Файл қосу
Ақша құжаттары
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ |
|ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ |
|ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|CМЖ құжаты 3 деңгей |ПОӘК | |
| | |ПОӘК 042-18-3.1.40/03- |
| | |2014 |
|ПОӘК | | |
|«Бюджеттік ұйымдардағы есеп|Басылым №2 _________ | |
|және есептілік» пәнінің | | |
|оқу-әдістемелік | | |
|материалдары | | |
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
«БЮДЖЕТТІКҰЙЫМДАРДАҒЫ ЕСЕП ЖӘНЕ ЕСЕПТІЛІК»
5В050800 «ЕСЕП ЖӘНЕ АУДИТ» МАМАНДЫҒЫ СТУДЕНТТЕРІ ҮШІН
ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей 2014
МАЗМҰНЫ
|1 |Глоссарий |4 |
|2 |Дәріс материалдары |5 |
|3 |Тәжірибелік сабақтар |56 |
|4 |Студенттердің өздік жұмыстары |62 |
1. ГЛОССАРИЙ
Бюджеттік ұйымдардағы бухгалтерлік есеп банк мүліктерінің, ақша
қаражаттарының, қорлардың жағдайы және қозғалысы туралы, табыстар мен
шығындар туралы, бақылау, талдау, басқару, сонымен қатар бюджеттік
мекемелердің қызметі туралы ақпараттық ағымды жалпылау жүйесін көрсетеді.
Бюджеттік ұйымдардағы бухгалтерлік есептің пәні – жекелеген әдістерді
сипаттайтын, құрамында өзгеріс тудыратын, мүлікті және оның қалыптасу
көздерін орналастыратын шаруашылық операциялары болып табылады.
Бюджеттік ұйымдардағы бухгалтерлік есептің объектісі біріңғай ақшалай
өлшеммен бейнеленетін тұтас оның жарғылық қызметі болып табылады және
меншікті негізгі және айналмалы құралдарды, олардың қалыптасуынан қайнар
көздердің тартылған құралдарды, бюджеттік мекемелердің қызметін орындауда
пайда болған процесстер, сонымен қатар қаржылық нәтижелерді көрсетеді.
Бюджеттік ұйымдардағы бухгалтерлік есептің әдісі – осы пәннәң оқытылуы
және танылуына әдістер мен тәсілдер болып табылады.
Бюджеттік ұйымдардағы бухгалтерлік есептің негізгі мақсаты –бюджеттік
мекемелердің қызметін тиімді жолдармен басқаруға қажетті ақпарат
мәліметтерімен қамтамасыз ету.
Бухгалтерлік құжат – шаруашылық операцияларды жүзеге асыруға немесе
куәландыруға байланысты жазбаша бұйрық, бұл кейінгі бухгалтерлік есеп шотын
анықтауға қызмет етеді.
Бухгалтерлік шоттар – бухгалтерлік есепте ақпараттарды сақтаудың
негізгі бірлігі, яғни мүліктің шаруашылық операциялары жайлы ағымдық
ақпарат жинақталатын жүйеленген экономикалық топтау.
Бухгалтерлік баланс – бухгалтерлік есеп шотында сипатталған құралдар
мен олардың құралу көздері туралы мәліметтерді белгілі бір мерзімге
топтастыру.
Бағалау – бұл мүлік құнының және оның пайда болу көзінің ақшалай
көрінісі.
Калькуляция – шығындарды топтастыруды қамтамасыз ететін және өзіндік
құнды анықтайтын бухгалтерлік рәсімдеу элементі.
Екі жақты жазу - бухгалтерлік есеп шоттарында шаруашылық операцияларды
тіркеу.
Түгендеу – негізгі құраладрды, материалдық емес активтерді, ақша
қаражатын, есеп айырысуларды және олардың есеп беру мәліметтерімен сәйкес
келуін тексеру операциялары.
Есеп беру – кәсіпорын қызметінің белгілі бір кезеңдегі қорытындысын
сипаттайтын есетілік қорытынды көрсеткішінің жүйесі.
2. ДӘРІС МАТЕРИАЛДАРЫ
Тақырып 1. Бюджеттік ұйымдарда бухгалтерлік есепті
ұйымдастыру негіздері
Дәріс сабағының мазмұны:
1. Бюджеттік есепті жүргізу бойынша заңдылық және нормативтік актілер.
2. Орталықтанған бухгалтерияның міндеттері мен функциялары.
3. Бухгалтерлік құжаттар, оларды құру тәртібі, тексеру және өңдеу,
есептік регистрлар.
1. Бюджеттік есепті жүргізу бойынша заңдылық және нормативтік актілер.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің есебінен ұсталатын
мемлекеттік мекемелер, сондай-ақ жекелеген мемлекеттік мекемелер жанындағы
орталықтандырылған бухгалтериялар міндеттемелер және төлемдер бойынша жеке
жоспарларының, тауарларды (жұмысты, қызметті) сатудан түсетін ақшаның
түсімдер мен шығыстардың жоспарларын, мемлекеттік мекемелердің тауарларды
(жұмысты, қызметті) сатуынан түсетін ақшаны есепке алуға және олардың
есебінен шығыстарды жүргізуге, ҚР-ының заңнамалық актілеріне сәйкес
мемлекеттік мекемелерге арналған демеушілік, қайырымдылық көмектен түсетін
ақшаны есепке алуға және олардың есебінен жұмсауға, ҚР-ының заңнамалық
актілеріне сәйкес мемлекеттік мекемеге жеке және заңды тұлғалар олардың
қайтарымдылығы не белгілі бір талаптар басталған кезде тиісті бюджетке
немесе үшінші тұлғаларға аудару шартымен беретін ақшаны есепке алуға, шетел
валютасымен операциялар жүргізуі үшін шетел валютасындағы шотқа және
бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шоты республикалық бюджетке
тауарлардың (жұмыстың, қызметтің) құны түрінде түсетін түсімдерге және
олардың жұмсалуына байланысты осы Нұсқаулыққа сәйкес операцияларды есепке
алудың орындалуын жүзеге асырады.
Міндеттемелер және төлемдер бойынша жеке қаржыландыру жоспарларының,
тауарларды (жұмысты, қызметті) сатудан түсетін ақшаның түсімдер мен
шығыстар жоспарлары, демеушілік, қайырымдылық көмектен, ақылы қызметтер,
ақшаны уақытша орналастырудан ҚБШ түсетін ақшаның, шетел валютасындағы
шотқа және сыртқы қарыз бойынша бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы
шотының және байланысты грантқа бухгалтерлік есебі осы Нұсқаулықта
көзделген шоттардың жоспары бойынша біріңғай теңгерімде жүргізіледі."
Бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiлерi Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің Қазынашылық Комитетімен келісіп қажет болған жағдайда өз
қызметінің өзгешелігін ескере отырып, өз жүйесінің мемлекеттік
мекемелердегі бухгалтерлік есеп жөнінде жалпы ережелерді қолдану тәртібі
туралы нұсқаулар шығарылуы мүмкін.
Шығыс сметаларын орындаудың бухгалтерлік есебі осы нұсқаулыққа сәйкес
бухгалтерлік есептің мемориалды-ордерлік нысаны бойынша жүзеге асырылады.
2.Орталықтанған бухгалтерияның міндеттері мен функциялары.
Есепке алуды орталықтандырған кезде қызмет көрсетілетін мемлекеттік
мекемелердің басшыларына бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің бұйрығымен
бекітілетін Орталықтандырылған бухгалтерия туралы ережеде көзделген
құқықтар беріледі.
Орталықтандырылған бухгалтерия қызмет көрсететін ұйымдардың
басшыларына осы ұйымдардың басшыларымен келісілген орталық бухгалтерияның
бас бухгалтері белгілеген мерзімде шығыстар сметасының орындалуы туралы
оларға қажетті мәліметтерді табыс етеді.
Бухгалтерлік қызмет басшылары өз жұмысында "Бухгалтерлік есеп
және қаржылық есептілік туралы" Қазақстан Республикасының Заңын,
белгіленген тәртіпте бекітілген бухгалтерлік есеп және есеп беру
басқармалары туралы ережелерді, және Қазақстан Республикасының басқа да
нормативтік-құқықтық актілерін басшылыққа алады.
Бюджеттік ұйымдардағы бухгалтерлік есеп Қазақстан Республикасы
Заңдарының сақталуына, шығыс сметаларының орындалу барысына,
кәсіпорындармен, ұйымдармен және тұлғалармен есеп айырысудың жәй-күйіне,
ақшалай қаражаттар мен материалдық құндылықтардың сақталуына бақылау жасау
үшін мемлекеттік органдарды толық және дұрыс ақпараттармен қамтуы тиіс.
Бухгалтерлік қызметтің міндеттеріне мыналар кіреді:
- құжаттарды уақтылы және дұрыс рәсімдеуге және жасасқан
операциялардың заңдылығына алдын-ала бақылау жасауды жүзеге асыру;
- тиісті қаржы жылына міндеттемелер бойынша жеке қаржыландыру
жоспарларымен бекітілген сомалар шегінде міндеттемелерді қабылдауды және
екінші мен үшінші жылдардың жоспар кезеңдерінің базалық шығыстарын,
белгіленген тәртіппен енгізілген өзгерістер есебімен төлемдер бойынша жеке
қаржыландыру жоспарларымен сәйкес қаражаттардың жұмсалуын дұрыс, тиімді
және орынды пайдалануды, сондай-ақ ақша қаражаттары мен материалдық
құндылықтардың сақталуына бақылау жасау;
- ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік мекемелердің
қаржыландыру жоспарларының орындалуына және олардың бухгалтерлік есепті
жүргізуіне бақылау;
- түскен ақшаның түсімдері мен шығыстарын ақылы қызметтер ҚБШ,
демеушілік, қайырымдылық көмек ҚБШ, ақшасын уақытша орналастыру ҚБШ есепке
алу, республикалық бюджетке тауарлардың (жұмыстың, қызметтің) құны түрінде
түсетiн түсiмдерге және олардың жұмсалуына байланысты операцияларды есепке
алу;
- арнайы қаржылар сметасы бойынша кірістер мен шығыстарды
есепке алу және бюджеттен тыс басқа да қаржылар бойынша операцияларды
есепке алу;
- бюджеттік ұйымдардың жұмысшылары мен қызметшілеріне жалақыны,
студенттерге, тыңдаушыларға, аспиранттарға және оқушыларға стипендиялар
есептеу және мерзімінде төлеу;
- ұйымдармен және жекелеген тұлғалармен қаржыландыру
жоспарларды орындау үстінде пайда болатын есеп айырысуларды дер кезінде
жүргізу;
- ақшалай қаражаттарды, есеп айырысулар мен материалдық
құндылықтарды түгендеуді жүргізуге қатысу, түгендеудің нәтижелерін уақтылы
және дұрыс анықтау және оларды есепте бейнелеу;
- есеп-есептеу жұмыстарын компьютерлендіру;
- белгіленген мерзімде бухгалтерлік есеп беруді жасау және табыс ету;
- ұйым басшысымен қаржыландыру жоспарын және соған байланысты
есептеулерді жасау және келісу;
- активтердің, бағасы арзан және тез тозатын заттардың және басқа да
материалдық құндылықтардың олардың сақталу және пайдаланылу жерлерінде
сақталуына бақылау жасауды жүзеге асыру;
- бастапқы құжаттарды, қағаз және электрондық тасығыштарда
бухгалтерлік есеп тіркелімдерін, есептілікті, есеп саясатын, есепке алу
деректерін электрондық өңдеу бағдарламаларын, оларға есептеулерді, басқа да
құжаттарды сақтау, сондай-ақ оларды Қазақстан Республикасының заңнамасында
белгіленген тәртіппен өткізу.
- есеп саясаты жөніндегі құжаттарды, есеп деректерін машиналық
өңдеу бағдарламасын, оларға қатысты есептеулерді, басқа да құжаттарды
сақтау, сондай-ақ белгіленген тәртіпте оларды архивке тапсыру.
Бюджеттік ұйымның басшысы есеп жүйесін жасауды және бухгалтерлік
есепті ұйымдастыруды қамтамасыз етеді.
Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп бас бухгалтер басқаратын, оның
құрылымдық бөлімшесі немесе орталықтандырылған бухгалтериясы болып
табылатын бухгалтерлік қызметпен жүзеге асырылады.
Бухгалтерлік қызметі жоқ ұйымдарда бухгалтерлік есеп пен есеп беруді
ұйым басшысының жазбаша өкімімен тағайындалған тиісті маманның жүзеге
асыруы мүмкін.
Басшы бухгалтерлік есепті дұрыс жүргізу, есепке қатысы бар
ұйымның барлық бөлімшелері мен қызметкерлерінің құжаттар мен мәліметтерді
рәсімдеудің және есеп үшін тапсырудың тәртібі бойынша бас бухгалтердің
талаптарын мүлтіксіз орындауын қамтамасыз ету үшін қажетті жағдайларда
жасауға міндетті.
Бюджеттік ұйымның бас бухгалтерін ұйымның басшысы қызметке
тағайындайды және босатады және тікелей ұйымның басшысына бағынады.
Бас бухгалтердің қызметіне арнаулы білімі бар тұлға тағайындалады.
Ұйымның бас бухгалтері бухгалтерлік есептің шоттарында барлық іске
асырылатын шаруашылық операцияларының бақылауын және көрсетілуін, жедел
операцияларды тапсыруды, бухгалтерлік есептерді белгіленген мерзімде
жасауды қамтамасыз етеді.
Бас бухгалтер ұйымның басшысымен бірге тауарлы-материалды құндылықтар
мен ақшалай қаржыларды қабылдауға және беруге негіз болатын құжаттарға,
сондай-ақ қаржылық міндеттемелер мен шаруашылық шарттарына қол қояды.
Ұйымның басшысы бас бухгалтердің ұсынуы бойынша жекелеген учаскелер жөнінде
құжаттарға қол қою құқығын осыған өкілеттік берілген тұлғаларға тапсыра
алады. Бас бухгалтердің қолынсыз құжаттар жарамсыз деп саналады және
орындауға қабылданбайды.
Материалдық жауапты тұлғаларды тағайындау, босату және орын ауыстыру
бас бухгалтердің келісімімен жүргізіледі.
Бухгалтерлік есепті жүргізген кезде әрбір қызметкер өзінің
міндетін білуі және олардың орындалуына жауап беру үшін бухгалтерия
қызметкерлерінің жұмыстағы міндеттерін белгілейді.
Бюджеттік ұйымның құрамына кіретін барлық бөлімшелер
бухгалтерлік қызметке бухгалтерлік есеп пен бақылау үшін қажетті құжаттарды
уақытында тапсыруға міндетті.
Бас бухгалтердің қажетті құжаттар мен мәліметтерді рәсімдеудің
тәртібі және бухгалтерияға тапсыру бойынша талаптары ұйымның бөлімшелері
мен қызметкерлерінің барлық қызметкерлері үшін, ал есеп орталықтандырылған
кезде - барлық қызмет көрсетілетін ұйымдар үшін міндетті болып табылады.
Бас бухгалтердi атқарып отырған лауазымынан босатқан кезде заңнамаға
сәйкес лауазымға тағайындалған бас бухгалтерге, ал соңғысы болмаған кезде -
мемлекеттiк мекеме басшысының бұйрығымен тағайындаған қызметкерге iстi
тапсыру жүргiзiледi.
Iстi тапсырушы бас бухгалтер және iстi қабылдап алушы қызметкер
iстi қабылдап алуды және тапсыруды мемлекеттiк мекеме басқарушысының
бұйрығы негiзiнде жүргiзедi. Бұйрықта бухгалтерлiк қызметтiң iсiн қабылдап
алу - тапсыру мерзiмi, бiрақ екi аптадан аспайтын, тапсырушы мен қабылдап
алушының еңбекақысын төлеу тәртiбi көрсетiледi. Бұйрықта сол сияқты, iстi
қабылдап алу-тапсыру кезеңiнде құжаттарға қол қою құқығы кiмге берiлетiнi
көрсетiледi, бұл ретте, iстi қабылдап алушы тұлғаның қол қою құқығын
ресiмдегенге дейiн құжаттарға қабылдап алушының бақылауымен iстi тапсырушы
қол қоятындығы айтылуы тиiс.
Iстi тапсыру процесiнде осы мемлекеттiк мекеменiң бухгалтерлiк
есеп жағдайы және есептi деректердiң растығы айқындалады, бұл ретте iстi
қабылдап алушы мен тапсырушының жауапкершiлiгiн шектейтiн тиiстi Қабылдап
алу - тапсыру кесiмi жасалады.
Бухгалтерлiк қызметтiң iстерiн тапсыру соңғы ұсынылған баланс
негiзiнде жүргiзiледi. Кесiмде iстi тапсыру жүзеге асырылатын мерзiм
көрсетiлуi тиiс.
Iстi қабылдап алу мен тапсырудың басында iстi қабылдап алу-
тапсыру сәтiндегi кассаның жағдайы тексерiледi. Кассаны тексеру кесiмiне
бухгалтерлiк қызмет iсiн тапсырушы тұлға да және қабылдап алушы да, сондай-
ақ кассир, не болмаса кассалық операцияны жүргiзуге жауап беретiн тұлға қол
қояды.
Iстi қабылдап алу және тапсыру кезiнде ақшалай есептiң, есеп айырысу
операциялары есебiнiң, баланстың есеп айырысу баптарының (дебиторлық және
кредиторлық берешектердiң нақтылығы, оған кiнәлi тұлғаларды көрсете отырып,
өндiрiп алу үшiн нақты емес берешектiң болуы, өзара есеп айырысулардың
салыстыру кесiмдерiнiң болуы, бюджетке уақытылы аударылмаған сомалардың
болуы), сондай-ақ мемлекеттiк мекеменiң есептiлiгiн жасаудың (есеп тәртiбiн
сақтау, ұсынылған есептiлiктiң сапасы) жағдайы тексерiледi. Одан
басқа Кесiмде:
-бухгалтерлiк қызметте есептi ұйымдастыру (штат, оның
жинақтылығы, мiндеттемелердi бөлу, лауазымдық нұсқаулықтар, бухгалтерлiк
есеп және есептiлiк бойынша нұсқамалық материалдардың болуы, бухгалтерлiк
кiтаптармен, есеп және есептiлiк бланкiлерiмен қамтамасыз етiлуi), есеп
жүйесiн қалыптастыру;
-есептiң бастапқы құжаттамасының, бухгалтерлiк есептiлiктiң жағдайы;
-есептi және қаржылық бақылауды ұйымдастыру үшiн қажеттi iс-
шаралар;
-құжаттарды ресімдеудің және сақтаудың дұрыстығы, мұрағаттың
жағдайы көрсетiледi.
Мемлекеттiк мекеменің есеп және есептiлiк жағдайын тексеру
аяқталғаннан кейiн құрылған Кесiмге iстi қабылдап алушы мен тапсырушы қол
қояды және мемлекеттiк мекеменің басшысы бекiтедi. Қабылдап алушы Кесiмнiң
қандай да болмасын ережесiмен келiспеген жағдайда, ол оған қол қоятын кезде
тиiстi дәлелдi ескертулер көрсетуге құқығы бар. Кесiм екi данада жасалады,
оның бiреуi iстi тапсырушыда қалады. Кесiмге қол қойылғаннан кейiн iстi
тапсырушы бас бухгалтер бухгалтерлiк қызметтi басқарудан босатылады.
3. Бухгалтерлік құжаттар, оларды құру тәртібі, тексеру және өңдеу,
есептік регистрлар
Бухгалтерлік есеп тіркелімдерінде жазбаларды көрсету үшін негіз
болуға операциялар мен оқиғалардың жасалу фактісін тіркейтін тиісінше
ресімделген бастапқы құжаттар қызмет етеді.
Бастапқы құжаттар - операциялар іске асырылған сәтте, егер мұның
мүмкіндігі болмаса тікелей немесе оқиғалардың аяқталуы бойынша жасалуға
тиіс.
Құжаттардың уақытында және тиісті сапада жасалуы, олардың
бухгалтерлік есепте көрсету үшін белгіленген қажетті мерзімде тапсырылуы,
құжаттарға қамтылған деректердің шынайылығы үшін осы құжаттарды жасаған
және оған қол қойған тұлғалар жауап береді. Бастапқы құжаттардағы жазбалар
ұзақ уақыт бойында олардағы жазулардың сақталуын қамтамасыз ететін
құралдармен ғана жүргізілуге тиіс.
Жазбаларды есеп тізбелерінде көрсету үшін шаруашылық немесе
оқиғалардың жасалған фактісін растайтын, дұрыс рәсімделген бастапқы
құжаттар негіз болады.
Бастапқы құжаттар мынадай міндетті деректемелерді қамтуы тиіс:
құжаттың (нысанның) атауы, жасалу күні; ұйымның атауы немесе атынан құжат
жасалғанның тегі және әкесінің аты; операцияның немесе оқиғаның мазмұны;
операцияның немесе оқиғаның өлшем бірліктері (сандық және құндық мәнде);
операцияны жасауға жауапты тұлғалардың лауазымдарының атауы, тегі, әкесінің
аты және қолдары (оқиғаны растау) және оның рәсімделу дұрыстығы; салық
төлеушінің тіркеу нөмірі.
Бастапқы құжаттың электрондық бейнесінің рәсімделген қағазда
жеткізуші, бастапқы құжаттың күші болады. Электрондық қойылған қолдарды
пайдаланушы электрондық қолдарды пайдаланудың және алудың құқықтарына
қатысты, тиісті сақтық және бақылау шараларын белгілеуге тиіс.
Бастапқы құжаттарды және бухгалтерлік есеп тіркелімдерін электрондық
тасығыштарда жасау кезінде мемлекеттік мекемелер операциялардың басқа
қатысушылары үшін, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
мұндай талап ету құқығы берілген мемлекеттік органдардың талап етуі бойынша
мұндай құжаттардың қағаз тасығыштардағы көшірмелерін әзірлеуі тиіс.
Қажетті жағдайларда бастапқы құжатқа қосымша реквизиттер: құжаттың
нөмірі, ұйымның атауы мен мекен-жайы, құжатта расталған операцияны жасауға
қажетті негіз, қосымша операциялардың сипатымен анықталатын басқа да
қосымша реквизиттер енгізілуі мүмкін.
Бастапқы құжаттарда - мәтін бөлігінде де, сандық деректерде де
тазартуға және келісілмеген түзетулерге жол берілмейді.
Бастапқы құжаттардағы қателер қате мәтінді немесе сомаларды сызып
тастау және сызықтың үстінен дұрыс мәтінді немесе соманы жазу жолымен
түзетіледі. Сызып тастау бұрынғы жазу көрініп тұратындай етіп жіңішке
сызықпен жүргізіледі. Бастапқы құжаттағы қатені түзету "түзетілді" деген
жазумен көрсетілуі және түзету енгізу уақыты көрсетіліп, құжатқа қол қойған
тұлғаның қолымен расталуы тиіс.
Кассалық және банктік бастапқы құжаттарға түзетулер енгізуге жол
берілмейді.
Есеп тіркемелеріндегі жазбалар үшін негіз болатын құжаттар ұйымның бас
бухгалтері белгілеген және басшысы бекіткен мерзімдерде бухгалтерлік
қызметке тапсырылуы тиіс.
Материалдық жауапты тұлғалар н. 442 құжаттарын тапсыруды тіркеген
кезде, екі данада жасалған, тауарлы-материалды құндылықтардың кірісі мен
шығысы бойынша бастапқы құжаттарды (кіріс және шығыс құжаттары бойынша жеке
толтырылған) тапсырады. Материалдық жауап беретін тұлғаның қатысуымен
жүргізілген, тапсырылған бастапқы құжаттардың дұрыс рәсімделуі тексерілген
соң бухгалтер қызметкердің қолы қойылған тізімдеменің бір данасы
материалдық жауапты тұлғаға қайтарылады, екінші данасы бухгалтерлік
қызметтің іс-қағазында қалады.
Ақшалар мен материалдық құндылықтардың сақталуы үшін жауапты
тұлғалармен толық материалдық жауапкершілік туралы белгіленген тәртіппен
жазбаша шарт жасалады.
Бухгалтерлік қызметке келіп түскен бастапқы құжаттар үлгісі бойынша да
(бастапқы құжаттарды рәсімдеудің, реквизиттерді толтырудың толықтығы мен
дұрыстығы), мазмұны бойынша да (құжатталатын операциялардың заңдылығы,
жекешеленген көрсеткіштердің пайымдық қисыны) міндетті түрде тексеріледі.
Тексерілген және есепке алынған құжаттар операциялар жасалған
уақыттар бойынша (хронологиялық тәртіппен) жүйеленеді және мемориалдық
ордерлермен - жинақтаушы ведомостармен рәсімделеді, оларға мынадай тұрақты
нөмірлер беріледі:
- 1-ші мемориалдық ордер - н. 381 кассалық операциялар
жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 2-ші мемориалдық ордер - н. 381 мемлекеттік мекемелердің
кодтары қаржылардың жылжуы жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 3-мемориалдық ордер - н. 381 Ақылы қызметтер ҚБШ, демеушілік,
қайырымдылық көмек ҚБШ, ақшасын уақытша орналастыру ҚБШ, шетел
валютасындағы шоттағы және сыртқы қарыздар және гранттар бойынша бюджеттік
инвестициялық жобаның арнайы шоттарындағы ақшаның есебі жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 5-ші мемориалдық ордер - н. 405 жалақы және стипендиялар жөніндегі
есеп айырысу ведомостарының жинағы;
- 6-ші мемориалдық ордер - н. 408 ұйымдармен есеп айырысу жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 7-ші мемориалдық ордер - н. 408 аванстық төлемдер ретінде есеп
айырысу жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 8-ші мемориалдық ордер - н. 386 есепті тұлғалармен есеп
айырысу жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 9-ші мемориалдық ордер - н. 438 активтердің босатылуы және
ауыстырылуы жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 10-ші мемориалдық ордер - н. 438 бағасы төмен және тез
тозатын заттарды босату және ауыстыру жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 11-ші мемориалдық ордер - н. 398 тамақ өнімдерін кіріске алу
жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 12-ші мемориалдық ордер - н. 411 тамақ өнімдерін жұмсау жөніндегі
жинақтаушы ведомость;
- 13-ші мемориалдық ордер - н. 396 материалдарды жұмсау
жөніндегі жинақтаушы ведомость;
- 14-ші мемориалдық ордер - н. 409 тауарларды (жұмыстарды,
қызметтерді) сатудан түсетін кірістерді есептеудің жинақтаушы ведомость;
- 15-ші мемориалдық ордер - н. 406 балаларды асырағаны үшін ата-
аналармен есеп айырысу жөніндегі жинақтаушы ведомость.
Қалған операциялар мен "Сторно" операциялары бойынша жеке-жеке
әрбір ай үшін 16-сынан бастап нөмірленетін н. 274 жеке мемориалдық ордер
жасалады.
Операциялардың көлемі бойынша жинақтаушы ведомостар құруды
талап етпейтін бюджеттік ұйымдарда шоттардың деректері н. 274 жеке
мемориалдық ордерлерде немесе жоғарыда көрсетілген тиісті нөмірлер беріліп,
дәл бастапқы құжаттарға қойылатын бұрыштаманың таңбаларында көрсетіледі.
Жекелеген мемориалдық ордерлер операциялардың жасалуына қарай, бірақ
жеке құжаттардың негізінде де, бір текті құжаттардың негізінде де, келесі
күннен кешіктірмей жасалады. Мемориалдық ордерде қосалқы шоттардың
деректері бір қосалқы шоттың дебеті және екінші қосалқы шотты несиесі
жөніндегі немесе бір қосалқы шоттың дебеті және бірнеше қосалқы шоттың
несиесі немесе керісінше, бір қосалқы шоттың несиесі және бірнеше қосалқы
шоттардың дебеті жөніндегі операциялардың сипатына байланысты жазылады.
Мемориалдық ордерлерге бас бухгалтер немесе оның орынбасары мен
орындаушы қол қояды.
Барлық мемориалдық ордерлер н. 308 "Бас журнал" кітабында тіркеліп,
тәртіп бойынша, қосалқы шоттар бойынша жүргізіледі.
"Бас журнал" кітабы өткен жылғы қорытынды балансқа сәйкес
жылдың басындағы қалдық сомалары жазбаларымен ашылады. Ондағы жазбалар -
мемориалдық ордерлердің жасалуына қарай, ал мемориалдық ордерлерді -
жинақтаушы ведомостарды жасаған кезде - айына бір рет жүргізіледі.
Мемориалдық ордерлердің сомасы басында "Ордер бойынша сома" бағанына, ал
одан соң тиісті қосалқы шоттардың дебеті мен несиесіне жазылады. Дебет
бойынша да, несие бойынша да, барлық қосалқы шоттар жөніндегі бір айлық
айналымдардың сомасы "Ордер бойынша сома" бағанының жиынтығына тең болуға
тиіс. Бір айдағы айналымдардан соң екінші бағанға әрбір қосалқы шот бойынша
келесі айдың басындағы қалдық шығарылады.
Талдама есеп есептік тіркелімдерде (кітаптарда, карточкаларда,
жинақтаушы ведомостарда, т.б.) жүргізіледі. Тіркелімдердегі жазбалардың
тәртібі осы нұсқаулықтың тиісті бөлімдерінде баяндалған.
Бухгалтерлік кітаптарда жазбалар басталғанға дейін барлық
беттер (парақтар) беттеледі. Соңғы бетке бас бухгалтердің қолы қойылып:
"Бұл кітапта барлығы _____ бет (парақ) нөмірленген" деп жазылады. н. К0-4,
н. 440 касса кітабы, еңбек кітапшаларының бланкілері мен оған қосылған
беттерді есептейтін н. 449 кіріс-шығыс кітабы, жіппен байланып және
сүргішпен бекітілуге, ал нн. К0-4 және 440 парақтарының саны - бюджеттік
ұйым басшысының және бас бухгалтердің қолымен, ал н. 449 - бюджеттік ұйым
басшысының қолымен расталуға тиіс.
Әрбір кітаптың сыртында ұйымның, орталықтандырылған
бухгалтерияның атауы және кітаптың ашылған жылы жазылады. Онда ашылған
қосалқы шоттардың тақырыптары болуға тиіс. Жазбаларды кітаптың басқа
беттеріне ауыстырған кезде осы қосалқы шот бойынша тақырыпқа жазбаның
ауыстырылғаны туралы, жаңа беттердің нөмірлері көрсетіліп, белгі қойылады.
Бухгалтерлік есеп кітаптары жыл аяқталғанда онда бос парақтар
болған жағдайда келесі жылдың операцияларын жазу үшін пайдаланылуы мүмкін.
Мұндайда кітаптар архивке 2 жылда бір рет тапсырылады.
Карточкалар (активтер жөніндегі карточкалардан басқа) әрбір
есеп үшін жеке жүргізілетін 279 н. карточкалар тізбесінде тіркеледі.
Активтерді есептеу карточкалары н. ОС-10 активтерді есептеу бойынша жеке
карточкалардың жазбасында тіркеледі.
Карточкалар ішінде олар материалдық-жауапты тұлғалар бойынша,
ал орталықтандырылған бухгалтерияларда және қызмет көрсетілетін ұйымдарда
қосалқы шоттар бойынша орналастырылатын картотекаларда сақталады.
Материалдарды, бағасы төмен және тез тозатын заттарды т.б.
есепке алатын карточкалар жыл сайын немесе екі жылда бір рет карточкалардың
тізімдерімен, тізбелерімен және басқа бухгалтерлік құжаттармен бірге,
тігілген күйінде архивке тапсырылады.
Ішінде нн. ОС-6, 8, 9 соңғы түгендеу карточкасы бойынша құрал-
саймандардың есептен шығарылғаны туралы белгі қойылған болса, активтерді
есепке алу жөніндегі ОС-10 түгендеу карточкасының сипаттамасы архивке
тапсырылады. Түгендеу карточкаларын архивке сипаттамасыз тапсырған кезде
олар жеке ведомостқа жазылып, онда карточканың нөмірі мен есептен
шығарылған құрал-саймандардың атаулары, ал орталықтандырылған
бухгалтерияларда, бұдан басқа, қызмет көрсетілетін бюджеттік ұйымның атауы
жазылады.
Бухгалтерлік есеп тіркелімдеріндегі жазбалар олар алынғаннан
кейінгі келесі күннен кешіктірмей бастапқы құжаттар бойынша жүргізіледі.
Әрбір ай аяқталғаннан кейін талдамалық есептің тіркелімдерінде
айналыстардың қорытындылары жасалады және қосалқы шоттар бойынша қалдықтар
шығарылады.
Өткен жыл үшін бухгалтерлік есептің жазбаларында байқалған
қателерді түзету мынадай тәртіппен жүргізіледі:
а) бухгалтерлік балансты тапсыру сәтіне дейінгі осы есепті
кезеңде байқалған, аталған мемориалдық ордердің өзгертілуін талап етпейтін
қателер дұрыс емес сомалар мен мәтінді, сызылып қалған жазбаларды оқуға
болатындай етіп, жіңішке сызықпен сызып тастау арқылы түзетіледі және
сызықтың үстіне түзеткен мәтін мен сома жазылады. Сонымен бірге осы арада
тиісті жолдың тұсына бас бухгалтердің қолымен "түзетілді" деп жазылады;
б) бухгалтерлік балансты тапсыратын сәтке дейін байқалған,
мемориалдық ордердегі қатеден пайда болған қателікті жазба оның сипатына
байланысты қосымша мемориалдық ордер мен немесе "Қызыл сторно" тәсілі
бойынша түзетіледі; баланс беріліп қойған, сол есепті кезеңдегі
бухгалтерлік есептің жазбаларында байқалған барлық жағдайларда қателер дәл
осылай түзетіледі. Қателерді түзету жөніндегі қосымша бухгалтерлік
жазбалар, сондай-ақ "Қызыл сторно" тәсіліндегі түзетулер мемориалдық
ордерлермен рәсімделеді, оларда, әдеттегі реквизиттерден басқа, аталған
мемориалдық ордер арқылы түзетілетін мемориалдық ордердің нөміріне және
уақытына сілтеме жасалады.
Синтетикалық және аналитикалық есеп шоттары бойынша
бухгалтерлік жазбалардың дұрыстығына бақылау жасау үшін тиісті синтетикалық
шоттармен біріктірілген аналитикалық шоттардың әрбір тобы бойынша нн. М-44,
285 және 326 айналыс ведомостары жасалады. Айналыс ведомостарының әрбір
аналитикалық шоттары бойынша айналыстар мен қалдықтардың қорытындылары н.
308 "Бас журнал" кітабының осындай қосалқы шоттары айналыстарының және
қалдықтарының қорытындыларымен салыстырылады.
Айналыс ведомостары - ай сайын, ал активтер мен арзан құнды
және тез тозатын заттар бойынша тоқсан сайын жасалады. Н. 326 айналыс
ведомостындағы жазбалар қажет болған кезде бірнеше жыл бойы жүргізіледі.
Жаңа қаржылық жылда синтетикалық және аналитикалық шоттар
бойынша бухгалтерлік есепке алу тіркелімдерінде қалдықтардың сомалары
қорытынды баланспен және өткен жылғы есептік тізімдемелермен толықтай
сәйкес жазылады.
Егер жоғары тұрған ұйымдар - жылдық есепті бекіткен кезде
немесе қаржылық орган қабылдаған кезде қорытынды балансқа түзетулер
жасалса, онда тиісті жазбаша өкімнің негізінде бұл түзетулер өткен қаржылық
жылдың тізімдемелеріне де (бухгалтерлік жазбаны түзету жолымен), ағымдағы
жылдың бухгалтерлік есепке алу тіркеліміне де (кіріс қалдықтарын өзгерту
жолымен) енгізіледі.
Әрбір есепті ай біткен соң барлық мемориалдық ордерлер,
мемориалдық ордер-жинақтаушы ведомостар оларға қатысты құжаттармен бірге
мерзімдік тәртіппен іріктеліп, жинақталуға тиіс. Құжаттардың саны аз болған
жағдайда жинауды бір папкаға үш ай бойы жүргізуге болады. Мұқабаның
сыртына: бюджеттік ұйымның немесе орталықтандырылған бухгалтерияның атауы;
папканың, істің атауы мен рет нөмірі; есепті кезең - жылы мен айы;
мемориалдық ордерлердің бастапқы және соңғы нөмірлері; істегі парақтардың
саны жазылады.
Бастапқы құжаттардың, бухгалтерлік есепке алу тіркелімдерінің
есептер мен баланстардың сақталуын, рәсімделуін және оларды архивке
тапсыруды бас бухгалтер қамтамасыз етеді.
Істер бюджеттік ұйымның бухгалтерлік архивінде белгіленген мерзім
ішінде сақталады. Сақтау мерзімі біткеннен кейін істер белгіленген
тәртіппен тиісті мемлекеттік архивке тапсырылады. Архивке істердің
тапсырылғанын растайтын құжаттар бухгалтерлік қызметте тұрақты сақталады.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.
Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға
жауап беріңіз.
1.Бюджеттік ұйымдардағы бухгалтерлік есеп деген не?
2. Бюджеттік ұйымдарда бухгалтерлік есепті жүргізудің қандай
ерекшеліктерін білесіз?
3.Бухгалтерлік есеп объектісі не ?
4.Бухгалтерлік есептің түрлерін атаңыз.
5.Бухгалтерлік есептің қандай әдістері бар?
6.Бухгалтерлік есептің қандай принциптерін білесіз?
Тақырып 2. Мемлекеттік мекемелердегі активтердің есебі
Дәріс сабағының мазмұны:
1. Активтер есебінің міндеттері, активтерді классификациялау
2. Активтер қозғалысын құжаттық өңдеу
3. Активтердің тозуы
4. Активтердің синтетикалық есебі.
1. Активтер есебінің міндеттері, активтерді классификациялау
Бюджеттік ұйымдардағы активтердің бухгалтерлік есебі активтердің
түсуін, қозғалысын, шығуын қатаң бақылап, олардың есеп регистрлерінде
уақытында бейнеленуін қамтамасыз етеді. Активтерге мыналарды жатқызуға
болады: қозғалмайтын мүліктер, транспорт құралдары, құрылғылар, өндірістік,
шруашылық инвентарь, жұмыс және өнім беретін мал, арнаулы құралдар, басқа
активтер. Активтерге сонымен қоса, арендаға алынған ғимараттар мен
құрылымдар және жерді өңдеуге күрделі салымдар жатады.
Бюджеттік ұйымдарда активтерге жатпайтын және бағасы арзан, тез
тозатын бұйымдарға жатқызылатын ттөмендегілер: құнынан тәуелсіз, пайдалану
мерзімі бір жылдан аз еңбек заттары, құны есептік көрсеткіштің 40 еселенген
мөлшеріндегі еңбек құралдары, арнаулы аяқ киімдер, киімдер. Бюджеттік
ұйымдарға активтер есебін жүргізу үшін 01 «Активтер» счеті белгіленген.
Онда мынадай субсчеттар бар:
010 «Ғимараттар»
011 «Құрылымдар»
012 «Берілгіш құрылғылар»
013 «Машиналар мен құрылымдар»
014 «Материалдық активтер»
015 «Транспорт құралдары»
016 «Өндірістік және шаруашылық инвентарь»
017 «Жұмыс және өнім беретін мал»
018 «Кітапхана қоры»
019 «Басқа активтер»
010 субсчетте ғимараттардың барлық түрлері: өндірістік-шаруашылық
бағыттағы, басқару, әлеуметтік-мәдени органдарының ғимараттары (оқу
орындары, ауруханалар, кәрілер мен мүгедектердің интернат үйі, балалар
үйлері, кітапхана, клубтар, мұражайлар, ғылыми зерттеу- институттары)
жатады.
011 субсчетте «Құрылымдар» стадиондар, бассейндер, жолдар, көпірлер,
ескерткіштер, скверлер, қоғамдық бақтар, су құбырлары есептеледі.
012 «Берілгіш құрылғылар» субсчетінде электр беру линиялары,
трансмиссиялар мен трубалар, сұйық және газ түріндегі заттарды тұтынушыға
жеткізетін трубалар есептеледі.
013 «Машиналар мен құрылғылар» субсчетінде күш машиналары, өлшегіш
құралдар, лабораториялық, компьютерлік құралдар, медициналық, офистік
құрылғылар есептеледі. Жылу және электр энергиясын беретін машина-
генераторлар, өлшегіш приборлар-дозаторлар, амперметрлер, барометрлер,
ваттметрлер, вакууметрлер, гигроскоп, компас, индикатор манометр,
хронометрлер, кассалық аппараттар, пневматикалық, гидравликалық, автоматты
пульттер, микроскоп, термостат, персональді компьютерлер, принтер,
сканерлер, автоцистерналар жатады.
014 «Материалсыз активтер» субсчетінде брокерлік орындар, «ноу-хау»,
лицензия, патенттер есептеледі. Материалсыз активтер есепте іс жүзіндегі
шығындарының сомасында бейнеленеді.
015 «Транспорт қаржылары» субсчетінде темір жол, су, автомобиль
транспорты (электровоз, вагон, теплоход, бкусир, баржа, жеңіл, ауыр
автомобильдер, автобустар, самолет, вертолеттер) есептеледі.
016 «Өндірістік және шаруашылық инвентарь» сбсчетінде
механизацияланған барлық құралдар есептеледі.
017 «Жұмыс және өнім малы» субсчетінде барлық малдар есептеледі.
018 «Кітапхана қоры» субсчетінде оқу, ғылыми, көркем әдебиеттер мен
басылымдар есептеледі.
019 «Басқа активтер» субсчетінде көпжылдық өсімдіктер, жерді тыңайтуға
күрделі шығындар, мұражай бағалықтары, жануарлар әлемінің экспонаттары
есептеледі.
2. Активтер қозғалысын құжаттық өңдеу
Активтердің барлығы бюджеттік ұйым басшысы бекіткен материалды-
жауапты адамның сақталуында болуы керек. Активтерге жауапты адам ОС-13
формасындағы инвентарлық тізімді жүргізеді. Активтер бухгалтерлік есепте
алғашқы құны бойынша бейнеленеді. Алғашқы құнның өзгеруі тек ҚР Үкіметінің
шешімімен бағалау жүргізгенде болуы мүмкін. Жаңадан салынып біткен
құрылыстар актив құрамына оған кеткен барлық шығындар құнымен, ал сатып
алынған актив сатылып алу шығынымен кіреді. Күрделі жөндеу шығындары актив
құнының өсуіне жатқызылмайды. Кітапхана қорына кіретін кітап, оқулық
басылымдар номиналдық бағамен есептеледі. Кітаптарды реставрациялау
шығындары кітап құнының өсуіне әсер етпейді, ол бюджеттік ұйымның
шығындарына жатқызылады. Бюджеттік ұйымға активтер түскен кезде актпен
құжатталып, материалд-жауапты адамның қолы қойылды. Қоймадан активтердің
берілуі накладнойлар арқылы жүреді ф 434. сыйлық ретінде алынған активтер
және шыққан активтер баланстық құнымен бейнеленеді.
Активтердің тозып, пайдалануға келметіндігіне оларды қажетсіздендіру
үшін бюджеттік ұйым арнаулы комиссия құрады. Комиссия құрамына ұйым
басшысының орынбасары, бас бухгалтер, жауапты адамдар, егер транспорт
болса, жол полициясының өкілі қатысады. Комиссия техникалық құжаттарды
қарап, активтердің одан әрі пайдалануын шешеді. Комиссия қажетсіздендірудің
себептерін айқындап (тозу, авария) бағалап, «қажетсіздендіру туралы акт»
жасайды. «Бюджеттік ұйымдардағы активтерді қажетсіздендіру акті» (фф ОС-4)
«Бюджеттік ұйымда кітапхана әдебиетін қажетсіздендіру акті» (ф 444).
Акттердің барлығын ұйым басшысы қолымен растайды. Активтерді бөліп
алғандағы материалдар құны бюджеттік қаржыландыру қаржыларын көбейтуге
жұмсалады. Активтер есебі жеке инвентарлық объектілер арасында жүргізіледі.
«Ғимараттар» субсчеті бойынша инвентарлық объект болып жеке тұрған
ғимарат табылады. Есепті ұйымдастыру мен бақылау жасау үшін 8 саннан
тұратын инвентарлық номер беріледі. Бірінші 3 саны субсчетті, төртіншісі –
топты, соңғы төртеуі объектінің реттік номерін көрсетеді. Мысалы, 01010001
субсчет 010 «Ғимараттар» , 1 топ, объектінің номері 0001 екенің білідреді.
Инвентарлық номер жетонға жазылып, объектіге жапысырылады. Инвентарлық
номер объект бюджеттік ұымда болған уақыттың барлығында сақталады,
өзгермейді. Шыққан объектілердің номері қайтадан басқаларға берілмейді.
Активтердің шығуы және қозғалысы бойынша операциялардың есебі 9
мемориальді-ордерде жүргізіледі. әрбір құжат бойынша жинақтама ведомосқа
жазылып отырады. Ай соңында субсчет бойынша қорытындылар «Бас журнал»
кітабында жазылып отырады.
Активтердің аналитикалық есебі инвентарлық карточкаларда жүргізіледі.
әрбір объектке инвентарлық карточка ашылады. Біртекті бұйымдар бір
карточкада жазылады. Инвентарлық карточкалар описьте тіркеліп отырады.
Опись бір экземплярда толтырылады. Описьта әрбір топқа жеке беттер
берілген. Инвентарлық карточкалар бухгалтерлік қызметтің карточкасында
сақталады. Карточкада объектінің сипаттық белгілері, моделі, маркасы,
заводтық номері, шығу уақыты, жұмысқа ену уақыты жазылады. Сонымен қоса,
қысқаша сипатттама беріледі. Жұмыс және өнім беретін малға ОС-8 карточкасы
толтырылады. Онда жануардың жасы, түсі, аты көрсетілген сипаттама болады.
Кітапхана қорының топтық есебіне ОС-9 форма толтырылады. Кітапхана
қорына бір-ақ карточка ашылады. Онда ақшалай мөлшерде жалпы сома жазылады.
3. Активтердің тозуы.
Активтердің тозуы шотында бюджеттік ұйымдардың балансында саналатын
активтер тозуының қозғалысы көрсетіледі. Тозу ғимараттар мен құрылыстар,
ауыспалы құрылғылар, машиналар мен жабдықтар, жұмыстық мал, көліктік құрал,
өндірістік (тиесілігін қоса) және шаруашылық мүліктер, пайдалану жасына
жеткен көпжылдық өскіндер бойынша анықталады және есептеледі.
Тозу мынадай активтер бойынша анықталмайды: сәулет пен өнердің
бірегей ескерткіштері болып табылатын ғимараттар мен құрылыстар; жұмыс
істейтін және жұмыс істемейтін жабдықтар, экспонаттар, нұсқалар, үлгілер,
кабинеттер мен лабораторияларда тұрған және оқулық және ғылыми мақсаттар
үшін пайдаланылатын макеттер және басқа да көрнекі құралдар; өнімдік мал,
буйволдар, өгіздер, бұғылар, жануарлар әлемі экспонаттары (хайуанаттар
парктерінде және басқа осындай мекемелерде); пайдалану жасына жетпеген
көпжылдық өскіндер; кітапханалық қорлар, фильм қорлары, сахналық-қойылым
жарақтары, мұражайлық және көркем құндылықтар, арттехқару-жарақ. Тозу
сондай-ақ шекарадан тыс орналасқан бюджеттік ұйымдардың активтері бойынша
да және 010-1 "Жер" қосалқы шотында ескерілетін активтер бойынша да
анықталмайды.
Активтердің тозуы, олардың есепті айдың қай айында сатып алынғанына
және салынғанына қарамастан, белгіленген нормаларға сәйкес, толық
күнтізбелік жыл үшін анықталады.
Активтердің есептеудің нн. ОС-6, ОС-8 мүліктік карточкаларында
тозудың жылдық сомасы - теңгемен, жылдық тозу нормасының шифры және тозу
соңғы рет есептелген жыл жазылады.
Нормативтік активтер бойынша тозудың есебі 021 қосалқы шотында
жүргізіледі. Пайдалы тұтыну мерзімін анықтау мүмкін емес материалдық емес
активтер бойынша тозудың нормасы он жылға, бірақ ұйым қызметі мерзімінен
көп емес уақытқа белгіленеді.
Тозудың есептелуі активтер құнының 100 %-інен артық жүргізілуі
мүмкін емес. Жыл сайын тозудың сомасы карточкалардан ведомостқа жазылады.
Желтоқсанның соңғы күні тозудың жалпы сомасына дебет бойынша - 250 қосалқы
шотын және кредит бойынша - 020, 021 қосалқы шоттарын көрсете отырып,
мемориалдық ордер жасалады. Мемориалдық ордер бойынша тозудың сомасы тек
"Бас журнал" кітабына жазылады.
Әрі қарай пайдалануға жарамды объектілерге (заттарға) құнының 100 %-і
мөлшерінде есептелген тозу оларды толық тозу себебі бойынша есептен
шығаруға негіз бола алмайды. Объектілердің жойылуына немесе тиісті карточка
бойынша қайтарусыз тапсырып берілуіне байланысты оларды (заттарды) шығарған
кезде зат (объект) пайдалануда болған уақыттағы тозудың жалпы сомасы
анықталады және тозу 020 қосалқы шоты бойынша осы сомаға кемітіледі.
4. Активтердің синтетикалық есебі.
Активтер есебі бойынша счеттар корреспонденциясын қарастырайық:
- Жаңадан салынған ғимараттарды іске қосуға қабылдау
[pic] 010-012 [pic] 250
- Активтерді сыйлық ретінде тегін алу
[pic] 010-019 [pic] 020, 021, 250
- Инвентаризация кезінде анықталған артық активтерді кірістеу
[pic] 010-019 [pic] 250
- Активетрід сыйлық ретінде тегін беру
[pic] 020, 021, 250 [pic] 010-019
- Жарамсыз болып қалған активтерді қажетсіздендіру
[pic] 020, 250 [pic] 010-019
- Желтоқсанның соңғы күні тозу сомасын есептеу
[pic] 250 [pic] 020, 021
- Шаруашылық тәсілмен жасалған активтерді кірістеу
[pic]016, 019 [pic] 084
Осыған қоса екінші жазу жазылады
[pic] 016, 019 [pic] 250
- Артық, пайдаланылмайтын транспорт қаржыларын сату
[pic] 020, 250 [pic] 015
Осыған бюджет табысына түсетін сомаға екінші жазу беріледі
[pic] 090, 120, 178 [pic] 173
- Активтерді ликвидациялағаннан кейін қалған материалдарды ұйымның
қажеттіліктеріне пайдалану
[pic] 063, 064, 067, 069 [pic] 140, 230
Активтер есебі бойынша құжат айналымы
Активтердің инвентаризациясы кезінде инвентарлық карточкалардың,
описьтер мен регистрлердің барлығы, басқа техникалық, құжаттар мен
паспорттардың жағдайы тексеріледі. Бухгалтерлік есеп регистрлері мен
техникалық құжаттардағы сәйкессіздіктер айқындалса, оларды түзету керек.
Инвентаризация кезінде комиссия объектілердің толық атын, инвентарлық
нөмерін, бағытын, негізгі техникалық, эксплуатациялық корсеткіштерін қарап,
тексереді. Жер учаскелері мен табиғи ресурстар объектілерінің құжаттары
қаралады. Егер инвентаризация кезінде есепке алынбаған объекттер болса,
немесе бухгалтерлік есеп регистрлерінде қате мәліметтер болса, комиссия
опиське дұрыс көрсеткіштерді жазу керек. Инвентаризация қорытындылары
активтердің инвентаризациялық опиське жазылады. Инвентаризация кезінде
анықталған артықшылықтар кірістеледі. [pic] 010-019 [pic] 250 (активтегі
қорлар)
Егер активтердің жетіспеушілігі анықталған болса, [pic] 250, 020
[pic] 010-019
Егер инвентаризация кезінде жетіспеушіліктерге нақты кінәлі адамдар
болса,
[pic] 170 «Жетіспеушілік бойынша есеп айырысу»
[pic] 173 «Бюджет төлемдері бойынша есеп айырысу
- Машиналар мен құрылымдарды, транспорт қаржыларын, инвентарды және
басқа активтерді сатып алу
[pic] 013-019 [pic] 090, 100, 111, 118, 178, 179
Осымен қатар екінші жазба жазылады
[pic] 200, 211-бюджет шығындар [pic] 250 активтегі қорлар
- Активтер құрамынан заттарды бағ.ар. тез тозатын заттар тобына
ауыстыру.
[pic] 020, 250 [pic] 013-019
Осыған бағасы арзан, тез тозатын заттарды қабылдағаны үшін 2-ші жазба
беріледі
[pic] 070, 071 [pic] 260
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.
Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға
жауап беріңіз.
1.Бюджеттік ұйымдарда активтерге не жатады?.
2. 2.Активтердің жіктелуі туралы не айтасыз?
3.Активтер қандай шоттарда есептеледі?
4.Активтердің тозуы дегеніміз не, тозудың қандай түрлерін білесіз?
5.Активтердің амортизациясын есептеудің әдістерін атаңыз?
6.Активтердің есебі бойынша қандай құжаттар жүргізіледі?
Тақырып 3. Материалдық қорлардың және бағасы арзан тез тозатын
заттардың есебі
Дәріс сабағының мазмұны:
1. Материалдық қорлар және бағасы арзан тез тозатын заттардың есебінің
міндеттері
2. Материалдық қорлар және бағасы арзан тез тозатын заттардың есебі
бойынша құжаттар
3. Материалдық қорлардың және бағасы арзан тез тозатын заттардың
синтетикалық есебі
1. Материалдық қорлар және бағасы арзан тез тозатын заттардың есебінің
міндеттері
Бюджеттік ұйымның материалдық қорларына құрылыс материалдары,
тағамдар, отын, жанар-жағар май, машиналардың запас бөлшектері, мал төлі,
ыдыс, аранаулы құрылымдар, оқу материалдары жатады. Материалдық қорлар есеп
берушілікте іс жүзіндегі құны бойынша бейнеленеді. Оған сатып алу
шығындары, жабдықтаушы, делдал шығыны, товар биржалары қызметінің құны,
кеден бажы, транспорт шығындары, сақтау шығындары кіреді. Материалдық
қорлар есебінің негізгі міндеттері:
- барлық материалдық бағалықтардың дұрыс пайдалануына, қозғалысына,
сақталуына бақылау жасау;
- бекітілген қор нормаларын сақтау;
- пайдаланылмаған материалдарды анықтау.
Бюджеттік ұйымдардағы бухгалтерлік есептің шоттар жоспарында бағасы
арзан және тез тозатын заттар ІІІ бөлімде есептеледі. Бағасы арзан және тез
тозатын заттарға пайдалану уақыты бір жылға дейінгі еңбек заттары, құны
есептік көрсеткіштің 40 еселенген мөлшеріндегі еңбек заттары, арнаулы киім,
аяқ киім, төсек жабдықтары, денаулық сақтау, әлеуметтік сақтандыру
органдарының формалық киімдері және аяқ киімдері, қоймада материалдық
бағалықтарды сақтауға арналған ыдыстар, мал төлі жатады.
2. Материалдық қорлар және бағасы арзан тез тозатын заттардың есебі
бойынша құжаттар
Материалдық қорлар есебін дұрыс жүргізу мақсатында ұйымда қойма
есебін жүргізу қажет. Материалдық бағалықтарды сақтау арнаулы қоймаларда
болуы керек. Материалдық бағалықтарды сақтау, босату ұйым басшысымен
бекіткен материалды жауапты адамға жүктеледі. Бұл адамдар ауысқан кезде
инвентаризация жүргізіліп, қабылдау-тапсыру акттері жасалады. Материалдық
қорлар сақталған жер арнаулы өлшегіш құралдармен, ыдыстармен жабдықталады.
Материалдық бағалықтар есебі сандық және сомалық бейнеде материал
түрлері бойынша жүргізіледі. Қоймадағы материалдық бағалықтар есебі
материалдық қойма есебінің карточкасында ф М-17 материалды-жауапты адаммен
жүргізіледі. Бухгалтерия жүйелі түрде материалдық бағалықтар түсуіне
бақылау жасап, бухгалтериядағы, қоймадағы жазбаларды салыстырып отырады.
Материалдар есеп регистрлеріне алғашқы құжаттау негізінде жазылады. Алғашқы
құжаттарда материалдардың кімнен түскені, аты, мөлшері, бағасы, сомасы
болуы керек.
Қоймадан материалдар бюджеттік ұйым басшысы бекіткен құжаттар
негізінде беріледі.
а) накладной ф. 434 материалдарды бюджеттік ұйым ішінде бергенде
толтырылады (1 экземплярда).
б) меню- талап. Ф 298 және ф 299 қоймадан тағамдарды бергенде
толтырылады.
Емдеу профилактикалық ұйымдарда тағамдарды беру ҚР Қаржы
министрлігінің келісімімен өкілетті ведомствоның бекітілген
инструкциясындағы құжаттар бойынша жүргізіледі.
в) фураж беру ведомосы ф 397
г) ұйым қажеттілігіне материалдар беру ведомосы ф410
д) заборлы карта ф 431
Заборлы карта материалдарды күнделікті босатқанда 15 күнге
толтырылады, ал, анда-санда болса, 1айға толтырылады.
е) жолсапар қағаз
ж) товарлы-транспортты накладной
07 «Бағасы арзан және тез тозатын заттар» счетінде бюджеттік ұйымдағы
барлық бағасы арзан және тез тозатын заттардың қозғалысы мен бар болуы
есептеледі. 070 «Қоймадағы бағасы арзан және тез тозатын заттар»
субсчетінде қоймада сақталатын заттар есепке алынады. Қоймадағы бағасы
арзан және тез тозатын заттардың есебі материалды-жауапты адаммен заттардың
аты мен саны бойынша М-17 кітабында жүргізіледі. Қоймадан заттардың берілуі
434 ф накладной бойынша жүргізіледі. Заттар қоймадан берілген кезде
бюджеттік ұйым аты, берілген уақыты көрсетілетін маркаланған штамп
қойылады. Маркировка жуғанда, химиялық тазалағанда кетпейтін краскамен
жазылады. 070 субсчет бойынша аналитикалық есеп заттардың саны, құнына
қарай матералды – жауапты адамдармен 296 формадағы карточкада (296 кітап
ішінде) жүргізіледі.
Бағасы арзан және тез тозатын заттардың пайдалану мерзімі бітіп, тоқған
кезде ұйым басшысымен арнайы акттер негізінде қажетсіздендіріледі. Сынған
ыдыстарды қажетсіздендіру үшін 325 формадағы сынған ыдысты тіркеу журналы
толтырылады. Журналды сәйкес тиісті адамдар толтырады. Квартал сайын
журналды комиссия тексеріп, сынған ыдысты қажетсіздендіреді. Пайдаланудан
шыққан бағасы арзан және тез тозатын заттарға мына байланыс беріледі.
ДТ 260 КТ 071
Бағасы арзан және тез тозатын заттардың қозғалысы мен шығуы бойынша
операциялар есебі 438 ф жинақтама ведомосында (10 мемориальді – ордерде)
жүргізіледі.
Бағасы арзан және тез тозатын заттардың аналитикалық есебі инвентарлық
описьтің 402 ф қосымша беттерінде, салыстырмалы ведомостарда жүреді.
Қосымша беттердегі жазу әрбір құжат бойынша жазылады. Түскен, қозғалған,
шыққан бағасы арзан және тез тозатын заттардың уақыты, мөлшері, аты, бағасы
толық көрсетіліп құжаттарда жазылуы керек.
072 субсчет бойынша аналитикалық есеп ОС-9, 296-а формалары құжаттарда
толтырылады. Киім, арнаулы аяқ киім, төсек жабдықтары лимиттің 1/10
мөлшерінде босатылған кезде бағасы арзан және тез тозатын заттардың
оперативті есебінің ведомостарында есепке алынады. (412 форма). Арнаулы
киімдер, аяқ киімдер тегін басқаға берілсе немесе қажетсіздендірілсе
ДТ 260 КТ 073
Тозған, пайдалануға келмейтін киімдер, аяқ киімдер төсек жабдықтарына
443 формадағы «Баланстан киімдерді, жабдықтарды шығару актін» толтырып,
ұйым басшысы бекітеді.
3. Материалдық қорлардың және бағасы арзан тез тозатын заттардың
синтетикалық есебі
Материалдық қорлар есебін жүргізу үшін мына счеттар берілген:
03 «Бұйымдар мен өнімдер»
04 «Құрылыс материалдары, құрылымдар, ғылыми зерттеу материалдары»
05 «Мал төлі және бордақыдағы малдар»
06 «Материалдар және тағамдар»
03 счетта дайын бұйымдар мен өндірістік шеберханалардың, қосалқы
шаруашылықтардың өнімдері есептеледі. Дайын бұйымдар мен баспа өнімдері іс
жүзіндегі өзіндік құнымен есептеледі. Дайын бұйымдар мен баспа өнімдері
қоймаға қабылдау акттері негізінде кірістеледі. Дайындалған өнім сомасына
мынадай байланыс беруге болады.
[pic] 030 [pic] 080
Сатылған өнім сомасына төмендегідей байланыс береміз:
[pic] 280 [pic] 030
Дайын бұйымдар мен баспа өнімдерінің аналитикалық есебі 296 ф
карточкада жүргізіледі.
Қосалқы шаруашылықтар өнімдерін кірістегенде:
[pic] 031 [pic] 081
04 счетта құрылыс материалдары, конструкциялар, детальдар, арнаулы
құрылымдар есептеледі. Құрылыс материаларына силикат, цемент, құм, ізбес,
кірпіш, фанера, кило-материалдар, құрылыс металы, шеге, болт, кран, муфт,
электротехникалық материалдар (кабель, лампа, шнур) химиялық жаққыш
материалдар (олифа, краска) жатады. Құрылыс материалдарының аналитикалық
есебі 296 ф карточкада жүргізіледі. 043 субсчетта ғылыми-зерттеу
жұмыстарына ұзақ пайдаланылатын материалдар, номенклатурасын бюджеттік ұйым
басшысы анықтайды.
Мәдениеттің бюджеттік ұйымдарына осы субсчетты қоймадан реставрацияға
алынған, өнер шығармалары, архитектура ескерткіштері, мұражай бағалықтары
есепке алынады.
Бұл материалдар М-17 ф кітапта бейнеленуі тиіс. 05 счетта барлық мал
түрлерінің төлі, оған қоса құс, қоян, ара семьялары есептеледі. Бұл счет
қосалқы ауыл шаруашылықтарында қолданылады.
- бордақылауға мал төлін сатып алған кезде
[pic] 050 [pic] 111,178,248
- өз малынан алынған төл кірістелсе:
[pic] 050 [pic] 081
- бордақылаудан кейін сойылған мал құны қажетсіздендірілді
[pic] 031 [pic] 050
Мал төлінің аналитикалық есебі мал түрлері және жасарына қарай 395
ф. Есеп кітабында жүргізіледі. 06 «Материалдар және тағамдар» счеті мынадй
субсчеттарга жіктеледі.
060 « оқу, ғылыми бағыттағы материалдар»
061 «Тағамдар»
062 « Медикаменттер және байлағыш заттар»
063 «Шаруашылық материалдар, кеңсе бұйымдар»
064 «Отын, жанар-жағар май»
065 «Мал азығы және фураж»
066 «Ыдыс»
067 «Басқа материалдар»
068 «Жолдағы материалдар»
069 «Машиналардың запас бөлшектері»
Тағамдардың түсуінің есебі 300 ф тағамдарды кірістеудің жинақтама
ведомсында жүргізіледі. Ведомость әрбір мат. Жауапты адамға жеке ашылады.
Ведомостағы жазбалар алғашқы құжаттар негізінде сандық, сомалық бейнеде
жазылады. Осының негізінде түседі. Ай соңында қорытындылары шығарылып,
шығындалған тағамдардың құны анықталады. 399 және 411 тағамдарды
шығындаудың жинақтама ведомосы негізінде #12 мемориалды ордер толтырылады.
Түрлері, сорттары, құндары бойынша тағамдардың аналитикалық есебі, М-
44 айналым ведомосында жүргізіледі. Ай сайын оның қорытындылары шығарылып
отырады.
062 «Медикаменттер және байлағыш заттар» субсчетінде бактериялық
препараттар, вакциналар, компонеттер, медикаменттер есептеледі. Мұнда есеп
ҚР Қаржы министрлігінің Қазынашылық Департаментінің сәйкес министрлікпен
келісілген инструкциясы негізінде жүреді.
- Жабдықтаушылардан құрылыс материалдары алынды. [pic] 040, 041
[pic] 150
- Инвентаризация кезінде анықталған артық құрылыс материалдары
кірістелді. [pic] 040, 041 [pic] 143, 231
- Материалдар және тағамдар өңдеуге жіберілді [pic] 084 [pic]
061,063, 065
- Ұзақ пайдаланудағы шығындалған материалдарды қажетсіздендіру
[pic] 082, 083 [pic] 043
- Артық, пайдаланылмайтын материалдарды сату [pic] 090, 100, 120, 178
[pic] 060-067
- Бағасы арзан және тез тозатын заттар сатылып алынды.
ДТ 070, 072 КТ 090, 096, 100, 111, 112, 178
Екінші жазу ДТ 200, 211 КТ 260
- Өңдеуден түскен БАТТЗ кірістелді.
ДТ 070, 072 КТ 084
Екінші жазу ДТ 200, 211 КТ 260
- Қоймадан бағасы арзан және тез тозатын заттар берілді.
ДТ 260 КТ 070
- Инвентаризация кезінде анықталған бағасы арзан және тез тозатын
заттардың артықтары кірістелді.
ДТ 070-073 КТ 260
- Пайдалануға келмейтін бағасы арзан және тез тозатын заттарды
қажетсіздендіру.
ДТ 260 КТ 071, 073
- Артық, пайдаланылмайтын бағасы арзан және тез тозатын заттарды сату.
ДТ 260 КТ 070-073
- Одан алынған сома бюджет табысына аударылды.
ДТ 090, 100 КТ 173
- Инвентаризация кезінде бағасы арзан және тез тозатын заттардың
жетіспеушілігі материалды – жауапты адамнан болғаны анықталды.
ДТ 170 КТ 070-073
Екінші жазу ДТ 260 КТ 173
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.
Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға
жауап беріңіз.
1. Материалдық қорлар деген не?
3. 2. Бюджеттік ұйымдарда материалдық қорларға не жатады?.
3. Бағасы арзан тез тозатын заттар дегеніміз не?
4. Бағасы арзан тез тозатын заттар есебі бойынша қандай құжаттар
толтырылады?
5. Материалдық қорлар есебі қандай шоттарда жүргізіледі?
6. Бағасы арзан тез тозатын заттардың синтетикалық есебі туралы не
айтасыз?
Тақырып 4. Ақшалай қаржылардың есебі
Дәріс сабағының мазмұны:
1. Бюджет бойынша ашылған лимиттер.
2. Жергілікті бюджет лимиттері.
3. Бюджеттен тыс және валюталық шоттар.
4. Кассадағы есеп.
5. Басқадай ақшалай қаржылар шоты
1. Бюджет бойынша ашылған лимиттер.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазынашылық департаменті
республикалық бюджет шығындарымен сәйкес, иелігінде бар қаржылық ресурстар
шегінде ведомостволарға «Қаржы жоспарын құрау және ақша қаржыларын болжау»
1 формадағы қазынашылық келісімін береді.
Республикалық бюджеттен қаржы алу қазынашылық шешімдер бойынша
пайдаланылмаған лимиттер қалдығы мен жалпы қазынашылық счетіндегі бос
қаржылар қалдығының есебімен жүргізіледі.
Келісімдердің негізінде қазынашылық органдарында орталықтандырылған
шаралар мен ұйым шығындары үшін бір бюджеттік счет ашылады. Бюджеттік
счеттан ақша алу операциялары қазынашылық органдарымен ағымдағы қаржылық
жылға ашылған, бөлінген лимиттер шегінде шығындардың экономикалық
классификациясының спецификасы бойынша жүргізіледі.
Республикалық бюджет қаржыларын пайдалану қатаң мақсатты бағыт
негізінде іске асады.
09 «Бюджет бойынша ашылған лимиттер» счетінің қалдығы ұйымның бюджеттік
счеті лимитімен сәйкес болуы керек: 09 счет бойынша бухгалтерлік
жазбалардың дұрыстығын тексеру үшін бюджеттік – ұйым айдың соңғы күні
лицевой счеттан көшірме және 004-А формасын алады. Ұйымның бюджеттік
счетіндегі ақша қаржыларының қозғалысының есебі ф. 381 жинақтама
ведомосінде (2-мемориальды ордер) жүреді. Мұндағы жазбалар лицевой счет
көшірмелері мен басқа құжаттар негізінде жүреді.
Орталықтанған бухгалтерияларда алынған қаржылардың аналитикалық есебі
294-а формасындағы аналитикалық есеп карточкаларында бағдарлама, ішкі
«Ашылған лимиттер – барлығы» графасында алынған лимиттердің жалпы сомасы,
«Специфика бойынша» графасында шығындардың экономикалық классификациясының
спецификасы бойынша келісілген лимит сомасы жазылады, 294-а формасындағы
карточка қорытындылары ай сайын жыл басынан есептеліп отырады.
Шығын сметаларының орындалуын есебін өздігінен жүргізетін бюджеттік
ұйымдарда ашылған лимиттердің аналитикалық есебі лимит (ассигнования)
есебінің кітабында 294 ф. бағдарлама, ішкі бағдарлама, бюджет классификация
спецификасы бойынша жүргізіледі.
Мұндағы жазбалар күнделікті орындалуы керек.
09 «бюджет бойынша ашылған лимиттер» счеті төмендегідей субсчеттарға
бөлінеді.
090 «Ұйымның шығындарына, басқа шараларға ашылған лимиттер».
091 «Жолдағы ашылған лимиттер».
093 «Күрделі салымдарға ашылған лимиттер».
094 «Өзара қарызды өтеу келісімінің лимиттері».
095 «Мақсатсыз пайдаланудағы қайтарылған қаржы лимиттері».
096 «Басқа бюджеттер есебінен ашылған лимиттер».
Осы субсчеттар дебетінде бөлінген лимит сомалары, кассалық шығындардың
орнын жабу сомалары, ал кредитінде мақсатты бағытта бюджеттік классификация
кодына сәйкес шығындалған сомалар бейнеленеді.
Ашылған лимит сомалары төмендегіге байланысты береміз.
ДТ 090, 091, 093, 094, 096, КТ 23, 14
Касса шығындарының орнын толтыруға түскен сомаларға:
ДТ 090, 093, 094, 096 КТ 120, 160
090 «Ұйымның шығындары мен басқа шараларға ашылған лимиттер»
скбстчетінде аппаратты ұстауға ашылған лимит сомалары есептеледі.
091 «Жолдағы ашылған лимиттер» субсчетінде лимит ұстаушылардың төменгі
органдарға берген лимиттері есепке алынады. Бұл субсчет республикалық,
жергілікті бюджеттен қаржыланатын ұйымдарда қолданылады.
093 «Күрделі салымдарға ашылған лимиттер» субсчетінде шығындардың
экономикалық классификациясының 420 «Негізгі капиталды құру» подкласы
бойынша бюджеттен берілетін күрделі салымдарды қаржыландыру ақшаларының
түсуі мен шығындалуы есептеледі.
094 «Өзара қарыздарды өтеу келісімдерінің лимиттері» субсчетінде
Қазақстан Республикасы Үкіметінің жарлығына сәйкес өзара зачет қарызының
сомалары есептеледі.
095 «Мақсатты пайдаланылмаған, қайтарылған қаржылар лимиттері»
субсчетінде негізгі мақатта, бағытта пайдаланылмай, қайтарылған бюджет
қаржылары есепке алынады.
2. Жергілікті бюджет лимиттері.
«Жергілікті бюджет лимиттері» счетінде жергілікті бюджет есебінде
қаржыланатын ұйымдардың лимиттерінің қозғалысы көрінеді. Жергілікті бюджет
есебінен қаржыланатын ұйымдарды қаржыландыру арнайы инструкциямен
реттеледі.
Лимит таратушы ұйымға бір бюджеттік счет ашып оған қаржы аударуды іске
асырады.
«Жергілікті бюджет лимиттері» счетінің қалдығы ұйымның бюджеттік
счетіндегі лимит қалдығымен сәйкес келуі керек. Осы счет бойынша
бухгалтерлік жазбалардың дұрыстығын тексеру үшін бюджеттік ұйым қазынашылық
органдармен келісіп лицевой счеттің көшірмесі мен 144-А ф алады.
Ұйымдар мен орталықтанған бухгалтериялар счеттарындағы лимиттер
қозғалысының операциялар есебі 381 ф жинақтама ведомосында (2 мем.о.)
жүргізіледі. Орталықтанған бухгалтериялардағы кассалық шығындардың
аналитикалық есебі касса шығындарының аналитикалық есебінің карточкаларында
294-б формада, әрбір специфика бойынша жазылады. Карточка жиындары ай
соңында (жазылады) есептеледі.
10 счеттің субсчеттері бар:
100 «Ұйым шығындарының лимиттері».
103 «Күрделі салым лимиттері».
109 «Мердігерлермен есептесу үшін банктегі арнаулы счеттағы
тапсырысшының қаржысы».
Ұйымға қаржыландыру үшін ақша түсетін болса:
ДТ 100, 103 КТ 230 немесе 140
Алғашқы құжаттар негізінде қаржыларды шығындағанда:
ДТ 060, 120 КТ 103, 109
Кассалық шығынның орнын жабу бюджеттік счетке ақша түскенде ДТ 100,
103, 109 КТ 12, 16, 17 счет субсчет. 100 субсчетта ұйымды ұстау үшін
қаржылық органдардан түскен лимиттер қозғалысы есептеледі.
103 субсчетта шығындардың экономикалық классификациясының 420 «Негізгі
капиталды құру» подкласы бойынша бюджеттен бөлінетін күрделі салымдарды
қаржыландыру бойынша қаржылардың қозғалысы есептеледі.
109 субсчетта тапсырысшының счетіндегі есептесу үшін арналған ақша
есепке алынады.
109 субсчеттің аналитикалық есебі 292-а ф карточкада жүргізіледі.
3. Бюджеттен тыс және валюталық шоттар.
Бюджеттік ұйымдағы бюджеттен тыс қаржылардың операцияларын есептеу
үшін бюджеттен тыс счеттар ашылады: біреуі – барлық арнаулы қаржылардың
түрлері бойынша, екіншісі – барлық тапсырмалар бойынша, үшіншісі –
депозиттер бойынша, төртіншісі – басқа қаржылар бойынша.
11 «Бюджеттен тыс, валюталық счеттар» счеті төмендегідей субсчеттарға
бөлінеді.
110 «Тапсырмалар бойынша сомалар» субсчетінде ЖОО бітірген жас
мамандардың жұмыс орнына бару шығындары, бір заңды тұлға есебінен оқып
жатқан студент стипендиясы бух. есеп және статистика құжат бланктерін сатып
алу шығындары есептеледі.
Осы субсчетте төмендегі түсімдер есептеледі:
- Министерстводан, мемлекеттік комитеттерден, облыс, аудан әкімдерінен
жұмысшыларға көмек көрсету және марапаттау үшін қаржылардың түсуі.
- Белгіленген нормада ЖОО мәдени – көпшілік, спорт жұмыстарына бөлінетін
қаржылары, кәсіподақ жолдамалары.
- Емдеу – сауықтыру лагеріне жолдамалардың жартылай ақысы.
- Спонсорлардан түсетін қаржылық көмектер, сыйлықтар.
«Тапсырмалар бойынша сомалар» счетін ашу үшін сәйкес қаржылық органның
жазбаша келісімі керек. Нормативті – заңдық акттерге сәйкес түсетін
қаржылардың бағыты мен қайнар көздері көрсетілгені дұрыс. Республикалық
бюджет лимиттерінің таратушысы Қ.Р. Қаржы министрлігінің қазынашылық
департаменті, ал жергілікті лимиттерді жергілікті қаржылық орган таратады.
4. Кассадағы есеп.
120 қосалқы шотында бюджеттiк ұйымның кассасындағы ақшалай
қаражаттардың қозғалысы және бар-жоғы есепке алынады.
Мемлекеттік мекемелердің кассаларында кассалық операцияларды жүргізу
және қолма-қол ақшалардың лимитін анықтау тәртібі оларға енгізілген
өзгерістер мен толықтыруларды қоса алғанда Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің 2000 жылғы 25 сәуірдегі N 195 бұйрығымен бекiтілген
Мемлекеттiк мекемелерде кассалық операцияларды жүргiзу ережесiнде
анықталған.
Мемлекеттік мекемелердің екінші деңгейдегі банктер немесе Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің банк операцияларының тиісті түрлеріне
лицензиясы бар ұйымдар (бұдан әрі - банк) арқылы қолма-қол ақша алуы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілген Бюджетті атқару
және оған кассалық қызмет көрсету ережесінде анықталған тәртіппен
жүргізіледі.
Банкiде алынған қолда бар ақшалар сол күнi кассалық кiрiс ордерi (н. N
КО-1) бойынша кiрiске алады. Кiрiс және шығыс кассалық ордерлер кассаға
берiлгенге дейiн бухгалтерияда кiрiс және шығыс кассалық ордерлерiн (КО-3а-
н.) тiркеу журналында тiркеледi.
Бюджеттiк ұйымдардың кассалары қолда бар ақшаларды қабылдауды
бас бухгалтер немесе оның уәкілеттігi бар адам қол қойған, кассирдiң
мөрiмен (штампымен) куәландырылған соңғының және кассирдiң қолы қойылған
түбiртектi бере отырып кассалық кiрiс ордерлерi бойынша жүзеге асырылады.
Кассадан нақты ақшаларды беру мақсатқа сай кассалық шығыс ордерi (КО-2-
н.) немесе тиiстi ресiмделген басқа құжаттар бойынша кассалық шығыс
ордерлерiнiң реквизиттерiмен қоса осы құжаттарға штамп басу арқылы жүзеге
асырылады.
Кассирдi жұмысқа тағайындау туралы бұйрық шығарылғаннан кейiн
бюджеттік ұйымның басшысы кассирге қол қойғызып жоғарыда көрсетілген
Ережемен таныстыруға мiндеттi, бұдан кейiн кассирмен немесе оны ауыстыратын
адаммен оның толық жеке материалдық жауапкершiлiгi туралы шарт жасасады.
Жұмыс iстейтiндер саны аз штатында кассир жоқ бюджеттiк ұйымдарда
кассирдiң мiндеттерiн бюджеттік ұйымның басшысының жазбаша өкiмiмен толық
материалдық жауапкершiлiгi туралы шарт жасасқан басқа қызметкер атқаруы
мүмкін.
Мемлекеттік мекемелерде кассалық операцияларды есепке алу егер
мемлекеттік мекемеде бюджеттік шот бойынша, ақылы қызметтер жөніндегі ҚБШ
бойынша, қайырымдылық, демеушілік көмек ҚБШ бойынша және ақшасын уақытша
орналастыру ҚБШ бойынша ақша операциялары болса, кассалық кітапта КО-4
нысанында немесе 440-нысанда жүргізіледі.
Кассир кассалық кiтапта әрбiр кассалық ордер немесе оны ауыстыратын
басқа да құжат бойынша ақшаны алғаннан немесе бергеннен кейiн жазба
жасайды. Кассир жұмыс күнiнiң аяғында күн сайын бiр күнгi операцияның
қорытындыларын есептейдi, кассадағы келесi күнге қалдырылған ақша қалдығын
шығарады және кассалық кiтапта қолхатпен кiрiс және шығыс құжаттарымен
бiрге кассирдiң есеп беру ретiнде жыртылатын парақты (бiр күнгi кассалық
кiтаптағы жазбалардың көшiрмесiн) бухгалтерияға өткiзедi. Сонымен бiрге
кассир кассадағы қолда бар ақшалардың қалдығын қолда бар ақшалардың бар-
жоғымен салыстырады.
Кассалық кiтаптарды және 453-н. бойынша бюджет қаражаттары бойынша
жеке-жеке және тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан, демеушiлiк
және қайырымдылық көмек, жеке немесе заңды тұлғалардың уақытша орналастыру
ақшасы түрiнде түскен қолма-қол ақшаларды нысаналы мақсаттарға пайдалануға
бақылау жасау кiтабы 454-н. қаражаттар бойынша жеке-жеке нысаналы мақсаттар
бойынша қолма-қол ақшаларды пайдалануды бақылау кiтаптарын дұрыс жүргiзуге
бақылау жасау бюджеттiк ұйымдарда бухгалтерлiк есептi жүргiзудi қамтамасыз
ететiн бас бухгалтерге немесе бөлiмшенi басқаратын адамға жүктеледi.
Уәкiлдiгi бар банкте қолда бар ақшаны алу үшiн аумақтық қазынашылықтың
қолма-қол ақшаның өткiншi шотына (889) қаражаттар аударған кезде мынадай:
178 "Басқа да дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысу" дебетiне 090,
100, 110, 111, 112 кредитiне бухгалтерлiк жазба жасалады. Қазынашылықтың
аумақтық қазынашылық бөлімшесінің чегі бойынша қолма-қол ақша алған кезде
мынадай: 120 "Касса" дебетiне және 178 "Басқа да дебиторлармен және
кредиторлармен есеп айырысу" кредитiне бухгалтерлiк жазба жасалады.
Атаулы чекпен қолда бар ақшаны алу кезiнде мынадай бухгалтерлiк жазба
жазылады: Дт 120 "Касса" Кт 178 "Басқа дебиторлармен және кредиторлармен
есеп айырысулар".
5. Басқадай ақшалай қаржылар шоты
13 "Басқа да ақшалай қаражаттар" шотында басқа да ақшалай қаражаттар
есепке алынады.
Бұл шот мынадай қосалқы шоттарға бөлiнедi:
130 "Аккредитивтер";
132 "Ақша құжаттары";
134 "Қаржылық жұмсалым".
130 "Аккредитивтер" қосалқы шотында тауарларды бергенi үшiн ақы төлеу
жөнiнде берушiнiң алдында туындаған мемлекеттiк мекемелердiң
мiндеттемелерiне сәйкес ашылған аккредитивтердiң сомасы ескерiледi.
Аккредитивтi ашқан кезде 130-қосалқы шот дебеттеледi және 09, 10, 11
шоттардың тиiстi қосалқы шоттары кредиттеледi.
Аккредитивтiң пайдаланылған сомасына 130-қосалқы шоттың кредитi
бойынша және материалдық құндылықтар 01, 04, 06, 07-шоттардың тиiстi
қосалқы шоттарының дебетi бойынша жазба жүргiзiледi.
Аккредитивтiң пайдаланылмаған сомасы тиiстi бюджеттiк немесе 09, 10,
11-ағымдағы шоттарға есепке алынады.
Бухгалтерлік есепте шетел валютасында ашылған аккредитивтер бойынша оң
бағамдық айырманы көрсету 130 "Аккредитивтер" қосалқы шотының дебеті және
230 "Бюджеттен мемлекеттік мекеменің шығыстарына және басқа іс-шараларға
қаржыландыру", 140 "Бюджеттен мемлекеттік мекеменің шығыстарына және басқа
іс-шараларға қаржыландыру бойынша есеп айырысулар" қосалқы шоттарының
кредиті бойынша жүргізіледі, теріс бағамдық айырма сомасына осы қосалқы
шоттар бойынша "сторно" деген жазба жасалады.
130-қосалқы шот бойынша талдамалы есеп әрбiр ашылған аккредитив
бойынша 292-а нысан карточкаларында (292-нысан кiтабында) жүргiзiледi.
132 "Ақша құжаттары" қосалқы шотында әртүрлi ақша құжаттары: бензин
мен майға, тамаққа төленген талондар, демалыс үйлерiне, санаторийлерге,
турбазаларға төленген жолдамалар, пошта аударымдарына, пошта маркаларына
және мемлекеттiк баж маркаларына алынған жазбаша хабарламалар, заем
облигациялары (науқастардың сақтауға тапсырғаны және т.б.), еңбек
кiтапшаларының бланкiлерi және оларға тiркелген тіркемелер және т.б. есепке
алынады.
Бензинге арналған талон жүргiзушiге бюджеттік ұйым басшысының өкiмiмен
есеп беру негiзiнде берiледi. Талондар бұрын алғандар үшiн есеп бергеннен
кейiн барып берiледi.
Еңбек кiтапшаларының бланкiлерiмен оларға тiркемелерден басқа
ақша құжаттарының талдау есебi олардың түрi бойынша н. 292-а карточкаларда
(н. 292 кiтапта), еңбек кiтапшаларының бланкiлерiне және оған тiркемелердi
есепке алу - н. 449 кiтапта жүргiзiледi.
134 "Қаржылық жұмсалым" қосалқы шотында мемлекеттiк
мекемелердiң тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түсетін ақшаның
есебінен жүргiзiлетiн бюджеттiк ұйымдардың банк депозиттерiне, ұйымның
бағалы қағаздарына, мемлекеттік және жергiлiктi заемдардың проценттiк
облигацияларына жұмсаған қаржылары (инвестициялары) есепке алынады. Бұл
орайда банк депозиттерiне салынған қаржылар, проценттік облигациялар және
бағалы қағаздар 134 қосалқы шоттың дебетi және 11 шоттың кредитi бойынша
көрсетiледi.
134 қосалқы шоты бойынша талдау есебi қаржылық салым түрлерi бойынша
және н. 292 кiтабында немесе н. 292-а карточкасында бұл салымдар жүзеге
асырылған объектiлер бойынша жүргiзiледi. Бухгалтерлiк есептегi
облигациялар мен бағалы қағаздарды сатып алу: 134 қосалқы шотының дебетiнде
және ақша қаражаттарының кредит қосалқы шоттарында көрiнiс табады. Сатып
алу құны мен номиналды бағасының арасындағы есептен шығаруға (қосып
есептеуге) кредит 134-тiң 410 дебетiне жазба жасалады. Қаржылық салымдардан
алынған ақша қаражаттары қосалқы шоттарының дебетiне және 410 кредит шотына
жазылады. Облигацияларды және басқа бағалы қағаздарды сату мен жабу ақша
қаражаттарының қосалқы шот дебетi және 134 шотының кредит бойынша көрiнiс
табады.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.
Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға
жауап беріңіз.
1. Ақшалай қаржыларға не жатады?
4. 2. Ақшалай қаржылар есебі бойынша қандай құжаттар толтырылады?
3. Кассалық операциялар есебінің жүргізілуі туралы не білесіз?
4. Ақшалай қаржылар есебі қандай шотта жүргізіледі?
5. Кассадан ақшаның берілуінде қандай құжаттар рәсімделеді?
6. Кассалық журналда қандай мәліметтер жазылады?
Тақырып 5. Қаржыландыру бойынша ішкі ведомстволық есептер
Дәріс сабағының мазмұны:
1. Бюджеттен қаржыландыру есебі бойынша негізгі құжаттар және есептік
регистрлер.
2. Бюджеттен қаржыландыру есебі бойынша шоттар корреспонденциясы.
1. Бюджеттен қаржыландыру есебі бойынша негізгі құжаттар және есептік
регистрлер.
14 шоты "Қаржыландыру бойынша ведомоствоiшiлiк есептер"
лимиттердi төмен тұрған таратушылар мен оларға бағынысты бюджеттiк ұйымдар
арасында шығыстар сметаларының атқарылу процесi кезiнде туындайтын,
бюджеттен қаржыландыру бойынша есептер ескерiледi. Бұл шот мынадай қосалқы
шоттарға бөлiнедi:
140 "Ұйымның және басқа да шараларға арналған шығындарды
бюджеттен қаржыландыру бойынша есептемелер";
142 "Басқа бюджеттер есебiнен қаржыландыру бойынша есептемелер";
143 "Күрделi жұмсалымдарды бюджетiнен қаржыландыру бойынша
есептемелер".
140 "Мемлекеттiк мекеменiң шығыстарын және басқа іс-шараларды
бюджеттен қаржыландыру бойынша есеп айырысулар" қосалқы шоттарында
мемлекеттік мекемелер бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерінен алынған
қаржыландыру сомасын ескереді. Бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері осы
қосалқы шотта ведомстволық бағынысты мемлекеттік мекемелердің жүргізген
қаржыландыру сомасын ескереді.
Бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері 14 "Қаржыландыру бойынша
ведомство ішіндегі есеп айырысулар" шотының тиісті қосалқы шоттарының
дебетіне ведомстволық бағынысты мемлекеттік мекемелерді қаржыландыру сомасы
және орталықтандырылған іс-шараларға қаржыландыру жоспары бойынша қаржы
бөлу есебінен ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік мекемелер үшін
жүргізілген шығыстар, ал кредитке - ведомстволық бағыныстағы мемлекеттік
мекемелерді қаржыландыруды азайту және бір жылға мемлекеттік мекемелер
жүргізген шығыстардың сомасы жазылады.
Мемлекеттік мекемелерде тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны
түрінде тиісті бюджетке түсетін түсімдер мен оларды жұмсауға байланысты
операциялар бойынша қорытындылар тиісті бюджет есебінен қаржыландыру
ретінде көрсетіледі.
Бұл ретте, тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны түрінде
тиісті бюджетке түсетiн түсiмдер мен оларды жұмсауға байланысты операциялар
бойынша оларда көрсетілген сома тиісті 098 "Тауарлардың (жұмыстардың,
қызметтердің) құны түрінде республикалық бюджетке түсетiн түсiмдер мен
оларды жұмсауға байланысты операциялар бойынша міндеттемелерді қабылдауға
арналған жоспарлы тағайындаулар", 108 "Тауарлардың (жұмыстардың,
қызметтердің) құны түрінде жергілікті бюджетке түсетiн түсiмдер мен оларды
жұмсауға байланысты операциялар бойынша міндеттемелерді қабылдауға арналған
жоспарлы тағайындаулар" қосалқы шоттарының дебетi бойынша және 140
"Мемлекеттiк мекеменiң шығыстарын және басқа іс-шараларды бюджеттен
қаржыландыру бойынша есеп айырысулар" қосалқы шотының кредитi бойынша
көрсетiледi. Бiр уақытта 158 "Тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны
түрінде бюджетке түсетiн түсiмдер мен оларды жұмсауға байланысты
операциялар бойынша есеп айырысулар" қосалқы шотының дебетi бойынша және
098 "Тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны түрінде республикалық
бюджетке түсетiн түсiмдер мен оларды жұмсауға байланысты операциялар
бойынша міндеттемелерді қабылдауға арналған жоспарлы тағайындаулар", 108
"Тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны түрінде жергілікті бюджетке
түсетiн түсiмдер мен оларды жұмсауға байланысты операциялар бойынша
міндеттемелерді қабылдауға арналған жоспарлы тағайындаулар" қосалқы
шоттарының кредиті бойынша көрсетiле отырып, екiншi жазба жүргізiледi.
Қаржы жылы аяқталғаннан кейiн жүргiзiлген шығыстарды есептен шығару 140
"Мемлекеттiк мекеменiң шығыстарын және басқа іс-шараларды бюджеттен
қаржыландыру бойынша есеп айырысулар" қосалқы шотының дебетi және 200
"Бекітілген қаржыландыру жоспарының шегінде мемлекеттік мекемелерді ұстауға
және басқа іс-шараларға бюджет бойынша шығыстар" қосалқы шоттың кредитi
бойынша жазбамен қорытынды айналымдармен жүзеге асырылады.
142 "Басқа бюджеттер есебiнен қаржыландыру бойынша есептемелер"
қосалқы шотында басқа бюджеттер есебiнен жекелеген шараларды өткiзу үшiн
алынған қаржыландыру сомалары ескерiледi.
143 "Күрделi жұмсалымды бюджеттен қаржыландыру бойынша
есептемелер" қосалқы шотында күрделi қаржыны және бюджет есебiнен басқа
шараларды қаржыландыру сомалары ескерiледi.
Мемлекеттік мекемелер 140, 142, 143 қосалқы шоттар бойынша
есептемелердiң есебiн қаржыландыру жоспарын атқару балансына "Бюджеттен
қаржыландыру сомаларының қозғалысы туралы" анықтамада қарастырылғанындай
көрсеткiш кескiнiнде н. 283 карточкасында жүргiзедi.
Жоғары тұрған ұйымдар балансының активiндегi 140, 142, 143 қосалқы
шоттар бойынша қалдықтардың жиынтық балансын жасау кезiнде бағынысты
ұйымдардың пассив баланстарындағы бұл қосалқы шоттар бойынша екi жақты
жойылады.
2. Бюджеттен қаржыландыру есебі бойынша шоттар корреспонденциясы.
4 счетта республикалық бюджеттен қарамағындағы ұйымдарға берілетін
ақша қаржыларының түсуі, қаржыландыру бойынша есеп айрысулар және
қаржылардың таратылуы туралы есеп қарастырылады.
-бюджеттік ұйымда желтоқсанның соңғы күнінде пайдаланылмаған лимит
қалдықтарын жабады. Д 140, 142, 143 К 090,093, 096.
-Бюджеттен қаржыландыру есебінен шығындарды желтоқсанның соңғы жұмыс
күні қажетсіздендіру. Д 140, 142 К 200, 202.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.
Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға
жауап беріңіз.
1. Бюджеттен қаржыландыру есебі бойыншақандай негізгі құжаттар
толтырылады?
2. Бюджеттен қаржыландыру есебі бойынша қандай есептік регистрлер
жүргізіледі?
3.Қаржыландыру бойынша ведомоствоiшiлiк есептер шотының қандай
қосалқы шоттарын білесіз?
Тақырып 6. Есеп айырысулар есебі
Дәріс сабағының мазмұны:
1. Жеткізушілермен, мердігерлермен және тапсырыс берушілермен есеп
айырысулар есебі
2. Есеп беруге тиісті тұлғалардың есебі.
3. Әртүрлі дебиторлардың және кредиторлардың есебі.
4.Жұмысшылармен және қызметкерлермен, степендианттармен есеп
айырысулардың есебі.
5. Зейнеткерлік және әлеуметтік қамтамасыз ету жөніндегі есеп
айырысулар
1. Жеткізушілермен, мердігерлермен және тапсырыс берушілермен есеп
айырысулар есебі
15 "Орындаған жұмыстары және көрсеткен қызметтерi үшiн
жеткiзушiлермен, мердiгерлермен және тапсырыс берушiлермен есеп айырысулар"
шоты. Бұл шот мынадай қосалқы шоттарға бөлiнедi:
150 "Жеткiзушiлермен және мердiгерлермен есеп айырысулар";
151 "Сыртқы заемдар есебінен міндеттемелер бойынша есептесулер";
152 "Ғылыми әзірлемелер бойынша есеп айырысулар";
153 "Атқарылған жұмыстар мен көрсетiлген қызметтер үшiн тапсырыс
берушiлермен есеп айырысулар";
154 "Бекiтiлген сметадан тыс несие берушiлермен есеп айырысу";
155 "Гранттардың есебінен міндеттемелер жөніндегі есеп айырысулар";
157 "Жұмыстар мен қызмет көрсетулер үшiн тапсырыс берушiлердiң
аванстары бойынша есеп айырысулар";
158 "Тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны түрінде бюджетке
түсетін түсімдермен және оларды жұмсауға байланысты операциялар бойынша
есеп айырысу";
159 "Әлеуметтiк салық жарналары бойынша есеп айырысулар".
150 "Жеткiзушiлермен және мердiгерлермен есеп айырысулар" қосалқы
шотында күрделi қаржыға арналып қаржыландырылған қаражаттар есебiнен
алынған құрылыс материалдары, конструкциялар детальдар, қондырғыларға
арналған жабдықтар және т.б. үшiн жеткiзушілермен есеп айырысулар және
құрылыс салу мен монтаждауға арнап және құрылыс-монтаж жұмыстарын
орындағаны үшiн оларға берiлген конструкциялар мен детальдар бойынша
мердiгерлермен есеп айырысулар ескерiледi.
150 қосалқы шотының дебетiнде жеткiзушiлермен есеп айырысулар бойынша
құрылыс материалдары, конструкциялар мен детальдар үшiн төленген шоттардың
сомалары жазылады, бұл ретте 093, 103 немесе 111 қосалқы шот несиеленедi.
Қоймаға жеткiзушiлерден алынған құндылықтардың құнына 040, 041 немесе 150
қосалқы шоты дебеттеледi, егер құндылықтар мердiгерге қоймаға түспей
берiлген болса 150 қосалқы шотында несиеленедi.
150 қосалқы шотының дебетiне мердiгермен есеп айырысу бойынша
орындалған құрылыс монтаж жұмыстары үшiн сомалар және құрылыс-монтаж
жұмыстары үшiн мердiгерге берілген конструкциялар мен детальдар, құрылыс
материалдары жазылады, бұл ретте 040, 041, 093, 103, 111 қосалқы шоттарында
кредиттеледi. Мердiгердiң атқарған құрылыс-монтаж жұмыстарының сомасына 203
қосалқы шотының дебетінде немесе 150 қосалқы шотының кредитiне жазба
жазылады.
Н. 292-а карточкасында (н. 262 кiтабында) әрбiр жеткiзушi мен мердiгер
бойынша талдау есебi жүргiзiледi.
151 "Сыртқы заемдар есебінен міндеттемелер бойынша есептесулер"
қосалқы шотында жоба бойынша жұмыстарды (қызмет көрсетулерді) орындауға
арнап келісім (шарт) жасасқан жеткізушілермен және мердігерлермен есеп
айырысулар ескеріледі.
151 қосалқы шот дебеті бойынша мердігермен (жеткізушімен) есеп
айырысу бойынша орындалған жұмыстар үшін аударылған сомалар көрініс табады,
бұл ретте 113 "Сыртқы қарыздар бойынша бюджеттік инвестициялық жобаның
арнайы шоты" қосалқы шотында кредиттеледі. Мердігер (жеткізуші) орындаған
жұмыстардың (қызмет көрсетулердің) сомаларына 204 "Сыртқы заемдар есебінен
қаржыландырылатын жобалар бойынша шығыстар" қосалқы шот дебетіне және 151
қосалқы шот кредитіне жазба жасалады.
Материалдық құндылықтардың сатып алынған активтерінің құны
тиісті материалдық құндылық активтері дебеті және 151 қосалқы шот кредиті
бойынша көрініс табады. Сонымен бірге активтерді сатып алу кезінде 204
қосалқы шотының дебеті және 250 "Активтердегі қорлар" қосалқы шотының
кредиті бойынша жазба жасалады.
151 қосалқы шот бойынша талдау есебі н.292-а талдау есебінің
карточкаларында әр жеткізуші және мердігер бойынша жүргізіледі.
152 "Ғылыми әзірлемелер бойынша есеп айырысулар" қосалқы шотында
кәсіпорындармен және ұйымдармен олардың ғылыми-зерттеу және тәжірибе-
конструкторлық жұмыстарға, ғылыми зерттеулерге, ғылыми-техникалық
жұмыстарға және бюджет қаражатының есебінен басқаларға арналған
тапсырмаларды орындауы жөніндегі есеп айырысулары ескеріледі.
152 қосалқы шотының дебетіне бюджет шотынан ғылыми әзірлемелерге
аударылған сома жазылады, бұл ретте 090 қосалқы шоты кредиттеледі.
Кәсіпорындар орындаған ғылыми әзірлемелер жөніндегі жұмыстардың сомасына
201 қосалқы шоты дебеттеледі және 152 "Ғылыми әзірлемелер бойынша есеп
айырысулар" қосалқы шоты кредиттеледі.
Осы қосалқы шот бойынша талдамалы есеп әрбір мемлекеттік мекеме
бойынша 292 н-а карточкаларында жүргізіледі.
153 "Бойынша атқарылған жұмыстар мен көрсетiлген қызметтер үшiн
тапсырыс берушiлермен есеп айырысулар" қосалқы шотында кәсiптiк-техникалық
училищелерде олар үшiн атқарылған жұмыстар немесе көрсетiлген қызметтер
үшiн және дайын бұйымдарды сатқаны үшiн тапсырыс берушiлермен есеп
айырысулар, сондай-ақ өндiрiстiк оқу процесiнде оқушылардың орындаған
жұмыстары үшiн кәсiпорындармен және ұйымдармен есеп айырысулар ескерiледi.
153 қосалқы шотының дебетiнде көрсетiлген қызметтердiң, оқушылардың
ұйымдарда атқарған жұмыстары үшiн оқу орындарының оларға сыйақы сомаларын
төлеуге жататын, оқу-өндiрiстiк шеберханаларда жасалған, сатылған даяр
бұйымдардың құны және оқу базасын кеңейтуге, оқушыларға мәдени-тұрмыстық
қызмет көрсетуге және т.б. арналып бағытталған сомалар жазылады, бұл ретте
тиiстi 189, 280, 400 қосалқы шоттарға кредиттеледi.
153 қосалқы шот кредитiне ұйымның тапсырыс берушiсiнен түскен сомалар
жазылады, бұл ретте 111 қосалқы шот дебеттеледi.
153 қосалқы шоты бойынша талдау есебi н. 283 монографтық карточкасына
ұйымдардың әрбiр тапсырыс берушiсi бойынша жазылады.
154 "Бекiтiлген сметадан тыс несие берушiлермен есеп айырысу" қосалқы
шотында мемлекеттiк мекеменiң бекiтiлген шығыстар сметасынан тыс сатып
алынған тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi) сатып алу ескерiледi. Егер
берушi мемлекеттiк мекемеге алынған тауарлар (жұмыстар, қызметтер) үшiн
құжаттар ұсынса, бiрақ берушiге тауарларды (жұмыстарды, қызметтердi)
қайтару мүмкiндiгi болмаса, онда 154 "Бекiтiлген сметадан тыс несие
берушiлермен есеп айырысу" қосалқы шотының кредитiне және тиiстi қосалқы
шоттардың дебетiне жазба жүргiзiледi. Өткен жылдың сметадан тыс сатып
алынған тауарлары (жұмыстары, қызметтерi) бойынша мемлекеттiк мекемеде 2001
жылғы 1 қаңтарға дейiн пайда болған берешек 154-қосалқы шотқа ауысуы тиiс.
Бекiтілген сметадан тыс мiндеттеме қабылдауға жол берген лауазымдық
тұлғалар заңнамада белгiленген тәртiппен жауап бередi.
Несие берушiлермен бекiтiлген шығыстар сметасынан тыс есеп айырысу
есебi 292-нысан кiтабында (292-а нысан карточкаларында) жүргiзiледi.
155 "Гранттардың есебінен міндеттемелер жөніндегі есеп айырысулар"
қосалқы шотында жоба бойынша жұмыстарды (қызметтерді) орындауға шарттар
(келісім-шарттар) жасасқан берушілермен және мердігерлермен есеп айырысулар
ескеріледі.
155 қосалқы шотының дебеті бойынша мердігермен (берушімен) есеп
айырысу бойынша орындалған жұмыстар (қызметтер) үшін аударылған сома
көрсетіледі, бұл ретте 116 "Гранттар бойынша бюджеттік инвестициялық
жобаның арнайы шоты" қосалқы шоты кредиттеледі. Мердігер (беруші) орындаған
жұмыстардың (қызметтердің) сомасына 209 "Гранттардың есебінен
қаржыландырылатын жобалар жөніндегі шығыстар" қосалқы шотының дебетіне және
155 қосалқы шотының кредитіне жазба жүргізіледі.
Сатып алынған активтердің, материалдық құндылықтардың құны
активтердің, материалдық құндылықтардың тиісті шоттарының дебеті және 155
қосалқы шотының кредиті бойынша көрсетіледі. Сонымен бірге активтерді сатып
алу кезінде 209 қосалқы шотының дебеті және 250 "Активтердегі қор" қосалқы
шотының кредиті бойынша жазба жүргізіледі.
155 қосалқы шоты бойынша талдамалық есепке алу N 292-а
нысанының талдамалық есепке алу карточкаларында әрбір беруші және мердігер
бойынша жүргізіледі.
157 "Жұмыс және қызметтер көрсеткенi үшiн тапсырыс берушiлердiң
аванстары бойынша есеп айырысулар" қосалқы шотында шарт бойынша бюджеттiк
ұйымдардың атқарған жұмыстары мен қызмет көрсетулерi есебiнен ұйымдардан
алған аванстары ескерiледi. Тапсырыс берушiден түскен қаражаттар 111
қосалқы шот дебетi және 157 қосалқы шот кредитi бойынша көрiнiс табады. Жыл
iшiнде жасалған шығыстарды есептен шығару 400 қосалқы шот дебетi және 211
қосалқы шот кредитi бойынша жүргiзiледi.
Талдау есебi н. 292-а карточкасында (н. 292 кiтабында)
жүргiзiледi.
"Тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны түрінде бюджетке
түсетін түсімдермен және оларды жұмсауға байланысты операциялар бойынша
есеп айырысу" қосалқы шотында мемлекеттiк мекемелердiң бюджетке түсетiн
түсiмдердiң тауарлық немесе заттай бөлiгiне байланысты операциялар бойынша
есеп айырысулары ескерiледi.
Мемлекеттiк мекемелер активтердiң, арзан құнды және тез тозатын
заттардың және басқа да материалдық құндылықтардың түсуiн тиiстi 01, 04,
06, 07-қосалқы шоттардың дебетi бойынша және 158-қосалқы шоттың кредитi
бойынша ескередi. Бiр уақытта түскен активтердiң және арзан құнды және тез
тозатын заттардың құнына 200 "Бюджет бойынша мемлекеттiк мекеменi ұстауға
және басқа шараларға арналған шығыстар" қосалқы шотының дебетi бойынша және
250 "Активтердегi қорлар", 260 "Арзан құнды және тез тозатын заттардағы
қорлар" қосалқы шоттарының кредитi бойынша жазба жүргiзiледi.
Кадрларды оқыту, жабдықтарды жөндеу және жұмыстар мен
мемлекеттiк мекемеге көрсетiлетiн қызметтердiң басқа да түрлерi бойынша
шығыстар 200-қосалқы шоттың дебетi және 158-қосалқы шоттың кредитi бойынша
көрсетiледi.
158-қосалқы шот бойынша есеп айырысулардың талдамалық есебi әрбiр
операция бойынша 292-а нысан карточкаларында (292 нысан кiтабында)
жүргiзiледi.
159 "Әлеуметтік салық жарналары бойынша есеп айырысу" қосалқы шотында
"Салық және бюджетке төленетін басқа міндетті төлемдер туралы" (Салық
кодексі) Қазақстан Республикасының Кодексіне сәйкес мемлекеттік мекемелер
жүргізетін әлеуметтік салықты есептеу және бюджетке төлеу жөніндегі
операциялар ескеріледі.
Әлеуметтік салықты есептеу 159 "Әлеуметтік салық жарналары бойынша
есеп айырысу" қосалқы шотының кредиті және шығыстар шоттарының тиісті
қосалқы шоттарының дебеті бойынша көрсетіледі. Әлеуметтік салықты бюджетке
төлеген кезде 159 "Әлеуметтік салық жарналары бойынша есеп айырысу" қосалқы
шоты дебеттеледі және ақша қаражаты шоттарының тиісті қосалқы шоттары
кредиттеледі.
159 "Әлеуметтік салық жарналары бойынша есеп айырысу" қосалқы
шоты бойынша талдамалы есеп 292-а нысанының карточкаларында (кітапта 292-
нысан) жүргізіледі.
2. Есеп беруге тиісті тұлғалардың есебі.
160 "Есеп беретiн адамдармен есеп айырысулар" және корпоративтік төлем
карточкасын қолдана отырып, бюджет ақшасының есебінен есеп айырысулар
қосалқы шотына қолма-қол ақшасыз жолмен жүргiзiлуi мүмкiн емес шығыстарды
төлеуге арналған оларға берiлетiн аванстар бойынша есеп беретiн адамдармен
есеп айырысулар ескерiледi.
Есептiк аванстар тек осы бюджеттiк ұйымда ғана жұмыс iстейтiн
адамдарға басшының өкiмi бойынша берiледi. Есептiк сомаларды беру кезiнде
бухгалтерлiк қызметтiң қызметкерлерi өткен аванстар бойынша есеп беретiн
адамның берешегi жоқтығы туралы белгi соғады.
Берiлген есептiк ақшалар оны беру кезiнде көзделген мақсатқа ғана
жұмсалуы мүмкiн. Аванстық сомалардың жұмсалуы туралы есеп беретiн адам
жұмсалған шығындарды қуаттайтын құжаттарды қосып, есептi ұсынады. Аванстық
есепке қоса берiлiп отырған құжаттарды есеп беретiн адам олардың есептегi
жазылу тәртiбiнде нөмiрлейдi.
Карт-шоттан корпоративтік төлем карточкасы бойынша ақша
пайдалану туралы есеп беретін тұлғалар сауда чектерін, слиптер мен
корпоративтік төлем карточкасын қолдана отырып, жүргізілген төлемдерді
растау болып табылатын басқа да құжаттарды қоса бере отырып аванстық есеп
береді.
Бухгалтерлiк қызметтегi аванстық есептер арифметикалық тексерiледi,
сондай-ақ құжаттардың толтырылуының және мақсаты бойынша қаражаттардың
жұмсалуының дұрыстығы тексерiледi. Тексерілген аванстық есептердi бюджеттiк
ұйымдардың жетекшiлерi бекiтедi.
Аванстың пайдаланылмаған қалдығы есеп беретiн адамға аванстық есептi
тапсырғаннан кейiн үш күннен кейiн қайтарылуы керек. Есеп беретiн адамға
жаңа аванстарды беру бұрын берiлген авансты өтеген жағдайда жүргізілуі
мүмкін.
Есептiк сомаларды жұмсағаны туралы аванстық есептi белгiленген
мерзiмде ұсынбаған немесе пайдаланылмаған аванстардың қалдықтарын
қайтармаған жағдайда бюджеттiк ұйым Қазақстан Республикасының қолданылып
жүрген заңдарымен белгiленген талаптарды сақтай отырып, авансты алған
адамдардың жалақыларынан бұл берешектердi ұстауды жүргiзуге құқылы.
Есеп беретiн адамдарға берiлген сомалар 160 қосалқы шотына дебеттеледi
және 09-12 шоттардың тиiстi қосалқы шотына кредиттеледi.
Аванстың жұмсалған сомаларына және қайтарылған есептiк сомалардың
қалдықтарына 160 қосалқы шоттың несиесiне және 06, 07, 12, 18, 20, 21
шоттардың тиiстi қосалқы шоттардың дебетiне жазу жазылады.
Есеп беретін тұлғаның пайдаланылмаған аванстың қалдығын қайтаруы
теңгемен қолма-қол ақша арқылы жүзеге асырылады, тиындармен сомада есеп
беретін тұлға қайтармаған қалдық есепке соманы кейіннен беру кезінде
ескеріледі. Қызметкер жұмыстан шығу сәтінде немесе есепті жылдың аяғында
қайтармаған, 160-қосалқы шоттың дебеті бойынша ескерілетін тиындармен есеп
беретін соманың қалдығы оның жалақысынан ұсталады, бұл ретте 180-қосалқы
шоттың дебеті бойынша және 160-қосалқы шоттың кредиті бойынша жазба
жүргізіледі. Мемлекеттік мекеменің есеп беретін тұлғаның алдындағы
тиындармен борыш сомасы жұмыстан шығу сәтінде 188 "Қолма-қол тиындарды ақша
айналымынан алуға байланысты есеп айырысу" қосалқы шотына есепке алынады,
бұл ретте 160-қосалқы шоттың дебеті бойынша және 188-қосалқы шоттың кредиті
бойынша жазба жүргізіледі.
Есеп беретiн адамдармен есеп айырысудың талдау есебi н. 386 (8
мемориалды ордер) есеп беретiн адамдармен есеп айырысу бойынша жинақтаушы
ведомоста жүргiзiледi. Бұл ведомостағы есеп позициялық тәсiлмен
жүргiзiледi. Әр жол бойынша есеп беретiн адамның тегi, берiлген аванстың
сомасы және жасалған шығындардың сомалары, пайдаланылмаған аванстың
сомалары жазылады. Ай аяқталғаннан кейiн қорытындысы "160 қосалқы шот есеп-
несиесi бойынша шығыстардың сомалары бекiтiлген" бағаны бойынша және
"Қосалқы шоттардың дебеттерi" және "Екiншi жазба" бағандары бойынша "Журнал-
бастысы" кiтабына жазылады.
Есеп беретiн адамдарының саны аз бюджеттiк ұйымдарда есеп
айырысулардың талдау есебi н. 292-а карточкасына (н. 292 кiтабына) әрбiр
есеп беретiн адам бойынша жүргiзiледi.
Корпоративтік төлем карточкасын қолдана отырып бюджет қаражатын
нысаналы пайдаланудың талдамалы есебі кітапта 453-нысан бойынша
жүргізіледі.
3. Әртүрлі дебиторлардың және кредиторлардың есебі.
"Түрлi дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысулар" шоты мынадай
қосалқы шоттарға бөлiнедi:
170 "Кем шығушылық бойынша есептемелер";
171 "Уақытша еңбекке жарамсыздығы жөніндегі әлеуметтік жәрдемақы
бойынша есеп айырысулар";
172 "Арнаулы төлем түрлерi бойынша есептемелер";
173 "Бюджетке төленетiн төлемдер бойынша есептемелер";
174 "Ақшаны уақытша орналастыру бойынша есеп айырысу";
175 "Шағын және орта бизнес субъектiлерiн несиелендiру үшiн алынған
қаражаттар бойынша есеп айырысулар";
176 "Демеушiлiк және қайырымдылық, көмектердiң сақтандыру төлемiнiң
есебiнен шығыстарға алынған қаражат бойынша есеп айырысулар";
177 "Депоненттермен жасалатын есептемелер";
178 "Бекiтiлген сметаның шегiнде, басқа дебиторлармен және
кредиторлармен жасалатын есептемелер";
179 "Аванстық төлемдер тәртiбiндегi есеп айырысулар".
"Кем шығушылық бойынша есептемелер" 170 қосалқы шотында ақша
қаражаттары мен құндылықтардың кем шығуының ұрлануының сомалары, кiнәлi
адамдар есебiне жатқызылған материалдық құндылықтар бүлiнуiнен болған
сомалардың шығыны және белгiленген тәртiпте ұстауға жататын басқа сомалар.
Кем шығу мен ұрлаудан келтiрiлген залалдың көлемiн айқындау кезiнде
зиян анықталған күнгi материалдық байлықтардың құнынан шығу керек.
Анықталған кем шығулар мен ұрлықтар кiнәлi адамдарға кем шығулар мен
ұрлықтар белгiленген күннен кейiн 5 күн iшiнде, тексеру немесе ревизия
актiсiнде көрсетiлген сомада жатқызылады, материалдар азаматтық iздеу үшiн
тергеу органдарына берiлуi керек. Сот шешiмiн алған кезде кiнәлi адамға
жатқызылған сомалар сот органының атқарушы парағына сәйкес нақтылануы
керек.
170 қосалқы шотының дебетiне анықталған кем шығулардың, ұрлықтардың,
шығындардың және т.б. сомалары, ақша қаражаттарының немесе материалдық
байлықтардың тиiстi қосалқы шоттарының кредитiмен корреспонденцияларына
жатады. 170 қосалқы шот кредитiне ұйымға келтiрiлген зиянды қайтаруға
арналып ұйымның бюджет шотына немесе кассаға түскен сома жазылады.
Бұл қосалқы шоттар бойынша талдау есебi тегi, аты және әкесiнiң аты,
қызметi, берешек пен кем есептелген сома пайда болған күнi көрсетiлiп әрбiр
кiнәлi адам бойынша н. 292-а карточкасында (н. 292 кiтабында) жүргiзiледi.
"Уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақы
жөніндегі есеп айырысулар" 171-қосалқы шотында мемлекеттік мекемелер
уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдемақы есептеу және төлеу
бойынша есеп айырысуларды есепке алады.
Есептелген уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша әлеуметтік
жәрдемақылардың сомалары "Уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша әлеуметтік
жәрдемақы жөніндегі есеп айырысулар" 171-қосалқы шотының дебеті және
"Жұмысшылар мен қызметшілермен есеп айырысулар" 180-қосалқы шотының кредиті
бойынша көрсетіледі.
Уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша әлеуметтік жәрдемақы төлеу
сомасына жазба "Әлеуметтік салық жарналары бойынша есеп айырысулар" 159-
қосалқы шотының дебеті және 171-қосалқы шоттың кредиті бойынша жүргізіледі.
171-қосалқы шот бойынша талдамалы есеп 283-н. монографиялық
карточкаларда жүргізіледі.
172 "Арнайы төлем түрлері бойынша есеп айырысулар" қосалқы шотында
мемлекеттік мекемелерге тиесілі асханалар ұсынатын тамақ үшін мектептер
және мектеп-интернаттар оқушыларының тамағы үшін, мектеп жанындағы
лагерьлерде балалардың болғаны үшін есеп айырысулар және тауарларды
(жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) сатудан түсетін ақшасы иелігінде
қалатын мемлекеттік мекемелердің басқа да есеп айырысулары, сондай-ақ
нысанды киім үшін есеп айырысулар ескеріледі.
Есептелген сомасына 172 қосалқы шотының дебетіне және 400 қосалқы
шотының кредитіне жазба жүргізіледі. Түскен төлемнің сомасына 172 қосалқы
шоты кредиттеледі және 111, 120 қосалқы шоттары дебеттеледі.
Жұмысшылармен және қызметшілермен нысанды киім үшін есеп айырысу.
Нысанды киім үшін есеп айырысуларды есепке алу тәртібін
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігімен келісім бойынша Қазақстан
Республикасының тиісті орталық және өзге мемлекеттік органдары белгілейді.
172 "Арнаулы төлем түрлерi бойынша есептемелер" қосалқы шотында жетiм
балалар қатарынан шыққан жоғары және арнаулы орта оқу орындарының және
кәсiптiк-техникалық мектептердiң студенттерi мен оқушыларының киiмдерi, аяқ
киiмдерi, төсек-орындары және тамағы үшiн ақшалай өтемақылар бойынша
есептемелер ескерiледi. Жетiм балалар қатарынан шыққан оқушылар мен
студенттерге өтемақы қаражаттары бойынша шығыстарды есептеу тәртiбiн Білім
және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгiмен
келiсе отырып айқындайды.
173 "Бюджетке төленетiн төлемдер бойынша есеп айырысулар" қосалқы
шотында:
- жеке тұлғалардан алынатын жеке табыс салығы бойынша;
- кiнәлi адамдарға жатқызылған және бюджет кiрiсiне тапсыруға жататын,
анықталған материалдық құндылықтар мен ақша қаражаттарының кем шығуының;
- қолданылып жүрген тәртiптерге сәйкес бюджет кiрiсiне тапсыруға
жататын активтер мен басқа материалдық байлықтарды сатудан түскен
сомалардың;
- өткен қаржы жылында пайда болған дебиторлық берешектердi қайтару
сомалары бойынша;
- бұрынғы іздеудің мерзiмi бойынша кредиторлық және депоненттік
берешектердiң талап етілмеген сомалардың;
- жаңа қаржы жылында бюджеттiк шотқа бюджеттiк ұйымдардың қайтаратын,
өткен қаржы жылы үшiн пайдаланылмаған бюджеттiк қаражаттардың сомалары
бойынша;
- басқа да түсiмдердiң бюджетпен есеп айырысулары ескерiледi.
Бюджетпен есеп айырысу бойынша пайда болған сомалар 173 қосалқы
шотының кредитіне, ал бюджет кiрiсiне тиiстi сомалардың аударылуы бойынша -
осы қосалқы шоттың дебетіне жазылады.
Талдау есебi н. 292-а карточкаларда (н. 292 кiтапта) есеп айырысудың
әр түрi бойынша жеке жүргiзiледi.
174 "Ақшаны уақытша орналастыру бойынша есеп айырысу" қосалқы шотында
Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес мемлекеттік мекемеге
жеке және (немесе) заңды тұлғалар олардың қайтарымдылығы не белгілі бір
талаптар басталған кезде тиісті бюджетке немесе үшінші тұлғаларға аудару
шартымен беретін ақшаны есепке алуға түскен сомалары ескеріледі.
174 қосалқы шотының кредитiне ұйымдардың уақытша қарауына түскен
сомалар жазылады, бұл ретте 112 немесе 120 қосалқы шоттарында дебеттеледi,
ал осы қосалқы шоттың дебетiне мақсат бойынша шоттан берiлген немесе
аударылған сомалар жазылады.
Бұдан басқа, 174-қосалқы шотта сотталғандар мен тергеуге алынып
сотталған тұлғалардан алынған сомасы мен жеке ақшалары ескеріледі, 174-
қосалқы шоттың дебетіне атқару парағы бойынша сотталғандардың жалақыдан
ұсталған сомасы, зейнетақылары, жәрдемақылары және өзге де табыстары,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерімен
көзделген сотталғандар пайдаланған шығыстарға арналған қаражат жазылады,
бұл ретте 17, 18-шоттардың тиісті қосалқы шоттары кредиттеледі. 174-қосалқы
шоттың кредитіне сотталғандар мен тіркеуге алынып тұтқындалған тұлғалардың
дербес шотына есептелген жалақы, зейнетақы, жәрдемақы және өзге де табыстар
жазылады, бұл ретте 189-қосалқы шот дебеттеледі.
Депозиттiк сомалардың талдау есебi н. 292-а карточкаларда (н. 292
кiтапта) әр алушы бойынша жүргiзiледi.
"Шағым және орта бизнес субъектiлерiн несиелендiру үшiн алынған
қаражаттар бойынша есеп айырысулар" 175 қосалқы шотында жергiлiктi атқарушы
органдардың жанындағы шағын кәсiпкерлiктi қолдау жөніндегi басқармалардың
(бөлiмдердiң) шағын және орта бизнесті несиелендіруге жергiлiктi
бюджеттерден бөлiнген қарыз ақшалар бойынша есеп айырысулары көрсетiледi.
Шағын және орта бизнес субъектiлерiн несиелендiруге жергiлiктi бюджеттерден
бөлiнген қаражаттардың сомалары осы қосалқы шоттың дебетi және 248 қосалқы
шоттың кредитi бойынша есепке алынады. Шағын және орта бизнес
субъектiлерiнiң қаражаттарды қайтаруы 175 қосалқы шоттың кредитi және 100
дебетi бойынша жазбамен көрсетiледi, бiр мезгiлде 248 қосалқы шот дебетi
және 100 қосалқы шот кредитi бойынша жазба жасалады.
175 қосалқы шот бойынша талдама есеп 292-а-н. карточкаларында (292-н.
кiтабында) әрбiр субъект бойынша жүргiзiледi.
176 "Демеушiлiк және қайырымдылық көмек есебiнен шығыстарға алынған
ақша бойынша есеп айырысулар" қосалқы шотында демеушілiк және қайырымдылық
көмек түрінде түскен және қатаң түрде мақсатқа сай пайдаланылатын ақша
бойынша есеп айырысулар ескерiледi.
Мақсатқа сай жұмсау үшін демеушілік және қайырымдылық көмек есебіне
түскен сома 176 "Демеушiлiк және қайырымдылық көмек есебiнен шығыстарға
алынған ақша бойынша есеп айырысулар" қосалқы шотының кредиті мен 110
"Демеушілік, қайырымдылық көмек ҚБШ" қосалқы шотының дебетіне жазылады.
Қаржы жылы аяқталғанда жыл iшiнде жүргiзiлген шығыстардың жалпы сомасы
213 "Демеушілік, қайырымдылық көмектен түскен ақша және өзге қаражаттар
есебінен шығыстар" қосалқы шотының кредитiнен 176 "Демеушілік және
қайырымдылық көмек есебінен шығыстарға алынған ақша бойынша есеп
айырысулар" қосалқы шотының дебетiне көшiрiледi.
Демеушiлiк және қайырымдылық көмектiң жекелеген түрлерi бойынша есеп
айырысулардың талдамалы есебi 292-а нысан карточкаларында (кітапта N 292
нысан бойынша) жүргiзiледi.
177 "Депоненттермен есеп айырысулар" қосалқы шотында белгiленген
мерзiмде алынбаған жалақы төлемдерi мен шәкiртақылардың сомалары
ескерiледi.
Белгiленген мерзiмде алынбаған жалақы төлемдерi, мен шәкiртақылардың
сомалары 177 қосалқы шотының кредитiне және 180 немесе 181 қосалқы шотының
дебетiне жазылады. Жалақының депонентiнен берiлген сомаға 177-қосалқы шот
дебеттеледi және 120-қосалқы шот кредиттеледi. Тиiстi бюджетке төлеуге
жататын қуыну мерзiмi өткен депоненттiк берешек сомасы 177-қосалқы шоттың
дебетi бойынша және 173-қосалқы шоттың кредитi бойынша ескерiледi. Жалақы
төлемдерi бойынша депонирленген сомалардың есебi депонирленген жалақы
төлемдерi мен шәкiртақылардың талдау есебi н. 441 кiтабында жүргізiледi.
Бұл кiтаптағы жазба әр депонент бойынша жүргiзiледi. "Талаптың көнелік
мерзімі өткеннен кейін депоненттік берешектің талап етілмеген сомасы
есептерді түгендеу актісінің, актіге анықтаманың, Комиссияның түгендеу
хаттамасының негізінде тиісті бюджетке аударуға жатады және есепте 177-
қосалқы шоттың дебеті бойынша және 173-қосалқы шоттың кредиті бойынша
көрсетіледі.
Айдың соңында н. 441 кiтабында "Кредит" және "Дебет" бағандары бойынша
қорытындысы есептеледi және келесi айдың басына арналып кредиттiк қалдық
шығарылады.
Депозитке салынған соманы қолма-қол ақшамен төлеген жағдайда,
тиындармен төленбеген соманың қалдығы 180-қосалқы шотқа қайтарылады және
жалақы төлеу кезінде ескеріледі. Қызметкер жұмыстан шыққан кезде төленбеген
және керісінше, соманы бір теңгеге дейін дөңгелектеудің арифметикалық
әдісін қолдану нәтижесінде артығымен төленген тиындардың қалдығы 188 "Қолма-
қол тиындарды ақша айналымынан алуға байланысты есеп айырысу" қосалқы
шотына есепке алынады.
175 "Бекiтiлген қаржыландыру жоспары шегiнде басқа дебиторлармен және
кредиторлармен есеп айырысулар" қосалқы шотында бекітілген қаржыландыру
жоспарының шегінде өзге дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысу,
сондай-ақ банктерде аумақтық қазынашылық бөлімшесінің чектері бойынша қолма-
қол ақша алу үшін аударылған сома ескеріледі.
Одан басқа 178 "Бекiтiлген қаржыландыру жоспары шегiнде басқа
дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысулар" қосалқы шотында
"Автокөлiк құралдарының иелерiнiң азаматтық-құқықтық жауапкершiлiктерiн
мiндеттi сақтандыруға арналған жарналары" 125 және "Мемлекеттік
мекемелердің қызметкерлерін мемлекеттік міндетті дербес сақтандыруға
арналған жарналар" 126 ерекшелiктерi бойынша "Бекiтiлген қаржыландыру
жоспары шегiнде" бекiтiлген шығыстар сметасы шегiнде шығыстардың есебi
көрiнiс табады.
Банкте қолма-қол ақша алу үшін қаражат аудару кезінде 178 қосалқы
шотының дебеті және 090, 100, 110, 111, 112 қосалқы шоттарының кредиті
бойынша бухгалтерлік жазба жүргізіледі. Аумақтық қазынашылық бөлімшесінің
чектері бойынша қолма-қол алу кезінде 178 қосалқы шоты кредиттеледі және
120 қосалқы шоты дебеттеледі.
Басқа дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысудың талдау есебi
н. 408 жинақтаушы ведомоста (6 мемориалдық ордерi) ұстанымдық тәсілмен
жүргiзiледi. Олардағы жазбалар әр құжат бойынша мынадай тәртiпте
жүргiзiледi. Әр айдың басында жинақтаушы ведомостан өткен ай үшiн әр
ұстаным (жол) бойынша 2-6 бағандарға материалдық құндылықтар алынбаған
жеткiзушiлердiң шоттарының деректерi жазылады. Жеткiзушiлердiң төленген
шоттарының түсуi бойынша 2-4, 7-11 бағандарына әр ұстаным (жол) бойынша
жазба жазылады. Алынған материалдық құндылықтардың сомасына 178 қосалқы
шотының кредитіне берешек көрсетiлген жол бойынша 15 бағанға және тиiстi
қосалқы шоттар дебеттерiнiң 16-23 бағандарына жазба жазылады, ал екiншi
жазба 24-26 бағандар бойынша көрiнiс табады. Ай аяқталғаннан кейiн
қорытындысы саналады және 15-26 бағандардың деректерi "Бас журнал" кiтабына
жазылады. Егер жүзеге асырылмаған шоттар бойынша жеткiзушiлер қаражаттарды
ұйымдардың немесе орталықтандырылған бухгалтериялардың бюджеттiк шоттарына
аударылса "Бас журнал" кiтабына жазылатын жазба бұл сомаларды есепке алмай
жүргiзiледi. 27-28-бағандарда әр ұстаным (жол) бойынша ай соңындағы
қалдықтар енгiзiледi.
Басқа дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысу есебi н. 292-а
карточкаларда (н. 292 кiтапта) жүргiзiлуi мүмкiн, студенттер мен
оқушылардың жатақхананы пайдаланғаны үшiн есеп айырысу есебi н. 285-а
айналым ведомостында жүргiзiледi.
Өткен жылдардың дебиторлық берешегін қайтарған кезде "090
"Міндеттемелер бойынша жеке қаржыландыру жоспарында көзделген мемлекеттік
мекеменің міндеттемелерді қабылдауға арналған жоспарлы тағайындаулары"; 100
"Міндеттемелер бойынша жеке қаржыландыру жоспарында көзделген мемлекеттік
мекеменің міндеттемелерді қабылдауға арналған жоспарлы тағайындаулары"
қосалқы шоттарының дебеті мен 178 "Бекітілген қаржыландыру жоспарының
шегінде өзге дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысулар" қосалқы
шотының кредитіне жазба жүргізіледі.
Ағымдағы жылдың дебиторлық берешегін қайтару "090 "Міндеттемелер
бойынша жеке қаржыландыру жоспарында көзделген мемлекеттік мекеменің
міндеттемелерді қабылдауға арналған жоспарлы тағайындаулары"; 100
"Міндеттемелер бойынша жеке қаржыландыру жоспарында көзделген мемлекеттік
мекеменің міндеттемелерді қабылдауға арналған жоспарлы тағайындаулары"
қосалқы шоттарының дебеті мен 178 "Бекітілген қаржыландыру жоспарының
шегінде өзге дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысулар" қосалқы
шотының кредиті бойынша көрсетіледі.
Бюджеттiк ұйымдар тапсырыс төлемдерiн (үш банктiк күн толса) уақытылы
ұсынбаған жағдайда Қазынашылық органдары өткен қаржы жылында пайда болған
дебиторлық берешектердi қайтару сомасын республикалық бюджеттiң кiрiсiне
есептеуге мемориалдық ордер толтырады.
"Аванстық төлемдер тәртiбiндегi есеп айырысулар" 179 қосалқы шотында
есеп айырысулар әр жеке мәмiле (тиеу, тауарды жiберу немесе қызмет көрсету)
бойынша емес, алдын-ала келiсiлген тараптармен қаражаттарды мерзiмiнде және
толық көлемде дүркiн-дүркiн аудару жолымен жүзеге асырылған жоспарлы
төлемдер тәртiбiнде жеткiзушiлермен есеп айырысулар ескерiледi.
Жеткiзушi мен сатып алушы ай сайын нақтылы алынған материалдық
құндылықтар немесе қызмет көрсетулер негiзiнде өздерiнiң есеп
айырысуларының жағдайын нақтылайды шартта немесе келiсiмде көрсетiлген
тәртiпте қайта есептеу жүргiзедi және тиiстi төлем жасайды.
179 қосалқы шоты бойынша есеп айырысулардың аналитикалық есебi, тамақ
өнiмдерi үшiн есеп айырысулардан басқалары, ай iшiнде жасалған
операцияларды көрсету үшiн әр жеткiзушіге қажеттi жол саны бөлiнетiн н. 408
жинақтаушы ведомосы (7 мемориалды ордер) жүргiзiледі. Жинақтаушы
ведомостағы жазбалар операциялардың жасалғанына орай әр құжат (тапсырыстық
төлем есеп) бойынша жүргiзiледi. Айдың қорытындысы "Бас журнал" кiтабына
жазылады.
Егер жеткiзушiлер аванстық төлемдi ұйымдардың коды немесе
орталықтанған бухгалтерияларға қайтарған жағдайда "Бас журнал" кiтабындағы
жазбалар бұл сомаларды есепке алмай жүргiзiледi.
Жеткiзушiлермен аванстық төлем тәртібiндегi есеп айырысулардың есебi
н. 292-а карточкада (н. 292 кiтапта) жүргізiлуi мүмкiн.
179-қосалқы шотта сол сияқты түзету мекемелері сотталғандарының
көрсеткен қызмет үшін шаруашылық жүргізуші субъектілермен жасалған есептер
ескеріледі. Депозиттік қаражаты жөніндегі шотқа орындалған жұмыстар,
қызметтер үшін түзету мекемелері сотталғандарының жалақысы түскен кезде
қызметтер 112 дебеттеледі және 179 кредиттеледі. Түзету мекемелері
сотталғандары жалақысының, зейнатақыларының, жәрдемақыларының және өзге де
табыстарының сомасы 189-қосалқы шоттың кредитіне жазылады, бұл ретте 179-
қосалқы шот дебеттеледі.
4. Жұмысшылармен және қызметкерлермен, степендианттармен есеп
айырысулардың есебі
"Жұмысшылармен және қызметшілермен және стипендиаттармен есеп
айырысулар" шотында жалақы төлемдерi бойынша жұмысшылармен және
қызметшiлермен, шәкiртақылар бойынша студенттермен, аспиранттармен және
оқушылармен және басқа есептермен есеп айырысулар ескерiледi.
18 "Жұмысшылармен және қызметшiлермен және стипендиаттармен
есеп айырысулар" шоты мынадай қосалқы шоттарға бөлiнедi:
180 "Жұмысшылармен және қызметшiлермен есеп айырысулар";
181 "Стипендиаттармен есеп айырысулар";
182 "Несиеге сатылған тауарлар үшiн жұмысшылармен және қызметшiлермен
есеп айырысулар";
183 "Банктердегi салымдар бойынша жұмысшылармен және
қызметшiлермен есеп айырысулар";
184 "Сақтандыру шарттары бойынша жарналарды қолма-қол ақшасыз
аудару бойынша жұмысшылармен және қызметшiлермен есеп айырысулар";
185 "Кәсiподақтардың мүшелiк жарналарының сомаларын қолма-қол
ақшасыз аудару бойынша кәсiподақ мүшелерiмен есеп айырысулар";
186 "Банктiң қарыз ақшалары бойынша жұмысшылармен және қызметшiлермен
есеп айырысулар";
187 "Атқарушы құжаттар мен басқа ұстанымдар бойынша есеп айырысулар";
188 Қолма-қол тиындарды ақша айналымынан алуға байланысты есеп
айырысу;
189 "Атқарылған жұмыстар үшiн басқа есеп айырысулар".
180 "Жұмысшылармен және қызметшiлермен есеп айырысулар" қосалқы
шотында бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерiмен жасалатын есеп айырысулар
ескерiледi.
Жалақы төлемдерiн есептеу айына бiр рет жүргiзiледi және айдың
соңғы күнгi есебiнде көрiнiс табады.
Жалақы төлемдерiн есептеу үшiн: штаттық кесте мен жалақы төлемдерiнiң
сәйкес бекiтiлген қызметкерлердi жұмысқа қабылдау жұмыстан босату, орын
алмастыру туралы бюджеттiк ұйым бойынша бұйрық, жұмыс уақытын пайдалану
табелi және жұмыс уақытын пайдалану және еңбекақыны есептеу табелi 421-н.,
Жұмысқа арналған өңдеу есебiнiң картасы 423-н., Нарядтар мен басқа да
құжаттар 424-н. бойынша басқалар негiзгi құжат болып табылады.
Табелдердi бюджеттік ұйым бойынша бұйрықпен тағайындалған адам
белгiленген үлгi бойынша жүргiзедi. Айдың соңында табель бойынша атқарылған
күндердiң, сондай-ақ жұмыс жасалған сағаттардың жалпы саны айқындалады.
Тиiстi қол қойылып толтырылған табель мен басқа құжаттар белгiленген
мерзiмде жалақы төлемдерiн есептеу үшiн бухгалтерлiк қызметке тапсырылады.
Мемлекеттік мекемелердің қызметкерлеріне еңбекақы төлеу Қазақстан
Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілген Бюджетті атқару және оған
кассалық қызмет көрсету ережесінде анықталған тәртіппен жүргізіледі.
Қызметкерлерге айдың бiрiншi жартысы үшiн Қазақстан Республикасының
заңдарымен белгiленген тәртiпте ұстауға жататын салық сомаларын шегерiп,
айлық жалақы төлемдерiнiң 50 % көлемiнде аванс берiледi.
Ай үшiн жалақы төлемдерiн есептеу және айдың екiншi жартысы үшiн төлем
жасау, әдеттегiдей, н. 49 есептiк-төлем ведомості бойынша жүргiзiледi.
Есептiк-төлем ведомостысына табелдердiң нөмiрлерi, қызметкерлердiң тектерi
инициалдары, есептелген жалақы төлемдердiң сомалары және жәрдемақылар,
берiлген аванс, ұсталған салықтар және басқа сомалар жазылады.
Есептiк-төлем және төлем ведомостарына бұл ведомостарды әзiрлеген және
тексерген адам қол қояды. Жалақы төлемдерiн төлеу үшiн рұқсатқа ұйымның
жетекшiсi және бас бухгалтер қол қояды.
Есептiк-төлем және төлем ведомостарын төлем мерзiмi бiткен бойда
жалақы төлемдерi алынбай қалған адамдардың тегінiң тұсына кассир штамп
соғуға немесе "Депонирленген" деп қолмен белгi соғуға және депонирленген
сомалардың реестрiн жасауға мiндеттi. Ведомостың соңында кассир нақтылы
төленген сома туралы және жалақы төлемдерiнiң алынбаған сомасы туралы жазба
жазуға, бұл сомаларды есептiк-төлем және төлем ведомостары бойынша жалпы
жиынымен салыстыруы және жазбаны өзiнiң қолымен қуаттауы керек. Егер ақшаны
кассир емес басқа адам берген болса, онда ведомостқа "Ведомост бойынша
ақшаны бердi-қызметi, қолы, қолының шифрленгенi" деген қосымша жазба
жазылады. Есептік-төлем және төлем ведомостарына кассир жасаған белгiнi
мұқият тексергеннен және берiлген және депонирленген сомаларды қайта
есептегеннен кейiн жалақы төлемдерiнiң берiлген сомасына белгiленген
тәртiпте толтырылатын және кiрiс және шығыс құжаттар тiркелетiн журналға
тiркелiп шығыс кассалық ордер толтырылады. Төлем және есеп-төлем
ведомостарына касса бойынша ақшаны есептен шығару жүргiзiлген шығыс
кассалық ордерiнiң күнi мен нөмiрi қойылады.
Қызметкердiң өткен кезең үшiн жалақы төлемi туралы мәлiметтi алу үшiн
түрлер бойынша жалақы төлемiнiң сомасы көрініс табатын қызметкер туралы
жалпы мәлiметтен басқа н. 417 карточка-анықтамалық жүргiзiледi.
Есептелген жалақы төлемiнiң сомаларына 180 қосалқы шот кредитiне және
08, 20, 21, 17 шоттардың тиiстi дебетiне жазба жазылады.
Төленген жалақы төлемдерiнiң және жәрдемақылардың, белгiленген
тәртiпте ұсталған сомалары 180 қосалқы шот дебетiне және 090, 100, 111,
120, 160 қосалқы шоттардың кредитiне және 17 және 18 шоттардың тиiстi
қосалқы шоттарына жазба жазылады.
Есептiк-төлем ведомостары негiзiнде 5 мемориалдық ордер
әзiрленедi.
Аурухана парақтары (еңбекке жарамсыздық парағы) жеке папкаға тiгiледi
және жыл басынан бастап хронологиялық тәртiпте нөмiрленедi. Есепке қосып
есептеу үшiн оның әр парағына есептiк-төлем ведомостарының нөмiрi қойылады.
Қызметкерге жалақының тиындармен төленбеген сомасы өтпелі қалдықпен
(оң немесе теріс) 180-қосалқы шотта көрсетіледі және келесі айда жалақы
төлеу кезінде ескеріледі, бұдан басқа, жалақы бойынша тиындармен берешектің
қалдығы келесі жылға ауысады.
Қызметкер жұмыстан шыққан кезде төленбеген және керісінше,
соманы бір теңгеге дейін дөңгелектеудің арифметикалық әдісін қолдану
нәтижесінде артығымен төленген тиындардың қалдығы 188 "Қолма-қол тиындарды
ақша айналымынан алуға байланысты есеп айырысу" қосалқы шотына есепке
алынады.
"Стипендиаттармен есеп айырысулар" қосалқы шотында жоғары оқу
орындарының студенттерiмен және аспиранттарымен стипендиялар, ғылыми-
зерттеу ұйымдармен және мектептердiң, колледждердiң, кәсiптiк-техникалық
мектептердiң оқушыларымен, курстардың тыңдаушыларымен және т.б. бойынша
есептер ескерiледi.
Стипендияларды есептеу мен төлеу есептiк-төлем ведомостарында оқу
орындары жетекшiлерiнiң бұйрығы негiзiнде айына бiр рет жүргiзiледi.
Есептелген стипендиялардың сомаларына 181 қосалқы шот кредитiне, ал
осы шот дебетіне берiлген стипендиялардан ұсталған сома жазылады.
Стипендияның оны алушыға төленбеген тиындармен сомасы өтпелі қалдықпен
181-қосалқы шотта көрсетіледі және келесі айда жалақы төлеу кезінде
ескеріледі, бұдан басқа, жалақы бойынша тиындармен берешектің қалдығы
келесі жылға ауысады.
Стипендиаттың оқу мерзімі аяқталған кезде төленбеген және
керісінше, соманы бір теңгеге дейін дөңгелектеудің арифметикалық әдісін
қолдану нәтижесінде артығымен төленген тиындардың сомасы 188 "Қолма-қол
тиындарды ақша айналымынан алуға байланысты есеп айырысу" қосалқы шотына
есепке алынады.
182 "Несиеге сатылған тауарлар үшiн жұмысшылармен және қызметшiлермен
есеп айырысулар" қосалқы шотында саудамен айналысатын ұйымдардың несиеге
сатқан тауарлары үшiн жұмысшылар мен қызметшiлердiң тапсырыстық
мiндеттемелерi бойынша жалақы төлемдерiнен ұсталған сомалар ескерiледi.
Несиеге сатқан тауарлары үшiн жұмысшылар мен қызметшiлердiң жалақы
төлемдерiнен ұсталған сомаларға 182 қосалқы шот кредитiне және 180 қосалқы
шот дебетiне жазба жазылады. Саудамен айналысатын ұйымдардың бюджеттiк
шоттан, Ақылы қызметтер ҚБШ, Демеушілік, қайырымдылық көмек ҚБШ аударған
сомалары 182 қосалқы шот дебетiне және 09, 10, 11 шоттардың тиiстi қосалқы
шоттарына жазылады.
Несиеге сатқан тауарлары үшiн жұмысшылар мен қызметшiлердiң жалақы
төлемдерiнен ұсталған сомалар бойынша есеп айырысулардың талдау есебi н.
292-а карточкаларда (н. 292 кiтапта) жүргiзiледi. Әр қызметкер бойынша
ұсталған сомалардың есебi тапсырыстық-мiндеттемелерде ал бiр ұйымның өзiнен
несиеге тауарларды сатып алған жұмысшылар мен қызметшiлердiң саны
айтарлықтай басым болған жағдайда, несиеге тауарларды сатып алған
жұмысшылар мен қызметшiлердiң жалақы төлемдерiнен ұсталған тiркелiмiне (н.
407) жазылады. Айдың соңында 292-а үлгiсiндегi карточкалардағы (н. 292
кiтаптағы) жазба тiркелiмiне немесе тапсырыстық мiндеттемелермен
салыстырылады.
183 "Банктердегi салымдар бойынша жұмысшылармен және қызметшiлермен
есеп айырысулар" қосалқы шотында банктiк шотқа қолма-қол ақшасыз есеп
айырысу бойынша жалақы төлемдерiн аударуға ниет бiлдiрген әрбiр
қызметкердiң жазбаша өтiнiшi негiзiнде жұмысшылар мен қызметшiлердiң жалақы
төлемдерiнен ұсталған сома ескерiледi.
Банктiк шотқа аудару үшiн жұмысшылар мен қызметшiлердiң жалақы
төлемдерiнен ұсталған сомаға 183 қосалқы шоты кредиттеледi және 180 қосалқы
шоты дебеттеледi. 183 қосалқы шот дебетiне жұмысшылар мен қызметшiлердiң
салымдары бойынша банктердегi шоттарға аударылған сомалар жазылады, бұл
ретте 09, 10, 11 шоттардың тиiстi шоттары кредиттеледi.
Бұл қосалқы шоттар бойынша талдау есебi н. 292-а карточкаларда (н. 292
кiтапта) жеке-жеке әр банк бойынша жүргізiледi. Салымшылардың саны
айтарлықтай болған жағдайда әр адам және банктiң н. 285 айналым ведомосты
бойынша жүргiзiледi.
184 "Сақтандыру шарттары бойынша жарналарды қолма-қол ақшасыз
аудару бойынша жұмысшылармен және қызметшілермен есеп айырысулар" қосалқы
шотында сақтандыру органдарымен қолма-қол ақшасыз есеп айырысу жолымен
сақтандыру шарты бойынша сақтандыру төлемдерiне жұмысшылар мен
қызметшiлердiң тапсырыстары бойынша жалақы төлемдерiнен ұсталған сомалар
ескерiледi.
184 қосалқы шот кредитiне жалақы төлемдерiнен ұсталған сомалар
жазылады, бұл ретте 180 қосалқы шотында дебеттеледi.
Бюджет шотынан сақтандыру органының шотына аударылған сомалар 184
қосалқы шот дебетiне және 09, 10 шоттардың тиiстi қосалқы шоттарының
кредитiне жазылады.
184 қосалқы шот бойынша талдау есебi н. 292-а карточкаларда (н.
292 кiтапта) сақтандырудың әр органы бойынша жүргiзіледi.
185 "Кәсiподақтардың мүшелiк жарналарының сомаларын қолма-қол
ақшасыз аудару бойынша кәсiподақ мүшелерiмен есеп айырысулар" қосалқы
шотында кәсiподақ ұйымдарымен есеп айырысудың қолма-қол ақшасыз жүйесi
кезiнде кәсіподақтардың мүшелiк жарналарын жалақы төлемдерiнен ұстау
ескерiледi.
Кәсiподақтардың мүшелiк жарналарын ұстау кәсiподақ мүшелерiнiң олардан
кәсiподақтардың мүшелiк жарналарын қолма-қол ақшасыз қабылдау туралы
жазбаша өтiнiш бiлдiрген жағдайда жүргізiледi.
Кәсiподақтардың мүшелiк жарналарын жалақы төлемдерiнен ұсталған
сомалар 185 қосалқы шотының кредитiне және 180 қосалқы шотының дебетiне
жазылады. Мемлекеттік мекеменің коды, Ақылы қызметтердің, демеушіліктің
ҚБШ, аударылған сомаларға 185 қосалқы шотының дебетiне және 09, 10, 11
шоттардың тиiстi қосалқы шоттарының кредитiне жазба жазылады.
185 қосалқы шот бойынша талдау шоты н. 292-а карточкаларда (н. 292
кiтапта) әр кәсiподақ ұйымдары бойынша жүргiзiледi.
186 "Банктiң қарыз ақшалары бойынша жұмысшылармен және қызметшiлермен
есеп айырысулар" қосалқы шотында Қазақстан Республикасының заңдарымен
белгiленген тәртiпте банктен алынған қарыз ақшаны өтеу үшiн жұмысшылар мен
қызметшiлердiң жалақы төлемдерiнен ұсталған сомалар ескерiледi.
186 қосалқы шот кредитiне қарыз ақшаны өтеу үшiн жұмысшылар мен
қызметшiлердiң жалақы төлемдерiнен ұсталған сомалар жазылады, бұл ретте 180
қосалқы шоты дебеттеледi. Бюджеттiк шоттан, Ақылы қызметтер ҚБШ,
Демеушілік, қайырымдылық көмек ҚБШ аударылған сомаларға 185 қосалқы шотының
дебетiне және 09, 10, 11 шоттардың тиiстi қосалқы шоттарының кредитiне
жазба жазылады.
Жұмысшылар мен қызметшiлермен талдау шоты 185 қосалқы шот
бойынша н. 292-а карточкаларда (н. 292 кiтапта) жалақы төлемдерiнен
ұсталған сомалар бойынша жүргiзiледi, қарыз берген банктiң олардың әр
қайсысынан ұстау үшiн оларға жеке шот ашылады.
187 "Атқарушы құжаттар мен басқа ұстанымдар бойынша есеп айырысулар"
қосалқы шотында жалақы төлемдерiнен, стипендиялардан, атқарушы парақтары
мен басқа құжаттар бойынша ұсталған сомалар ескерiледi.
Атқарушы парақтары мен басқа құжаттар бойынша жалақы төлемдерiнен
ұсталған сомалар 187 қосалқы шотының кредитiне және 180, 181 қосалқы
шоттардың дебетiне жазылады. 187 қосалқы шот дебетiне бюджеттiк шоттан,
Ақылы қызметтер ҚБШ, Демеушілік, қайырымдылық көмек ҚБШ аударылған сомалар
жазылады, бұл ретте 09, 10, 11 қосалқы шоттарын кредиттеледi.
Атқару қағаздары және басқа құжаттар бойынша жалақыдан ұсталған сома
мемлекеттік мекеменің кассасы арқылы теңгемен қолма-қол ақшамен берілуі
мүмкін. Оны алушыға төленбеген тиындармен сома өтпелі қалдықпен 187-қосалқы
шотта көрсетіледі және келесі айда төлеу кезінде ескеріледі, бұдан басқа,
жалақы бойынша тиындармен берешектің қалдығы келесі жылға ауысады.
Атқару қағазының немесе басқа құжаттың қолданыс мерзімі аяқталған
жағдайда, төленбеген және керісінше, соманы бір теңгеге дейін
дөңгелектеудің арифметикалық әдісін қолдану нәтижесінде артығымен төленген
тиындардың қалдығы 188 "Қолма-қол тиындарды ақша айналымынан алуға
байланысты есеп айырысу" қосалқы шотына есепке алынады.
Атқарушы парақтары мен басқа құжаттар бойынша талдау есебi әр
алушы бойынша тегi немесе ұйымның атауы, атқарушы парақтар мен басқа
құжаттардың нөмiрi, күнi және әрекет ету мерзiмi, н. 292-а карточкаларда
(н. 292 кiтапта) ұсталған сомасы (процентпен) көрсетiлiп жүргiзiледi.
Мемлекеттiк мекемеге түсетін атқарушы парақтарды және алименттердi
өндiрiп алу туралы басқа да құжаттарды тiркеу және есепке алу, сондай-ақ
ұстап қалу мөлшерін есепке алу үшiн Алименттердi өндiрiп алу туралы
атқарушы парақтардың есеп кiтабы 437-н. жүргiзiледi.
188 "Қолма-қол тиындарды ақша айналымынан алуға байланысты есеп
айырысу" қосалқы шотында қолма-қол тиындарды ақша айналымынан алу себебі
бойынша қызметкер жұмыстан босатылған, стипендиаттың оқу мерзімі аяқталған,
атқару қағазының немесе басқа да құжаттың қолданыс мерзімі аяқталған
жағдайда төленбеген немесе артық төленген тиындардың сомалары көрсетіледі.
Жалақының, стипендиялардың, атқару парағы бойынша ұсталған сомалардың,
тиынмен есеп беретін тұлғаның алдында берешек сомаларының төленбеген
қалдығы 188-қосалқы шоттың кредиті бойынша және 160, 180, 181, 187-қосалқы
шоттардың дебеті бойынша көрсетіледі.
Жылдың аяғында соманы бір теңгеге дейін дөңгелектеу арифметикалық
әдісін қабылдау нәтижесінде жоғарыда көрсетілген төлемдер бойынша
жалақының, стипендияның төленбеген сомаларының, атқару парақтары бойынша
ұсталған сомалардың, тиынмен есеп беретін тұлғаның алдында берешек
сомалардың және артық төленген тиындар сомаларының төленбеген қалдықтары
арасындағы айырмашылық түрінде пайда болған 188 қосалқы шоттың кредиті
бойынша қалдық бюджетке есепке алуға жатады, бұл ретте 188 қосалқы шоттың
дебеті бойынша және 173-қосалқы шоттың кредиті бойынша жазба жүргізіледі,
оны бюджетке аудару кезінде 173-қосалқы шоттың дебеті бойынша және 090-
қосалқы шоттың кредиті бойынша жазба жүзеге асырылады. 188-қосалқы шоттың
дебеті бойынша қалдық келесі жылға ауысады.
189 "Атқарылған жұмыстар үшiн басқа есеп айырысулар" қосалқы шотында
жұмыс үшiн және бiржолғы тапсырыстарға шарттар бойынша жарияланымдарға
төленетiн сыйақы сомалары бойынша есеп айырысулар ескерiледi.
189 қосалқы шот кредитiне есептелген сыйақы сомалары жазылады, бұл
ретте 20, 21 шоттардың тиiстi қосалқы шоттарына дебеттеледi. 189 қосалқы
шот дебетiне белгiленген тәртiпте ұсталған салықтар мен сыйақының төленген
сомалары жазылады.
Бұдан басқа, 189-қосалқы шотта жалақы, зейнетақылар,
жәрдемақылар және өзге де табыстар бойынша түзету мекемелерінің
сотталғандарымен есеп айырысулар ескеріледі. 189-қосалқы шоттың кредитіне
есептелген жалақының, зейнетақының, жәрдемақылардың және өзге де
табыстардың сомасы жазылады, бұл ретте 179-қосалқы шот дебеттеледі.
Сотталғандар мен тергеуге алынып тұтқындалған тұлғалардың дербес шоттарына
жалақы, зейнетақы, жәрдемақы және өзге де табыстар есептелген кезде 189-
қосалқы шот дебеттеледі және 174-қосалқы шот кредиттеледі.
Әр алушы бойынша төленген сыйақы сомалары туралы мәлiметтердi алу
қажет болған жағдайда н. 417 карточка-анықтама жүргiзiлуi мүмкiн.
5. Зейнеткерлік және әлеуметтік қамтамасыз ету жөніндегі есеп
айырысулар
«Зейнеткерлік және әлеуметтік қамтамасыз ету жөніндегі есеп
айырысулар» шотында жинақтаушы зейнетақы қорлары бойынша міндетті зейнетақы
жарналары, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына міндетті әлеуметтік
аударымдар бойынша, зейнетақылар төлеу бойынша, жеке тұлғаларға
трансферттер бойынша, сондай-ақ нысаналы трансферттер бойынша есеп
айырысулар ескеріледі.
19 "Зейнетақымен қамтамасыз ету және халықты әлеуметтiк қорғау бойынша
есеп айырысулар" шоты мынадай қосалқы шоттарға бөлiнедi:
191 "Зейнетақылар мен жәрдемақыларды төлеу жөнiндегi есеп айырысулар";
192 "Міндетті әлеуметтік қамтамасыз етуге арналған трансферттер
бойынша есеп айырысулар";
193 "Жеке тұлғалардың трансферттері бойынша есеп айырысулар";
194 "Нысаналы трансферттер бойынша есеп айырысу";
195 "Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына міндетті әлеуметтік
аударымдар бойынша есеп айырысу";
198 "Жинақтаушы зейнетақы қорларына мiндеттi зейнетақы жарналары
бойынша есеп айырысулар";
199 "Сыртқы несиелендiру бойынша есеп айырысулар".
"Зейнетақылар мен жәрдемақыларды төлеу жөніндегі есеп айырысулар" 191
қосалқы шотында Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтiк
қорғау министрлiгiне зейнетақылар мен мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақыларды
төлеуге республикалық бюджеттен бөлiнген қаражаттардың қозғалысы есепке
алынады. Зейнетақыларды төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталыққа аударылған
қаражаттарды Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау
министрлiгi "Зейнетақылар мен мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақыларды төлеу
жөніндегі есеп айырысулар" 191 қосалқы шотының дебетi және "Ведомстволық
бағыныстағы ұйымдарға аудару үшiн және басқа шараларға ұйымдардың
шығыстарына арналған ашық лимиттер" 090 қосалқы шотының кредитi бойынша
есепке алынады.
Зейнетақылар мен мемлекеттiк әлеуметтiк жәрдемақыларды төлеу жөнiндегi
iс жүзінде жүргiзiлген шығыстар Зейнетақыларды төлеу жөнiндегi мемлекеттiк
орталық ұсынған iс жүзінде төленген зейнетақылар мен мемлекеттiк әлеуметтiк
жәрдемақылар туралы есептiң негiзiнде "Ұйымдарды ұстауға және басқа
шараларға арналған бюджет бойынша шығыстар" 200 қосалқы шотының дебетi және
191 қосалқы шотының кредитi бойынша есепке алынады.
191 қосалқы шот бойынша талдама есеп 283-н. көп бағанды карточкаларда
жүргiзiледi.
193 "Жеке тұлғалардың трансферттері бойынша есеп айырысулар"
қосалқы шотында жеке тұлғалармен жасалатын есеп айырысулар:
әлеуметтiк төлемдер және әлеуметтiк көмектер бойынша,
қызметкерлер мен қызметшiлерге еңбекте алған жарақат, не болмаса
заңнамаға сәйкес олардың еңбектегi мiндеттерiн орындауға байланысты өзге де
денсаулығын зақымдаған залалдың орнын толтыру,
қаза болған, қайтыс болған әскери қызметшілердің ата-аналарына, асырап
алушыларына, қамқоршыларына төленетін біржолғы төлемдер бойынша,
әскери қызметшілерге (мерзімді әскери қызметшілерден басқа), сондай-ақ
ішкі істер органдарының шұғыл-іздестіру, тергеу және саптық бөлімшелері,
Мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдарының, Қазақстан Республикасы Әділет
министрлігінің қылмыстық-атқару жүйесі органдары мен мекемелерінің, қаржы
полициясы органдарының қызметкерлеріне тұрғын үйді ұстау және коммуналдық
қызметтер бойынша шығыстарды төлеу үшін берілетін ақшалай өтемақы бойынша,
жеке тұлғаларға басқа да трансферттер бойынша.
Жоғарыда көрсетілген 332 "Жеке тұлғаларға берілетін трансферттер"
ерекшелігі бойынша көзделген бюджеттік шығыстардың экономикалық
сыныптамасын мемлекеттік мекемелер заңдарда белгіленген тәртіппен жүзеге
асырады.
195 "Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына міндетті әлеуметтік
аударымдар бойынша есеп айырысу" қосалқы шотында "Міндетті әлеуметтік
сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 25 сәуірдегі Заңына
сәйкес мемлекеттік мекемелер жүргізетін Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру
қорына міндетті әлеуметтік аударымдарын есептеу және аудару жөніндегі
операциялар ескеріледі.".
Есептелген міндетті әлеуметтік есептеулер сомасына өткізбе
"Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына міндетті әлеуметтік есептеулер
бойынша есеп айырысулар" 195-қосалқы шотының кредиті бойынша және
"Әлеуметтік салық жарналары бойынша есеп айырысулар" 159-қосалқы шоттың
дебеті бойынша жасалады. Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына міндетті
әлеуметтік аударымдарды аудару кезінде 195 "Мемлекеттік әлеуметтік
сақтандыру қорына міндетті әлеуметтік аударымдар бойынша есеп айырысу"
қосалқы шоты дебеттеледі және ақша қаражаты шоттарының тиісті қосалқы
шоттары кредиттеледі.
195 "Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына міндетті әлеуметтік
аударымдар бойынша есеп айырысу" қосалқы шоты бойынша талдамалы есепке алу
292-а нысананың карточкаларында (292 нысан кітабында) жүргізіледі.
198 "Жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары
бойынша есеп айырысулар" қосалқы шотында мемлекеттік мекемелер жинақтаушы
зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары бойынша есеп айырысуларды
ескереді. Әрбір жеке тұлғадан міндетті зейнетақы жарналарын ұстау 180-
қосалқы шоттың дебеті бойынша және 198-қосалқы шоттың кредиті бойынша
көрсетіледі. Жинақтаушы зейнетақы қорларына ұсталған міндетті зейнетақы
жарналарын аударған кезде 198-қосалқы шот дебеттеледі және 09, 10, 11-
ақшалай қаражат шоттарының тиісті қосалқы шоттары кредиттеледі.
Жеке тұлғаның (қызметкердiң) жарнаны аударғандығы туралы толық
ақпаратты алу үшiн бюджеттiк ұйым жинақтаушы зейнетақы қорына мiндеттi
зейнетақы жарналарының есеп карточкаларын көшірмесін жылына бір рет жеке
тұлғаға (қызметкерге) беретін 451-н. толтырады.
199 "Iшкi несиелендiру бойынша есеп айырысулар" қосалқы шотында
мемлекеттiк мекеме қайтару негiзiнде iшкi несиелендiру мiндеттемелерi
бойынша есеп айырысуларды ескередi.
Республикалық немесе жергiлiктi бюджеттерден iшкi
несиелендiруге бюджеттiк бағдарламалардың әкiмшiлерiне бөлiнген қаражат
сомасы осы қосалқы шоттың тиiстi дебетi бойынша және 090, 100-қосалқы
шоттардың кредитi бойынша көрсетіледi. Бiр мезгiлде 200-қосалқы шоттың
дебетi бойынша және 247-қосалқы шоттың кредитi бойынша жазба жүргiзіледi.
Iшкi несиелендiру бойынша қаражатты қайтару 247-қосалқы шоттың дебетi
бойынша және 199-қосалқы шоттың кредитi бойынша жазбада көрсетiледi.
199-қосалқы шот бойынша талдамалы есеп 292-а нысан карточкаларында
(292-нысан кiтаптарында) жүргiзiледi.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.
Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға
жауап беріңіз.
1.Есеп беруге тиісті тұлғаларға кімдер жатады?
2. Дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысулар бойынша қандай
құжаттар толтырылады?
3.Кредиторлық қарыздар деген не?
4. Зейнетақы бойынша төлемдер есебі қандай шотта жүргізіледі?
Тақырып 7. Қаржыландыру және қорлар есебі
Дәріс сабағының мазмұны:
1. Қорлар және мақсатты бағыттағы қаржылар
2. Активтегі қорлар
3. Қаржылық құралдар қоры
1. Қорлар және мақсатты бағыттағы қаржылар
23 шотын бюджеттік бағдарламалардың әкімшісіне қолданады. Бұл шот
мынадай қосалқы шоттарға бөлiнедi:
230 "Ұйымдардың шығыстарын және басқа да шараларды бюджеттен
қаржыландыру";
231 "Күрделi қаржыларды бюджеттен қаржыландыру";
232 "Басқа бюджеттердiң есебiнен қаржыландыру";
234 "Трансферттер бойынша қаржыландыру";
238 "Ұйымдарды ұстауға арналған басқа да қаражаттар";
239 "Сыртқы заемдардың қаражаттарынан жобаларды қаржыландыру".
230 "Мемлекеттiк мекеменiң шығыстарын және басқа іс-шараларды
бюджеттен қаржыландыру", 231 "Күрделі салымдарды бюджеттен қаржыландыру"
қосалқы шоттарында бюджеттік бағдарламалар әкімшісінің бюджеттен алынған
қаржыландыруы көрсетіледі. 232 "Басқа бюджеттер есебінен қаржыландыру"
қосалқы шотында басқа бюджеттерден алынған қаржыландыру көрсетіледі.
230-232 қосалқы шоттардың кредитіне алынған міндеттерді қабылдауға
арналған жоспарлы тағайындаулардың немесе алынған қаражаттардың сомасы,
анықталған артық материалдардың және қайтарымсыз алынған материалдардың
сомасы жазылады.
230-232 қосалқы шоттардың дебетіне жылдық есептердің негізінде
жыл аяқталғаннан кейін есептен шығарылатын шығыстардың сомасы; есептен
шығарылған кемшін материалдардың және алатын сенім жоқ борыштардың сомасы
жазылады.
230 "Мемлекеттiк мекеменiң шығыстарын және басқа іс-шараларды
бюджеттен қаржыландыру" қосалқы шоты бойынша талдамалы есеп N 283 нысанның
көп бағанды карточкаларында жүргізіледі.
231 "Күрделі салымдарды бюджеттен қаржыландыру" және 232 "Басқа
бюджеттер есебінен қаржыландыру" қосалқы шоттары бойынша есеп N 292-а-
нысанның карточкаларда (292-нысанның кітабында) жүргізіледі.
Мемлекеттік мекемелерде тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны
түрінде тиісті бюджетке түсетін түсімдер мен оларды жұмсауға байланысты
операциялар бойынша қорытындылар тиісті бюджет есебінен қаржыландыру
ретінде көрсетіледі. Бұл ретте, тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің)
құны түрінде тиісті бюджетке түсетiн түсiмдер мен оларды жұмсауға
байланысты операциялар бойынша сома тиісті 098 "Тауарлардың (жұмыстардың,
қызметтердің) құны түрінде республикалық бюджетке түсетiн түсiмдер мен
оларды жұмсауға байланысты операциялар бойынша міндеттерді қабылдауға
арналған жоспарлы тағайындаулар", 108 "Тауарлардың (жұмыстардың,
қызметтердің) құны түрінде жергілікті бюджетке түсетiн түсiмдер мен оларды
жұмсауға байланысты операциялар бойынша рұқсаттар" қосалқы шоттарының
дебетi бойынша және 230 "Мемлекеттiк мекеменiң шығыстарын және басқа іс-
шараларды бюджеттен қаржыландыру" қосалқы шотының кредитi бойынша
көрсетiледi. Бiр уақытта 158 "Тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны
түрінде бюджетке түсетiн түсiмдер мен оларды жұмсауға байланысты
операциялар бойынша есеп айырысулар" қосалқы шотының дебетi бойынша және
тиісінше 098 "Тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) құны түрінде
республикалық бюджетке түсетiн түсiмдер мен оларды жұмсауға байланысты
операциялар бойынша рұқсаттар", 108 "Тауарлардың (жұмыстардың,
қызметтердің) құны түрінде жергілікті бюджетке түсетiн түсiмдер мен оларды
жұмсауға байланысты операциялар бойынша рұқсаттар" қосалқы шоттарының
кредиті бойынша көрсетiле отырып, екiншi жазба жүргізiледi. Қаржы жылы
аяқталғаннан кейiн жүргiзiлген шығыстарды есептен шығару 230 "Мемлекеттiк
мекеменiң шығыстарын және басқа іс-шараларды бюджеттен қаржыландыру"
қосалқы шотының дебетi және 200 "Бекітілген қаржыландыру жоспарының шегінде
мемлекеттік мекемелерді ұстауға және басқа іс-шараларға бюджет бойынша
шығыстар" қосалқы шоттың кредитi бойынша жазбамен қорытынды айналымдармен
жүзеге асырылады.
238 "Ұйымды ұстауға арналған басқа да қаржылар" қосалқы шотында басқа
көздерден қолданылып жүрген заңдарға сәйкес алынған қаржыландыру есепке
алынады.
238 қосалқы шот түскен қаржылардың сомасына кредиттеледi.
Жыл аяғында 238 қосалқы шотының дебетiне бюджет бойынша нақтылы
шығыстар (200 қосалқы шоты) есептен шығарылады.
Бұл қосалқы шоты бойынша талдау есебi н. 292-а карточкаларында (н. 292
кiтапта) жүргiзiледi.
239 "Сыртқы заемдардың және байланысты гранттардың
қаражаттарынан жобаларды қаржыландыру" қосалқы шотында сыртқы заем
қаражаттары есебінен жүзеге асырылатын жобаларды қаржыландыру ескеріледі.
Қаржы жылы аяқталған бойда сыртқы заемдардың және байланысты
гранттардың есебінен шығыстардың қорытынды айналымдарын есептен шығару 239
қосалқы шот дебеті, 099 "Сыртқы заемдар есебiнен жобалар бойынша шығыстарға
арналған ашық лимиттер" қосалқы шоты бойынша бухгалтерлік жазба жазылады.
239 қосалқы шот бойынша талдау есебі бағдарламалар, ішкі бағдарламалар
және н.292-а талдау есебінің карточкасында шығыстардың есебі бойынша
жүргізіледі.
234 "Трансферттер бойынша қаржыландыру" қосалқы шотында бюджеттік
бағдарламалардың әкімшілері төмен тұрған бюджеттерге арналған трансферттер
бойынша алынған қаржыландыруды ескереді.
234 "Трансферттер бойынша қаржыландыру" қосалқы шотының кредитіне
алынған рұқсаттардың сомасы жазылады.
234 "Трансферттер бойынша қаржыландыру" қосалқы шотының дебетіне жыл
аяқталғаннан кейін есептен шығарылатын шығыстардың сомасы жазылады.
Жылдың аяғында жүргізілген шығыстарды есептен шығару 234 "Трансферттер
бойынша қаржыландыру" қосалқы шотының дебеті және 205 "Трансферттер бойынша
шығыстар" қосалқы шотының кредиті бойынша жазбамен жүзеге асырылады.
234 "Трансферттер бойынша қаржыландыру" қосалқы шоты бойынша
талдамалы есепке алу карточкаларда N 292-а нысаны бойынша (кітапта N 292
нысаны бойынша) жүргізіледі.
24 "Арнаулы мақсаттағы қорлар мен қаржылар" шоты мынадай
қосалқы шоттарға бөлiнедi:
240 "Материалдық ынталандыру қоры";
245 "Гранттар";
246 "Өндiрiстiк және әлеуметтiк даму қоры";
247 "Iшкi несиелендiру";
248 "Банк кредиттерi";
249 "Сыртқы заемдар".
240 "Материалдық ынталандыру қоры" қосалқы шотында маңызды
тапсырмаларды орындағаны және қызметкерлерге бiр жолғы көмек көрсеткенi
үшiн министрлiктердiң, мемлекеттік комитеттердiң және басқа атқарушы
органдардың қорына түскен қаржылар есептелiнедi. Қорды құруға түскен
сомалар 240 қосалқы шотының кредитi және 110 қосалқы шотының дебетi бойынша
жазылады. 240 қосалқы шоты бойынша талдау есебi қаржыларының түсу көздерi
бойынша және оларды н. 283 көп бағанды карточкаларында пайдалану бағыты
бойынша жүргiзiледi.
245 "Гранттар" қосалқы шотында байланысы бар гранттардың сомасы
ескеріледі.
Алынған байланысы бар гранттардың сомасы 245 қосалқы шотының
кредиті бойынша және 116 "Гранттар бойынша арнайы шот" қосалқы шотының
дебеті бойынша көрсетіледі.
Ағымдағы қаржы жылы байланысы бар гранттарды игеру барысында
жүргізілген шығыстардың сомасы жыл аяғында 209 қосалқы шотының кредитінен
245 қосалқы шотының дебетіне алынады.
Жұмсалған айланысы бар гранттардың сомасы қаржы жылы аяқталғаннан
кейін 209 қосалқы шотының кредитінен 245 қосалқы шотының дебетіне алынады.
Гранттардың байланысы бар түрлері бойынша 245 қосалқы шоты
жөніндегі талдамалық есепке алу N 283 нысанының көп бағанды карточкаларында
жүргізіледі.
246 "Өндiрiстiк және әлеуметтік даму қоры" қосалқы шотында
қолданылып жүрген заңда айқындалған жұмсалған шығындарды қаржыландыруға
бөлiнген арнаулы мақсаттағы қаржылар есепке алынады.
Ғылыми-зерттеу ұйымдарында бұл қосалқы шотында шаруашылық келiсiм-
шарты бойынша орындалатын ғылыми-зерттеу жұмыстары жөнiндегi шығыстардан
кiрiстердiң асып түсу сомаларынан, осы ұйымда орындалатын жаңалық ашу үшiн
лицензияларды сатудан түсетін қаржылардың қозғалысы есепке алынады.
Жоғары және арнаулы орта оқу орындарында 246 қосалқы шотында
материалдық-техникалық базаны кеңейтуге және орнықтыруға арналған
белгiленген тәртiпте түсетiн қаржылардың қозғалысы есепке алынады.
Өндiрiстiк және әлеуметтiк даму қорына түсетiн сомалар тиiстi қосалқы
шоттардың дебетiне және 246 қосалқы шотының кредитiне жазылады.
Ұйымның өндiрiстiк және әлеуметтiк даму қорының қаржылары есебiнен
жаңа құрылыс, өңдеу және жабдықтарды сатып алуға арналып жұмсалған
шығындары 212 қосалқы шотында есепке алынады. Жыл аяғында аяқталған және
пайдалануға берiлген құрылыс объектiлерi бойынша шығындар 246 қосалқы
шотының дебетiне жазылады.
Қордың пайдаланылмаған қалдықтары келесi жылға өтедi.
246 қосалқы шоты бойынша талдау есебi қаржыларының түсу (пайда болу)
көздерi бойынша және оларды көп бағанды н. 283 карточкаларда қолдану бағыты
бойынша жүргiзiледi.
247 "Iшкi несиелендiру" қосалқы шотында қайтарымды негiзде
республикалық немесе жергiлiктi бюджеттердiң қаражаты есебiнен берiлген
(iшкi несиелер бойынша) несиелер ескерiледi.
247-қосалқы шоттың несиесi бойынша берiлген несиелер бойынша (iшкi
несиелендiру бойынша) берешек сомасы көрсетiледi.
Несиенiң қайтарылуын растайтын төлем құжаттарының негiзiнде несиенi
өтеу жүргiзiледi, бұл ретте 247-шот дебеттеледi және 199-қосалқы шот
кредиттеледi.
247-қосалқы шот бойынша талдамалы есеп 283-нысан көп бағанды
карточкаларында жүргiзiледi.
248 "Кредиттерi" қосалқы шотында материалдық-техникалық базаны
ұйымдастыруға және тереңдетуге және Қазақстан Республикасының қолданылып
жүрген заңдарына сәйкес басқа мақсаттарға алынған өтелмеген кредиттер
есепке алынады.
Банктердiң кредитiнен алынған сомалар 248 қосалқы шотының
кредитi және 111 қосалқы шотының дебетi бойынша көрсетiледi. Материалдық-
техникалық базаны ұйымдастыру және кеңейту бойынша банк кредиттерiнiң
есебiнен алынған шығындар 111 қосалқы шотының кредитi және 150, 178 тиiстi
қосалқы шоттарының дебетi бойынша көрсетiледi.
Банк кредиттерiн өтеу кезiнде 248 қосалқы шоты дебеттеледi және
111 қосалқы шоты кредиттеледi.
Бұдан басқа, бұл шотта шағын және орта бизнес субъектiлерiн
несиелендiру үшiн жергiлiктi бюджеттерден жергiлiктi атқарушы органдарға
берiлетiн сомалар көрсетiледi, берiлген кредиттердiң сомалары 248 қосалқы
шотының кредитi және "Шағын және орта бизнес субъектiлерiн несиелендiруге
алынған қаражаттар бойынша есеп айырысулар" 175 қосалқы шотының дебетi
бойынша есепке алынады. Қаражаттар берiлген қарыз ақшаларды өтеуге түскен
кезде 175 қосалқы шот кредиттеледi және 100 қосалқы шот дебеттеледi, бiр
мезгiлде 148 қосалқы шоттың дебетi және 100 қосалқы шоттың кредитi бойынша
екiншi жазба жасалады.
248 қосалқы шоты бойынша талдау есебi кредиттер түрлерi бойынша н. 283
көп бағанды карточкаларда жүргiзiледi.
249 "Сыртқы заемдар" қосалқы шотында Заем туралы келiсiмге сәйкес
жобаларды қаржыландыру үшiн алынған заем сомасы ескеріледi.
Алынған заемдар сомасы 249-қосалқы шотының кредитi бойынша және 113
"Сыртқы қарыздар бойынша бюджеттік инвестициялық жобаның арнайы шоты"
қосалқы шотының дебетi бойынша көрсетiледi.
Ағымдағы жылы сыртқы үкiметтiк заемдарды игеру барысында жүргiзiлген
шығыстар сомасы жылдың аяғында 204-қосалқы шоттың кредитiнен 249-қосалқы
шоттың дебетiне көшiрiледi.
Ағымдағы қаржы жылы сыртқы үкiметтiк заемдарды қамту барысында
жүргiзiлген шығыстардың сомасы жылдың аяғында 204-қосалқы шоттың кредитiнен
249-қосалқы шоттың дебетiне көшiріледi.
2. Активтегі қорлар
250 қосалқы шотында тiкелей бюджеттік ұйымның қарамағында
тұрған активтер қорына түсетiн салымдар (тозуды ескере отырып) есепке
алынады. Жаңа құрылыс объектiлерi, жерге орналастыру және орманға
орналастыру iсiне кiрiскен кезде 250 қосалқы шотының кредитiне және 01
шотының тиiстi қосалқы шоттарының дебетiне жазба жүргiзiледi.
Активтердi сатып алу 250 қосалқы шотының кредитiне және 20 және 21
тиiстi қосалқы шотының дебетiне жазылады.
Активтердi қайтарусыз алған кезде 250 және 020, 021 тиiстi қосалқы
шоттарының кредитiне және 01 шотының тиiстi қосалқы шотының дебетiне жазба
жүргiзiледi.
Активтердi қайтарусыз беруден шығу, тарату кезiнде 250 және
020, 021 қосалқы шоты дебеттеледi (тозу сомасына) және 01 шотының тиiстi
қосалқы шоты кредиттеледi.
250 қосалқы шотында үлгiлiк жобалау бойынша құжаттаманың құны
көрсетiледi, сондай-ақ бiр уақытта шығындарды шығыстарға жатқызып 019
қосалқы шотының дебетiне және 250 қосалқы шотының кредитiне жазба жасалады.
Бұл құжаттаманы есептен шығарған кезде 250 қосалқы шоты дебеттеледi және
019 қосалқы шоты кредиттеледi.
250 қосалқы шоты бойынша талдау есебi активтердiң түсуi және
шығуы бойынша көрсеткiш бөлiгiнде н. 283 көп бағанды карточкаларда
жүргізіледі.
260 "Арзан бағалы және тез тозатын заттардағы қор" қосалқы
шотында тiкелей ұйымның қарамағында тұрған арзан бағалы және тез тозатын
заттардың құны есепке алынады.
Алынған арзан бағалы және тез тозатын заттардың, iш киiмдердiң,
төсек-орын жабдықтарының, киiмдердiң және аяқ-киiмдердiң құны 260 қосалқы
шотының кредитiне және 20, 21 шоттарының тиiстi қосалқы шотының дебетiне
жазылады. Пайдаланудан шыққан арзан бағалы және тез тозатын заттардың, iш
киiмдердiң, төсек-орын жабдықтарының, киiмдердiң және аяқ-киiмдердiң
сомасына 260 қосалқы шотының дебетiне және 071, 073 қосалқы шотының
кредитiне жазба жасалады.
260 қосалқы шоты бойынша қалдық 070, 071, 072, 073 қосалқы
шоттары бойынша қалдық сомасына теңестiрiлуi керек.
260 қосалқы шоты бойынша есеп н. 308 кiтапта жүргiзiледi.
3. Қаржылық құралдар қоры
27 шот "Қаржылық қаражаттардың қорлары" мынадай қосалқы
шоттарға бөлiнедi:
272 "Басқа қорлар";
273 "Шетел валютасындағы қаражат қоры";
274 "Бағалы қағаздардағы қор".
272 "Басқа қорлар" қосалқы шотында министрлiктердiң, мемлекеттiк
комитеттердiң және белгiленген тәртiпте тағайындалған өзге өкiлетті және
атқарушы органдар қорлары қаражаттарының есебiн жүргiзедi.
Қорлардың түскен қаражаттары 112 және 115 қосалқы шот дебетi және 272
қосалқы шот кредитi бойынша көрiнiс табады. Жыл аяқталғаннан кейiн 215
қосалқы шот 272 қосалқы шот дебетiне жыл iшiнде жасалған шығыстарын есептен
шығару жолымен жабылады. Аяқталған және тапсырылған объектiлер бойынша
шығындар 272 қосалқы шот дебетiне есептен шығарылады.
272 қосалқы шот бойынша талдау есебi н. 283 монографтық карточкаларда
түскен қаражаттардың түрлерi бойынша жүргiзiледi.
273 "Шетел валютасындағы қаражат қоры" қосалқы шотында валюталық қор
қаржыларының қозғалысы есепке алынады. Жыл аяғында жасалған шығыстар сомасы
273 қосалқы шот дебетi және 220 қосалқы шот кредитi бойынша есептен
шығарылады.
274 "Бағалы қағаздар қоры" қосалқы шотында Қазақстан
Республикасы Қаржы министрлiгi Мемлекеттік мүлiк және жекешелендiру
департаментi тұлғасында мемлекетке жататын мемлекеттік пакет акциялары құны
сомасының қозғалысы есепке алынады. Есепте мемлекеттiк пакет акцияларының
құны 274 қосалқы шотының кредитi және 132 "Ақша құжаттары" қосалқы шотының
дебетi бойынша көрсетiледi.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.
Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға
жауап беріңіз.
1. Қорлар және мақсатты бағыттағы қаржылар есебі қандай шотта есепке
алынады?
2. Қорлар және мақсатты бағыттағы қаржылар есебі бойынша қандай
құжаттар толтырылады?
3. Активтегі қорлар есебі туралы не айтасыз?
4. Активтегі қорлар есебі бойынша қандай жазбалар жасалады?
5. Қаржылық құралдар қоры есебі қалай жүргізіледі?
Тақырып 8. Кірістер мен шығындар есебі
Дәріс сабағының мазмұны:
1. Кірістер есебі.
2. Шығындар есебі
1. Кірістер есебі.
Кірістер шоттары мынадай қосалқы шоттарға бөлiнедi:
400 "Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен
кiрiстер";
400 "Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен
кiрiстер" қосалқы шотында Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген
заңнамасына сәйкес мемлекеттiк мекемелердiң иелiгiнде қалатын және бюджет
бойынша бөлiнген қаражаттардан басқа белгiлi бiр мақсаттарға жұмсалатын
ақылы қызметтерден түскен кірістер ескеріледі.
Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түсетiн кiрiстер қолма-
қол ақшасыз есеп айырысу арқылы түсуi, сондай-ақ Ақылы қызметтер ҚБШ
кейiнiрек есептеу үшiн мемлекеттiк мекемелердiң кассасына немесе банктердiң
филиалдарына (бөлiмшелерiне) енгiзiлуi мүмкiн.
Қолма-қол ақшаларды мемлекеттiк мекемелердiң кассасына қабылдау
кассалық кiрiс ордерi немесе белгiленген тәртiпте ресiмделген квитанциялар
бойынша жүргiзiледi.
Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түсетiн кiрiстердi
сол сияқты бұл мемлекеттiк мекеме бойынша бұйрықпен жүктелген тұлға
қабылдай алады. Мұндай жағдайда қолма-қол ақшаларды қабылдау квитанциялары
10-н. бойынша жүргiзiледi. Қабылданған ақшалар оларды қабылдау күнiнен
бастап үш банктiк күннен кешiктiрiлмей Ақылы қызметтер ҚБШ тапсырылуы
керек. Бұл қаражаттарды оларды тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан
түсетін ақшаны есепке алуға арналған шотқа алдын-ала тапсырмай жұмсауға
рұқсат етiлмейдi.
400 қосалқы шоттың кредитiне тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді)
сатудан түсетiн кiрiстердiң сомалары жазылады, бұл ретте 17 шотының тиiстi
қосалқы шоттары немесе 111, 120-қосалқы шоттары дебеттеледi.
Бұдан басқа, 400 қосалқы шоттың кредитiне оқу-өндiрiстiк
шеберханалардың қызметiнен түскен кiрiстердiң сомалары мен оқушылардың
өндiрiстiк практикасынан түскен қаражаттар жазылады, бұл орайда 280 немесе
153 қосалқы шот дебеттеледi.
080, 081 қосалқы шоттар қолданылмайтын қосалқы шаруашылықтарда
400 қосалқы шоттың кредитiне дайындалған бұйымдар мен өнiмдердiң құны
жазылады, бұл орайда 03, 031 қосалқы шоттар дебеттеледi.
400 қосалқы шоттың дебетiне:
қызмет көрсетудi сатудан алынған қаражаттар бойынша жыл iшiнде
жұмсалған шығыстар (211 қосалқы шоттың кредитiнен);
бюджет кiрiсiне аударылған сомалар (111 қосалқы шоттың кредитiнен);
мемлекеттiк мекеменiң есебiнен қабылданған үмiтсiз борыштар мен
жетiспеушiлiктердiң сомалары жазылады.
Бұл ретте материалдар мен есеп айырысулардың тиiстi қосалқы шоттары
кредиттеледi.
Кiрiстердi есептеу жөнiндегi операциялардың есебi жинақтаушы
ведомоста 409-н. (14 мемориалдық ордер) жүргiзiледi.
Кiрiстердiң талдама есебi қызмет көрсетуден түсетiн қаражаттардың
әрбiр түрi бойынша 297-б-н. кiтабында жүргiзiледi, ал орталықтандырылған
бухгалтерияларда есеп әрбiр қызмет етiлетiн мемлекеттiк мекеме бойынша
жүргiзiледi. Кiрiстердiң есебi көп бағанды карточкаларда 283-н. жүзеге
асырылуы мүмкiн.
41 "Кiрiстер мен шығындар" шоты. Бұл шотта шығарылған өнiмдi,
бұйымды және көрсетiлген қызметті сатудан алынған нәтижелер есепке алынады.
Жылдық есеп беру бекiтiлген соң қаржылық нәтижелер белгiленген
тәртiпте есептен шығарылады.
2. Шығындар есебі
Шығындар-ұйымның сәйкес құжаттарымен өңделген, кредитордың есептелген
еңбек ақысы мен стипендия бойынша төленбеген счеттарының іс жүзіндегі
шығындары болып табылады. Бюджет бойынша шығындар есебі бюджеттік
классификацияның бағдарламасы, кіші бағдарламасы және спецификасы бойынша
жүргізіледі. Іс жүзіндегі шығындардың есебі 20 «Бюджет бойынша шығындар»,
21 «Басқа шығындар», счеттарында есептеледі. 20 счет субсчеттары:
200 субсчетта ұйымды ұстауға және басқа шараларға іс жүзіндегі кеткен
шығындар есептеледі.
Бюджет қаржыларын қатаң белгіленген лимиттер шегінде жұмсауға келісім
алған бюджетттік ұйымдар, оларды мақсатты бағытта, бекітілген шығын
сметаларына сәйкес жұмсауы керек. Жылдың соңында жоғарғы лимит
таратушыларда 200 субсчеттан 230 субсчет дебетіне шығындар
қажетсіздендіріледі. Ал, төменгі лимит таратушыларда бұл шығындар 140
субсчет дебетіне қажетсіздендіреді. Егер ұйымдарда тек қана бюджеттен
ассигнованиялар емес, басқа да қайнар көздерден қаржыландыру болса,
шығындар ең бірінші кезекте басқа қайнар көздерден, содан кейін бюджеттен
қажетсіздендіріледі.
Бюджеттік ұйымдарда іс жүзіндегі шығындардың аналитикалық есебі 29,4ф.
кітапта жүргізіледі.
202 субсчетта ұйымның сметасында көрсетілмеген, басқа бюджет
қаржыларынан орындалған шаралардың шығындары есептеледі. Жыл соңында 202
субсчеттан шығындар 232, 142 субсчет дебеттеріне қажетсіздендіріледі. Осы
счеттің да анлитикалық есебі 294ф. кітапта есептеледі.
203 субсчетта шығындардың экономикалық классификациясының 420 «Негізгі
капиталды құру» подкласы бойынша жаңа құрылыс пен монтаждық,
реконструкциялау жұмыстарының шығындары есептеледі.Егер құрылыс шаруашылық
тәсілмен жүргізілсе, шығындар сомасы, 203субсчетта дебеттеледі, ақшалай
қаржылар, есеп айрысулар счеттарының сәйкес субсчеттарында кредиттеледі.
Егер құрылыс мердігерлік тәсілмен жүргізілсе, Д 203 К 150.
Аяқталған және эксплутацияға берілген обьекттер бойынша шығындар жыл
ағымында 203 субсчетта сақталады. Жыл соңында бұл шығындар 231, 143
субсчеттарының дебеттеріне қажетсіздендіріледі.
Аяқталмаған немесе аяқталып эксплутацияға берілмеген обьекттер бойынша
шығындар келесі жылдық балансына 203 субсчетке ауысады.
206 субсчетта әлеуметтік сақтандыру қорынан жәрдемақы төлеу
шығындары есептеледі.
21счеттың төмендегідей субсчеттары бар:
210 «Тарату шығындары».
211 «Арнаулы қаржылар шығындары».
212 «Күрделі салымдарға арнаулы қаржылар шығындар».
213 «Басқа қаржылар шығындары».
215 «Басқа қорлар есебінен шығындар».
216 «Күрделі салымдарға басқа қорлар есебінен шығындар».
217 «Өндірістік қызмет қаржылары есебінен шығындар».
220 «Валюталық қаржылар есебінен шығындар».
210 субсчетте пайда болған уақытта ешқандай өнімнің өзіндік құнына
кірмей қалған шығындар есептеледі. Осы субсчеттегі шығындар ай соңында
бекітілген тәртіпте таратылады. Қосалқы а\ш, оқу-тәжірибелік
шаруашылықтардағы наклад шығындарын тарату жыл соңында жүргізіледі. Тарату
шығындары 210 субсчет кредитінен 08, 20, 21 счеттардың сәйкес субсчеттары
дебеттеріне қажетсіздендіріледі. Осы субсчеттың аналитикалық есебі 283 ф.
көпграфалы карточкада есептеледі.
211 субсчетте арнаулы қаржылар сметасы бойынша шығындар есептеледі.
Осы субсчетте бас бухгалтердің келісімімен қосалқы шарушылық шығындары
есептелуі мүмкін.
Шығындалған материалдардың, ақшалай қаржылардың сомаларына мынадай
байланыс беруге болады:
Д 211 К 03, 04, 05, 06, 09, 10, 11.
Жыл соңында жалпы сома: Д 400 К 211.
Осы субсчеттың аналитикалық есебі 297-6ф. кітапта жүргізіледі.
203 субсчетте: арнаулы қаржылар есебінен жүргізілетін жаңа құрылыс
шығындары, бюджеттен тыс қаржылар есебінен жүргізілетін реконструкциялау
шығындары, өндірістік шеберханалардың, қосалқы а\ш шығындары есептеледі.
213 субсчетте шарт бойынша және мемлекеттік тапсырыстар бойынша
кәсіптік-техникалық мектептерде өндірістік кадрлар дайындау шығындары
қарастырылады. Осы субсчетта жергілікті орындардың қосымша қаржылық
ресурстары және басқа шараларға шығындар есептеледі. Жыл соңында 213
субсчет жабылып, 176, 238 субсчеттар дебеттеріне қажетті сома түседі.
Шығындардың аналитикалық есебі жеке тапсырысшылар арасында 283ф. карточкада
жүреді.
215 субсчетта министрліктер, мемлекеттік комитеттер қорларының
есебінен болған шығындар қарастырылады. Жыл соңында шығындар сомасын 272
субсчет дебетіне ауыстыру арқылы 215 субсчет жабылады. Аналитикалық есебі
294ф. кітапта жүргізіледі.
216 субсчетте министрліктер мен мемлекеттік органдардың қорларынан
күрделі салымдарға жұмсалған іс жүзіндегі шығындар есепке алынады. Жыл
соңында бұл шығындарға мынадай байланыс береміз: Д 272 К 216.
217 субсчетте таңдаулы оқушыларды марапаттау мен мәдени-тұрмыстық
қызмет ету шығындары есептеледі. Д 217 К 111, 120.
Жыл соңында іс жүзіндегі шығындар 217 субсчет кредитінен 402 «Кәсіптік-
техникалық мектептердің өндірістік қызметінің табыстары» субсчетінің
дебетіне қажетсіздендіреді.
220 субсчетте валюталық қаржылар есебінен болған іс жүзіндегі
шығындардың есебі жүргізіледі. 220 субсчет дебетіне валюталық операцияларға
шығындалған сомалар жазылады. Жыл соңында ол сома 220 субсчет кредитінен
273 субсчет дебетіне қажетсіздендіріледі.
- Шығындар құжаттарының негізінде материалдар мен тағамдар
қажетсіздендіріледі.
Д 200, 202, 203, 211-213. К 040, 041, 043, 060-067.
- Материалды тасымалдағаны үшін транспорт шығындары төленді.
Д 200, 202, 203, 211-213. К 090, 093, 100, 103, 120,
178.
- Электроэнергия шығындары төленді.
Д 200, 203, 211-213. К 090, 093, 100, 103, 111.
- Бюджеттен тыс қаржылар шығындары төленді.
Д 213. К 112.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.
Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға
жауап беріңіз.
1. Шығындар деген не?
2. Кірістер есебі қалай ұйымдастырылады?
3. Кірістер есебі қандай шоттарда жүргізіледі?
4. Шығындар есебі бойынша қандай құжаттар рәсімделеді?
5. Кірістер мен шығындардың синтетикалық есебі туралы не айтасыз?
6. Кірістер мен шығындардың аналитикалық есебі қай құжатта
жүргізіледі?
Тақырып 9. Өндіріске және басқа мақсаттарға арналған
шығындардың есебі
Дәріс сабағының мазмұны:
1. Өндіріске және басқа мақсаттарға арналған шығындардың есебі және
оның жіктелуі.
2. Өндіріске және басқа мақсаттарға арналған шығындардың синтетикалық
есебі.
1. Өндіріске және басқа мақсаттарға арналған шығындардың есебі және
оның жіктелуі.
Өндіріс шығындарының есебін дұрыс ұйымдастыру үшін оларға ғылыми,
негізде классификациялау керек. Өндіріс шығындары пайда болу орны, өнім
түрі бойынша топталады. Пайда болу орны бойынша шығындар, өндірістік,
цехтық, басқа құрылымдық бөлімдердегі болып бөлінеді. Мұндай топтау ішкі
есепті жүргізу және өндірістік өзіндік құнды анықтау үшін қажет. өнім түрі
бойынша шығындар өзіндік құнды анықтау үшін топталады. Өндіріс шығындары
мынадай элементтерден тұруы мүмкін: материалдық шығындар, еңбекақы
шығындары, әлеуметтік қажеттіліктерге бөлулер, негізгі қорлар
амортизациясы, басқа да шығындар.
Бюджет ұйымдардағы бухгалтерлік есептің шоттар жоспарында IV бөлімде
сметалар бойынша жоспарланған өндірістік шеберханалардың өнімі мен
бұйымдарды дайындау шығындары, қосалқы ауыл шаруашылық және оқу-тәжірибелік
шаруашылық, баспа өнімі және ғылыми-зерттеу, конструкторлық жұмыс шығындары
есептеледі. Осы шығындардың есебі үшін 08 «Өндіріс және басқа мақсаттағы
шығындар» счеті арналған. Өндіріс шығындары тура және жанама (наклад) болып
бөлінеді. Тура шығындарға материалдар, өндрістік жұмысшылардың, ғылыми
қызметкерлердің еңбек ақысы, электроэнергия шығындары жатады. Наклад
шығындарға басқару аппаратының, қызмет көрсетуші персоналдың еңбек ақысы,
тұрғын жайдың арендасы, ағымдағы жөндеу шығындары, жылуға байланысты
шығындар кіреді. Бір ғана өнім түрлерін шығаратын шаруашылықтарда барлық
шығындар тура болады. Тура өндірістік шығындар өндіріс есебінен пайда
болады.
Калькуляцияның бірнеше объектілері болған кезде наклад шығындары 201
«Тарату шығындары» счетінде есептеледі. Өнідірістік шеберханаларда баспа
өнімін шығарғанда наклад шығындарын тарату ай сайын жүргізіледі, ал қосалқы
а/ш жыл аяғында таратылады. Наклад шығындары өнімнің жеке түрлері, а/ш
өнімі түрлері немесе өндіріс салалары бойынша өндірістік жұмысшылар мен
ғылыми қызметкерлердің еңбек ақысына прапорционалды таратылады. Мұнда
наклад шығындары 210 субсчеттің кредитінен 08 счеттің сәйкес субсчетіне
қажетсіздендіріледі.
080 қосалқы шотының қалдығы өндірістік процесте тұрған бұйымдар
бойынша ғана аяқталмаған өндірістік шығынның сомасын көрсетеді. Әдетте,
аяқталмаған қызмет көрсету бойынша шығыстарға жол берілмейді.
Шығыстардың талдау есебі бұйымдардың түрлері бойынша және шығындардың
ерекшеліктері бойынша н. 283 көп бағанды карточкаларда жүргізіледі.
081 "Қосалқы (оқу) ауыл шаруашылық шығындары" қосалқы шотында
қосалқы ауыл және оқу-тәжірибе шаруашылықтарының шығыстары есептеледі.
Шығыстар шаруашылықтың салалары (мал шаруашылығы және егін шаруашылығы
жөнінде) және олардың түрлері бойынша бөлек есептеледі. Егін шаруашылығы
бойынша егіс, жайылым, көкөніс, бау-бақша шығыстары бөлек есептеледі. Қажет
болған жағдайда есеп жекелеген дақылдар (астық, көкөніс, картоп және с.с.)
бойынша ұйымдастырылуы мүмкін. Мал шаруашылығы бойынша ірі қара, қой
шаруашылығы, шошқа шаруашылығы және с.с. бойынша шығындар бөлек есептеледі.
081 қосалқы шотының дебетіне өндірістің, сондай-ақ мал төлдерінің өлім-
жітімі салдарынан болған барлық шығындар жатқызылады.
Жыл аяғында 081 қосалқы шотының кредитіне өнімнің өзіндік құны
арасындағы жоспарланған және нақтылы айырмашылық есептен шығарылады. Бұл
айырмашылық 031 қосалқы шоты мен 050 қосалқы шотының дебеті және 081
қосалқы шотының кредиті бойынша өткізілген өнімге қатысты, ал 281 қосалқы
шотының дебеті және 081 қосалқы шотының кредиті бойынша өткізілген өнімге
қатысты көрсетіледі. Бұл орайда артық шығын - оң сандармен, ал үнем - теріс
сандармен (қызыл сиямен) жазылады.
Шығыстардың талдау есебі ауылшаруашылық дақылының әрбір атауы
немесе малдардың әрбір тобы бойынша н. 283 карточкада жүргізіледі.
083 "Эксперименттік құрылғыларды жасауға арналған шығындар" қосалқы
шотында бюджеттік жұмыстар бойынша ғылыми-зерттеулерді жүргізу үшін әртүрлі
эксперименттік құрылғыларды (қондырғыларды, машиналар мен аспаптардың
нұсқауларын, сынауға арналған стенділерді және т.б.) жасауға арналған
шығында есептеледі.
083 қосалқы шотының дебетіне эксперименттік құрылғыларды
жасауға байланысты шығындар жатқызылады, бұл орайда 01, 04, 06, 07
шоттарының тиісті қосалқы шоттары кредиттеледі.
083 қосалқы шотының кредитіне бюджеттік ұйымның басшысы бекіткен
актіге сәйкес қабылданған эксперименттік құрылғыларды жасау жөніндегі
нақтылы шығындар жазылады. Жасалған эксперименттік құрылғылар 013 немесе
071 тиісті шоттарына кіріске алынады.
Егер жұмыс біткен соң құрылғы кіріске алынбай, көрсетуге
қалдырылса, онда акт жасалып, пайдаланылуы мүмкін материалдардың, құрылғыны
монтаждау кезінде алынған аспаптардың бағасы бойынша кіріске алынады.
Эксперименттік құрылғыларды жасау жөніндегі талдау есебі әрбір
эксперименттік құрылғы бойынша н. 283 көп бағанды карточкаларда
жүргізіледі.
084 "Материалдарды дайындау және өңдеу жөніндегі шығындар"
қосалқы шотында шаруашылық жүргізу тәсілімен (іш киімдерді тігу, отын
дайындау, көкөністерді өңдеу және с.с.) материалдарды дайындау және өңдеу
жөніндегі операциялар есептеледі.
084 қосалқы шотының дебетіне материалдарды дайындауға және
өңдеуге байланысты барлық шығыстар, олардың құны, сондай-ақ жеткізіп беру,
сақтау және с.с. жөніндегі шығыстар жатқызылады.
Материалдардың белгілі бір түрін дайындау және өңдеу біткен соң тиісті
тұлғаның қолы қойылған акт жасалады, онда өңдеу немесе дайындау барысында
алынған құндылықтың саны, осы жұмыстарға жұмсалған шығындар және олардың
құны көрсетіледі. Актіні бюджеттік ұйым басшысы бекітеді және ол
шығындардың сомасын осы шоттан шығару және тиісті шоттар бойынша алынған
құндылықты кіріске алу құқығын беретін құжат болып табылады.
Талдау есебі дайындалған және ұқсатылған материалдардың әр түрлі
бойынша н. 292-а карточкаларда (н. 292 кітапта) жүргізіледі.
2. Өндіріске және басқа мақсаттарға арналған шығындардың синтетикалық
есебі.
-Өндірісте пайдаланылмаған материалдарды қоймаға қайтарды
Д[pic] 044, 060, 063, 064, 067, 069 К[pic] 080-082
- Материалдар өндіріске жіберілді
Д[pic] 080-082 К[pic] 044, 060, 063, 064, 067, 069
- Еңбекақы есептелді:
Өндірістік персоналға Д[pic]080-082 К[pic] 180
Әкімшілік басқарушы персоналға Д[pic] 210 К[pic] 180
- Әлеуметтік сақтандыру жарнасы төленді
Д[pic] 080-082, 210 К[pic] 171
- Малдарды күтуге тағамдар берілді
Д[pic] 081 К[pic] 065
- Өндірістің жеке түрлеріне наклад шығындары таратылды
Д[pic] 080-082 К[pic] 210
- Өндірістік шеберханалар қызмет көрсетті
Д[pic] 280 К[pic] 080
- Ауыл шаруашылығы өнімінің іс жүзіндегі өзіндік құнының жоспарлы
құннан айырмасын қажетсіздендіру
Д[pic] 281 К[pic] 081
- Орындалған ғылыми-зерттеу жұмыстарының шығындарын қажетсіздендіру
Д[pic]282 К[pic] 082
- Материалдарды өңдеу, дайындау бойынша көрсетілген қызметтерді төлеу
Д[pic] 084 К[pic] 090, 100, 111, 120, 160, 178
- Өнім шығару, жұмыстарды орындау бойынша тура шығындарды төлеу
Д[pic] 080-082 К[pic] 111, 112, 120, 156, 160, 178
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.
Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға
жауап беріңіз.
1.Бюджеттік ұйымдарда өндірістік шығындарға не жатады?
2.Өндірістік шығындардың қандай түрлері бар?
3.Өндірістік шығындардың есебі бойынша қандай құжаттар
толтырылады?
4.Өндірістік шығындардың есебі қандай шотта жүргізіледі?
5.Басқадай мақсаттарға арналған шығындар туралы не айтасыз?
Тақырып 10. Бюджеттік ұйымдардағы қаржылық есептілік
Дәріс сабағының мазмұны:
1. Қаржылық есептілікті жасау тәртібі.
1. 2. Бюджеттік ұйымдардағы қаржылық есептіліктің нысандары.
Мемлекеттік мекеменің бюджет қаражаттарын жұмсауына бақылауды
қамтамасыз ету үшін, аумақтық қазынашылық бөлімшесі 4-09 "Мерзімді
міндеттемелердің бөліктері" нысан есебін, 4-12 "Орындалмаған
міндеттемелердің бөліктері" нысан есебін және 4-20 "Шығыстар жөніндегі
жиынтық есеп" нысан есебін қалыптастырады.
09 шоты бойынша бухгалтерлік жазбаларды тексеру үшін мемлекеттік
мекеме 4-20 "Шығыстар жөніндегі жиынтық есеп" нысаны бойынша тоқсан сайын
жұмыстың екі күні ішінде ай аяқталғаннан кейін айдың бірінші күніне
аумақтық қазынашылық бөлімшесімен салыстыру жүргізеді.
Мемлекеттік мекемелердің кодтарындағы қаражаттың қозғалысы жөніндегі
операцияларды есепке алу 381 нысанның (2 мемориалдық ордер) жинақтау
тізімдемесінде жүргізіледі. Жазбалар 5-15 "Мемлекеттік мекемелер бойынша
төлемдер бойынша күн сайынғы көшірме" нысананың, ақы төлеуге шоттардың және
оларға қоса берілген құжаттардың негізінде жүргізіледі.
4-20 "Шығыстар жөніндегі жиынтық есеп" нысан және 5-15 "Мемлекеттік
мекемелер бойынша төлемдердің тізімдемесі" нысан есептерінің және оған
қосымша құжаттар негізінде жазбалар жүргізіледі. Ағымдағы қаржы жылғы
төлемдерді қайтару бойынша жазбалар үшін негіз аумақтық қазынашылық
бөлімшесі ұсынған 2-38-нысан бойынша төлем тапсырмасы және 5-17
"Қалыптастыру және ауыстыру тізімдемесі" нысан есебі болып табылады.
Аумақтық қазынашылық бөлімшесі ұсынған өткен жылдардың төлемдерін қайтару
бойынша жазбалар үшін негізі 2-38-нысан бойынша төлем тапсырмасы, ал өткен
жылдардың дебиторлық берешек сомаларын қайтару республикалық бюджеттің
кірісіне аудару бойынша - аумақтық қазынашылық бөлімшелердің төлем
тапсырмасы болып табылады.
Орталықтандырылған бухгалтериялардан алынған қаражаттың талдамалы
есебі 294-а-нысанының талдамалы есеп карточкаларында бағдарламалар мен кіші
бағдарламалардың бөлінісінде жүргізіледі. 294-а-нысанның карточкаларындағы
қорытынды бір айдың ішінде және жылдың басынан бастап есептеледі.
Міндеттемелер және төлемдер бойынша жеке қаржыландыру жоспарларының
орындалуын дербес есепке алуды жүзеге асыратын мемлекеттік мекемелерде және
мемлекеттік мекемелер бойынша қаржыландырудың жалпы жоспарларын жасау
кезінде орталықтандырылған бухгалтерияларда қабылданған міндеттемелер
бойынша жоспарлы тағайындаулардың, кассалық және іс жүзіндегі шығыстардың
талдамалы есебі бюджет сыныптамасының бағдарламалары, кіші бағдарламалары
және ерекшеліктері бойынша 294-нысанның лимиттер (қаржы бөлу) мен
шығыстарды есепке алу кітабында жүргізіледі. Жазбалар бір күн бұрын түскен
әрбір құжат бойынша жүргізіледі.
Мемлекеттік мекеменің бюджет қаражаттарын жұмсауына бақылауды
қамтамасыз ету үшін, аумақтық қазынашылық бөлімшесі 4-09 "Мерзімді
міндеттемелердің бөліктері" нысан есебін, 4-12 "Орындалмаған
міндеттемелердің бөліктері" нысан есебін және 4-20 "Шығыстар жөніндегі
жиынтық есеп" нысан есебін қалыптастырады.
10 шоты бойынша бухгалтерлік жазбаларды тексеру үшін мемлекеттік
мекеме 4-20 "Шығыстар жөніндегі жиынтық есеп" нысаны бойынша тоқсан сайын
жұмыстың екі күні ішінде ай аяқталғаннан кейін айдың бірінші күніне
аумақтық қазынашылық бөлімшесімен салыстыру жүргізеді.
Мемлекеттік мекемелердің кодтарындағы қаражаттар қозғалысы бойынша
операцияларды есепке алу N 381 нысаны (2-мемориалдық ордер) бойынша
жинақтау ведомосында жүргізіледі.
4-20 "Шығыстар жөніндегі жиынтық есеп" нысаны және 5-15 "Мемлекеттік
мекеме бойынша төлемдердің тізімдемесі" нысаны есептерінің және оған
қосымша құжаттар негізінде жазбалар жүргізіледі. Ағымдағы қаржы жылғы
төлемдерді қайтару бойынша жазбалар үшін негіз аумақтық қазынашылық
бөлімшесі ұсынған 2-38-нысан бойынша төлем тапсырмасы және 5-17
"Қалыптастыру және ауыстыру тізімдемесі" нысан есебі болып табылады. Өткен
жылдардың төлемдерін қайтару бойынша жазбалар үшін негіз аумақтық
қазынашылық бөлімшесі ұсынған 2-38-нысан бойынша төлем тапсырмасы, ал өткен
жылдардың дебиторлық берешек сомаларын қайтару жергілікті бюджеттің
кірісіне аудару бойынша - аумақтық қазынашылық бөлімшелердің төлем
тапсырмасы болып табылады.
Орталықтандырылған бухгалтерияларда кассалық шығыстардың
талдамалы есебі ерекшеліктер бойынша шығыстарды көрсете отырып, әрбір
бағдарлама, ішкі бағдарлама бойынша 294-б-нысанның кассалық шығыстардың
талдамалы есебінің карточкаларында жүргізіледі.
Міндеттемелер және төлемдер бойынша жеке қаржыландыру
жоспарларының орындалуын есепке алуды дербес жүзеге асыратын мемлекеттік
мекемелерде және орталықтандырылған бухгалтерияларда мемлекеттік мекемелер
бойынша қаржыландырудың жалпы жоспарларын жасау кезінде міндеттемелерді
қабылдауға арналған жоспарлы тағайындаулардың, кассалық және іс жүзіндегі
шығыстардың талдамалы есебі бюджеттік сыныптаманың бағдарламалары, кіші
бағдарламалары және ерекшеліктері бойынша 294-нысанның кітабында
жүргізіледі. Жазба бір күн бұрын түскен әрбір құжат бойынша жүргізіледі.
Ақша қаражатының қозғалысы жөніндегі операцияларды есепке алу 5-20
"Мемлекеттік мекеменің шотынан көшірме", 5-15 "Мемлекеттік мекемелер
бойынша төлемдер тізілімі" нысандарының және оған қоса берілген құжаттардың
негізінде N 381 нысан бойынша (N 3 мемориалдық ордер) жинақтау ведомостінде
жүргізіледі.
Өзіндік тексеруге арналған сұрақтар.
Тақырыпты қаншалықты меңгергеніңізді білу үшін келесідей сұрақтарға
жауап беріңіз.
1.Қаржылық есептік деген не?
2.Қаржылық есептіліктің қандай элементтері бар?
3.Қаржылық есептіліктің нысандарын атаңыз?
4.Бухгалтерлік баланс деген не?
3. ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР
Тәжірибелік (семинар) сабақ 1. Бюджеттік ұйымдарда бухгалтерлік
есепті ұйымдастыру негіздері
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1. Бюджеттік есепті жүргізу бойынша заңдылық және нормативтік актілер.
2. Орталықтанған бухгалтерияның міндеттері мен функциялары.
3. Бухгалтерлік құжаттар, оларды құру тәртібі, тексеру және өңдеу,
есептік регистрлар.
Сабақ мақсаты – бюджеттік ұйымдардағы есептің пәні, міндеттері,
әдістері мен тәсілдерін, стандарттары, принциптері мен тұжырымдамаларын
оқыту.
Әдістемелік нұсқаулар - алғашқы қайнар көздермен жұмыс жасау,
қойылған сұрақтар негізінде өзіндік талдау, қорытынды жасау.
Негізгі әдебиеттер
1. Инструкция по бухгалтерскому учету в государственных учрежденияхот
27 января 1998 года. №.30 с изменениями от 20 апреля 2007 года №42.
2. Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных
учереждениях. Издательство «Гроссбух», Москва, 2005 год.
Қосымша әдебиеттер
3. Правила составления и представления отчетности государственными
учереждениями, утвержденная приказом министра финансов от 1.12.2004 года
№424 с изменениями, внесенными приказами Министра финансов Республики
Казахстан от 04.04.2007 года, №108 от 28.10.2008 года №533.
4. Қазақстан Республикасының 2006 жылғы «Валюталық реттеу жөніндегі»
Заңы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
5.Инструкция об объеме и формах годовой, квартальной бухгалтерской
отчетности бюджетных организаций №217.
6.Закон «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от 24.02.2007
года.
7.Закон «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» №2235 (с
изменениями и дополнениями).
Тәжірибелік (семинар) сабақ 2. Мемлекеттік мекемелердегі
активтердің есебі
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1. Активтер есебінің міндеттері, активтерді классификациялау
2. Активтер қозғалысын құжаттық өңдеу
3. Активтердің тозуы
4. Активтердің синтетикалық есебі.
Сабақ мақсаты - бюджеттік мекемелердегі активтер есебінің
міндеттерін, жіктелуін, құжаттық өндеуін, активтердің тозуы және
синтетикалық есебін оқыту.
Әдістемелік нұсқаулар - алғашқы қайнар көздермен жұмыс жасау,
қойылған сұрақтар негізінде өзіндік талдау, қорытынды жасау.
Негізгі әдебиеттер
1. Инструкция по бухгалтерскому учету в государственных учрежденияхот
27 января 1998 года. №.30 с изменениями от 20 апреля 2007 года №42.
2. Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных
учереждениях. Издательство «Гроссбух», Москва, 2005 год.
Қосымша әдебиеттер
3. Правила составления и представления отчетности государственными
учереждениями, утвержденная приказом министра финансов от 1.12.2004 года
№424 с изменениями, внесенными приказами Министра финансов Республики
Казахстан от 04.04.2007 года, №108 от 28.10.2008 года №533.
4. Қазақстан Республикасының 2006 жылғы «Валюталық реттеу жөніндегі»
Заңы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
5.Инструкция об объеме и формах годовой, квартальной бухгалтерской
отчетности бюджетных организаций №217.
6.Закон «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от 24.02.2007
года.
7.Закон «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» №2235 (с
изменениями и дополнениями).
Тәжірибелік (семинар) сабақ 3. Материалдық қорлардың және бағасы
арзан тез тозатын заттардың есебі
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1. Материалдық қорлар және бағасы арзан тез тозатын заттардың есебінің
міндеттері
2. Материалдық қорлар және бағасы арзан тез тозатын заттардың есебі
бойынша құжаттар
3. Материалдық қорлардың және бағасы арзан тез тозатын заттардың
синтетикалық есебі
Сабақ мақсаты: - материалдық қорлардың және бағасы арзан тез
тозатын заттардың есебіннің жүргізілуін тәртібін оқыту.
Әдістемелік нұсқаулар - алғашқы қайнар көздермен жұмыс жасау,
материалдық қорлар есебі бойынша құжаттар толтыру, қорытынды жасау.
Негізгі әдебиеттер
1. Инструкция по бухгалтерскому учету в государственных учрежденияхот
27 января 1998 года. №.30 с изменениями от 20 апреля 2007 года №42.
2. Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных
учереждениях. Издательство «Гроссбух», Москва, 2005 год.
Қосымша әдебиеттер
3. Правила составления и представления отчетности государственными
учереждениями, утвержденная приказом министра финансов от 1.12.2004 года
№424 с изменениями, внесенными приказами Министра финансов Республики
Казахстан от 04.04.2007 года, №108 от 28.10.2008 года №533.
4. Қазақстан Республикасының 2006 жылғы «Валюталық реттеу жөніндегі»
Заңы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
5.Инструкция об объеме и формах годовой, квартальной бухгалтерской
отчетности бюджетных организаций №217.
6.Закон «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от 24.02.2007
года.
7.Закон «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» №2235 (с
изменениями и дополнениями).
Тәжірибелік (семинар) сабақ 4. Ақшалай қаржылар есебі
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1. Жергілікті бюджет лимиттері.
2. Бюджеттен тыс және валюталық счеттар.
3. Кассадағы есеп.
4. Басқадай ақшалай қаржылар шоты
Сабақтың мақсаты – ақшалай қаржылар есебі бойынша құжаттар,
олардың айналымын және шоттарда бейнеленуін оқыту.
Әдістемелік нұсқаулар - алғашқы қайнар көздермен жұмыс жасау,
қойылған сұрақтар негізінде өзіндік талдау, қорытынды жасау.
Негізгі әдебиеттер
1. Инструкция по бухгалтерскому учету в государственных учрежденияхот
27 января 1998 года. №.30 с изменениями от 20 апреля 2007 года №42.
2. Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных
учереждениях. Издательство «Гроссбух», Москва, 2005 год.
Қосымша әдебиеттер
3. Правила составления и представления отчетности государственными
учереждениями, утвержденная приказом министра финансов от 1.12.2004 года
№424 с изменениями, внесенными приказами Министра финансов Республики
Казахстан от 04.04.2007 года, №108 от 28.10.2008 года №533.
4. Қазақстан Республикасының 2006 жылғы «Валюталық реттеу жөніндегі»
Заңы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
5.Инструкция об объеме и формах годовой, квартальной бухгалтерской
отчетности бюджетных организаций №217.
6.Закон «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от 24.02.2007
года.
7.Закон «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» №2235 (с
изменениями и дополнениями).
Тәжірибелік (семинар) сабақ 5. Қаржыландыру бойынша ішкі
ведомстволық есептер.
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1. Бюджеттен қаржыландыру есебі бойынша негізгі құжаттар және есептік
регистрлер.
2. Бюджеттен қаржыландыру есебі бойынша шоттар корреспонденциясы.
Сабақ мақсаты- бюджеттен қаржыландыру есебі бойынша негізгі
құжаттар және есептік регистрлерді жүргізуді және бюджеттен қаржыландыру
есебі бойынша операциялардың шоттарда бейнелену тәртібін оқыту.
Әдістемелік нұсқаулар - әдебиеттермен және бухгалтерлік есеп
регистрларымен жұмыс жасау, қойылған сұрақтар негізінде өзіндік талдау
қорытынды жасау.
Негізгі әдебиеттер
1. Инструкция по бухгалтерскому учету в государственных учрежденияхот
27 января 1998 года. №.30 с изменениями от 20 апреля 2007 года №42.
2. Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных
учереждениях. Издательство «Гроссбух», Москва, 2005 год.
Қосымша әдебиеттер
3. Правила составления и представления отчетности государственными
учереждениями, утвержденная приказом министра финансов от 1.12.2004 года
№424 с изменениями, внесенными приказами Министра финансов Республики
Казахстан от 04.04.2007 года, №108 от 28.10.2008 года №533.
4. Қазақстан Республикасының 2006 жылғы «Валюталық реттеу жөніндегі»
Заңы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
5.Инструкция об объеме и формах годовой, квартальной бухгалтерской
отчетности бюджетных организаций №217.
6.Закон «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от 24.02.2007
года.
7.Закон «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» №2235 (с
изменениями и дополнениями).
Тәжірибелік (семинар) сабақ 6. Есеп айырысулар есебі
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1. Жеткізушілермен, мердігерлермен және тапсырыс берушілермен есеп
айырысулар есебі
2. Есеп беруге тиісті тұлғалардың есебі.
3. Әртүрлі дебиторлардың және кредиторлардың есебі.
4. Жұмысшылармен және қызметкерлермен, степендианттармен есеп
айырысулардың есебі.
5. Зейнеткерлік және әлеуметтік қамтамасыз ету жөніндегі есеп
айырысулар
Сабақ мақсаты - есеп айырысулар түрлері бойынша есептердің жүргізу
тәртібін оқыту.
Әдістемелік нұсқаулар- алғашқы қайнар көздермен жұмыс жасау,
қойылған сұрақтар негізінде өзіндік талдау, қорытынды жасау.
Негізгі әдебиеттер
1. Инструкция по бухгалтерскому учету в государственных учрежденияхот
27 января 1998 года. №.30 с изменениями от 20 апреля 2007 года №42.
2. Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных
учереждениях. Издательство «Гроссбух», Москва, 2005 год.
Қосымша әдебиеттер
3. Правила составления и представления отчетности государственными
учереждениями, утвержденная приказом министра финансов от 1.12.2004 года
№424 с изменениями, внесенными приказами Министра финансов Республики
Казахстан от 04.04.2007 года, №108 от 28.10.2008 года №533.
4. Қазақстан Республикасының 2006 жылғы «Валюталық реттеу жөніндегі»
Заңы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
5.Инструкция об объеме и формах годовой, квартальной бухгалтерской
отчетности бюджетных организаций №217.
6.Закон «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от 24.02.2007
года.
7.Закон «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» №2235 (с
изменениями и дополнениями).
Тәжірибелік (семинар) сабақ 7. Қаржыландыру және қорлар есебі
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1. Қорлар және мақсатты бағыттағы қаржылар
2. Активтегі қорлар
3. Қаржылық құралдар қоры
Сабақ мақсаты- бюджеттік ұйымдардағы қорлар және мақсатты
бағыттағы қаржылар есебінің ұйымдастырылу тәртібі мен жүргізілу ретін
оқыту.
Әдістемелік нұсқаулар- әдебиеттермен және бухгалтерлік есеп
регистрларымен жұмыс жасау, қойылған сұрақтар негізінде өзіндік талдау,
қорытынды жасау.
Негізгі әдебиеттер
1. Инструкция по бухгалтерскому учету в государственных учрежденияхот
27 января 1998 года. №.30 с изменениями от 20 апреля 2007 года №42.
2. Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных
учереждениях. Издательство «Гроссбух», Москва, 2005 год.
Қосымша әдебиеттер
3. Правила составления и представления отчетности государственными
учереждениями, утвержденная приказом министра финансов от 1.12.2004 года
№424 с изменениями, внесенными приказами Министра финансов Республики
Казахстан от 04.04.2007 года, №108 от 28.10.2008 года №533.
4. Қазақстан Республикасының 2006 жылғы «Валюталық реттеу жөніндегі»
Заңы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
5.Инструкция об объеме и формах годовой, квартальной бухгалтерской
отчетности бюджетных организаций №217.
6.Закон «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от 24.02.2007
года.
7.Закон «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» №2235 (с
изменениями и дополнениями).
Тәжірибелік (семинар) сабақ 8. Кірістер мен шығындар есебі
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1. Кірістер есебі.
3. Шығындар есебі
Сабақ мақсаты - бюджеттік ұйымдардағы кірістер мен
шығындардың есебінің жүргізу тәртібін оқыту.
Әдістемелік нұсқаулар - әдебиеттермен жұмыс жасау, қойылған
сұрақтар негізінде өзіндік талдау, қорытынды жасау.
Негізгі әдебиеттер
1. Инструкция по бухгалтерскому учету в государственных учрежденияхот
27 января 1998 года. №.30 с изменениями от 20 апреля 2007 года №42.
2. Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных
учереждениях. Издательство «Гроссбух», Москва, 2005 год.
Қосымша әдебиеттер
3. Правила составления и представления отчетности государственными
учереждениями, утвержденная приказом министра финансов от 1.12.2004 года
№424 с изменениями, внесенными приказами Министра финансов Республики
Казахстан от 04.04.2007 года, №108 от 28.10.2008 года №533.
4. Қазақстан Республикасының 2006 жылғы «Валюталық реттеу жөніндегі»
Заңы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
5.Инструкция об объеме и формах годовой, квартальной бухгалтерской
отчетности бюджетных организаций №217.
6.Закон «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от 24.02.2007
года.
7.Закон «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» №2235 (с
изменениями и дополнениями).
Тәжірибелік (семинар) сабақ 9. Өндіріске және басқа мақсаттарға арналған
шығындардың есебі
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1. Өндіріске және басқа мақсаттарға арналған шығындардың есебі және
оның жіктелуі.
2. Өндіріске және басқа мақсаттарға арналған шығындардың синтетикалық
есебі.
Сабақ мақсаты- Өндіріске және басқа мақсаттарға арналған шығындардың
есебін, олардың құжатталуы мен шоттарда бейнеленуін оқыту.
Әдістемелік нұсқаулар- әдебиеттермен жұмыс жасау, қойылған сұрақтар
негізінде өзіндік талдау, қорытынды жасау.
Негізгі әдебиеттер
1. Инструкция по бухгалтерскому учету в государственных учрежденияхот
27 января 1998 года. №.30 с изменениями от 20 апреля 2007 года №42.
2. Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных
учереждениях. Издательство «Гроссбух», Москва, 2005 год.
Қосымша әдебиеттер
3. Правила составления и представления отчетности государственными
учереждениями, утвержденная приказом министра финансов от 1.12.2004 года
№424 с изменениями, внесенными приказами Министра финансов Республики
Казахстан от 04.04.2007 года, №108 от 28.10.2008 года №533.
4. Қазақстан Республикасының 2006 жылғы «Валюталық реттеу жөніндегі»
Заңы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
5.Инструкция об объеме и формах годовой, квартальной бухгалтерской
отчетности бюджетных организаций №217.
6.Закон «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от 24.02.2007
года.
7.Закон «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» №2235 (с
изменениями и дополнениями).
Тәжірибелік (семинар) сабақ 10. Бюджеттік ұйымдардағы
қаржылық есептілік
Тәжірибелік (семинар) сабақтың мазмұны:
1. Қаржылық есептілікті жасау тәртібі.
2. 2. Бюджеттік ұйымдардағы қаржылық есептіліктің нысандары.
Сабақ мақсаты- қаржылық есептілікті жасау тәртібін және есеп беру
нысандарын толтыру тәртібін оқыту.
Әдістемелік нұсқаулар- әдебиеттермен жұмыс жасау, қойылған сұрақтар
негізінде өзіндік талдау, қорытынды жасау.
Негізгі әдебиеттер
1. Инструкция по бухгалтерскому учету в государственных учрежденияхот
27 января 1998 года. №.30 с изменениями от 20 апреля 2007 года №42.
2. Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных
учереждениях. Издательство «Гроссбух», Москва, 2005 год.
Қосымша әдебиеттер
3. Правила составления и представления отчетности государственными
учереждениями, утвержденная приказом министра финансов от 1.12.2004 года
№424 с изменениями, внесенными приказами Министра финансов Республики
Казахстан от 04.04.2007 года, №108 от 28.10.2008 года №533.
4. Қазақстан Республикасының 2006 жылғы «Валюталық реттеу жөніндегі»
Заңы, өзгертулері және толықтыруларымен бірге.
5.Инструкция об объеме и формах годовой, квартальной бухгалтерской
отчетности бюджетных организаций №217.
6.Закон «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности» от 24.02.2007
года.
7.Закон «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» №2235 (с
изменениями и дополнениями).
4. СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫ
4.1 Студенттердің өздік жұмыстарын ұйымдастыру бойынша әдістемелік
нұсқаулар
Студенттердің өздік жұмыстарын орындаудың әдістемелік
нұсқауының мақсаты - «Бюджеттік ұйымдардағы есеп және есептілік» пәні
бойынша экономикалық мамандықтар студенттеріне - қаржылық есеп туралы
білімдерін толықтырып, бекіту.
Әдістемелік нұсқаудың міндеті - студенттердің материалды
меңгеруіне көмек көрсету.
«Бюджеттік ұйымдардағы есеп және есептілік» курсы бойынша
студенттердің өздік жұмысы (СӨЖ) - дидактикалық тапсырмаларды орындауға
студенттердің өзіндік бағыты, оқу түрі.
Студенттердің өздік жұмысы оқытушының қатысынсыз аудиториядан
тыс тапсырмаларды орындау және бекітілген график бойынша оқытушымен бірге
аудиториядан тыс жұмыстар орындау (ОСӨЖ).
Студенттердің өздік жұмысы аудиториядан тыс формасында
студент кітапханада, компьютерлік кластарда оқу материалын игереді.
Студенттердің өздік жұмысы жазбаша түрлерін (реферат, баяндама, бақылау
жұмысы) виртуальді ақпаратты іздеу арқылы (интернет және локальді сеть
көмегімен), теориялық ілімдерді іске асыруды (студенттердің ғылыми
конференциясына қатысу арқылы) жүргізеді.
«Бюджеттік ұйымдардағы есеп және есептілік» пәні бойынша студенттердің
өздік жұмысына есептер шығару, белгілі сұрақтарға конспект жазу, межелік
және ағымдағы бақылауға дайындалу жатады.
Студенттердің өздік жұмысы теориялық білімді, логикалық
ойлауды, шығармашылық ізденістерді оқу материалын толық игеруге
жұмсалады.
Өздік жұмысты орындаудың әдістемелік нұсқауы «Бюджеттік
ұйымдардағы есеп және есептілік» пәні бойынша пәннің оқу- әдістемелік
кешені негізінде жасалған.
4.2 Рефераттар тақырыптарының тізімі
1. Есеп айырысулардың міндеттері.
2. Әртүрлі дебиторлармен және кредиторлармен есеп айырысулар.
3. Жұмысшылармен, қызметкерлермен есеп айырысулар.
4. Зейнетақымен қамтамасыз ету.
5. Қаржыландыру бойынша ішкі ведомстволық есеп айырысулар.
6. Қорлар және мақсатты бағыттағы қаржылар.
7. Активтегі қорлар.
8. Қаржылық құралдар қоры.
9. Материалдық қорлар есебінің міндеттері.
10. Материалдық қорлар есебі бойынша құжаттар.
11. Материалдық қорлардың синтетикалық есебі.
12. Активтер есебінің міндеттері, активтерді классификациялау.
13. Активтер қозғалысын құжаттық өңдеу.
14. Активтердің синтетикалық есебі.
15. Бюджет бойынша шығындар.
16. Басқа да шығындар.
17. Бюджеттік ұйымдардағы кірістердің есебі.
18. Бюджеттік ұйымдардағы шығыстардың есебі.
19. Өндірістік шығындардың есебі.
20. Бағасы арзан және тез тозатын заттардың түсінігі, есептің міндеттері.
21. Бағасы арзан және тез тозатын заттардың құжаттық өңделуі.
22. Бағасы арзан және тез тозатын заттардың синтетикалық есебі.
23. Бюджет бойынша ашылған лимиттер.
24. Жергілікті бюджет лимиттері.
25. Бюджеттен тыс және валюталық шоттар.
26. Кассадағы есеп.
27. Активтердің тозуының есебі.
28. Бюджеттік ұйымдарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру.
29. Бюджеттік ұйымдардағы активтердің есебі.
30. Бюджеттік ұйымдардағы есеп айырысулардың есебі.
31. Баланстан тыс шоттар.
32. Өндіріске және басқа мақсаттарға арналған шығындардың есебі
33. Өндіріс шығындарының есебі және оның жіктелуі, олардың пайда болу
орны.
34. Бюджеттік қаржылар бойынша есептіліктің формаларын құру тәртібі.
35. Жеткізушілермен, мердігерлермен және тапсырыс берушілермен есеп
айырысулар есебі.
36. Зейнеткерлік және әлеуметтік қамтамасыз ету жөніндегі есеп айырысулар.
37. Есеп беруге тиісті тұлғалардың есебі.
38. Бухгалтерлік құжаттар, оларды құру тәртібі, тексеру және өңдеу,
есептік регистрлар.
39. Арнайы шоттар және шетелдік валютадағы шоттар.
40. Өнiмдi, бұйымдарды және орындалған жұмыстарды сату есебі
-----------------------
Инвентарлық карточка ОС-9 (кітапхана қоры)
Инвентарлық карточка ОС-6 (ғимарат, құрылым, транспорт, инвентарь)
Инвентарлық карточка ОС-8 (жұмыс және өнім малы)
Активтер қозғалысы есебінің карточкасы
Мемориальдық ордер №9
Кітап «Бас журнал»
Негізгі қаржылар есебі бойынша инвентарлық карточкалар описі
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz