керек. Материал әзірлеуде оқытушы мен басқа магистранттардың мысалдары қайталанбауы керек, яғни магистранттардың мөж тапсымлары бір-бірінен ерекшеленіп тұруы тиіс. МӨЖО-де кез келген жаттығу түрін алсаңыз да, магистранттардың ойы мазмұнды, жалпыға түсінікті болуы керек. Мұнда өздік жұмысы тақырыбына сәйкес тақырып өзектілігі, маңыздылығы айтылуы керек. Тақырыпқа байланысты жоспар, негізгі ой түйін, қорытынды, пайдаланған дерек көздері болуы тиіс. Яғни МӨЖО тапсымалары былай бағаланады: 1. Тақырыптың өзектілігін толық ашу 2. Сұрақтарға жауап беру 3. Талдаудың толық үлгісі 4. Жұмыстардың толық әрі тиянақты жасалуы. 9.2. Аудиторлық сабақтар үшін тапсырмалар №1-2. Тақырып. Сана туралы жалпы түсінік Бақылау нысаны – Реферат Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Сана туралы жалпы түсінік беру №3-Тақырып. Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының теориялық негізі Бақылау нысаны – ауызша пікір алмасу Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының теориялық негізімен таныстыру №4-Тақырып. Жасөспірімдердің психикасының дамуының өзіндік сипаты Бақылау нысаны – конспект Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Жасөспірімдердің психикасының дамуының өзіндік сипатын анықтау №5-Тақырып. Психологиядағы жасөспірімдердің тәртіп бұзушылығының қазіргі мәселелері Бақылау нысаны – конспект Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Психологиядағы жасөспірімдердің тәртіп бұзушылығының қазіргі мәселелері жайлы мағлұмат беру №6-Тақырып. Қылмысқа барған жасөспірімдердің делинквентті мінез-құлық психологиясының ерекшелігі Бақылау нысаны – конспект Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Қылмысқа барған жасөспірімдердің делинквентті мінез-құлық психологиясының ерекшелігімен таныстыру №7-Тақырып. Жасөспірімдердің психологиялық дамуындағы өзгешеліктері Бақылау нысаны –эссе Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Жасөспірімдердің психологиялық дамуындағы өзгешеліктері туралы мәлімет беру №8-Тақырып. Жасөспірімдердің тәрбиесі мен дамуындағы мінез- құлық ауытқушылықтар және оларды жою және алдын алу жолдары Бақылау нысаны –конспект Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Жасөспірімдердің тәрбиесі мен дамуындағы мінез- құлық ауытқушылықтар және оларды жою және алдын алу жолдарын анықтау №9-Тақырып. Қазіргі кезеңдегі мінез-құлқында ауытқуы бар жасөспірімдер тұлғасының өзіндік сана-сезімдерінің ерекшеліктері Бақылау нысаны –реферат Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Қазіргі кезеңдегі мінез-құлқында ауытқуы бар жасөспірімдер тұлғасының өзіндік сана-сезімдерінің ерекшеліктерін анықтау №10-Тақырып. Жасөспірімдердің өткір аффективті реакциялары және саналарының өзгеру ерекшеліктері Бақылау нысаны –конспект Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Жасөспірімдердің өткір аффективті реакциялары және саналарының өзгеру ерекшеліктерін анықтау №11-Тақырып. Жасөспірімдердің қарым-қатынастағы қиындықтың жалпы сипаттамасы Бақылау нысаны –реферат Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Жасөспірімдердің қарым-қатынастағы қиындықтың жалпы сипатамасымен таныстыру №12-Тақырып Агрессивті және агрессивті тәртіп: психологиядағы теория негізі, түрлері Бақылау нысаны –жағдаят құрастыру Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Агрессивті және агрессивті тәртіп: психологиядағы теория негізі, түрлері туралы мәлімет беру №13-Тақырып Жасөспірімдердің мінез-құлқының өзгеруі Бақылау нысаны – Мінездің бір типологиясы бойынша конспект әзірлеу Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Жасөспірімдердің мінез-құлқының өзгеруін анықтау №14-15.Тақырып. Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктері Бақылау нысаны – ауызша пікір алысу Тапсырманы орындау және шешу тәртібі: Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктерін таныстыру 10.МӨЖ ӨТКІЗУДІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛЫҚТАРЫ 10.1 МӨЖ мақсаты және міндеттері МӨЖ тапсырмалары оқытушының қатысуынсыз аудиториядан тыс орындалады. МӨЖ-тың негізгі міндеті семинарлық сабақтар мен дәрістерге дайындалу. Семинарлық сабақтарда тақырыптың негізгі мәселелері қарастырылады. Семинарлық сабақтын жоспары, негізгі және қосымша әдебиет тізімі, семинарлық сабақ тақырыптарына қатысты әдістемелік кеңестер қалай жүзеге асыру керек деген сұрақтарға жауап береді. Семинарлық сабақ тақырыптарына қатысты әдістемелік кеңестерді мұқият талдап, семинарлық сабақтың тақырыптық жоспарының сұрақтарына дербес түрде жауаптар дайындар. Әрбір сұрақты қысқаша дайындау барысында, негізгі ережелер мен символдарды МӨЖ дәптеріне жазыңдар. Дайындалып болғанан кейін өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтардын көмегімен өз білімдерінді тексеріндер. Сондықтан МӨЖ – да тақырыптың мазмұның толық ашатын қосымша сұрақтар, мәселе, тапсырмалар қарастырылады. 10.2 «Өзіндік жұмыс» бөлімі 10.2.1 Өзіндік жұмыстың формалары Формалар: – оқытушы берген дәріс конспектілерін талдау; – семинарлық сабаққа негізгі оқулық бойынша дәріс конспектісін дайындау; – белгілі тақырып бойынша реферат дайындау; – магистірлік рефераттарды, баяндамаларды өзара рецензиялау; – курс терминдері бойынша сөздіктер мен сөзжұмбақтар құру; – күрделі есептерді шығару; – статистика мәліметтерін талдау; – кәсіпорын іс - әрекетін модельдеу; – топтық жобаға қатысу; – таңдалған тақырып бойынша презентация жасау; – глоссарий жасау; – тақырып бойынша шолу жасау; Олардын кейбіреулерінің мазмұны: Тақырып бойынша шолу жасау – басым мен Интернеттің ақпараттық ресурстарынан қосымша материалдарды тарту арқылы ұсынылатын тақырып бойынша 1- 2 беттік қысқаша шолу жасау. Глоссарий –мүмкін болса шет тіліне аударып,қазақ және орыс тіліндегі термендер мен түсініктердің қысқаша түсіндірмесі, ол берілген тақырып бойынша орындалады. Глоссарий қүру макроэкономиканың түсініктік аппараттық білімнің қалыптасуына және оны пайдалануға қатысты дағдыларды өңдеуге ықпал етеді. Реферат – МӨЖ – дің неғұрлым кең таралған формасы бола отырып, әдебиетті міндетті түрде крсете отырып, белгілі тақырыпқа жасалған баяндаманы білдіреді. Рефератты оппенирлеу неғұрлым қызықты да шығармашылық жұмыс болып табылады. Осы жұмыс нәтежесінде пікір – талас жүргізу, оған талдау жасау ептіліктері өңделеді. Коллоквиум – білімді нақты оқытылатын пәннің түрлі тақырыптары бойынша дайындық деңгейін айқындауға мүмкіндік береді. Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар – тәртіп бойынша, спецификалық құрылымға ие, сондықтан жауаптар жинақталған материалды талдау негізінде ғана беріле алады. Эссе – бұл сын, публицистика сияқты түрлі жанрларда өзекті әлеуметтік- экономикалық мәселерге қатысты өз ойларын баяндау. Дәріс конспектілерін талдау, өткен материалды өңдеу бағдарламалық материалды игерге, теориялық білімдерді бекітуге ықпал етеді. Есептер мен сандық тапсырмаларды шығару. Оларды орындаудың мақсаты – пратикалық мәселелерді шешуде теориялық білімді пайдалану дағдылары мен ептіліктеріне ие болу. Мақсаттар ағашын құру – ол үшін тыңдаушыларға мәселені таңдап, мақсаттарды деңгейлер бойынша белгілеу, барлық деңгейдегі тапсырмаларды анықтау, кәсіпорынның ұйымдық құрылымдарының орнын анықтап, жұмыс сапасын өлшеуіштер мен тапсырма формасын таңдау ұсынылады. Презентация – тыңдаушы өзінің презентациясы үшін кез-келген тақырыпты таңдап, презентацияда қарастырылатын кез-келген аспектіні түсінуін не түсінбеуін білдіре алады; презентация тақырыптың қаншалықты ашылу және қоршағандардан қаншалықты қызығушылық тудыру, тыңдаушының қарастырып отырған мәселесін қаншалықты кәсіби қарастыру критериі бойынша бағаланады. Білім беруге арналған нақты жағдайлар (кейстер) – тыңдаушыларға жауап беру талап етілетін көптеген қарапайым және күрделі жағдайлар беріледі; неғұрлым дайындалған тыңдаушылар өз кейсін жаза алады. Іскерлік ойындар болашақ кәсіби іс-әрекет үшін қажетті дағды, ептіліктерді өңдеуге көмектеседі; кей ойындар бойынша үйде дайындалу немесе кітапханада аяқтау қажет. Топтық жоба – топта 3-5 адамнан құрылып, әрбіреуі өз жобасын өңдеуі керек. Жеке жоба – неғұрлым дайын тыңдаушылар өз қалауы бойынша орындайды; жұмыс тақырыптың әмбебаптылығымен, зерттеушілік сипатымен ерекшеленуі керек, жоба нәтижелері ғылыми конференцияда қарастырылуы мүмкін. МӨЖ-ді тиімді ұйымдастыру үшін арналған тыңдаушыға ұсыныстар. Өткен материалды әрі қарай өңдеу. Өтілген дәріс материалын әрі қарай өңдеу өзіндік жұмыстың неғұлым маңызды түрі болып табылады. Материал неғұрлым терең де толығырақ өңделсе, соғұрлым өзге де өзіндік жұмыстарды орындауда жеңіл болады. Алғашқы сабақтан бастап, өтілген дәріс материалымен жүйелі де үнемі жұмыс жасау кейінгі дәрістер материалдарын түсіну мен семинарлық және лабораториялық сабақтар материалдарын меңгерудің қажетті шарты болып табылады. Материалды әрі қарай өңдеуге кірісе отырып, мыналар қажет болады: – жұмыс орнын анықтау; – егер үйде жұмыс жасауға арналған жағдайлар болмаса, университет немесе қалалық кітапхананың оқырмандар залының қызметіне жүгіну; – дәріс конспектісі болу; – курс бағдарламасы болу; – ұсынылатын әдебиет болу (оқулық, есептер). Жұмыс жасау әдісі: – дәріс материалын жаңа оймен өңдеген жөн (оны кейінге қалдыруға болмайды, себебі дәріс мазмұны ұмытылып қалуы мүмкін); – конспектімен жұмыс жасай отырып, әдебиетке сілтеме жасап, қажетті толықтырулар мен түзетулер енгізген тиімді; – тақырыппен жұмыс жасау материалды толық түсініп, есте сақтағанға дейін жалғаса беруі қажет; – тақырыппен жұмыс оқулықтарда кеотірілген мысалдар мен есептерді талқылаумен аяқталады; – егер тақырыппен жұмыс жасағаннан кейін түсініксіз сұрақтар қалса, онда оны оқытушыдан кезекті дәрісте сұрау. Коллоквиумдарға дайындалу. Кейбір пәндер бойынша курс тарауының теориялық бөлімін игеру дәрежесін бағалау үшін коллоквиум өткізіледі. Осыдан шығатыны: – коллоквиумда қарастырылатын сұрақтар бойынша теориялық материал тағы бір рет қайталануы керек. – Бақылау жұмыстарына дайындалу. Бақылау жұмыстарын өткізудің мақсаты: – магистранттардың ағымдық үлгерімін тексеру; – топ магистранттарының дайындығын айқындау; – үлгірімділігі төмен тыңдаушылармен жұмыс жасау әдістемесін ұйымдастыру. – Тыңдаушылар бақылау жұмысына дайындала отырып: – бақылау жұмысының тақырыбын білу қажет; – теориялық материал, негізгі формулаларды, есепті шығару әдістерін қайталау керек; – оқулықтағы мысалдар мен есептерді және семинар сабақтарында қарастырылған есептерді қайта қарастыру. Егер магистрант алғашқы дәрістен бастап өткен материалмен жүйелі жұмыс жасаса, онда бақылау жұмысына дайындалу еш қиындық туғызбайды. Жобаларды орындау. Жобалар мен жұмыстарды орындау барысында кафедраларда тапсырмалармен бірге берілетін әдістемелік нұсқамаларды басшылыққа алу қажет. Тапсырманы орындау тәртібі: – өзіндік жұмыстар графигімен бекітілген мерзімнен кешіктірмей тапсырмаларды орындауға кірісу; – егер тапсырманы орындау барысында қиындықтар туындаса, онда курстың сәйкес тақырыбына қайтып оралып, оны толықтырып, тапсырманы орындауға қайта кірісу; – егер осыдан кейін қиындықтар туындаса, онда оқытушыға консультацияға келу; – алынған шешімді талдау; – тапсырманы қорғауға дайындала отырып, теорияның сәйкес ережесін тексеру керек; – тапсырманы орындау барысында қолданылған әдісті түсінгенге көз жеткізу; – тапсырма графикпен (орын) бекітілген мерзімнен кешіктірмей қорғалуы керек, себебі ол академиялық берешек болып есептеледі. Өзіндік жұмысқа берілген уақыт шектелген, сондықтан өзіндік жұмысты тиімді жоспарлауға, өзіндік жұмыс дағдыларын меңгеруге ұмтылуға, саналы демалуға үйрену қажет. Сондықтан әрбір оқытушы мен кафедраның өзіндік жұмыс әдістемесін тыңдаушыларға үйретуге қатысты жауапкершілігі артады. №1-2. Тақырып. Сана туралы жалпы түсінік Бақылау нысаны – Реферат СӨЖ сұрақтары: Сана туралы жалпы түсінік беру №3-Тақырып. Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының теориялық негізі Бақылау нысаны – ауызша пікір алмасу СӨЖ сұрақтары: Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының теориялық негізімен таныстыру №4-Тақырып. Жасөспірімдердің психикасының дамуының өзіндік сипаты Бақылау нысаны – конспект СӨЖ сұрақтары: Жасөспірімдердің психикасының дамуының өзіндік сипатын анықтау №5-Тақырып. Психологиядағы жасөспірімдердің тәртіп бұзушылығының қазіргі мәселелері Бақылау нысаны – конспект СӨЖ сұрақтары: Психологиядағы жасөспірімдердің тәртіп бұзушылығының қазіргі мәселелері жайлы мағлұмат беру №6-Тақырып. Қылмысқа барған жасөспірімдердің делинквентті мінез-құлық психологиясының ерекшелігі Бақылау нысаны – конспект СӨЖ сұрақтары: Қылмысқа барған жасөспірімдердің делинквентті мінез-құлық психологиясының ерекшелігімен таныстыру №7-Тақырып. Жасөспірімдердің психологиялық дамуындағы өзгешеліктері Бақылау нысаны –эссе СӨЖ сұрақтары: Жасөспірімдердің психологиялық дамуындағы өзгешеліктері туралы мәлімет беру №8-Тақырып. Жасөспірімдердің тәрбиесі мен дамуындағы мінез- құлық ауытқушылықтар және оларды жою және алдын алу жолдары Бақылау нысаны –конспект СӨЖ сұрақтары: Жасөспірімдердің тәрбиесі мен дамуындағы мінез- құлық ауытқушылықтар және оларды жою және алдын алу жолдарын анықтау №9-Тақырып. Қазіргі кезеңдегі мінез-құлқында ауытқуы бар жасөспірімдер тұлғасының өзіндік сана-сезімдерінің ерекшеліктері Бақылау нысаны –реферат СӨЖ сұрақтары: Қазіргі кезеңдегі мінез-құлқында ауытқуы бар жасөспірімдер тұлғасының өзіндік сана-сезімдерінің ерекшеліктерін анықтау №10-Тақырып. Жасөспірімдердің өткір аффективті реакциялары және саналарының өзгеру ерекшеліктері Бақылау нысаны –конспект СӨЖ сұрақтары: Жасөспірімдердің өткір аффективті реакциялары және саналарының өзгеру ерекшеліктерін анықтау №11-Тақырып. Жасөспірімдердің қарым-қатынастағы қиындықтың жалпы сипаттамасы Бақылау нысаны –реферат СӨЖ сұрақтары: Жасөспірімдердің қарым-қатынастағы қиындықтың жалпы сипатамасымен таныстыру №12-Тақырып Агрессивті және агрессивті тәртіп: психологиядағы теория негізі, түрлері Бақылау нысаны –жағдаят құрастыру СӨЖ сұрақтары: Агрессивті және агрессивті тәртіп: психологиядағы теория негізі, түрлері туралы мәлімет беру №13-Тақырып Жасөспірімдердің мінез-құлқының өзгеруі Бақылау нысаны – Мінездің бір типологиясы бойынша конспект әзірлеу СӨЖ сұрақтары: Жасөспірімдердің мінез-құлқының өзгеруін анықтау №14-15.Тақырып. Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктері Бақылау нысаны – ауызша пікір алысу СӨЖ сұрақтары: Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктерін таныстыру 12.БАҚЫЛАУ ЖҰМЫСТАРЫН ОРЫНДАУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛЫҚТАРЫ 12.1. Күнтізбелік – тақырыптық жоспары |Тақырып атауы |Аудиторлық тапсырмалар |МӨЖО | | |дәріс |тәжірибе | | |Сана туралы жалпы түсінік |1 |1 |4,5 | | | | | | |Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының |1 |1 |4,5 | |теориялық негізі | | | | |Жасөспірімдердің психикасының |1 |1 |4,5 | |дамуының өзіндік сипаты | | | | |Психологиядағы жасөспірімдердің тәртіп|1 |1 |4,5 | |бұзушылығының қазіргі мәселелері | | | | |Қылмысқа барған жасөспірімдердің |1 |1 |4,5 | |делинквентті мінез-құлық | | | | |психологиясының ерекшелігі | | | | |Жасөспірімдердің психологиялық |1 |1 |4,5 | |дамуындағы өзгешеліктері | | | | |Жасөспірімдердің тәрбиесі мен |1 |1 |4,5 | |дамуындағы мінез- құлық | | | | |ауытқушылықтар және оларды жою және | | | | |алдын алу жолдары | | | | |Отбасындағы жасөспірімдерді |1 |1 |4,5 | |тәрбиелеудің психологиялық негіздері | | | | |Қазіргі кезеңдегі мінез-құлқында |1 |1 |4,5 | |ауытқуы бар жасөспірімдер тұлғасының | | | | |өзіндік сана-сезімдерінің | | | | |ерекшеліктері | | | | |Жасөспірімдердің өткір аффективті |1 |1 |4,5 | |реакциялары және саналарының өзгеру | | | | |ерекшеліктері | | | | |Жасөспірімдердің қарым-қатынастағы |1 | |4,5 | |қиындықтың жалпы сипаттамасы | | | | |Агрессивті және агрессивті тәртіп: |1 | |4,5 | |психологиядағы теория негізі, түрлері | | | | |Жасөспірімдердің мінез-құлқының | | |4,5 | |өзгеруі | | | | |Барлығы |30 |15 |67,5 | 12.1 Жұмысты рәсімдеуге қойылатын талаптар мен тәртібі Бақылау жұмысын орындамастан бұрын магистрант ұсынылатын әдебиетті зерттеуі қажет. Әдебиетті зерттеуден кейін студент оқу жоспарымен қарастырылған «Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктері» курсы бойынша бақылау жұмысын орындайды. Бақылау жұмысы екі құрама бөліктен тұрады: теоретиялық және тәжірибелік. «Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктері» курсы бойынша бақылау жұмысы графикпен бекітілген мерзімде орындалуы және қорғалуы керек. Бақылау жұмысының қорғанысы бақылау жұмысын өз бетімен орындау барысында жүзеге асырылады. 12.2.1. Жұмысқа қойылатын талаптар Бақылау жұмысын орындау кезінде магистрант келесі талаптарды орындауы қажет: 1. Жұмыстың теориялық бөлігінде сұрақтың тиісті тақырыбы бойынша мақсат, міндеттеріне сәйкес бақылау жұмысының сұрақтарын толық ашу қажет. Жұмысқа қосымша ретінде нөмірленуі тиіс алғашқы құжаттардың нысандары, сызбалар, суреттер тіркелуі мүмкін. 2. Қойылған сұраққа жауап беруі қажет. 3. Сұраққа берілетін жауаптар анық, нақты, дұрыс болуы керек. Осыған байланысты бақылау жұмысы да бағаланады. 4. Жұмыста түзетулер, жөндеулер, тазартулар рұқсат етілмейді, яғни ол жинақы, тиянақты болуы керек. Жұмыс кафедраға сессия басталмас бұрын тапсырылады. Тексеруден кейін толықтыруды талап ететін бақылау жұмысы студентке өзгерістер мен толықтырулар енгізу үшін қайтарылады. Толықтырулар мен түзетулерді нақтылаудан кейін оқытушы студентке бақылау жұмысын қорғауға рұқсат береді. Қиыншылықтардың пайда болуы кезінде студент кафедраға кеңес алуға келіп жолығуына болады. Әрбір студент есептік кітапшасы шифрының соңғы саны мен аты – жөнінің бірінші әрпімен сәйкес таңдап алып, 3 теориялық сұрақ пен 2 тәжірибелік тапсырманы орындау қажет. 5. Бақылау жұмысының соңында қолданылған әдебиеттің тізімін әліппе тәртібімен келтіру қажет. 12.2.3. Жұмысты рәсімдеу тәртібі Жұмыс мәтіннің 24 бетін құрайтын оқу дәптерінде немесе А4 бетте орындалуы керек. Бірінші бетте жұмыстың беттер саны көрсетілген жұмыс жоспары орын алуы қажет.Бақылау жұмысының барлық беттері толық болуы керек. Жұмыстың бірінші беті титулдық бет болып табылады. Барлық беттер беттің жоғарғы оң жағында араб санымен нөмірленуі керек. Бірінші бетте яғни титулдық бетте нөмір қойылмайды. Бақылау жұмысының текстінде бірліктердің (егер олар сандарсыз болса), сөздердің қысқартуларына жол берілмейді. Сызбалар, суреттер, кестелер нөмірленуі қажет. Олар тексттегі сілтемелерден кейін орналасу қажет. Егер жұмыста кестелер орын алса олардың аты болуы қажет. Ол қысқа және анық болуы қажет. 12.3. Теоретикалық және практикалық тапсырмалар 12.3.1. Сұрақтар мен тапсырмаларды таңдау шифры Аты – жөннің бірінші әрпінің шифры 0123456789А.Б.В.1,40,22 15,3010,49, 31 24,919,1,48 3,1828,10, 47 27,12,137,19,6 21,6 46,28,9 30,1554,37, 11 9,248,46,21 18,317,35 43 27,1226,10 ,4 6,4Г,Д, Е.1,41,23 16,111,50, 32 25,1020,2,19 4,1929,11, 48 13,2838,20, 42 22,747,29,8 1,1655,38, 12 10,259,47,22 19,418,31, 44 28,1327,11,3 7,22Ж,З,И.3,42,24 17,212,51, 33 26,1121,3,60 5,2030,12, 49 14,2939,21, 43 23,848,56,7 2,171,59, 13 11,2610,48, 23 20,519,32, 45 29,1429,12,4 8,23К,Л,М.4,43,25 18,313,52, 34 27,1222,4,51 6,2131,13, 59 15,3040,22, 44 24,949,31,6 3,182,40, 14 12,2711,49, 24 21,620,33, 46 30,1529,13,5 9,24Н,О,П.5,44,26 19,414,53, 35 28,1323,5,55 7,2232,14,56 16,141,23, 13 25,1050,32, 17 4,193,41, 12 13,2812,50, 25 22,721,34, 47 1,1630,14,6 25,10Р,С,Т.6,45,27 20,515,54, 36 29,1424,6,57 8,2333,15, 52 17,242,24, 16 26,1151,33,4 5,204,42, 18 14,2913,51, 26 8,2322,35, 48 2,1731,15, 11 26,11Х,У,Ф.7,46,28 21,616,55, 37 30,1525,7,58 9,24 34,16, 23 18,343,25, 17 27,1257,34,3 6,215,43, 13 15,3014,52, 27 24,923,36, 49 3,1832,16, 10 12,27Ч,Ш,Щ.8,47,29 22,717,36,8 1,1626,8,42 10,2535,17, 34 19,444,26,5 28,1352,35,2 22,76,44, 18 16,153,28 10,2524,37,50 4,1939,17,9 28,13Э,Ю,Я.9,48,30 23,818,37,9 2,1727,9,51 11,2636,18, 55 20,545,27, 21 29,1453,36,1 8,237,45, 19 17,216,54,3 26,1125,38,7 5,2034,18,8 29,14 12.3.2 Теориялық сұрақтар: 1. Сана туралы жалпы түсінік 2. Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының теориялық негізі 3. Жасөспірімдердің психикасының дамуының өзіндік сипаты 4. Психологиядағы жасөспірімдердің тәртіп бұзушылығының қазіргі мәселелері 5.Қылмысқа барған жасөспірімдердің делинквентті мінез-құлық психологиясының ерекшелігі 6. Жасөспірімдердің психологиялық дамуындағы өзгешеліктері 7. Жасөспірімдердің тәрбиесі мен дамуындағы мінез- құлық ауытқушылықтар және оларды жою және алдын алу жолдары 8. Отбасындағы жасөспірімдерді тәрбиелеудің психологиялық негіздері 9. Қазіргі кезеңдегі мінез-құлқында ауытқуы бар жасөспірімдер тұлғасының өзіндік сана-сезімдерінің ерекшеліктері 10. Жасөспірімдердің өткір аффективті реакциялары және саналарының өзгеру ерекшеліктері 11. Жасөспірімдердің қарым-қатынастағы қиындықтың жалпы сипаттамасы 12. Агрессивті және агрессивті тәртіп: психологиядағы теория негізі, түрлері. 13. Жасөспірімдердің мінез-құлқының өзгеруі 14. Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктері 15.Қарым – қатынас өзара әрекеттесу формасы ретінде 16. Жасөспірімдердің тәртіп бұзушылықтағы санасының өзгешеліктерінің негізгі аспектілері. 17.Оқыту процесіне әсер ететін психологиялық факторлар. 18. Сабаққа қойылатын талаптар жүйесі. Сабақты талдау түрлері. 19.Білім, іскерлік, дағды ұғымдарының өзара байланысы. 20.Меңгерудің негізгі формалары, компоненттері. Дағдының қалыптасу деңгейі. 21.Құзырлылық, кәсіби құзырлылық туралы ұғым. 22.Білім беру түрлері. Білім беру түрлерінің өзара байланысы. Білім беру өлшемдері. 23.Бала жасын кезеңдерге бөлу. 24.Оқушылардың ақыл – ойы және жеке тұлға дамуы. 25.Оқу іс- әрекетінің субьектісінің психологиялық ерекшеліктері. 26.Тәрбие психологиялық – педагогикалық мәселелері. 27.Кәсіби құзырлылық мазмұны. 28.Тәрбие түрлері, әдісі, құрылымы. 29.Жеке адамның дамуы, жеке тұлғаны зерттеудегі психологияның негізгі концепциялары. 30.Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым – қатынас 31.Педагогикалық өзара әрекеттесуде болатын қиындық сипаты. 32. Педагогикалық ұжым психологиясы 33. Оқыту- танымдық әрекеттің теориялық негіздері. 34. Қарым – қатынастағы қиындықтар, жалпы сипаттамасы. 35. Мұғалімнің педагогикалық іс - әрекетінің психологиясы. 36. Мектеп пен ЖОО-ның психологиялық қызметі 37. Жеке тұлғаны зерттеудегі психологияның негізгі концепциялары. 38. Жеке адамның дамуы, Дағдының қалыптасу деңгейі 39. Білім беру өлшемдері 40. Оқытуды ұйымдастыру қалпы - сабақ 12.3.3 Тәжірибелік тапсырмалар Тапсырма №1 «Педагогикалық психология» ұғымы кімнің және қандай еңбегінің негізінде ғылыми айналымға енді: А) Торндайк Э. « педагогикалық психология» В) Каптерев П.Ф. « педагогикалық психология» С) Ушинский К.Д. « Адам, тәрбие құралы ретінде» Д) Ян-Амос-Коменский «Ұлы дидактика» Е) Лемберг Р. « Дидактикалық очерктер» 2. П.Ф.Каптерев « Педагогикалық психология» атты еңбегін қай жылы жазды: А) 1907ж В) 1896ж С) 1876ж Д) 1866ж Е) 1901ж 3. Л.С.Выготскийдің «Педагогикалық психология» кітабы қай жылы шықты: А) 1923ж В) 1932ж С) 1928ж Д) 1926ж Е) 1920ж 4. Педагогикалық психологияның ғылым ретінде қалыптасуының неше кезеңі бар? А) бір В) екі С) үш Д) төрт Е) бес 5. Педагогикалық психология жеке дара пән ретінде қашан қалыптасты: А) ХІХғ.соңында В) ХІХғ.ортасында С) ХІХғ.екінші жартысы Д) ХХғ.басында Е) ХХғ.екінші жартысында 6. Педагогикалық психологияның қалыптасуының І-ші кезеңі қай ғасырға тән: А) ХҮІІғ ортасынан ХІХғ аяғына дейін В) ХІХғ аяғы мен ХХғ басына дейін С) ХҮғ ортасынан ХҮІІ ғ аяғына дейін Д) ХҮІІІғ аяғынан ХІХғ аяғына дейін Е) ХІХғ ортасы 7. « Педагогиканы психологияландырудың қажеттілігін түйсінуден» туындаған жалпы дидктикалық кезең. А) Педагогикалық психологияның қалыптасуының І-ші кезеңі В) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІ-ші кезеңі С) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІІ-ші кезеңі Д) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІҮ-ші кезеңі Е) Педагогикалық психологияның қалыптасуының Ү-ші кезеңі 8. Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІ-ші кезеңі қай ғасырға тән: А) ХҮІІғ ортасынан ХІХғ аяғына дейін В) ХІХғ аяғы мен ХХғ басына дейін С) ХҮғ ортасынан ХҮІІ ғ аяғына дейін Д) ХҮІІІғ аяғынан ХІХғ аяғына дейін Е) ХІХғ ортасы 9. Педагогикалық психологияның өзбетті сала ретінде дамуы мен осы аймақта алғашқы тәжірибелік жұмыстың пайда болған кезеңі. А) Педагогикалық психологияның қалыптасуының І-ші кезеңі В) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІ-ші кезеңі С) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІІ-ші кезеңі Д) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІҮ-ші кезеңі Е) Педагогикалық психологияның қалыптасуының Ү-ші кезеңі 10. Психологиялық оқыту теориясының теориялық негізінің қалыптасуымен сипатталатын кезең: А) Педагогикалық психологияның қалыптасуының І-ші кезеңі В) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІ-ші кезеңі С) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІІ-ші кезеңі Д) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІҮ-ші кезеңі Е) Педагогикалық психологияның қалыптасуының Ү-ші кезеңі 11. Ресейде педагогикалық психологиядан бірінші съезд қашан өткен: А) 1907ж В) 1906ж С) 1937ж Д) 1960ж Е) 1897ж 12. Педагогикалық психология- бұл: А) Адамның туғанынан қартайғанға дейінгі психикалық дамуының механизмдері мен заңдылықтары В) Оқытудың заңдылықтары С) адамның әлеуметтік тәжірибені меңгеру механизмдері және осы құбылыстың салдарынан тұлғалық және интеллектуальдық даму деңгейіне өзгерістер енгізу Д) Адамның тұлғалық қарым-қатынасы Е) Қабілеттердің дамуы 13. Педагогикалық психология құрылымына келесі бөлімдер кіреді (артығын көрсет) А) Оқу психологиясы В) Оқыту іс-әрекетінің психологиясы С) Даму психологиясы Д) Тәрбие психологиясы Е) Педагогикалық іс-әрекет және ұстаз психологиясы 14. Психологиялық – педагогиалық зерттеулердегі фактілерді тек қана тіркеумен шектелетін таным әдісі А) Бақылау В) Эксперимент С) Қалыптастырушы эксперимент Д) Квазизксперимент Е) Эксперименттік бағалау 15. Зерттеу нәтижесінің жоғарғы дәлелді нақтылығы қай танымдық әдіс арқылы қамтамасыз етіледі: А) бақылау В) әңгіме С) эксперимент Д) социометрия Е) тест . 13.ГЛОССАРИЙ Әлеуметтік (қоғамдық) жүйелерді басқару - шын мәнінде келгенде адамдарды басқару. Сана — бейнеге сүйене қоғаммен қарым-қатынасқа түсе алатын адам қабілеттілігі, адамның заттармен байланыс іс-әрекеті, табиғи және мәдени қатынасы, қашықтағы, жақындағы адамдар өзара қатынасы мен қызметі, яғни осы образдарды өзінің мінез-құлық бағытында әдіс-тәсілі ретінде пайдалану. Сананың бүлінуі — орталық жүйке жүйкесінің зақымдалуынан туындайтын психикалық ауру адамның миы әр түрлі жағдайларға байланысты ауруға шалдығуы мүмкін Санасыз әрекет — адамның жан дүниесінде санадан тыс атқарылатын әрекет. Санасыз — санасыз акт, адамның жан дүниесінде санадан тыс атқарынатын әрекет. Даралық- адамды басқа адамдармен ерекшелендіріп тұратын айрықша қассиетері, ешкімге ұқсамастығы, оның қайталанбастағы Даму(развития)-өзіне тән ерекшелігі бар сапалық қозғалыстың түрі. Құбылыстардың пайда болуы мен жойылып кету дамуға байланысты. Кез- келген даму уақытпен байланысты болады. Дамудың бағытын тек уақыт анықтайды . Дәлелдеу(доказательства)-әйтеуір бір қағиданың ақиқаттығын осымен байланысты бар басқа ақиқаттар және пайымдаулар көмегімен тауып алудағы логикалық амал. Дәлелді пікір ғылыми ойлау өрнегінің ажырамас белгісі, ғылыми сенімдерді қалыптастыру кезеңі. Сондықтан ұстаздық жұмыста дәлелдеу тактикасы мен методологиясы маңызды орын алады. Білім беру- жеке тұлғаның әлеуметтік жетілуі мен жеке өсуі қамтылатын оның қабілеттіліктері мен мінез-құлқын жетілдіру процесі және нәтиижесі Білім беру-жеке тұлға мен қоғам мүддесі үшін жүргізілетін педагогикалық тұрғыдан ұйымдастырылған әлеуметтендіру процесі Білім беру-адам, қоғам,мемлекеттік мүддесіне, мақсатына бағытталған тәрбие және оқыту процесі Білім беру(образование)-жүйеге келтірілген білім ,білік және дағдыларды игеру барысы және нәтижесі , оқушы өмірге және еңбекке дайындаудың қажетті шарты білім берудің негізгі жолы мектепте оқыту б ілім берудің мектепке дейінгі бастауыш, ора, жоғары тағы сол сияқты сатылары бар. Білім беру әдістемесі(методика образование)-ғылыминегізделген оқудың әдістері, ережелері, тәсілдері,, жүйесі осының арқасында оқушының дуниеге көз карасын қарастырып алған білімдерін тәжірбие жүйесі осының арқасында оқушының дүниеге көзқарасын қалыптастырып алған білімдерін тәжірбиеде өз бетімен қолдану дағдыларымен қаруландыру Білімді адам- өмірге бейімделген, белсенді,шығармашылық тұрғыдан ойлай алатын, және өзін-өзі адамгершілік, ақыл-ой жағынан дамытуға қабілетті адам Білімділік –қоғам үшін және тұлға үшін қажетті максимумға дейін жеткізілген сауаттылық Индивид-адамды адамзат тұқымының жеке бір өкілі ретінде, биологиялық тіршілік иесі ретінде қарастыратын ұғым. Инициация - сол немесе басқа ұлыстарда бар әрекеттер таптамасы осы аркылы және адамның әлеуметтік мәртебесі ресми түрде ауысып бекітіледі. Іс-әрекет- бір мақсатқа бағытталған ,тұлғалық және қоғамдық маңызы бар нәтиже беретін белсенділік. Құндылық- кез келген индивид, топ, ұжым,этнос, т.б. үшін өмірлік маңызы жоғары материалдық немесе рухани нысаналары Кәсіби құзыреттілік-іс-әрекетті атқарудағы теориялық жәе практикалық даярлықтарының бірлігі Кәсіп- адамның ден және рухани күшінің шектеулі ғана саласы, еңбек іс-әркеттінің белгілі бір түрі Құзыреттілік –нақты білімдері мен дағдылары міндеттерді шешуге ат салыса немесе мәселені өз бетінше шеше алатын жеке тұлға мұмкіншіліктері Қарым-қатынас- өзара іс-әркеттер қажетіліктерінен туындайтын және ақпараттырмен алмасу, адамды адам қабылдау, түсінуді қамтитын адамдар арасындағы байланыстарды орнату және дамытудың күрделі процессі Коммуникация – ақпаратты тасымалдап жеткізу әдістері мен механизмдерін және оларды жазып жинақтап жеткізу құрылғыларын қамтитын жалпы ұғым . Мұғалім – сабақтағы басты тұлға , өйткені ол оқушыларға жүйелі түрде білім алу дағдысын, іскерлігін қалыптастырады маман – ол ойлау жүйесі жетілген,қоғам мәселесіне байланысты өз пікірі бар, қарым-қатынас жасай алатын мәдениетті тұлға Негізгі тұлға - осы этностық топтың жеке тұлғамен туыстарын әрбір жекетұлғада бар қасиеттер ұғымы Сезiмдi ынталандыру деген бiлiм беруге жағдай жасау, сабақ кезiнде мадақтау және көтермелеп отыру, оқытуда ойын түрлерiн тиiмдi пайдалану, алға қойған мақсатты жүйелеу болып табылады. Парадигма-педагогикалық қауымдастықтың қабылдаған даму бағыттарының жиынтығы Педагогикалық парадигма- нақты педагогикалық міндеттерді шешудегі үлгі, стандарт,өлшемдер,модель ретінде ұстанатын қалыптасқан негізгі ғылыми жетістіктер, әдістер, теориялар, көзқарастар жүйесі Профессиограмма- маманның кәсіби даярлығына қойылатын талаптар жүйесі; мұғалімнің, оқытушының, сынып жетекшісінің педагогтың идеалды үлгісі, эталоны, моделі Педагогикалық іс-әрекет-педагогикалық процесте жас ұрпақты оқытып, тәрбиелеп, дамытуға,өздерін өздері іске асыруға және еркін шығармашылық тұрғыдан өздедерін таныта алуларына қойлайлы жағдай жасауға бағытталған кәсіби іс-әрекет Перцептивтік қарым-қатынас-басқа адамның ішкі жан дүниесін сезіне алу Ой еңбегінің мәдениеті-білімдерді дұрыс іздестіріп, оларды дұрыс қолдана алу өнері Өзін-өзі тәрбиелеу- өзіндік адамгершілік сапаларды қалыптастыру бойынша тұлғаның саналы іс-әрекеті, бір мақсатқа сәйкес адамның өз тұлғасын өзі қалыптастыруы Ретуалды қарым-қатынас-ақпаратты оқытушының,сынып жетекшісінің педагогтың идеалды үлгісі, эталоны, моделі Симпатия-бір адамның екінші адамға оң ,жағымды көзқарасының қалыптасуы Сауаттылық-ана тілінің граматикалық нормаларына сай адамның оқу, жазу дағдысын меңгеру дәрежесі ретінде анықталады Толеранттылық- шыдамдылық, сабырлық таныту,қызбалыққа салынбау, кез келген қиындыққа төзімділікпен қарау, барлық мәселелерді бейбітшілік жолымен шешуге тырысу деген мағынаны білдіреді Шығармашылық – жаңа сарпалы материалдық және рухани құндылықтарды жасаудағы адамның іс-әрекеті 14.ДӘРІСТІК КЕШЕН Дәріс №1. Сана туралы жалпы түсінік Мақсаты: Сана туралы жалпы түсінік жайлы толық мағлұмат беру. Жоспары: 1 Сана адам миының функциясы 2 Сана объективті дүниенің бейнесі Негізгі ұғымдар: сана, сана құрылымы,таным, сананың бүлінуі. Сана түсінігі пәлсапа саласында негізінен адам болмысы тұрғысынан, яғни қоғамдық үдірістердің көрінісі, құбылыс және адамзаттық тарих пен мәдениетті жалғастыруды қамтамас етуші әдіс ретінде қарастырылады. Сана қоғамдық және жеке «өлшем» бірлігінен көрінеді. Шын мәнісінде, сана арқылы қоғамдағы байланысты жеке адам өзінде бекітеді. Сана — бейнеге сүйене қоғаммен қарым-қатынасқа түсе алатын адам қабілеттілігі, адамның заттармен байланыс іс-әрекеті, табиғи және мәдени қатынасы, қашықтағы, жақындағы адамдар өзара қатынасы мен қызметі, яғни осы образдарды өзінің мінез-құлық бағытында әдіс-тәсілі ретінде пайдалану. Сана түсінігі бұл психика түсінігі; психика тірі жанның қоршаған ортамен тікелей байланыс тәсілі (сондай-ақ жеке адам) деп түсіндіріледі, демек олардың өмірлік үрдістерінде әсерлендірушісі және көрінісі ретіндегі, психикалық қабілеттілік жыйынтық, табиғи және ғарыштық ырғақтар байланыстарында адамның қоғамдық және мәдени іс-әрекеттерінде өз-өзіне бағыт-бағдар жасай алуы мен басқара алатын қабілеттілікпен қамтамасыз етуі. Адам санасы, оның қоршаған ортамен байланыс ерекшелігіне қарай, «түзу сызықты» болып келмейді. Онда адамнан тыс және оған тәуелді адамның іс-әрекетінінің ерекшелігіне қарай, адамның адаммен, заттармен, табиғатпен қатынас байланыстары түйіскен және жекелеген әрекеттері бекітілген. Бұл қабілеттер әртүрлі үйлесімділікте — анық және жасырын — байланыстар байқалмайтын сана «орталығы». Бұл қабілеттіліктердің құрылуы сананың жетілгендігін, «жауапқа қабілеттілігін» ескертеді. Оның деградацияға ұшырауы сананың құлдырауына әкеледі. Әртүрлі уақыт кезеңдерінде адам санасы бір нәрсеге шоғырлана бекітілген. Оның белгілі бір затқа қатысты айқындалып көрінуін, «ашылуын», ол өзі анықтайды. Бұл — оның қалыпты жұмыс жағдайы. Сана жеке адамның затқа, формаға және кейінгісі адамның адаммен байланысы ретінде, әрекеттерде оларға тән қатынасты бекітеді. Жеке адамның басқа адамдармен, заттармен қарым-қатынас үдерісіндегі байланысы және оның арғы жағында жасырын жатқан құбылыстары сана арқылы енгізіледі. Сана қарапайым жолмен зерттеуге және түсіндіруге келе бермейтін, ерекше нысан. Ол адам өмірінің «мүшесі» ретінде қызмет атқарғанымен, бірақ оның өмірі, адам дене мүшесімен ғана шектеліп қалмайды, керісінше одан шығатын күштер оның сыртында ,— адамзаттық қарым-қатынастар әлемінде, адамдар әрекеттерінің әдіс-тәсілдерінде, мәдени формалар мен әртүрлі табиғи күштерде көрініс табады. Қазіргі кезге дейін сана және оның табиғаты мен қызметі аз зертттелмеген. Олар жайында әр кезеңнің пәлсапашылары өз ойларын қорытып келді. Сана құрылымы. Сана мидың айналадағы объективтік шындықты бейнелеуінен туады, яғни ми қызметінің жемісі. Адамның психикалық өмірінде кездесетін негізгі психикалық процестерге таным процестері — түйсік, қабылдау, зейін, елес, ес, қиял, ойлау мен сөйлеу: эмоциялық, процестер адамның көңіл-күйлері сезімі; ерік процестері — адамның алдына қойған мақсатына ұмтылуы, талаптануы және соған байланысты әрекет жасауы жатады. Осы психикалық процестердің құрылымы деп сана құрылымын айтады. Сана мен іс-әрекеттің бірлігі Сана мен іс-әрекеттің бірлігі - сананың генетикалық және функционалдық байланыс бірлігі. Бұл ұстаным ғылыми психологияның философиялық және методологиялық іргетасын қалайды. Психология ғылымының негізгі принциптерінің бірі — сана іс-әрекетті, іс-әрекет саналы болуға тиісті дегенді ұстанады. Санаастылы — психиканың түрлі саналанбайтын жүйелерін (мысалы: санаалды мен санасыздық) немесе олардың жиынтығын білдіретін жинақтаушы ұғым. Санасыз — санасыз акт, адамның жан дүниесінде санадан тыс атқарынатын әрекет. Санасыз әрекетке адам мән бере қоймайды. Санасыздық, субъект өзіне әсері бар екенін есеп бере алмайтын шынайы құбылыстың ықпалымен болатын психикалық үрдістер, актілер мен күйлер жиынтығы немесе психикалық бейнелеудің формасы. Санасыздың санадан айырмашылығы: санасыздықты ырықты бақылау және ондай әрекеттерді бағалау мүмкін емес. Санасыздықта өткен, қазіргі және болашақ жай бірігіп бір психикалық актіде іске асады (мысалы, түс көруде). Санасыздық балада ертеректе болатын (таным әрекетінде): ойлауында, интуициясында, аффектісінде, үрейленгенде, түстерінде, гипноздық жағдайда көрініс береді. Санасыздық құбылыстарды психоанализ бағытымен түсіндіруге әрекеттеніп 3. Фрейд "санасыздықты динамикалық ығыстыру" терминін ғылымға енгізді. Ол санасыздықта әлеуметтік нормалардың талабына байланысты іске аспаған әуесқойлықпен құштарлықтар болады деп түсінген. Психолошяда санасыздықты зерттеуге қазіргі кезде көп көңіл бөлінудеСанасыз әрекет — адамның жан дүниесінде санадан тыс атқарылатын әрекет. Санасыз әрекетке адам мән бере қоймайды, қашан, қалай болғаны жөнінде есеп бере алмайды. Санасыз әрекеттің қарапайым мысалына адамның ой жүгіртпей істелетін дағдылы әрекеттері, түс көру, кейбір мәселенің шешімін кенеттен аян бергендей табуы, т.б. жатады. Санасыз әрекет туралы ойлар Г. Лейбниц, В. Вундт, З. Фревд. т.б. ғалымдардың еңбектерінде кездеседі. Санасыз әуестік — белгілі бір уақытта адамның өзі түсінбейтін, бірақ оның психологиясы мен қылығына әсер ететін адамның ішкі түрткілері, қажеттіліктері, қылық себептері (мотивтері). Сананың бүлінуі — орталық жүйке жүйкесінің зақымдалуынан туындайтын психикалық ауру адамның миы әр түрлі жағдайларға байланысты ауруға шалдығуы мүмкін. Ми зақымдалған кезде оның жоғары жүйке қызметі өзгеріске ұшырайды. Адамның қабылдауы, ойлауы, көздеген әрекегі бұзылады. Балаларда сананың бүлінуі әр түрлі кезеңде орталық жүйке жүйесінің зақымдалуынан болады. Біреуінде зақымдану құрсақта жатқан кезде болса, енді біреуінде туғаннан кейін 3 жасқа дейін болады. Процестің өзін тікелей миға әсер еткен дәл осы кезеңде оның зақымдануын органикалық зақымдану, ал балалардың өздерін олигофренопедагогикада олигофрендер деп атайды. Санасына зақым келген, санасы бүлінген балалардың психикасын психологияның арнайы саласы — дефектология ғылымы қарастырады. Балалардың орталық жүйке жүйесінің бұзылуы әртүрлі себептерге (әйелдердің жүкті кезде жарақаттануы, анасының немесе баласының жұқпалы аурулармен ауыруы, анасының теріс резус-факторы, зат алмасудың бұзылуы және т.б.) байланысты болады. Ал мидың зақымдануынан жоғары жүйке жүйесінің қызметі қатты бүлінеді. Бұдан бүкіл психикалық процестердің дамуы бұзылады. Кейде 3 жастан кейін де баланың санасы бүлінуі мүмкін. Оған әр түрлі жарақаттар, мидың қабынуы, психикалық аурулар және т.б. себеп болады. Бұдан балалардың бүкіл психикалық процестері — ойлау, сөйлеу, есте сақтау, қабылдау және т.б. қабілеттерінің дамуы бұзылады. Ақыл-ойы кем мектеп оқушыларындағы басты белгі және психикалық ерекшелік — ойлау процестерінің жетілмеуі (атап айтқанда, ой қорытындылаудың, талдап жинақтаудың нашарлығы) болып табылады. Мұның бәрі сананың бүлінуінен болады. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1.Психологиядағы сананың қарастыратын мәселелері Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1 .Бартол, Курт . Психология криминального поведения. 7-е междунар.изд. Еврознак: Олма-Пресс,2004.-352с. 2. Селецкий А.И. Тарарухин С.А. Несовершеннолетние с откланяющимся поведением. Киев, 1981.-238с 3 .Ратинов А.Р. , Ефремова Г.Х. Правовая психология и преступное поведение: Теория и методол. исслед. Красноярск 1988.-253с. 4. Немов Р.С. Психология.Книга 2. - М., 2000. 5. Образцов В.А. Криминалистическая психология: Методы, рекомедации. Москва, Юнити-дана, Закон и право. 2002.-447с. 6 .Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері. - Алматы,1962 Дәріс №2 Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының теориялық негізі Мақсаты: Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының теориялық негізіне түсінік беру Жоспары: Жасөспірімдердің тұлғалық дамуының теориялық негізі және құрылымы Жасөспірімдердің тұлғалық дамуына түсінік Жасөспірімдердің тұлғалық дамуын зерттеудің негізгі кезеңдері Негізгі ұғымдары: ғылыми – зерттеу жұмыстары, әдіс,тәсіл, бақылау, эксперимент, жалпы ғылыми әдістер, жалпы психологиялық әдістер. Педагогикалық психологияның зерттеу әдістері –зерттейтін обьектінің ерекшелігіне қарай қолданылады.Педагогикалық психологияның шұғылданатын обьектісі-мектепте өтетін оқу материалдарын балалар қайткенде ұғынып,соларды көкейіне қондыра алуы және бала үлкендердің тілін қайткенде алатыны жайында.Осы жағдайларды зерттеуде мынандай әдістер қолданылады: эксперимент әдісі,бұл көп жағдайда констатациялау және оқыту болып бөлінеді.Констатациялау эксперимент әдісінің мақсаты-тексерілетін мәселенің бағытын алдын-ала білу.Яғни алдымен сабаққа үлгермеудің себебін біліп,»диагноз»қояды.Сосын барып диагноздың түріне қарай оқытуға кіріседі. Бақылау-педагогикалық зерттеулерде кеңінен қолданылатын әдістердің бірі.Бақылау кей жағдайда «кесінді» ретінде жүргізіледі,себебі бақылау үздіксіз жүргізілмейді керек деген мезгілде жүргізіледі. Балалар ісінің қорытындысына талдау жасау жеке бір зерттеу әдісі болып есептелінеді.Балалардың іс-қорытындыларына қарап, оның сол кездегі психикалық ерекшелігін дәл байқауға болады. Әңгімелесу бала психикасының сырын білудегі әдістің бір түрі.Әңгімені алдына қойған мақсатына қарай жоспар құрады.Әңгімеде көлденең сұрақ тәсілі деген әдіс кездеседі.Яғни,егер бала тәрбиешіге шынын айтқысы келмесе,не шынын айтқаны үшін біреуден қорқатын болса,ұстаз оны сезбейтін жағдайда қояды.Бұл күтпеген сұрақ болғандықтан,бала байқамай шынын айтып қоюы мүмкін. Қазіргі кезде психологиялық тәсілдердің бірі-Австрияның психиатры Морено ұсынған социометрия тәсілі,тест әдісі.\\ Қорытындылай келе педагогикалық психологияның зерттейтін обьектісі-адамды оқыту мен тәрбиелеу ісіндегі психологиялық заңдылықтар.Ол оқушылардың ақыл-ойы мен ойлау жүйесін,дағдыларын қалыптастырудың,олардың тиісті оқу материалын меңгеруімен ұстаз-шәкірт арасындағы өзара қарым-қатынастарды зерттеудің түйінді мәселелерін қарастырады.Яғни,оқушылар ұжымындағы өзара қатынастармен,олардың психологиялық даралық ерекшеліктерімен санасып отырудың мүмкіндіктерін іздестіреді.Оқу-тәрбие жұмыстарын және балалардың психологиялық ерекшеліктерін қарастырып,бірқалыпты даму заңдылықтарынан ауытқыған балалармен тәлім-тәрбие жұмыстарын жүргізу әдіс-тәсілдерінің психологиясын зерттейді.Сондай-ақ ,ересек адамдармен жұмыс істеудің ерекшеліктерімен және оларды қалай оқыту мәселелерімен де шұғылданады. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1. Педагогикалық психологияның зерттеу әдістері 2. педагогикалық психологияның зерттейтін обьектісі Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс №3 Педагогикалық психологияның әдіснамалық негіздері Мақсаты: Оқыту процесіндегі адамның психикалық дамуының әлеуметтік – методологиялық негізі жайлы түсінік беру. Жоспары: Оқыту процесіндегі адамның психикалық дамуының әлеуметтік – методологиялық негізі. Психикалық дамуда оқыту мен тәрбиенің алатын орны. Іс – әрекет пен оқытудың өзара байланысы. Іс – әрекет пен сананың өзара байланысы. Тұлғаның дамуын басқарудағы тәрбие және оқыту. Негізгі ұғымдар: психика,оқыту, тәрбие, іс- әрекет, сана, тұлға. Әдіснамалық шындықты танудың ерекше жалпы жолдары туралы ғылым ретінде қарастырылды. Әдіснаманың басқа да анықтамалары баршылық. Мәселен, ондағы танымдық мәселені бөле отырып, әдіснаманы шындықты танудың жолдары туралы ғылым деп анықтама беруге болады. Болмыстың мәні, болмыс пен сананың қатысы, адамның мәнін тану сияқты мәселелердің әдіснамалық тұрғыдан мәні ерекше. Бұл мәселелерді диалектикалық-материалистік негіздеуде әруақытта да болмыстың біріншілігі және сананың екінщілігі туралы түсіндірілді. Осындай орын алған, қалыптасқан көзқарас рухани дүниенің мәнін, сананың белсенділігін тежеп келді. Қазіргі кезде зерттеушілер орыс философиясы мен педагогикалық ой-пікірінің көрнекті өкілдері Н.А.Бердяев, В.В.Зенковский, И.А.Ильин және көптеген басқаларының идеяларына көңіл бөле бастады. Олардың пайымдауынша, рухани дүниенің мәнін, сананың рөлін, оның адамның және қоғамның дамуына әсерін атап көрсетті. Жалпы алғанда, әдіснама танудың елеулі қызметін атқарады, оның ішінде белгілі білім саласының дамуының, әсіресе, әлеуметтік ғылымдарынң әртүрлі саласына қатысын орындайды. Бұл қызметтерін жүйе ұйымдастырушылық, түсіндірме-бағалаушылық, жобалаушылық ретінде анықтауға болады. Тарихи-педагогикалық білімді әдіснамалық негіздеу үшін тәрбиенің мәнін түсінудің маңызы орасан зор. Педагогика тарихы ғылым ретінде және оның негізінде құрылған оқу пәні жалпы түрде қоғам өміріндегі тәрбиенің теориясы мен тәжірибесінің даму заңдылықтары үрдісін зерттейді. Тәрбиені кең мағынада түсінетін болсаң, сонда оның құрамына оқыту да, білім беруде кіреді. Тәрбиені әлеуметтік және педагогикалық құбылыс ретінде қарастыру қажет. Тәрбие үрдіс ретінде белгілі әлеуметтік, қоғамдық жағдайларда пайда болды. Ол қоғамдық дамудың тарихымен тығыз байланысты. Егер де тәрибеге жан-жақты берілген анықтамалардың бірінде “тәрбиені адамзат тәжірибесін бір ұрпақтан келесі ұрпаққа беру үрдісі ретінде қарастырады, демек, тәрбиенің қоғамның дамуында, ұрпақтар сабақтастығында, жас ұрпақтық өркениеттің, жинақталған тәжірибесін меңгеруде мәні ерекше”. Тәрбие деп үлкендердің кішілерге азаматтық қасиетін қалыптастыруға тигізетін әсерін айтады.Тәрбие бірнеше саладан тұрады,оның негізгілері:моральдық,интеллектуальдық,эстетикалық,еңбекке үйрету және дене шынықтыру.Тәрбиенің осы салалары ерте дәуірден қалыптасып келеді.Аталған салалардың баланың қалыптасуына ықпалы күшті болғанымен,»тәрбие» терминін түсінуде ғалымдар арасында түрлі пікірлер кездеседі:бірінші пікір бойынша,баланың басы «таза тақта»,сондықтан оның санасына не жазам десең,соны жазуға болады.Баланың болашақта кім болатынын міндетті түрде тәрбиеші немесе ұстазы шешеді.Өйткені олар баладан болашақта қандай адам жасап шығарғысы келсе,бәрі де өз қолында. Екіші пікір бойынша,баланың санасына не болса,соның бәрін жазуға болмайды.Біреуді біреу тәрбиелей алмайды,әркім өзін-өзі тәрбиелеп,азамат қатарына жете алады.Соңғы пікір мынандай теорияға сүйенеді:ешкім баланың санасына өсиеттерді енгізіп,оның келісімінсіз,ісін,мінез-құлқын,әрекеттерін сол өсиет бойынша орындата алмайды.Бала улкендерді тыңдайма әлде жоқпа ол өз еркі. Бұл жерде бірінші пікірді де мүлде қате деуге болмайды,себебі,тәрбиеші баламен тіл табысып,баланы өзінің айтқандарына көндіріп,жетелеп,оны тәрбиеге көндіруге мүмкіндік алады.Осы екі пікірдің пайдалы және қолайлы жағын алып,тәрбиеге ұмтылатын баланың өзі,оның келісімінсіз бұл салада нәтижеге жетуге болмайтынын мойындай отырып, егер тәрбиеші баланың «тілін» тапса,ондка тәрбие саласында толық нәтижеге жетуге болады.Яғни тәрбиенің негізгі мәселесі-баламен әңгімені қандай тақырыпта жүргізуде емес,онымен қалай тіл табысудың жолдарын білу. Баланың тіл алуы екі себепке тәуелді: 1.Балаға айтылған кеңестің мазмұны 2.Сол кеңеске қаншалықты құлақ асатыны.Бұл жағдайды С.Л.Рубинштейн детерминизм (латын сөзі –белгілеу)деп атаған болатын.Осы принцип бойынша баланың тәрбиеге көніп,тіл алуы тек үлкендердің өсиетіне ғана байланысты емес,сол кездегі оның көңіл-күйіне де тәуелді.Егер тәрбиеші балаға ұсыныс жасап,тапсырианы орындауын талап еткенімен,оның көңілі болмаса немесе тәрбиеші күштеп орындатса ол сөздерден нәтиже шықпайды. Сонымен балаға тіл алдыру-қиын мәселенің бірі.Бала қайткенде тіл алатынын зерттеп,ол жөнінде тәсіл ойлап шығаратын- тәрбие педагогикасы. Яғни, тіл алудың немесе тіл алмаудың себптерін психологиялық тұрғыдан зерттеп, осы жөніңде ұсыныстар еңгізіп отыратын тәрбие психологиясы туралы ілім. Бұл ілім өте күрделі және өзіндік ерекшеліктері бар.Тәрбие психологиясы сол ерекшеліктерді қандай тәсіл қолданғанда бала кеңес пен ескертпені жете ұғынып,тәрбие жұмысының талабына сай тәжірибенің дамуына ықпал тигізеді.Тәрбие теориясы детерминизм принципін басшылыққа ала отырып,оны тәрбие процесін дәлелдеуге қолданады,мысалы,үлкендер тарапынан оқушыға айтылған сөз оның тәрбиеге көнуіне себеп болады,ол оның ішкі ниетіне айналып,соған сәйкес іс-әрекетін,мінез-құлқын т. б. бағындырады.Сондықтан тәрбие жұмысын зерттеуде психологтар баланың тіл алу немесе алмау себептерін қарастырады. Баланың тәрбие алуына кеңестер мен ескертпелердің мазмұнына байланысты.Бірақ күнделікті кеңес пен ескертпелердің барлығы бірдей балаға ықпалын тигізе алмайды.Яғни айтылатын кеңестің сол кездегі оқушының жағдайы мен көңіл-күйі мен санаса отырып,айта білмеуінде.Оқушығ тіл алдырудан басқа,оның азаматтық қасиетін және соған орай әдептілігі мен сыпайылығы, интеллектуальдық сапасын,эстетикалық талғамын білуі қажет.Осыған байланысты «тәрбие»деген ұғым кең мағынада (психологиялық қасиеттер және оқыту процесі) тар мағынада (тіл алдыру,тәртіп сақтау)мағынасында айтылады. «Оқыту» деген ұғым қазіргі кезде жануарларды түрлі қимыл-қозғалыс жасауға үйрету мағынасында да қолданылуда.Сонымен қатар роботты белгілі бір қызметтерді орындауға үйретуде де «оқыту» термині қолданылады. Оқытуды мектеп жүйесінде қарастырғанда екі жақты процесс: біріншіден,мұғалімнің оқушыларға тапсырма беріп соларды оқуға жұмылдыруы,екіншіден,оқушылардың сол мазмұндарға түсініп,соларды ұғынып,тапсырманы орындай алуға тырысуы.Осындай екі жақты қатынасты оқыту деп айтады.Оқыту,негізінде педагогиканың бір саласы – дидактиканың және жеке пән методикаларының шұғылданатын меншігі.Бірақ, дидактика оқыту процесін дәлелдеуге психология ғылымының жетістігіне сүйенеді.Сонымен қатар психология оқыту процесінің екінші жартысымен,яғни оқушылардың оқу мазмұнына ұғынып,тапсырмаларды орындай алуымен айналысады.Демек,сабақ беру айласы - дидактика мен методиканың айналысатын меншігі болып есептелінсе, балалардың ұғыну процесі - психологияның меншігі болып саналды. Осы уақытқа дейін оқытудың көздейтін негізгі мақсаты - балаларға білім беру деп айтылып келді.Бірақ осы анықтаманың өзі қазіргі кезде бір жақты,жеткіліксіз деп есептеледі.Себебі, оқушыларға білім беру мен қанағаттанып,сол білімді нақты тәжірибеге қолдануға үйретпесе онда бұл жеткіліксіз болады.Жеткіліксіздіктің бұл түрін формальдық білім деп атайды.Демек – білімді тиісті жағдайда қолдану оқытудың көздейтін мақсатының бірі болып саналды.Оқытудың негізгі мақсаты тек білім беру деушілерге қарсы шығатындар көп.Олар бұл жөнінде мынандай джеректер келтіреді: әр сала туралы мағлұматтар өте көп,солардың бәріне үйрену үшін өмір жетпейді және осыған талпынудың да онша қажеті жоқ.Себебі,белгілі мезгілде адам өзінің біле аламайтыны есейген соң кітапханаға барып,сондағы кітаптарды оқып біле алады.Баланың келешегі үшін ең қажетті нәрсе білім емес,алдымен соның ой -өрісі кең дәрежеде дамыған болса,ол кейін өз бетіменкітаптағы мазмұнын түсініп соған ие бола алады.Демек,- баланың ой-өрісін кеңейту оқытудың көздейтін құнды мақастының бірі болып есептелінеді. 2.Оқудың не екенін түсіну үшін алдымен оның мазмұнын терең білу керек.Оқу бірдеңені білуге талпыну,сол үшін әрекет жасау. Педагогиканың тарихында тәрбиенәр кімнің өз еркінде теориясының негізін салған Л.Ч.Толстой т.б.болатын.Бұл теория бойынша баланы зорлап оқытудың қажеті жоқ.Қазір оқығысы келмесе кейін оқыр және не нәрсеге- үйренем деседе өз еркі.Осының мынандай ұтымды жақтары бар:бала үйренем деген нәрсесін қалап алса,соған зейінді және есінде сақтағыш келеді.Дегенмен осындай тәсілді «оқу» деп айту қиын. Біріншіден; бұл тәсіл арқылы бала барлық нәрсені білуге шамасы келмейді,уақытын үнемдетіп пайдалана алмайды Екіншіден;бұл жағдайда бала өзіне қызық нәрсеге жақсы көңіл бөледі де,қызық емес дегенін ұқпайды.Сондықтан мұндай бала алысқа бара алмайды.Себебі, үлкен дәрежеге жету үшін бала қызық емес, бірақ қажет деген саланы білуге ұмтылуы тиіс.Оқу деп-әркім міндетті түрде мазмұнды ұғуына өзін бағындыра алуын айтады. Оқудың төмендегідей түрлері кездеседі: 1.Баланың сырттай қимыл-қозғалыс жасап,тапсырманы орындауы \ жазуға н\ежазуға үйрену т.б\.Бірақ осындай сырттай қозғалу сабақтардың бір қатарында \тарих,матаематика т.б \ кедеспейді. 2.Кейбір сабақтарда тапсырманы орындау соған іштей талпынудан құралады.Осыны гностикалық \»гнозис» тану\ әрект деп атайды.Гностикалық әрекет жасау сабақтардың көпшілігінде кездеседі және осы психологиялық тұрғыдан алып қарағанда бақылаудан, жад,яғни мнемоникалық әрекеттен,ойланудан құрастырылады.Гностикалық әрекет ұғыну процесінің негізгі мазмұны болып саналады. А) Бақылау және оны ұйымдастыру мәселесі: Оқушының оқу материалын ұғыну тікелей сезу процестерінен басталып , соның негізіндегі бейнелерге сүйеніп, іске асады. Тікелей сезу процестеріне түйсіну, қабылдау, елестеу жатады. Қабылдаудың ерекше түрі – бақылау. Бақылау тікелей сезу процестерінің күрделі түрі. Бақылау арнайы мақсат қойып, қабылдауды белгілі жоспармен жүргізуге байланысты келеді.Бақылау жұмысы мақсатпен жүргізілмесе,онан ешбір нәтиже шықпайды. Мысалы,класта ілулі тұрған бір картинаны оқушыға бақыла десе,оны не үшін және қандай оқиғаларға мән бере бақылайтынын білмей,көзіне не түссе,соны айтатын болады.Мұның себеебі сол бақылаған нәрсенің қасиеттерін өзара ажырата алмай,аса қажетті деген белгілі мән бермеушіліктен болады.Сондықтан бақылағанда,сол құбылыстардың мәнісін түсініп,оның ішінен не нәрсеге көңіл аударуды және ол не үшін қажет екенін білуі керек. Бақылау процесі белсенді түрде жүргізілуі шарт. Бақылаудың белсенділігі дегеніміз- бұл жұмысты жүргізерде оқушылардың қандай нәрсеге мән беруін ескертіп,бағыт беріп отыру керек. Сондай-ақ бақылау көрнекі оқу талабымен тығыз байланысты және мұғалімнің сөзіне құлақ асуы, сыныптағы өзге балалардың сөзін тыңдап,соған талдау жасауда кездеседі.Осы жағдайдың бәрінде бақылау- оқушының сапалы білімді игеруінің негізгі шарты. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1.Детерменизм ұғымына түсінік беріңіз 2Гностикалық әрекет ұғымы Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс №4 Оқушылардың ақыл – ой және жеке тұлғасының дамуының жас ерекшеліктері. Мақсаты: Оқушылардың ақыл – ой және жеке тұлғасының дамуының жас ерекшеліктері жайлы толық түсінік беру. Жоспары: Әлеуметтік тәжірибені игерудің жас кезеңдік ерекшеліктері Отандық психологтардың жас кезеңдерге бөлу сипаттамасы. Жас ерекшелік кезеңдерге бөлуді оқу іс – әрекеті барысында қарастыру. Негізгі ұғымдар: мектепке дейінгі жас, бастауыш сынып оқушылары, жеткіншектер, жасөспірімдер, акселерация, ретардант, әлеуметтану, Мектепке дейінгілердің психикасының дамуы. Мектеп жасына дейінгі балалардың қабылдауының дамуы туралы айтқан кезде біз бағдардың даму құралдары және тәсілдері жөнінде айтамыз. Л.А.Венгердің көрсетуі бойынша осы кезеңде сенсорлық эталондар пайда болады. Эталон дегеніміз – адамзат мәдениетінің жетістіктері, сол арқылы біз дүниені тани аламыз. Эталондарды меңгеру нәтижесінде қабылдау процесі тікелей сипатқа ие болады. Қоғамда қалыптасқан эталондарды меңгеру, балалардың ойлауының сипатын өзгертеді, осы кезеңнің аяғында эгоцентризмнен, децентрацияға өту байқалады. Л.С.Выготский бойынша мектепке дейінгі жаста балалар санасында ес маңызды орын алады. Осы жас кезеңде арнайы есте сақтау пайда болады. Бағдар негізінде жалпыланған елестер жатыр. Мектеп жасына дейінгі балаларды ырықсыз есте сақтау және ырықсыз қайта жаңғырту естің – негізгі жұмыс ісьеу формалары. Есте сақтау сапасы – баланың осы материалға деген қызығушылығына және белсенділігіне байланысты болады. Төрт-бес жаста балаларда есте сақтаудың ырықты формалары қалыптаса бастайды. Оның қалыптасуында ойынның маңызы зор. Баланың қиялы ойын барысында қалыптасып, басқа іс-әрекет түрлеріне әсер етеді. Үш-төрт жастағы балалар ойын арасында бір затты екінші затпен алмасатырады және олардың арасында ұқсастық бар. Ересек жастағы балаларда қиял алмсатырылатын заттарға, ұқсамауы мүмкін. Интериоризация пайда болады – яғни шындықтағы затпен, ойын іс-әрекеті барысында әрекет жасайды. Сонымен психикалық дамудың бірдей жас шағы кезеңіндегі балаларды біріктіретін негізгі психологиялық белгілер – олардың қоршаған дүниеге көзқарасы, олардың қажеттері мен қызығулары және осы қажеттілік пен қызығулардан туындайтын бала іс-әрекетінің түрлері. Сондықтан бұлардың бәрі негізгі жетекші іс-әрекет арқылы дамиды. Мектепке дейінгі бала үшін негізгі жетекші іс-әрекет – ойын болып табылады. Ойын – мектеп жасына дейінгі баланың жеке басының дамуына ықпал тигізетін жетекші, басты құбылыстың бірі. Ойын арқылы бала қоршаған орта мен құбылыстардың ақиқат сырын ұғынып, еңбек дағдысына үйрене бастайды. Ойын баланың психикасында сапалық өзгерістер туғызады. Ойын Ойынның түрлері, оларға жалпы сипаттама. Ойынның шығуының, құрылымының, функциясының, тарихи - әлеуметтік сипаты. Шетелдік психологияда ойын теорияларына сынай талдау ( К.Гросс, С.Холл, В.Штерн, Г.Спенсер, К.Бюлер ). Отандық психологияда ойын іс-әрекетінің мәселелері. Сюжетті рольдік ойынның пайда болуы. Баланың психикалық дамуымен қалыптасуындағы ойынның ролі. Мектеп жасына дейінгі шақтағы негізгі психологиялық жаңа құрылымдар Д.Б.Эльконин бойынша. Мектепке даярлау мәселесі. Мектепке оқытуға баланың психологиялық даярлығы – мектепке дейінгі балалық шақ кезеңіндегі психикалық дамудың басты қорытындыларының бірі. Баланың мектепке келуінен бастап оның өмірінің мүлдем жаңа кезеңі басталады. Бұл кезеңге ол тиісті дәрежеде даяр болуы тиіс. Алдымен бала, едәуір қиындығы бар міндеттер артатын маңызды іс-әрекет жасауға даяр болуы тиіс. Мектепке бару – бала өміріндегі шешуші кезең өмір мен іс-әрекеттің жаңа күйіне, қоғамдағы жаңа орынға, үлкендер және құрдастарымен жаңа қарым-қатынастарға көшу болып табылады. Кішкентай мектеп оқушысы айналасындағылардан өзінің оқу сабақтарына деген құрмет күте отырып, өзі де мұғалімнің барлық тапсырмасын жүйелі орындауға, сол сәтте қаласа да, қаламаса да өзін мектеп ережелеріне сәйкес ұстауға міндетті болып саналады. Болашақ оқушыға өз мінез-құлқын, оның ішінде өзінің танымдық іс-әрекетін ерікті басқару, оны оқу міндеттерін шешуге бағыттап отыру қажет болады. Мектепке психологиялық даярлық, оны қай қырынан алсақ та, баланың бұған дейінгі бүкіл психикалық дамуының қорытындысы, отбасы мен балабақшалардағы тәрбие мен үйретудің бүкіл жүйесінің жемісі. Нәтижелі оқытуға қажетті сапалар бірден пайда болмайды. Олар баланың өмірге келген сәтінен бастап біртіндеп қалыптасады. Бұл сапаларды қалыптастыру үшін ойын, сурет салу, конструкциялау т.б. сияқты іс-әрекет түрлерінің маңызы үлкен. Өйткені осы шақта оларда алғашқы рет мінез-құлықтың қоғамдық мотивтері пайда болып, мотив сатылары қаланады, қабылдау мен ойлау әрекеттері қалыптасып, жетіледі, балалар арасындағы өзара қарым-қатынас дамиды. Оқу әрекеті саласындағы қарапайым іскерліктер, таным процестеріндегі тиісті дәрежедегі өнімділік сияқты кейбір сапалар мектеп дейінгі баланы сабақ үстінде жүйелі оқыту процесінде ғана қалыптасады. Танымдық іс-әрекеттің ықтиярлығына келетін болсақ, мектепке дейінгі ересектердің өзінде қалыптаса тұрса да мектепке барған сәттің өзінде ол әлі толық дамып жетіле қоймайды: балаға ұзақ уақыт бойы тұрақты ықтиярлы зейінді сақтау, едәуір көлемді материалды жаттап алу және т.б. қиынға түседі. Ақыл-ой саласы жағынан баланың мектепке даярлығының өзара байланысты бірнеше жағы бар. Бірінші класқа түсетін балаға төңіректегі дүние жөнінде – заттар мен олардың қасиеттері, тірі және жансыз табиғаттың құбылыстары, адамдар мен олардың еңбегі, қоғамдық өміоінің басқа жақтары жайында ненің жаман және ненің жақсы екені туралы, яғни мінез-құлықтың моральдық нормалары т.б. туралы білімнің белгілі қоры қажет. Мектепке, психологиялық даярлықтың ерекше орыны дәстүрлі түрде тек мектепке тән деп саналатын, сауаттану, санау, арифметикалық есептерді шығару сияқты кейбір арнаулы білімдер мен дағдыларды меңгере алады. Мектепке баратын бала заттар мен құбылыстарды жоспарлы түрде тексере білуі олардың түрлі қасиеттерін ажырата білуі тиіс. Бала жетерліктей толық, дәл және мүшеленген қабылдауды меңгере білуі қажет, өйткені бастауыш мектептегі оқу едәуір дәрежеде мұғалімнің жетекшілігімен орындалатын түрлі материалдарды қамтитын балалардың өз жұмыстарына негізделеді. Мектепте оқыту, білімдерді, жүйелі түрде меңгкру баланың ойлауына ерекше талаптар қояды. Баланы мектепте оқытуға даярлығын анықтаушы психикалық дамудың тағы бір жолы – оның тілінің дамуы – баланың өз ойының барысына тізбектеп, төңіректегілер түсіне аларлықтай етіп затты, суретті, оқығаны сипаттауды меңгеруі, белгілі бір құбылысты, ережені түсіндіре білуі қажет. Ақырында, класс ұжымына енуге, онда өзінің орнын табуға, жалпы іс-әрекетке қосылуға көмек беретін баланың жеке басының қасиеті де мектепке психологиялық даярлықты қамтиды. Өзіндік сананың құрылуы мектепке дейінгі жастың аяғында пайда болады, ол интенсивті интеллектуалдық және тұлғалық дамудың арқасында іске асады. Өзінің «менің» түсіну, өзін-өзі бөліп шығару, сыртқы ортадан және қоршаған адамдардан, пайда болған жағдайдағы өзінің қажеттілігін өтеу үшін әсер етуге тырысу бұның бәрі өзіндік сананы мінездейді. Бала алдымен басқы балалардың іс-әрекетін бағалауды үйренеді, одан кейін -өзінің іс-әрекетін моральды сапаларын және іскерліктерін. 7 жасқа таман көбінде өзіндік бағалау көбінесе адекватты болып келеді. Мектепке дейінгі жастағы бала оның қолынан барлығы келе бермейтінің түсіне бастайды. Өзінің уйымдауларын түсіну. Бұл жаста бала өзінің эмоционалдық күйін айыра алады және оны басқаларға сөз арқылы жеткізе алады («мен қуаныштымын», «мен өкпеледім», «ызаланып тұрмын»). Жынысты психологиялық айыру мектепке дейінгі жаста пайда болады. Жыныстық идентификацияның пайда болуы қыздардың, қызға тән мінез-құлығын ұстауға, ал ұлдардың керісінше, ұлдардың мінез-құлығын ұстауға бағыт-бағдар береді. Өзіндік сананың пайда болуының негізінде 7 жас дағдарысы пайда болады. Бастауыш мектеп жасындағылардың психикалық дамуы. Кіші оқушылардың оқуға недәуір мүмкіншілігі бар. Егер осы жастағылардың негізгі әрекеті бұрын ойын болып келсе, оқуға кіргеннен кейін оқу қызметі шешуші роль атқарады. Сөйтіп, оқу негізгі қызметке айналып, баланың психикалық дамуын билейтін болады. Осыған орай баланың психикалық дамуы ірі өзгерістерге ұшырайды. Өзгерістерге ұшырауының себебі ойынға қарағанда оқу талабының бала үшін қиындығында. Сонымен қатар оқуға жаңа түскен бала кластағы құрбыларымен қатынас жасап, осының нәтижесінде өзінің психикалық байлығын дамытып, жаман – жақсыны ажырата бастайды. Алғашқы уақытта мектептегі жаңа жағдайға әлі бейімделе алмағандықтан, оқу үстінде мынандай қиыншылықтар кездеседі: 1) бала мектеп режиміне бейімделе алмай қиналады (ерте ояну, сабақты жіберуге болмайды, тыныш отыру сабақта, үй тапсырмаларын орындау т.б.), осының нәтижесінде тез шаршауы ықтимал; 2) мұғалімнің өзіне тән мінезіне және құрбыларымен қалай қарым-қатынас жасауға үйрене алмағандақтан бала қиналады; 3) бірінші кластағы көптеген оқушылар оқу жылының ортасына таман сезіне бастайды. Алғашында бірінші класта оқушыларға қойылатын талаптар тым жеңіл келеді, орьасына қарай тапсырмалар қиындай түседі. Сондықтан тапсырманы баланың жас ерекшелігін ескеріп ұйымдастыру керек. Бұл жаста дененің барлық органдары мен ткаьдарында елеулі өзгерістер болады. Бұлшық еттері мен шеміршектері және сүйектері недәуір нығайып қалады. Қол бармағының нығаюы (сүйектенуі) 9-10 жаста қалыптасады, ал табаны 10-11 жаста сүйектеніп бітеді. Осының нәтижесінде кші оқушының 10-11 жасқа толғанша жазуға тез болдырып, қиналады. Сондықтан бастауыш мектеп жасындағыларды жазба жұмысымен көп айналыстыруға болмайды. 7-8 жастың арасында бала жылына 2,5 кг-дай салмақ қосады. Биіктігі жылына 5 см өседі. Бұл кезде әсіресе кеудесі көтеріліп, жүрегімен тыныс органдары недәуір қалыптасып қалады. Жүрегінің соғуы 84-9-ға барады (ересек 70-72 жиілігімен соғады). Бас миының салмағы (7-11 жастқа дейін 1000-1400 гр) дейін өседі, әсіресе маңдай бөлігі ой мен сөйлеудің орталығы болғандықтан оның қалыптасуы балада ақыл-ойдың кеңінен өріс алуына мүмкіндік береді. Қозу мен тежелу процестерінің өзара қатынасы өзгереді. Осылайша, мектеп жасына дейінгі балаларға қарағанда бастауыш класс оқушыларының скелет-бұлшық ет жүйесі едәуір қатаяды, жүрек-тамыр қызметі салытырмалы түрде тұрақтанады жүйкенің қозу және тежелу процестері көбірек тепе-теңдікке ие болады. Оқу ісі мазмұнының ерекше өзгешеліктері болады: оның негізгі бөлігін ғылыми ұғымдар, ғылым заңдары және соларға сүйенетін практикалық міндеттерді шешудің жалпы тәсілдері құрайды. Тек оқу қызметінде ғылыми білімдерді және соларға сәйкес іскерліктерді игеру негізгі мақсат және қызметтің басты нәтижесі ретінде байқалады. Оқу іс-әрекетінің құрылымы: 1) оқу ситуациялары (немесе міндеттері); 2) оқу әрекеті; 3) бақылау; 4) бағалау. Бастауыш мектеп жасындағылардың танымдық әрекеттерінің өрістеуі. Зейіннің дамуы және зейінділігі. Қабылдау мен бақылампаздығының артуы. Ес процесінің дамуы. Ойлауының дамуы және ақыл-ой әрекеттерін өрістету. Қиялының дамуы. Ауызша сөйлеуі мен жазбаша сөзінің және үнсіз сөйлеуінің дамуы. Олардың психикалық дамып жетілуінде сөйлеу әрекетінің ролі. Бастауыш мектеп жасындағылардың жеке басының дамуы. Өзгелермен қарым-қатынасында мінез-құлықтың өзгеруі. Құрбылармен және өзара қарым-қатынас жасау ерекшеліктері. Жалпы және арнайы қабілеттерінің көрінуі. Олардың дүние танымының дамуы мен өзіндік ерекшеліктері. Жеткіншектердің психикалық дамуы. Жеткіншектік кезеңнің баланың дамуындағы ерекше орны «өтпелі», «бетбұрыс», «қиын», «ауысу жастары», «сыналатын» деп атайды. Балалаық шақтан ересектікке өту осы кезеңдегі дене, ақыл-ой, адамгершілік, әлеуметтік дамудың барлық жақтарының негізгі мазмұны мен өзіне тән ерекшелішгі болып табылады. Барлық бағыттарда сапалық жаңа құрылымдар қалыптасады, организмнің сана-сезімнің, үлкендермен және жолдастарымен қарым-қатынастың, олармен әлеуметтік өзара іс-әрекет әдістерінің, мүдделердің, танымдық және оқу іс-әрекетінің, мінез-құлыққа, іс-әрекет пен қарым-қатынасқа арқау болатын моральдық-этикалық нормалар мазмұнының қайта құрылуы нәтижесінде ересектік элементтері пайда болады. Жеткіншектің жеке басы дамуының аса маңызды факторы – оның өзінің ауқымды әлеуметтік белсенділігі; ол белгілі бір үлгілер мен игіліктерді игеруге, үлкендермен және жолдастарымен, ақырында өзіне қанағаттанарлық қарым-қатынас орнатуға бағытталады. Жеткіншектік кезеңнің маңыздылығы адамның жеке басының моральдық және әлеуметтік негіздері қолданады және олардың қалыптасуының жалпы бағыты белгіленеді. Жеткіншектік кезең қиын әрі сыналатын кезең деп саналады. 1)Осы уақытта болатын сапалық өзгерістерге байланысты; бұл өзгерістер кейде баланың бұрынғы ереккшеліктерін, мүдделері мен қарым-қатынастарын түбірінен зөзгертетеін сипатта болады; мұның өзі біршама қысқа мерзімде болуы мүмкін, көбінесе күтпеген жерден болады да, даму процесі секірмелі, қауырт сипат алады. 2) Өзгерістер- 1-ші жағынан, жеткіншектің өзінде әр түрлі елеулі субъективтік қиыншылықтардың болуымен қабаттасады; 2-ші жағынан, оны тәрбиелеудегі қиыншылықтармен ұштасады: жеткіншек ересектердің ықпалына көне қоймайды, онда тіл алмаудың, қарсылық пен наразылықтың әр түрлі формалары шығады (қиқарлық, дөрекілік, қарсылық, тентектік, тұйықтық). Жеткіншектің дамуындағы биологиялық фактор проблемасы баланың организмінде нақ осы шақта түбегейлі өзгерістердің болуынан туындайды: дене күшінің дамуында жаңа кезең басталып, жыныстық жетілу процесі өрістейді. Организмнің қайта құрылуы эндокриндік жүйедегі өзгерістерден басталады. Гипофиздің, әсіресе оның алдыңғы бөлігінің қызметі күшейеді, ал мұның гормондары талшықтардың өсуіне және ішкі секрецияның басқа да өте маңызды бездерінің (қалқан жыныс, бүйрек үсті бездерінің) қызметіне қолайлы жағдай жасайды. Олардың қызметі жеткіншектің организмінде көптеген өзгерістер туғызады (жыныс органдарының дамуы және екінші жыныстық белгілердің көрінуі), соның ішінде неғұрлым анық көрінетін өзгерістер туғызады. Бұл процестер қыз балаларда 11-13 жаста, ер балаларда 13-15 жаста неғұрлым жедел жүреді. Дене күшінің толысуы мен жыныстық жетілудің акселерациясы байқалып отырған қазіргі уақытта кейбір қыз балалар 10-11, ер балалар 12-13 жаста жыныстық жетілудің бастапқы сатысында болады. Бойдың ұзаруы, салмақтың артуы, кеудк клеткасы шеңберінің өсуі- жеткіншектік шақтағы дене толысуының өзіне тән жағдайлары, бұлар күрт өсу деген терминмен белгіленеді. Дененің пропорциясы ересек адамға тән пропорцияға жақындайды. Жеткіншектің организмінде болатын елеулі өзгерістер ұзақ уақыт бойы осы кезеңдегі жеткіншектер ерекшеліктері мен дамуының сыналу құбылыстарының биологиялық шарттастығы туралы әр түрлі теориялар негіз болды. Биогенетикалық универсиализмнің негізін салушылар С.Холл мен З.Фрейд болды. Олар жеткіншектің дағдарысы мен өзіне тән ерекшеліетері комплексін биологиялық шарттастығы себепті болмай қоймайтын әрі универсал құбылыс деп санады. Қиын жеткіншектерді тәрбиелеу практикасының елеулі маңызы боды; мәселен, А.С.Макаренкода мұндай жеткіншектер қысқа мерзім ішінде түзелетін еді. Антрополог Р.Бенедикт балалықтан ересектікке өтудің екі типін көрсетті: 1) үздіксіз; 2) баланың балалық шағында оқып үйренгені мен ересектің ролін жүзеге асыру үшін іс-әрекет тәсілдері мен түсініктер арасында үзілістер болатын типі. Антропологтар зерттеулерінің теориялық маңызы зор. Бала өмірінің нақты әлеуметткі жағдайларына : 1) жеткіншектік кезеңнің ұзақтығына; 2) дағдарыстың, талас-тартыстың, қиыншылықтардың болуына; 3) балалықтан ересектікке өтудің өзінің сипатына қарай анықталатыны дәлелденеді. Антропологтар жеткіншектік шақты бала өзінің қоғамдағы орнына жетер жолда болатын, оның ересектердің қоғамдық өміріне өтуі жүзеге асатын кезең деп қарады. Бұл идеяны дамытуда К.Левин (АҚШ) ерекше орын алды, ол жеткіншектіктің қазіргі қоғамдағы жағдайы мен балалықтан ересектікке талас-тартыспен өтуіне талдау жасауды жалғастырды. Аффектілік-қажеттіліктер сферасының дамуы. Қарым-қатынастағы Жеткіншектің жеке басының қалыптасуы. Өнегелік сенімдер, олардың қалыптасуы. Сана сезімдердің дамуының басталуы, оның негізігі заңдылықтары. Талпыну деңгейі. Жеткіншек жасына өтудің алғы шарттары. Өзін-өзі тексеруге сұрақтар: Отандық және шетел психологиясындағы жеткіншек проблемасы. Жеткіншек шақтағы жаңа құрылымдарға анықтама беріңіз. Жеткіншектің үлкендермен қарым-қатынасының жаңа типінің қалыптасу қиыншылықтарына сипаттама беріңіз. Балаң жас психологиясы. Жеткіншек жасынан, ересек жасына өту – жас өспірімдік шақтың өзіндік өмірге дайындығы депте айтуға болады. Осы кезең бұл жастың дамуындағы әлеуметтік ситуацияны анықтайды. Жас өспірімдік шақ бала мен ересектің арасындағы аралық жағдайда болады. Баланың жағдайы оның ересектерге тәуелділігімен сипатталады, бұлар оның өмірлік іс-әрекетінің басты мазмұны мен бағытын белгілейді. Өмір әрекетінің дамумен алғашқы жастық жасөспірімдік шақта сандық және сапалық өзгерістер болады. Көбірек ересектік рөл салдарынан өзбеттілік пен жауапкершілік пайда болады. 16 жасты паспорт алады. 18 жасында сайлау құқығы мен некелесуге мүмкіндік алады. Жасөспірім қылмысты істер үшін жауап беретін болады. Көпшілігі бұл жаста еңбек қызметін бастайды. Бәрі де мамандық таңдау туралы және т.б. ойлайды. Жасөспірімде ересектер статусының элементтерімен қатар оның жағдайын баланың жағдайына жақындататын тәуелділік белгілері әлі сақталады. Материалдық жағынан жоғары сынып оқушысы ата-ананың қамқорлығында болады. Бұл жастың хронологиялық шегі психологияда әртүрлі анықталады. Жоғары сынып жасы 15-18, кеш жастық 18-23 дейін. Әлеуметтік есею міндеттері, әлеуметтік ситуацияның дамуының анықталуы бүкіл жастық шағына тарайды. Жасөспірімдік шақтың аяғында адамның дене процесінің бітімі пісіп жетіледі. Бұл кезеңнің психологиялық мазмұны - өзіндік сананың дамуы, кәсіби өзіндік анықталуы және ересектік өмірге енуімен сипатталады. Танымдық және кәсиби қызығушылықтар қалыптасады, еңбек қажеттілігі, өмір сүру жоспарын құру қабілеттелігі, қоғамдық белсенділігі. Бұл жаста онтогенездегі үлкендерге тәуелділікті жеңіп, жеке өз беттілік пайда болады. Бұл жас кезеңі – адамгершілікті сезіну, идеал, бағалау, дүниетанымы, жеке сананың қалыптасуы. Барлық психикалық процестері тұрақтанады, жеке адам болып қалыптасады. Жасөспірімдіктің көптеген теориялары бар. Биологиялық теориялар нақ өсудің биологиялық процестері басқаларының бәрінен басым болады деген оймен жасөспірімдікті алдымен организм эволюциясының белгілі бір кезеңі деп қарайды. Психологиялық теориялар психикалық эволюцияның заңдылықтарына, ішкі дүние мен өзін-өзі ұғынудың тән сипаттарына назар аударады. Психоаналитикалық теориялар жасөспірімдікті психосексуалдық дамудың белгілі бір кезеңі деп біледі. Көрсетілген теориялар жасөспірімдікті алдымен индивид немесе жеке адамның дамуы ретінде ішкі процесс тұрғысынан қарайды. Бірақ бұл даму әртүрлі әлеуметтік және мәдени ортада әркелкі болып өтеді. Жасөспірімдіктің социологиялық теорилары оны алдымен социализацияның белгілі бір кезеңі, тәуелді балалықтан ересектің дербестікте жауапты іс-әрекетіне көшу деп қарайды. Зерттеушілер адам меңгеруге тиісті әлеуметтік рөлдерге, оның бағалаушылық бағдарларының қалыптасуына, еңбек өміріне аяқ басумен байланысты проблемалаларға назар аударады, яғни индивидтік – психологиялық проблемалар әлеуметтік проблемалародан шығарылады. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1. Оқу және еңбек іс-әрекеттерінің ерекшеліктеріне тоқталыңыз 2. Баланың мектепке баруына байланысты болатын психологиялық өзгерістерге түсінік беріңіз. Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс №5 Қазіргі кезеңдегі білім беру. Мақсаты: Қазіргі кезеңдегі білім беру жайлы түсінік беру, жалпы Қ.Р.Білім беру Заңындағы өзгерістерге тоқталу. Жоспары: 1.Ғылым, білім түсініктері. Білім көп аспектілі феномен ретінде. 2.Қазіргі кездегі оқытудың негізгі бағыттары. Негізгі ұғымдар: ғылым, ғылым түрлері, білім, оқыту, сабақ. Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты - бәсекеге қабілетті маман дайындау. ХХI ғасырда әлемдік өркениет төрінен орын алуы үшін, Қазақстанның жан-жақты дамуының бірден-бір жолы ғылымды әр қырынан меңгеру қажет болып отырғаны белгілі. Елбасымыз Қазақстан халқына «Бәсекеге қабілетті халық үшін», «бәсекеге қабілетті экономика үшін» - деген жолдауында: «Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдың бірі» -деген. Қазіргі заман талабына сай, Елбасының халыққа Жолдауы білім беру ісінде де жыл сайын өзгерістер енгізіп отыр. «Жаңа технологиялық құзірет» бағдарлай білу өз бетінше білім беруде стратегиялық міндеттерін табысты шешуге мүмкіндік береді: таңдай білу, талдай білу, өзгерте білу, сақтай білу, жеткізе білу, жүзеге асыра білу», -деп атап көрсеткен. Осыны жүзеге асыруда жаңа формацияның педагогы қажет. Мұғалімдердің жаңа ұрпағы, білім деңгейі жөнінен әрдайым саналып келгендей, біршама емес, әлдеқайда жоғары болуы тиіс. Мектеп – үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі. Ұстаз атана білу, оны қадір тұту, қастерлеу, арындай таза ұстау - әр мұғалімнің борышы. Ол өз кәсібін, өз пәнін, барлық шәкіртін, мектебін шексіз сүйетін адам. Өзгермелі қоғамдағы жаңа формация мұғалімі – педагогикалық құралдардың барлығын меңгерген, тұрақты өзін-өзі жетілдіруге талпынған, рухани дамыған, толысқан шығармашыл тұлға құзыреті. Жаңа формация мұғалімі табысы, біліктері арқылы қалыптасады, дамиды. Нарық жағдайындағы мұғалімге қойылатын талаптар : бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі. Осы айтылғандарды жинақтай келіп, жаңа формация мұғалімі - рефлекцияға қабілетті, өзін-өзі жүзеге асыруға талпынған әдіснамалық , зерттеушілік, дидактикалық - әдістемелік, әлеуметтік тұлғалы,коммуникативтілік, ақпараттық және тағы басқа құзыреттіліктердің жоғары деңгейімен сипатталатын рухани- адамгершілікті, азаматтық жауапты, белсенді, сауатты, шығармашыл тұлға.Нәтижеге бағытталған білім моделі мен басқарудың жаңа парадигмасы аясында жекелеген ұғымдар мен нормаларды және тиімді педагогикалық технологияларды меңгеру үшін педагогтардың кәсіби мәдениетін дамытуға бағытталған оқу қажеттіліктері туындылап отыр. Біліктілік арттыру жүйесінде педагогтардың оқу қажеттіліктері нақты білімнің мәнін түсінуге, соның нәтижесінде өзіндік іс-әрекетке енуге және жеке өміріндегі тәжірибені жетілдіру мақсаттарына байланысты қалыптасады. Осы заманғы мұғалім оқуға үлкен потенциалдық мүмкіндіктермен келеді.Сондықтан олардың функционалдық сауаттылықтарын кәсіби шеберлікпен ұштастыру үшін нәтижеге бағытталған білім беру үлгісінде мақсатты түрде білім беретін, қалыптастыратын, дамытатын андрогогикалық процесс қажет. Басқаша айтқанда ересектерге арналған, жалпы және кәсіби білімнің қажеттілігін дамыту, ғылым, білім мен мәдениет жетістіктері арқылы адамдардың жалпы мәдениеті мен әлеуметтік белсенділікті дамытуға бағытталған танымдық іс-әрекетке ынталандыру үшін білім беру. Қазіргі білім беру парадигмасы «білікті адамға» бағытталған білімнен «мәдениет адамына» бағытталған білімге көшуді көздейді. Бұл білім беру жаңаша ұйымдастыру - оның философиялық , психологиялық, педагогикалық негіздерін, теориясы мен тәжірибесін тереңірек қайта қарауды қажет етеді.Сондықтан бүгінгі күні еліміздің білім жүйесінде оқыту үдерісін тың идеяларға негізделген жаңа мазмұнын қамтамасыз ету міндеті тұр. Білім сапасын арттыру және нәтижеге бағытталған үлгіге беталуы барысында мұғалімдер мемлекеттік стандарт берілген нәтижелерге жетуде кәсіби шеберлікпен меңгерген зерттеу біліктері мен дағдылары нәтижесінде проблеманың шешімін таба алатын, ақпараттық – коммуникативті мәдениеті жоғары тұлғалық - дамытушылық функцияны атқарады. Қазіргі заман адамның осы құзыреттілікті меңгере отырып тек « кәсіби икемділігін оңтайландыруды қамтамасыз ету ғана емес, іске асырылу мүмкіндігін « үнемі оқып – үйрену және өзін-өзі жасау талабын қалыптастыра алады. Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен қамтамасыз етіп, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы мен қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең алдымен, педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі бойына мансаптық өсуі, оқытылуы және кәсіби біліктілігін дамытуды қамтамасыз ету, сондай- ақ педагогтердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру мәселелеріне үлкен мән берілген [1]. Осыған байланысты қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесіндегі реформалар мен сыңдарлы саясаттар, өзгерістер мен жаңалықтар әрбір педагог қауымының ойлауына, өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, жаңа идеялармен жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық. Олай болса, білімнің сапалы да саналы түрде берілуі білім беру жүйесіндегі педагогтердің, зиялылар қауымының деңгейіне байланысты. Дәстүрлі білім беру жүйесінде білікті мамандар даярлаушы кәсіби білім беретін оқу орындарының басты мақсаты – мамандықтарды игерту ғана болса, ал қазір әлемдік білім кеңестігіне ене отырып, басекеге қабілетті тұлға дайындау үшін адамның құзырлылық қабілетіне сүйену арқылы нәтижеге бағдарланған білім беру жүйесін ұсыну – қазіргі таңда негізгі өзекті мәселелердің бірі. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1.ҚР Білім беру Заңына қысқаша сипаттама 2. Қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс №6 Оқу іс- әрекетінің қалыптасуы және құрылымы Мақсаты: Оқу іс-әрекетінің қалыптасуы және құрылымы жайлы толық мәлімет беру. Жоспары: 1.Оқыту: жалпы сипаттама. Оқыту мазмұны бағдарламасы. 2. Оқытудың функционалды құрылымы. 3. Оқу іс- әрекетінің түрлері Оқытуды мектеп жүйесінде қарастырғанда екі жақты процесс: біріншіден,мұғалімнің оқушыларға тапсырма беріп соларды оқуға жұмылдыруы,екіншіден,оқушылардың сол мазмұндарға түсініп,соларды ұғынып,тапсырманы орындай алуға тырысуы.Осындай екі жақты қатынасты оқыту деп айтады.Оқыту,негізінде педагогиканың бір саласы – дидактиканың және жеке пән методикаларының шұғылданатын меншігі.Бірақ,дидактика оқыту процесін дәлелдеуге психология ғылымының жетістігіне сүйенеді.Сонымен қатар психология оқыту процесінің екінші жартысымен,яғни оқушылардың оқу мазмұнына ұғынып,тапсырмаларды орындай алуымен айналысады.Демек,сабақ беру айласы - дидактика мен методиканың айналысатын меншігі болып есептелінсе, балалардың ұғыну процесі - психологияның меншігі болып саналды. Осы уақытқа дейін оқытудың көздейтін негізгі мақсаты - балаларға білім беру деп айтылып келді.Бірақ осы анықтаманың өзі қазіргі кезде бір жақты,жеткіліксіз деп есептеледі.Себебі, оқушыларға білім беру мен қанағаттанып,сол білімді нақты тәжірибеге қолдануға үйретпесе онда бұл жеткіліксіз болады.Жеткіліксіздіктің бұл түрін формальдық білім деп атайды.Демек – білімді тиісті жағдайда қолдану оқытудың көздейтін мақсатының бірі болып саналды.Оқытудың негізгі мақсаты тек білім беру деушілерге қарсы шығатындар көп.Олар бұл жөнінде мынандай джеректер келтіреді: әр сала туралы мағлұматтар өте көп,солардың бәріне үйрену үшін өмір жетпейді және осыған талпынудың да онша қажеті жоқ.Себебі,белгілі мезгілде адам өзінің біле аламайтыны есейген соң кітапханаға барып,сондағы кітаптарды оқып біле алады.Баланың келешегі үшін ең қажетті нәрсе білім емес,алдымен соның ой -өрісі кең дәрежеде дамыған болса,ол кейін өз бетіменкітаптағы мазмұнын түсініп соған ие бола алады.Демек,- баланың ой-өрісін кеңейту оқытудың көздейтін құнды мақастының бірі болып есептелінеді. 2.Оқудың не екенін түсіну үшін алдысен оның мазмұнын терең білу керек.Оқу бірдеңені білуге талпыну,сол үшін әрекет жасау. Педагогиканың тарихында тәрбиенәр кімнің өз еркінде теориясының негізін салған Л.Ч.Толстой т.б.болатын.Бұл теория бойынша баланы зорлап оқытудың қажеті жоқ.Қазір оқығысы келмесе кейін оқыр және не нәрсеге- үйренем деседе өз еркі.Осының мынандай ұтымды жақтары бар:бала үйренем деген нәрсесін қалап алса,соған зейінді және есінде сақтағыш келеді.Дегенмен осындай тәсілді «оқу» деп айту қиын. Біріншіден; бұл тәсіл арқылы бала барлық нәрсені білуге шамасы келмейді,уақытын үнемдетіп пайдалана алмайды Екіншіден;бұл жағдайда бала өзіне қызық нәрсеге жақсы көңіл бөледі де,қызық емес дегенін ұқпайды.Сондықтан мұндай бала алысқа бара алмайды.Себебі, үлкен дәрежеге жету үшін бала қызық емес, бірақ қажет деген саланы білуге ұмтылуы тиіс.Оқу деп-әркім міндетті түрде мазмұнды ұғуына өзін бағындыра алуын айтады. Оқудың төмендегідей түрлері кездеседі: 1.Баланың сырттай қимыл-қозғалыс жасап,тапсырманы орындауы \ жазуға н\ежазуға үйрену т.б\.Бірақ осындай сырттай қозғалу сабақтардың бір қатарында \тарих,матаематика т.б \ кедеспейді. 2.Кейбір сабақтарда тапсырманы орындау соған іштей талпынудан құралады.Осыны гностикалық \»гнозис» тану\ әрект деп атайды.Гногстикалық әрекет жасау сабақтардың көпшілігінде кездеседі және осы психологиялық тұрғыдан алып қарағанда бақылаудан, жад,яғни мнемоникалық әрекеттен,ойланудан құрастырылады.Гностикалық әрекет ұғыну процесінің негізгі мазмұны болып саналады. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1.Оқу іс әрекеті 2.Оқыту мақсаты Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс №7 Оқыту және дамыту арақатынасы Мақсаты: мақсат, мотив, оқу іс –әрекеті, бағалау, бақылау, мотивация, оқу міндеттері, проблемалық жағдаят ұғымдарына түсініктеме бере отырып, оқыту мен дамыту арақатынасы жайлы мағлұмат беру. Жоспары: 1.Оқыту және дамытудың арақатынасы 2.Психикалық дамудың қозғаушы күштері 3.Ақыл-ой дамуы 4.Мотивацияның, өзіндік бақылаудың қалыптасуы Негізгі ұғымдар: мақсат, мотив, оқу іс –әрекеті, бағалау, бақылау, мотивация, оқу міндеттері, проблемалық жағдаят. Оқыту мен дамудың өзара қарым-қатынасы барлық уақытта педагогиканың өзекті мәселесі болып отыр. Я.А.Коменскийдің еңбегінен бастап, оқытудың ғылыми неізін іздестіру бастатған, соның негізінде әрбір оқушының жеке мүмкіндіктері мен олардың жасының даму процесіндегі өзгерістерін ескере отырып дамыта оқытудың ғылыми негізін іздестіру басталған. Бұл мәселеге орыс педагогикасының негізін салушы К.Д.Ушинский де назар аударған. Ол өзінің «Адам тәрбие пәні» атты еңбегіңде, баланың түрлі жас ерекшелігі кезеңіндегі негізгі психологиялық даму ерекшеліктерін айта отырып, баланы оқытудың ең күшті факторы оқыту мен тәрбиелеу деп жазды. Оқыту мен тәрбиелеудің арақатынасы жәніндегі мәселе одан бергі уақытта да, өзектілігін жойған жоқ. Оны психология ғылымының көрнекті өкілдерінің бірі Л.С.Выготский де зерттей отырып, оқыту мен дамудың арақатынасы мәселесін шешудің өзіндік тәсілдерін ұсынды: - оқыту мен даму бір-біріне тәуелсіз екі түрлі процесс; - оқыту кемелденуге негізделеді, оқыту мен даму процесінде пайда болатын мүмкіндіктерді пайдаланады; - оқыту мен даму екі түрлі салыстырмалы процесс; - оқыту дамудан кейін жүріп отыруы мүмкін, сонымен қатар дамуды алға жылжыта отырып, оның алдында болуы да мүмкін. Баланы оқыту мен дамытудың арақатынасы мәселеснің шешімін түрлі зерттеушілер әртүрлі тәсілдермен іздестіреді: - Д.Б.Эльконин мен В.ВДавыдов оқытудың мазмұнының өзгерісін іздестіру керек деи есептеді; Н.А.Менчинская, Д.И.Богрявленская, Е.А.Кабанова-Миллер білімді, іскерлікті және дағдыны меңгеру тиімділігі ақыл-ой іс-әрекеттірінің тәсілдерін жетілдірудің көмегімен арттыруға болады деп дәлелдеді; - Б.Г.Ананьев, А.А.Люблинская оқытудың түрлі әдістерінің арту жағдайын зерттеуге мән береді; - Л.В.Занков оқытудың дамытушылық әдістеріне ең бірінші, оқыту процесінің өзін жетілдіру арқылы қол жеткізуге болады деп тұжырымдайды; - П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина баланың ой-орісінің дамуына ақыл-ой әрекеттерінің кезеңді қалыптастырудың әсерін зерттеді; - Т.В.Кудрявцев, А.М.Матюшкин оқытудың дамытушылық әсері педагогикалық әрекетттер мазмұнында проблемалы оқытудың ролін арттырғанда ғана артатынын дәлелдейді. Психологиялық және педагогикалық теорияларды қортындылау негізінде, осы ұғымдардың әрқайсысы жөніндегі түсінік нақтылана түсті. Жалпы қолданысқа төмендегі ұғымдар енгізідді: – даму – бұл организмнің жүйке жүйесінің, психикасының, тұлғаның сандық және сапалық өзгерісінің кәріпісі; - оқыту – қоғамдық-тарихи тәжірибені мақсатты жеткізу, білімді, іскерлікті және дағдыны меңгеруді ұйымдастыру процесі - Оқыту мен тәрбие беру мазмұны бойынша терең ұлтгық, көпқырлы дәстүрі, ұлттық психологияны сипаттайды. Тәрбиеленетін де, оқытылатын да адам абстрактілі емес. Ол барлық уақытта әдетте ұлттық сана мен өзіндік санасының, ұлттық танымының, сезімінің және еркінің ерекшелігін адамдардың басқа бір адамдармен өзара қатынстары мен қарым-қатынастарындағы ұлттық келбетінің идеялық ерекшеліктері тән болатын қандай да бір ұлттың әкілі. Ұлттық психологиялық ерекшеліктер оқыту мен тәрбиенің мазмұнын тікелей байланыстырады, сондықтан олар белгілі-бір ұстанымдарға негізделе отырып іске асырылады. Біріншіден, педагогикалық әсердің этноспецификалық детерменизм ұстанымы. Екіншіден ұлттық сана және ұлттық өзіндік педагогакалық іс-әрекеттердің бірлігі ұстанымы. Үшіншіден, ұлттық идеалмен сәйкестігі нақты өмір мен еңбектің жағдайындағы педагогикалық әсердің ұстанымдарын ескерусіз қалдыруға болмайды. Төртшшіден, ұлттық бейімделген мүмкіндіктерді педагогикалық әсерде дамыту ұстанымы. Оқыту процесі дидактикалық жүйелер деп аталатын нсихологиялық тұжырымдамаларға негізделеді. Дидактикалық жүйе оқытудың мақсатына жетуге қызмет ететін, біртұтас құрылымды жасайтын элементер жиынтығын құрайды. Жүйенің сипаттамасы мақсаттың, білім мазмұнының, дидактикалық процестердің, оқытудың әдістері, құралдары, формаларының және оның ұстанымдарының сипаттамаларын сәйкес. Дидактикалық тұжырымдамалар-дан үшеуін бөліп алу қажет: дәстүрлі, педоцентристикалық және дидактиканың қазіргі жүйесі. Оқытудың дәстүрлі жүйесіндегі басты родді білім беру, мұғалімнің іс-әрекеті атқарады. Оны Я.А.Коменский, И.Цесталоцци, И.Гербарт секілді педагогтардың тұжырымдамасы және немістің классикалық гимназиясының дидактикасы құрайды. Педоцентристикалық тұжырымдамада оқытудағы басты рөл оқуға баланың іс-әрекетіне беріледі. Бұл тәсілдің негізінде Д.Дьюидің жүйесі, Т.Кершенштейнердің еңбек мектебі, В.Лайдың XX ғасырдың басындағы педагогикадағы реформа кезеңінің теориясы жатыр. Г.Кершенштейнер халықтың «еңбек мектебі» баланы қазіргі мемлекеттің талабына үйрету және әлеуметтік шығу тегіне сәйкес алдағы кәсіби іс-әрекетке дайындауы керек деген ұғымына сөйкес «азаматгьіқ тәрбие» тұжырымдамасын жасады. В.Лай тәрбие мен оқьпу оқушыларға сырттй әсер ету мен олардың оған сурет, модельдеу, сызу, ән-күй, би сабақтары, түрлі ауызша және жазбаша жұмыстар мен жануарларды бағып-қағу түріндегі жауапты реакцияларының кезектесуі ретінде қарастырылуына сәйкестендірілген «әсер ету» формуласына негізделген «әрекеттегі педагогика» тұжырымдамасын ұсынды. Қазіргі тандағы дидактикалық жүйе, екі жақтылы оқыту мен оқу – оқытудың іс әрекетін құрайды, ал олардың дидактикалық қарым-қатынасы дидактика пәнін құрайды деген тұжырымдамадан негіз алады. Қазіргі тандағы дамыта оқыту теориясынан, психикалық дамуға бағдарланған тұжырымдаманы (Л.В.Занков, З.И.Калмыкова, Е.Н.Кабанова-Миллер) және тұлғалық дамуды ескеретін тұжырымдаманы (Г.А.Цукерман, В.В.Давыдов, Д.Б.Элъконин, С.А.Смирнов) еректпе атауға болады. Л.В.Занковтың тұжырымдамасы бойынша, оқыту жүйесінің негізін, өзара байланыстағы ұстанымдар құрайды.: - қиыншылықтың жоғарғы деңгейіңде оқыту; - бағдарламалық материадды оқытудың жоғарғы қарқындылығы; - теориялық білімнің жетекші маңызды ролі; - оқшылардың оқу процесін ұғынуы; - барлық оқушыларды дамыту мақсатына бағытталған жүйелі жұмыс жүргізу. З.И.Калмыкованың тұжырымдамасы бойынша, тиімді өнімді және шығармашылықты ойды қалыптастыратын оқыту дамытуы болып есептеледі. Тиімді ойды оқып білім алудың негізі деп қарастыра отырып З.И.Калмыкова тиімді ойлаудың ерекшеліктерінің сырттайғы көрінісі – жаңа білімді өзбетінше игеру және оны іс-әркетте қолдана білу деп біледі. Мұндай ойдың негізгі көрсеткіштері: - ойдың жеке даралығы, әдеттегіден тыс жауапты таба білуі; - ассоциациялық байланыстардың пайда болуының жылдамдығы және дамуы; - мәселенің ұғымдылығы, оның әдеттегіден тыс шешімі; - ойдың жүйріктігі – кейбір талаптарға сәйкес уақыт бірлігіңде пайда болатын ассоциациялық идеялардың саны. З.И.Калмыкованың дәлелдеуі бойьшша, дамудағы оқыту төмендегі дидакгикалық ұстанымдарға бағдарланғанда жүзеге асуы мүмкін: а) оқытудың мәселелігі; ө) оқытудың жекелігі және даралығы; б) ойлаудың түрлі компоненттерінің (нақтылық және абстрактылы теориялық) үйлесімде дамуы; в) ақыл-ой әрекеттерінің тәсілдерін қалыптастыру; г) есте сақтау әркеттерін арнайы ұйымдастыру. Е.Н.Кабанова-Миллердің тұжырымдамасы, озі оқу жұмысының тәсілдері деп атаған, ойлау операцияларын қалыптастырумен байланысты. Оқу жұмысының тәсілдеріне салыстыруды, қортындылауды, себеп-салдар байланысын ашуды бақылауды, зерттеліп отырған құбылыстың сипаттамасын құрастыруды, ұғымның мәнді және мәнсіз белгілерін ажыратуды кіргізеді. Е.Н.Кабанова-Миллердің тұжырымдамасындағы шарттары ретінде төмендегілер белгіленеді: 1. Оқытудың барлық қатары оқушыларда түрлі деңгейлерде толықтырылған оқу жұмысының тәсілдерін қалыптастыру идеясына сәйкестендірілуі керек; 2. Әрбір оқу пәнінде оқу жұмысының негізгі тәсілдерінің болуы және оларды оқушыларда қалыптастыру маңызды; 3. Оқушылар жағынан өздерінің оқу әрекеттерін басқару тәсілдерін қалыптастыру қажет. Сонымен жоғарыда қарастырылған тұжырымдамалар жалпы психиканы дамыту мақсатында оқушылардың психикалық қызметін (негізінен ойдың) дамытумен (Л.В.Занков), шығармашылық ойын дамытумен (З.И.Калмыкова) немесе ойлау операцияларын қалыптастырумен (Е.Н.Кабанова-Миллер) байланысты. Оқу әрекеттерін ұйымдастыруға бағдар ретінде оқушылардың жеке қасиеттерін дамыту тұжырымдамасы кең таралған. Г.А.Цукерман тұжырымдамасына сәйкес, оқытудағы маңызды міндеттердің бірі – оқушыларды оқу ынтымақтастық дағдыларына оқыту. Оқу процесі мұғалім мен баланың ынтымақтастығы негізінде жасалады. Ол оқу бірлестігіңдегі үш басты сипаттамаларды ажыратады: - өзара әсердің симметриясыздығы (бала үлкен адамды қабылдамайды, ол өзіне қажетті білімді іздестіреді, ал мұғалім баланың ізденісін ретттеп, тиімдендіреді); - баланың танымдық инициативасы; - жаңа білімге нақты сұраныс жасау. В.В.Давыдовтың Д.Б.Элькониннің тұжырымдамалары бойынша оқушыларды дамыта оқытудың негізінде теориялық білімді сараптау, жоспарлау және рефлексия арқылы меңгеру процесіңде оқу әрекетін оның субъектісінде қалыптастыру теориясы жатыр. В.В.Давыдовтың және Д.Б.Элькониннің тұлғаны дамыта оқыту тұжырымдамасы, бірінші окушылардың шығармашылығын дамытуға бағытталған. Берілген шығармашылықтың әдістемесін бейнелейтін, С.А.Смирновтың тұжырымдамасында, педагогоикалық процестің негізгі мақсаты ретіңде, әлеуметтік тәжірибенің қарқынды жинақталуымен және баланы ішкі психологиялық тыныштық пен өз-өзіне деген сенімді қалыптастыру үйлесіміндегі қабілетін мүмкіндігінше дамытудың шарттарын жасау жағдайы қарастырылады. Осы тұжырымдамаға сәйкес, мұғалім әрекетіндегі үш бағыт ажыратылады: - оқушының мұғаліммен және бір-бірімен өзара әрекеттерін ұйымдастыру; - сабақтарда жеке ойындарды және оқу әрекеттерін ұйымдастырудың ойын формаларын кеңінен пайдалану; - оқушыларды шығармашылық әрекеттерге араластыру. Зерттеушілер оқытудың психикалық қызметін (қабылдау, тиімді есте сақтау, ойлау және ұғым қалыптастыру, теориялық толықтыру және ақыл-ой белсенділігін) дамытуға ерекше көңіл аударады. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1.Оқыту мен дамыту арақатынасы 2. Оқыту ерекшеліктері Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс №8 Білімді, іскерлікті, дағдыны меңгеру процесі Мақсаты: Білімді, іскерлікті, дағды ұғымдарына түсініктеме бере отырып, оның меңгеру процесі анықтау. Жоспары: 1.Меңгеру туралы түсінік, сипаттамасы 2.Меңгеруді құрылымдық ұйымдастыру 3.Меңгеру этаптары, кезеңдері 4.Меңгеру процесіндегі дағды. Дағдыны қалыптастыру заңдылықтары. Негізгі ұғымдар: меңгеру, интеллектуалдық әрекет, оқыту нәтижесі, оқу материалын сақтау. Жалпы білім беретін мектеп оқушыларына өмірлік қажетті білімдер мен іскерліктерді меңгерту үшін, адамның кәсіби еңбек іс-әрекеті түрлеріне баулу жүзеге асырылады. Айтылған мәселе білім беру жүйесінде жалпылық сипатта болады, ал оның жүзеге асырылуы нақтылықты талап ететіні белгілі және жекелеген оқу пәндерінде қамтамасыз етіледі. Қазіргі таңда барлық сала, оның ішінде білім беру саласы бойынша да, технологиялық мәдениетті меңгерген жеке тұлғаны тәрбиелеу мәселесі қолға алынуда. Технологиялық мәдениет мәселесі ерекше мәдениет түрі ретінде, жалпылық сипат алады және мәдениет аясындағы іс-әрекет түрлерін қамтиды. Мектептің білім беру мазмұнында ғылым негізі пәндері еңбекке және кәсіпке дайындықтың ғылыми негіздері бойынша білім және іскерліктерін қалыптастыруға бағытталады. Ал, олардың практикада қолданылуы көп жағдайда оқушылардың еңбекке дайындық бағыты пәндері бойынша, оқу бағдарламалары мен соларға сәйкес орындалатын іс-әрекеттерге байланысты жүзеге асады. Бұл жағдайда, олардың мазмұнындағы интеллектуалдық іскерліктердің мәнін толық мәнді түсініп, дұрыс орындалуын қамтамасыз ету қажет. Мұнда оқушылардың орындайтын педагогикалық, оның ішінде еңбек тапсырмалары басты мәнге ие. «Интеллектуалды іс-әрекет – мәселені қою, ойды тұжырымдап айту, идеяның пайда болуы, оны шешу, оның логикалық дамуы, аталған мәселені шешуде тиімді әдістерді қолдану, негіздеу, оны тәжірибе жүзінде дәлелдеу барысында нәтиженің нақты көрінуі» деп білетін болсақ, олардың мектеп оқу пәндерін оқыту үдерісінде жүзеге асырылуы заңдылық болатыны белгілі. Білім беретін оқу пәндері мақсаты мен мазмұнына сәйкес жалпы және технологиялық мәдениетті қалыптастыруда олардың негізін қалайтын оқу жұмыстары мен тәсілдерінде ұқсастықтар айқын көрінеді. Мәселен, Г.И.Кругликов технологиялық білімді қалыптастыру және жүзеге асыру күрделі үдеріс болып табылады және оны жүзеге асырудың тәсілдерін оқыту әдістемесі еңбегінде сипатталады дейді. Оның ішінде, талдау, жинақтау, ұқсастықтар бойынша қорытынды шығару, оқушылардың ойлауын қамтамасыз ету, өздеріне, өзіне және өзінің болашағына жауапкершілікпен қарауға қол жеткізу мәселелері қамтылады. Мұғалім мен оқу үдерісі үшін оқушылардың ойлауы үлкен мәнге ие. Бұл білімді меңгерудің әдістері мен тәсілдері ретінде де қарастырылады. Ойлау түрлері білім түрі, білімді меңгеру, оқу әдістері, логикалық тәсілдер ретінде де сипатталады. Мұнда бастысы – ойлау мен білімді пайдалану. Профессор Д.Рахымбек «Логикалық-методологиялық білімдер, ол ойлаудың логикалық операциялары мен формалары, тәсілдері, ғылыми танымның жалпы әдістері, ғылым негіздерінің табиғаты туралы білімдер жиынтығы ретінде түсініледі», - «Бұларсыз математиканы оқыту үдерісінде оқушылардың оқу–танымдық қызметін көзге елестетудің өзі қиын. Анықтама арқылы тани білу, пайымдаулар, индуктивті және дедуктивті ой қорытулар жасау, олардың дұрыстығына көз жеткізу, мәселені қою және шешу, аналитикалық немесе синтетикалық тәсілдермен дәлелдеу, т.б., яғни, бұл білімдердің барлығы да математикалық білімдермен біте қайнасып жатады. Сондықтан, математикалық білім негіздерін игерумен бір мезгілде логикалық білімдермен және ғылыми танудың жалпы әдістерін қолдану да жүзеге асады» дейді. Педагог ғалымның пікірінше аталған білімдерді (анықтама, аксиома, теорема, т.с.с.) оқу материалдарын саналы және белсенді меңгеруді қамтамасыз етеді. Ұғымдар, пайымдар және пайымдар арасындағы байланыстарды терең түсінуге, оқу материалын жалпылауға, жүйелеуге мүмкіндік береді, оқушылардың өз бетінше білім алуы мен жасампаздық белсенділігін дамытады, интеллектуалдық біліктіліктерді, дағдыларды жетілдіреді. Нәтижеде логикалық-методологиялық білімдер, адамның жалпы мәдениетін қалыптастырудың амал-тәсілдеріне айналатынын атап көрсетеді. Мектепте математика пәнін оқушылардың нәтижелі игеруіне қажетті логикалық-методологиялық білімдер жүйесіне жатқызылатындардың ішінде ғылыми тану әдістері және ойлау операцияларын (анализ, синтез, салыстыру, жалпылау, жүйелеу, аналогия, индукция, дедукция, абстракциялау, нақтылау және т.б.) білу және оны іске асыру мектептің басқа оқу пәндері арқылы да жүргізіледі. Іскерліктер мен дағдыларды жалпыеңбектік іскерліктер мен дағдылар деп атайды. Олар, бір жұмыс түрінен екінші бір жұмыс түріне ауысқан кезде, оқушылармен тасымалдануы мүмкін”, - деген анықтама береді . Қазіргі ғылым мен техниканың дамыған жағдайында микропроцессорлы техникамен жабдықталған операторлардың, автоматты тізбекті станоктарды, жүйені реттеушілердің жұмыс уақытының 60%-ы ақыл-ой еңбегімен байланысты операцияларға жұмсалса, 31%-дан артығы ақыл-ой мен дене еңбегінің үйлесіміндегі операцияларға жұмсалады. Бұл дегеніміз, келешекте ақыл-ой операцияларын талап ететін еңбек орындарының артатынын болжамдайды. Жалпы практикалық іс-әрекетті жоспарлауда ақыл-ой операциясы негіз болып табылады деп білеміз. Оны В.В.Чебышева жоспарлау міндеттерін төмендегіше көрсетеді: а) жоспарлауға оқыту үшін, оның ішінде әртүрлі құрылым мүмкіндіктерін алуды және жақсы нұсқаларды таңдауды талап ететін білімді игеру; б) тек қана технологиялық процесті ғана емес, сондай-ақ, іс-әрекеттің барлық жақтарын қамтитын өз бетінше жоспарлауды оқыту; в) қатаң белгіленген жоспар бойынша жұмыс барысында оқыту. В.В.Чебышеваның психологиялық зерттеулері негізінде еңбекке баулудағы жоспарлау кезіндегі ұтымды реттіліктегі операциялар жөнінде дидактикалық қорытынды шығарамыз: бірінші кезең – оқытушының алдын-ала құрастырған дайын жоспары бойынша оқыту; екінші кезең – оқытушының алдын-ала дайындап ұсынылған бірнеше жоспар нұсқаларынан негіздемелі түрде біреуін таңдау. Осыдан біз өзіндік іс-әрекеттерді біртіндеп арттыруға, яғни жай амалдан, күрделі амалға өту реті бар екендігі туралы қорытындылаймыз. Жалпы біздер психологиялық тұжырымдарды зерттеу барысын да басшылыққа аламыз. Дегенмен, еңбекке баулудың және оны реттеудің психологиялық негізінің арнайы ерекшеліктері бар. Еңбекке баулуды реттеу, адамдардың танымдық-практикалық іс-әрекеттерін ұйымдастырудағы дәстүрлі кезеңдерінен туындап, жүзеге асырылады. Бірінші кезең еңбектің ерекшелігі, оның сипаты мен психофизиологиялық ерекшеліктері жөніндегі қажетті ақпараттарды қабылдаумен аяқталады. Оқушылар еңбек міндеттерін, еңбек объектісін бақылау немесе еңбек процесімен алдын-ала танысу негізінде айқындайды. Екінші кезеңде еңбек іс-әрекетінің негізінде жатқан басты ережелерді ұғыну жүреді. Оқушылар еңбек процесін түсінеді, еңбек жөніндегі жаңа білімдер алады. Үшінші кезеңде алған білімдерді жаттығулар, өзіндік жұмыс жасау, қосымша түсіндірулер жүйесі арқылы бекіту жүреді. Төртінші кезеңде алынған білім біртіндеп практикалық іс-әрекетке қосылады. Еңбектік білім, іскерлік және дағдыларды қалыптастырудың барлық кезеңдерінде бақылануы және тексерілуі қажет, бұлар еңбекке баулу үдерісінде түзету енгізуге мүмкіндік береді. Білім меңгеру үдерісі - бұл күрделі бүтін психикалық іс-әрекет. Білімді меңгеру үрдісіне көптеген психикалық үдерістер қатысады (танымдық-қабылдау, ес, елестету, ойлау; сезімдік-еріктік және т.б.). Білімді игеру жетістігі бірқатар субъективті және объективті факторларға байланысты: оқуға адамның психологиялық дайындығы, оның ғылым негіздері бойынша білім қоры. Білімді меңгеру анықталған психологиялық заңдар бойынша жүреді және өзінің жүйелілігі болады. Түсініктердің түзілуі белгілі ойлау әрекетімен байланысты, заттардың жалпы белгілерін анықтауға, олардағы маңызды және маңызды емес белгілерді бөлуге, бөліп алынған маңызды белгілерден белгілі бірлік түзуге мүмкіндік береді. Осындай әрекеттер мен түсініктерді алу әдістері немесе тәсілдер сапасында көрінеді. Бұл әдістерге: талдау (анализ), салыстыру, жинақтау (синтез), абстрактілеу, талдап қорыту жатады [10]. Іскерлік қалыптастыру деп, оқушыны белгілі әрекетті (әрекеттер жиынтығын) тез, дәл және сапалы орындауға дайындау үрдісі түсіндіріледі. Бұл үрдіс мұғалімнің бағыттауымен (түсіндіру, көрсету, қатені түзету және т.б.) оқушының өзінің белсенді іс-әрекетін қамтиды. Білімді игеру деп, ғылыми ұғымдарды, дәлелдерді және басқа да мағлұматтарды (өз бетінше және мұғалімнің көмегімен) алу, бекіту және қолдану үрдісі түсіндіріледі. Іскерлік пен дағдының қалыптасу үрдісін сипаттай келе “еңбек үрдісі”, “еңбек операциясы”, “еңбек тәсілі”, “жұмысшы қозғалысы” ұғымдарын жиі кездестіруге болады және олар технологиялық үрдістердің психологиялық құрылымы болып табылады. Бұл ұғымдарды әдебиеттерде әртүрлі анықтайды, бірақ олардың мазмұндарының негізі төмендегідей болып келеді. Еңбек үрдісі - бұл берілген кәсіп үшін типті, белгілі аяқталған жұмыс түрінің орындалуымен байланысты, жүйелі жұмысшы әрекетінің жиынтығы. Еңбек үрдісі - өндірістік үдерістің басты бөлігі. Ол: операцияларға, тәсілдерге және жұмыс қозғалыстарына бөлінеді. Өндірістік үрдістерге оқушыларды үйрету, осы талдауға керісінше тәртіпте, яғни қарапайым қозғалыстардан басталуы керек. Оқушылардың еңбек іс-әрекетін қолданудағы негізгі кезеңдерді, қажетті теориялық білімдерді игеру, жаттығу, негізгі әрекеттерді түзету және бекіту деп көрсетуге болады. Еңбек іс-әрекетіне өндірістік үрдістерді жоспарлау, дайындау, жүзеге асыру, бақылау, қызмет ету қатысты болып табылады . Еңбек іс-әрекетінің негізгі элементі жоспарлау болып табылады. Жоспарлау - бұл алдағы іс-әрекеттің схемасын ойша тұрғызудың интеллектуалды-ерікті үрдісі, алдын-ала оның нәтижесі мен осы нәтижеге жету тәсілдері жөніндегі “идеал” түсінік. Осыған сәйкес оқушылар технологиялық талаптарды, өңделетін материалдар қасиеттерін, берілген өлшемді, дайындама санын әрбір нақтылы жағдайда ескеріп, өндірістік тапсырманы тиімді орындау үшін интеллектуалды міндеттерді шешуі тиіс. Бұйымды дайындау кезіндегі өзіндік бақылау деп, жұмысшының орындап отырған әрекеті және олардың жоспарланған әрекеттер мен болжамды қажетті жұмыс нәтижелерімен жүйелі салыстыру түсініледі. Бұйым дайындаудағы өзіндік бақылау деп, әрекеттермен бірге бұйымның үлгісін, жұмыстың нәтижесі мен ойша салыстыруды немесе бұйым үлгісін сызба бойынша тексеруді айтамыз. Бұйымды дайындау барысында аралық және бұйымды дайындап болған соң, соңғы бақылау жүргізіледі. Мектеп оқушылары үшін өзіндік бақылау операциясы бақылау-өлшеу құралдары көмегімен орындалады. Білімді, іскерлікті және дағдыны меңгеру беріктілігі принцині: оқушыларға оқылып отырған материалдың олардың тәжірибелік іс-әрекеттері үшін маңыздылығын түсіндіруді оқытылатын материалды және ең бірінші оның негізгі мазмұнын берік, әрі ұзақ уақытқа дейін еске сақтауға деген мақсатын қалыптастыруды; бұрын оқытылған оқу материалын жүйелі ұйымдастырылған түрде қайталауды; оқытылған материалдың игерілуіне жүйелі түрде бақылау жүргізуді талап етеді. Оқыту мазмұны - оқыту процесінде оқушы меңгеретін ғылыми білімдер, тәжірибелік іскерлік, дағды, іс-әрекет және ойлау тәсілдері, оқыту мазмұны пән бойынша жасалған мемлекеттік оқу жоспарында, мемлекеттік оқу бағдарламаларында, оқулықтарда жазылған. Оқыту процесінің бастапқы кезеңінде мұғалім оқушыларды оқу материалдарымен және оны қолдану әдістерімен таныстырды. Оқу материалының жаңа бөлігін меңгеру және бекіту қатар жүреді. Оқытудың мақсаты - оқу материалының негізгі ойын және тәжірибелік маңызын оқушыға меңгерту. Қорыта айтқанда, интеллектуалдық іскерліктер білім беретін пәндер мазмұнында қамтылады және оқыту үдерісінде жүзеге асырылады. Сондай-ақ, интеллектуалдық іскерліктер жалпы және технологиялық мәдениет құраушысы, шығармашылық іс-әрекет өзегі болып табылады. Бұл мәселе міндетті түрде болашақ мамандар даярлау үдерісінде қарастырылуы тиіс деп білеміз. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1.Білімді меңгеру процесі 2.Іскерлікті игеру процесі Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс №9. Педагогикалық қарым – қатынас психологиясы Мақсаты: Қарым – қатынас ұғымына түсінік бере отыра, оның функциялары жайлы мағлұмат беру. Жоспары: 1.Қарым – қатынастың жалпы сипаттамасы 2.Қарым – қатынас функциялары 3.Педагогикалық қарым – қатынас анықтамасы 1. Қарым-қатынас немесе коммуникация процесі кең,ауқымды ұғым,ол-саналы және санасыз байланыс,ол- мәліметті тасымалдау және қабылдау, ол- барлық жерде және үнемі байқалатын процесс. "Қарым -қатынас - біріккен іс - әрекетке деген қажеттіліктен туындайтын адамдар арасындағы байланысты құру мен дамытуда,жеке тұлғалық қарым - қатынасты қалыптастыруда көрінетін және біріккен іс-әрекетке деген қажеттілікті туындататын жеке тұлға белсенділігінің универсалды формасының бірі (таным, еңбек, ойынмен бірге)''(А.И.Конюхов). "Қарым - қатынас- бір адамның екінші адамға әсер ету нәтижесі болып табылатын, адамдар арасындағы байланыс" (М.В.Гамезо, И.А.Домашенко). Қарым-қатынас функциялары Ынтымақтастық. Қарым-қатынаста орынды (рационалды) эмоционалдыжәне еріктік өзара әсер етулер және индивидтердің өзара әсер етулер және индивидтердің өзара әрекеттері жүзеге асырылады және көңіл - күйдің,ойдың,көзқарастың жалпылығы қалыптасады,өзара түсінушілік туындайды,манера,әдет,мінез-құлық стилі меңгеріледі,топтық және ұжымдық іс-әрекетті сипаттайтын бірлік пен ынтымақтастық құрылады. Қалыптастырушы. Қарым-қатынас жеке тұлғаның жағымды жағының ашылуы,санасының және өзіндік санасының қалыптасуы,оның дамуының стимуляторы:басқа адамдармен қарым-қатынасқа түсе отырып,өзіне басқалардың қатынасын саралай келе,адам өз бойында өзін-өзі жетілдіруге деген қажеттілікті байқайды. Дамытушы. Қарым-қатынаста байқалатын жұқтырудың әлеуметтік-психологиялық механизмі мен еліктеу,адам идеалындағы сапа, қасиеттерімен қоса қалыптастыруға ықпал етеді-бұл өзін-өзі дамытуға деген үлкен стимул. Танымдық. Қарым-қатынас қоршаған ортаны тану мен түрлендіру процесі жүзеге асырылатын бірлескен шығармашылықтың формасы. Мәліметтік. Қарым-қатынас мәлімет көзі және ақпарат арнасы. Қарым-қатынас процесінде адам фактілерді,түсініктерді,идеяларды ғана емес,онда құнды қатынастар,қызығушылықтар,көңіл-күй,сезім де меңгеріліп,тасымалданады. Ұйымдастырушылық. Қарым-қатынас-адамды тәрбиелеу үшін жағдай тудырады.Тәрбие өнері ең алдымен-қарым-қатынас өнері деп педагогтар әділ пікір айтады. Қарым-қатынас әлемі (М.С.Каган бойынша) Нақты серікпен қарым-қатынас Тұлға аралық қарым-қатынас - Өкілдік қарым-қатынас - мәдени қарым-қатынас Топтағы қарым-қатынас Сағымдағы серікпен қарым-қатынас Жануарлар мен қарым-қатынас Затпен қарым-қатынас Ойдағы серікпен қарым-қатынас Өзінің екінші "Мен"-мен қарым-қатынас Мифологиялық немесе көркем бейнемен қарым-қатынас Ақиқатта жоқ адам бейнесімен қарым-қатынас. Қиялдағы серіктердің қарым-қатынасы (көркем персонаждар-квазисубъектілермен). Қарым-қатынас түрлері Қарым-қатынасқа түсушілер құрамы бойынша Тұлғааралық-іскерлік және жеке тұлғалық қарым-қатынас Өзара қатынас сипатына қарай: -қызметтік -қызметтік-жолдастық -достық Жеке тұлғалық-топтық-іскерлік,Адам-Топ жүйесіндегі қарым-қатынас Өзара қатынас сипатына қарай Қызметтік және қызметті-жолдастық Жетекшінің ұжыммен,топпен қарым-қатынасы Топаралық – Топ-топ жүйесіндегі іскерлік қарым-қатынас ,екі немесе бірнеше қауымдастықтың контактісі. Жақындасу деңгейі бойынша: Тікелей – бетпе – бет қарым-қатынасқа түсу,әрбір қатысушының қарым-қатынастың барлық құралдарын қолдана отырып басқа адамдармен байланысқа түсуі мүмкін. Жанама – үнемі адам,немесе пошталық байланыс,техникалық құрал,зат,естелік т.б арқылы қарым-қатынастың жүзеге асуы. Ұзақтығына байланысты: Қысқа уақыттық Ұзақ уақыттық Аяқталуына байланысты: аяқталған аяқталмаған Қарым-қатынас құрылымы: Коммуникативті – қарым-қатынас субъектілерінің арасында мәлімет алмасу. Интерактивті – жалпы өзара әрекет стратегиясын құру,факті,қатынастардың ғана емес әрекеттердің де алмасуы. Перцептивті – серіктестік қарым-қатынаста бір-бірін қабылдауы,зерттеуі,түсінісуі,бағалауы. Қарым-қатынас коммуникация ретінде Вербальды (сөз ) Сыртқы: -ауызша -монологты -диалогты. Іштей. Ветбальды емес Кинетикалық (вербальды емес құралдардың көмегімен қарым-қатынасқа түсу,жест,мимика,пантомимика). Параэкстралинвистикалық (қосымша мәліметті дауыс ырғағын өзгерту арқылы бер,диапазон,тондық өзгеріс ). Визуальдық (көз арқылы мәлімттік байланыс). Проксемикалық (қарым – қатынасқа түсушілерді орналастыру,қарым-қатынастың уақыты 2. Педагогикалық қарым-қатынас- оқудағы өзара іс-әрекет формасы,оқушы мен оқытушылардың ынтымақтастығы.Педагогикалық қарым-қатынаста вербальдық,көркемдік,символикалық,кинетикалық құралдарды падалана отырылып коммуникативті,перцептивті және интерактивті функциялар жүзеге асырылады. Педагогикалық қарым-қатынас кең контексте “оқушылардың мотивациясының дамуы мен оқу іс-әрекетінің шығармашылық сипаты үшін,мектеп оқушысы тұлғасының дұрыс қалыптасуы үшін,ең жақсы жағдай жасайтын,оқытудың змоционалдық қолайлы климатын қамтамасыз ететін,мұғалімнің оқыту процесіндегі оқушылармен қарым-қатынасы ”( А.А.Леонтьев). Педагогикалық қарым-қатынас-оқыту мен тәрбиелеу мақсаты мен міндеттерінің жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін педагог пен оқушылардың өзара әрекетіндегі құралдар мен әдістер жиынтығы (Л.Д.Столяренко) Педагогикалық қарым-қатынас функциялары бойынша бөлінеді: Контактілі; Дистантты; Ақпаратты; Түрткі болу; Координациялық; Үйлестіруші өзара әрекеттесу. Педагогикалық қарым-қатынас - белгілі бір педагогикалық қызмет атқаратын, жәйлі психологиялық климат құруға және оқу іс-әрекетін, педагог пен оқушы арасындағы, оқушылар ұжымы ішіндегі қатынастарды психологиялық тиімді етуге бағытталған оқытушы мен оқушының сабақтағы және сабақтан тыс уақыттағы кәсіптік қарым-қатынасы. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1.Қарым қатынас функциялары 2.Педагогикалық қарым қатынас Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс №10 Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым – қатынастың психологиялық – педагогикалық негіздері Мақсаты:Мұғалім мен оқушы арасындағы қарым қатынас ерекшелігі жайлы түсінік беру. Жоспары: 1.Педагогикалық қарым – қатынастың ерекшелігі 2.Педагогикалық қарым – қатынас бірліктері 3.Педагогикалық қарым – қатынас стилі туралы жалпы түсінік Негізгі ұғымдар: қарым- қатынас, мақсат, тұлғааралық қатынас,педагогикалық қарым-қатынас кезеңдері. Жасөспірімдер мен ұстаздар арасындағы өзара қарым-қатынас жасау мәселесі - психология ғылымындағы және тәлім-тәрбие ісіндегі әрі маңызды, әрі күрделі проблемалардың қатарына жатады. Бұл салада жүргізілген бірсыпыра зерттеулер мен осы бағытта жинақталған тәжірибелердің нәтижелері жасөспірімдер мен ұстаздар, оқушылар мен тәлімгерлер арасындағы қарым-қатынас орнатуда айтарлықтай ерекшеліктер мен сипаттар түрліше түсініктер бар екендігін көрсетті. Міне, мұндай мәселедегі елеулі жәйттің бірі - мұғалім мен шәкірттер арасындағы қарым-қатынас жасауда әрқилы қиыншылықтардың үнемі кездесіп отыратындығы. Егер кіші мектеп жасындағы балалар үшін мұғалім барлық бейнесімен ерекше із қалдырып, оларға күшті әсер ететін тұлға болып саналатын болса, ал ересек балалар мұғалімнің әрбір қимыл-қозғалысына, іс-әрекеті мен сөйлеген сөзіне, оның ақыл кеңесіне, өзге адамдармен қарым-қатынасына, шәкірттерге қоятын түрлі талаптарына өздерінше іштей сын көзімен қарайды. Осы мәселені анықтау бағытында арнайы жүргізілген психологиялық және педагогикалық зерттеулер төменгі сынып оқушыларынан гөрі ересек оқушылар арасында үлкендердің айтқан сөздеріне құлақ аспау және айтқанынан қайтпайтын мінез көріністерінде әрқилы кедергілер мен себептер болатындығын анықтады. Әрине, мұндай мәселенің түпкі себептерін психологиялық жағынан тереңірек зерттеу - тәлім-тәрбие ісінде маңызды мәселе болып саналады. Бізде, атап айтқанда, Қазақстанда, әсіресе қазақ мектептері мен арнаулы білім беретін орта дәрежелі оқу орындарында ұстаз бен шәкірттер арасындағы қарым-қатынас орнату, олардың арасында кездесіп қалатын қиыншылықтар психологиялық тұрғыдан әлі де қызу қолға алынып, тиянақты іздестірілмеген мәселелердің қатарына жатады. Ал, мұғалім мен шәкірттер арасындағы қатынасты іздестірудегі ғылыми-педагогикалық бірең-сараң әдебиет пен мақалаларда тек ұстазға қажетті сапаларды сөз етумен шектеледі. Осы кезде тәлім-тәрбие ісіндегі жасөспірімдермен қарым-қатынас жасауда мұғалімнің өзіндік сапа ерекшеліктерімен қатар, оның өзге адамдармен, әсіресе шәкірттердің даралық ерекшеліктерімен санасып отыру қажеттігіне баса мән беріледі. Осындай талапты анықтап оны жүзеге асыру жолында мұғалімнің бойында өзіндік сапа, ұстаздық қасиет және арнайы білімі болу керек деген міндет қойылады. Педагогикалық қарым – қатынастағы гуманистік бағытты қолдап қорғаушы К.Роджерс мүғалімнің оқушылармен арадағы бір-бірін түсіну мәселесін басты міндет етіп қояды Р.Бернс осы мақсаттағы технологиялық принциптерге толық қосылатынын атап көрсетеді: «Мұғалім оқу процесінің басынан бастап аяғына дейін оқушыларға деген сенімін көрсете білу керек. Ол оқушылар тобының, сол сияқты әрбір жеке оқушының алдында тұрған мақсаттар мен міндеттерді анықтау мен нақтылауға көмектесуі керек. Ол әр кезде де оқушыларда оқуға деген ішкі мотивациясы бар екендігіне сүйенуі керек. Ол оқушылар қиындықтарға тап болғанда, әрқашан да көмекке даяр тұратын, оқушылар үшін түрлі тәжірибенің көзі болып табылатындай болуы керек. Әр оқушы үшін осындай рөлді орындауы ол үшін өте маңызды. Ол топтық эмоциялық күйін сезіне білуі мен оны қабылдай алу қабілетін дамытуы керек. Ол топтағы өзара әрекеттің белсенді мүшесі болуы керек. Ол әр оқушының сезімі мен күйзелістерін түсіне алатындай дәрежедегі эмпатиялық жағдайға ұмтылуы керек. Ең соңында, ол өзін өзі жақсы білуі керек» (4, 328-329). Болашақ ұстаз бұл жағдайға жетудің күрделілігін сезіне отырып, тәжірибелі, оқушының жетегімен оған дайындық жасауға мүмкіндік алады. Жан – жақты, заман талабына сай білікті, кәсіби – педагог мамандарды дайындау жоғары оқу орнындағы бөлік оқу үрдісін ақпараттандыру мәселесін жеделдеткенде, инновациялық оқыту технологиясын енгізгенде сонымен қатар, оқытудың әлемдік озық үлгілері мен халқымыздың төл педагогикалық қағидаларын пайдаланғанда мүмкін болары сөзсіз. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1.Мұғалім мен оқушы арасындағы қарым қатынаста кездесетін қиыншылықтар 2. Педагогикалық қарым – қатынастың ерекшелігі Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс №11 Қарым –қатынастағы қиындықтың жалпы сипаттамасы Мақсаты: Қарым –қатынас кезінде кездесетін қиындықтарға жалпы сипаттама беру Жоспары: 1.Қиындықтар анықтамасы 2.Қиындықтар саласының жалпы сипаттамасы 3.Қиындықтардың жас ерекшеліктер саласы Педагогикалық қарым-қатынас барысында кездесетін қиындықтар: - Байланыс орната алмау: - Сабақта оқушылардың қарым-қатынасын басқара алмау; - Педагогикалық міндеттерге сәйкес қарым-қатынасты құрастыра және өзгерте алмау; - Оқушының ішкі психологиялық позициясын түсінбеу; - Өзінің психикалық жағдайын басқара алмау т.б. Психология ғылымындағы негізгі ұғымдардың біреуі – қарым-қатынас. Қарым-қатынассыз жеке адамды түсіну, оның дамып жетілуін талдау мүмкін емес. Қарым-қатынаста адамдар өзін көрсетеді, өзі үшін және басқалар үшін психологиялық қасиеттерін аша түседі. Сонымен бірге ол қасиеттері қарым – қатынаста қалыптасады да. Адамдармен қарым-қатынаста адамның адамзаттық тәжірибені игеруі, қалыптасқан мораль, құндылықтар, білім мен іс-әрекет түрлерін игеруі, жеке адам және дара адам түрінде қалыптасуы іске асырылады. Яғни қарым-қатынас адамның психологиялық дамуының маңызды факторы. Егер мұғалімдер ортасында болатын конфликтілерді жалпылайтын болсақ,онда қарым қатынас проблемасы, мысалы,әдептіліктің жоқтығы, ашуланшақтық, басқалардың оқу орындарын басқаратын жүйенің ескіруі,«бастық-жұмысшы» принципі бойынша жүреді, «Мұғалім-оқушы» арасындағы бірлескен әрекетте конфликт туындауының басты объектісі баласының сабағын жаман оқуы; сабақпен аз айналысып, көп ата-ана мен баланың бірін-бірі түсінбеуі; қатынастарындағы дөрекілік, ұстамсыздық; баланың өз еркімен өмір сүрүге талпынуы; ата-аналар оны балалардың ата-аналарының жұмыстарын орындамауы; отбасындағы әлеуметтік-психологиялық жағдайдың қолайсыздығы «Мұғалім-оқушы» арасындағы конфликттің себептері (оқытушы көзқарасы); Сабақта тәртіпті бұзу; Үй жұмысын дұрыс орындамау; Оқушылар арасындағы жаман қарым-қатнастар; Оқушылар көзқарасы бойынша конфликтінің туындау себептері; Оқытушы тарапынан балағаттау, тіл тигізү, дөрекілік, шыдамсыздық; Білімді бағалау кезіндегі әдлетсіздік; Үй тапсырмасына дайындалмау; Сабақты босатуы. Әлеуметтік – педагогикалық үрдістегі конфликтіні реттеу жолдары. Әлеуметтік зерттеулер көрсеткендей конфликтілі жағдайда оқытушылардың 40 пайызы «Мұғалім-оқушы» темпіндегі конфликтіні шешуде репрессивті әдісті қолданады. 66,7 «Ата-ана- оқушы» типінде конфликтіні шешуде репрессивті әдіс басым «Оқытушы-оқушы» конфликтісінде ата-аналар өз балаларын қорғаймын деп конфликтіге ұшырайды.Бұндай тәрбиенің ақыры жақсы болмайды. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1.Қарым қатынастағы қиыншылықтың туындауының себебі 2.Қиыншылықты шешу жолдары Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс №12 Педагогикалық өзара әрекеттесуде болатын қиындықтардың сипаттамасы Мақсаты: Педагогикалық іс- әрекет жайлы ұғымына түсінік беру, онда кездесетін қиындықты шешу жолдарын анықтау. Жоспары: 1.Педагогикалық іс- әрекет - қиындықтар саласы ретінде 2.Педагогикалық қиындықтардың психологиялық негізі 3.Педагогикалық қиындықтардың педагогқа әсері. Педагогикалық іс-әрекеттің сәттілігі мұғалімнің оқушымен, олардың ата-аналарымен дұрыс қарым-қатынасқа түсе алуымен анықталатыны психологияда аксиома болып кетті. Ол жоғары техникалық педагогикалық шеберліктің алғы шарты. Қарым-қатынасқа түсу шеберлігінің болуы – тәрбиелеу мен оқытудың сәтті болуының кепілдігі. Жақсы қарым-қатынас болу үшін бірсыпыра психологиялық білім мен психологиялық тренингтер керек. Адамдар арасындағы қарым-қатынастың басты мақсаты – өзара түсіністікке қол жеткізу. Қарым-қатынас жасауда қатынасқа түскен адамды тыңдап, түсіне білудің маңызы зор. Бұл басқа адамның ішкі жан дүниесін түсініп, оған өз ойын дұрыс жеткізуге мүмкіндік береді. Адамдар басқаларға өз ойлары мен көзқарастарын түсіндіре отырып, түсініспеушілік, ұрыс-керіс пен дау-жанжал секілді жағымсыз құбылыстарды болдырмауға әрекет жасайды. Адамдармен жақсы қарым-қатынас орнатуға мынадай ережелердің орындалуы көмектеседі: барлық адамдармен тең дәрежеде, дөрекілік пен жағымпаздықсыз қарым-қатынас жасау; сұхбаттасушының жеке пікірін сыйлау; бұйрық емес, өтініш деңгейінде қарым-қатынас жасау; басқа адамның пікірін сыйлау және тәжірибесін қабылдай білу. Қарым-қатынас мәдениетін меңгерген тұлға өзімен қатынас жасайтын адамға құрметпен қарап, сыйластық білдіреді. Адамға сыйластықпен қарау жақсы қарым-қатынас жасаудың негізгі өлшемі болып табылады. Кеңестік психолотер қарым-қатынас феноменіне әртүрлі көзқараспен қарай отырып бір ауыздан қарым-қатынас пен іс-әрекеттің тығыз байланысын атап көрсетеді. Іс-әрекет категориясы кеңестік психологияда маңызды орынға ие. Іс-әрекеттің бірнеше теориялары қарастырылған олардың ішінде С.Л. Рубинштейн (1946-1973), Б.Г. Ананьев (1980), Л.С. Выготский (1982-1983), А.Н. Леонтьев (1983) олардың ішінде еңбектері ерекше маңызға ие. Қарым-қатынасты түсінудің негізіне А.Н. Леонтьевтің іс-әрекет концепциясын және А.В. Запорожец (1979), Д.Б. Эльконин (1960-1978), В.В. Давыдов (1977), П.Я. Гальперин (1978) концепцияларын аламыз. Берілген концепциядағы көзқарас бойынша іс-әрекет нақты процес, әрекеттер мен операциялар жиынтығынан құралған, ал бір іс-әрекеттің екіншісінен айырмашылығының негізінде оның заттық спецификасы алынады. [30,25б.] Қарым-қатынас пен іс-әрекеттің байланысын әртүрлі түсінуге болады. Г.Э. Андреева пікірінше, адамның әлеуметтік тұрмысының екі жағын сипаттайтын, екі тең мәнді категория ретінде қарастырылады. Қарым-қатынас іс-әрекеттің біржағы ретінде қарастырылады, ал іс-әрекеттің өқзі қарым-қатынас шарты болып табылады, қарым-қатынас іс-әрекеттің ерекше түрі ретінде интерпретацияланады. Қарастырып кеткеніміздей қарым-қатынас – коммуникативті іс-әрекет синонимдер, коммуникативті іс-әрекетке дұрыс түсініктеме беру үшін оның құрылымын тарқата қарастырайық: Қарым –қатынас пәні: бұл басқа адам, қарым-қатынас бойынша субъект ретінде портнер, бұндай қарым-қатынастың пәнінің ұқсас анықтамасын Т.В. Драгунова(1967) береді. Қарым-қатынасқа қажеттілік: адамдардың басқа адамдарды тануға және бағалауға талпысыны және солар арқылы олардың көмегімен өзін-өзі тануға және өзіндік бағалауға ұмтылу. Адамдар өзі туралды, өзін қоршағандары туралы іс-әрекеттің әр бейнелі түрлеріне байланысты біле алады, өйткені, адам іс-әрекеттің әрқайсысында көріне алады. Бірақ қарым-қатынас ерекше рөлге ие, өйткені, басқа адамға өз пәні ретінде бағытталған екі жақты процесс бола отырып сонымен бірге өзі де тану объектісі болады. Коммуникативті мотивтер – ол қарым-қатынастың қолданылу себептері. Қарым-қатынас әрекеті – бұл коммуникатвиті іс-әрекеттің бірлігі, басқа адамға өзінің объектісі ретінде бағытталған тұтас акт.Қарым-қатынас әрекетінің екі негізгі категориясы: - инициативті актілер; - жауап беруші актілер. Қарым-қатынас міндеті – қарым-қатынас процесінде жүзеге асатын мақсатқа бағытталған әртүрлі әрекеттер. Қарым-қатынас мақсаты мен міндеті -өзара сәкес келмеуі де мүмкін. Қарым-қатынас құралы – бұл қарым-қатынас әрекеті жүзеге асатын операциялар. Қарым-қатынас өнімі – қарым-қатынас негізінде пайда болған материалды және рухани сипаттағы түсініктер. Сонымен, қарым-қатынасты коммуникативті іс-әрекет ретінде қарастыру қарым-қатынасты адамның іс-әрекетінің басқа түрлері мен сәйкестендіріп осы жүйеде қарым-қатынас орнын түсіну және индивидтің жалпы өмірлік іс-әрекеті мен қарым-қатынастың байланысын анықтау. И.Ә. Әбеуованың пікірінше, қарым-қатынастың құрылымы күрделі болғандықтан, шартты түрде талдау мақсатымен, көбіне оның бір-бірімен тығыз байланысты үш жағын қарастырады: коммуникативті, интерактивті, перцептивті. Қарым-қатынастың осы үш жағын бірлікте қарастыру қажет. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1.Қарым қатынас қиындықтары 2. Қарым-қатынасқа қажеттілік Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс №13 Мұғалімнің педагогикалық іс – әрекетінің психологиясы Мақсаты: Педагогикалық іс-әрекет ұғымына сипаттама бере отыра, оның формалары мен мотивациясына түсінік беру. Жоспары: 1.Педагогикалық іс- әрекет, формалары. 2.Педагогикалық іс-әрекет сипаттамалары 3.Педагогикалық іс-әрекет мотивациясы Педагогикалық әрекет – күрделі әрі көпжақты. Оның көптеген компоненттерінің ішінен үш негізгісін бөліп көрсетуге болады: мағынасы, әдістемесі және әлеуметтік-психологиялық компоненттері. Осы үш компоненттің біртұтастығы мен өзара байланысы педагогикалық жүйенің міндеттерінің толық жүзеге асуын қамтамасыз етеді. Бұл бірліктегі негізгі компонент - әлеуметтік-психологиялық, яғни педагогикалық қарым-қатынас, соның негізінде қалған екеуі жүзеге асады. Негізгі тәрбиелік өзара қатынастардың жүйесі қарым-қатынас процесінде қалыптасады, тәрбие және оқыту процесінің тиімділігіне тікелей әсер етеді. Қарым-қатынас педагогикалық әрекеттің негізгі әсер етуші құралы болып саналады. Қарым-қатынастың жеке стилін қалыптастырудың төмендегі жүйесін тиімді деп есептейміз: − өз тұлғалық ерекшеліктерін зерттеу; − жеке қарым-қатынастағы кем тұстарды анықтау, ұялшақтықты жеңу жөніндегі жұмыстар; − өзіңнің жеке ерекшеліктерің негізінде педагогикалық қарым-қатынас элементтерін игеру; − педагогикалық қатынас технологиясын қарым-қатынастың қалыптасқан стиліне сәйкес игеру; − педагогикалық қызметті жүзеге асыру, балалармен қарым-қатынасты – жеке стиліңді бекіту. Адамның тұлға болып дамуы психиканың қажеттілік, белсенділік және сапаның даму жағдайы оның қажеттіліктерін қанағаттандыруына байланысты. Сонымен психология саласында қарым-қатынас тұлға дамуында көкейкесті мәселелердің бірі. Қарым-қатынас бірлескен іс-әрекеттің жемісті нәтижесі. Барлық бағыттарда сапалық жаңа құрылымдар қалыптасады. Организмнің, сана-сезімнің, үлкендермен және жолдастарымен қарым-қатынастың, олармен әлеуметтік өзара іс-әрекет әдістерінің, мүдделердің, танымдық және оқу-іс әрекетінің, мінез құлыққа, іс-әрекет пен қарым-қатынасқа арқау болатын моральдық-этикалық ноормалар мазмұнының қайта құрылуы нәтижесінде ересектік элементтері пайда болады. Қарым-қатынас процесінде индивид мотивке, мақсатқа, бағдарлмаға, қабылданған шешімге, ерекше қозғалыстарды орындауға және оларды бақылауға, жалпы өзінің серіктесінің іс-әрекетіне ықпал жасай алады. Божович Л.И. өз тәжірибелерінен қарым-қатынасқа итермелейтін бірнеше моивтерді анықтап берді: - Өзін-өзі сыйлау, өзін құрметтеу және өзін таныту. - Тұлғаның өзіндік бейнесін көрсету. - Тұлғаның дербестікке ұмтылуы - Баланың достары мен үлкендердің қолдауын және мақұлдауын қажет етеді. - Өз бетінше тәуелсіздікке ұмтылу. - Қоршаған адамдардың оны шеттетіп, жалғыздық сезіміне бөленуден қорқыныш мотивы. Әлеуметтік-психологиялық құзіреттілікті еңбекке психологиялық даярлық пен кәсіби шеберліктен айыра білген дұрыс. Әлеуметтік психологиялық құзіреттіліктің табиғаты тиісті білімдерден, ұсыныстардан және стереотиптерден тұрады. Психологиялық даярлық пен шеберлік тек білімді ғана емес, сондай-ақ әрі шеберлікті , әрі біліктілікті және басқа да компоненттерді білдіреді. Әлеуметтік- психологиялық құзіреттілік білімге тірелгенімен, ол кәсіби қызметте ешқандай тәжірибелік рөл атқармайды деуге болмайды. Педагогикалық іс-әрекеттегі тәуелділік және оның орындау процесі кезіндегі қарым-қатынастың туу себептері, сонымен қатар қоғамдық ортадағы өмірдің тәуелділігі, пікірлесішілердің арасындағы ара-қатынастың барлығы қарым-қатынастың түрлері. Қарым-қатынастың түрлері адамның дүниеге келген күнінен бастап жас ерекшелікке қоршаған ортаның ықпалына байланысты дамиды. Тек қана басқалармен қарым-қатынас арқылы адам «басқа көзбен» өзін өзі таниды және бағалайды. Қарым-қатынас мотивы адамның өзінің және басқа адамдардың сапаларымен толықтырылады, қоршаған адамдардың әсері арқылы индивид өзін тануға және бағалауға кіріседі. Кәсіби құзыреттілік мәселесін зерттеген ғалымдардың ой-тұжырымдарын терең талдай отырып, 12 жылдық білім беру жағдайындағы педагогтың құзыреттілігін мынадай үш аспектімен бірдей кешенді сипатталады: • мәндік аспект, яғни ахуалды жете түсіну, оны ұғыну және оған деген қарым-қатынас: бұлжағдайда 12 жылдық оқытуға көшу маңызын, теориялық негізін, өткір мәселелерді ұғыну; • проблемалық-практикалық аспект: осы жағдайда педагогтың алдына мақсат, міндет нормаларын қойып және орындау жолдарын анықтауды сипаттайды; • коммуникативті аспект: бұл- педагогтың осы үрдіске, ахуалға, қатысын және өзара ықпал жасауын қамтамасыз етеді . Мектептегi психологиялық қызметтiң мiндеттерiнiң бiрi - педагогикалық қарым-қатынасқа психологиялық көрiнiс беру, қолайлы жағдай тудыру, тиiмдiлiгiн арттыру. Педагогтер мен психологтердің әрекеттерiн бiр арнаға салу осы қарым-қатынастан басталады. Біздің зерттеулер үшін айрықша маңызды жайт, ол жоғарғы қарым-қатынас детерминттілігін (себептілігін), яғни психиканың дамуын дұрыс қалыптастыру, дамуды адекватты ұйымдастыру. Ал бұл дамудың психикалық коррекциялау және реабилитациялау міндеттерін шешуде қарым-қатынастың әрі құралы, әрі мақсаты болады. Педагогикалық іс-әрекеттің сәттілігі мұғалімнің оқушымен, олардың ата-аналарымен дұрыс қарым-қатынасқа түсе алуымен анықталатыны психологияда аксиома болып кетті. Ол жоғары техникалық педагогикалық шеберліктің алғы шарты. Қарым-қатынасқа түсу шеберлігінің болуы – тәрбиелеу мен оқытудың сәтті болуының кепілдігі. Жақсы қарым-қатынас болу үшін бірсыпыра психологиялық білім мен психологиялық тренингтер керек. Кәсіби-педагогикалық іс- әрекетке дайындау жүйесінің жасалуының негізгі идеялары қағидалары: дүниетанымдық, білімдік және кәсіби бағытты анықтайтын педагогикалық мәдениетті қалыптастыру; тұлғалық білімді жүзеге асыруда ойлау компоненттерін дамыту; білім жүйесін, бүтін әрекетті, шығармашылық тұлғаның табиғи бағытын басынан қалыптастыруға танымның жалпыдан дараға бағытталған дедукция ұстанымы мүмкіндік береді; біртұтастық, даму, сәйкестік және сақтау ұстанымы ойдың бір-бірімен байланысты, жалпыдан дараға және керісінше, екі үрдістің қозғалысын қамтамасыз етеді; кәсіби-педагогикалық іс- әрекетті игеру механизмі танымның бастапқыда жабық құрылымын кейініректе оны маңыздырақ элементтер арқылы құрылымдар мен жаңа пайымдауларды құруды болжайды; педагогтің қалыптасу барысының тұтастағы дифференциалды білім беру барысында пәнаралық байланыстар және теория мен тәжірибенің бірлігі арқылы ойды жүзеге асыруда болады. Кәсіби-педагогикалық іс- әрекеттің қалыптасу барысы төменде көрсетілген ұстанымдардың ара байланысы арқылы тиімді жүзеге асады. Педагогикалық басқару іс- әрекеті келесі мәселелерді атқаруы қажет: кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің қалыптасуының бүтін қызметі, даму құрылымы бар, ал білім алушы жеке тұлға осы тұрғыда кәсіби-педагогикалық іс-әрекеттің түрлі деңгейлерінде (іс-әрекет деңгейі, әрекет деңгейі, операция деңгейі) өзін-өзі басқару сипатын алады. Қарым-қатынас мәселесін талдауда оның құрылылымдық компонентерін анықтап алу шарт. Бұл мәселені алғашқылардың бірі болып В.В. Давыдов көтерген. Г.М. Андреева, П. Яноушек, М.С. Каган, Д.Б. Парыгин, И.С. Кон зерттеулерінде қарым-қатынас мақсат-бағдарлы, индивидтердің бір-бірін қабылдай алуы, түсіне алуы, өзара бірлесіп іс-әрекет жасауы және ақпарат алмасу процесі деп қарастырылады. Қарым-қатынастың психолингвистикалық жағы Л.А.Леонтьев, әлеуметтік психологиялық жақтары Б.Ф. Поршнев, Г.М. Андреева, жас ерекшелік және балалар психологиясы бойынша В.С. Мухина, Я.Л. Коломинский, педагогикалық психология жағынан В.А. Кан-Калик еңбектерінде зерттеу пәніне айналған. Қарым-қатынас функцияларын: Б.Д. Парыгин, Г.М. Андреев, А.А. Бодалев, А.А. Брудный, А.Н. Леоньтев, Б.Ф. Ломов, Л.А. Карпенко, А.Н. Панферов, Е.Ф. Тарасов, Я. Яноушек және тағы басқалары анықтаған. Г.М. Андреева қарым-қатынасты бір-бірімен өзара байланысты 3 жағынан қарастырады: коммуникативті, интерактивті және перцептивті. Біздің зерттеу жұмысымызда осы теорияны арқалана отырып, психолог пен педагогтің бірлескен іс-әрекетіндегі қарым-қатынасының коммуникация, интеракция және перцепциялық ерекшеліктерін дамытуды мағызды деп санаймыз. Бұл жағдайда қарым-қатынастың теориялық негізінде іс-әрекеттің құрылымы жайлы түсінікті қабылдаймыз. Осы орайда айта кететін жайт, А.Н. Леонтьев, М.И. Лисинаның қарым-қатынасты коммуникативті іс-әрекет деп қарастырған тұжырымдарына сүйенеміз. Сонда, қарым-қатынастың құрылымын анықтайтын коммуникация, интеракция және перцепция коммуникативті іс-әрекет деп қарастырылады. Сонымен қатар, қарым-қатынас бірліктерін талайтын болсақ, Т.В. Драгунов қарым-қатынастың пәні қарым-қатынаста субьект рөлінде болатын адамдар дейді. М.И. Лисина еңбектерінде қарым-қатынас мотиві «затталған қажеттілік» дей отырып, ол қарым-қатынас құралдарының үш тобын экспрессивті мимикалық, заттық әрекеттік және тілдік құралдарына бөліп қарастырған. А.Н. Леонтьев түсіндірмесіне негізделсек, адамның қарым-қатынаста танымдылық іскерлік және тұлғалық мотивтерінің болатындығы, баланың коммуникативтік мотивтерінің топтары мен генезисі арқылы сипатталады. Т.В. Антонова қарым-қатынас тәсілі әрекетік формада «коммуникациялық біліктілік» десе, Е.Г. Макарова әсер ету, реттеу, байланыс жасау, ақпарат беру тәсілдері деген. Ал А.А. Бодалев қарым-қатынаста әсер ету тәсілдерін интеллектуалдық, эмоционалдық және еріктік деп үшке бөледі. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1. Педагогикалық іс- әрекет, формалары. 2. Педагогикалық іс-әрекеттің сәттілігі Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс № 14 Мұғалімнің кәсіби және жеке тұлғалық дамуы Мақсаты: Мұғалімнің кәсіби және жеке тұлғалық дамуына түсінік беру. Жоспары: 1.Педагог - кәсіби қызметінің саласында 2.Педагогикалық қабілеттердің жалпы құрамы 3.Жалпы педагогикалық қабілеттілік құрылымы Педагог әрқашанда өзін қоғам талабына сай үздіксіз тәрбиелеп отыратын, адамдармен, әсіресе, оқушылармен қарым-қатынасқа тез түсе білетін, ұйымдастырушылық қабілеті бар, өз пәнін жетік білетін әрі уағыздаушы, таланты мен тәжірибесі тоғысқан, өзінің қоғамындағы саяси өмірге белсенді араласып, өз елі жеріне деген сүйіспеншілігі негізінде оқушыларға үлгі болуы керек. Ұстаздың шеберлігі — талантты қажет ететін ерекше бір өнер емес, бірақ, ол басқа да мамандарды шеберлікке үйретуде қажет болатын мамандық. Жас ұрпақ тәрбиесіне бүкіл ғұмыры мен қайратын және бойындағы асыл сезімдерін бағыттаған мұғалімдерді айтуға болады. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер бүгінгі мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай тәрбиелесе Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан ұстазға жүктелер міндет ауыр» деген болатын. Қазіргі заман мұғалімінен тек өз пәнінің терең білгірі болуы емес, тарихи танымдық, педагогикалық-психологикалық сауаттылық, саяси экономикалық білімділік және ақпараттық сауаттылық талап етілуде. Ол заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқу мен тәрбие ісіне еніп, оқытудың қазіргі жаңа технологиясын шебер терең меңгерген болғанда ғана білігі мен білімі жоғары, жетекші тұлға ретінде ұлағатты саналады деп ойлаймын. Қазіргі кезде ғылым мен техниканың даму деңгейі әрбір адамға сапалы және терең білімнің, іскерліктің болуын қамтиды. Шебер ұстаз дегенді шығармашыл ұстаз деп те атар едім. Шығармашыл ұстаз күнделікті әрбір сабағын түрлендіріп өткізуге тырысады. Оқушының білімін көтерудің ең басты шарты-оның пәнге деген қызығушылығын арттыру. Пәнге деген қызығушылығы болса ғана, бала оған көңіл қойып тыңдап, тереңдете оқып үйрене бастайды. Пәнге қызыққан оқушының білім сапасының жоғары болатыны белгілі. Шебер мұғалім үнемі оқушының ойлау белсенділігін арттырып, білімге қызығушылығын тудырғанда ғана ұстаз мақсатына жетеді. Сабақты тартымды, қызықты етіп өткізу — мұғалімнің шеберлігі, білімділігі, таланты. Егер, мұғалім сабақта бір тақырыпты оқытуда оқушыларды ойландыруға, ізденуге, тәжірибе жасап, істеген жұмысын қорытындылай білуге, сөйлеу мәдениетін дамытуға, ғылыми тілде сөйлей білуге назар аударса, келесі бір сабақтың тұрмыс, салт- сана көрінісіне, кәзіргі жеткіншек жете білмейтін ұғым - түсінігін бүгінгі өмір салтына жинастыра көңіл аударса, сол арқылы танымдық мақсат қояды. Сөйте отырып, ұлттық дәстүрді қадірлей білуге, адамгершілікке, ізгіліктілікке, ұлттық тәлім- тәбие беруге назар аударылады. Сабақ үрдісінде оқушылар өзіне- өзі баға беруге, әлсіз жақтарын сын көзбен қарауға өзінің жетістігін жете білуге, өзбетімен іздене білуге дағдылары қалыптасады. Оқушылар арасында ынтымақтастық, сенім ахуалы қалыптасып, өзара сыйластық орнайды. Міне, осыларды педагогикалық шеберлікті аша түсудің тағы бір қыры деп есептеймін. Мұғалімге қойылатын талап – жауапкершілік, жүктелген үлкен міндет, абыройлы істің сан қырлылығы одан жан – жақты терең біліктілікті, аса педагогикалық шеберлікті, өте нәзік психологиялық қабілеттілікті талап етеді. Бұдан нені байқауға болады? Мұғалімнен жан – жақты терең білім-біліктілікті, сегіз қырлы, бір сырлылықты талап етіп тұрған жоқ па? Мұғалімнің бір ғана сыры – оның мамандығы. Бұл дүниеде теңдесі жоқ мамандық тек мұғалімге ғана лайық. Сондықтан ұстаз адам – кәсіби мамандығына құштар, оны жан – тәнімен сүйетін, барлық өмірін соған арнауы тиіс. Олай болса мұғалім еңбегінің сан қырлылығы осыдан өрбиді. Мұғалім адамның өз пәнін терең меңгеруі оның ең алғашқы қыры, кәсіби шеберлілігін үздіксіз ұштай, шыңдай түсуі екінші қыры болмақ. Үшінші қыры – мұғалімнің тілді меңгеруі – тіл шеберлігі. Сөзді жетесіне жеткізе сөйлей білудің өзі – өнер. Себебі, тіл – тәрбие құралы. Төртінші қыры – байқағыштық сезімі – көрегендігі. Бесінші қыры – әр жүректі білім шұғыласымен нұрландырудың ең тиімді, ең төте жолын таба білетін жасампаздығы. Алтыншы қыры – жан – жақты дарындылығы. Жетінші қыры – үздіксіз, тынымсыз ізденімпаздығы. Сегізінші қыры – үлгі-өнегесі, мұғалім мәдениеті немесе педагогикалық әдеп – этикасы деуге болар еді. Себебі, мұғалімнің келбеті – сыртқы мәдениеті, қарым-қатынасы, өзін-өзі басқаруы, бақылауы, сөйлеу мәдениеті, үздіксіз жаңарып, өзгеріп, үнемі жаңа сипатқа ие болып отыруы мұғалімдік мамандықтың ең басты этикалық сапалық белгісі. Мұғалім – Ұстаз тұлғасы, оның іс-әрекетінің сан – қырлылығынан ұстаз беделі деген ұғым туындайды. Мұғалімнің беделді болуының алғы шарттары: бірінші: балаға үлгілі болуы, және үлгі көрсетуші болуы керек Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1. Педагог - кәсіби қызметінің саласында 2. Жалпы педагогикалық қабілеттілік құрылымы Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Дәріс № 15 Педагогикалық ұжым психологиясы Мақсаты: Педагогикалық ұжымды басқару әдістері және стильдеріне түсінік беру. Жоспары: 1.Педагогикалық ұжымды басқару әдістері және стильдері 2. Оқушыға тәрбие берудегі ұжымның атқаратын ролі «Ұжым»деген ұғым тек көпшілік топ адамдар арасы ретінде айтылмайды,бұл негізінде қоғамның ісі,қылығы өзгелеріне байланысты деген ұғымды білдіреді. Балалар ұжымы негізінде жеке сынып, мектеп ұжымы болып бөлінеді.Яғни балалар ұжымының негізгі фомасы-сынып ұжымы.Сыныпты ұжым деп атау үшін, мұнда тәрбие жұмысы жақсы қойылуы шарт және оның өлшемдері кездеседі.Бұл өлшемдер мыналар: 1.Ұжымдағы оқушылардың мақсаты мен талабы бір болып,араларында наразылық болмай»бірі барлығы,барлығы бірі үшін»деген принципті ұстану керек. 2.Оқушы сыныптың мүддесінөзінің жеке мүддесінен жоғары санап,өзінің ісін ұжымның талабына бағындыруы ұмтылуы тиіс. 3.Оқушылар арсында сын және өзара сынды өрістетіп,өзгелерінен қорықпай және ештеңені жасырмай,көпшілік алдында пікірлерін ортаға салуы қажет. 4.Ұжымда бір-бірін сыйлаушылық,тәртіп барлығына бірдей болып және тиісті істер туралы шешім аларда,мұны әкімшілік ретінде жүргізбей,көпшіліктің пікірімен санаса отырып алынуы шарт. Осы өлшемдердің бірі болмаған жағдайда,сыныпта тату ұжым қалыптастыру мүмкін емес.Ұжым балалар үшін өзінше қоғамдық орта болғандықтан әрбір жеке оқушының тәрбиеленуіне әсері үлкен. Қорыта айтқанда ұжымның жұмысы дұрыс жолға қойылған жағдайда оның әр оқушыға әсер етіп,оны тәрбиелей алатыны сөзсіз.Себебі ұжымда бір адамның ісі өзгелеріне тәуелді,сондықтан жеке оқушы ұжымның жемісі деп түсіну керек. ә) Оқушының өз мүмкіншілігін өзі дұрыс бағалауы үшін ұжымның атқаратын рөлі.Баланы тәрбиелеуде оның мүмкіншілігін дұрыс бағалай алуы маңызды орын алады,өйткені ұнамсыз әдеттердің көпшілігі ерклетудің нәтижесіндегі балалардың менменсіп,»Мен»өзгелерден артықпын деуден болады.Яғни оны кішкентайынан еркелетіп,баланың өз мүмкіншілігін дұрыс бағалауға үйретпегендіктен. Өзін-өзі бағалаудың екі түрі бар: 1.Баланың өзі кім екенін біліп,өзін басқалардан ажырата алуы. 2.Басқалармен салыстырғында өзінің қандай орын алтынын білу. Яғни оқушы өзін-өзі тек басқалардың берген бағасымен өзінің мүмкіншілігін дұрыс бағалауға үйренеді.Осының өзі маңызды фактордың бірі болып саналады.Себебі, бала өзінің мүмкіншілігін дұрыс.Баланы тәрбиелеу үшін алдымен әлеумет ортасын тәрбиелеп,баланың дұрыс тәрбиеленуіне жағдай жасау қажет. Үйге тапсырма:жалпы психологиядан жеке адам және топ тақырыбынан өздік жұмыс. Студенттердің білімдерін бақылауға арналған сұрақтар: 1.Ұжым ұғымына түсінік беріңіз Пайдаланған әдебиеттер тізімі: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 15. ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 15.1 Негізгі әдебиеттер: 1.Столяренко Л.Д. Педагогическая психология.С.190-221 2.Волков К.Н. Психологи о педагогических проблемах.М:Просвещение, 1981 3.Крутецский В.А.Основы педагогических психологии.М.,1972 4.Немов Р.С.Психология.Книга 2. М.,2000г. 5.Зимняя И.А. Педагогическая психология.М.,1995 6.Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері.Алматы.1962 Қосымша әдебиеттер: 7. А.А.Леонтьев. Психология общения. Изд.Тарту. 1976 8. Б.Д.Парыгин. Социальная психология.СПб. 1999 9. Е.В.Руденский. Социальная психология. М., 1997 10. Е.С.Кузьмин. Основы социальной психологии. ИВГУ. 1979 11. Б.Ф.Ломов. Общение и социальная регуляция поведения индивида. М. 1976 Интернеттегі сайттар: http://www.citforum.ru/internet/infsecure/index.shtml http://www.nsu.ru/education/iit/control/materials.htm http://www.lcard.ru/~nail/database/osbd/contents.htm 16.СТУДЕНТТЕРДІҢ ОҚУ ТУРАЛЫ ЖЕТІСТІКТЕРІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ БАҚЫЛАУ МАТЕРИАЛДАРЫ Тест тапсырмаларының банкі (для дисциплина, где экзамены сдаются тестами) Педагогикалық психологияның негізгі мәселелері. 1. «Педагогикалық психология» ұғымы кімнің және қандай еңбегінің негізінде ғылыми айналымға енді: А) Торндайк Э. « педагогикалық психология» В) Каптерев П.Ф. « педагогикалық психология» С) Ушинский К.Д. « Адам, тәрбие құралы ретінде» Д) Ян-Амос-Коменский «Ұлы дидактика» Е) Лемберг Р. « Дидактикалық очерктер» 2. П.Ф.Каптерев « Педагогикалық психология» атты еңбегін қай жылы жазды: А) 1907ж В) 1896ж С) 1876ж Д) 1866ж Е) 1901ж 3. Л.С.Выготскийдің «Педагогикалық психология» кітабы қай жылы шықты: А) 1923ж В) 1932ж С) 1928ж Д) 1926ж Е) 1920ж 4. Педагогикалық психологияның ғылым ретінде қалыптасуының неше кезеңі бар? А) бір В) екі С) үш Д) төрт Е) бес 5. Педагогикалық психология жеке дара пән ретінде қашан қалыптасты: А) ХІХғ.соңында В) ХІХғ.ортасында С) ХІХғ.екінші жартысы Д) ХХғ.басында Е) ХХғ.екінші жартысында 6. Педагогикалық психологияның қалыптасуының І-ші кезеңі қай ғасырға тән: А) ХҮІІғ ортасынан ХІХғ аяғына дейін В) ХІХғ аяғы мен ХХғ басына дейін С) ХҮғ ортасынан ХҮІІ ғ аяғына дейін Д) ХҮІІІғ аяғынан ХІХғ аяғына дейін Е) ХІХғ ортасы 7. « Педагогиканы психологияландырудың қажеттілігін түйсінуден» туындаған жалпы дидктикалық кезең. А) Педагогикалық психологияның қалыптасуының І-ші кезеңі В) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІ-ші кезеңі С) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІІ-ші кезеңі Д) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІҮ-ші кезеңі Е) Педагогикалық психологияның қалыптасуының Ү-ші кезеңі 8. Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІ-ші кезеңі қай ғасырға тән: А) ХҮІІғ ортасынан ХІХғ аяғына дейін В) ХІХғ аяғы мен ХХғ басына дейін С) ХҮғ ортасынан ХҮІІ ғ аяғына дейін Д) ХҮІІІғ аяғынан ХІХғ аяғына дейін Е) ХІХғ ортасы 9. Педагогикалық психологияның өзбетті сала ретінде дамуы мен осы аймақта алғашқы тәжірибелік жұмыстың пайда болған кезеңі. А) Педагогикалық психологияның қалыптасуының І-ші кезеңі В) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІ-ші кезеңі С) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІІ-ші кезеңі Д) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІҮ-ші кезеңі Е) Педагогикалық психологияның қалыптасуының Ү-ші кезеңі 10. Психологиялық оқыту теориясының теориялық негізінің қалыптасуымен сипатталатын кезең: А) Педагогикалық психологияның қалыптасуының І-ші кезеңі В) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІ-ші кезеңі С) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІІІ-ші кезеңі Д) Педагогикалық психологияның қалыптасуының ІҮ-ші кезеңі Е) Педагогикалық психологияның қалыптасуының Ү-ші кезеңі 11. Ресейде педагогикалық психологиядан бірінші съезд қашан өткен: А) 1907ж В) 1906ж С) 1937ж Д) 1960ж Е) 1897ж 12. Педагогикалық психология- бұл: А) Адамның туғанынан қартайғанға дейінгі психикалық дамуының механизмдері мен заңдылықтары В) Оқытудың заңдылықтары С) адамның әлеуметтік тәжірибені меңгеру механизмдері және осы құбылыстың салдарынан тұлғалық және интеллектуальдық даму деңгейіне өзгерістер енгізу Д) Адамның тұлғалық қарым-қатынасы Е) Қабілеттердің дамуы 13. Педагогикалық психология құрылымына келесі бөлімдер кіреді (артығын көрсет) А) Оқу психологиясы В) Оқыту іс-әрекетінің психологиясы С) Даму психологиясы Д) Тәрбие психологиясы Е) Педагогикалық іс-әрекет және ұстаз психологиясы 14. Психологиялық – педагогиалық зерттеулердегі фактілерді тек қана тіркеумен шектелетін таным әдісі А) Бақылау В) Эксперимент С) Қалыптастырушы эксперимент Д) Квазизксперимент Е) Эксперименттік бағалау 15. Зерттеу нәтижесінің жоғарғы дәлелді нақтылығы қай танымдық әдіс арқылы қамтамасыз етіледі: А) бақылау В) әңгіме С) эксперимент Д) социометрия Е) тест Оқыту психологиясы: Оқыту психиканы дамыту факторы ретінде қарастырылады: А) психологияда В) әлеуметтануда С) аксиологияда Д) физиологияда Е) педагогикада 2. Оқытудың жалпы теориясының негізін қалаған: А) Аристотель В) Платон С) Выготский Л.С. Д) Коменский Я.А. Е) Штерн В. 3. Ж. Пиаже оқыту мен дамудың ара қатынасын қалай көрсеткен: А) Оқыса да оқымасада баланың ойлау қабілеті дамыйды В) Оқыту- дамудың сыртқы шарты С) Оқыту мен тәрбиелеу баланың психикасының дамуында жетекші роль атқарады Д) Оқытудамудың сонында жүреді Е) Оқыту дамуды жетектейді 4. Дамыта оқыту теориясының негізін салушылар: А) Л.С.Выготский, Ж.Пиаже В) Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов С) Б.Скиннер, Л.Ланда Д) П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина Е) Н.А.Менчинская, Д.Н.Боявленский 5. « Оқыту дамудың соңында қалмайды, керісінше, дамуды жетектейді» деген қазіргі оқытудың концептуалды принципін енгізген: А) Л.С.Выготский В) С.Л.Рубинштейн С) Б.Г.Ананьев Д) Л.В.Занков Е) В.В.Давыдов 6. Психологиялық бихеовиоризм теориясының негізінде бағдарламалап оқыту идеясын ұсынған ғалым: А) Я.А.Коменский В) Л.С.Выготский С) Б.Скиннер Д) В.Оконь Е) М.Махмутов 7. П.Я.Гальперин бойынша оқу-бұл: А) білім, іскерлік, дағдыны меңгеру В) субьектінің атқарған әрекеті негізіндегі меңгерілген білім С) оқу іс-әрекетінің арнайы түрі Д) іс-әрекет түрі Е) сыртқы көріністің стимулға байланысты өзгеруі 8. Л.В.Занков бойынша дамыта оқыту принциптері. Артығын көрсет. А) жоғары деңгейдегі оқыту принципі В) дағдыны меңгеру принципі С) теориялық білімнің жетекші рөлі Д) бүкіл оқушыларды дамыту принципі Е) оқушылардың оқуды ұғынуы 9. « Мәдениелік» принципін ғылымға еңгізген: А) Я.А.Коменский В) К.Д.Ушинский С) А.Дистервег Д) П.Ф.Каптерев Е) Ж.Ж.Руссо 10. «Табиғилық» принципін ғылымға еңгізген кім: А) Я.А.Коменский В) А.Дистервег С) К.Д.Ушинский Д) Ж.Ж.Руссо Е) П.Ф.Каптерев 11. У.Джеймс, Дж.Уотсон, К.Коффка оқыту мен дамудың ара қатынасын қалай көрсеткен: А оқыту дегеніміз-даму В) оқыту-дамудың сыртқы шарты ғана С) оқыту мен тәрбиелеу баланың психикасының дамуында жетекші роль атқарады Д) оқыту дамудың соңында жүреді Е) оқыту даму жетектейді 12.Н.Ф.Талызина дәстүрлі оқытуды қалай сипаттайды: А) белсенді В) интерактивті С) ақпаратты деректі Д) болашақ кәсіби іс-әрекеттің моделін қалыптастырады Е) саналы басқарылады. 13. Оқу іс-рекеттерінің сипаттары: артығын көрсет. А) оқу материалын меңгеруге бағытталған В) ғылыми ұғымдармен әрекеттің жалпы тәсілдері игеріледі С) міндетті шешу алдында әрекеттің жалпы тәсілі жүреді Д) субьектінің өзгеруіне әкеледі Е) субьект оқу ңс-әрекетінде өзгермейді 14. Оқудың, оқу іс-әрекетінің нәтижесі: А) іс-әрекет В) үйренуге жарамдылық С) іскерлік Д) меңгеру Е) дағды 15. Оқу іс-әрекетінің жоғарғы формасы: А) өздік жұмыс В) үйренуге жарамдылық С) меңгеру Д) оқу Е) тапсырма Тәрбие психологиясы 1. Тәрбие теориясын ғылыми түрде зерттеу басталды: А) ХҮІІІғ.басында В) ХҮІІІғ.соңында С) ХІХғ.басында Д) ХІХғ.соңында Е) ХХғасырда 2. Білім беру мазмұнының тәрбиелік мүмкіндіктерін зерттегендер: А) З.И.Васильев, В.С.Ильин В) М.Д.Виноградов, И.П.Первин С) В.М.Коротов Д) Б.Т.Лихачев Е) Л.В.Замков 3. Тәрбиенің белгілері: А) мақсаттылық, тәрбиеләк-процесс,тәрбие-құрал,нәтиже. В) әлеуметтендірі С) оқыту Д) өзара қарым-қатынас процесс Е) тәрбиелілік 4. Тәрбиенің басты міндеті: А) баланы жеке тұлға ретінде қалыптастыру В) баланы жеке тұлға ретінде қалыптастыру жіне дамыту С) баланы қалыптастыру Д) баланы дамыту Е) дұрыс жауап жоқ 5. Тәрбие мақсаты өзгеріске ұшырайма? А) иә В) жоқ С) білмеймін 6. Тәрбие мақсатының түрлері: А) негізгі және қосымша В) жалпы және арнайы С) маңызды және маңызды емес Д) жалпы және негізгі Е) арнайы 7. Тәрбие теориялары: А) биохимиялық В) биогенетикалық,социогенетикалық С) когнитивтік Д) биогенетикалық, социогенетикалық, биосоциогенетикалық Е) психогенетикалық 8. Тәрбие жағынан тиімділігі жоғары оқу түрін белгіле. А) дәстүрлі В) проблемалық оқыту С) бағдарламалық оқыту Д) түсіндірмелі-иллюстративті оқыту Е) аралас оқыту 9. Тәрбие институты дегеніміз: А) жеке тұлғаға тәрбиелік әсер етуші ұйымдар және құрылымдар В) жеке тұлғаға тәрбиелік әсер етуші қоғамдық ұйымдар және құрылымдар С) жеке тұлғаға тәрбиелік әсер етуші мемлекеттік ұйымдар және құрылымдар Д) мемлекеттік мекемелер Е) дұрыс жауап жоқ 10. Тәрбие институтына жатады А) Техникум, ЖОО, аспирантура В) Мектеп, БАҚ, мектептен және отбасынан тыс мекемелер, құрбылар С) ауыл, аймақ Д) мектеп, қоғам Е) барлығы дұрыс 11. Сананы қалыптастыру әдістері; А) тапсырма беру В) мадақтау С) түсіндіру Д)үйрету Е) жаттығу 12. Әлеуметтендірудің микрофакторларына жатады: А) космос, планета,ҒТП деңгейі, демографиялық В) қоғам,дін,дәстүр. С) қоғам, дін, идеология, өнер, ғылым. Д) мемлекет, қоғам. Отан. Е) отбасы, құрбыларғ діни ұғымдар 13. Ұсыныстар, тілектер, тағы осыларға негізделген болжаулар жүйесінің әсетету тәсілі. А) иландыру В) еліктеу С) жазалау Д) сендру Е) марапаттау 14. Бұл көзделген мақсатқа жетудегі ұйымшылдық пен мақсаттылықпен және біріккен іс-әрекеттермен сипатталатын адамдар тобы. А) топ В)ұжым С) оқытушылар Д) тәрбиенушілер Е) мұғалімдер 15. Көп факторлық, үзіліссіздік, екі жақтылық, белсенділік, нәтижелерінің белгісіздігі тән: А) тәрбие процестерінің ерекшеліктеріне В) тәрбие мақсатына С) тәрбие заңдылықтарына Д) тәрбие технологиясына Е) тәрбие формасына 16.1. Курс бойынша емтихан сұрақтарының тізімі (для письменных экзаменов) Курс бойынша емтихан сұрақтары. 1.Педагогикалық психологияның мәні, мазмұны, мақсаты 2.Педагогикалық психология құрылымы, қалыптасу кезеңі 3.Кәсіби білім беру психологиясының пәні, міндеті, даму тарихы. 4.Педагогикалық психологияның категориясы, зерттеу әдістері 5.Білім беру ұғымы туралы түсінік. Білім беру модульдері, білім беру жүйесінің компоненті. 6.Педагогикалық іс - әрекетінің жалпы сипаттамасы, педагогикалық іскерлік. 7.Оқыту процесі және концепциясы, оқыту процесін құрайтын құрылым. 8.Оқыту мен даму мәселелері және оларды шешудегі негізгі бағытттары. 9.Педагогикалық қарым – қатынас ерекшеліктері. 10.Оқыту процесінің компоненттері. 11.С.Выготскийдің оқыту және дамыту концепциясы. 12.Педагогикалық қабілеттілік, кәсіби сапа, педагогикалық іс - әрекет стилі. 13.Оқыту процесіндегі психологиялық дамудың негізгі тенденциялары. 14.Оқытуда танымдық процестердің дамуы (зейін, ес, қиял). 15.Қарым – қатынас өзара әрекеттесу формасы ретінде 16.Оқу іс -әрекеті туралы түсінік. Оқу іс - әрекетінің пәндік мазмұны. 17.Оқыту процесіне әсер ететін психологиялық факторлар. 18. Сабаққа қойылатын талаптар жүйесі. Сабақты талдау түрлері. 19.Білім, іскерлік, дағды ұғымдарының өзара байланысы. 20.Меңгерудің негізгі формалары, компоненттері. Дағдының қалыптасу деңгейі. 21.Құзырлылық, кәсіби құзырлылық туралы ұғым. 22.Білім беру түрлері. Білім беру түрлерінің өзара байланысы. Білім беру өлшемдері. 23.Бала жасын кезеңдерге бөлу. 24.Оқушылардың ақыл – ойы және жеке тұлға дамуы. 25.Оқу іс- әрекетінің субьектісінің психологиялық ерекшеліктері. 26.Тәрбие психологиялық – педагогикалық мәселелері. 27.Кәсіби құзырлылық мазмұны. 28.Тәрбие түрлері, әдісі, құрылымы. 29.Жеке адамның дамуы, жеке тұлғаны зерттеудегі психологияның негізгі концепциялары. 30.Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым – қатынас 31.Педагогикалық өзара әрекеттесуде болатын қиындық сипаты. 32. Педагогикалық ұжым психологиясы 33. Оқыту- танымдық әрекеттің теориялық негіздері. 34. Қарым – қатынастағы қиындықтар, жалпы сипаттамасы. 35. Мұғалімнің педагогикалық іс - әрекетінің психологиясы. 36. Мектеп пен ЖОО-ның психологиялық қызметі 37. Жеке тұлғаны зерттеудегі психологияның негізгі концепциялары. 38. Жеке адамның дамуы, Дағдының қалыптасу деңгейі 39. Білім беру өлшемдері 40. Оқытуды ұйымдастыру қалпы - сабақ
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz