Файл қосу
Техникалық реттеу жөніндегі уәкілетті орган
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ |
|БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ |
|МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|3 деңгейдегі СМЖ құжаты |ПОӘК |ПОӘК 042–18-9.1.54/03-2013 |
|ПОӘК | | |
|«Стандарттау» пәнінен |18.09.2013 ж. | |
|оқу-әдістемелік |№ 1 басылым | |
|материалдар | | |
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
5В073200 «Стандарттау, сертификаттау және метрология
(салалар бойынша)» мамандығы бойынша
«Стандарттау» пәнінен
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей
2013
Мазмұны
1 Глоссарий
2 Дәрістер
3 Тәжірибелік сабақтар
Дәріс сабағының құрылымы:
№1 дәріс
Тақырыбы: Кіріспе
Дәріс сабағының мазмұны:
1 Пәннің мақсаты мен қарастыратын мәселелері.
2 Стандарттаудың тарихына қысқаша мәліметтер.
1 Осы курстың мақсаты стандарттау саласында табысты қызмет істеу үшін
студенттерге теориялық білім және тәжірибелік дағдылар беру.
Осы курсты оқудың негізгі мәселесі - стандарттау саласындағы негізге
алынатын стандарттарды меңгеру және олардың талаптарын тәжірибе жүзінде
қолдануды үйрену. 2 «Стандарт» деген сөз ағылшын тілінен аударғанда норма,
үлгі, эталон, модель дегенді білдіреді, яғни басқа ұқсас объектілердің
эталондарымен салыстыруға арналған.
Стандарттау адам қоғамының дамуы мен тығыз байланысты. Ежелгі кезде
бірыңғай өлшемдер жүйесін, стандартты өлшемді құрылыс материалдарын,
стандартты диаметрі бар су құбырларын қолдану – бұның бәрі сол заманда
стандарттау қызметінің жұмыс істегеніне дәлел.
Сол сияқты Ежелгі Мысырда құрылыста тұрақты, «стандартты» өлшемі бар
кірпіштерді қолданды, олардың өлшемдерін арнайы шенеуніктер қатаң бақылады.
Грек архитектурасының тамаша ескерткіштері – дүниежүзіне танымал
болған шіркеулер, олардың бағандары шағын ғана элементтерден жасалған.
Ежелгі римляндар су құбырларын салғанда стандарттау принциптері мен
әдістерін сол кезден бастап қолданған.
Орта ғасырда салалардың дамуына байланысты стандарттау әдістері жиі
қолдана бастады. Сол кезде маталардың енінің өлшемдері, оның құрамындағы
жіптердің бірыңғай саны орнатылды, маталар өндірісінде қолданылатын
шикізатқа бірыңғай талаптар анықталды.
1785 жылы француз инженері Леблан қарулық құлыптардың партиясын – 50
данада дайындап шығарды, олардың әрбіреуі тек өздеріне тән маңызды
қасиеттерге ие болды. Бұл өзара-алмастырушылық және бірегейлік қасиеттері.
Осы құлыптардың әрқайсысын алдын-ала дайындамай қарудың кез-келгеніне сала
берді.
Жаппай өндіріске көшу мақсатымен Германияда қарулық зауытта қаруларға
стандарт орнатылды, бұл стандарт бойынша қарудың калибрі 13,9 мм тең болды.
19 ғасырдың екінші жартысында стандарттау жөніндегі жұмыстар барлық
өнеркәсіптік кәсіпорындарда жүргізілді.
Стандарттау бұл жылдары тек бөлек фирмалардың және кәсіпорындардың
ішінде ғана жүргізілді. Бірақ қоғамдық еңбектің бөлінуі салдарынан
стандарттау ұлттық және халықаралық маңызына ие болды.
1846 жылы Германияда теміржол колеясының ені мен вагондардың тізбекті
құралдары бірыңғайланды.
1869 жылы мұнда алғашқы анықтамалар кітабы жарық көрді, бұл
анықтамаларда темірдің стандартты профилдерінің өлшемдері берілді.
1870 жылы Еуропаның бірқатар елдерінде кірпіштердің стандартты
өлшемдері орнатылды.
1891 жылы Англияда, біраз соңыра басқа мемлекеттерде Витворт атты
бұрандыларды стандарттау енгізілді (ол дюйммен өлшенді), біраздан кейін
елдердің көбінде ол метриялық бұрандыға ауысты.
Халықаралық стандарттаудың басталуы 1875 жылы Парижда 17 ел қатысқан
Халықаралық метриялық конвенцияны кабылдауын және Халықаралық өлшемдер және
таразылар бюросының орнатылуын айтуға болады. Ұлттық және халықаралық
стандарттаудың бұл алғашқы жетістіктері өндірістік күштің дамуына үлкен
тәжірибелік әсерін тигізді.
19 ғасырдың соңында және 20 ғасырдың басында техника, өнеркәсіп және
өндірістің дамуы күшейді. Осыған байланысты экономикалық қатынастар жағынан
жақсы дамыған елдерде ұлттық стандарттаудың ұйымдастырылуымен айнала
бастады, солардың салдарынан бұл мемлекеттерде стандарттау жөніндегі ұлттық
ұйымдар құрылды.
Англияда 1901 жылы стандарттар Комитеті құрылды, оның басты мақсаты –
Британ империясының экономикалық күшін шикізатқа, өнеркәсіптік бұйымдарға
және әскери техникаға стандарттарды дайындап, енгізу арқылы күшейту болды.
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін көптеген
мемлекеттерде стандарттау жөніндегі ұлттық ұйымдар құрылды, мысалы,
Бельгияда (1912 ж.), Голландияда (1916 ж.), Германияда (1917 ж.),
Францияда, Швайцарияда, Америка Құрама Штатында (1918 ж.), Австрилияда,
Швецияда, Чехословакияда (1922 ж.), Норвегияда (1923 ж.), Финляндияда,
Польшада (1924 ж.), Данияда (1926 ж.) және Румынияда (1928 ж.).
Халықаралық тауаралмасу және ғылым мен техника салаларында тығыз
байланыстардың кеңейту салдарынан стандарттау жөніндегі Халықаралық
ассоциация (ИСА) құрылды, бірақ оның жұмысы екінші дүниежүзілік соғыстың
басталысымен тоқтатылды.
1943 жылы Біріккен ұлттар ұйымының шегінде стандарттау жөніндегі
мәселелермен шұғылданатын Координационды комитет құрылды, оның бюросы
Лондонда және Нью-Йоркте орналасты.
1946 жылы Лондонда стандарттау жөніндегі Халықаралық ұйым (ИСО)
құрылды, оның құрамына 33 ел қатысты. Қазіргі кезде ИСО ірі халықаралық
техникалық ұйымдардың құрамына кіреді (оның мүшелері болып 146 ел
саналады).
ИСО басқа стандарттау жөніндегі жұмыстар көптеген халықаралық және
өңірлік ұйымдарда жүргізіледі.
Мысалы, Еуропалық көмір және болат бірлестігінің шегінде 1953 жылы
болат бойынша Координационды комиссия құрылды, ол бірлестіктің құрамына
кіретін мүшелер үшін, яғни Германия, Франция, Бельгия, Италия, Голландия
және Люксембург сияқты мемлекеттерге еуропалық стандарттарды дайындап
шығаруға уәкілетті болды.
Қазақстандағы стандарттаудың даму тарихы Кеңес одағы кезінде басталды.
1923 жылы Семейде Омбылық өлшемдер және таразылардың салыстырып-тексеру
палатасының бөлімшесі ашылды. 1925 жылы Алматыда Семейлік өлшемдер және
таразылар салыстырып-тексеру палатасының Алматылық бөлімшесі ашылды.
1931 жылы Алматыда стандарттау жөніндегі Қазақ өңірлік бюросы құрылып,
1938 жылы ол өлшемдер мен өлшеу аспаптары жөніндегі жұмыстармен
шұғылданатын уәкілетті комитет Басқармасына өзгертілді.
Қазақстан тарихындағы маңызды оқиғаларына 1993 жылы «Стандарттау және
сертификаттау туралы» ҚР заңын, ал 1999 жылы «Стандарттау туралы» ҚР заңын
қабылдау болып саналады.
2004 жылы Қазақстанда «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңы қабылданып,
2005 жылдың мамыр айында ол күшіне енеді.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1 Стандарттаудың даму тарихы?
2 Қай мемлекетте ең алғашқы рет стандартты өлшемді кірпіштерді қолдана
бастады?
3 Стандарттаудың маңызы?
Ұсынылатын әдебиет:
1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента
качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003г. 450с
2 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000г. 465 с.
3 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под
ред. Проф. В.А.Швандера.-М.: ЮНИТИ-ДАНА,2000. 487с
Дәріс сабағының құрылымы:
№2 дәріс
Тақырыбы: Стандарттау саласындағы терминдер
мен анықтамалар
Дәрістің мазмұны:
1 Стандарттау және оның интерпретациясы
2 Стандарт және оның түрлері
1 Стандарттау саласында және басқа да ғылым немесе техника салалыранда
нақты ғылыми – зерттелген терминология керек.
«Стандарттау» терминінің анықтамасы кең болған соң, Қазақстан
Республикасының «Стандарттау туралы» заңында стандарттау және стандарт
деген сөздерге келесі анықтамалар беріледі:
Стандарттау – нақты бір немесе әлеуметті мәселелер жайында жалпы және
көп рет пайдалану үшін белгілі салада ережелерді реттеудің оңтайлы
дәрежесіне жетуге бағытталған қызмет;
Стандарт – уәкілетті орган көздеген тәртіппен бекітілген, көп мәрте
және ерікті пайдалану мақсатында техникалық реттеу объектілеріне
ережелерді, жалпы принциптер мен сипаттамаларды белгілейтін құжат;
«Техникалық реттеу туралы» заңында келесі анықтамалар берілген:
Стандарт - көп мәрте және ерiктi түрде пайдалану мақсатында техникалық
реттеу объектiлерiне қағидаларды, жалпы қағидаттар мен сипаттамаларды
белгiлейтiн құжат;
Стандарттау - нақты қойылып отырған және ықтимал міндеттерге қатысты
көпшілікке ортақ, көп мәрте және ерікті пайдалану үшін ережелер белгілеу
арқылы өнімге, көрсетілетін қызметке және процестерге қойылатын талаптарды
ретке келтірудің оңтайлы деңгейіне қол жеткізуге бағытталған қызмет;
Стандарттау жөніндегі нормативтік құжат - стандарттау жөніндегі
қызметтің әр түріне немесе оның нәтижелеріне қатысты нормаларды,
ережелерді, сипаттамаларды, принциптерді белгілейтін құжат.
2 Алдын ала ұлттық стандарт - қолдану процесінде қажетті тәжірибені
жинақтауға арналған және тұтынушылардың қалың көпшілігіне қолжетімді,
уақытша қолданылатын стандарт;
Әскери және қосарланған мақсаттағы тауарларға (өнімге), жұмыстар мен
көрсетілетін қызметтерге әскери стандарт - белгіленген және арнайы
пайдалану мақсатында әскери мақсаттағы объектілерге қағидаларды, жалпы
қағидаттар мен сипаттамаларды белгілейтін, мемлекеттік құпияларды құрайтын
және таратылуы шектеулі мәліметтерден тұратын, Қазақстан Республикасының
Үкіметі айқындаған тәртіппен бекітілген нормативтік-техникалық құжат.
Консорциум стандарты - консорциум әзірлеген және бекіткен, оның мүшелері
қолданатын стандарт;
Негізге алынатын стандарт - қолданылу саласы кең немесе техникалық
реттеудің белгілі бір саласына арналған жалпы ережелері бар стандарт;
Өңірлік стандарт - стандарттау жөніндегі өңірлік ұйым қабылдаған және
тұтынушылардың көпшілігі қол жеткізе алатын стандарт;
Ұлттық стандарт - уәкiлеттi орган бекiткен және тұтынушылардың қалың
көпшiлiгiне қолжетiмдi стандарт;
Ұйым стандарты - ұйым дербес бекіткен стандарт;
Үйлестірілген стандарт - техникалық регламенттерде белгіленген
талаптардың орындалуын қамтамасыз ететін стандарт;
Үкіметтік емес стандарт - Қазақстан Республикасының коммерциялық емес
ұйымы әзірлеген және бекіткен стандарт;
Халықаралық стандарт - стандарттау жөніндегі халықаралық ұйым қабылдаған
және тұтынушылардың көпшілігі қол жеткізе алатын стандарт;
Шет мемлекеттiң стандарты - шет мемлекеттiң стандарттау жөнiндегi
уәкiлеттi органы қабылдаған және тұтынушылардың қалың көпшiлiгiне
қолжетімді стандарт.
Нормативтік техникалық құжат - техникалық және технологиялық нормаларды
қамтитын нормативтік құжат;
Техникалық регламент - өнімдерге және (немесе) олардың өмірлік циклінің
процестеріне қойылатын міндетті талаптарды белгілейтін, Қазақстан
Республикасының техникалық реттеу туралы заңнамасына сәйкес әзірленетін
және қолданылатын нормативтік құқықтық акт.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1 Стандарттауға қатысты терминдердің мазмұнын ашу?
2 Стандарттардың қандай түрлерін білесіздер.
Ұсынылатын әдебиет:
Дәріс сабағының құрылымы:
№3 дәріс
Тақырыбы: Стандарттаудың заңнамалық базасы
Қазақстан Республикасында стандарттаудың құқықтық негіздері 1993 жылы
қабылданған «Стандарттау және сертификаттау туралы» ҚР заңымен орнатылды.
1999 жылы «Стандарттау және сертификаттау туралы» заңы қарастырылып,
Қазақстаннның дамуы мен нарықтық реформаларды жүргізу нәтижесінде
«Стандарттау туралы» ҚР жаңа заңы қабылданды, бұл заң 2003 жылдың 10
маусымында күрделі өзгертіліп, толықтырылды.
2004 жылдың қарашасында «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңы
қабылданды, бұл заңға сай «Стандарттау туралы» заңының күші жойылып, кейбір
баптары ғана уақытша қалдырылды.
«Техникалық реттеу туралы» ҚР заңы өзгертіліп, толықтырылады, 2008
жылдың шілдесінде бұл заңға бірнеше өзгерістер енгізілді.
Қазақстан Республикасының «Техникалық реттеу туралы» заңы өнімнің,
көрсетілетін қызметтің, процестердің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге
бағытталған мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құқықтық негіздерін
белгілейді.
Өнім, көрсетілетін қызмет, процестер техникалық реттеу объектілері
болып табылады.
Мемлекеттік органдар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында
қызметін жүзеге асыратын және Қазақстан Республикасының азаматтық
заңнамасына сәйкес техникалық реттеу объектілеріне қатысты пайдалану
құқығын иеленетін жеке және заңды тұлғалар техникалық реттеу субъектілері
болып табылады.
Техникалық реттеудің негізгі мақсаттары:
1) міндетті регламенттеу саласында:
өнімнің, процестердің адам өмірі мен денсаулығы және қоршаған орта, оның
ішінде жануарлар мен өсімдіктер дүниесі үшін қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
өнімнің, көрсетілетін қызметтің қауіпсіздігіне және сапасына қатысты
тұтынушыларды жаңылыстыратын іс-әрекеттердің алдын алу;
саудадағы техникалық кедергілерді жою;
2) стандарттау саласында:
отандық өнімнің бәсекеге-қабілеттілігін арттыру;
табиғи және энергетикалық ресурстарды үнемдеу болып табылады.
Техникалық реттеу:
1) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiнiң бiрлiгi мен тұтастығы;
2) бiрыңғай терминологияны, өнiмге, көрсетiлетiн қызметке, процестерге
қойылатын талаптарды белгiлеу ережелерiн қолдану;
3) техникалық реттеу мақсаттарының орындылығы мен қолжетiмдi болуы,
техникалық реттеу процестерiне қатысу үшiн тең мүмкiндiктердi, мемлекет пен
мүдделi тараптар мүдделерінің теңгерімiн қамтамасыз ету;
4) отандық және импортталатын өнiмге, көрсетiлетiн қызметке және олардың
белгiленген талаптарға сәйкестiгiн растау рәсiмдерiне қойылатын талаптардың
бiрдей болуы;
5) техникалық регламенттер мен стандарттарды әзiрлеу кезiнде ғылым мен
техника жетiстiктерiн, халықаралық және өңiрлiк ұйымдардың стандарттарын
басым пайдалану;
6) техникалық регламенттер талаптарының мемлекет экономикасының дамуы,
оның материалдық-техникалық базасы деңгейiне және ғылыми-техникалық даму
деңгейiне сәйкестігі;
7) мемлекеттік құпияларды және заңмен қорғалатын өзге де құпияны
құрайтын мәлiметтердi қоспағанда, техникалық регламенттердің,
стандарттардың және олар туралы, оларды әзiрлеу, бекіту, жариялау тәртібі
туралы ақпараттың қолжетiмдiлiгi;
8) стандарттарды қолдану мақсатында оларды ерiктi түрде таңдау;
9) сәйкестiктi растаудың бiрыңғай жүйесi мен ережелерi;
10) бiр органның аккредиттеу және сәйкестiктi растау жөніндегі
өкiлеттiктердi қоса атқаруын болдырмау;
11) бiр мемлекеттік органда мемлекеттік бақылау және сәйкестiктi растау
функцияларының үйлеспеушiлiгi;
12) сәйкестiктi растау жөніндегі органдардың дайындаушылардан
(орындаушылардан), сатушылардан және сатып алушылардан тәуелсiздiгi;
13) сәйкестiктi растау жөніндегі жұмыстарда бәсекелестiктiң шектелуiн
болдырмау принциптерiне негiзделедi.
Мемлекеттік техникалық реттеу жұйесінің құрылымын:
1) Қазақстан Республикасының Үкіметі;
2) уәкiлетті орган;
3) өз құзыретi шегiнде мемлекеттік органдар;
3-1) аккредиттеу жөніндегі орган;
4) мемлекеттік органдар жанындағы техникалық реттеу саласындағы
сарапшылық кеңестер;
5) Саудадағы техникалық кедергiлер, санитарлық және фитосанитарлық
шаралар жөніндегі ақпарат орталығы (бұдан әрi - Ақпарат орталығы);
6) стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер;
7) сәйкестiктi растау жөніндегі органдар, зертханалар;
8) сәйкестiктi растау, аккредиттеу, тауардың шығарылған елін, Кеден
одағы тауарының немесе шетел тауарының мәртебесін айқындау жөнiндегi
сарапшы-аудиторлар;
9) Нормативтік техникалық құжаттардың бірыңғай мемлекеттiк қоры құрайды.
Стандарттау жұмыстарын жүзеге асыру барысында стандарттау нысандарына
тиісті нормалар, талаптар, ережелер, сипаттар қалыптастырылады. Аталғандар
(талаптар және т.б.) нормативтік құжат түрінде өңделеді.
ҚР «Техникалық реттеу туралы» Заңы бойынша Қазақстан Республикасының
аумағында қолданылатын стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарға
келесілер жатады:
1) халықаралық стандарттар;
2) өңiрлiк стандарттар және техникалық-экономикалық ақпарат
жiктеуiштерi, стандарттау жөніндегі ережелер мен ұсынымдар;
3) Қазақстан Республикасының ұлттық стандарттары мен техникалық-
экономикалық ақпарат жiктеуiштерi;
4) ұйымдар стандарттары;
5) Қазақстан Республикасының стандарттау жөніндегі ұсынымдары;
6) шет мемлекеттердiң стандарттары, шет мемлекеттердің ұйымдарының
стандарттары, техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштері, стандарттау
жөнiндегi қағидалары, нормалары мен ұсынымдары;
7) үкіметтік емес стандарт;
8) консорциум стандарты;
9) алдын ала ұлттық стандарт жатады.
Ұйым стандарттарын, консорциум стандарттарын және әскери және
қосарланған мақсаттағы тауарларға (өнімге), жұмыстар мен көрсетілетін
қызметтерге арналған әскери стандарттарды қоспағанда, осы бапта көрсетілген
стандарттау жөнiндегi нормативтiк құжаттардың ресми басылымдарын таратуды
қызметінің негізгі нысанасы стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарды
әзірлеу, стандарттау жөніндегі халықаралық ұйымдардың жұмысына қатысу және
шетелдік ұйымдармен өзара іс-қимыл жасау болып табылатын стандарттау
жөніндегі ұйымдар уәкілетті орган айқындайтын тәртіппен жүзеге асырады.
Техникалық реттеу саласындағы нормативтік құқықтық актілер мен
стандарттардың мемлекеттік қорын уәкілетті орган мен мемлекеттік органдар
өз құзыреті шегінде құрады.
Мемлекеттік құпиялар және заңмен қорғалатын өзге де құпия болып
табылатын мәліметтерді қоспағанда, техникалық реттеу саласында әзірленетін
және қабылданатын нормативтік құқықтық актілер, мемлекеттік, ұлттық,
халықаралық, өңірлік стаидарттар мен техникалык-зкономикалық ақпарат
жіктеуіштері, ұйымдар стандарттары және стандарттау жөніндегі ұсынымдар
туралы ресми акпарат, сондай-ақ көрсетілген қүжаттар пайдаланушыларға
қолжетімді болуға тиіс.
Стандарттарды және стандарттау, метрология, сертификаттау, аккредиттеу
жөніндегі нормативтік қүжаттарды, стандарттар каталогтары мен сілтемелерін
басып шығару және пайдаланушыларды олармен және олар туралы ақпаратпен
қамтамасыз ету уәкілетті орган белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.
Құжатты әзірлеген тұлға әрбір стандарттың және стандарттау жөніндегі
өзге де нормативтік құжаттың қабылданғаны туралы ақпаратты және олардың бір
данасын уәкілетті органға бірыңғай анықтамалық-библиографиялық деректер
базасын құру үшін жібереді.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1 Техникалық реттеу туралы ҚР заңы (2004 жылдың 9 қарашасы № 603 -11
(03.12.2013 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)
Дәріс сабағының құрылымы:
№ 4 дәріс
Тақырыбы: Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесі
Дәрістің мазмұны:
1 Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің құрылымы
2 Құзыретті орган құзыреті
3 Уәкілетті орган құзыреті
1 Мемлекеттік техникалық реттеу жұйесінің құрылымын:
1) Қазақстан Республикасының Үкіметі;
2) уәкiлетті орган;
3) өз құзыретi шегiнде мемлекеттік органдар;
3-1) аккредиттеу жөніндегі орган;
4) мемлекеттік органдар жанындағы техникалық реттеу саласындағы
сарапшылық кеңестер;
5) Саудадағы техникалық кедергiлер, санитарлық және фитосанитарлық
шаралар жөніндегі ақпарат орталығы;
6) стандарттау жөніндегі техникалық комитеттер;
7) сәйкестiктi растау жөніндегі органдар, зертханалар;
8) сәйкестiктi растау, аккредиттеу, тауардың шығарылған елін, Кеден
одағы тауарының немесе шетел тауарының мәртебесін айқындау жөнiндегi
сарапшы-аудиторлар;
9) Нормативтік техникалық құжаттардың бірыңғай мемлекеттiк қоры құрайды.
2 Қазақстан Республикасы Үкіметінiң техникалық реттеу саласындағы
құзыретiне мыналар жатады:
1) техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік саясаттың негiзгi
бағыттарын әзiрлеу;
2) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiн құру;
3) техникалық реттеу саласында құқықтық реформаны қамтамасыз ету;
4) техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерiнiң депозитарийiн құру
және жүргiзу ережелерiн бекіту;
5) өнiмнiң, процестердiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мүддесi үшiн
консультациялық-кеңесшi органдар құру;
6) техникалық регламенттерді бекіту;
6-1) техникалық регламенттерді әзірлеу, сараптау, қабылдау, өзгерту және
күшін жою тәртібін белгілеу;
7) Нормативтік техникалық құжаттардың бірыңғай мемлекеттік қорын
қалыптастыру және жүргізу тәртібін айқындау;
7-1) техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі жоспарды бекіту.
8) тауардың шығарылған елін айқындау жөніндегі ережені және тауардың
шығарылуы туралы сертификатты беру ережесін бекіту;
9) ішкі айналымға арналған тауардың шығу тегі туралы сертификатты беруге
уәкілетті органды (ұйымды) айқындау;
10) кеден одағы тауарының және (немесе) шетелдік тауардың мәртебесін
айқындауға уәкілетті органды (ұйымды) белгілеу;
11) өнiмдi таңбалау тәртібін белгiлейдi;
11-1) Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да әскерлері мен
әскери құралымдарының мұқтаждары үшін пайдаланылатын әскери және
қосарланған мақсаттағы тауарларға (өнімге), жұмыстар мен көрсетілетін
қызметтерге әскери стандарттарды әзірлеу, келісу, қабылдау, есепке алу,
өзгерту және күшін жою қағидаларын бекіту;
12) өзіне Қазақстан Республикасының Конституциясымен, заңдарымен және
Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен жүктелген өзге де
функцияларды орындайды.
3 Уәкiлеттi орган мынадай функцияларды орындайды:
Техникалық реттеу саласында:
1) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiн құруға қатысады;
2) техникалық реттеу саласында мемлекеттік саясатты жүзеге асырады;
3) техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік органдардың, жеке және
заңды тұлғалардың қызметiн салааралық үйлестіруді жүзеге асырады;
4) техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі жоспарды әзірлейді;
5) техникалық реттеу саласындағы жобалардың және нормативтiк құқықтық
актiлердiң техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік саясатқа және осы
Заңның 4-бабы 1-тармағында көзделген мақсаттарға сәйкестiгiне талдауды және
сараптама жүргiзудi ұйымдастырады;
6) техникалық регламенттерді әзірлеу бойынша сараптамалық кеңестермен,
техникалық реттеу мәселелері бойынша жеке және заңды тұлғалармен өзара іс-
қимыл жасайды;
7) стандарттау, сәйкестiктi растау және аккредиттеу жөніндегі
халықаралық және өңiрлiк ұйымдарда Қазақстан Республикасының атынан өкiлдiк
етедi, халықаралық және өңiрлiк стандарттау, сәйкестiктi растау нәтижелерiн
өзара тану жөніндегі жұмыстарға қатысады;
8) мемлекеттік техникалық реттеу жүйесiнiң тiзiлiмiн жүргiзудi
ұйымдастырады;
8-1) нормативтік техникалық құжаттардың ресми басылымдарын тарату және
пайдаланушыларды олармен қамтамасыз ету тәртібін айқындайды;
9) Нормативтік техникалық құжаттардың бірыңғай мемлекеттiк қорының
жұмысын ұйымдастырады және үйлестiредi;
10) Ақпарат орталығының жұмыс iстеуiн қамтамасыз етедi;
11) сәйкестiктi растау, аккредиттеу, тауардың шығарылған елін, Кеден
одағы тауарының немесе шетел тауарының мәртебесін айқындау жөніндегі
сарапшы-аудиторларды даярлау, қайта даярлау, біліктілігін арттыру және
аттестаттау тәртібін айқындайды және оларды ұйымдастырады, сондай-ақ осы
сарапшы-аудиторларға қойылатын біліктілік талаптарын белгілейді;
12) техникалық регламенттерде белгiленген талаптардың сақталуына
мемлекеттік бақылау жүргізу жөніндегі жұмыстарды ұйымдастырады және
үйлестiредi;
13) аумақтық сауда-өнеркәсіп палаталарының қызметін тауардың шығу тегі
туралы сертификатты беру тәртібінің сақталуына және iшкi айналымға арналған
тауардың шығу тегi туралы сертификатты беру тәртiбiнiң сақталуына уәкiлеттi
органның (ұйымның) қызметiн жыл сайынғы тексеруді жүргізу, кеден одағы
тауарының және (немесе) шетелдік тауардың мәртебесін айқындау арқылы
бақылауды жүзеге асырады.
Стандарттау саласында:
1) әскери және қосарланған мақсаттағы тауарларға (өнімге), жұмыстар мен
көрсетілетін қызметтерге әскери стандарттарды қоспағанда, ұлттық
стандарттарды, алдын ала ұлттық стандарттарды және техникалық-экономикалық
ақпарат жiктеуiштерiн әзiрлеу, келiсу, есепке алу, бекiту, сараптау,
өзгерту, күшін жою және қолданысқа енгiзу тәртiбiн айқындайды;
2) техникалық регламенттермен үйлестiрiлген стандарттарды талдауды және
әзiрлеудi ұйымдастырады;
3) халықаралық, өңiрлiк стандарттарды және шет мемлекеттердiң
стандарттарын, шет мемлекеттердің ұйымдарының стандарттарын, техникалық-
экономикалық ақпарат жiктеуiштерін, стандарттау, сәйкестiктi растау және
аккредиттеу жөніндегі қағидаларын, нормалары мен ұсынымдарын ұйымдардың
стандарттарында қолдануды қоспағанда, оларды Қазақстан Республикасының
аумағында есепке алу және қолдану тәртiбiн айқындайды;
4) мемлекеттік стандарттаудың жоспарларын әзiрлеу тәртібін белгiлейдi;
5) стандарттау жөніндегі нормативтiк құжаттардың мемлекеттік тiлдегi
және орыс тiліндегі аудармаларын растауды ұйымдастырады.
6) өнімді таңбалау тәртібін әзірлейді;
7) «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бақылау және қадағалау
туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес міндетті ведомстволық
есептіліктің, тексеру парақтарының нысандарын, тәуекел дәрежесін бағалау
өлшемдерін, тексерулер жүргізудің жартыжылдық жоспарларын әзірлейді және
бекітеді.
8) үкіметтік емес стандарттарды әзірлеу, консенсусын қамтамасыз ету,
бекіту, есепке алу, тіркеу, белгілеу, өзгерту, күшін жою, өзекті ету,
сақтау, басып шығару, тарату, әзірлеушінің авторлық құқықтарын сақтау және
қолданысқа енгізу тәртібін айқындайды;
9) өнімнің каталог парағының нысанын белгілейді.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1 Мемлекеттік техникалық реттеу жүйесінің мазмұны?
2 Құзыретті органның атқаратын қызметтері?
3 Уәкілетті органның құзыреті.
Ұсынылатын әдебиет:
1 «Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы (03.12.2013 ж. өзгерістер мен
толықтырулармен)
№ 5 дәріс Техникалық реттеу жөніндегі уәкілетті орган
Дәрістің мазмұны:
1 Уәкілетті органның құрылымы.
2 Стандарттау жөніндегі уәкілетті органның функциялары.
1 Уәкілетті органның құрылымы.
2 Уәкiлеттi орган мынадай функцияларды орындайды:
Стандарттау саласында:
1) мемлекеттiк стандарттарды және техникалық-экономикалық ақпараттың
жiктеуiштерiн әзiрлеудiң, келiсудiң, есепке алудың, бекiтудiң, сараптаудың,
өзгертудiң, жоюдың және қолданысқа енгiзудiң тәртiбiн белгiлейдi;
2) техникалық регламенттермен үйлестiрiлген стандарттарды талдауды және
әзiрлеудi ұйымдастырады;
3) халықаралық, өңiрлiк және ұлттық стандарттарды, шет мемлекеттердiң
техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерiн, стандарттау, сәйкестiктi
растау және аккредиттеу жөнiндегi ұсынымдарын Қазақстан Республикасының
аумағында есепке алу және қолдану тәртiбiн белгiлейдi;
4) мемлекеттік, халықаралық және өңiрлiк стандарттардың, шет мемлекеттер
стандарттарының ресми басылымдарын, стандарттау, сәйкестiктi растау және
аккредиттеу жөнiндегi ережелер мен ұсынымдарды басып шығаруды және таратуды
ұйымдастырады, олар туралы ақпаратты жариялайды;
5) мемлекеттiк стандарттаудың жоспарларын әзiрлеу тәртiбiн белгiлейдi;
6) стандарттау жөнiндегi нормативтiк құжаттардың мемлекеттiк тiлдегi
және орыс тiлiндегi аудармаларын растауды ұйымдастырады.
7) өнімді таңбалау тәртібін белгілейді және оларды бақылауды жүзеге
асырады.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1 Уәкілетті органның құрылымы?
2 Уәкілетті ораганның атқаратын функцияларының маңызы?
Ұсынылатын әдебиет:
1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента
качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003г. 450с
2 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000г. 465 с.
3«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.
Дәріс сабағының құрылымы:
№ 6 дәріс Техникалық регламенттер
Дәрістің мазмұны:
1 Техникалық регламенттер жөнінде жалпы мәліметтер
2 Техникалық регламенттердің мазмұны
1 Техникалық регламенттер Техникалық реттеу заңының 4-бабының 1-
тармағында көзделген мақсатта әзiрленедi және қолданылады.
Техникалық регламенттерде белгiленген талаптар мiндеттi болып табылады,
Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында тiкелей қолданылады және
техникалық реттеу саласындағы тиiстi нормативтiк құқықтық актiлерге
өзгерiстер және (немесе) толықтырулар енгiзу арқылы өзгертiлуi мүмкiн.
Техникалық регламенттерде айқындалған талаптар, Қазақстан
Республикасының аумағына жануарлар мен өсiмдiктер не олардың өңделген
өнiмдерi арқылы тарайтын аурулардың кiруiн болғызбауға бағытталған
санитарлық және фитосанитарлық шараларды белгiлеу мен қолдануды қоспағанда,
өнiмнiң шыққан елiне және (немесе) шыққан орнына қарамастан, бiрдей әрi тең
дәрежеде белгiленедi және қолданылады.
Қажеттiк өлшемдерi, санитарлық және фитосанитарлық шаралардың талаптары
мен рәсiмдерi осындай өнiмнiң барлық процестерiнде одан келетiн зиянның
нақты ғылыми негiзделген қауiп-қатер деңгейiне негізделедi.
Процестерге қойылатын техникалық регламенттерде айқындалған талаптар
Техникалық реттеу заңының 4-бабының 1-тармағында көзделген мақсаттарға
жетуге әсер ете алатын жағдайда ғана белгiленедi және қолданылады.
Техникалық регламенттерде белгіленген талаптар кәсiпкерлiк қызмет үшiн
Техникалық реттеу заңының 4-бабының 1-тармағында көзделген мақсаттарды
орындауға қажет деңгейден артық кедергі тудырмауға тиiс.
Техникалық регламент мемлекеттiк саясат мүдделерiне, материалдық-
техникалық базаның дамуына және ғылыми-техникалық даму деңгейiне, сондай-ақ
Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарға сәйкес келмейтiн
жағдайда уәкiлеттi орган мұндай нормативтiк құқықтық актiнiң күшiн жою
немесе оған өзгерiстер енгізу рәсiмiн бастауға мiндеттi.
Техникалық регламентте оның қолданысқа енгiзiлу мерзiмi мен өтпелi кезең
уақыты белгiленетiн шарттары көзделуге тиiс, бұл кезең iшiнде техникалық
регламентті қолданысқа енгiзуге, нормативтiк немесе техникалық құжаттаманы
әзiрлеуге және (немесе) түзетуге арналған мәселелер, сондай-ақ өнiм
шығаруға байланысты мәселелер ескерiлуге тиiс.
Өнімді өндіру кезінде үйлестірілген стандарттар пайдаланылған болса,
техникалық регламенттердің талаптары орындалған болып саналады.
Өнімді өндіру кезінде техникалық регламенттерде белгіленген талаптар мен
нормалардың орындалуы қамтамасыз етілетін жағдайларда өзге де стандарттарды
пайдалануға болады.
2 Техникалық регламенттердің мазмұны
Техникалық регламенттер зиян келтiру қауiп-қатерiнiң деңгейiн ескере
отырып, өнiмнiң, процестердiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ететiн ең төменгi
қажеттi талаптарды белгiлейдi.
Техникалық регламентте:
1) оның талаптары қолданылатын өнiмнiң, процестердiң толық қамтылған
тiзбесi;
2) техникалық регламентті қабылдау мақсаттарына жетудi қамтамасыз ететiн
өнiмнiң, процестердiң сипаттамаларына қойылатын талаптар болуға тиiс.
Техникалық регламентте өнiмнiң сынамаларын iрiктеу және оны сынақтан
өткiзу ережелерi, сәйкестiктi растаудың ережелерi мен нысандары (оның
iшiнде сәйкестiктi растау схемалары) және (немесе) терминологияға, буып-
түюге, таңбалауға немесе затбелгi жапсыруға және оларды түсiру ережелерiне
қойылатын талаптар болуы мүмкiн.
Техникалық регламентте, келтiрiлетiн зиянның деңгейi ескерiлетiн,
өнiмнiң конструкциясы мен орындалуына қойылатын талаптардың болмауы
салдарынан Техникалық реттеу заңының 4-бабының 1-тармағында көзделген
мақсаттарға жету қамтамасыз етiлмейтiн жағдайларды қоспағанда, өнiмнiң
конструкциясы мен орындалуына қойылатын талаптар болмауға тиiс.
Егер шет мемлекеттердiң, халықаралық және өңiрлiк ұйымдардың нормалары
мен стандарттары Техникалық реттеу заңының 4-бабының 1-тармағында көзделген
мақсаттарға сәйкес келсе, олар техникалық регламенттерді әзiрлеу кезiнде
негiз ретiнде толық немесе iшiнара қолданылуы мүмкiн.
Ұзақ пайдаланған кезде жол берiлетiн қауiп-қатер деңгейiн анықтауға
мүмкiндiк бермейтiн факторларға байланысты зиян келтiруi мүмкiн өнiмге
қойылатын талаптарды айқындау мүмкiн болмаған жағдайда, техникалық
регламентте тұтынушыны өнiмнiң ықтимал зияны туралы және оған байланысты
факторлар туралы хабардар етуге қатысты талаптар болуға тиiс.
Техникалық регламенттерде зиян келтiру қауiп-қатерiнiң деңгейiн ескере
отырып, техникалық реттеу объектiлерiне:
1) азаматтардың жекелеген санаттарын (кәмелетке толмағандарды, жүктi
әйелдердi, бала емiзетiн аналарды, мүгедектердi) қорғауды қамтамасыз
ететiн;
2) егер мұндай талаптардың болмауы климаттық және географиялық
ерекшелiктерге байланысты Техникалық реттеу заңының 4-бабының 1-тармағында
көзделген мақсаттарға жете алмауға әкеп соғатын болса, Қазақстан
Республикасының жекелеген әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерiнде қолданылатын;
3) техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар кезiнде адам өмiрi мен
денсаулығына, Қазақстан Республикасының және басқа да iргелес
мемлекеттердiң қоршаған ортасына қауiп төндiретiн трансшекаралық қауiптi
өндiрiстiк объектiлерге қойылатын арнайы талаптар болуы мүмкiн.
Өнімнің, процестердің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін талаптар
техникалық регламенттерде ғана белгіленеді.
Техникалық регламентті әзiрлеу, сараптау, қабылдау, өзгерту және оның
күшiн жою ерекшелiктерi
Техникалық регламент, техникалық регламентке өзгерiстер және (немесе)
толықтырулар осы Заңның ережелерiн ескере отырып, белгiленген тәртiппен
әзiрленедi, қабылданады және күшiн жоюға жатады.
Техникалық регламенттерді әзiрлеу, өзгерту, толықтыру немесе оның күшiн
жою жөнiндегi ұсыныстарды құзыретiне мiндеттi ережелер мен нормаларды
белгiлеу кiретiн мемлекеттiк органдар стандарттау жөнiндегi техникалық
комитеттердiң, мүдделi тараптардың ұсыныстарын ескере отырып дайындайды
және уәкiлеттi органға ұсынады.
Уәкілетті орган техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі жоспардың
жобасын жасайды және оны Қазақстан Республикасының Үкіметіне бекіту үшін
ұсынады. Техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі бекітілген жоспар
бекітілген күннен бастап бір ай ішінде жариялануға тиіс.
Техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі жоспарда көзделмеген
техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі жұмыстарды бюджет қаражаты
есебінен қаржыландыруға жол берілмейді.
Техникалық регламенттің жобасын әзiрлеген мемлекеттiк орган жобаны,
нормативтiк құқықтық актiге өзгерiстер мен толықтыруларды немесе оның күшiн
жоюды әзiрлей бастаған кезден бастап бiр айдан кешiктiрмей, ресми басылымға
және ортақ пайдаланылатын ақпараттық жүйеге техникалық регламенттің жобасын
әзiрлеу, оған өзгерiстер және (немесе) толықтырулар енгiзу немесе оның
күшiн жою туралы белгіленген нысанда хабарлама бередi.
Егер техникалық регламентте белгiленген талаптар тиiстi халықаралық
стандарттардың талаптарына сай келмесе немесе тиiстi халықаралық
стандарттар жоқ болса немесе техникалық регламентте белгiленген талаптар
өнiмнiң Қазақстан Республикасына импортының немесе Қазақстан
Республикасынан экспортының жағдайларына әсер етуi мүмкiн болса, техникалық
регламенттің жобасын әзiрлеген мемлекеттiк орган уәкiлеттi орган арқылы:
1) техникалық реттеу саласында әзiрленiп жатқан нормативтiк құқықтық акт
қолданылатын өнiм тiзбесi, актiнiң мақсаты мен оны әзiрлеу қажеттiгi туралы
хабарлайды;
2) техникалық реттеу саласында әзiрленiп жатқан нормативтiк құқықтық акт
туралы егжей-тегжейлi мәлiметтердi немесе мазмұны халықаралық стандарттар
талаптарына сай келмейтiн нормаларын көрсете отырып, оның көшiрмесiн
мүдделi тараптардың және шет мемлекеттердiң сауал салуы бойынша табыс
етедi.
Техникалық регламенттің жобасын әзiрлеу туралы хабарлама жарияланған
кезден бастап оның жобасы мүдделi тараптардың танысуы үшiн қолжетiмдi
болуға тиiс.
Техникалық регламенттің жобасын әзiрлеген мемлекеттiк орган:
1) жобаны жария талқылауды ұйымдастырады;
2) алынған ескертпелердi есепке ала отырып жобаны пысықтайды және оны
уәкiлеттi органның ресми басылымына және ортақ пайдаланылатын ақпараттық
жүйеге орналастырады;
3) техникалық регламенттің жобасына алынған ескертпелердi мүдделi
тараптарға олардың сауал салуы бойынша бередi.
Техникалық регламенттің жобасын жария талқылау мерзiмi (оны әзiрлеу
туралы хабарлама жарияланған күннен бастап жария талқылаудың аяқталғаны
туралы хабарландыру жарияланған күнге дейiн) кемiнде күнтiзбелiк алпыс күн
болуға тиiс.
Техникалық регламенттің жобасын жария талқылаудың аяқталғаны туралы
хабарлама уәкiлеттi органның ресми басылымында және ортақ пайдаланылатын
ақпараттық жүйеде жариялануға тиiс және онда жобамен және алынған
ескертпелердiң тiзбесiмен танысу тәсiлi, техникалық регламенттің жобасын
әзiрлеген мемлекеттiк органның атауы, оның почта және электрондық мекен-
жайы туралы ақпарат болуға тиiс.
Техникалық регламент жобасының түпкiлiктi редакциясы Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен қабылдау үшiн ұсынылады.
Техникалық регламентті қабылдау күнi мен қолданысқа енгізу немесе күшiн
жою күнi аралығында оның талаптарының сақталуын қамтамасыз ету жөнiндегi iс-
шараларды жүзеге асыру үшiн қажеттi уақыт кезеңi көзделуге тиiс.
Техникалық регламентті төтенше жағдайларға (адамның өмiрi мен
денсаулығына, қоршаған ортаға немесе ұлттық қауiпсiздiкке тiкелей қауiп
төнуiне) байланысты әзiрлеу, қабылдау және қолданысқа енгiзу қажет болған
кезде техникалық регламент жария талқылаусыз қабылданады.
Техникалық регламентті қабылдау туралы хабарлама уәкiлеттi органның
ресми басылымында және ортақ пайдаланылатын ақпараттық жүйеде жариялануға,
сондай-ақ Дүниежүзiлiк сауда ұйымының Хатшылығына жолдануға тиiс.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1Техникалық регламенттің маңызы?
2 Техникалық регламенттердің қолданылу саласы?
Ұсынылатын әдебиет:
1 Техникалық регламент.
2 «Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.
Дәріс сабағының құрылымы:
№ 6 дәріс Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар
Дәрістің мазмұны:
1 Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар
2 Нормативтік құжаттарға қойылатын талаптар
1 Қазақстан Республикасының аумағында қолданылатын стандарттау жөнiндегi
нормативтiк құжаттарға:
1) халықаралық стандарттар;
2) өңiрлiк стандарттар және техникалық-экономикалық ақпарат
жiктеуiштерi, стандарттау жөнiндегi ережелер мен ұсынымдар;
3) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк стандарттары мен техникалық-
экономикалық ақпарат жiктеуiштерi;
4) ұйымдар стандарттары;
5) Қазақстан Республикасының стандарттау жөнiндегi ұсынымдары;
6) шет мемлекеттердiң ұлттық стандарттары, ұйымдар стандарттары,
техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi, стандарттау жөнiндегi
ережелерi, нормалары мен ұсынымдары жатады.
2 Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар ҚР СТ 1.5 стандартының
талаптарына сай болуы керек
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1 Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттармен танысу?
2 Нормативтік құжаттармен жұмыс істеу?
Ұсынылатын әдебиет:
1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.
Дәріс сабағының құрылымы:
№8 дәріс Мемлекеттік стандарттар
Дәрістің мазмұны:
1 Мемлекеттік стандарттар, олардың сипаттамалары
2 Мемлекеттік стандарттарды жасау, қайта-қарау, жою тәртібі
1 Мемлекеттік стандарттар міндетті болып есептеледі, егер олар туралы
мәліметтер Қазақстан Республикасының заңдары мен техникалық
регламенттерінде берілсе.
Мемлекеттік стандарттар:
- мемлекеттiк техникалық реттеу жүйесiнiң жалпы ұйымдастыру-әдiстемелiк
ережелерiн белгiлейтiн, негiзге алынатын стандарттар;
- өнiмнiң, көрсетiлетiн қызметтiң бiртектi топтарына, қажет жағдайда
нақты өнiмге, көрсетiлетiн қызметке қойылатын талаптарды белгiлейтiн
өнiмге, көрсетiлетiн қызметке арналған стандарттар;
- процестерге арналған стандарттар;
- өнiмдi, көрсетiлетiн қызметтi, процестердi бақылау әдiстерiне арналған
стандарттар болып бөлiнедi.
Мемлекеттік стандарттарда:
- техникалық регламенттерде белгiленген талаптардың сақталуын қамтамасыз
ететiн өнiмнiң, процестердiң қауiпсiздiгі жөнiндегi қажеттi талаптар;
- өнiмдi, көрсетiлетiн қызметтi жiктеуге қойылатын талаптар;
- өнiмнiң бiрiздiлiк, үйлесiмдiлiк және өзара алмастырушылық
көрсеткiштерi;
- терминдер мен анықтамалар;
- өнiмнiң, көрсетiлетiн қызметтiң тұтыну қасиеттерi мен сипаттамаларын
қоса алғанда, функционалдық мақсатының көрсеткiштерi;
- қабылдау, буып-түю, таңбалау, тасымалдау, сақтау, кәдеге жарату және
жою ережелерi;
- сапасы мен қауiпсiздiгiн сынау әдiстерi;
- ресурстардың барлық түрлерiн сақтауға және ұтымды пайдалануға
қойылатын талаптар;
- менеджмент жүйесін енгiзудi қамтамасыз ететiн, өндiрiстi ұйымдастыруға
қойылатын талаптар;
- белгiлi бiр қызмет саласына арналған ұйымдастырушылық-әдiстемелiк
сипаттағы ережелер, сондай-ақ жалпы техникалық нормалар мен ережелер
белгiленуi мүмкiн.
2 Мемлекеттiк стандарттарды әзiрлеу, келiсу, қабылдау, есепке алу,
өзгерту және оның күшiн жою тәртiбiн уәкiлеттi орган белгiлейдi.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1Мемлекеттік стандарттарды табу?
Мемлекеттік стандартармен жұмыс істеу?
Ұсынылатын әдебиет:
1 «Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.
Дәріс сабағының құрылымы:
№9 дәріс Стандарттау жөніндегі жұмыстарды жоспарлау және ақпаратпен
қамтамасыз ету
Дәрістің мазмұны:
1 Стандарттау жөніндегі жұмыстарды жоспарлау
2 Стандарттау жөніндегі жұмыстарды ақпаратпен қамтамасыз ету
1 Қазақстан Республикасы экономикасының салаларындағы басым бағыттарды
ескере отырып, Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының, стандарттау
жөнiндегi техникалық комитеттерiнiң, жеке және заңды тұлғаларының
ұсыныстары негізiндегi стандарттау жөнiндегi жұмыстардың жоспарлары мен
бағдарламалары уәкiлеттi орган белгілеген тәртiппен бекiтiледi. Мемлекеттiк
стандарттау жөнiндегi жұмыстардың жоспарлары мен бағдарламаларын әзiрлеген
кезде Қазақстан Республикасының Президентi мен Қазақстан Республикасы
Үкiметiнiң нормативтiк құқықтық актiлерiнде белгiленген талаптар, Қазақстан
Республикасының әлеуметтiк және экономикалық дамуының жоспарлары мен ғылыми-
зерттеу жұмыстары, жылдық және ұзақ мерзімдi мемлекеттiк және салалық
ғылыми-техникалық бағдарламалар ескерiледi. Мемлекеттiк стандарттау
жөнiндегi жұмыстардың бекiтiлген бағдарламалары мен жоспарлары уәкiлеттi
органның ресми баспа басылымдарында және ортақ пайдаланылатын ақпараттық
жүйеде жарияланады. Мемлекеттiк стандарттау жоспарлары мен бағдарламаларын
әзiрлеу тәртiбiн уәкiлеттi орган бекiтедi.
2 Стандарттау жөніндегі жұмыстарды ақпаратпен қамтамасыз етуді
техникалық регламенттер мен стандарттардың мемлекеттік қоры жүргізеді.
Техникалық регламенттер мен стандарттардың мемлекеттiк қорын уәкiлеттi
орган мен мемлекеттiк органдар өз құзыретi шегiнде құрады. Мемлекеттiк
құпиялар және заңмен қорғалатын өзге де құпия болып табылатын мәлiметтердi
қоспағанда, техникалық реттеу саласында әзiрленетiн және қабылданатын
нормативтiк құқықтық актiлер, мемлекеттiк, ұлттық, халықаралық, өңiрлiк
стандарттар мен техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi, ұйымдар
стандарттары және стандарттау жөнiндегi ұсынымдар туралы ресми ақпарат,
сондай-ақ көрсетiлген құжаттар пайдаланушыларға қолжетiмдi болуға тиiс.
Стандарттарды және стандарттау, метрология, сертификаттау, аккредиттеу
жөнiндегi нормативтiк құжаттарды, стандарттар каталогтары мен сiлтемелерiн
басып шығару және пайдаланушыларды олармен және олар туралы ақпаратпен
қамтамасыз ету уәкiлеттi орган белгiлеген тәртiппен жүзеге асырылады.
Құжатты әзiрлеген тұлға әрбiр стандарттың және стандарттау жөніндегі өзге
де нормативтiк құжаттың қабылданғаны туралы ақпаратты және олардың бiр
данасын уәкiлеттi органға бiрыңғай анықтамалық-библиографиялық деректер
базасын құру үшiн жiбередi.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1Стандарттау жөнінде қандай жұмыстар жүргізілуде?
Ұсынылатын әдебиет:
1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.
2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества.
Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.
3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000 г. - 465 с.
4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под
ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.
5 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
Дәрістің сабағының құрылымы:
№10 дәріс Техникалық регламенттерде белгіленген талаптардың сақталуын
мемлекеттік бақылау
Дәрістің мазмұны:
1 Мемлекеттік бақылау объектілері
2 Мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдар
1 Техникалық регламенттің күшi қолданылатын өнiм, процестер, сәйкестiктi
растау жөнiндегi органдар және зертханалар техникалық регламенттерде
белгiленген талаптардың сақталуын мемлекеттiк бақылау мен қадағалау
объектiлерi болып табылады.
2 Мемлекеттiк бақылау мен қадағалауды жүзеге асыратын лауазымды
адамдарға:
1) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бақылау мен қадағалау жөніндегі
бас мемлекеттiк инспекторы - уәкiлеттi органның басшысы;
2) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бақылау мен қадағалау жөнiндегi
бас мемлекеттiк инспекторының орынбасарлары - уәкiлеттi орган басшысының
орынбасарлары;
3) облыстар мен қалалардың мемлекеттiк бақылау мен қадағалау жөніндегі
бас мемлекеттiк инспекторлары - аумақтық органдардың басшылары;
4) облыстардың және қалалардың мемлекеттiк бақылау мен қадағалау
жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторларының орынбасарлары аумақтық органдар
басшыларының орынбасарлары және олардың құрылымдық бөлiмшелерiнiң
басшылары;
5) мемлекеттiк бақылау мен қадағалау жөнiндегi мемлекеттiк инспекторлар
- аумақтық органдардың барлық санаттағы мамандары жатады.
Техникалық реттеу саласындағы мемлекеттік бақылау Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес қарсы, рейдтік тексерулер түрінде де
жүзеге асырылады.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
Ұсынылатын әдебиет:
1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.
2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества.
Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.
3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000 г. - 465 с.
4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под
ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.
5 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
Дәрістің сабағының құрылымы:
№11 дәріс Халықаралық, өңірлік және шет мемлекеттердің ұлттық
стандарттарын қолдану тәртібі
Дәрістің мазмұны:
1 Шет мемлекеттердің стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарды қолдану
шаралары
2 Шет мемлекеттердің стандарттарын қолдану әдістері
1 Қазақстан Республикасының аумағында «Техникалық реттеу туралы» заңында
көзделген мақсаттарға сай келетiн халықаралық және өңiрлiк стандарттар,
техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi, ережелер, нұсқаулықтар мен
ұсынымдар, шет мемлекеттердiң ұлттық стандарттары, ұйымдар стандарттары,
техникалық-экономикалық ақпарат жiктеуiштерi, стандарттау жөнiндегi
ережелерi, нормалары мен ұсынымдары қолданылуы мүмкін. Халықаралық және
өңiрлiк стандарттарды, шет мемлекеттердiң ұлттық стандарттарын Қазақстан
Республикасының мемлекеттiк стандарттары ретiнде қолдану үшiн:
- Қазақстан Республикасының стандарттау, метрология және аккредиттеу
жөнiндегi халықаралық және өңiрлiк ұйымдарға мүшелiгі;
- Қазақстан Республикасы мен шет мемлекеттер арасында стандарттау
саласындағы ынтымақтастық туралы екi жақты (көп жақты) шарттардың
(келiсiмдердiң) болуы қажеттi талап болып табылады.
- Қазақстан Республикасы мүше болып табылмайтын халықаралық және өңiрлiк
ұйымдардың стандарттарын Қазақстан Республикасының жеке және заңды
тұлғаларының қолдануы көрсетiлген стандарттарға келiсiм-шарттар мен
шарттарда сiлтеме болған жағдайда жүзеге асырылады.
- Халықаралық және өңiрлiк стандарттарды, техникалық-экономикалық
ақпарат жiктеуіштерiн, ережелер мен ұсынымдарды, сондай-ақ шет
мемлекеттердiң ұлттық стандарттарын Қазақстан Республикасының аумағында
қолдану тәртiбiн уәкiлеттi орган белгiлейдi.
- Қазақстан Республикасының аумағында қолданылуға тиiс халықаралық
өңірлік стандарттар, ұлттық стандарттар және шет мемлекеттердің стандарттау
жөніндегі нормативтік құжаттары Қазақстан Республикасында қолданылып жүрген
техникалық регламенттерде белгiленген талаптарға және олармен үйлестiрiлген
стандарттарға қайшы келмеуге, сапалық көрсеткіштері бойынша мемлекеттік
стандарттардан төмен болмауға және олардың құзыретiне кiретiн мәселелер
бойынша мемлекеттiк органдармен келiсiлуге тиiс.
- Қазақстан Республикасының аумағында халықаралық және өңiрлiк
стандарттар мен стандарттау жөнiндегi нормативтiк құжаттар Қазақстан
Республикасының мемлекеттiк стандарттарымен және стандарттау жөнiндегi
нормативтiк құжаттарымен бiрдей әрi тең дәрежеде қолданылады.
- Шет мемлекеттер ұйымдарының стандарттарын қолдану көрсетiлген
стандарттарды қолдануға құқық беретiн олардың түпнұсқасын ұстаушы
ұйымдармен жасалған шарттар (рұқсаттар) негiзiнде жүзеге асырылады.
2 Халықаралық және өңiрлiк стандарттарды, техникалық-экономикалық
ақпарат жiктеуiштерiн, ережелер мен ұсынымдарды, сонымен қатар шет
мемлекеттердiң ұлттық стандарттарын Қазақстан Республикасының аумағында
қолдану тәртібін ҚР СТ 1.9 сәйкес уәкілетті орган орнатады. Қазақстан
Республикасының аумағында қолдануға жататын халықаралық, өңірлік
стандарттар, шет мемлекеттердің ұлттық стандарттары мен стандарттау
жөніндегі нормативтік құжаттар ҚР техникалық регламенттерімен орнатылған
талаптарға қарсы келмеуі қажет, сонымен қатар олар сапалық көрсеткіштері
бойынша мемлекеттік стандарттардан төмен болмауы керек және құзыреттілігіне
кіретін сұрақтары бойынша мемлекеттік органдармен келісімге жатады.
Халықаралық стандарттарды қолдану келесі әдістермен жүргізіледі:
-сыртқы бетін ауыстыру арқылы (обложки);
-қайта-өңдеу арқылы;
-есептік тіркеу арқылы.
Сыртқы бетін ауыстыру әдісі бойынша халықаралық стандарттың сыртқы бетін
мемлекеттік стандарттың сыртқы бетіне ауыстырады.
Қайта-өңдеу әдісі бойынша халықаралық стандарттың негізінде мемлекеттік
стандарт әзірленеді.
Халықаралық стандарттарды мемлекеттік стандарттар ретінде қолдану үшін
есептік тіркеу әдісі қолданылмайды. Бұл әдісті кейбір жағдайларда ғана
қолданады: жаңа технологиялар мен өнімдерді енгізу үшін халықаралық
стандарттарды қолдану керек болған жағдайда немесе ҚР аумағында нормативтік
құжаттарды қолдану шектеулі болса ғана.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
Ұсынылатын әдебиет:
1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.
2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества.
Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.
3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000 г. - 465 с.
4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под
ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.
5 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
Дәрістің сабағының құрылымы:
№12-13 дәріс Стандарттау әдістері
Дәрістің мазмұны:
1Стандарттау әдістерінің жіктелуі.
2 Үйлесімді сандар жүйесі мен параметрлік қатарлар.
3 Унификаттау және агрегаттау.
4 Кешенді және озық стандарттау.
Стандарттау қызмет түрі ретінде жалпы ғылыми және арнаулы әдістердің
жиынтығына сүйенеді. Бұл әдістер жиынтығы қайталанып кездесетін міндеттерді
оптималды шешу үшін қажет болып табылады.
Стандарттау жұмыстарында жиі қолданылатын әдістер:
1) стандарттау нысандарын ретке келтіру;
2) параметрлік стандарттау;
3) унификациялау;
4) агрегаттау;
5) кешенді стандарттау;
6) озық стандарттау.
Стандарттау нысандарын ретке келтіру стандарттау нысандарының алуан
түрлігін басқару болып табылады. Мысалы, жіктеуіштер, типтік
конструкциялар, комплекттеуші бұйымдар, процестер, ережелер, құжаттардың
формалары (нұсқалары) ретке келтіру жұмыстарының нәтижесі болып табылады.
Ретке келтіру стандарттау нысандарын жүйелеу (жүйеге келтіру),
типтендіру, селекциялау, симплификациялау және оңтайлау арқылы (жолымен)
жүзеге асырылады.
Жүйелеу – біртекті, өзара байланыстағы стандарттау нысандарының белгілі
тізбегін тағайындау болып табылады.
Нысандардың алуан түрлігін ескерсек, жүйелеудің маңызы өте зор болып
табылады, өйткені оларды өзара байланыстырылған және өзара бағыныстағы
топтарға біріктіруге, оларды жіктеуге жіне ранжирлеуге мүмкіндік береді.
Мысалы, Қазақстан Республикасында қолданылатын техника-экономикалық және
әлеуметтік ақпарат жіктеуіштері жүйелеу жұмыстарының нәтижелері болып
табылады.
Типтендіру – бірқатар стандарттау нысандарына ортақ сипаттар негізінде
типтік конструкциялық немесе технологиялық шешімдерді әзірлеу жөніндегі
әрекеттер болып табылады. Типтендіру нәтижелері типтік конструкциялар,
бұйымдар, ережелер, процестер, құжаттар формалары, есептер, жұмыс жүргізу
тәртібі және т.б. болып табылады.
Селекциялау - әртүрлі қызметтер облыстарындағы ары қарай да өндіруге
немесе қолдануға қолайлы деп танылған нақты стандарттау нысандарын іріктеп
алу.
Симплификациялау – селекцияға кері - әртүрлі қызметтер облыстарындағы ары
қарай да өндіруге немесе қолдануға қолайлы емес деп танылған нақты
стандарттау нысандарын іріктеп алу.
Басқа сөзбен айтқанда симплификациялау деп әр қолданылатын элементтердің
санын қолайлы минимумге дейін қысқартуды (мысалы, ыдыстың, ыдыс-аяқтың,
бекіту элементерінің өлшемдік типтерін азайтуды) айтады.
Оңтайлау – мүмкін болғандардың ішінен ең жақсы (оңтайлы) стандарттау
нысанын таңдап алу. Стандартталатын нысандардың параметрлерінің (арналу,
қауіпсіздік, сапалық параметрлері, тұтыну қасиеттері және т.б.) оңтайлы
мәндерін табуға негізделеді.
Стандарттау нысандарын оңтайлау экономика-математикалық әдістері және
оңтайлы модельдерді қолдану арқылы жүзеге асырылады.
Параметрлік стандарттау – параметрлердің қолайлы номенклатурасын және
сандық мәндерін таңдау және негіздеумен байланысты стандарттау әдісі.
Параметр – (parametron – грек - өлшеуші) – процестің, құбылыстың немесе
жүйе, машина, аспаптың кез келген қасиетін сипаттаушы шама болып табылады.
Өнімнің ең маңызды параметрлері болып оның арналуын және қолдану
шарттарын айқындаушы сипаттары табылады:
- өлшемдік параметрлер (киімнің, аяқ киімнің размері, ыдыс аяқтың
сиымдылығы.;
- салмақтық параметрлер (спорт инвентарінің жеке түрлерінің салмағы);
- машиналар мен аспаптардың өнімділігін сипаттаушы параметрлер
(желдеткіштің өнімділігі, көліктің жүру жылдамдығы);
- энергетикалық параметрлер (тоңазытқыш пайдаланатын қуаттын мөлшері) және
т.б.
Белгілі типке жататын, яғни белгілі қызметке арналған, жұмыс істеу
принципі мен конструкциясы айқындалған өнім бірнеше параметрлермен
сипатталады. Параметрлердің тағайындалған мәндерінің жиынтығы параметрлік
қатар деп аталады. Мысалы тоқ шамдарының параметрлік қатары (пайдаланатын
қуаты бойынша): 25, 40, 60, 75, 100, 150, 200, 250, 500 Вт.
Параметрлік қатардың бір түрі болып өлшемдер қатары табылады. Мысалы,
маталар үшін өлшемдік қатар мата енінің жеке параметрлерінен, ыдыс-аяқ үшін
– жеке сиымдылық параметрлерінен құралады. Бір типті өнімнің (материалдың)
әр өлшемі типтік өлшем (типоразмер) деп аталады. Мысалы, қазіргі кезде
ерлер киімінің 105 типтік өлшемі және әйелдер киімінің 120 типтік өлшемі
бекітілген.
Параметрлер қатарларын стандарттау процесі параметрлік стандарттау деп
аталады. Мысалы, киім және аяқ-киімнің өлшемдік қатарларын құру үшін
көптеген еркек және әйел адамдарын (әртүрлі жастағы, әртүрлі өңірде
тұратын) антропометриялық өлшеулерден өткізу керек. Алынған нәтижелер
математикалық статистика әдістерімен өңделеді.
Үйлесімді сандар және үйлесімді сандар қатарлары. Машина, аспап,
ыдыстардың параметрлік қатарлары үйлесімді сандар жүйесіне сәйкес құралады.
Үйлесімді сандар деп геометриялық прогрессия бойынша өзгеретін сандар
тізбегінің жиынтығын айтады. Бұл жүйенің мағынасы – параметрлер мәндері
үшін кез келген санды ала бермей, тек қана белгілі математикалық заңға
бағынатын мәндерді ғана алу болып табылады.
Параметрлік стандарттауда негізгі стандарттар ГОСТ 8032 «Предпочтительные
числа и ряды предпочтительных чисел» және ГОСТ 6636 «Нормальные линейные
размеры» болып табылады.
ГОСТ 8032 бойынша 4 негізгі үйлесімді сандар қатары бекітілген:
1- қатар - R5 – 1,00; 1,60; 2,50; 4,00; 6,30; 10,00 – прогрессия
знаменателі 1,6;
2- қатар – R10 – 1,00; 1,25; 1,60; 2,00; 2,50; … – прогрессия знаменателі
1,25;
3- қатар – R20 – 1,00; 1,12; 1,25; 1,40; 1,60; … – прогрессия знаменателі
1,12;
4- қатар – R40 – 1,00; 1,06; 1,12; 1,18; 1,25; … – прогрессия знаменателі
1,06.
R- индексі француз инженері Ш. Ренар атымен аталған. Бұл инженермен
үйлесімді сандар қатарларын құру тарихы байланысты.
1 – 10 сандары аралығында R5 қатарында 5 сан бар, R10 қатарында - 10
сан, R20 қатарында - 20 сан, R40 қатарында - 40 сан бар.
Параметрлік қатардың жиілігі оңтайлы болуы керек: тым «қою» қатар
тұтынушылар мүдделерін максимум қанағаттандыруға мүмкіндік береді, бірақ,
екінші жағынан, өнімнің типтік өлшемдері тым көбейіп кетеді. Сондықтан R5
қатарын қолдану R10 қатарына қарағанда дұрыс болып табылады, ал R10 қатарын
қолдану R20 қатарын қолданғаннан дұрыс болып табылады.
Үйлесімді сандар жүйесін қолдану белгілі типті өнімнің параметрлерін
бірыңғайландыру ғана емес, сонымен бірге бөлшектерді, бұймдарды, көлік
құралдары мен технологиялық жабдықтарды параметрлер бойынша сәйкестендіруге
мүмкіндік береді.
Мысалы, машина жасау саласындағы стандарттау тәжірибесі көрсеткендей,
бөлшектер мен тораптардың параметрлік қатарлары машина және жабдықтардың
параметрлік қатарларында негізделу керек. Бұл жерде мынадай ереже сақталуы
керек: машиналардың R5 қатарынан алынған параметрлерге бөлшектердің R10
қатарынан алынған параметрлер сәйкес келу керек, R10 қатарынан алынған
параметрлерге бөлшектердің R20 қатарынан алынған параметрлер сәйкес келу
керек және тағы солай. Теміржол вагондары мен автокөліктің жүк көтеру
қабілеті, контейнер, жәшік және жеке алынған консерві банкасының
өлшемдерінің қатары R5 қатары бойынша құрылу керек. Бұл шара консерві
банкасына арналған ыдыс және оларды тасымалдайтын көлік құралдарын ұтымды
қолдануға мүмкіндік береді.
Радиотехникада Халықаралық электротехникалық комиссиямен қабылданған Е
қатары байынша құрылған үйлесімді сандар қолданылады. Е қатарлары:
Е3 – q = 2,2;
Е6 - q = 1,5;
Е 12 - q = 1,2.
Бұл қатарлар ГОСТ 2825 «Ряды номинальных сопротивлений постоянных
резисторов» және ГОСТ 2519 «Ряды номинальных емкостей постоянных
конденсаторов» стандарттарымен бекітілген.
Конденсаторлар үшін 1,5; 2,2; 3,3; 4,7; 6,8 (пФ, мкФ) сиымдылықтар
қатары қолданылады.
Унификациялау – (бірыңғайландыру) (лат. unus – бір) - өнім, процестер
және қызмет көрсетулер түрлерінің, олардың параметрлерінің және
өлшемдерінің мәндерінің оңтайлы санын таңдау (тағайындау).
Бірыңғайландыру – бірдеңені бірыңғай жүйеге, формаға, бірегейлікке
келтіру. Мысалы техникада бірыңғайландыру деп өнімнің және оны шығаруға
қажет құралдардың минимум санды типтік өлшемге, маркаға, қасиеттерге
келтіруді айтады.
Бірыңғайландырудың мақсаты өнімнің, процестердің қажетсіз көп түрлері
болуға жол бермеу және олардың санын негізгі тұтынушыға қажетті минимумға
келтіру болып табылады.
Бірыңғайландыру стандарттау нысандарын жүйелеу, типтендіру (типтеу),
селекциялау, симплификациялау және оңтайлауға негізделеді және төмендегі
бағыттарда жүзеге асырылуы мүмкін:
- бұйымдар, машиналар, жабдықтар, аспаптар, тораптар мен бөлшектердің
параметрлік және типті өлшемдік қатарларын әзірлеу;
- біртекті өнімдердің бірыңғайланған топтарын құрастыру мақсатында типтік
бұйымдарды зерттеп дайындау;
- бірыңғайланған технологиялық процестерді, сынау әдістерін, құжат
формаларын және т.б. зерттеп дайындау;
- біртекті стандарттау нысандарының номенклатурасын оптималды минимуммен
шектеу.
Бірыңғайландыру мына түрлерге бөлінеді:
- типтік-өлшемдік бірыңғайландыру (мысалы, функционалдық арналуы бірдей,
бір-біріне бас параметрлерінің сандық мәнімен ажырасатын өнімдер);
- тип шегіндегі бірыңғайландыру (мысалы, бас параметрі бірдей, құрамдық
элементтерінің конструкциясымен ажырасатын өнімдер);
- тип аралық бірыңғайландыру (мысалы, әртүрлі типті және конструкциялы
өнімдер).
Жүргізу аймағына байланысты нысандарды бірыңғайландыру салааралық,
салалық және зауыттық болуы мүмкін.
Ең жоғары экономикалық әсерге жобалау сатысында қол жеткізуге болады.
Бірыңғайландыру нәтижелері бұйымдардың, бөлшектердің, тораптардың типтер,
параметрлер және өлшемдер стандарттарының, конструкция, марка және т.б.
типтік (бірыңғайланған) конструкциялары альбомы түрінде өңделеді.
Агрегаттау - бұйымдардың, машина, аспап және жабдықтарды бөлек
стандартты бірыңғайланған бөлшектер мен тораптардан құрау және қолдану
әдісі. Бұндай бөлшектер мен тораптар әртүрлі қосылыста конструкциясы және
сыртқы бейнесімен ажырасатын өлшемдердің кең номенклатурасын өзірлеуге
мүмкіндік береді. Мысалы, жиһаэ өндірісінде щиттардың 15 өлшемін және
стандартты жәшіктердің 3 өлшемін қолдану осы элементтерді әртүрлі
комбинациясы арқылы жиһаздың 52 түрін құруға мүмкіндік береді.
Бірыңғайланған, стандартты, өзара алмастырылатын бөлшектер мен
тораптарды қолдану нәтижесінде бұйымның жөндеуге келу қабілеті мен
жөндеудің тиімділігі жоғарылайды.
Агрегаттау машина жасау, радиоэлектроника және өлшем құралдарын жасау
салаларында кеңінен қолданылады. Аталған салаларыдың дамуы бұйымдар
конструкциясының күрделігі және жиі өзгеруімен сипатталады. Әртүрлі
машиналарды жобалау және жасау үшін машинаның конструкциясын бір-бірінен
тәуелсіз жинау бірліктеріне (агрегаттарға) бөлу қажет болып шықты. Әр
агрегат машинада белгілі функция атқаратындай қылып жасалатын балды. Бұл
шара агрегаттарды бөлек бұйым ретінде шығаруға және оның жұмысын машинаның
жұмысынан бөлек (жеке) тексеруге мүмкіндік берді.
Бұйымдарды бөлек агрегаттарға бөлу агрегаттау әдісінің дамуының
алғашқы себебі болды. Содан кейін машиналардың конструкцияларын талдау
көптеген агрегаттар, тораптар және бөлшектер, құрылымы басқа болса да
әртүрлі машиналарда бірден бір функция атқаратынын көрсетті. Бөлек
конструкциялық шешімдерді бірыңғайланған агрегаттар, тораптар және
бөлшектер әзірлеу жолымен жалпылау осы әдістің мүмкіншіліктерін едәуір
арттырады.
Кешенді стандарттау - стандарттаудың негізгі әдістерінің бірі.
Кешенді стандарттау кезінде тұтас нысанның өзіне ғана емес, оның негізгі
элементтеріне де өзара байланыстырылған талаптар қойылады және қолданылады.
Мақсаты – нақты мәселенің оңтайлы шешімін табу.
Өнімге қатысты айтсақ, кешенді стандарттау – дайын өнімнің және оны
шығаруға қажетті шикізаттың, материалдар және комплекттеуші тораптардың,
сондай-ақ өнімнің бұзылмауы (таңбалау, буып-түю, тасымалдау, сақтау) және
қолдану (пайдалану) жағдайларының сапасына өз деңгейлері бойынша өзара
байланыстырылған талаптар тағайындау және қолдану болып табыдады.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында мемлекеттік негізін қалаушы
стандарттар комплекстерін қалыптастыру жұмыстарын келтіруге болады.
қалыптастыру бойынша іс-әрекеттер жалғастырылуда:
- ҚР СТ 1.0 «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік стандарттау жүйесі.
Негізгі ережелер»;
- ҚР СТ 2.0 «Мемлекеттік өлшем бірлігін қамтамасыз ету жүйесі. Негізгі
ережелер»;
- ҚР СТ 3.0 «Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сертификаттау жүйесі.
Негізгі ережелер»;
- ҚР СТ 4.0 «Өнімді зерттеп дайындау және өндіріске қою жүйесі. Негізгі
ережелер»;
- ҚР СТ 5.0 «Техника-экономикалық және әлеуметтік ақпаратты жіктеу және
кодтаудың бірыңғай жүйесі. Негізгі ережелер»;
- ҚР СТ 6.0 «Штрихты кодтау жүйесі. Негізгі ережелер»;
- ҚР СТ 7.0 «Қазақстан Республикасы тіркеу (аккредиттеу) жүйесі. Негізгі
ережелер».
Озық стандарттау - стандарттау нысандарына қазіргі күнгі практикада қол
жеткен нормалар мен талаптардың деңгейінен жоғары, алдыңғы уақытта оңтайлы
болады деп болжанатын деңгейде нормалар мен талаптар тағайындау.
Стандарттар ғылым және техниканың қол жеткен деңгейін бекітіп қана
қоймауы керек, өйткені модельдік ескіру қарқыны жоғары болғандықтан олар
техникалық прогрестің баяу жүруіне әкелуі мүмкін. Осыны болдыртпау үшін,
олар перспективалық сапа көрсеткіштерін тағайындауы керек, өндірісте оларға
қол жеткізуді қамтамасыз ету мерзімін көрсетуі керек. Озық стандарттар
өнімнің перспективалық, сериялап шығарылуы әлі басталмаған немесе бастапқы
кезеңдегі түрлерін стандарттау керек.
Халықаралық стандарттаудағы жетістіктерге 80- жылдары бекітілген аудио
компакт-дисктерге әзірленген халықаралық стандартын жатқызуға болады. Бұл
стандарт аудио компакт-дисктер шығарылмай тұрып алдын-ала әзірленген
болатын. Осы шара компакт-дисктердің басқа техникалық жабдықтармен толық
қиылысуын қамтамасыз етті, сонымен қажетсіз шығындардың болмауына қол
жеткізді.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1Стандарттау әдістерінің маңызы?
2Cтандарттау әдістеріне мысалдар келтіру?
Ұсынылатын әдебиет:
1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.
2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества.
Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.
3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000 г. - 465 с.
4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под
ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.
5 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
Дәрістің сабағының құрылымы:
№14 дәріс Стандарттау әртүрлі салаларда
Дәрістің мазмұны:
1 Менеджмент жүйелерін стандарттау
2 Қызметтерді стандарттау
3 Экологиялық стандарттау
3 Экология саласында стандарттау - стандарттау жөніндегі ұлттық және
халықаралық ұйымдар іс-әрекеттерінде ғана белгілі рөл ойнай бастаған жоқ.
Стандарттар көбіне табиғатты қорғау мен ресурстарды пайдалану
сфераларындағы қатынастарды реттестіруге қажет құрал ретінде қаралады.
Стандарттар - қоршаған орта сапасын басқару қүралы.
Әлемдік қауымдастық қоршаған ортаны қорғау бойынша көптеген жүмыстар
жүргізуде. Мысалы, тек ЕО-да экология саласы бойынша 90 аса директивалар
қабылданды. Ол директивалар қоршаған ортаны, су сапасын, ауа сапасын
қорғау; өнеркәсіп қауіптері мен биотехнология, қалдықтар, шулар бойынша ЕО-
ның басты саясатына қатысты.
ЕО бас саясаты жөніндегі Директивалары өнеркәсіптегі ластануды бақылаудың
құнын бағалау әдістеріне, қоршаған ортаға кейбір мемлекеттік және жеке
сектор жобалары әсерінің дәрежесін бағалауға, қоршаған ортаны қорғау,
бақылау желілері мен ақпаратпен қамтамасыз ету жөніндегі Еуропа-лық
агенттік қүру және тағы басқаларш бағытталған.
Суға қатысты Директивалар - өзен, теңіз және басқа су қоймаларын қорғау
мәселелерін, ішетін су сапасы мәселелерін, кейбір қауіпті заттар
қалдықтарын су қоймаларына жығуды, балықтар тіршілігіне көмектесу және шаян
тәрізділерді көбейту мақсатында қорғауды қажет ететін тұщы сулар сапасы мен
тағы да басқаларды қамтиды.
Ауаны қоргау және өнеркәсіптік қауіп жөніндегі Директивалар - кейбір
қауіпті заттар мен препараттарды қолдануға шектеу, «Қауіпті заттарды
классификациялау, буып-түю және маркілеу туралы» директиваға бағынатын
заттар тізімін, қауіпті химикаттар экспорты мен импортына міндетті
талаптарды, кейбір нақты заттардың (асбест, азот қостотығы, қорғасын,
күкірт қостотығы және басқалары) ауадағы мөлшері бойынша нормаларын
белгілейді.
Қалдықтар мәселелеріне қатысты Директивалар - қала жағдайларындағы құбыр
суларын тазалау, қоқыстарды жағуға арналған қондырғылардан ауаның
ластануынан қорғау, қауіпті қалдықтарды тасымалдауды қадағалау мен бақылау,
пайдаланылған майды жою талаптарын және басқа нақты нысандар бойынша
талаптарды анықтайды.
Шуларды шектеу жөніндегі Директивалары түрлі жабдықтар, өнеркәсіптік
қондырғылар мен тұрмыстық қүралдардан, сондай-ақ ұшақтар, автомобильдер,
мотоцикльдерден болатын шулардың деңгейін нормалайды.
ЕО-ға алынатын өнімнің экологиялығы туралы тұтынушыларды дұрыс
ақпараттандыру мен қоршаған ортаны қорғау бойынша норма мен талаптарды
дайындаушылардың сақтауына себеп болу мақсаттарында арнайы белгімен
экомаркілеуді енгізген. Экобелгі тағамдық өнімдер, сусындар және дәрілік
препараттарға таралмайды. Экобелгілермен директиваларда қауіптіге
жатқызылған заттар мен препараттар, бірақ жібері-летін шектерде болатын
тауарларды маркілейді. Белгі түсі ақ реңде - жасыл, көгілдір, қара, ал
қарада - ақ болуы мүмкін.
Дайындаушы экобелгісін пайдалану құқығын алуға, өнімнің экологиялығын
бағалау үшін сертификаттаумен айналысатын органға оны ұсынады. Ізденуші,
экобелгімен өнімнің әр түріне жеке келісім-шарт жасасады. Экобелгі
жарнамамен белсенді пайдаланылады және сатушының (дайындаушының) нақты
позициясына оң әсер етумен нарықтағы тауардың қозғалысына ықпал етеді.
Өндіріс пен тұтыну қалдықтарын кәдеге жарату - экологиялық стандарттаудың
маңызды аспектілерінің бірі.
Мамандардың есебінше, адамзат өз қарекетінің барлық тарихында бастапқы
шикізатты мақсаты бойынша пайдалануды ең жақсы жағдайда 5%-ға дейін жеткізе
алады. Оның 20%-ға жуығы өнеркәсіптік шығарылып тасталу және 70%-дан аса
баска қалдықтар.
Бұл төңіректегі экологиялық норма бойынша ұлттық стандарттарды қолданыстағы
заңдар базасында әзірлейді.
Қазақстанда өндіріс пен тұтыну қалдықтарын кәдеге жарату мәселелері келесі
заңдарда келтірілген:
- қоршаған және табиғи ортаны қорғау туралы;
- экологиялық сараптама туралы;
- түрғындардың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы;
- қойнаулар туралы;
- кәсіпорындар және кәсіпкерлік іс-әрекеттер туралы;
- түтынушылар құқын қорғау туралы;
- өнім мен көрсетілетін қызметтерді сертификаттау;
- инвестициялық іс-әрекеттер туралы;
- қорғаныс туралы.
Шетелдерде белгілі бір технология бойынша уытты қалдықтарды өңдеу нормасы
мен мүмкіндігін орнататын стандарттар кешені жасалынды.
Өнеркөсібі дамыған елдерде қалдықтар жіктелулері бойынша қатаң нормалары
болатын директиваларға, үлттық стандарттарға, залалсыздандыру, жою, көміп
тастау бойынша стан-дарттарға негізделген қалдықтарды оңдеу нақты
шараларының мемлекеттік бағдарламалары қолданыста, ал заңнамалық қағидалары
және олармен жүмыс қауіпсіздігі үшін қалдықтар шығаратындардың қүқықтық
жауапкершілігін белгілейді.
Өндіріс қалдықтарын іске жарату - кәсіпорын сапа менедж-ментіндегі сапа
шеңберінің соңғы қүрылымы. Бірақ оған нормативтік талаптар өнімнің өмірлік
циклының өндіріске дейінгі стадиясында әзірленеді және бақыланады. Мысалы,
АҚШ-та қолданыстағы заңнамаға сәйкес, әр дайындаушы жаңа тауар ондіруде
болатын қалдықтардың табиғатын анықтау бойынша экологиялық сараптаудан
міндетгі өту қажет. Егер қауіпті калдықтар болуына күдік туса (ол тікелей
әсерлі стандарттар және зандармен анықталады), онда өнімді дайындаушы
қоршаған ортаны қорғау жоніндегі Агенттікке тіркеледі. Болып жатқан
ендірістік қалдықтар, олардың қүрамы ғана емес тасымалдау мен өңдеуге
жарамдылығы бойынша стандарттарға іс-жүзінде сәйкестігін анықтау үшін әрі
қарай қадағаланып бақыланып отырады.
Бұрынғы КСРО-да 1975 жылдан бастап Мемжабдықтау қал-дықтарды кәдеге жарату
женіндегі мәселелерді талай талқыға салғанымен, олардың нормативтік базасы
жасалынған жоқ.
Қазақстанда қалдықтарды стандарттау жөніндегі жұмыстар енді ғана күн
тәртібіне алына бастады.
Қалдықгарды кәдеге жарату жөніндегі нормативтік құжаттар, оның ішінде және
де көрсетілген паспорты қауіпті қалдықтарды анықтауға ерекше қажет. Осы
төңіректегі стандарттау, қалдықтар мен олардың өңделген өнімімен саудаласу
бойынша Қазақстанның БСҮ шартын орындауын қамтамасыз етеді.
Экостандарттауда маңызды рөлді ИСО орындайды. 1993 жылдан бастап үйымның
үйымдастырылу қүрылымында «экологиялық менеджмент» (немесе «қоршаған орта
сапасының менеджменті») 207 ТК комитеті қүрылды: құрамында алты комитет
бөлімдері мен екі жүмыс тобы жүмыс істейді. Олардың іс-әрекеттері мына
аспектілерді қамтиды:
- экологиялық менеджмент жүйесін жасау;
- экологиялық аудит;
- экологиялық маркілеу;
- экологиялық сипаттамаларды бағалау және тағы басқалар.
Комитет жүмысының нәтижесі - сыйысымдылықты қамтамасыз ететін 9000 сериялы
ИСО құрылымына көбіне сәйкес болатын 14000 сериялы ИСО стандарттарының
қабылдануы.
14000 сериялы ИСО-да негіз қалаушы және нормативтік стандарттар да бар:
«Қоршаған ортаны қорғау саласының менедж-ментжүйелері. Қолданылуы жөніндегі
нүсқау» 14001ИСО негіз қалаушы стандарты мен «Қоршаған ортаны корғау
саласының менеджмент жүйелері. Принциптер, жүйелер мен қатар жүретін
технологиялар бойынша жалпы нүсқаулар» 14004 ИСО стандартында өз-өзін
бағалаудан, тіркеу мен сертификаттауға дейінгі тірліктердің қоршаған ортаны
қорғау менеджментін үйымдастыру жөніндегі үсынымдар болады. Нормативтік
стандарттар қоршаған ортаны қорғау шаралары бойынша менеджмент жүйесінің
талаптарын анықтайды.
Стандарттар әмбебап: оларды мемлекеттік және жеке сектор экономикасындағы
өндіріс пен қызметету сферасында пайдалануға болады, ал қоршаған ортаның
менеджменті тәсілдері қатаң регламенттелмегендіктен және ауытқуы да мүмкін.
Экоменеджмент жүйелерін енгізу бірнеше кезеңдерден түрады.
Жүйені енгізудің бірінші кезеңінде - қоршаған орта жағдай-ларыныңжалпы
көрсеткіштеріне қатысты іс-әрекеттер ниеттері мен принциптері туралы өт'ніш
түрінде рәсімделетін үйым саясаты әзірленуі қажет болады. Принциптер,
«қоршаған ортаны қорғау саласындағы, үйымның белгілі бір міндеттері мен
мақсаттарын үйымдастыру мен қою іс-әрекеттеріне белгілі бір шеңберлер»*
Саясат туралы өтінішке кіреді:
- ниеттері мен принциптері;
- үжымдық міндеттемелер;
- үнемі жақсарту;
- мүдделі тараптармен байланыстар;
- мониторинг, қүжаттандыру мен қызметтестік.
14001 ИСОстандарты Экоменеджменті саясаты өнім сапасы менеджменті сияқты
ашық болуы қажет. Саясаттың принциптері мен мақсаттары, келтірілген өтініш,
жарнамалар және үйымның бәсекелестік артықшылығын қамтамасыз ету қүралы
рөлін де ойнай, ашық баспамен жарияланады.
Саясат «біз қайда баруымыз қажет?» мәселесімен байланысты.
«Біз қайда түрмыз?» сүрағына өз-өзін бағалау іс-әрекеті жауап беруге
көмектеседі. Ол үшін әдетте сүрау-сауалнама қүрастырылады. Сауалнама
экоменеджменті төңірегінде ұйымдастыру мүмкіндіктерін анықтауғақоршаған
ортақауіпін жою, басқа ішкі бағдарламалармен және жүйелермен, сон-дай-ақ
тағы сол сияқты ішкі іс-әрекеттер барысын енгізу қа-жеттілігіне ерік
беретін мәселелерді кіргізеді.
Экоменеджменті жүйесін енгізуге дайындаудың екінші кезеңі соңғы қорытындыда
«Біз оған қалай барамыз?» сұрағына жауап беруі қажет. Ол үшін борінен
бүрын, жасалынған сая-сатқа компания іс-әрекетінің сәйкестігін қамтамасыз
ету шаралары өзірленеді. Жоспарды қүрастырудың алдына қоршаған орта
аспектілері идентификатталады, қоршаған ортаәсерлері бағаланады,
үйымдастыру талаптары белгіленеді, мақсаттар мен міндеттер анықталады.
Жүмыстың үшінші кезеңінде экоменеджменті жүйесі жү-мыс істей бастағандағы
үйымдастыруда, жүйе жүмысының орындалу барысымен (стандарттармен және
ережелермен) барлық материалдық және адам ресурстарын үйлестіру қажет.
Экоменеджменттің үйымдастыру іс-әрекеттерінің төртінші кезеңінде -
қолданыстағы жүйенің тиімділігін кезеңмен бағалау және оны түзетіп түру. Ол
үшін қоршаған орта жағ-дайы көрсеткіштерінің жүйелі мониторингі қажет.
Бесінші кезең - макроортаның кез-келген факторларымен (саясатты езгерістер,
әлеуметтік және экономикалық фактор-лар және басқалары), жаңа нарыққа
компанияның шығуымен, жаңа өнімнің жаңа бәсекелестерінің шығуымен және тағы
да басқалармен байланысты саясатты мақсаттар мен міндет-терді кезеңмен
талдау.
14000 сериялы: ИСО стандарттары шетелдерде кеңінен ен-гізілген және
экосертификаттаудың нормативтік базасы қыз-метін атқарады. ЕО-да 14001 ИСО
қабылдау мен жариялануға дейін 1993 жылы «Қоршаған орта менеджменті мен
тексерулер жоніндегі» Бағдарламасы қабылданған, соған
байланысты онда 14000 ИСО мен ЕМА8 талаптарына екі сәйкестік экосертификат
түрлері бар.
Батыс еуропа елдері арасында экоменеджмент төңірегінде Германия көш басшы.
Онда мыңғажуық компания 14000 сер-иялы ИСО стандарттарын енгізді және
жүйені сертификаттады.
Әлемдік масштабта осы стандартты ендірген фирмалар мөлшері бойынша бірінші
орында Жапония (1000 аса компания).
АҚШ-та НССР (Нагагё апсі Сгігісаі Сопігоі Роіпіз) жүйесі әзірленген және
кеңінен енгізілуде. Жүйенің басты идеясы -тәуекелдерді сараптау мен
тұтынушылар қауіпсіздігіне қатысты экоменеджменттегі қиын жерлерді анықтау.
Жүйелердің қолданылу орнын бәрінен бүрын тағам онімін ондіру сферасынан
(жекелегенде, қүс етін ондіру фабрикаларынан) табуда.
ТМД елдері бойынша Ресейде 14000 сериялы ИСО стан-дарттары мемлекеттік
ретінде мүқабалық әдіспен қабылданды. РесейлікСТ/ИСО
НОООэкоменеджментібойыншахалық-аралық стандарттардың аутенттік мәтінінде,
бірақ аздаған толықтырулармен берілген.
Қазақстанда қоршаған орта сапасы менеджменті жүйелерінің мемлекеттік
стандарты жобалары, оны пайдалану бой-ынша жалпы талаптар мен үсынымдар
жасалынып, толықтырылу үстінде. Олар 14001 ИСО халықаралық стандарттары
аутенттік мәтінінде жасалуда, бірақ аумақтық ерекшеліктерді де ескеруде.
Стандарттың қолданылу саласы - бақылау жасауға мүмкін және жасау қажет
үйымдастыру іс-әрекеттері экологиялық жүйелері немесе қоршаған ортаны
қорғаудың аспектілері. Бірақ ол қоршаған ортаның нақты параметрлерін
мемлекет орнатады дегенді білдірмейді. Стандартты, өз іс-әрекеттерінің
қоршаған ортаны қорғау жөніндегі мемлекет саясатына сәйкес екеніне куә
болғысьмселетін, жүйесіне сертификаттау жүргізгісі келетін, жүйенің нағыз
стандартқа сәйкестігі туралы өтініш-декларация жасау мен ез-өзін бағалағысы
келетін мақсаттарды кәздейтін кез келген үйымдар пайдалануға болады.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1Стандарттау жөніндегі қызметтер?
2Стандарттаудың әр саладағы орны?
Ұсынылатын әдебиет:
1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.
2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества.
Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.
3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000 г. - 465 с.
4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под
ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.
5 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
Дәрістің сабағының құрылымы:
№15 дәріс Стандарттау жөніндегі халықаралық және өңірлік ұйымдар
Дәрістің мазмұны:
1 Стандарттау жөніндегі халықаралық ИСО ұйымы
2 Өңірлік ұйымдар
1 Халықаралық байланыстардың үздіксіз кеңейе түсуі, стандарттаудың жеке
мемлекет шеңберінде шектеліп қалуына мүмкіндік бермейді. Түрлі елдердің
саудалық, экономикалық және ғылыми-техникалық ынтымақтастықта жетістіктерге
жетуіне, бірінші кезекте халықаралық стандарттаудың маңызы орасан.
Халықаралық стандарттарды өзірлеу қажеттілігінің әбден көзге көріне түсу
себебі халықаралық сауданың осу қарқыны үлттық экономиканың дамуынан 3-4
есе асып түрса да әлемдік нарыққа үсынылған бірдей енімдердің үлттық
стандарттарындағы айырмашылықтар халықаралық сауданың дамуына кедергі бола
берді.
Мысалы, откен ғасырдың 60-шы жылдары АҚШ пен көп-теген басқа елдердің
теледидар стандарттарының айырмашы-лықтары болуына байланысты АҚШ өз
теледидарларын экспортқа шығарудан бас тартты. Голландияның «Филипс» фир-
масына импорт алатын ел талаптарын қанағаттандыру үшін бір
радиоқабылдағыштың 12 вариантын (кернеу, жиілік, тоқ-тың күші және т.б.
бойынша) жасау қажет болды. Тіпті бір кездері фирманың конструкторлық
схеманы ауыстырып көп-теген қосымша бөлшектер, бақылау-өлшеу құралдарын
пайдалануына тура келді.Ол әрине көп уақыт пен қаражат жұмсауына әкеліп
соқты.
Бірыңғай өлшем жүйесі - метрлік жүйені қабылдауға дей-ін, бүрынғы еліміздің
орман ағашын Англияға экспорттау-ында кеп қиындықтар болды, себебі ол елде
дюймдік елшеу жүйесі қолданылатын. Сондықтан бірқатар ағаш дайындайтын
көсіпорындар жүмыстары дюймдік жүйеге мамандануы-на тура келді. Тек Англия
метрлік өлшеу жүйесін қабылдағанда ғана ол қиындықтар жойылды.
Халықаралық сауданың күрделі мәселйлерін шешуде стан-дарттаудың
коммуникативтік қызметі (функциясы) нақты көрінеді. Халықаралық стандарттау
адам, энергия және ақпараттардың араласуына ықпал жасайды, сондықтан
халықаралық стандарттарды нарықты ашатын кілтпен теңестіруі кездейсоқтық
емес.
Стандарттау ауқымындағы халықаралық ғылыми-техни-калық ынтымақтастықтың
негізгі міндеті - үйлесімділік. Яғни, стандарттар деңгейін отандық енім
сапасын және оның әлем-дік нарықтағы бәсекеге қабілеттігін көтеру
мақсаттарында ұлттық стандарттау жүйелерін халықаралық, аймақтық және
шетелдік алдыңғы қатарлы үлттық стандарттау жүйелерімен үйлестіру.
Халықаралық ынтымақтастық стандарттаудың халықаралық және аймақтық ұйымдар
бағытында атқарылады.
Халықаралық стандарттау төңірегінде Халықаралық стандарттау үйымы (ИСО),
Халықаралық электртехникалық комиссия (МЭК), Халықаралық электрбайланыс
одағы (МСЭ) және басқа да кептеген ұйымдар жүмыс атқарады.
ИСО - Халықаралық стандарттау ұйымы
Ұйым 1947 жылдан бастап жұмыс атқарып келеді. ИСО-ның стандарттаудагы
қызмет аясы өте кең, бірақ оған МЭК құзыретіне жататын электроника мен
электртехникалары ғана кірмейді. ИСОжүмысына 120-данасаелдерқатысады. КСРО
ұйымды алғашқы қалаушылардың бірі болды. ИСО-ның қаражат қоры мүше-елдер
жарнасы, стандарттар мен басқа басы-лымдар сату, сондай-ақ
қайырымдылықтардан қүралады. ИСО басшы органдары - Бас ассамблея, ИСО
Кеңесі, Кеңес комитеттері, Техникалық комитеттер және Орталық хатшылық; ИСО-
ның жоғары органы - Бас ассамблея.
Бас ассамблея - мүше-комитеттермен тағайындалған лауазымды тұлғалар мен
делегаттар жиналысы. Әр мүше-комитеттен үшеуге дейін делегат қатысуға
құқылы, бірақ олардың бақылаушылары еріп барады. Мүше-корреспонденттер мен
мүше-абоненттер бақылаушы ретінде қатысады.
Бас ассамблеяның сессия аралық кезеңінде үйымның жүмы-сынастандарттау
жөніндегі үлттықүйымдардыңөкілдері кіретін Кеңес жетекшілік жасайды. Кеңес
қарамағында ИСО техникалық комитеттеріне басшылық жасайтын атқарушы бюро
қүрылған.
Халықаралық стандарттар жобаларын техникалық комитет шеңберінде іс-әрекет
жасайтын тікелей жүмысшы топтары әзірлейді.
ИСО өз міндеттерін тауарлар және корсетілетін қызметтермен халықаралық
алмасуын қамтамасыз ету, сондай-ақ интеллектті, ғылыми-техникалық мен
экономикалық салалардың ынтымақтастығын дамыту мақсатында дүниежүзінде
стандарттауды және стандарттаумен сабақтас қызметтер түр-лерін дамытуға
ықпал етумен анықтайды.
Стандарттаудың негізгі нысандары мен стандарттар мел-шері (жалпы мөлшерден
алынған %-ы) үйым мүдделерінің кең диапазонын сипаттайды:
Машинажасау-29; Химия- 13; Металемес материалдар ;Кендер мен металдар;
Ақпараттық техника-8; Ауыл шаруашылығы-8; Қүрылыс-4; Арнайы техника-3;
Денсаулық сақтау мен медицина-3; Негіз қалаушы стандарттар -3; Қоршаған
орта- 3;Тауарларды буып-түю мен тасымалдау-2;
ИСО стандарттары әлемде өте кең көлемде пайдаланылады. Олар 100 млн асады,
ал жыл сайын 500-600 стандарттар қайта қаралып және қабылданып жатады.
Техникалық комитеттер (ТК) - жалпы техникалық комитет және техниканың
нақты саласында жүмыстар атқаратын ко-митеттерге бөлінеді. Жалпы техникалық
комитет (ИСО-да олар 26) жалпы техникалық және салааралық міндеттерді ше-
шеді. Оларға, мысалы, «Өлшем бірліктері» 12ТК, «Үнамды сандар» 19ТК,
«Терминология» 37ТК жөне тағы басқа коми-теттер жатады. Техниканың нақты
салаларында жүмыстар ат-қаратын ТК (140 жуық), мысалы, «Автомобильдер»
22ТК, «Станоктар» 39ТК және тағы басқалары кіреді. Атқаратын қызметтері
саланы (химия, авиациялық және ғарыштық тех-ника және тағы басқалар)
түгелдей қамтитын техникалық ко-митет бөлімдер мен жүмысшы топтарын
үйымдастырады.
ИСО-ның әр мүшесі мүдделілік дәрежесіне қарай өр тех-никалық комитет
жүмысына езінің қатысу статусын анықтайды. Олар бақылаушы ретінде де
белсенді мүше болуы керек. Халықаралық стандарт жобасы техникалық
комитеттің белсенді мүшелерінің кепшілігінен (75%) қүптау алса, онда ол
қабылданды деп есептелінеді.
Қазір шамамен 11 мың ИСО халықаралық стандарттары қолданыста. ИСО
халықаралық стандарттарының 75% негіз қалаушы стандарттар, немесе сынау
әдістерінің стандарттары.
Халықаралық стандарттау төжірибесінде енім стандарт-тарын әзірлеудегі
негізгі күш өнімге бірыңғай сынау өдістемелерін, маркілеу, терминдеу
талаптарын орнату, яғни енімді қай ел өндіретіні мен пайдаланатынынақарамай
дайындаушы мен түтынушының езара үғынулары оларсыз мүмкін еместей болатын
аспектілерге аса көңіл белу болып табылады. Со-нымен қатар, халықаралық
стандарт енімнің адам өмірі мен денсаулығына және қоршаған ортаға
қауіпсіздігі, өзара ауыстырымдылығы мен техникалық сыйысымдылығына қатысты
талаптарын қою. Нақты енім сапасына қойылатын басқа талаптарға келетін
болсақ, онда оларды халықаралық стандарт-тың белгілеуі қажет емес.
Түтынушылардың түрлі категория-лары үшін нақты енім сапасының нақты нормасы
тікелей келісім-шарттағы (контракт) баға арқылы қалпына келтіріледі.
ИСО-ның жалпы техникалық және салааралық техникалық комитеттер
қызметтерінің нәтижелерін қарай отырып халықаралық өлшем бірлігі жүйесін
әзірлеуі, бүрамның метрлік жүйе-сін, барлық келік түрлерімен жүк салатын
контейнерлердің стандарттық размері мен конструкциясы жүйесін қабылдауы
оның үлкен жетістіктері екенін атап ету керек. Қазіргі кезде 1979 жылы
қүрылған «Сапаны қамтамасыз ететін жүйелер» 176ТК-нің жүмысы ерекше кеңіл
аудартады. Оның міндетіне сапаны қамтамасыз ететін жүйе жасаудың негіз
қалайтын принциптерін стандарттау мен үйлестіру кіреді. 1987 жылы
кәсіпорындардағы енім сапасы мөселелерін шешудің бірыңғай жолына
бағытталған 9000 сериялы ИСО-ның терт стандартының бірінші үқсамы, ал 1994
жылы езгертулер енгізуден кейін - екінші, ал 2000 жылы келесі үқсамы
жарияланды.
ИСО Кеңесіне жеті комитет- ПЛАКО,, СТАКО, КАСКО, ИНФКО, ДЕВКО, КОПОЛКО және
РЕМКО кіреді.
СТАКО халықаралық стандарттар әзірлеу принциптері мен әдістемелері бойынша
ИСО Кеңесіне әдістемелік және ақпарат-тық комек жасауға міндетті. Комитет
күшімен берілген салада қолайлы нәтижелерге жету бойынша үсыныстар дайындау
мен стандарттаудың негіз қалаушы принциптерін зерттеу жүргізіледі. Сонымен
қатар, СТАКО терминология мен сауданы дамыту үшін халықаралық стандарттар
пайдалану женінде семинарлар үйымдастырумен айналысады.
ПЛАКО жүмыстың техникалық жақтарын үйымдастыру мен үйлестіру бойынша ИСО
жүмыстарын жоспарлау жөнін-де үсыныстар дайындайды. ПЛАКО жұмыстарының
сферасынатехникалық комитеттерді қүру мен тарату жөніндегі үсы-ныстарды
қарау, комитеттердің айналысуы қажет стандарттау ауқымын анықтау кіреді.
КАСКО - өнім, көрсетілетін қызмет, процестер және сапа жүйелерінің
стандарттар талаптарына сәйкестігін мақүлдау мәселелерімен айналысады, осы
іс-әрекеттердің тәжірибесін зерттейді және ақпаратты талдайды. Комитет
өнім, көрсеті-летін қызмет, сапа жүйелерінің сәйкестігін бағалау (серти-
фикаттау) мен сынаулар, сертификаттау жөніндегі сынау зерт-ханалары мен
органдарының қүзыреттілігін растау бойынша нүсқаулар әзірлейді. КАСКО
жүмыстарының маңызды аясы - үлттық және аймақтық сертификаттау жүйелерін
өзара мойындау мен қабылдау, сондай-ақ сынау мен сәйкестікті мақүлдау
төңірегінде халықаралық стандарттарды пайдала-нуға ықпал ету.
КАСКО мен МЭК бірлесіп ИСО мен МЭК мүше-елдері кеңінен пайдаланып жатқан
сертификаттаудың түрлі аспек-тілері жөніндегі бірқатар нүсқауларды
өзірледі. Ол қүжаттар-дағы келтірілген принциптер үлттық сертификаттау
жүйелер-інде ескерілді және де түрлі аймақтардағы елдердің сауда-
экономикалық байланыстарында өзара жеткізілетін өнімдер сәйкестігін бағалау
жөніндегі келісімдер үшін негіз болды. Сонымен қатар КАСКО сынау
зертханаларын аккредиттеу мен аккредиттейтін органдар жүмыстарының сапасын
бағалау бойынша аудиторларға жалпы талаптар дайындау және өнім мен
сапажүйелері сәйкестігі сертификаттарын өзара мойын-дау мәселелерімен
айналысады.
ДЕВКО дамып келе жатқан елдердің стандарттау төңіре-гіндегі сүраныстарын
зерттейді және сол елдердің осы сала-сына ықпал етуге үсынымдар әзірлейді.
ДЕВКО-ның басты функциясы:
- дамып келе жатқан елдерде стандарттаудың барлық ас-пектілерін кең көлемде
талқылаулар үйымдастыру, дамыған елдердің тәжірибелерін алмасуға жағдайлар
жасау;
- дамыған елдердің түрлі оқып-үйрету орталықтары база-сында стандарттау
жөнінде мамандар даярлау;
- дамып келе жатқан елдердегі стандарттаумен айналысатын үйымдар мамандарын
тәжірибе жинақтауғажіберуге ықпал ету;
- дамып келе жатқан елдер үшін стандарттау жөнінде оқу қүралдар дайындау;
- стандарттау және метрология төңірегінде өнеркәсібі да-мыған елдер мен
дамып келе жатқан елдердің екі жақты ын-тымақтастығының дамып-жетілуіне
себепші болу. Бүл бағыт-тарда ДЕВКО БҮҮ-мен қызметтес болып келеді.
Біріккен әрекеттердің, әсердің нәтижелерінің бірі халықаралық оқыту
орталықтарын қүруы мен оның қызмет етіп жатуы.
КОПОЛКО міндеттеріне мыналар кіреді:
- өнімді стандарттаудан өте жоғары әсер алатын, сондай-ақ үлттық және
халықаралық стандарттауға түтынушылардың өте кеңінен қатысулары үшін
қарастырылуы қажет шараларды анықтау;
- тұтынушыларды ақпаратпен қамтамасыз етуге, олардың мүдделерін қорғауға
бағытталған үсыныстарды және де стандарттау мәселелері бойынша оларды
оқытып-үйрету бағдарламасын стандарттау позициясында жасап шығару;
- стандарттау, түтыну тауарларынастандарттарды қолдану (пайдалану) және
түтынушылар мүдделеріне қажетті басқа да стандарттау мәселелері
бойыншажүмыстарғатүтынушы-лардың қатысу тәжірибелерін жинақтау.
КОПОЛКО қызметтерінің нәтижесі - түтыну мекемелері мүддесіне қажетті үлттық
және халықаралық стандарттар тізімдерін басып шығару және де түтыну
тауарлары сапасын бағалау басшылықтарын, нүсқауларын дайындау. Олардың
кейбіреулерін көрсетейік:
12 нүсқау «Түтыну тауарларын салыстымалы сынаулар»;
14 нүсқау «Түтынушыларға тауар туралы ақпарат»;
36 нүсқау «Түтыну тауарларының эксплуатациялық си-патын өлшеудің стандартты
әдістерін әзірлеу».
ИНФКО қүзыретіне мыналар жатады:
- ақпараттық қызмет көрсетулер, деректер базалары, мар-кетинг, стандарттар
мен техникалық регламенттер сату төңі-ректерінде ИСО мен мүшелерінің іс-
әрекеттерін үйлестіру;
- стандарттарды үйлестіру мен басқа жоғарыда аталған мәселелер бойынша
саясат әзірлеу жөнінде ИСО Бас ассамблеясына кеңес беру;
- ИСО ақпарат желісі (ИСОНЕТ) жүмыстарын бақылау және басшылық жасау.
Осы негізгі міндеттерден басқа, ИНФКО ақпараттық іс-әрекеттеріне байланысты
көп мөлшерде мынандай жүмыстар атқарады:
- стандарттау жөнінде ақпараттық орталықтар үйымдас-тыру мен ақпараттық
орталық жүмысы бойынша нүсқаулар озірлейді;
- ақпарат және маркетингтік қызмет көрсетулер нарығына талдау мен
зерттеулер жасайды;
- ақпаратжинау, сақтау, іздестіру, алмасуларының жалпы принциптері бойынша
үсынымдар қүрастырады жөне тара-тады;
- ИСО-ға қүжаттар жасау мен тарату жүйелерін үйымдас-тырады және жүргізеді,
осы жүйелердің өзара әрекеттеріне ықпал етеді;
- ақпараттық қызмет көрсетулер төңірегіндегі халықаралық стандарттарды
көпшілікке танымал етеді және оларды пай-далануды мадақтайды;
- түрлі ақпараттық орталықтар жүмысы туралы тәжірибе мен ақпарат алмасуды
үйымдастырады;
- ақпаратжәне оған байланысты қызметтер мәселелері бой-ынша халықаралық
үйымдармен қызметтес болады;
- ИСОНЕТ мүшелерін қабылдау мен тіркеу бойынша әре-кеттер жасайды.
Осындай кең көлемдегі жүмыстар комитеттің қазіргі атау-ына негіз болды
(бүрынғы атауы Ақпарат жөніндегі комитет).
ИНФКО-ның мүшесі ИСО мүше-комитеттердің кез келгені бола алады, егер оның
жүмыстарына қызығушылық танытатын болса;<ГМүшелік үш категорияға бөлінеді:
нағыз мүше (Р), бақылаушы (О), мүше-корреспондент.
ИНФКО қүрамына Басқару кеңесі мен ақпарат, жүйелер және маркетинг жөніндегі
топтар кіреді. ,
ИНФКО жақын болашаққа мынадай мәселелерді белгілейді:
- стандарттар туралы халықаралық электрондық ақпарат қызметін жасау
женіндегі ұсыным әзірлеу;
- ақпаратты қағаз жүзіндегі жөне электрондық тасымалдаудағы авторлық
қүқықтарды қорғау бойынша жалпы басшылық принциптер дайындау;
- халықаралық стандарттау төңірегінде маркетингтің стратегиясын жоспарлау
мен шешу міндеттері, оның ішіне Комитеттің өзінің қызметтерін жетілдіруге
байланысты міндет-тер де кірді.
Комитет 61 нағыз-мүшелер мен 16 бақылаушы-мүшелерден түрады.
ИСОНЕТ ақпараттық жүйесі ИНФКО ақпараты жөніндегі топ қүрамына кіреді.
ИСОНЕТ-тің басым мақсаттары:
- халықаралық және үлттық стандарттар туралы, стандарт-тау жөніндегі
қүжаттар туралы, стандарттау төңірегіндегі кітаптар, анықтамалар мен
оқулықтар басып шығару туралы ақпараттар алмасуды қамтамасыз ету;
- басқа халықаралық үйымдар (БҮҮ, ЮНЕСКО, МАГАТЭ жөне басқалары)
ақпаратжүйелерімен байланыс орнату және бірыңғай ақпарат тілі – тезаурусты
жасау.
ИСОНЕТ-тің 60 аса үлттық мүшелері, 10 жуық ассоциа-циялық пен халықаралық
мүшелері және ИСО/МЭК ақпарат орталығы бар.
РЕМКО стандартты үлгілерге (эталондар) қатысты мәсе-лелер бойынша сәйкес
нүсқаулар әзірлеумен ИСО-ға әдісте-мелік көмек жасайды. Оған «Халықаралық
стандарттардагы стандарттар үлгілеріне сілтеме», «Стандартты үлгілерді
аттес-тациялау. Жалпы және статистикалық принциптер» және тағы да басқа
стандартты үлгілер анықтамалары мен бірнеше нүс-қаулар жатады. Бүлардан
басқа, РЕМКО стандартты үлгілер бойынша ИСО қызметтерін халықаралық
метрологиялық үйымдармен үйлестіруші, атап айтқанда МОЗМ - Заңнамалық
метрология халықаралық үйымымен.
Ақпараттық қамтамасыз етуде үлттық стандарттар нүсқау-ларын
дайындауғаәдістемелік негіз болатын стандарттау же-ніңдегі халықаралық
жіктеуіштің маңызы зор. Бірнеше елдер (Канада, Исландия, Ирландия, Италия
және басқалары) стан-дарттау женіндегі халықаралық жіктеуішке оздерінің
ақпа-раттық жүйелерін енгізіп қойған. Қазақстан бүл жүйеге жақын болашақта
енуге іс-әрекет етуде.
ИСО-ның қазіргі кездегі өте маңызды, мәні зор міндеті -стандарттар қоры
қүрылымын жетілдіру%90-шы жылдардың басында машина жасау, химия (12,5%
жуық) салаларының стандарттары асып артылды. Ал, денсаулық сақтау мен меди-
цина теңірегіндегі стандарттардың барлық үлесі 3,5% болса, қоршаған ортаны
қорғау 3% тоңірегінде. Салыстырмалы онша кеп емес үлес (10,5% жуық)
информатика, электроника және ақпараттық қамтамасыз ету салалары
стандарттары алды. Болашақтаәлеуметтік сфералар (қоршаған ортаны қорғау,
денсаулықсақтау), сондай-ақ ақпараттық технологиялар ИСО қызметтерінде
басты болуы қажет.
Нақты өнімнің әлемдік дайындаушылары болатын елдер мен фирмалардың
бүкіләлемдік нарықтағы қызу бөсекелестігі халықаралық стандарт әзірлеу
этапында басталады және кө-рінеді. Стандарттау женіндегі аймақтық және
халықаралық үйымдардың арасында көшбасшылық үшін тартыстар үдайы жүріп
жатады және солай болғандықтан да экономикасы дамыған елдердің нақты
халықаралық стандарт жобасына сөй-кес үлттық стандарттарын көру толық
әділдік және олар осы жобада оздерінің үлттық мүдделерін көрсету үшін
күреседі. Барлық техникалық комитеттер әзірлеген ИСО халықаралық
стандарттарының жалпы мөлшерінің 70% астамы әлемдегі өндірісі жетілген
елдердің үлттық немесе фирмалық стандар-тына сәйкес болуы кездейсоқтық
емес.
Қандай да болмасын елдердің халықаралық стандарт әзір-леуде кошбасшы болуы,
көп жағдайда олардың мамандары-ның ИСО, МЭК, ЕО жүмыс органдары -
техникалық комитет, комитет болімі, жүмыс тобында қатысу дәрежесімен
анықталады.
Қазіргі кезде ИСО-ның 3 мыңға жуық жүмысшы органда-ры болса, оның ішінде
185 техникалық комитеттер, 636 коми-тет бөлімдері, 1975 жүмыс топтары мен
36 мақсатты топтар қызмет атқарады.
Халықаралық стандарттар жасау жүмыстарымен тікелей техникалық комитеттер
мен оның бөлімдері және нақты ба-ғыттағы жүмыс топтары айналысады.
ИСО-ның ресми тілдері - ағылшын, француз және орыс. ИСО-ның жалпы
халықаралық стандарттарының 70% жуығы орыс тіліне аударылған.
Халықаралық стандарт дайындау схемасы мынадай тәр-тіппен жүргізіледі:
мүдделі тараптар мүше-комитет, техни-калық комитет, Бас ассамблея комитеті
(немесе ИСО-ға мүше емес үйым) атымен ИСО-ға стандарт әзірлеуге тапсырыс жі-
береді. Бас хатшы мүше-комитеттермен келісім бойыншаТех-никалық басқару
бюросына сәйкес техникалық комитет қүру туралы үсыныс береді. Техникалық
комитет мынандай жағ-дайда қүрылады: егер кепшілік мүше-комитеттер жақтап
дауыс берсе және олардың бесеуден кем емесі сол комитетке белсенді мүше
болуға емеурін танытса, ал Техникалық басқару бюросы болашақ стандарттың
халықаралық маңызды-лығынакүмән келтірмесе. Әдетте, жүмыс процесінде барлық
мәселелер техникалық комитет қызметтеріне белсенді қаты-сушы мүше-
комитеттер консенсусы негізінде шешіледі.
Стандарт жобасына қатысты консенсусқа жеткеннен соң, техникалық комитет оны
дауыс беруге барлық мүше-комитеттерге жіберу мен тіркеу үшін Орталық
хатшылыққа откі-зеді. Егер жобаны дауыс берушілердің 75% қүптаса, ол
халықаралық стандарт ретінде жарияланады.
ИСО техникалық жүмыстарына әлемнің түрлі елдерінен 30 мыңнан аса сарапшылар
қатысады. ИСО әділ және бейта-рап үйым ретінде әлемдік беделге ие және ірі
халықаралық үйымдар арасында өте жоғары статусты.
ИСО халықаралық стандарттары міндетті емес, яғни әр ел оларды толық
қолдануға, кейбірін жекелеп қолдануға немесе тіпті қолданбауға қүқылы.
Бірақ, әлемдік нарықтағы қызу бәсекелестік жағдайларында, өнім
дайындаушылар өздерінің бүйымдарының бәсекелестікке қабілеттілігін сақтауға
ты-рысып, халықаралық стандарттарды пайдалануға мәжбүр бо-лады. Шетелдік
мамандардың бағалауынша алдыңғы қатарлы әндірісі дамыған елдер ИСО-ның
барлық фондының 80% дейінін қолданады. Экономикасы көп дәрежеде сыртқы сау-
даға байланысты басқа елдердің де халықаралық үйымдары ИСО стандарттарын
өте кеңінен пайдаланады. Оларға сыртқы саудасының үлесі ендірісінің жалпы
келеміне қатынасы 40-50% қүрайтын Нидерланда, Швеция, Бельгия, Австрия,
Дания жатады. Бүл елдер халықаралық стандарттар бар салаларға өздерінің
үлттық стандарттарын жасамауға тырысады.
2 Өңірлік ұйымдар
1992 жылы қабылданған үкіметаралық болып есептелінетін ТМД шеңберіндегі
стандарттау, метрология және сертификаттау жүмыстарын «Стандарттау,
метрология және сертификаттау ауқымында келісімді саясат жүргізу туралы»
Келісімге сәйкес жүргізу үшін ТМД қүрамына кіретін барлық елдердің Үлттық
үйымдары бірігіп Мемлекетаралық Кеңес қүрды. Мемлекетаралық Кеңес
мемлекетаралық стандарттар (МСТ)* қабылдайды.
1995 жылы ИСО Кеңесі ТМД елдерінің Мемлекетаралық Кеңесін аймақтық
стандарттау ұйымы деп таныды.
Мемлекетаралық Кеңес үйымындағы стандарттау ТМД елдері Үлттық стандарттау
органдарынан түскен үсыныстарды жалпылау негізінде Мемлекетаралық Кеңес
қүрастырған жоспарға сәйкес жүргізіледці 1996 жылдың аяғына дейінгі кезенде
2 мыңнан аса мемлекетаралық стандарттар қайта қаралды және жаңасы
жасалындьрҮйымдастыру мәселелері мемлекетаралық ретінде қабылданған
«Мемлекетаралық стандарттау жүмыстарын жүргізу тәртібі. Жалпы шарттар» 1.0
МСТ сәйкес шешіледі. Қосымша «Мемлекетаралық стандарттау тәртібі»,
«Стандарттау мемлекетаралық нормативтік қүжаттарын басып шығаруға дай-ындау
және тіркеу тәртіптері» және басқа оларға негіз болатын нормативтік
қүжаттар қабылданды.
Сертификаттау төңірегінде, сертификаттау бойынша 21 қү-жаты бар (тағамдық
өнімдер мен шикізаттар, ойыншықтар, асханалық қүралдар, темекі, шәй,
байланыс қүралдары және бас-қалары) басты өнімдер мен көрсетілетін
қызметтер топтарына бірегей тәртіп қойылған мемлекетаралық нормативтік
қүжаттар тізімі қабылданды. Тізімге туризм, техникалық қызмет көрсету,
автокеліктерді жөндеу мен техникалық қызмет көрсету, қонақжай сервисі және
басқа көрсетілетін қызметтер қүжаттары кіргізілді. Қүжаттардың жартысын
әзірлеу Ресейге тапсырылды.
ТМД шеңберінде «Сертификаттау нәтижелерін өзара мой-ындау туралы Келісім»
іске асырылуда. Бірақ, бұл төңіректе көптеген ведомстволық сертификаттау
жүйелері ережелерінде алшақтықтардан туындайтын мәселелер бар.
*Қүрылыстағы стандарттау мен техникалык нормалау Мемлекетаралық ғылыми-
техникалық комиссиясының күзырына жататын, күрылыс ауқымындағы
стандарттардан баска.
Мысалы, қиындық тудыратын мәселелердің бірі, Ресей тауарларды маркілеуде
жүретін сэйкестік сертификатын сойкестік белгіге ауыстыруға көшетінінде.
1988 жылы аккредиттеу сияқты маңызды қүжатқа қол қой-ылды. Аккредиттеу
тоңірегіндегі жан-жақты ынтымақтастық туралы хаттамаға ТМД-ның барлық
елдері (Украинадан басқа) қол қойды. Стандарттаудың аймақтық үйымы
-Мемлекетаралық Кеңесін халықаралық қауымдастықтың мойындайтын белгілері
пайдаболабастады; ынтымақтастық туралы МЭК пен СЕН келісімдеріне қол
қойылды. Ын-тымақтастық туралы келісім жобасы ИСО-ға жіберілді.
Мемлекетаралық Кеңес жүмысындағы өте көп туындай-тын мәселе сәйкестікке
келісу аймақтық жүйесін зерттеп дайындау болып есептелінеді. Бүгінгі күнге
дейін өр ел үлттық сертификаттау жүйесі тәртібімен, ездерінің сәйкестік
белгі-сімен жүмыс жасауда. Барлық елдердің қүзырлы онімдері бірегей ереже
мен сәйкестік белгісіне қажет екеніне үсыныстар жасағанмен, оған көшу
қиындық туғызып түр жө-не ол үзақ болатын сияқты. Әсіресе Украина аймақтық
жүйе жасау қажет емес деген ойын айтуда.
Мемлекетаралық Кеңесте ТМД елдеріне тікелей еуропа-лық стандарттарды
мемлекетаралық стандарт ретінде қолдану жағдайлары туралы мәселе қаралды.
Ол ұшін мынандай тәр-тіптер сақталуы (орындалуы) қажет:
- қандай еуропалық стандартқа ТМД стандарты сәйкес ке-летіні туралы
форзацта нұсқау болуы керек;
- шығатын деректерде қүжатты кез келген қүралмен қайта шығару тек қана СЕН-
нің келісімімен мүмкін екендігі корсе-тілуі қажет;
- ТМД елдерінің еуропалық нормаға қарамақайшы барлық үлттық стандарттары
айналымнан алынып тасталуы керек;
- еуропалық норманың тікелей қолданылуы болатын стан-дарттардың барлык
кошірмелері міндетті түрде СЕН-ға жі-берілуі қажет.
Мемлекетаралық Кеңес пен СЕН шеңберіндегі келісімдер-дегі тікелей
қолданылатын еуронормалар Мемлекетаралық Кеңеске тегін беріледі.
Стандарттау, сертификаттау, метро-логия және аккредиттеу бойынша тәрт
ғылыми-техникалық комиссиялардың қүрылғаны Мемлекетаралық Кеңес бағыт-
тарының қызметтес пен нақтылау тэжірибесінде алға жыл-жығандығы болып
есептелінеді.
Метрология төңірегінде бірнеше бағыттарды бірлескен жүмыстар бағдарламапары
іске асырылуда: физикалық шама бірліктерінің размерлерін беру;
метрологиядағы негізін қалай-тын мемлекетаралық нормативтік қүжаттарды
қайтақарау мен зерттеп дайындау; заттар мен материалдар қүрамы мен қа-
сиеттерінің стандартты үлгілерін жасау мен пайдалану; ба-қылаудың
бүзылмайтын өдістері.
і Мемлекетаралық Кеңестің бірінші кезектегі болашақ міндет-терінің ішінен
мыналарды атап өтуге болады: стандарттау, серти-фикаттау және метрология
бойыншаИСО, МЭК, СЕН және басқа халықаралық және аймақтық үйымдармен
қызметтестікті дамыту;' Мемлекетаралық Кеңес шеңберінде сынақ зертханаларын
аккредиттеу Еуроазиялық аймақтық үйымын қүру; бірегей кеңістіктегі
стандарттау, сертификаттау жөне метрология жүмыстарын атқаратып болашақ
мамандарды оқытатын, осы қызмет түрлері бойынша олардың «бірегей
кеңістіктегі» жүмыстарын ескере, оқу пәндерін унификаттау мәселелерін шешу.
Жалпы еуропалық стандарттау жөніндегі үйымдар Стандарттау жөніндегі
еуропалық комитет (СЕН)
(Стандарттау жөніндегі еуропалық комитет (1970 жылға дей-ін Стандарттауды
үйлестіру жөніндегі еуропалық комитет) 1961 жылдан бері жүмыс атқарып келе
жатқан үйым. СЕН-ге 17 еуропа елдері - Австрия, Бельгия, Үлыбритания,
Греция, Дания, Германия, Испания, Ирландия, Италия, Люксембург, Норвегия,
Нидерланд, Португалия, Финляндия, Франция, Швеция, Швейцария үлттық
үйымдары мүше. Ол 1992 жылғадейін ЕО пен ЕАСТ ғана мүше-елдер (үлттық
стандарттау үйымы жоқ Лихтейштейннен басқа) кіретін жабық үйым болатың)
|СЕН Бас ассамблеясының шешімімен мүшеліктің жаңа категориясы-
ассоциациялықмүше қүрылды. СЕН-ге статусы еуропалық немесе үлттық
заңнамамен анықталатын мүше-елдердің кез келген қоғамдық, ғылыми,
экономикалық ігемесе басқа да үйымдары ассоциациялық мүше бола алады| СЕН
мақсаттарына жетуге, стандарттау процесіне ықпал етуге, стандарттар
жобаларын талқылауға қатысуға ассоциациялық мүшелер міндетті (шешім
қабылдауға дейін), бірақ олардың дауыс қүқықтары жоқ.
СЕН-нің еуропалықдеңгейдегі стандарттау процесіне бар-лық мүдделі жақтар
консенсусы негізінде стандартты жос-парлау, әзірлеу және қабылдау кіреді.
Стандарттау жөніндегі жүмыстарды жоспарлауда үлттық үйымдар, еуропалық
(кобіне ЕАСТ жағы бойынша) үйымдар, ассоциативтік органдар (АО), еуропалық
сауда ассоциация-ларынан түскен үсыныстар ескеріледі.
Стандарт жобасын дайындау бастапқы жобаны бекіткен (үш ресми тілдерде), ал
Орталық хатшылықта ол тіркелгеннен соң еуропалық стандарттың ресми жобасы
болған қүжат сәй-кес техникалық комитетке жүктеледі.
Бірқатар жағдайларда стандарт дайындау ИСО шеңберінде атқарылады, онда да
ЕО* мүше-елдердің еуропалық окілі жо-баның жетекшісі болып тағайындалады.
СЕН негізгі мақсаты - ЕО, ЕАСТ және басқа үкіметаралық үйымдар оздерінің
директиваларында сілтеме жасай алатын еуропалық стандарттар – Е
(еуронормалары) әзірлеу арқылы онім мен көрсетілетін қызмет саудасын
дамытуға ықпал ет^ ИСО мен МЭК халықаралық стандарттарын мүше-елдерде
қолдану бірыңғайлығын қамтамасыз ету жолымен онім мен көрсетілетін қызмет
саудасын дамытуға ықпал ету; стандарттаумен айналысатын аймақтардың барлық
үйымдарымен ынтымақтаста болуды дамытуға ықпал ету; еуропалық стандарттарға
(еуронормаға) сәйкестік сертификаттауы бойынша корсетілетін қызметтерді
дамытуға ықпал ету.
СЕН еуропалық стандарттарды авиация жабдықтарына, газды су қыздыратын
қүралдарға, газ баллондары, котергіш механизмдердің қүрастыру болшектері,
газ плиталары, дәне-керлеу мен кесу, қүбырлар, насос станциялары және тағы
бас-қаларына әзірлейді.
СЕН жоғары органы - стандарттау жөніндегі үлттық үйым-дар, ЕО пен ЕАСТ мүше-
елдерінің үкімет органдары, сондай-ақ ассоциациялық үйымдар болатын Бас
ассамблея (18-сурет). Бас ассамблея Әкімшілік кеңесті сайлайды. Оның
атқаратын қызметі мыналар:
- мүше-елдер үлттық стандарттарын қолдану ережесі мен тәсілдерін және
еуропалық стандарттар әзірлеуде халықара-лық стандарттарды белгілеу;
* 1991 жылғы СЕН мен ИСО арасындағы Венакелісімдері негізінде.
- еуропалық стандарт ретінде үлттық немесе халықаралық нормативтік
қүжаттарды тікелей пайдалану мүмкіндігін анық-тау және оны сақтауды
(орындауды) бақылау;
- аймак шеңберінде үлттық стандарттау жөніндегі жүмыс-тарды үйлестіру.
Стандарттау саласындағы саясат үлттық үйымдар окілдері - директорлар
коллегиясымен анықталады жөне Бас ассам-блеямен бекітіледі.
Стандарттау жөніндегі техникалықжүмыстарды техника-лық бюро үйлестіретін
техникалық комитеттер орындайды. Техникалық комитеттер мына бағыттарда
жүмыс істейді:
- қүрылыс және азаматтық қүрылыс;
- машинажасау;
-денсаулық сақтау;
- жүмыс орындарында денсаулық сақтау жөне қауіпсіздік;
- көлік және буып-түю;
- ақпараттық технология.
Бағдарламаларды қамтамасыз ету жөніндегі комитеттер (бағдарламалық
комитеттер) міндеті - бүрыннан бар халық-аралық немесе алгы үлттық
стандарттарды талдау арқылы еуростандарттар әзірлеуді жеделдету және СЕН-де
тез және тиімді пайдалануға болатын ақпараттар жинау.
Бағдарламалық комитеттер - стандарттау бағдарламасын қүрас-тырады,
үйлестіруге еуропалық стандарттар немесе қүжаттар ретінде ИСО мен МЭК
халықаралық стандарттарын қабылдайды; еуропалық стандарттар әзірлейді,
немесе ИСО мен МЭК-тен нәтижелер алуды күтеді. Осы үйымдармен түрақты
байланыс жасайды және еуростандарт қабылдауда комитет өз жүмыстарының
нәтижелері туралы ИСО немесе МЭК-ке хабарлайды.
Техникалық комнтеттер, сонымен қатар ез жүмыстарында халықаралық
стандарттарға сүйенеді, аймақтық үйымдармен байланыс жасап түрады, сабақтас
мәселелермен айналысатын басқа техникалық комитеттер жүмыстарының
нәтижелерін ескереді. Комитеталдынақойылған міндеторындалысымен, ол
Техникалық бюромен таратылуы, немесе стандартты қайта қарауға жауапты етіп
жәй қалдырылуы мүмкін.
Стандарттарды қабылдау тәртібіне техникалық комитет жүмыс тобының жобаны
қүптауы, белгіленген мерзімде дауысқа салу үшін стандарттау жоніндегі
үлттық үйым атынан СЕН-ге мүше-елдердің барлығына техникалық бюроның жобаны
жонелтуі кіреді.
Жобаны қабылдауға қарсы дауыс 20%-дан көп болмаса еуронорма (еуропалық
стандарт) қабылданған болып есептелінеді. Қабылданғанстандартмүше-
елдерүлттықстандарттаужүйесіне, оның ішінде қарсы дауыс бергендердікіне де
енгізіледі. Әрі қарай Әкімшілік кеңес ЕО мүше-елдер үшін осы стандарттың
маңыздылық дәрежесін қарайды. Оң шешім болған жағдайда, сәйкес ЕО
директивасында оған сілтеме жасалынады жоне стандарт ЕО мүше-елдерде
міндетті орындау статусын иеленеді.
СЕН еуронормадан басқа үйлестіру жөніндегі қүжаттарды (ҒГО) және саудадағы
техникалық кедергілерді жою мен жаңа тауарлар өндіру прогрессивті
техникалықталаптарын жедел-детуге бағытталған алғы стандарттарды (ЕІЧУ)
әзірлейді.
Үйлестіру жөніндегі қүжаттар СЕН-ге мүше-елдерде халықаралық стандарттар
қолдануда бірыңғайлықты бүзатын әкімшілік және қүқықтық нормалар мәнін
түсіндіреді.
[СЕН қабылдаған еуропалық стандарт екі вариантта басылып шығарылады: СЕН
мүше-елдері еуронормасы және үлттық стандарты сияқты. Екінші вариантта,
стандартта оны түсіну мен қолдануға ықпал ететін үсыныстар мен
түсініктемелер түрінде қосымша болады. СЕН өнім, көрсетілетін қызметтер,
процестер стандарттарын әзірлеуден басқа, өнім сапасын, сынақ зертханаларын
сынау мен аккредиттеу әдістерін қамтамасыз ету жүйесін стандарттаумен
айналысады)Бүл бағытта «мүқабалық әдіспен» 9000 сериялы ИСО хапықаралық
стандарттары негізінде қабылдаған еуропалық 29000 сериялы еуронорма-
стандарттары (29000 ЕҢ) жасальшды және бекітілді. Бүл нормативтік қүжаттар
кешеніне бес еуропалық стандарттар кіреді:
«Сапаның жаппы нүсқауы және сапаны қамтамасыз ететін стандарттар, таңдау
және қолдану жөніндегі басшылық нүс-қаулар» 29000 ЕИ;
«Сапа жүйелері. Жобалау және (немесе) әзірлеу, өндіру, қүрастыру жөне
көрсетілетін қызметтерде сапаны қамтамасыз ету моделі» 29001 ЕІМ;
«Сапа жүйелері, өндіру мен қүрастырудағы сапаны қам-тамасыз етуге арналған
модель» 29002 ЕІЧ;
«Сапа жүйелері. Қорытынды бақылау мен сынаулардағы сапаны қамтамасыз етуге
арналған модель» 29003 ЕІЧ;
«Сапаның жалпы нүсқауы және сапа жүйесі элементтері. Басшылық нүсқаулар»
29004 ЕЫ.
Сынау, сертификаттау жөне аккредиттеу саласында жеті 45000 сериялы
еуронорма (45000 ЕИ) - еуропалық негіз қалау-шы стандарттардан түратын
нормативтік қүжаттар кешені қа-былданды:
«Сынақ зертханалары жүмыстарына қатысты жалпы кри-терий» 45001 ЕІЧ;
«Сынақ зертханаларын бағалайтын (аттестациялайтын) жалпы критерий» 45002
ЕІЧ;
"Зертханаларды аккредиттеу жөніндегі органдарға арнал-ған жалпы критерий"
45003 ЕМ;
«Өнімді сертификаттайтын сертификаттау жөніндегі органдар жалпы критерийі»
450011 ЕІЧ;
«Сапажүйелерін сертификаттауғажауапты сертификаттау жөніндегі органдар
жалпы критерийі» 450012 ЕІЧ;
«Қызметкерді аттестаттаумен айналысатын сертификаттау жөніндегі органдарға
қатысты жалпы критерий» 450013 ЕІЧ;
«Стандартқа бүйымның сәйкестігі туралы жеткізуші ары-зына (өтінішіне)
арналған жалпы критерий» 450014 ЕІЧ.
Бүл стандарттарды СЕН Электртехникадағы стаңдарттау жө-ніндегі Еуропалық
комитетпен (СЕНЭЛЕК) бірігіп әзірлеген.
СЕН қазіргі мәселелері нарық қажеттіліктерінен туындай-тын сәйкес
стандарттар әзірлеу және оларды уақытында басып шығаруға, еуропалық
директивалар басылуынан стандартты қабылдаудың қалып кетуін жоюға, саны
жылдан жылға жоба санынан қалып түратын стандарттар қабылдау мерзімдерін
жеделдетулерге қатысты.
Электртехникаларды стандарттау жөніндегі еуропалык комитет (СЕНЭЛЕК)
СЕНЭЛЕК екі еуропалық үйымдар - ЕАСТ пен ЕО-ға (ол кезде ЕЭО) мүше-елдер
электртехникалары стандарттарын үйлестіру жөніндегі еуропалық комитеттерін
1971 жылы біріктірумен қүрылды.
СЕНЭЛЕК-ке 16 Еуропа елдері - Австрия, Бельгия, Үлыбри-тания, Германия,
Греция, Дания, Ирландия, Испания, Италия, Люксембург, Нидерланд, Норвегия,
Португалия, Финляндия, Франция, Швейцария, Швеция мүше. Олардың барлығы
(Люксембургтен басқалары) үлттық электртехникалық комитеттерімен кірген
және МЭК-тің мүшесі болып келеді.
Үйымның басында - Бас ассамблея. Оғ&н мүше-елдердің стан-дарттау жөніндегі
үлттық үйымдары мен үкімет органдары және ЕО мен ЕАСТ өкілдері кіреді. Бас
ассамблея мүше-елдер үлттық үйымдары делегациясынан (5
адамғадейін)түратынӘкімшілік кеңесін қүрады. Стандарттау үшін жауапты
қүрылымдары СЕН-дей СЕНЭЛЕК олармен тығыз қызметтес (19-сурет).
СЕНЭЛЕК негізгі мақсаты - ЕО және ЕАСТ-пен тығыз ын-тымақтаста
электртехникалық өнімдер стандарттарын әзір-леу. СЕНЭЛЕК стандарттары
бірыңғай еуропалық нарық қү-руға қажет қүрал ретінде қаралады.
СЕНЭЛЕК жұмыстарының басты бағытының мөні - мүше-елдер үлттық стандарттары,
стандарттар талаптарына бүйым сәйкестігін сертификаттау тәртіптері
арасындағы кез-келген техникалық айырмашылықтарды жою және сол арқылы элек-
тртехника салаларының өнімдері саудасындағы техникалық кедергілерді
болдырмау.
Жаңа технологиялар төңірегінде стандарттау жөнінде жү-мыстар жоспарланғанда
ЕО пен ЕАСТ талаптары ескеріледі, СЕН және басқа үйымдардан мамандар
қатыстырылады. Егер информатикаға қатысты мәселелерді шешетін болса, онда
еуропалық конференцияға қатысуға пошта мен телебайланыс басшы органдарын*
шақырады.
*СЕНЭЛЕК жоне СЕН жүмыстарындағы кайталануларды болдырмау үшін осы
үйымдармен бірігіп Акпараттық технологияларды баскару комитеті күрылды.
СЕНЭЛЕК-тің негізгі стандарттау нысандары мыналар:
- түрақты тоқтағы номиналды күші 75-1500 В, ауыспа-лыдағы - 50-ден 1000 В
өндірістік және түрмыстық жабдық-тары;
- медицинаэлектржабдықтары;
- электрмагниттік сыйысымдылық, оның ішіне радио кедергілер де кіреді;
- жарылуқауіпті атмосферада (жарылыстан қорғалған жабдықтар) пайдалануға
арналған жабдық;
- өлшеу қүралдарын, электрондыларды қоса метрология-лық қамтамасыз ету.
СЕНЭЛЕК осылардан басқа, ЕО жөне ЕАСТ тапсырмасы-мен еуропалық нарық өте
қажетсінетін, бірақ олардың енуіне болып түрған және болашақта болуы да
мүмкін техникалық кедергілерді болдырмайтын электржабдықтардың жеке түр-
леріне еуропалық стандарттар әзірлейді.
СЕНЭЛЕК қызметінің тағы бір бағыты - бағдарламалық комитеттер үсыныстары
мен нүсқауларын қарауға арнайы қү-рылған Техникалық кеңес басқаратын
стандарттарды үйлес-тіру. Бүл жүмыс МЭК-ті қайталауды болдырмау, сондай-ақ
еуронорма немесе аймақтық ретінде оларды қабылдау базасы сияқты МЭК
халықаралық стандарттарын (және де олардың жобаларын) мезгілінде қолдану
үшін қажет. Осындай талдау аймақтың басқа үйымдарына да қатысты жасалынады.
Егер қандай да болмасын халықаралық стандарт базалық ре-тінде таңдалған
болса, онда СЕНЭЛЕК стандарттау жоніндегі барлық үлттық үйымдарға осы
тоңіректе стандарттау әзірлеуді тоқтатуды үсынады. Халықаралық негізде
жасалынған СЕН-ЭЛЕК еуропалық стандарты үлттық ретінде болып қабылданады.
СЕН/СЕНЭЛЕК жалпы ішкі ережелерімен қаралған осындай тәртіп «Әрекет етпеу
туралы келісім» - деп аталады.
СЕНЭЛЕК еуронормасы (ЕЬІ) - мүше-елдер үлттық нор-мативтік қүжат ретінде
қабылдаған, келісілген техникалық мәтіндегі еуропалық стандарты. Үйым
ережесі стандарт мә-тініне қандай болмасын өзгертулер енгізуге рүқсат
етпейді.
ЕЫ үш ресми тілде (ағылшын, француз, неміс) жарияла-нады, бірақтитуль бетін
индоссамент* туралы ресми өтініш-пен басуга болады. Еуронормалардың
нөмірленуі 50001 басталады. Е^ жариялау (басу) елдер тілінде мәтінді нақты
сақтау (орындау) және кез келген ауытқуларсыз үлттық деңгейде жі-беріледі.
Стандарттарды пайдалануға анау-мынау үлттық ерекшеліктердің жағдайлары оған
ақпараттық қосымша фор-масында енгізілуі мүмкін.
Индоссамент - қандай да болсын қүжатты (бүл жағдайда стандартты) бір жактан
басқағаберу күкығын куоландыру. Бүл жағдайдаСЕНЭЛЕК-тен үлттык үйымдарға
беруде.
СЕНЭЛЕК пен СЕН техникалық органдары жүмыстары-ныңүқсастығынақарамай,
Электрондықкомпонентжөніндегі комитет (СЕСС) пен Бағдарламалық комитеттер
ерекшелік-терін атап өту қажет. СЕСС өте ерекшелік төңірегінде қыз-меттер
болып саналатын электрондық компоненттер сапасын бағалаумен айналысады.
Сондықтан, комитеттің өзінің жеке Бас хатшылығы болады және СЕНЭЛЕК Бас
ассамблеясына тікелей бағынады. СЕСС-тің жеке бюджеті мүше-елдер жар-
насынан қүралады.
Бағдарламалық комитеттер сессия кезінде Бас ассамблеяға есеп береді, бірақ
олардың қызметтері СЕСС және Ақпарат комитетіне қатысы жок. Бағдарламалық
комитеттер СЕН-ЭЛЕК қызметтерін түзету мақсатында барлық деңгейдегі стан-
дарттау жөніндегі жүмыстарды үдайы қадағалап отыруға мін-детті. Осындай
дәрежеде СЕН сияқты, СЕНЭЛЕК еуропалық стандарттар өзірлеу мен қабылдауды
жеделдетуге мүдделі. Бүл бағытта бірнеше шаралар қабылданады: сүраныс пен
дауыс беру этаптарын біріктіру, аудару қызметтерін жеделдету, олардың
индоссаменттуралы шешімдерін тез қабылдау үшін МЭК стандарттарын (жоба мен
оны жариялау кезеңдерін де қоса) қарауға СЕНЭЛЕК техникалық комитеттерінің
барлы-ғының қатысуы туралы шешімді қабылдау. Барлық мүше-ел-дерге СЕНЭЛЕК
стандарттарын әзірлеуде база ретінде қол-дануға МЭК-те түп нүсқасы
(аналогы) жоқ үлттық стан-дарттар ішінен табу үшін, оларға талдау жүргізу
үсынылды.
Жоғарыда айтып откендей, ақпараттық қамтамасыз ету еуро-палық одақ
комиссиясы мен ЕО сөйкес директивасы негізінде атқарылады. Осы сферадағы
қызметтерді реттеу үшін ақпараттық технологияны басқару комитеті қүрылды,
ал әзірлемелерге қатысуда қайталануды болдырмауға пошта мен телефон-
телеграф байланысы еуропалық конференциясы кірістіріледі.
Ақпарат технологиясын басқару комитеті стандарт жобаларын дайындау
техникалық тапсырмаларын жоспарлау және орналастыру, ерекше маңызды
стандарттар қабылдауды же-делдету бойынша үсыныстар дайындау мен жүмыс
графигін қүрастырулармен айналысады.
Ақпараттық технология тоңірегінде комитеттен басқа екі мақсатты сараптау -
ақпараттықтехнологияны сертификаттау және ондірістік технология тоңірегінде
стандарттау қажетті-лігі мәселелері бойынша кеңес беру топтары жүмыс
істейді.
СЕН/СЕНЭЛЕК бірнеше бірлескен жүмыс топтары жүмыс атқарады:
- конфиденциалды хабарламаларды өңдеу, локальді желі-лер, файлдарды
ауыстыру, әкімшілік қүжаттар және басқа жүйелер бойынша;
- еуропалық стандарттаудың негізгі бағыттары бойынша барлық мүдделі жақтар
келісіміне жеткізу мақсатын атқара-тын ашық жүйе - еуропалық жүмыс топтары.
Бүл топтың тех-никалық қүжаттары барлық халықаралық үйымдар мен СЕН/
СЕНЭЛЕК арналған.
Ақпараттық технология мен электрбайланыстар төңірегін-де СЕНЭЛЕК-тің соңғы
жылдары ЕО-да ролі біршама ескен, сондай-ақ Еуропалық электрбайланысы
төңірегіндегі стан-дарттау институты - ЕТСИ-мен тығыз ынтымақтастықта.
Скандинавияаралық стандарттау үйымы(ИНСТА)
Скандинавияаралық стандарттау жөніндегі үйымы 1952 жылы қүрылды. Олардың
мүшелері - өздерінің үлттық стан-дарттау жөніндегі үйымдарымен кіретін
Дания, Норвегия, Финляндия, Швеция және де стандарттау мәселелерімен айна-
лысатын басқа он үйым.
ИНСТА қызметтерінің басқа үйымдардан оны айыратын басты ерекшелігі, ол
аймақтық жалпыскандинавиялық стан-дарттар әзірлемейді. Бүл елдер
экономикасында сыртқы сауданың көп үлесі халықаралық стандарттар кеңінен
пайдалануға көшкендігіне көп байланысты. Мысалы, Дания 70-ші жылдардың
басында-ақ үлттық стандарттар әзірлеуден толық бас тартып халықаралық және
аймақтық нормативтік қүжаттарға көшті.
ИНСТА өзінің негізгі міндеттерін скандинавиялық мем-лекеттердің келісілген
үлттық стандарттарын жасауға үлттық нормативтік қүжаттарының техникалық
талаптарын унифи-каттауға ықпал етуден; қайталануды болдырмау үшін стан-
дарттау жөніндегі жүмыстар туралы ақпарат алмасуды үйым-дастырудан;
стандарттар жасау бойынша және ИСО, МЭК, СЕН және басқа үйымдарға мүше-
елдердің келісілген пози-циясын анықтау тәжірибелерін таратудан көреді.
Стандарттар келістірілуінде ИНСТА мамандары мына ережеге сүйенеді: «4 Ғ»:
ҒогЬшкег (түтынушы), ҒаЬгікапІ (өнді-руші), Ғогзкгіпег (қауіпсіздік),
Ғогзк5ПІп§ (зертгеу нәтижелері).
Дайындалатын нормативтік қүжаттар негізіне ИСО, МЭК халыкаралық
стандарттары, СЕН және СЕНЭЛЕК еуропалық стандарттары мен басқа да үйымдар
стандарттары алынады. Әзірленген нормативтік қүжаттарды ИНСТА-ға мүше-елдер-
дің барлығы қүптаған жағдайда ғана мүше-елдер ездерінің үлттық стандарты
ретінде пайдйланады.
Үйым іс-әрекеттерінің маңызды бағыты Скандинавия елдері арасындағы
өзаратүсіністікке жету. Ол үшін жыл сайын жүйелі түрде барлық даулы
мөселелерді талқылайтын кездесу еткізіп түрады.
Сонымен қатар, кез келген аймақтық үйымдар сияқты, ИНСТА озінің күш жігерін
скандинавия аймағында және ЕО елдері сауда-саттықтарындағы болатын
техникалық кедергі-лерді жоюға бағыттайды. Бүл мәселелерді шешудің негізгі
жолдары - стандарттарды үйлестіру, сынау нәтижелерін езара мойындау, өнім
сәйкестігін сертификаттау бірыңғай жүйесін жасау. Бүл жүмыстағы үлкен рөлді
ЕАСТ мүшесі ретінде Дания, Норвегия және Швеция ойнайды. Үйлестірілген стан-
дарттарға сәйкестеп өнімді сынау мен бақылау нәтижелерін -
автоматтандырылған өзара мойындау орнатуға сөйкестен-дірілген, аймақтық
саудадағы техникалық кедергілерді жоюға арнайы бағдарлама әзірленді.
ИНСТА мүше-елдерінің сәйкес үлттық органдары ақпа-раттануы үшін
үйлестірілген стандарттар каталогтары басып шығарылады. ИНСТА-ның басып
шығаратын баспасы жоқ-тың қасы. Оның жүмыстары стандарттау жөніндегі үлттық
журналдар мен КОПАНТ бюллетенінде хабарланады.
Үлттық стандарттарды үйлестірудегі (алғы) бағыттар бол-ып машина және
станок жасау, жүмыс орны қауіпсіздігі, өртке қарсы қүралдардың
эксплуатациялық сіңімділігі мен қауіп-сіздіктері танылады.
Оңтүстік-Шығыс Азия елдері халықаралық ассоциациясы(АСЕАН)
Оңтүстік-Шығыс Азия елдері Халықаралық Ассоциациясы 1994 жылы Стандарттау
мен сапажөніндегі кеңесу комитетін қүрды. Бүл аймақтық үйымның қүрамына
АСЕАН мүше-ел-дер - Малайзия, Таиланд, Индонезия, Сингапур, Филиппин,
Бруней Дарусалам, Вьетнам стандарттау және сертификаттау жөніндегі үлттық
үйымдары кіреді. Осы елдердің сауда-енер-кәсіп палаталары комитетке мүше.
Аталған елдердің копші-лігінің үлттық стандарттауы мен халықаралық
стандарттарды пайдалануы өте жоғары деңгейде.
Малайзияда стандарттау жоніндегі үлттық үйым - Малай-зиялық стандарттар мен
онеркәсіптік зерттеулер институты (СИРИМ) 1975 жылдан бар. СИРИМ озінің
статусы бойынша-акционерлік қоғам қүқығындағы ассоциация, бірақ акцияның
негізгі иесі малайзия үкіметі. СИРИМ басшылығымен Малай-зияда үлттық
стандарттау мен сертификаттау жүйесі қүрылды.
СИРИМ-нің негізгі міндеттері:
- сауда мен енеркәсіпке ықпал ету үшін стандарттауды әрі қарай дамыту мен
жетілдіру;
- адам өмірі мен денсаулығы үшін енім қауіпсіздігін қам-тамасыз ету;
- стандарттарды енгізу бойынша енеркәсіптік кәсіпорын-дарға кеңес беру;
- жаңа технология теңірегінде ғылыми- зерттеулер жүргізу;
- ИСО және МЭК халықаралық стандарттары туралы ақ-параттармен онеркәсіп
аумағын қамтамасыз ету және оларды үлттық ретінде қабылдауға ықпал ету.
СИРИМ стандарттау жөніндегі халықаралық үйымға Малайзияның атынан қатысады,
оның басшылығымен елде МЭК-тің электрондық және электртүрмыстық жабдықтар
қауіпсіздігі бойынша негіз қалаушы стандарттары енгізілді. Барлық
қолданыстағы осы сала енімдері үлттық стандарттары МЭК стандарттарымен
үйлестірілген. Ол осы өнімдердің қарқынды жетілуіне ықпал етуде.
БСҮ бағалауынша Малайзия 90-шы жылдары әлемдік сауданың 25 кошбасшыларының
бірі болды. Бүған көп дәрежеде сынау зертханаларын аккредиттеу жүйесін
жасауы, экспорттық өнімдерді сертификаттау, 9000 сериялы ИСО стандарттарына
сәйкестенуге сапаны қамтамасыз ету жүйесін сертификаттаулар ықпал етті.
Таиландтың стандарттау және сертификаттау жөніндегі үлттық органы - Тайланд
өнеркәсіп стандарттары институты (ТИСИ) әз қызметтерін айрықша
үйымдастырумен ерекше-ленеді. Ол стандарттау жүмыстарының барлығын (жоспар-
лаудан қабылдауға дейін) атқарады. ТИСИ стандартты бе-кітетін өнеркәсіп
министрлігінің қүрылымдық болігі. Стандарт жобасы мәтін бойынша, сондай-ақ
техникалық талаптар бойынша да мүдделі жақтардың толық келісуінен кейін
ғана қабылданады. Келісу бойынша барлық жүмыстарды ТИСИ жүргізеді. Тайланд
үкіметі түрлі сала әнімдерін үлттық стандарттар талаптарына толық сәйкес
болғанда ғана сатып алып, үлттық стандарттауға кемек жасайды. ТИСИ және де
онім сәйкестігін сертификаттауға жетекшілік жасайды, сонымен қатар сынауды
тікелей институт және онын тапсырысымен өнеркөсіп және
университетзертханаларыжүргізеді. Елде 10 сертификаттау жүйесі қызмет
етеді.
Индонезияда стандарттау женіндегі үлттық үйым - Ин-донезия стандарттау
жөніндегі Үлттық Кеңесі(ИСС) 1984 жылы Президент Декретімен қүрылды.
Кеңес міндеттеріне мыналар жатады:
- стандарттау мен сертификаттау жөніндегі түрлі үйымдар жүмыстарын, сондай-
ақ стандарттау бағдарламаларын үй-лестіру;
- стандарттау және метрология төңірегінде үлттық саясат өзірлеу және
Президентке сәйкес үсыныстар беру;
- әзірлеуге қатысқан барлық тараптар консенсусқа жеткен-нен соң үлттық
стандартты қабылдау;
- әлемнің метрологиялық орталықтарында үлттық эталон-дарды дүрыстау және
үлттық дүрыстау тәртіптерін жоспарлау.
ИСС халықаралық үйымдарға Индонезия атынан қатыса-ды, бірақ сынау
зертханалары мен сертификаттауды аккре-диттеу оның қүзыретіне кірмейді.
Барлық үлттық үйымдар - Стандарттау және сапа жөніндегі кеңес беру
комитетіне мүшелер мемлекеттік болып келеді және олардың жүмыстарын
мемлекет (өздігінен қаржыландырылатын СИСИР- Сингапур үлттық стандарттау
жөніндегі үйымнан басқа) қаржыландырады.
АСЕАН елдерінің іс жүзінде барлық үлттық стандарттары ерікті сипатта
(Малайзияда 100%, Индонезия, Тайланд - 97, Филиппиндерде - 95, Сингапурда
91 %). Техникалық заңның тура әсері ету жағдайында ғана стандарттар
міндетті статуста.
АСЕАН барлық елдері 9000 сериялы ИСО стандарттарын қабылдады. Сингапур
көрсетілетін қызмет сапасын басқару жөніндегі 14000 сериялы ИСО стандартын
енгізуде.
АСЕАН-ға мүше-елдер Стандарттау жөне сапа жөніндегі кеңес беру комитетінің
басқаруымен аймақтық стандарттауға комақты үлес қосты. Комитет қызметтері
стандарттау мен сапа жөнінде стандарттаудың жалпы мәселелерін, өнеркәсіптің
мемлекеттік және жеке секторларында стандарттаудың көптеген нақты
мәселелерін, осы сала жүмыстарын ақпараттық қамтамасыз етулерін қамтиды.
Панамерикандық стандарттар комитеті (КОПАНТ)
Панамерикандық стандарттау комитеті 1961 жылдан жү-мыс атқарып келеді.
Комитет - Аргентина, Боливия, Бразилия, Чили, Колумбия, Коста-Рика,
Эквадор, Доминикам респуб-ликасы, Мексика, Панама, Парагвай, Перу, Тринидад-
Табого, Уругвай, Венесуэла үлттық үйымдарын, сондай-ақ басқа елдер
- Коста-Рика, Сальвадор, Гватемала, Гондурас жөне Никарагуаның аймақтық
үйымдарын біріктіреді.
Үйымның басты мақсаты - аймақтық саудадағы техника-лық кедергілерді жою.
КОПАНТ осы мақсатқа жетуді - аймақтық стандарттарды әзірлеу мен кеңінен
қолдануда ынты-мақтастықты дамыту, ғылыми-техникалық прогресс жетістік-
терін іске асыру қүралы ретінде стандарттауды насихаттаудан; үлттық
стандарттау бағыттарындағы мәселелерді таңдауға ықпал етуден; ИСО мен МЭК
жүмыстарына латынамерика-лық елдердің белсенді қатысуы мен халықаралық
үйымдар талаптарымен аймақтық нормативтік қүжаттарды жоғары мүмкіндікке
үйлестіруге ықпал етуден көреді. КОПАНТ бүл бағытта аймақтық стандарттауды
халықаралық стандарттар қамтылмаған аймақтарға немесе ерекше аймақтық норма
мен ережелер орнатуды керектігіне байланысты қолдануды қажет санайды.
КОПАНТ-тың үйымдастырылу қүрылымы дәстүрлі. Оның басында барлық мүше-елдер
болатьш жоғары орган
- Бас ассамблея. Атқару кеңесі, Атқарушы хатшы және Техникалық үйлестіру
хатшылығы үш жылға сайланады. Жүмыс органдарына - қызметтері арнайы
комиссиямен (даму, заңдар мен регламенттер, сертификаттау мен сәйкестік
белгілер, қаржы, метрологця бойынша) үйлестірілетін техникалық комитеттер
жатады.
Сондай-ақ, КОПАНТ-тың қызметі мүше-елдердің үлттық үйымдары жүмыстарын
жетілдіру, атап айтқанда, стандарттау жоніндегі үлттық органдар
қызметкерлерін оқыту мен білік-тілігін көтеру.
Аймақ мемлекеттерінің өлшемнің метрлік жүйесін қабыл-дауын үйымдастыру мен
оған көшуге ықпал етуі - КОПАНТ-тың ең қомақты еңбегі.
1975 жылға КОПАНТ-қа Американдық үлтгык стандарт институты катысты.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1Стандарттау жөніндегі Халықаралық ұйымдарды атаңыз?
2Стандарттау жөніндегі өңірлік ұйымдарды атаңыз?
Ұсынылатын әдебиет:
1«Техникалық реттеу туралы» ҚР Заңы.2000ж.
2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества.
Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.
3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000 г. - 465 с.
4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под
ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.
5 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
3 ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР
№ 1 тәжірибелік сабақ Стандарттаудың даму тарихы
Тәжірибелік сабақтың мазмұны:
1 Еуропалық мемлекеттерде стандарттаудың тарихын оқып меңгеру
2 Қазақстанда және Семейде стандарттаудың дамуын оқып меңгеру
Бақылау сұрақтары:
1 Қай мемлекетте ең алғашқы рет стандартты өлшемді кірпіштерді қолдана
бастады?
2 Қашан және қай елде стандартты қарулық құлыптарды дайындап шығарды?
3 Халықаралық стандарттаудың басталуына не себеп болды?
4 Ресейде стандарттар жөнінде қашан сөйлесе бастады және оған қандай себеп
болды?
5 Ресей Федерациясында қай жылдан бастап стандарттау дами бастады?
6 Кеңес Одағында стандарттаудың туған күнін атаңыз.
7 Қазақстандағы қай қаланы қазақстандық стандарттаудың туған жері деп
санайды?
Сабақтың мақсаты:
Әртүрлі мемлекеттерде стандарттаудың дамуы жөнінде теориялық білімді
тереңдету және кеңейту
Қолданылатын әдебиет:
1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента
качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003г. 450с
2 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000г. 465 с.
3 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под
ред. Проф. В.А.Швандера.-М.: ЮНИТИ-ДАНА,2000. 487с
4 Мырзабек , Жанзақов Стандарттау
№ 2 тәжірибелік сабақ Стандарттау объектілері (нысандары)
Тәжірибелік сабақтың мазмұны:
1 Стандарттау объектілерінің жіктелуін оқып меңгеру.
2 Оқытушының тапсырмасы бойынша стандарттаудың бір объектісіне хабар
дайындау
3 Топқа хабарды жеткізу
Сабақтың мақсаты:
Теориялық білімді тереңдету және меңгеру
Бақылау сұрақтары:
1Стандарттау объектісі дегеніміз не?
2 Қандай көрсеткіштер бойынша объектілер бір-бірімен ерекшелінеді?
3 Өзіңіз дайындаған объектіні сипаттаңыз.
Қолданылатын әдебиет:
1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента
качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003г. 450с
2 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000г. 465 с.
3 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под
ред. Проф. В.А.Швандера.-М.: ЮНИТИ-ДАНА,2000. 487с
4 Мырзабек , Жанзақов Стандарттау
5 ҚР СТ 1.0 ҚР МСЖ Негізгі ережелер
№ 3 тәжірибелік сабақ Стандарттаудың заңнамалық негізі
Тәжірибелік сабақтың мазмұны:
1 «Техникалық реттеу туралы» заңының 1 тарауын оқып меңгеру
Тәжірибелік сабақтың мазмұны:
Стандарттаудың заңнамалық негізі бойынша теориялық білімді тереңдету
Бақылау сұрақтары:
1. Стандарттау жөніндегі Қазақстан Республикасының заңнамасы неге
негізделген?
2. Қазақстан Республикасында стандарттау жөнінде қанша заң қабылданды?
4. Стандарттау саласындағы ең алғашқы заң қашан қабылданды және оның
толық атауы қандай?
6. ҚР стандарттау саласындағы келесі заңдары қашан қабылданды?
7. Қазіргі уақытта стандарттау жөнінде қандай заңның күші бар?
8. Заңда берілген негізгі ұғымдарды атаңыз.
9. Стандарттаудың мақсаттарын, принциптерін және объектілерін атаңыз.
10. ҚР стандарттау жөніндегі жұмыстарды басқаруды қандай орган жүргізеді?
11. Заңда стандарттау жөнінде қандай нормативтік құжаттар қарастырылған?
Әдістемелік ұсынымдар: «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңы екі рет
толықтырылып, өзгертілді, сондықтан дайындалған кезде 05.07.08 ж.
өзгерістері бар заңды оқу қажет.
Қолданылған әдебиеттер
1 «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңы
№ 4 тәжірибелік сабақ Техникалық реттеудің Мемлекеттік жүйесінің құрылымы
Тәжірибелік сабақтың мазмұны:
1 Техникалық реттеудің мемлекеттік жүйесінің стандарттау саласындағы
органдарын оқып меңгеру
2 Осы органдардың құзыреттіліктерін оқып меңгеру
Бақылау сұрақтары:
1 Сіздерге техникалық реттеудің мемлекеттік жүйесінің қандай органдары
белгілі?
2 Үкіметтің қандай құзыреті бар?
3 Уәкілетті органның қандай құқықтары бар?
4 Техникалық комитетті құрудың құзыреттілігі қандай органда бар?
Сабақтың мақсаты: Техникалық реттеудің стандарттау саласындағы органдардың
құрылымы мен функционалдық міндеттері
Бақылау сұрақтары:
1Техникалық реттеудің Мемлекеттік жүйесінің құрылымы қандай?
Әдістемелік ұсынымдар: «Техникалық реттеу туралы» ҚР заңы екі рет
толықтырылып, өзгертілді, сондықтан дайындалған кезде 05.07.08 ж.
өзгерістері бар заңды оқу қажет.
Қолданылған әдебиеттер
1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента
качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.
2 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000 г. - 465 с.
3 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под
ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.
4 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
№5 тәжірибелік сабақ Техникалық комитеттер
Тәжірибелік сабақтың мазмұны
Сабақтың мақсаты
Бақылау сұрақтары:
1 Техникалық комитетті құру жөніндегі мәселені қарастыру үшін қандай
құжаттар қажет?
2 Комитеттің мүшесі кім бола алады?
3 Функционалдық техникалық комитеттерді атап шығу. Оларға қойылатын
міндеттер.
Әдістемелік ұсынымдар: ҚР СТ 1.15 оқып меңгеру
Қолданылған әдебиеттер
1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента
качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.
2 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000 г. - 465 с.
3 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под
ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.
4 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
№6 тәжірибелік сабақ Техникалық регламенттер
Тәжірибелік сабақтың мазмұны
Сабақтың мақсаты
Бақылау сұрақтары
Әдістемелік ұсынымдар
Қолданылған әдебиеттер
1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента
качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.
2 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000 г. - 465 с.
3 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под
ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.
4 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007 ж. –
224 б.
№7 тәжірибелік сабақ Стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар
Тәжірибелік сабақтың мазмұны
Сабақтың мақсаты
Бақылау сұрақтары
Әдістемелік ұсынымдар
Қолданылған әдебиеттер
№8 тәжірибелік сабақ Негізге алынатын стандарттар
Тәжірибелік сабақтың мазмұны
Сабақтың мақсаты
Бақылау сұрақтары
Әдістемелік ұсынымдар
Қолданылған әдебиеттер
№9 тәжірибелік сабақ Өнімге, процестер мен қызметтерге стандарттар
Тәжірибелік сабақтың мазмұны
Сабақтың мақсаты
Бақылау сұрақтары
Әдістемелік ұсынымдар
Қолданылған әдебиеттер
№10 тәжірибелік сабақ Стандарттардың айлық көрсеткіштері
Тәжірибелік сабақтың мазмұны
Сабақтың мақсаты
Бақылау сұрақтары
Әдістемелік ұсынымдар
Қолданылған әдебиеттер
№11 тәжірибелік сабақ Стандарттардың жылдық көрсеткіштері
Тәжірибелік сабақтың мазмұны
Сабақтың мақсаты
Бақылау сұрақтары
Әдістемелік ұсынымдар
Қолданылған әдебиеттер
№12 тәжірибелік сабақ Мемлекеттік бақылауды тексеру
Тәжірибелік сабақтың мазмұны
Сабақтың мақсаты
Бақылау сұрақтары
Әдістемелік ұсынымдар
Қолданылған әдебиеттер
№13 тәжірибелік сабақ Өңірлік стандарттар
Тәжірибелік сабақтың мазмұны
Сабақтың мақсаты
Бақылау сұрақтары
Әдістемелік ұсынымдар
Қолданылған әдебиеттер
№14 тәжірибелік сабақ Сапа менеджмент жүйесі
Тәжірибелік сабақтың мазмұны
Сабақтың мақсаты
Бақылау сұрақтары
Әдістемелік ұсынымдар
Қолданылған әдебиеттер
№15 тәжірибелік сабақ Стандарттаудың әдістері
Тәжірибелік сабақтың мазмұны
Сабақтың мақсаты
Бақылау сұрақтары
Әдістемелік ұсынымдар
Қолданылған әдебиеттер
8 ӘДЕБИЕТТЕР
8.1 Негізгі
8.1.1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента
качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.
8.1.2 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.:
Юрайт, 2000 г. - 465 с.
8.1.3 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов.
Под ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.
8.1.4 Жанзақов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қызылорда, «Тұмар», 2007
ж. – 224 б.
8.1.5 ҚР СТ 1.0-2000 ҚР МСЖ. Негізгі ережелер
8.1.6 ҚР СТ 1.1-2000 ҚР МСЖ. Стандарттау және шектес қызмет түрлері.
Терминдер мен анықтамалар
8.1.7 ҚР СТ 1.2 – 2002 ҚР МСЖ. Мемлекеттік стандарттарды жасау тәртібі.
8.1.8 ҚР СТ 1.5 – 2000 ҚР МСЖ. Стандарттардың құрылуына, баяндалуына,
ресімделуіне және мазмұнына қойылатын талаптар
8.1.9 ҚР СТ 1.7 – 1998 ҚР МСЖ. Стандарттау жөніндегі жұмыстарды
жоспарлау тәртібі
8.1.10 СТ РК 1.8-98 ГСС РК Порядок издания и обеспечения
нормативными документами и информацией Государственного фонда стандартов
РК
8.1.11 ҚР СТ 1.9 – 2003 ҚР МСЖ. Халықаралық, өңірлік және ұлттық
стандарттарды және стандарттау, сертификаттау және аккредиттеу жөніндегі
нормативтік құжаттарды қолдану тәртібі
8.1.12 ҚР СТ 1.15 – 2004 ҚР МСЖ. Стандарттау жөніндегі техникалық
комитеттер. Құру және әрекет ету тәртібі
8.1.13 ҚР СТ 1.16-2000 ҚР МСЖ. Стандартау жөніндегі нормативтік
құжаттардың, сертификаттау ережелерінің міндетті талаптарын сақтауға және
сертификатталған өнімдерге (жұмыстарға, қызметтерге) мемлекеттік қадағалау
мен бақылауды жүргізу тәртібі
8.1.14 ҚР СТ 1.25-2001 ҚР МСЖ. Өнімді әзірлеу және өндіріске қою
кезеңдерінде мемлекеттік қадағалауды жүргізу әдістемесі
8.2 Қосымша
8.2.1 Техникалық реттеу туралы ҚР заңы (2004 жылдың 9 қарашасы № 603 -11
(05.07.2008 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)
8.2.2 Единая система конструкторской документации: Справ. пособие -М.: Изд-
во стандартов,1986 г.
8.2.3 Управление качеством: Учебник для вузов/ С.Д. Ильенкова, В.С.
Мхитарян и др.; под ред. С.Д.Ильенковой, - М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1999
г.-199 с.
8.2.4 В.В. Окрепилов Управление качеством: Учебник для вузов/ 3-е., изд.,
доп. и перераб.- СПб.: Наука, 2000 г. - 911с.
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz