Файл қосу
Қазақстан Республикасының әскери доктринасы
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|ШӘКӘРІМ атындағы СемЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|3 деңгейлі СМК құжаты |ПОӘК |ПОӘК 042-18-35.1. |
| | |17 /02-2013 |
|ПОӘК | | |
|Студенттерге арналған |№ 1 басылым | |
|пәннің бағдарламасы |от ____ 09. 2013 г. | |
|«Әскери өнер тарихы» | | |
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
«Бастапқы әскери дайындық негіздері »пәні бойынша
5В010400 Бастапқы әскери дайындық
СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛҒАН ПӘННІҢ БАҒДАРЛАМАСЫ
Семей
2013
1.ӘЗЕРЛЕГЕН
Құрастырушы__________«02»09. 2013ж., Баби А. А.
« Дене шынықтыру және бастапқы әскери дайындықтың теориясы мен әдістемесі»
кафедрасының аға оқытушысы
2. ТАЛҚЫЛАНДЫ
2.1 Дене шынықтыру және бастапқы әскери дайындықтың теориясы мен әдістемесі
кафедрасында отырысында
«02» 09.2013ж. №1 хаттама
Кафедра менгерушісі_______Прохоров Б.Н.
2.2. Жаратылыстану ғылымдар факультетінің оқу-әдістемелік бюросының
отырысында
«03» 09. 2013ж. №1 хаттама
Төрайымы____________ Абдишева З.В.
3. БЕКІТІЛДІ
Университетінің Оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында басып шығаруға
мақулданған және ұсынылған
«18»09. 2013ж. №1 хаттама
ОӘК төрайымы____________ Искакова Г.К.
4.БІРІНШІ РЕТ КІРГІЗЕЛГЕН
I тару. Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекетті қорғау және әр –
азаматтың әскери міндеті.
§1. Жастардың бастапқы әскери дайындығының мазмұны мен мақсаты.
Қазақстан Республикасындағы білім беру ұйымдарында жастардың алғашқы
әскери дайындығын өткізу мен ұйымдастыру үшін негіз болып табылатындар:
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 30 тамыздағы № 2441; 2001
жылғы 11 маусымдағы № 207-ІІ «Білім беру мәселелері бойьшша Қазақстан
Республикасының кейбір заң актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізуі
туралы»; 1995 жылғы 14 қарашадағы № 2635,«Қазақстан Республикасы Қарулы
күштері мен қорғанысы жайлы» Қазақстан Республикасының заңына өзгертулер
мен толықтырулар
енгізу туралы және т.б. заңды күші бар Жарлығы; «Алғашқы әскери дайындық
туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 1 қарашадағы № 1340
қаулысымен бекітілген жастардың алғашқы әскери дайыңдығы туралы ереже;
«Қазақстан Республикасы оқу орындарында алғашқы әскери дайындық пен
тіршілік әрекетінің қауіпсіздік негіздерін оқытуды жетілдіру туралы»
бұйрығы, Қазақстан Республикасы Білім беру,мәдениет және денсаулық сақтау
министрлігінің 1998 жылғы 14 қыркүйектегі № 490, Қазақстан Республикасы
Қорғаныс министрлігінің 1998 жылғы 14 қыркүйектегі № 166, Қазақстан
Республикасы Төтеншс жағдайлар жөніндегі Комитеті төрағасының 1998 жылғы 14
қыркүйектегі № 198 бірлескен бұйрығы;
"Алғашқы әскери дайындық оқу бағдарламасына толықтырулар енгізу
туралы" Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің бұйрығы.
Алғашқы әскери дайындық - Қазақстан Республикасы азаматтарын Қарулы
Күштердс, басқа да әскер және әскери құрамаларда қызмет етуге дайындайтын
мемлекеттік жүйенің негізгі құрамы болып табылады.
Алғашқы әскери дайындық меншік түрі мен ведомствалық бағыныштылығына
қарамастан, барлык типтегі жалпы білім беретін мектептерде, орта арнаулы
оқу орындарында (колледждерде), кәсіптік-техиикалық мектептерде (кәсіптік
мектеп) әскерге шақырылуга дейінгі және әскерге шақырылу жасындағы білім
алушы жастардың міндетті оқытылатын пәні болып табылады.
Жастардың алғашқы әсксри дайындығы мынандай мақсатта өткізіледі:
- Қазақстан Республикасы Конституциясының ережелерін,мемлекет
қорғанысының нсгізін жастардың оқып үйренуі;
- Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің тағайындалуын, оның сипаты
мен ерекшеліктерін, Қазақстан Республикасы азаматтарының қасиетті борышы
ретіндегі әскери қызмет мәнін,әскери анттың негізгі талаптарын, Қазақстан
Республикасы Қарулы күштерінің Жарғыларын жете түсінуі;
әскери болімдердегі ұрыстық техника және қару-жарақпен,
жеке құрамның тұрмыс-тіршілігі және олардың орналастырылуымен
танысуы:
қажетті әскери білім мен практикалық дағдыларға ие болуы;
төтенше жағдайларда адамның тіршілік әрекетінің қауіпсіздік
негіздерін меңгеруі.
Әскери-патриотгық тәрбие алғашқы әскери дайындықпен тығыз ұштастырыла
отырылып, жастардың әскери істі жаксы меңгеруіне, төтенше жағдайларда
қорғанудың тәсілдері мен құралдарын дұрыс пайдалана білуіне ықпал ете алуы
қажет. Осы бағдарлама келесі бөлімдерден тұрады:
Оқу пәнінің мазмұны мен құрылымы.
Оқу материалының тақырыптық жоспарлануы.
Оқушылардың білім деңгейіне қойылатын талаптар.
Жалпы білім беретін мектептерде алғашқы әскери дайындықты
оқып-үйренуге оқу жылына 68 оқу сағаты бөлінеді.
Алғашқы әскери дайындық сабағы оқу кезеңінің барлык уақытында аптасына 2
сағат көлемінде өткізіледі.
Қыздармен өткізілетін алғашқы әскери дайындық сабағы жекеленген сабақтарды
қоспағанда ер балалармен бірге өткізіледі.Ер балалар мен қыздарға
жекеленген және біріктіріліп өткізілетін сабақтар № 1 кестеде көрсетілген.
Үйренушілердің практикалық дағдылары мен біліктіліктерін қалыптастыру
мақсатында нормативтер мен жаттығуларды орындауын тексеру үшін бақылау
жүмыстарына 4 сагат көлеміндеуақыт қарастырылған.
Бақылау сабағының материалдары № 2 кестеде алғашқы әскери дайындық бойынша
нормативтер және жаттығулар тізбесімен ұсынылған.
Алғашқы әскери дайындык бойынша теориялық білім дидактикалық
материалдар мен техникалық оку құралдарын қолдана отырып, сұбхат және
әңгімелесу түрінде жүргізіледі. Практикалық сабақтар қару-жарақ пен әскери
- техникалық мүліктерді, жеке қорғаныс қүралдарын, аспаптар және басқа да
жабдықтарды қолдана отырып, оқытылған материалдарды бекітуте бағытталған.
Оқу пәнінің мазмұны мен құрылымы кіріспе сабақтан, әскери іс негізі
тарауынан, азаматтық қорғаныс пен медициналық білім негіздерінен тұрады.
Кіріспе сабақты өткізуде жастарды әскери қызметке және Қазақстан
Республикасын қорғауға дайындаудың маңызына, алғашқы әскери дайындық
курсының оқу міндеттерін орындауға
байланысты моральдық, психологиялық және дене күшін шоғырландырудың
қажеттігіне ерекше көңіл бөлінеді.
Әскери іс негіздсрі келесі тараулардан тұрады және алғашқы әскери дайындық
білім беру бағдарламасының базалық бөлімі болып табылады:
Қарулы Күштср Қазақстан Республикасының егемсндігін
қорғау күзетінде;
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери
жарғылыры;
Тактикалық дайындық;
Атыс дайындығы;
Саптық дайындық;
Әскери топография.
Әскери іс негіздерін оқып-үйрету процесінде алғашқы әскери дайындыктың
окытушы-ұйымдастырушысы - үйренуші жастардыңазаматтықкөзқарасын
қалыптастыру, Қазақстан Республикасы егемендігін қорғау қажетгілігіне көз
жеткізу, әскери қызметке жауапксршілікпен қарауға саналы түрде даяр болуға
үйрету міндеттерін шешеді. Сабақта жастардьң әскери анттың рөлі мен мәнін
жете түсінуінс ықпал ету қажет, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріне,
оныңжауынгерлікдәстүрлеріне, әскер салалары мен түрлеріндегі қызмет атқару
ерекшеліктеріне, әскери мамандыққа деген қызығушылығын дамыту керек, әскери
білім алуға ынталандыра отырып, оларға Қазақстан Рсспубликасы Қарулы
Күштерінің Жарғылары - бұл Қарулы Күштердің тұрмыс-тіршілігін белгілейтін
заңдар жинағы, сондай-ақ жарғы талаптарын орындау - әрбір әскери
қызметшінің міндеті екендігі түсіндіріледі.
Тактикалык дайындық оқытудың негізгі тарауларының бірі болып табылады.
Тактикалык дайындық бойынша сабақтардың барлық тақырыптары оқушыларды жалпы
әскери ұрыс негіздерін оқып-үйренуге, ұрыста іс-әрекет жасай алуға,
қарсыластың ұрыс машиналары менжаяу әскерін жою үшін қарулар мен гранатты
қолдана білуге бағытталған. Сабақ барысында үйренушілер қарулар мен
гранатгарды қолдана білу техникасы бойынша дағдыларды меңгереді.
Тактикалық дайындық бойынша практикалық сабақтарды өткізу үшін
винтовка макеттері, оқу автоматтары (пулеметтері), сондай-ақ оқу
гранаттарына арналған сөмкелердің бар болуы қарастырылуы кажет. Оқушылар
жергілікті жерде практикалық тәсілдер мен әрекетті орындауға ыңғайлы
киінулері керек.
Атыс дайындыгы бойьшша сабақ өткізу кезінде басты назарды қару және оқ-
дәрілермен жұмыс істеу кезіндсгі қауіпсіздік шараларына аудару қажет. Сабақ
барысында оқушылар атыс қаруыныңқұрылымын, оны атысқа дайындау тәртібі мен
ату ережелерін, қаруды күту жәие сақтауды үйренеді.
Саптық дайындық бойынша барлық сабақтар саптық дайындыққа арналған алаңда
(плацта) өтеді. Практикалық сабақты өткізген кезде басты назар оқытушы-
ұйымдастырушының оқушыларға саптық тәсілдерді тұтастай және үйренуі бойынша
көрсетуіне, оқушылардың саптық тәсілдер мсн жаттығуларды үйретілген
элементері бойынша көрсетуіне аударылады. Саптық элсменттерді орындауын
дағдыға айналдыру алғашқы әскери дайындықтың сыныптан тыс өтетін іс-
шаралары кезінде де жалғастырылуы- қажет.
Әскери топография бойынша сабақтар, оқушыларды бейтаныс жерде картасыз
бағдарлана білуге, өз тұрған жерін анықтай алуға және компас көмегімен
берілген азимут бойынша нысанаға қарай қозғалу маршрутын таңдай білуге
үйіретуді қарастырады.
Азаматтық корғаныс және медициналык, білім негіздері
сабағыүйренушілерді бейбіт және соғыс уақытында Қазақстан Рәспубликасының
халқын табиғи зілзала зардаптарынан, ірі апаттардан құтқару және қарсыласқа
қазіргі кездегі жою құралдарын пайдалану, сонымен қатар төтенше жағдайлар
туындаған аудандар мен ошақтарда құтқару және шұғыл көмек көрсету, апатты -
қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу, зақым және жарақат алған кездерде
алғашқы медициналық көмек көрсетуді жүзеге асыратын іс-шараларымен
таныстырады.
Алғашқы әскери дайындықты жоспарлау осы Бағдарлама талаптарына сәйкес
жүзеге асырылуы тиіс. Ол Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде
жасөспірімдерді қызмет етуге сапалы даярлауға, бағдарламаның толықтай
орындалуын жүзеге асыруға, оның барлық бөлімдерін басқа мектеп пәндерімен
тығыз байланыстыра кешенді түрде зерделеуге бағытталуы тиіс.
Әрбір оқу орнында алғашқы әскери дайындық өтуінің апталық жоспары
бүкіл оқу жылына әзірленеді. Алғашқы әскери дайындық бойынша сабақтар оқу
орнының жалпы мектептік кестесіне енгізіліп, оқу топтары мен сыныптар
бойынша өткізіледі. Сыныптар мен оқу топтары взвод деп аталынып, үш
бөлімшеге бөлінеді. Оқу орны директорының бұйрығымен әрбір сыныпта немесе
оқу тобында озат оқушылар қатарынан бөлімше және взвод командирлері
тағайындалады.
Алғашқы әскери дайындық сабақтарында взводтар мен бөлімшелердің
командирлсрі взводтағы немесе оқу топтарындағы оқу тәртібін қадағалап
отырады, сондай-ақ оқытушы-ұйымдастырушы пәрмені бойынша топтың немесе
взводтың жеке құрамын басқарады.
Алғашқы әскери дайындық сабақтарында оқушылар мен оқытушы- ұйымдастырушы
арасындағы өзара қарым-қатынас Қазақстан Рсспубликасы Қарулы Күштері
жарғыларының талаптарына сәйкес құрастырылады.
Оқушылар сабаққа дайыңдалып және ұқыпты киініп келулері тиіс.
Алғашқы әскери дайындық пәнінің оқытушы-ұйымдастырушысы сабақ басталмастан
бұрын алдын-ала оқу тобына немесе взвод жеке құрамына киім үлгісі жайында
айтуы тиіс.
Жалпы білім беретін мектептерде алғашқы әскери дайындықтың оқу-
матсриалдық базасы құрылып, үнемі жетілдіріліп отырады. Оған:
алғашқы әскери дайындықтың оқу кабинеттері (сынып);
азаматтық қорғаныста, тіршілік әрекеттерін қамтамасыз етуде,
алғашқы әскери дайындық бойынша арнайы мүліктер сақтауға
арналған бөлмс;
саптық дайындық бойынша сабаққа арналған алаңдар;
тәуліктік кезекші мен сақшы міндеттерін практика жүзінде
оқып үйретуге арналған орын, ату тәртібі мен тәсілдерін және
тактикалық дайындық бойынша сабаққа арналған жаттығу
қалашықтары;
оқу-көрнекілік құралдары жәнс тсхникалық, оку құралдары
қосылады.
Оқу орындарын жаттығу қаруларымен, әскери-техникалық мүліктер және оқу
кұралдарымен қамтамасыз ету Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі,
Білім және ғылым министрлігі, Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау
министрлігі, Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар жөніндегі министрлігі
әзірлеп және бекіткен табельдер бойынша жүзеге асырылады.
§2.Қазақстан Республикасының Конституциясы.
1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды.
Республикалық референдум нәтижесі жарияланған күні, яғни 1995 жылғы
5 қыркүйекте күшіне енді.
Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 7 қазандағы Заңымен, Қазақстан
Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы Заңымен, Қазақстан Республикасының
2011 жылғы 2 ақпандағы Заңымен өзгерістер мен толықтырулар енгізілген.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы № 2454 «Қазақстан
Республикасының Конституциясы туралы» Жарлығына сәйкес Конституция
мәтінінің түпнұсқасы Президентте сақталады.
Біз, ортақ тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы, байырғы қазақ
жерінде мемлекеттілік құра отырып, өзімізді еркіндік, теңдік және татулық
мұраттарына берілген бейбітшіл азаматтық қоғам деп ұғына отырып,
дүниежүзілік қоғамдастықта лайықты орын алуды тілей отырып, қазіргі және
болашақ ұрпақтар алдындағы жоғары жауапкершілігімізді сезіне отырып,
өзіміздің егемендік құқығымызды негізге ала отырып, осы Конституцияны
қабылдаймыз.
І бөлім
ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-бап
1. Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және
әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы — адам
және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары.
2. Республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси
тұрақтылық, бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму,
қазақстандық патриотизм, мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелерін
демократиялық әдістермен, оның ішінде республикалық референдумда немесе
Парламентте дауыс беру арқылы шешу.
2-бап
1. Қазақстан Республикасы — президенттік басқару нысанындағы біртұтас
мемлекет.
2. Республиканың егемендігі оның бүкіл аумағын қамтиды. Мемлекет
өз аумағының тұтастығын, қол сұғылмауын және бөлінбеуін қамтамасыз етеді.
3. Республиканың әкімшілік-аумақтық құрылысы, оның елордасының мәртебесі
заңмен белгіленеді. Қазақстанның елордасы Астана қаласы болып табылады.
4. Қазақстан Республикасы және Қазақстан атауларының мәні барабар1.
3-бап
1. Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы — халық.
2. Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы
жүзеге асырады, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға
береді.
3. Қазақстан Республикасында билікті ешкім де иемденіп кете алмайды.
Билікті иемденіп кетушілік заң бойынша қудаланады. Халық пен мемлекет
атынан билік жүргізуге Республика Президентінің, сондай-ақ өзінің
конституциялық өкілеттігі шегінде Парламенттің құқығы бар. Республика
Үкіметі мен өзге де мемлекеттік органдар мемлекет< атынан оларға берілген
өкілеттіктері шегінде ғана билік жүргізеді.
4. Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция мен заңдар
негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөліну, олардың
тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін пайдалану арқылы, өзара іс-қимыл жасау
принципіне сәйкес жүзеге асырылады.
4-бап
1. Қазақстан Республикасында қолданылатын құқық Конституцияның, соған
сәйкес заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық
шарттары мен Республиканың басқа да міндеттемелерінің, сондай-ақ Республика
Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының
нормалары болып табылады.
2. Конституцияның ең жоғары заңды күші бар және Республиканың бүкіл
аумағында ол тікелей қолданылады.
3. Республика бекіткен халықаралық шарттардың республика заңдарынан
басымдығы болады және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшін заң шығару
талап етілетін жағдайдан басқа реттерде, тікелей қолданылады.
4. Барлық заңдар, Республика қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттар
жарияланады. Азаматтардың құқықтарына, бостандықтары мен міндеттеріне
қатысты нормативтік құқықтық актілерді ресми түрде жариялау оларды
қолданудың міндетті шарты болып табылады.
5-бап
1. Қазақстан Республикасында идеологиялық және саяси әралуандылық танылады.
Мемлекеттік органдарда партиялардың ұйымдарын құруға жол берілмейді.
2. Қоғамдық бірлестіктер заң алдында бірдей. Қоғамдық бірлестіктер ісіне
мемлекеттің және мемлекет ісіне қоғамдық бірлестіктердің заңсыз араласуына,
қоғамдық бірлестіктерге мемлекеттік органдардың қызметін жүктеуге жол
берілмейді.
3. Мақсаты немесе іс-әрекеті Республиканың конституциялық құрылысын күштеп
өзгертуге, оның тұтастығын бұзуға, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан
келтіруге, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық
араздықты қоздыруға бағытталған қоғамдық бірлестіктер құруға және олардың
қызметіне, сондай-ақ заңдарда көзделмеген әскерилендірілген құрамалар
құруға тыйым салынады.
4. Республикада басқа мемлекеттердің саяси партиялары мен кәсіптік
одақтарының қызметіне, діни негіздегі партияларға, сондай-ақ саяси
партиялар мен кәсіптік одақтарды шетелдік заңды тұлғалар мен азаматтардың,
шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың қаржыландыруына жол берілмейді.
5. Шетелдік діни бірлестіктердің Республика аумағындағы қызметі, сондай-ақ
шетелдік діни орталықтардың Республикадағы діни бірлестіктер басшыларын
тағайындауы Республиканың тиісті мемлекеттік органдарымен келісу арқылы
жүзеге асырылады.
6-бап
1. Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады
және бірдей қорғалады.
2. Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне
де қызмет етуге тиіс. Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің
өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері
заңмен белгіленеді.
3. Жер және оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі,
басқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігінде болады. Жер, сондай-ақ заңда
белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін.
7-бап
1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл — қазақ тілі.
2. Мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-өзі басқару органдарында орыс
тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады.
3. Мемлекет Қазақстан халқының тілдерін үйрену мен дамыту үшін жағдай
туғызуға қамқорлық жасайды.
8-бап
Қазақстан Республикасы халықаралық құқықтың принциптері мен нормаларын
құрметтейді, мемлекеттер арасында ынтымақтастық пен тату көршілік қарым-
қатынас жасау, олардың теңдігі мен бір-бірінің ішкі істеріне араласпау,
халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу саясатын жүргізеді, қарулы күшті
бірінші болып қолданудан бас тартады.
9-бап
Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздері — Туы, Елтаңбасы және Гимні
бар. Олардың сипаттамасы және ресми пайдаланылу тәртібі конституциялық
заңмен белгіленеді.
ІІ бөлім
АДАМ ЖӘНЕ АЗАМАТ
10-бап
1. Қазақстан Республикасының азаматтығы заңға сәйкес алынады және
тоқтатылады, ол қандай негізде алынғанына қарамастан, бірыңғай және тең
болып табылады.
2. Республиканың азаматын ешқандай жағдайда азаматтығынан, өзінің
азаматтығын өзгерту құқығынан айыруға, сондай-ақ оны Қазақстаннан тыс
жерлерге аластауға болмайды.
3. Республика азаматының басқа мемлекеттің азаматтығында болуы танылмайды.
11-бап
1. Республиканың халықаралық шарттарында өзгеше белгіленбесе, Қазақстан
Республикасының азаматын шет мемлекетке беруге болмайды.
2. Республика өзінің одан тыс жерлерде жүрген азаматтарын қорғауға және
оларға қамқорлық жасауға кепілдік береді.
12-бап
1. Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен
бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі.
2. Адам құқықтары мен бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар
абсолютті деп танылады, олардан ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге
де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған қарай
анықталады.
3. Республиканың азаматы өзінің азаматтығына орай құқықтарға ие болып,
міндеттер атқарады.
4. Конституцияда, заңдарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе,
шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Республикада азаматтар үшін
белгіленген құқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ міндеттер
атқарады.
5. Адамның және азаматтың өз құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруы
басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға, конституциялық
құрылыс пен қоғамдық имандылыққа нұқсан келтірмеуге тиіс.
13-бап
1. Әркімнің құқық субъектісі ретінде танылуына құқығы бар және өзінің
құқықтары мен бостандықтарын, қажетті қорғанысты қоса алғанда, заңға қайшы
келмейтін барлық тәсілдермен қорғауға хақылы.
2. Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарының сот арқылы қорғалуына құқығы
бар.
3. Әркімнің білікті заң көмегін алуға құқығы бар. Заңда көзделген реттерде
заң көмегі тегін көрсетіледі.
14-бап
1. Заң мен сот алдында жұрттың бәрі тең.
2. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына,
нәсіліне, ұлтына, тіліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықты жеріне
байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай
кемсітуге болмайды.
15-бап
1. Әркімнің өмір сүруге құқығы бар.
2. Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ. Өлім жазасы адамдардың
қаза болуымен байланысты террористік қылмыстар жасағаны үшін, сондай-ақ
соғыс уақытында ерекше ауыр қылмыстар жасағаны үшін ең ауыр жаза ретінде
заңмен белгіленеді, ондай жазаға кесілген адамның кешірім жасау туралы
өтініш ету хақы бар.
16-бап
1. Әркім өзінің жеке басының бостандығына құқығы бар.
2. Заңда көзделген реттерде ғана және тек қана соттың санкциясымен
тұтқындауға және қамауда ұстауға болады, тұтқындалған адамға шағымдану
құқығы беріледі. Соттың санкциясынсыз адамды жетпіс екі сағаттан аспайтын
мерзімге ұстауға болады.
3. Ұсталған, тұтқындалған, қылмыс жасады деп айып тағылған әрбір адам сол
ұсталған, тұтқындалған немесе айып тағылған кезден бастап адвокаттың
(қорғаушының) көмегін пайдалануға құқылы.
17-бап
1. Адамның қадір-қасиетіне қол сұғылмайды.
2. Ешкімді азаптауға, оған зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездік
немесе адамдық қадір-қасиетін қорлайтындай жәбір көрсетуге не жазалауға
болмайды.
18-бап
1. Әркімнің жеке өміріне қол сұғылмауына, өзінің және отбасының құпиясы
болуына, ар-намысы мен абыройлы атының қорғалуына құқығы бар.
2. Әркім өзінің жеке салымдары мен жинаған қаражатының, жазысқан
хаттарының, телефон арқылы сөйлескен сөздерінің, почта, телеграф арқылы
және басқа жолдармен алысқан хабарларының құпиялылығы сақталуына құқығы
бар. Бұл құқықты шектеуге заңда тікелей белгіленген реттер мен тәртіп
бойынша ғана жол беріледі.
3. Мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар және
бұқаралық ақпарат құралдары әрбір азаматқа өзінің құқықтары мен мүдделеріне
қатысты құжаттармен, шешімдермен және ақпарат көздерімен танысу мүмкіндігін
қамтамасыз етуге міндетті.
19-бап
1. Әркім өзінің қай ұлтқа, қай партияға және қай дінге жататынын өзі
анықтауға және оны көрсету-көрсетпеуге хақылы.
2. Әркімнің ана тілі мен төл мәдениетін пайдалануға, қарым-қатынас, тәрбие,
оқу және шығармашылық тілін еркін таңдап алуға құқығы бар.
20-бап
1. Сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға тыйым
салынады.
2. Әркімнің заң жүзінде тыйым салынбаған кез келген тәсілмен еркін ақпарат
алуға және таратуға құқығы бар. Қазақстан Республикасының мемлекеттік
құпиясы болып табылатын мәліметтер тізбесі заңмен белгіленеді.
3. Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның тұтастығын
бұзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік,
нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ
қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге
жол берілмейді.
21-бап
1. Қазақстан Республикасы аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам, заңда
көрсетілгеннен басқа реттерде, оның аумағында еркін жүріп-тұруға және
тұрғылықты мекенді өз қалауынша таңдап алуға құқығы бар.
2. Әркімнің Республикадан тыс жерлерге кетуіне құқығы бар. Республика
азаматтарының Республикаға кедергісіз қайтып оралуына құқығы бар.
22-бап
1. Әркімнің ар-ождан бостандығына құқығы бар.
2. Ар-ождан бостандығы құқығын жүзеге асыру жалпы адамдық және азаматтық
құқықтар мен мемлекет алдындағы міндеттерге байланысты болмауға немесе
оларды шектемеуге тиіс.
23-бап
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының бірлесу бостандығына құқығы бар.
Қоғамдық бірлестіктердің қызметі заңмен реттеледі.
2. Әскери қызметшілер, ұлттық қауіпсіздік органдарының, құқық қорғау
органдарының қызметкерлері мен судьялар партияларда, кәсіптік одақтарда
болмауға, қандай да бір саяси партияны қолдап сөйлемеуге тиіс.
24-бап
1. Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына
құқығы бар. Еріксіз еңбекке соттың үкімі бойынша не төтенше жағдайда немесе
соғыс жағдайында ғана жол беріледі.
2. Әркімнің қауіпсіздік пен тазалық талаптарына сай еңбек ету жағдайына,
еңбегі үшін нендей бір кемсітусіз сыйақы алуына, сондай-ақ жұмыссыздықтан
әлеуметтік қорғалуға құқығы бар.
3. Ереуіл жасау құқығын қоса алғанда, заңмен белгіленген тәсілдерді қолдана
отырып, жеке және ұжымдық еңбек дауларын шешу құқығы мойындалады.
4. Әркімнің тынығу құқығы бар. Еңбек шарты бойынша, жұмыс істейтіндерге
заңмен белгіленген жұмыс уақытының ұзақтығына, демалыс және мереке
күндеріне, жыл сайынғы ақылы демалысқа кепілдік беріледі.
25-бап
1. Тұрғын үйге қол сұғылмайды. Соттың шешімінсіз тұрғын үйден айыруға жол
берілмейді. Тұрғын үйге басып кіруге, оны тексеруге және тінтуге заңмен
белгіленген реттер мен тәртіп бойынша ғана жол беріледі.
2. Қазақстан Республикасында азаматтарды тұрғын үймен қамтамасыз ету үшін
жағдайлар жасалады. Заңда көрсетілген санаттағы мұқтаж азаматтарға тұрғын
үй заңмен белгіленген нормаларға сәйкес мемлекеттік тұрғын үй қорларынан
олардың шама-шарқы көтеретін ақыға беріледі.
26-бап
1. Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде алған қандай да болсын
мүлкін жеке меншігінде ұстай алады.
2. Меншік, оның ішінде мұрагерлік құқығына заңмен кепілдік беріледі.
3. Соттың шешімінсіз ешкімді де өз мүлкінен айыруға болмайды. Заңмен
көзделген ерекше жағдайларда мемлекет мұқтажы үшін мүліктен күштеп айыру
оның құны тең бағамен өтелген кезде жүргізілуі мүмкін.
4. Әркімнің кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды
кәсіпкерлік қызмет үшін еркін пайдалануға құқығы бар. Монополистік қызмет
заңмен реттеледі әрі шектеледі. Жосықсыз бәсекеге тыйым салынады.
27-бап
1. Неке мен отбасы, ана мен әке және бала мемлекеттің қорғауында болады.
2. Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу — ата-ананың етене
құқығы әрі міндеті.
3. Кәмелетке толған еңбекке қабілетті балалар еңбекке жарамсыз ата-анасына
қамқорлық жасауға міндетті.
28-бап
1. Қазақстан Республикасының азаматы жасына келген, науқастанған, мүгедек
болған, асыраушысынан айырылған жағдайда және өзге де заңды негіздерде оған
ең төменгі жалақы мен зейнетақының мөлшерінде әлеуметтік қамсыздандырылуына
кепілдік беріледі.
2. Ерікті әлеуметтік сақтандыру, әлеуметтік қамсыздандырудың қосымша
нысандарын жасау және қайы-рымдылық көтермеленіп отырады.
29-бап
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын сақтауға құқығы бар.
2. Республика азаматтары заңмен белгіленген кепілді медициналық көмектің
көлемін тегін алуға хақылы.
3. Мемлекеттік және жеке меншік емдеу мекемелерінде, сондай-ақ, жеке
медициналық практикамен айналысушы адамдардан ақылы медициналық жәрдем алу
заңда белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша жүргізіледі.
30-бап
1. Азаматтардың мемлекеттік оқу орындарында тегін орта білім алуына
кепілдік беріледі. Орта білім алу міндетті.
2. Азаматтың мемлекеттік жоғары оқу орнында конкурстық негізде тегін жоғары
білім алуға құқығы бар.
3. Жекеменшік оқу орындарында ақылы білім алу заңмен белгіленген негіздер
мен тәртіп бойынша жүзеге асырылады.
4. Мемлекет білім берудің жалпыға міндетті стандарттарын белгілейді. Кез
келген оқу орнының қызметі осы стандарттарға сай келуі керек.
31-бап
1. Мемлекет адамның өмір сүруі мен денсаулығына қолайлы айналадағы ортаны
қорғауды мақсат етіп қояды.
2. Адамдардың өмірі мен денсаулығына қатер төндіретін деректер мен
жағдаяттарды лауазымды адамдардың жасыруы заңға сәйкес жауапкершілікке әкеп
соғады.
32-бап
Қазақстан Республикасының азаматтары бейбіт әрі қарусыз жиналуға,
жиналыстар, митингілер мен демонстрациялар, шерулер өткізуге және
тосқауылдарға тұруға хақылы. Бұл құқықты пайдалану мемлекеттік қауіпсіздік,
қоғамдық тәртіп, денсаулық сақтау, басқа адамдардың құқықтары мен
бостандықтарын қорғау мүдделері үшін заңмен шектелуі мүмкін.
33-бап
1. Қазақстан Республикасы азаматтарының тікелей және өз өкілдері арқылы
мемлекет ісін басқаруға қатысуға, мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-
өзі басқару органдарына тікелей өзі жүгінуге, сондай-ақ жеке және ұжымдық
өтініштер жолдауға құқығы бар.
2. Республика азаматтарының мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі
басқару органдарын сайлауға және оларға сайлануға, сондай-ақ республикалық
референдумға қатысуға құқығы бар.
3. Сот іс-әрекетке қабілетсіз деп таныған, сондай-ақ сот үкімі бойынша бас
бостандығынан айыру орындарында отырған азаматтардың сайлауға және
сайлануға, республикалық референдумға қатысуға құқығы жоқ.
4. Республика азаматтарының мемлекеттік қызметке кіруге тең құқығы бар.
Мемлекеттік қызметші лауазымына кандидатқа қойылатын талаптар лауазымдық
міндеттердің сипатына ғана байланысты болады және заңмен белгіленеді.
34-бап
1. Әркім Қазақстан Республикасының Конституциясын және заңдарын сақтауға,
басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, абыройы мен қадір-қасиетін
құрметтеуге міндетті.
2. Әркім Республиканың мемлекеттік рәміздерін құрметтеуге міндетті7.
35-бап
Заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті
төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады.
36-бап
1. Қазақстан Республикасын қорғау — оның әрбір азаматының қасиетті парызы
және міндеті.
2. Республика азаматтары заңда белгіленген тәртіп пен түрлер бойынша әскери
қызмет атқарады.
37-бап
Қазақстан Республикасының азаматтары тарихи және мәдени мұралардың
сақталуына қамқорлық жасауға, тарих пен мәдениет ескерткіштерін қорғауға
міндетті.
38-бап
Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты сақтауға және табиғат
байлықтарына ұқыпты қарауға міндетті.
39-бап
1. Адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтары конституциялық
құрылысты қорғау, қоғамдық тәртіпті, адамның құқықтары мен бостандықтарын,
халықтың денсаулығы мен имандылығын сақтау мақсатына қажетті шамада ғана
және тек заңмен шектелуі мүмкін.
2. Ұлтаралық татулықты бұзатын кез келген әрекет конституциялық емес деп
танылады.
3. Саяси себептер бойынша азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қандай
да бір түрде шектеуге жол берілмейді. Конституцияның 10; 11; 13-15-
баптарында; 16-бабының 1-тармағында; 17-бабында; 19-бабында; 22-бабында; 26-
бабының 2-тармағында көзделген құқықтар мен бостандықтар ешбір жағдайда
да шектелмеуге тиіс.
ІІІ бөлім
ПРЕЗИДЕНТ
40-бап
1. Қазақстан Республикасының Президенті — мемлекеттің басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясатының негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық қатынастарда Қазақстанның атынан өкілдік ететін ең жоғары
лауазымды тұлға.
2. Республиканың Президенті — халық пен мемлекеттік билік бірлігінің,
Конституцияның мызғымастығының, адам және азамат құқықтары мен
бостандықтарының нышаны әрі кепілі.
3. Республика Президенті мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп
жұмыс істеуін және өкімет органдарының халық алдындағы жауапкершілігін
қамтамасыз етеді.
41-бап
1. Қазақстан Республикасының Президентін конституциялық заңға сәйкес
жалпыға бірдей, тең және төте сайлау құқығы негізінде Республиканың
кәмелетке толған азаматтары жасырын дауыс беру арқылы бес жыл мерзімге
сайлайды.
2. Республика Президенті болып тумысынан Республика азаматы болып табылатын
қырық жасқа толған, мемлекеттік тілді еркін меңгерген әрі Қазақстанда соңғы
он бес жыл бойы тұратын Республика азаматы сайлана алады.
3. Республика Президентінің кезекті сайлауы желтоқсанның бірінші
жексенбісінде өткізіледі және ол мерзімі жағынан Республика Парламентінің
жаңа құрамын сайлаумен тұспа-тұс келмеуге тиіс.
3-1. Президенттің кезектен тыс сайлауы Республика Президентінің шешімімен
тағайындалады және конституциялық заңда белгіленген тәртіп пен мерзімде
өткізіледі.
4. Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 7 қазандағы № 284-1 Заңымен алынып
тасталды.
5. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың елу процентінен астамының дауысын
алған кандидат сайланды деп есептеледі. Егер кандидаттардың бірде-бірі
көрсетілген дауыс санын ала алмаса, қайтадан дауысқа салынады, оған көп
дауыс алған екі кандидат қатысады. Дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың
ең көп дауысын алған кандидат сайланды деп есептеледі.
42-бап
1. Қазақстан Республикасының Президенті: «Қазақстан халқына адал қызмет
етуге, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарын қатаң сақтауға,
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беруге, Қазақстан
Республикасы Президентінің өзіме жүктелген мәртебелі міндетін адал атқаруға
салтанатты түрде ант етемін», — деп халыққа ант берген сәттен бастап
қызметіне кіріседі.
2. Ант беру қаңтардың екінші сәрсенбісінде салтанатты жағдайда Парламент
депутаттарының, Конституциялық Кеңес мүшелерінің, Жоғарғы Сот судьяларының,
сондай-ақ Республиканың бұрынғы Президенттерінің бәрінің қатысуымен
өткізіледі. Конституцияның 48-бабында көзделген жағдайда Қазақстан
Республикасы Президентінің өкілеттігін өзіне қабылдаған адам Республика
Президентінің өкілеттігін қабылдаған күнінен бастап бір ай ішінде ант
береді.
3. Республика Президентінің өкілеттігі жаңадан сайланған Республика
Президенті қызметіне кіріскен кезден бастап, сондай-ақ Президент қызметінен
мерзімінен бұрын босатылған немесе кетірілген не ол қайтыс болған жағдайда
тоқтатылады. Республиканың бұрынғы Президенттерінің бәрінің, қызметінен
кетірілгендерден басқасының, Қазақстан Республикасының экс-Президенті деген
атағы болады.
4. Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 7 қазандағы № 284-1 Заңымен алынып
тасталды.
5. Бір адам қатарынан екі реттен артық Республика Президенті болып сайлана
алмайды.
Бұл шектеу Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президентіне қолданылмайды.
43-бап
1. Қазақстан Республикасы Президентінің өкілді органның депутаты болуға,
өзге де ақы төленетін қызметтерді атқаруға және кәсіпкерлік қызметпен
айналысуға құқығы жоқ.
2. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы № 254-ІІІ Заңымен
алынып тасталды.
44-бап
Қазақстан Республикасының Президенті:
1) Қазақстан халқына елдегі жағдай мен Республиканың ішкі және сыртқы
саясатының негізгі бағыттары туралы жыл сайын жолдау арнайды;
2) Республика Парламентіне және оның Палатасына кезекті және кезектен тыс
сайлау тағайындайды; Парламенттің бірінші сессиясын шақырады және оның
депутаттарының Қазақстан халқына беретін антын қабылдайды; Парламенттің
кезектен тыс сессиясын шақырады; Парламент Сенаты ұсынған заңға бір
ай ішінде қол қояды, заңды халыққа жария етеді не заңды немесе оның
жекелеген баптарын қайтадан талқылап, дауысқа салу үшін қайтарады;
3) Парламент Мәжілісінде өкілдігі бар саяси партиялар фракцияларымен
консультациялардан кейін келісім беру үшін Мәжілістің қарауына Республика
Премьер-Министрінің кандидатурасын енгізеді; Парламент Мәжілісінің
келісімімен Республиканың Премьер-Министрін қызметке тағайындайды; оны
қызметтен босатады; Премьер-Министрдің ұсынуымен Республика Үкіметінің
құрылымын айқындайды; Республиканың Үкімет құрамына кірмейтін орталық
атқарушы органдарын құрады, таратады және қайта құрады, Республика
Үкіметінің мүшелерін қызметке тағайындайды; сыртқы істер, қорғаныс, ішкі
істер, әділет министрлерін қызметке тағайындайды; Үкімет мүшелерін
қызметтен босатады; Үкімет мүшелерінің антын қабылдайды; ерекше маңызды
мәселелер бойынша Үкімет отырыстарына төрағалық етеді; Үкіметке заң жобасын
Парламент Мәжілісіне енгізуді тапсырады; Республика Үкіметі мен Премьер-
Министрінің, облыстар, республикалық маңызы бар қалалар мен астана әкімдері
актілерінің күшін жояды не қолданылуын толық немесе ішінара тоқтата тұрады;
4) Парламент Сенатының келісімімен Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
Төрағасын, Бас Прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын
қызметке тағайындайды; оларды қызметтен босатады;
5) Республика Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік
органдарды құрады, таратады және қайта құрады, олардың басшыларын қызметке
тағайындайды және қызметтен босатады;
6) Республика дипломатиялық өкілдіктерінің басшыларын тағайындайды және
кері шақырып алады;
7) Орталық сайлау комиссиясының Төрағасын және екі мүшесін, Республикалық
бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасын және екі
мүшесін бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды;
8) Республиканың мемлекеттік бағдарламаларын бекітеді;
9) Республика Премьер-Министрінің ұсынуымен Республиканың мемлекеттік
бюджеті есебінен ұсталатын барлық органдардың қызметкерлеріне арналған
қаржыландыру мен еңбекақы төлеудің бірыңғай жүйесін бекітеді;
10) республикалық референдум өткізу жөнінде шешім қабылдайды;
11) келіссөздер жүргізеді және Республиканың халықаралық шарттарына қол
қояды; бекіту грамоталарына қол қояды; өзінің жанында тіркелген шет
мемлекеттердің дипломатиялық және өзге де өкілдерінің сенім грамоталары мен
кері шақырып алу грамоталарын қабылдайды;
12) Республика Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып табылады,
Қарулы Күштердің жоғары қолбасшылығын тағайындайды және ауыстырып отырады;
13) Республиканың мемлекеттік наградаларымен марапаттайды, құрметті, жоғары
әскери және өзге атақтарды, сыныптық шендерді, дипломатиялық дәрежелерді,
біліктілік сыныптарын береді;
14) Республиканың азаматтығы, саяси баспана беру мәселелерін шешеді;
15) азаматтарға кешірім жасауды жүзеге асырады;
16) Республиканың демократиялық институттарына, оның тәуелсіздігі мен
аумақтық тұтастығына, саяси тұрақтылығына, азаматтарының қауіпсіздігіне
елеулі және тікелей қатер төнген, мемлекеттің конституциялық органдарының
қалыпты жұмыс істеуі бұзылған ретте, Премьер-Министрмен және Республика
Парламенті Палаталарының Төрағаларымен ресми консультациялардан кейін
Республика Парламентіне дереу хабарлай отырып, Қазақстанның бүкіл аумағында
және оның жекелеген жерлерінде төтенше жағдай енгізуді, Республиканың
Қарулы Күштерін қолдануды қоса алғанда, аталған жағдаяттар талап ететін
шараларды қолданады;
17) Республикаға қарсы агрессия жасалған не оның қауіпсіздігіне сырттан
тікелей қатер төнген ретте Республиканың бүкіл аумағында немесе оның
жекелеген жерлерінде әскери жағдай енгізеді, ішінара немесе жалпы
мобилизация жариялап, бұл туралы Республика Парламентіне дереу хабарлайды;
18) өзіне бағынысты Республика Президентінің Күзет қызметін және
Республикалық ұланды жасақтайды;
19) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Хатшысын қызметке тағайындайды
және қызметтен босатады, оның мәртебесі мен өкілеттігін анықтайды;
Республика Президентінің Әкімшілігін құрады;
20) Қауіпсіздік Кеңесін және өзге де консультативтік-кеңесші органдарды,
сондай-ақ Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Жоғары Сот Кеңесін құрады;
21) Республиканың Конституциясы мен заңдарына сәйкес басқа
да өкілеттіктерді жүзеге асырады.
45-бап
1. Қазақстан Республикасының Президенті Конституция мен заңдар негізінде
және оларды орындау үшін Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар
жарлықтар мен өкімдер шығарады.
2. Конституцияның 53-бабының 4)-тармақшасында көзделген ретте Республика
Президенті заңдар шығарады, ал 61-баптың 2-тармағында көзделген ретте
Республиканың заң күші бар жарлықтарын шығарады.
3. Республиканың Президенті қол қоятын Парламент актілері, сондай-ақ Үкімет
бастамасымен шығарылатын Президенттің актілері тиісінше осы актілердің
заңдылығы үшін заңдық жауапкершілік жүктелетін Парламенттің әр Палатасының
Төрағаларының не Премьер-Министрдің алдын-ала қолдары қойылып тиянақталады.
46-бап
1. Қазақстан Республикасының Президентіне, оның абыройы мен қадір-қасиетіне
ешкімнің тиісуіне болмайды.
2. Республика Президенті мен оның отбасын қамтамасыз ету, оларға қызмет
көрсету және қорғау мемлекет есебінен жүзеге асырылады.
3. Осы баптың ережелері Республиканың экс-Президенттеріне қолданылады.
4. Қазақстанның Тұңғыш Президентінің мәртебесі мен өкілеттігі Республика
Конституциясымен және конституциялық заңмен айқындалады12.
47-бап
1. Қазақстан Республикасының Президенті науқастануына байланысты өзінің
міндеттерін жүзеге асыруға қабілетсіздігі дендеген жағдайда қызметінен
мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін. Бұл ретте Парламент әр Палата
депутаттарының тең санынан және медицинаның тиісті салаларының мамандарынан
тұратын комиссия құрады. Мерзімінен бұрын босату туралы шешім Парламент
Палаталарының бірлескен отырысында комиссияның қорытындысымен белгіленген
конституциялық рәсімдердің сақталғаны туралы Конституциялық Кеңес
қорытындысы негізінде әр Палата депутаттары жалпы санының кемінде төрттен
үшінің көпшілігімен қабылданады.
2. Республиканың Президенті өзінің міндеттерін атқару кезіндегі іс-әрекеті
үшін тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда жауап береді және бұл
үшін Парламент оны қызметінен кетіруі мүмкін. Айып тағу және оны тексеру
туралы шешім Мәжіліс депутаттарының кемінде үштен бірінің бастамасы бойынша
депутаттардың жалпы санының көпшілігімен қабылдануы мүмкін. Тағылған айыпты
тексеруді Сенат ұйымдастырады және оның нәтижелері Сенат депутаттары жалпы
санының көпшілік даусымен Парламент Палаталары бірлескен отырысының
қарауына беріледі. Бұл мәселе бойынша түпкілікті шешім айып тағудың
негізділігі туралы Жоғарғы Сот қорытындысы және белгіленген конституциялық
рәсімдердің сақталғаны туралы Конституциялық Кеңестің қорытындысы болған
жағдайда әр Палата депутаттары жалпы санының кемінде төрттен үшінің
көпшілік даусымен Парламент Палаталарының бірлескен отырысында қабылданады.
Айып тағылған кезден бастап екі ай ішінде түпкілікті шешім қабылдамау
Республика Президентіне қарсы тағылған айыптың күші жойылған деп тануға
әкеп соғады. Республиканың Президентіне мемлекетке опасыздық жасады деп
тағылған айыптың қабылданбауы оның қай кезеңінде де осы мәселенің қаралуына
себепші болған Мәжіліс депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын
тоқтатуға әкеп соғады.
3. Республика Президентін қызметінен кетіру туралы мәселе ол Республика
Парламентінің немесе Парламент Мәжілісінің өкілеттігін мерзімінен бұрын
тоқтату жөнінде мәселе қарап жатқан кезде қозғалмайды.
48-бап
1. Қазақстан Республикасының Президенті қызметінен мерзімінен бұрын босаған
немесе кетірілген, сондай-ақ қайтыс болған жағдайда Республика
Президентінің өкілеттігі қалған мерзімге Парламент Сенатының Төрағасына
көшеді; Сенат Төрағасының өзіне Президент өкілеттігін қабылдауы мүмкін
болмаған ретте ол Парламент Мәжілісінің Төрағасына көшеді; Мәжіліс
Төрағасының өзіне Президент өкілеттігін қабылдауы мүмкін болмаған ретте
ол Республиканың Премьер-Министріне көшеді. Өзіне Республика Президентінің
өкілеттігін қабылдаған тұлға тиісінше Сенат Төрағасының, Мәжіліс
Төрағасының немесе Премьер-Министрдің өкілет-тігін тапсырады. Бұл жағдайда
бос тұрған мемлекеттік лауазымдарды иелену Конституцияда көзделген
тәртіппен жүзеге асырылады.
2. Осы баптың 1-тармағында көзделген негіздерде және тәртіппен Қазақстан
Республикасы Президентінің өкілеттігін өзіне қабылдаған тұлғаның Қазақстан
Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар туралы
бастамашылық жасауға құқығы жоқ.
ІV бөлім
ПАРЛАМЕНТ
49-бап
1. Парламент — Қазақстан Республикасының заң шығару қызметін жүзеге
асыратын Республиканың ең жоғары өкілді органы.
2. Парламенттің өкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған сәттен басталып,
жаңадан сайланған Парламенттің бірінші сессиясы жұмысқа кіріскен кезден
аяқталады.
3. Парламенттің өкілеттігі Конституцияда көзделген реттер мен тәртіп
бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.
4. Парламенттің ұйымдастырылуы мен қызметі, оның депутаттарының құқықтық
жағдайы конституциялық заңмен белгіленеді.
50-бап
1. Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан: Сенаттан және
Мәжілістен тұрады.
2. Сенат конституциялық заңда белгіленген тәртіппен әр облыстан,
республикалық маңызы бар қаладан және Қазақстан Республикасының астанасынан
екі адамнан өкілдік ететін депутаттардан құралады. Сенатта қоғамның ұлттық-
мәдени және өзге де елеулі мүдделерінің білдірілуін қамтамасыз ету
қажеттілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын Республика Президенті
тағайындайды.
3. Мәжіліс конституциялық заңда белгіленген тәртіппен сайланатын жүз жеті
депутаттан тұрады.
4. Парламент депутаты бір мезгілде екі Палатаға бірдей мүше бола алмайды.
5. Сенат депутаттарының өкілеттік мерзімі — алты жыл, Мәжіліс
депутаттарының өкілеттік мерзімі — бес жыл.
51-бап
1. Мәжілістің тоқсан сегіз депутатын сайлау жалпыға бірдей, тең және төте
сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы жүзеге асырылады.
Мәжілістің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды. Мәжіліс
депутаттарының кезекті сайлауы Парламенттің жұмыс істеп тұрған сайланымы
өкілеттігінің мерзімі аяқталардан кемінде екі ай бұрын өткізіледі.
2. Сенат депутаттары жанама сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру
жолымен сайланады. Сайланған Сенат депутаттарының жартысы әрбір үш жыл
сайын қайта сайланып отырады. Бұл орайда олардың кезекті сайлауы бұлардың
өкілеттік мерзімі аяқталғанға дейінгі екі айдан кешіктірілмей өткізіледі.
3. Парламент немесе Парламент Мәжілісі депутаттарының кезектен тыс сайлауы
тиісінше Парламент немесе Парламент Мәжілісінің өкілеттігі мерзімінен бұрын
тоқтатылған күннен бастап екі ай ішінде өткізіледі.
4. Қазақстан Республикасының азаматтығында тұратын және оның аумағында
соңғы он жылда тұрақты тұрып жатқан адам Парламент депутаты бола алады.
Жасы отызға толған, жоғары білімі және кемінде бес жыл жұмыс стажы бар,
тиісті облыстың, республикалық маңызы бар қаланың не Республика астанасының
аумағында кемінде үш жыл тұрақты тұрып жатқан адам Сенат депутаты бола
алады. Жасы жиырма беске толған адам Мәжіліс депутаты бола алады.
5. Республика Парламенті депутаттарын сайлау конституциялық заңмен
реттеледі.
6. Парламенттің депутаты Қазақстан халқына ант береді.
52-бап
1. Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы № 254-ІІІ Заңымен
алынып тасталды.
2. Парламент депутаттары оның жұмысына қатысуға міндетті. Парламентте
депутаттың жеке өзі ғана дауыс береді. Депутаттың Палаталар мен олардың
органдарының отырыстарына дәлелді себептерсіз үш реттен артық қатыспауы,
сол сияқты дауыс беру құқығын басқа біреуге беруі депутатқа заңда
белгіленген жазалау шараларын қолдануға әкеп соғады.
3. Парламент депутатының басқа өкілді органның депутаты болуға, оқытушылық,
ғылыми және өзге де шығармашылық қызметтен басқа, ақы төленетін өзге
де жұмыс атқаруға, кәсіпкерлікпен шұғылдануға, коммерциялық ұйымның басшы
органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына кіруге құқығы жоқ. Осы
ереженің бұзылуы депутаттың өкілеттігін тоқтатуға әкеп соғады.
4. Парламент депутатын оның өкілеттік мерзімі ішінде тұтқынға алуға, күштеп
әкелуге, сот тәртібімен белгіленетін әкімшілік жазалау шараларын қолдануға,
қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыс жасаған реттерді қоспағанда,
тиісті Палатаның келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.
5. Парламент депутатының өкілеттігі орнынан түскен, ол қайтыс болған,
соттың заңды күшіне енген шешімі бойынша депутат іс-әрекетке қабілетсіз,
қайтыс болған немесе хабарсыз кеткен деп танылған жағдайларда және
Конституция мен конституциялық заңда көзделген өзге де жағдайларда
тоқтатылады.
Парламент депутаты:
1) ол Қазақстаннан тысқары жерге тұрақты тұруға кеткен;
2) оған қатысты соттың айыптау үкімі заңды күшіне енген;
3) Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан кезде өз мандатынан
айырылады.
Парламент Мәжілісінің депутаты:
1) депутат конституциялық заңға сәйкес өзін сайлаған саяси партиядан шыққан
немесе шығарылған;
2) конституциялық заңға сәйкес депутатты сайлаған саяси партия қызметін
тоқтатқан кезде өз мандатынан айырылады.
Парламент Сенатының тағайындалған депутаттарының өкілеттігі Республика
Президентінің шешімі бойынша мерзімінен бұрын тоқтатылуы мүмкін.
Парламент және Парламент Мәжілісі депутаттарының өкілеттігі тиісінше
Парламент немесе Парламент Мәжілісі таратылған жағдайларда тоқтатылады.
6. Депутаттарға жазалау шараларын қолдануға, олардың осы баптың 3-
тармағының талаптарын, депутаттық әдеп ережелерін сақтауына, сондай-ақ
депутаттардың өкілеттігін тоқтатуға және өкілеттігінен әрі депутатқа
ешкімнің тиіспеуі жөніндегі құқығынан айыруға байланысты мәселелерді
әзірлеу Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясына жүктеледі.
53-бап
Палаталардың бірлескен отырысында Парламент:
1) Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы бойынша Конституцияға
өзгерістер мен толықтырулар енгізеді;
2) Үкімет пен Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп
комитетінің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекітеді.
Үкіметтің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есебін Парламенттің
бекітпеуі Парламенттің Үкіметке сенімсіздік білдіргенін көрсетеді;
3) Президентке оның бастамасы бойынша әр Палата депутаттары жалпы санының
үштен екісінің даусымен бір жылдан аспайтын мерзімге заң шығару өкілеттігін
беруге хақылы;
4) соғыс және бітім мәселелерін шешеді;
5) Республика Президентінің ұсынысы бойынша бейбітшілік пен қауіпсіздікті
сақтау жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындау үшін Республиканың
Қарулы Күштерін пайдалану туралы шешім қабылдайды;
6) Конституциялық Кеңестің Республикадағы конституциялық заңдылықтың жай-
күйі туралы жыл сайынғы жолдауын тыңдайды;
7) палаталардың бірлескен комиссияларын құрады, олардың төрағаларын
сайлайды және қызметтен босатады, комиссиялардың қызметі туралы есептерді
тыңдайды;
8) Парламентке Конституция жүктеген өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.
54-бап
1. Парламент палаталардың бөлек отырысында мәселелерді әуелі — Мәжілісте,
ал содан кейін Сенатта өз кезегімен қарау арқылы конституциялық заңдар мен
заңдар қабылдайды, оның ішінде:
1) республикалық бюджетті бекітеді, оған өзгерістер мен толықтырулар
енгізеді;
2) мемлекеттік салықтар мен алымдарды белгілейді және оларды алып тастайды;
3) Қазақстанның әкімшілік-аумақтық құрылысы мәселелерін шешу тәртібін
белгілейді;
4) мемлекеттік наградаларды тағайындайды, Республиканың құрметті, әскери
және өзге де атақтарын, сыныптық шендерін, дипломатиялық дәрежелерін
белгілейді, Республиканың мемлекеттік рәміздерін айқындайды;
5) мемлекеттік заемдар мен Республиканың экономикалық және өзге де көмек
көрсетуі туралы мәселелерді шешеді;
6) рақымшылық жасау мәселелерін шешеді;
7) Республиканың халықаралық шарттарын ратификациялайды және олардың күшін
жояды.
2. Парламент палаталардың бөлек отырысында мәселелерді әуелі — Мәжілісте,
ал содан кейін Сенатта өз кезегімен қарау арқылы:
1) республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерді талқылайды;
2) Республика Президентінің қарсылығын туғызған заңдар немесе заңның
баптары бойынша қарсылықтар жіберілген күннен бастап бір ай мерзім ішінде
қайталап талқылау мен дауысқа салуды өткізеді. Бұл мерзімнің сақталмауы
Президент қарсылықтарының қабылданғанын білдіреді. Егер Мәжіліс пен Сенат
әр Палата депутаттарының жалпы санының үштен екі көпшілік даусымен бұрын
қабылданған шешімді растайтын болса, Президент бір ай ішінде заңға қол
қояды. Егер Президенттің қарсылығын ең болмаса палаталардың бірі еңсермесе,
заң қабылданбайды немесе Президент ұсынған редакцияда қабылданды деп
есептеледі. Парламент қабылдаған конституциялық заңдарға Мемлекет
басшысының қарсылығы осы тармақшада көзделген тәртіппен қаралады. Бұл ретте
Парламент Президенттің конституциялық заңдарға қарсылығын әр Палата
депутаттарының жалпы санының кемінде төрттен үшінің даусымен еңсереді;
3) республикалық референдум тағайындау туралы бастама көтереді.
55-бап
Сенаттың ерекше қарауына мыналар жатады:
1) Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуымен Республиканың Жоғарғы
Сотының Төрағасын және Жоғарғы Сотының судьяларын сайлау мен қызметтен
босату, олардың анттарын қабылдау;
2) Республика Президентінің Республика Ұлттық Банкінің Төрағасын, Бас
прокурорын және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасын тағайындауына
келісім беру;
3) Республиканың Бас Прокурорын, Жоғарғы Сотының Төрағасы мен судьяларын
оларға ешкімнің тиіспеуі жөніндегі құқығынан айыру;
4) Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы № 254-ІІІ Заңымен
алынып тасталды
5) Мәжілістің өкілеттіктері мерзімінен бұрын тоқтатылуына байланысты,
ол уақытша болмаған кезеңде Республика Парламентінің конституциялық заңдар
мен заңдар қабылдау жөніндегі функцияларын орындау;
6) Конституциямен Парламент Сенатына жүктелген өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыру.
56-бап
1. Мәжілістің ерекше қарауына мыналар жатады:
1) Парламентке енгізілген конституциялық заңдар мен заңдардың жобаларын
қарауға қабылдау және осы жобаларды қарау;
2) Палата депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен Республика
Президентіне Республика Премьер-Министрін тағайындауға келісім беру;
3) Республика Президентінің кезекті сайлауын хабарлау;
4) Конституциямен Парламент Мәжілісіне жүктелген өзге де өкілеттіктерді
жүзеге асыру.
2. Мәжіліс депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен, Мәжіліс
депутаттарының жалпы санының кемінде бестен бірінің бастамасы бойынша
Мәжіліс Үкіметке сенімсіздік білдіруге хақылы.
57-бап
Парламенттің әр Палатасы дербес, басқа Палатаның қатысуынсыз:
1) Конституциялық Кеңестің екі мүшесін қызметке тағайындайды; Орталық
сайлау комиссиясының екі мүшесін, Республикалық бюджеттің атқарылуын
бақылау жөніндегі есеп комитетінің үш мүшесін бес жыл мерзімге қызметке
тағайындайды;
2) Конституцияның 47-бабының 1-тармағында көзделген ретте Парламент құратын
комиссия мүшелерінің тең жартысына өкілеттік береді;
3) Палаталардың бірлескен комиссиялары мүшелерінің тең жартысын сайлайды;
4) Палаталар депутаттарының өкілеттігін тоқтатады, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Бас Прокурорының ұсынуымен оларға ешкімнің тиіспеуі жөніндегі
құқығынан Палаталардың депутаттарын айыру мәселелерін шешеді;
5) өз құзыретіндегі мәселелер бойынша парламенттік тыңдаулар өткізеді;
6) Палата депутаттары жалпы санының кемінде үштен бірінің бастамасы бойынша
Республика Үкіметі мүшелерінің өз қызметі мәселелері жөніндегі есептерін
тыңдауға хақылы. Есепті тыңдау қорытындылары бойынша Үкімет мүшесі
Республика заңдарын орындамаған жағдайда Палата депутаттары жалпы санының
көпшілік даусымен оны қызметтен босату туралы Республика Президентіне
өтініш жасауға хақылы. Егер Республика Президенті мұндай өтінішті
қабылдамай тастаса, онда депутаттар Палата депутаттары жалпы санының
көпшілік даусымен алғашқы өтініш берілген күннен бастап алты ай өткеннен
кейін Республика Президентінің алдына Үкімет мүшесін қызметінен босату
туралы мәселені қайталап қоюға хақылы. Мұндай жағдайда Республика
Президенті Үкімет мүшесін қызметінен босатады;
7) Палаталардың үйлестіруші және жұмыс органдарын құрады;
8) өз қызметінің регламентін, Палатаның ұйымдастыру және ішкі тәртібіне
байланысты мәселелер бойынша өзге де шешімдер қабылдайды.
58-бап
1. Палаталарды мемлекеттік тілді еркін меңгерген өз депутаттарының арасынан
Палаталар депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен жасырын дауыс беру
арқылы Сенат пен Мәжіліс сайлаған төрағалар басқарады. Сенат Төрағасының
қызметіне кандидатураны Қазақстан Республикасының Президенті ұсынады.
Мәжіліс Төрағасының қызметіне кандидатураларды Палатаның депутаттары
ұсынады.
2. Палаталардың төрағалары, егер бұл үшін Палаталардың депутаттары жалпы
санының көпшілігі дауыс берсе, қызметтен кері шақырылып алынуы мүмкін,
сондай-ақ олар өз еркімен орнынан түсуге хақылы.
3. Парламент Палаталарының төрағалары:
1) Палаталардың отырыстарын шақырып, оларға төрағалық етеді;
2) Палаталардың қарауына енгізілетін мәселелерді әзірлеуге жалпы басшылық
жасайды;
3) Палаталар төрағаларының орынбасарлары қызметіне сайлау үшін Палаталарға
кандидатуралар ұсынады;
4) Палаталар қызметінде регламенттің сақталуын қамтамасыз етеді;
5) Палаталардың үйлестіру органдарының қызметіне басшылық жасайды;
6) Палаталар шығаратын актілерге қол қояды;
7) палаталарға Конституциялық Кеңестің, Орталық сайлау комиссиясының,
Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің
мүшесі қызметіне тағайындау үшін кандидатуралар ұсынады;
8) өздеріне Парламент регламенті жүктейтін басқа да міндеттерді атқарады.
4. Мәжіліс Төрағасы:
1) Парламент сессияларын ашады;
2) Палаталардың кезекті бірлескен отырыстарын шақырады, Палаталардың
кезекті және кезектен тыс бірлескен отырыстарына төрағалық етеді.
5. Палаталардың төрағалары өз құзыретіндегі мәселелер бойынша өкімдер
шығарады.
59-бап
1. Парламент сессиясы оның Палаталарының бірлескен және бөлек отырыстары
түрінде өткізіледі.
2. Парламенттің бірінші сессиясын Қазақстан Республикасының Президенті
сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап отыз күннен кешіктірмей
шақырады.
3. Парламенттің кезекті сессиялары жылына бір рет қыркүйектің бірінші жұмыс
күнінен маусымның соңғы жұмыс күніне дейін өткізіледі.
4. Парламент сессиясын, әдетте, Республика Президенті ашады және сессия
Сенат пен Мәжілістің бірлескен отырыстарында жабылады. Парламент сессиялары
аралығындағы кезеңде Республика Президенті өз бастамасымен, палаталар
төрағаларының немесе Парламент депутаттары жалпы санының кемінде үштен
бірінің ұсынысымен Парламенттің кезектен тыс сессиясын шақыра алады. Онда
сессияны шақыруға негіз болған мәселелер ғана қаралады.
5. Палаталардың бірлескен және бөлек отырыстары оларға әр Палата
депутаттарының жалпы санының кемінде үштен екісі қатысқан жағдайда
өткізіледі.
6. Палаталардың бірлескен және бөлек отырыстары ашық отырыстар болып
табылады. Регламенттерде көзделген реттерде жабық отырыстар өткізілуі
мүмкін. Республика Президентінің, Премьер-Министр мен Үкімет мүшелерінің,
Ұлттық Банк Төрағасының, Бас Прокурордың, Ұлттық қауіпсіздік комитеті
Төрағасының кез келген отырыстарға қатысуға және сөз сөйлеуге құқығы бар.
60-бап
1. Палаталар әр Палатада саны жетіден аспайтын тұрақты комитеттер құрады.
2. Палаталардың бірлескен қызметтеріне қатысты мәселелерді шешу үшін Сенат
пен Мәжіліс тепе-тең негізде бірлескен комиссиялар құруға хақылы.
3. Комитеттер мен комиссиялар өз құзыретіндегі мәселелер бойынша қаулылар
шығарады.
4. Комитеттер мен комиссияларды құру, олардың өкілеттігі және қызметін
ұйымдастыру тәртібі заңмен белгіленеді.
61-бап
1. Заң шығару бастамасы құқығы Республика Президентіне, Парламент
депутаттарына, Үкіметке тиесілі және тек қана Мәжілісте жүзеге асырылады.
2. Республика Президентінің заңдар жобаларын қараудың басымдылығын
белгілеуге, сондай-ақ осы жоба жедел қаралады деп жариялауға құқығы бар,
бұл Парламент заң жобасын енгізілген күннен бастап бір ай ішінде қарауға
тиісті екенін білдіреді. Парламент осы талапты орындамаса, Республика
Президенті заң күші бар Жарлық шығаруға хақылы, ол Парламент Конституция
белгілеген тәртіппен жаңа заң қабылдағанға дейін қолданылады.
3. Парламент аса маңызды қоғамдық қатынастарды реттейтін, мыналарға:
1) жеке және заңды тұлғалардың құқық субъектілігіне, азаматтардың құқықтары
мен бостандықтарына, жеке және заңды тұлғалардың міндеттері мен
жауапкершілігіне;
2) меншік режиміне және өзге де мүліктік құқықтарға;
3) мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарын
ұйымдастыру мен олардың қызметінің, мемлекеттік және әскери қызметтің
негіздеріне;
4) салық салуға, алымдар мен басқа да міндетті төлемдерді белгілеуге;
5) республикалық бюджетке;
6) сот құрылысы мен сотта іс жүргізу мәселелеріне;
7) білім беруге, денсаулық сақтауға және әлеуметтік қамсыздандыруға;
8) кәсіпорындар мен олардың мүлкін жекешелендіруге;
9) айналадағы ортаны қорғауға;
10) республиканың әкімшілік-аумақтық құрылысына;
11) мемлекет қорғанысы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қатысты негізгі
принциптер мен нормаларды белгілейтін заңдар шығаруға хақылы.
Өзге қатынастардың барлығы заңға тәуелді актілермен реттеледі.
4. Мәжіліс депутаттары қараған және жалпы санының көпшілік даусымен
мақұлданған заң жобасы Сенатқа беріледі, ол онда әрі кеткенде алпыс күннің
ішінде қаралады. Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен
қабылданған жоба заңға айналады және он күннің ішінде Президенттің қол
қоюына беріледі. Тұтас алғанда, Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік
даусымен қабылданбаған жоба Мәжіліске қайтарылады. Егер Мәжіліс депутаттары
жалпы санының үштен екісінің көпшілік даусымен жобаны қайтадан мақұлдаса,
ол Сенатқа қайта талқылауға және дауысқа салуға беріледі. Қайта
қабылданбаған заң жобасын сол сессия барысында қайтадан енгізуге болмайды.
5. Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен заң жобасына
енгізілген өзгертулер мен толықтырулар Мәжіліске жіберіледі. Егер Мәжіліс
депутаттардың жалпы санының көпшілік даусымен ұсынылған өзгертулермен және
толықтырулармен келіссе, заң қабылданды деп есептеледі. Егер Мәжіліс нақ
сондай көпшілік дауыспен Сенат енгізген өзгертулер мен толықтыруларға қарсы
болса, Палаталар арасындағы келіспеушілік келісу рәсімі арқылы шешіледі.
5-1. Мәжіліс депутаттары қараған және олардың жалпы санының кемінде үштен
екісінің даусымен мақұлданған конституциялық заң жобасы Сенатқа беріледі,
онда алпыс күннен асырылмай қаралады. Сенат депутаттарының жалпы санының
кемінде үштен екісінің даусымен қабылданған жоба конституциялық заңға
айналады және он күн ішінде Республика Президентіне қол қоюға ұсынылады.
Конституциялық заң жобасын тұтастай қабылдамауды Мәжіліс немесе Сенат
Палата депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен жүзеге асырады.
Сенат депутаттары жалпы санының кемінде үштен екісінің даусымен
конституциялық заң жобасына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар
Мәжіліске жіберіледі. Егер Мәжіліс депутаттардың кемінде үштен екісінің
даусымен Сенат енгізген өзгерістермен және толықтырулармен келіссе,
конституциялық заң қабылданды деп есептеледі. Егер Мәжіліс, Сенат енгізген
өзгерістер мен толықтырулар бойынша дауыс беру кезінде олармен
депутаттардың кемінде үштен екісінің даусымен келіспесе, онда палаталар
арасындағы келіспеушіліктер келісу рәсімдері арқылы шешіледі.
6. Мемлекеттік кірісті қысқартуды немесе мемлекеттік шығысты көбейтуді
көздейтін заңдардың жобалары Республика Үкіметінің оң қорытындысы болғанда
ғана енгізілуі мүмкін. Республика Президентінің заң шығару бастамасы
тәртібімен Парламент Мәжілісіне енгізілген заңнамалық актілердің жобалары
үшін мұндай қорытындының болуы талап етілмейді.
7. Үкімет енгізген заң жобасының қабылданбауына байланысты Премьер-Министр
Парламент палаталарының бірлескен отырысында Үкіметке сенім туралы мәселе
қоюға хақылы. Бұл мәселе бойынша дауыс беру сенім туралы мәселе қойылған
сәттен бастап қырық сегіз сағаттан ерте өткізілмейді. Егер сенімсіздік
білдіру туралы ұсыныс палаталардың әрқайсысының депутаттары жалпы санының
көпшілік даусын ала алмаса, заң жобасы дауысқа салынбай қабылданды деп
есептеледі. Алайда Үкімет бұл құқықты жылына екі реттен артық пайдалана
алмайды.
62-бап
1. Парламент Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар Қазақстан
Республикасының заңдары, Парламенттің қаулылары, Сенат пен Мәжілістің
қаулылары түрінде заң актілерін қабылдайды.
2. Республиканың заңдары Республика Президенті қол қойғаннан кейін күшіне
енеді.
3. Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар әр Палата депутаттары жалпы
санының кемінде төрттен үшінің көпшілік даусымен енгізіледі.
4. Конституциялық заңдар Конституцияда көзделген мәселелер бойынша
әр Палата депутаттарының жалпы санының кемінде үштен екісінің көпшілік
даусымен қабылданады.
5. Парламент пен оның Палаталарының заң актілері, егер Конституцияда өзгеше
көзделмесе, Палаталар депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен
қабылданады.
6. Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар
енгізу мәселелері бойынша кемінде екі оқылым өткізу міндетті.
7. Республиканың заңдары, Парламент пен оның Палаталарының қаулылары
Конституцияға қайшы келмеуге тиіс. Парламент пен оның Палаталарының
қаулылары заңдарға қайшы келмеуге тиіс.
8. Республиканың заң және өзге де нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу,
ұсыну, талқылау, күшіне енгізу және жариялау тәртібі арнаулы заңмен және
Парламент пен оның Палаталарының регламенттерімен реттеледі.
63-бап
1. Республика Президенті Парламент палаталары төрағаларымен және Премьер-
Министрмен консультациялардан кейін Парламентті немесе Парламент Мәжілісін
тарата алады.
2. Парламентті және Парламент Мәжілісін төтенше немесе соғыс жағдайы
кезеңінде, Президент өкілеттігінің соңғы алты айында, сондай-ақ осының
алдындағы таратудан кейінгі бір жыл ішінде таратуға болмайды.
V бөлім
ҮКІМЕТ
64-бап
1. Үкімет Қазақстан Республикасының атқарушы билігін жүзеге асырады,
атқарушы органдардың жүйесін басқарады және олардың қызметіне басшылық
жасайды.
2. Үкімет алқалы орган болып табылады және өзінің бүкіл қызметінде
Республика Президентінің алдында жауапты, ал Конституцияда көзделген
жағдайларда Парламент Мәжілісінің және Парламенттің алдында жауапты.
3. Конституцияның 57-бабының 6) тармақшасында көзделген ретте Үкімет
мүшелері Парламент палаталарына есеп береді.
4. Үкіметтің құзыреті, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртібі конституциялық
заңмен белгіленеді.
65-бап
1. Қазақстан Республикасының Президенті Үкіметті Конституцияда көзделген
тәртіппен құрады.
2. Республика Премьер-Министрі тағайындалғаннан кейінгі он күн мерзім
ішінде Премьер-Министр Үкіметтің құрылымы мен құрамы туралы Республика
Президентіне ұсыныс енгізеді.
3. Үкімет мүшелері Қазақстан халқы мен Президентіне ант береді.
66-бап
Қазақстан Республикасының Үкіметі:
1) мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының, оның қорғаныс
қабілетінің, қауіпсіздігінің, қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етудің негізгі
бағыттарын әзірлейді және олардың жүзеге асырылуын ұйымдастырады;
2) Парламентке республикалық бюджетті және оның атқарылуы туралы есепті
ұсынады, бюджеттің атқарылуын қамтамасыз етеді;
3) Мәжіліске заң жобаларын енгізеді және заңдардың орындалуын қамтамасыз
етеді;
4) мемлекеттік меншікті басқаруды ұйымдастырады;
5) Республиканың сыртқы саясатын жүргізу жөнінде шаралар әзірлейді;
6) министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің, өзге де орталық және
жергілікті атқарушы органдардың қызметіне басшылық жасайды;
7) Республиканың министрліктері, мемлекеттік комитеттері, өзге де орталық
және жергілікті атқарушы органдары актілерінің күшін толық немесе қолданылу
бөлігінде жояды немесе тоқтата тұрады;
8) Үкімет құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың басшыларын
қызметке тағайындайды және қызметтен босатады;
9) Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 7 қазандағы № 284-І Заңымен алынып
тасталды.
10) өзіне Конституциямен, заңдармен және Президент актілерімен жүктелген
өзге де қызметтерді орындайды.
67-бап
Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі:
1) Үкімет қызметін ұйымдастырып, оған басшылық жасайды және оның жұмысы
үшін дербес жауап береді;
2) Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы № 254-ІІІ Заңымен
алынып тасталды.
3) Үкімет қаулыларына қол қояды;
4) Үкімет қызметінің негізгі бағыттары жөнінде және оның аса маңызды барлық
шешімдері жөнінде Президентке баяндап отырады;
5) Үкімет қызметін ұйымдастыруға және басшылық жасауға байланысты басқа
да қызметтерді атқарады.
68-бап
1. Үкімет мүшелері өз құзыреті шегінде шешімдер қабылдауда дербестікке
ие әрі өздеріне бағынысты мемлекеттік органдардың жұмысы үшін Қазақстан
Республикасы Премьер-Министрінің алдында жеке-дара жауап береді. Үкіметтің
жүргізіп отырған саясатымен келіспейтін немесе оны жүргізбейтін Үкімет
мүшесі орнынан түсуге өтініш береді не ол лауазымнан босатылуға тиіс.
2. Үкімет мүшелерінің өкілді органның депутаттары болуға, оқытушылық,
ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтерді қоспағанда, өзге де ақы
төленетін жұмысты атқаруға, кәсіпкерлік іспен шұғылдануға, заңнамаға сәйкес
өздерінің лауазымдық міндеттері болып табылатын жағдайларды қоспағанда,
коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің құрамына
кіруге құқығы жоқ.
69-бап
1. Қазақстан Республикасының Үкіметі өз құзыретінің мәселелері бойынша
Республиканың бүкіл аумағында міндетті күші бар қаулылар шығарады.
2. Республиканың Премьер-Министрі Республиканың бүкіл аумағында міндетті
күші бар өкімдер шығарады.
3. Үкіметтің қаулылары және Премьер-Министрдің өкімдері Конституцияға, заң
актілеріне, Республика Президентінің жарлықтары мен өкімдеріне қайшы
келмеуге тиіс.
70-бап
1. Үкімет жаңадан сайланған Қазақстан Республикасы Президентінің алдында
өз өкілеттігін доғарады. Республиканың Премьер-Министрі жаңадан сайланған
Парламент Мәжілісінің алдында Үкіметке сенім туралы мәселе қояды. Мәжіліс
сенім білдірген жағдайда, егер Республика Президенті өзгеше шешім
қабылдамаса, Үкімет өз міндеттерін атқаруды жалғастыра береді.
2. Егер Үкімет және оның кез келген мүшесі өздеріне жүктелген міндеттерді
одан әрі жүзеге асыру мүмкін емес деп есептесе, олар Республиканың
Президентіне өз орнынан түсетіні туралы мәлімдеуге хақылы.
3. Парламент Мәжілісі немесе Парламент Үкіметке сенімсіздік білдірген
жағдайда Үкімет орнынан түсетіні туралы Республика Президентіне мәлімдейді.
4. Орнынан түсуді қабылдау немесе қабылдамау туралы мәселені Республиканың
Президенті он күн мерзімде қарайды.
5. Орнынан түсуді қабылдау Үкіметтің не оның тиісті мүшесінің өкілеттігі
тоқтатылғанын білдіреді. Премьер-Министрдің орнынан түсуін қабылдау бүкіл
Үкіметтің өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді.
6. Үкіметтің немесе оның мүшесінің орнынан түсуі қабылданбаған жағдайда
Президент оған міндеттерін одан әрі жүзеге асыруды тапсырады.
7. Республиканың Президенті өз бастамасы бойынша Үкіметтің өкілеттігін
тоқтату туралы шешім қабылдауға және оның кез келген мүшесін қызметтен
босатуға хақылы. Премьер-Министрді қызметінен босату бүкіл Үкіметтің
өкілеттігі тоқтатылғанын білдіреді.
VІ бөлім
КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ КЕҢЕС
71-бап
1. Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі жеті мүшеден тұрады,
олардың өкілеттігі алты жылға созылады. Республиканың экс-Президенттері
құқығы бойынша ғұмыр бойы Конституциялық Кеңестің мүшелері болып табылады.
2. Конституциялық Кеңестің Төрағасын Республиканың Президенті тағайындайды
және дауыс тең бөлінген жағдайда оның даусы шешуші болып табылады.
3. Конституциялық Кеңестің екі мүшесін — Республика Президенті, екі-екі
мүшеден тиісінше Сенат пен Мәжіліс тағайындайды. Конституциялық Кеңес
мүшелерінің жартысы әрбір үш жыл сайын жаңартылып отырады.
4. Конституциялық Кеңестің Төрағасы мен мүшесінің қызметі депутаттық
мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге шығармашылық қызметтерді
қоспағанда, өзге де ақы төленетін жұмысты атқарумен, кәсіпкерлікпен
айналысумен, коммерциялық ұйымның басшы органының немесе байқаушы кеңесінің
құрамына кірумен сыйыспайды.
5. Конституциялық Кеңестің Төрағасы мен мүшелерін өздерінің өкілеттігі
мерзімі ішінде тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртібімен
белгіленетін әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған
немесе ауыр қылмыстар жасаған реттерді қоспағанда, Парламенттің
келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.
6. Конституциялық Кеңестің ұйымдастырылуы мен қызметі конституциялық заңмен
реттеледі.
72-бап
1. Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасы Президентінің, Сенат
Төрағасының, Мәжіліс Төрағасының, Парламент депутаттары жалпы санының
кемінде бестен бір бөлігінің, Премьер-Министрдің өтініші бойынша:
1) дау туған жағдайда Республика Президентінің, Парламент депутаттарының
сайлауын өткізудің дұрыстығы және республикалық референдум өткізу туралы
мәселені шешеді;
2) Парламент қабылдаған заңдардың Республика Конституциясына сәйкестігін
Президент қол қойғанға дейін қарайды;
2-1) Парламент және оның палаталары қабылдаған қаулылардың Республика
Конституциясына сәйкестігін қарайды;
3) Республиканың халықаралық шарттарын бекіткенге дейін олардың
Конституцияға сәйкестігін қарайды;
4) Конституцияның нормаларына ресми түсіндірме береді;
5) Конституцияның 47-бабының 1 және 2-тармақтарында көзделген реттерде
қорытындылар береді.
2. Конституциялық Кеңес соттардың өтініштерін Конституцияның 78-бабында
белгіленген реттерде қарайды.
73-бап
1. Конституциялық Кеңеске Конституцияның 72-бабының 1-тармағының 1)-
тармақшасында көрсетілген мәселелер бойынша өтініш жасалған ретте,
Президенттің қызметіне кірісуі, Парламенттің сайланған депутаттарын тіркеу
не республикалық референдумның нәтижелерін шығару тоқтатыла тұрады.
2. Конституциялық Кеңеске Конституцияның 72-бабының 1-тармағының 2) және 3)-
тармақшаларында көрсетілген мәселелер бойынша өтініш жасалған ретте, тиісті
актілерге қол қою не оларды бекіту мерзімінің өтуі тоқтатыла тұрады.
3. Конституциялық Кеңес өтініштер түскен күннен бастап бір ай ішінде
өз шешімін шығарады. Егер мәселе кейінге қалдыруға болмайтын болса,
Республика Президентінің талабы бойынша бұл мерзім он күнге дейін
қысқартылуы мүмкін.
4. Конституциялық Кеңестің шешіміне толығымен немесе бір бөлігіне
Республиканың Президенті қарсылық білдіруі мүмкін, бұл қарсылық
Конституциялық Кеңес мүшелері жалпы санының үштен екісінің даусымен
еңсеріледі. Президент қарсылығы еңсерілмеген жағдайда, Конституциялық
Кеңестің шешімі қабылданбады деп есептеледі.
74-бап
1. Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес емес деп танылған
заңдар мен халықаралық шарттарға қол қойылмайды не, тиісінше, бекітілмейді
және күшіне енгізілмейді.
2. Конституциялық емес деп танылған, оның ішінде адамның және азаматтың
Конституцияда баянды етілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді
деп танылған заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілердің күші
жойылады және қолданылуға жатпайды.
3. Конституциялық Кеңестің шешімдері қабылданған күннен бастап күшіне
енеді, Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті, түпкілікті
болып табылады және шағымдануға жатпайды.
VІІ бөлім
СОТТАР ЖӘНЕ СОТ ТӨРЕЛІГІ
75-бап
1. Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады.
2. Сот билігі сотта іс жүргізудің азаматтық, қылмыстық және заңмен
белгіленген өзге де нысандары арқылы жүзеге асырылады. Заңда көзделген
жағдайларда қылмыстық сот ісін жүргізу алқабилердің қатысуымен жүзеге
асырылады.
3. Заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты, Республиканың жергілікті
және басқа да соттары Республиканың соттары болып табылады.
4. Республиканың сот жүйесі Республика Конституциясымен және конституциялық
заңмен белгіленеді. Қандай да бір атаумен арнаулы және төтенше соттарды
құруға жол берілмейді.
76-бап
1. Сот билігі Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады және өзіне
азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін
қорғауды, Республиканың Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік
құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуді
мақсат етіп қояды.
2. Сот билігі Республика Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік
құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының негізінде туындайтын барлық
істер мен дауларға қолданылады.
3. Соттар шешімдерінің, үкімдері мен өзге де қаулыларының Республиканың
бүкіл аумағында міндетті күші болады.
77-бап
1. Судья сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және Конституция мен
заңға ғана бағынады.
2. Сот төрелігін іске асыру жөніндегі соттың қызметіне қандай да болсын
араласуға жол берілмейді, және ол заң бойынша жауапкершілікке әкеп соғады.
Нақты істер бойынша судьялар есеп бермейді.
3. Заңды қолданған кезде судья төмендегі принциптерді басшылыққа алуға
тиіс:
1) адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен танылғанша
ол жасалған қылмысқа кінәлі емес деп есептеледі;
2) бір құқық бұзушылық үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық немесе әкімшілік
жауапқа тартуға болмайды;
3) өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне
болмайды;
4) сотта әркім өз сөзін тыңдатуға құқылы;
5) жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтарға жаңа
міндеттемелер жүктейтін немесе олардың жағдайын нашарлататын заңдардың кері
күші болмайды. Егер құқық бұзушылық жасалғаннан кейін ол үшін жауапкершілік
заңмен алынып тасталса немесе жеңілдетілсе, жаңа заң қолданылады;
6) айыпталушы өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес;
7) ешкім өзіне-өзі, жұбайына (зайыбына) және заңмен белгіленген шектегі
жақын туыстарына қарсы айғақ беруге міндетті емес. Діни қызметшілер
өздеріне сеніп сырын ашқандарға қарсы куәгер болуға міндетті емес;
8) адамның кінәлі екендігі жөніндегі кез келген күдік айыпталушының
пайдасына қарастырылады;
9) заңсыз тәсілмен алынған айғақтардың заңды күші болмайды. Ешкім өзінің
жеке мойындауы негізінде ғана сотталуға тиіс емес;
10) қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол берілмейді.
4. Конституциямен белгіленген сот төрелігінің принциптері Республиканың
барлық соттары мен судьяларына ортақ және бірыңғай болып табылады.
78-бап
Соттардың Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары
мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдар мен өзге де нормативтік
құқықтық актілерді қолдануға хақысы жоқ. Егер сот қолданылуға тиісті заң
немесе өзге де нормативтік құқықтық акт Конституциямен баянды етілген
адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп
тапса, іс жүргізуді тоқтата тұруға және осы актіні конституциялық емес деп
тану туралы ұсыныспен Конституциялық Кеңеске жүгінуге міндетті.
79-бап
1. Соттар тұрақты судьялардан тұрады, олардың тәуелсіздігі Конституциямен
және заңмен қорғалады. Судьяның өкілеттігі тек заңда белгіленген негіздер
бойынша ғана тоқтатылуы немесе кідіртілуі мүмкін.
2. Судьяны тұтқынға алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртібімен белгіленетін
әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр
қылмыс жасаған реттерді қоспағанда, Республика Жоғары Сот Кеңесінің
қорытындысына негізделген Қазақстан Республикасы Президентінің келісімінсіз
не Конституцияның 55-бабының 3)-тармақшасында белгіленген жағдайда, —
Сенаттың келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды.
3. Республиканың жиырма бес жасқа толған, жоғары заң білімі, заң мамандығы
бойынша кемінде екі жыл жұмыс стажы бар және біліктілік емтиханын тапсырған
азаматтары судья бола алады. Республика соттарының судьяларына заң бойынша
қосымша талаптар белгіленуі мүмкін.
4. Судьяның қызметі депутаттық мандатпен, оқытушылық, ғылыми немесе өзге
шығармашылық қызметтерді қоспағанда, өзге де ақы төленетін жұмысты
атқарумен, кәсіпкерлікпен айналысумен, коммерциялық ұйымның басшы органының
немесе байқаушы кеңесінің құрамына кірумен сыйыспайды.
80-бап
Соттарды қаржыландыру, судьяларды тұрғын үймен қамтамасыз ету республикалық
бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі және ол сот төрелігін толық әрі
тәуелсіз жүзеге асыру мүмкіндігін қамтамасыз етуге тиіс.
81-бап
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты азаматтық, қылмыстық, жергілікті
және басқа да соттарда қаралатын өзге де істер жөніндегі жоғары сот органы
болып табылады, заңда көзделген іс жүргізу нысандарында олардың қызметін
қадағалауды жүзеге асырады, сот практикасының мәселелері бойынша
түсініктемелер беріп отырады.
82-бап
1. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының Төрағасын және судьяларын Жоғары
Сот Кеңесінің кепілдемесіне негізделген Республика Президентінің ұсынуымен
Сенат сайлайды.
2. Жергілікті және басқа да соттардың төрағалары мен судьяларын Жоғары Сот
Кеңесінің кепілдемесі бойынша Республика Президенті қызметке тағайындайды.
3. Соттарда конституциялық заңға сәйкес сот алқалары құрылуы мүмкін. Сот
алқалары төрағаларына өкілеттіктер беру тәртібі конституциялық заңмен
белгіленеді.
4. Жоғары Сот Кеңесі Республика Президенті тағайындайтын Төрағадан және
басқа да адамдардан құралады.
5. Жоғары Сот Кеңесінің мәртебесі және жұмысын ұйымдастыру заңмен
белгіленеді.
83-бап
1. Прокуратура мемлекет атынан Республиканың аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасының Президенті жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық
актілердің дәлме-дәл әрі біркелкі қолданылуын, жедел-іздестіру қызметінің,
анықтау мен тергеудің, әкімшілік және орындаушылық іс жүргізудің заңдылығын
жоғары қадағалауды жүзеге асырады, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау
мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай-ақ Республика Конституциясы мен
заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да құқықтық актілерге наразылық
білдіреді. Прокуратура сотта мемлекет мүддесін білдіреді, сондай-ақ заңмен
белгіленген жағдайда, тәртіпте және шекте қылмыстық қуғындауды жүзеге
асырады.
2. Республика Прокуратурасы төменгі прокурорларды жоғары тұрған
прокурорларға және Республика Бас Прокурорына бағындыра отырып, бірыңғай
орталықтандырылған жүйе құрайды. Ол өз өкілеттігін басқа мемлекеттік
органдардан, лауазымды адамдардан тәуелсіз жүзеге асырады және Республика
Президентіне ғана есеп береді.
3. Республиканың Бас Прокурорын өз өкілеттігі мерзімі ішінде тұтқынға
алуға, күштеп әкелуге, оған сот тәртібімен әкімшілік жазалау шараларын
қолдануға, қылмыс үстінде ұсталған немесе ауыр қылмыстар жасаған реттерді
қоспағанда, Сенаттың келісімінсіз қылмыстық жауапқа тартуға болмайды. Бас
Прокурор өкілеттігінің мерзімі бес жыл.
4. Республика прокуратурасының құзыреті, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртібі
заңмен белгіленеді.
84-бап Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 21 мамырдағы № 254-ІІІ Заңымен
алынып тасталды.
VІІІ бөлім
ЖЕРГІЛІКТІ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУ ЖӘНЕ ӨЗІН-ӨЗІ БАСҚАРУ
85-бап
Жергілікті мемлекеттік басқаруды тиісті аумақтағы істің жай-күйіне жауапты
жергілікті өкілді және атқарушы органдар жүзеге асырады.
86-бап
1. Жергілікті өкілді органдар — мәслихаттар тиісті әкімшілік-аумақтық
бөліністегі халықтың еркін білдіреді және жалпымемлекеттік мүдделерді
ескере отырып, оны іске асыруға қажетті шараларды белгілейді, олардың
жүзеге асырылуын бақылайды.
2. Мәслихаттарды жалпыға бірдей, тең, төте сайлау құқығы негізінде жасырын
дауыс беру арқылы бес жыл мерзімге халық сайлайды.
3. Қазақстан Республикасының жиырма жасқа толған азаматы мәслихат депутаты
болып сайлана алады. Республика азаматы бір мәслихаттың ғана депутаты бола
алады.
4. Мәслихаттардың қарауына мыналар жатады:
1) аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік
бағдарламаларын, жергілікті бюджетті және олардың атқарылуы туралы
есептерді бекіту;
2) өздерінің қарауына жатқызылған жергілікті әкімшілік-аумақтық құрылыс
мәселелерін шешу;
3) заңмен мәслихат құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша жергілікті
атқарушы органдар басшыларының есептерін қарау;
4) мәслихаттың тұрақты комиссияларын және өзге де жұмыс органдарын құру,
олардың қызметі туралы есептерді тыңдау, мәслихат жұмысын ұйымдастыруға
байланысты өзге де мәселелерді шешу;
5) Республика заңдарына сәйкес азаматтардың құқықтары мен заңды мүдделерін
қамтамасыз ету жөніндегі өзге де өкілеттіктерді жүзеге асыру.
5. Мәслихаттың өкілеттігін мерзімінен бұрын Республика Президенті
тоқтатады, сондай-ақ мәслихат өзін-өзі тарату туралы шешім қабылдаған ретте
де оның өкілеттігі мерзімінен бұрын тоқтатылады.
6. Мәслихаттардың құзыреті, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртібі, олардың
депутаттарының құқықтық жағдайы заңмен белгіленеді.
87-бап
1. Жергілікті атқарушы органдар Қазақстан Республикасының атқарушы
органдарының бірыңғай жүйесіне кіреді, тиісті аумақтың мүддесі мен даму
қажеттілігін ұштастыра отырып, атқарушы биліктің жалпы мемлекеттік саясатын
жүргізуді қамтамасыз етеді.
2. Жергілікті атқарушы органдардың қарауына мыналар жатады:
1) аумақты дамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік
бағдарламаларын, жергілікті бюджетті әзірлеу және олардың атқарылуын
қамтамасыз ету;
2) коммуналдық меншікті басқару;
3) жергілікті атқарушы органдардың басшыларын қызметке тағайындау және
қызметтен босату, жергілікті атқарушы органдардың жұмысын ұйымдастыруға
байланысты өзге де мәселелерді шешу;
4) жергілікті мемлекеттік басқару мүддесіне сай Республика заңдарымен
жергілікті атқарушы органдарға жүктелетін өзге де өкілеттіктерді жүзеге
асыру.
3. Жергілікті атқарушы органды Республика Президенті мен Үкіметінің өкілі
болып табылатын тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің әкімі басқарады.
4. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың
әкімдерін қызметке тиісінше облыстардың, республикалық маңызы бар
қалалардың және астананың мәслихаттарының келісімімен Республика Президенті
тағайындайды. Өзге әкімшілік-аумақтық бөліністердің әкімдері қызметке
Қазақстан Республикасының Президенті айқындаған тәртіппен тағайындалады
немесе сайланады. Республика Президенті өзінің ұйғаруы бойынша әкімдерді
қызметтерінен босатуға хақылы.
5. Мәслихат депутаттарының жалпы санының кемінде бестен бірінің бастамасы
бойынша әкімге сенімсіздік білдіру туралы мәселе қойылуы мүмкін. Бұл
жағдайда мәслихат өз депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен әкімге
сенімсіздік білдіруге және оны қызметінен босату жөнінде тиісінше
Республика Президентінің не жоғары тұран әкімнің алдына мәселе қоюға
хақылы. Облыстар, республикалық маңызы бар қалалар және астана әкімдерінің
өкілеттігі жаңадан сайланған Республика Президенті қызметіне кіріскен кезде
тоқтатылады.
6. Жергілікті атқарушы органдардың құзыреті, ұйымдастырылуы және олардың
қызмет тәртібі заңмен белгіленеді.
88-бап
1. Мәслихаттар өз құзыретіндегі мәселелер бойынша шешімдер, ал әкімдер —
тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің аумағында орындалуға міндетті шешімдер
мен өкімдер қабылдайды.
2. Мәслихаттардың жергілікті бюджет кірісін қысқартуды немесе жергілікті
бюджет шығысын ұлғайтуды көздейтін шешімдерінің жобалары әкімнің
оң қорытындысы болған кезде ғана қарауға енгізілуі мүмкін.
3. Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына сәйкес келмейтін
мәслихат шешімдерінің күші сот тәртібімен жойылуы мүмкін.
4. Әкімдердің шешімдері мен өкімдерінің күшін тиісінше Қазақстан
Республикасының Президенті, Үкіметі не жоғары тұрған әкім жоюы мүмкін,
сондай-ақ олардың күші сот тәртібімен жойылуы мүмкін.
89-бап
1. Қазақстан Республикасында жергілікті маңызы бар мәселелерді тұрғын
халықтың өзі шешуін қамтамасыз ететін жергілікті өзін-өзі басқару танылады.
2. Жергілікті өзін-өзі басқаруды тұрғын халық тікелей жүзеге асырады,
сондай-ақ ол мәслихаттар және халық топтары жинақы тұратын аумақтарды
қамтитын жергілікті қоғамдастықтардағы басқа да жергілікті өзін-өзі басқару
органдары арқылы жүзеге асырылады.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарына мемлекеттік функцияларды жүзеге
асыру заңға сәйкес берілуі мүмкін.
3. Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру мен олардың
қызметі заңмен реттеледі.
4. Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігіне олардың заңмен
белгіленген өкілеттігі шегінде кепілдік беріледі.
ІX бөлім
ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ӨТПЕЛІ ЕРЕЖЕЛЕР
90-бап
1. Республикалық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасының
Конституциясы референдум нәтижелері ресми түрде жарияланған күннен бастап
күшіне енеді, сол мезгілден бастап бұрынғы қабылданған Қазақстан
Республикасы Конституциясының күші жойылады.
2. Республикалық референдумда Конституция қабылданған күн мемлекеттік
мереке — Қазақстан Республикасының Конституциясы Күні деп жарияланады.
91-бап
1. Қазақстан Республикасының Конституциясына Республика Президентінің
өз бастамасымен, Парламенттің немесе Үкіметтің ұсынысымен қабылданған
шешімі бойынша өткізілетін республикалық референдум өзгертулер мен
толықтырулар енгізуі мүмкін. Егер Президент оны Парламенттің қарауына беру
қажет деп ұйғарса, Конституцияға енгізілетін өзгертулер мен толықтырулар
жобасы республикалық референдумға шығарылмайды. Мұндай жағдайда
Парламенттің шешімі Конституцияда белгіленген тәртіппен қабылданады. Егер
Республика Президенті Конституцияға өзгерістер мен толықтыруларды
республикалық референдумға шығару туралы Парламенттің ұсынысын қабылдамай
тастаса, онда Парламент Палаталарының әрқайсысының депутаттары жалпы
санының кемінде бестен төртінің көпшілік даусымен Парламент осы өзгерістер
мен толықтыруларды Конституцияға енгізу туралы заң қабылдауға хақылы.
Мұндай жағдайда Республика Президенті осы заңға қол қояды немесе оны
республикалық референдумға шығарады, егер республикалық референдумға
қатысуға құқығы бар Республика азаматтарының жартысынан астамы дауыс беруге
қатысса, ол өткізілді деп есептеледі. Республикалық референдумға шығарылған
Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар, егер олар үшін облыстардың,
республикалық маңызы бар қалалардың және астананың кемінде үштен екісінде
дауыс беруге қатысқан азаматтардың жартысынан астамы жақтап дауыс берсе,
қабылданды деп есептеледі.
2. Конституцияда белгіленген мемлекеттің біртұтастығын және аумақтық
тұтастығын, Республиканы басқару нысанын өзгертуге болмайды.
92-бап
1. Конституциялық заңдар Конституция күшіне енген күннен бастап бір жыл
ішінде қабылдануға тиіс. Егер Конституцияда конституциялық деп аталған
заңдар немесе заң күші бар актілер ол күшіне енген кезде қабылданып қойған
болса, онда олар Конституцияға сәйкес келтіріледі де, Қазақстан
Республикасының конституциялық заңдары деп есептеледі.
2. Конституцияда аталған өзге заңдар Парламент белгілейтін тәртіп пен
мерзімде, бірақ Конституция күшіне енген күннен бастап екі жылдан
кешіктірілмей қабылдануға тиіс.
3. Республика Президентінің өзіне берілген қосымша өкілеттікті жүзеге асыру
мерзімі ішінде «Қазақстан Республикасының Президенті мен жергілікті
әкімдерге уақытша қосымша өкілеттік беру туралы» 1993 жылғы
10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес шыққан және заң
күші бар Жарлықтары Республика заңдарын өзгерту, толықтыру немесе күшін жою
үшін көзделген тәртіппен ғана өзгертілуі, толықтырылуы немесе күшін жоюы
мүмкін. 1993 жылғы 28 қаңтарда қабылданған Қазақстан Республикасы
Конституциясының 64-бабының 12-15, 18 және 20-тармақтарымен көзделген
мәселелер бойынша өзіне берілген қосымша өкілеттікті жүзеге асыру мерзімі
ішінде шыққан Республика Президентінің Жарлықтары Республика Парламентінің
бекітуіне жатпайды.
4. Конституция күшіне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан
Республикасының заңдары оған қайшы келмейтін бөлігінде қолданылады және
Конституция қабылданған күннен бастап екі жыл ішінде оған сәйкес
келтірілуге тиіс.
93-бап
Конституцияның 7-бабын жүзеге асыру мақсатында Үкімет, жергілікті өкілді
және атқарушы органдар, арнаулы заңға сәйкес, Қазақстан Республикасының
барлық азаматтары мемлекеттік тілді еркін әрі тегін меңгеруі үшін қажетті
ұйымдастырушылық, материалдық және техникалық жағдайдың бәрін жасауға
міндетті.
94-бап
1. Конституция күшіне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының
Президенті Конституция белгілеген Қазақстан Республикасы Президентінің
өкілеттіктеріне ие болады және оларды 1995 жылғы 29 сәуірде республикалық
референдумда қабылданған шешім бойынша белгіленген мерзім ішінде жүзеге
асырады. Қазақстан Республикасы Президентінің келісімімен Республика
Президенті өкілеттігінің қазіргі мерзімі Республика Парламенті
Палаталарының бірлескен отырысында Палаталардың әрқайсысының депутаттары
жалпы санының көпшілік даусымен қабылданған Республика Парламентінің
қаулысымен қысқартылуы мүмкін. Мұндай жағдайда Парламент Мәжілісі бір
ай ішінде Қазақстан Республикасы Президентінің сайлауын тағайындайды. Осы
сайлаудың қорытындылары бойынша сайланған Республика Президенті сайлау
қорытындылары жарияланған күннен бастап бір ай ішінде ант береді және жеті
жылдан кейін желтоқсанның бірінші жексенбісінде өткізілуге тиіс кезекті
Президент сайлауында сайланған Республика Президенті қызметіне кіріскенге
дейін өз өкілеттігін жүзеге асырады.
2. Конституция күшіне енген кезде қолданылып жүрген Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес сайланған Қазақстан Республикасының Вице-
Президенті өзі сайланған мерзім аяқталғанға дейін өкілеттігін сақтайды.
94-1-бап
Конституцияның 41-бабы 1-тармағының Республика Президентінің өкілеттік
мерзімін белгілейтін ережесі 2005 жылғы 4 желтоқсандағы сайлауда сайланған
Республика Президентінің жеті жылдық өкілеттік мерзімінің аяқталуына
байланысты өткізілетін президенттік сайлау қорытындысы бойынша Республика
Президенті болып сайланған адамға қолданылатын болады.
95-бап
1. Бірінші сайланған Сенат депутаттарының жартысы төрт жыл мерзімге,
депутаттардың екінші жартысы екі жыл мерзімге конституциялық заңмен
белгіленген тәртіппен сайланады.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясының Парламент Мәжілісі депутаттарын
партиялық тізімдер негізінде сайлау туралы ережелері екінші шақырылатын
Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлаудан бастап қолданылады.
96-бап
Конституция күшіне енген күннен бастап Қазақстан Республикасының Министрлер
Кабинеті онда белгіленген Қазақстан Республикасы Үкіметінің құқықтарына,
міндеттері мен жауапкершілігіне ие болады.
97-бап
Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесінің бірінші құрамы былайша
құрылады: Республика Президенті, Парламент Сенатының Төрағасы мен Парламент
Мәжілісінің Төрағасы Конституциялық Кеңестің мүшелерінен бір бірден үш жыл
мерзімге, ал Конституциялық Кеңестің мүшелерінен бір бірден алты жыл
мерзімге тағайындайды, Конституциялық Кеңестің Төрағасын Республика
Президенті алты жыл мерзімге тағайындайды.
98-бап
1. Конституцияда көзделген сот төрелігі мен тергеу органдары тиісті
заңдарда көзделген тәртіп пен мерзімде құрылады. Олар құрылғанға дейін
жұмыс істеп тұрған сот төрелігі мен тергеу органдары өз өкілеттіктерін
сақтайды.
2. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының және Жоғары Төрелік Сотының,
жергілікті соттардың судьялары Конституцияда көзделген соттар құрылғанға
дейін өз өкілеттіктерін сақтайды. Судьялардың бос орындары Конституцияда
белгіленген тәртіппен толықтырылады.
IIтару.Қазақстан Республикасының әскери доктринасы.
§1. Қазақстан Республикасының әскери доктринасының әскери-саяси негіздері.
2007 жылғы 21 наурызда Қазақстан Республикасы Президентінің №299
Жарлығымен мемлекеттің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, соғыстар мен
қарулы жанжалдарды болдырмауға, Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдарды дамыту мен қолдануға негіз қалаушы көзқарастар жүйесін
білдіретін Қазақстан Республикасының жаңа Әскери доктринасы бекітілген
болатын.
Жаңа Әскери доктрина демократиялық және құқықтық мемлекет құру кезеңінде
әскери қауіпсіздікті қамтамасыз ету жүйесін, оның ішінде әскери салада да
жетілдіруге бағдарланған 2000 жылғы Қазақстан Республикасының Әскери
доктринасын одан әрі дамыту үшін әзірленді.
Қазақстандық қоғамды әлеуметтік-экономикалық және саяси жаңарту, сондай-ақ
әлемдегі әскери-саяси жағдайдағы өзгерістер жаңа Әскери доктринаны қабылдау
үшін негіз болды.
Қазақстан, доктринада көрсетілгендей, әскери күштің мәні барынша
төмендетіліп, оның функциялары әскери жанжалдарды тежеу міндетіне
жақындастырылған халықаралық қатынастар жүйесін құруды дәйекті түрде
қолдайды.
Әскери доктрина Қазақстан Республикасы Конституциясының негізгі
ережелерін, Мемлекет басшысы жарлықтарының талаптарын, Қазақстанның 2030
жылға дейінгі даму стратегиясын, Ұлттық қауіпсіздік стратегиясын, Қазақстан
Республикасының заңнамалық және өзге де нормативтік құқықтық актілерін,
сондай-ақ Қазақстан қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттарды
нақтылайды.
Әскери доктрина қорғаныстық сипатта, ол ұлттық мүдделерді қорғауды,
елдің әскери қауіпсіздігіне кепілдік беруді батыл шеше отырып, Қазақстан
Республикасының бейбітшілікке бейілділігін айқындайды, асимметриялық
қатерлерге: терроризмге, экстремизмге, есірткі тасымалына, қаруды заңсыз
таратуға, заңсыз көші-қонға қарсы күресті ескере отырып, Қарулы Күштерді,
басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды дамыту шарттары мен жаңа
бағыттарын нақтылайды.
Әскери доктрина ережелерін іске асыру әскери басқару жүйесін одан әрі
жетілдіру, өзара байланысты саяси, дипломатиялық, экономикалық, әлеуметтік,
ақпараттық, құқықтық, әскери және Қазақстанның әскери қауіпсіздігін
қамтамасыз етуге бағытталған басқа да шаралар кешенін жүргізу есебінен
қамтамасыз етілетін болады.
Жаңа Әскери доктрина өзара байланысты төрт бөлімнен тұрады.
Бірінші бөлімде қауіпсіздіктің әскери-саяси негіздері ашылады, әскери-саяси
жағдайдың дамытылуына болжам жасалады, Қазақстанның әскери қауіпсіздікті
қамтамасыз ету саласындағы саясаты баяндалады; мемлекеттің әскери ұйымының
мәні көрсетіледі.
Әскери-саяси жағдайды дамытуды болжай отырып, Еуропа мен Азияның сауда
және көлік-коммуникациялық ағынының қиылысында тұрған Қазақстанның геосаяси
жағдайы, елдің бай табиғи ресурстары оған халықаралық және өңірлік
ынтымақтастықты дамыту саласында елеулі басымдықтар беретінін айтқан жөн.
Қазақстанның айналасындағы ахуал түбегейлі өзгерді. Өңірде жағдайды
тұрақсыздандыратын және ұлттық қауіпсіздікке қатер туғызатын жаңа факторлар
туындады, мұның өзі әскери қатерлердің тұрақты мониторингі жүйесінің
тиімділігін арттыруды талап етеді.
Геосаяси жағдай әлеуметтік, экономикалық және демографиялық сипаттағы
қайшылықтармен, содан туындайтын тұрақсыздық қатерімен сипатталады.
Мұндай жағдайларда Қазақстанның әскери қауіпсіздігін қамтамасыз ету
саласындағы түйінді мақсаттар бейбітшілікті, халықаралық және өңірлік
қауіпсіздікті нығайту, мемлекеттің тәуелсіздігін, аумақтық тұтастығы мен
егемендігін қорғау болып табылады.
Бұл мақсаттарға қол жеткізу үшін саяси шаралар мен алдын алу дипломатиясына
басымдық беріледі. Сонымен қатар әскери-қорғаныстық құрауыштарға сұраныс
сақталып отыр және, демек, Әскери доктринаның жаңа жағдайларға бейімделу
проблемасы өзекті болып қала береді.
Әскери-саяси жағдайды талдау Қазақстан Республикасының әскери
қауіпсіздігіне төнетін негізгі қатерлер мыналар болуы мүмкін екенін
білдіреді:
сыртқы:
Қазақстан шекарасының маңында қарулы жанжал ошақтарының болуы;
жекелеген мемлекеттердің жаппай қырып-жою қаруын және оны жеткізу
құралдарын жасау жөніндегі бағдарламаларды жүзеге асыруы;
халықаралық радикалдық топтардың қызметі, шекаралас елдердегі діни
экстремизм ұстанымының күшеюі;
ішкі:
Қазақстан Республикасының бірлігі мен аумақтық тұтастығын, елдегі ішкі
саяси тұрақтылықты бұзатын, экстремистік, ұлттық, діни, сепаратистік және
террористік қозғалыстардың, ұйымдар мен құрылымдардың құқыққа қарсы
қызметі;
заңсыз қарулы құралымдар құру, оларды жарақтандыру, дайындау және іске
қосу;
ел аумағында диверсиялар, террористік актілер, өзге де құқыққа қарсы іс-
әрекеттер үшін пайдаланылуы мүмкін қаруды, оқ-дәрілерді, жарылғыш және
басқа да заттарды заңсыз тарату;
экономикалық және саяси тұрақтылыққа қатер төндіретін ауқымдағы ұйымдасқан
қылмыс, контрабанда және өзге де заңға қарсы қызмет.
Қабылданған жаңа Әскери доктрина Қазақстанның әскери қауіпсіздікті
қамтамасыз ету саласындағы саясатын мемлекет қызметінің маңызды
бағыттарының бірі ретінде мазмұндайды. Негізгі басымдықтар ретінде
агрессияны немесе әскери жанжалдар тұтандыруды болдырмау, тұлға мен қоғамды
қорғау, елдің саяси және экономикалық мүдделерін іске асыру үшін қолайлы
жағдайларды қамтамасыз ету қарастырылады.
Қазақстан өзінің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз етуді демократиялық,
құқықтық мемлекетті дамыту, әлеуметтік-экономикалық және саяси реформаларды
жүзеге асыру, тең құқылы серіктестік, өзара тиімді ынтымақтастық,
халықаралық қатынастардағы тату көршілестік принциптерін бекіту,
халықаралық қауіпсіздіктің толық қамтитын жүйесін дәйекті түрде
қалыптастыру, өңірде бейбітшілікті сақтау мен нығайту тұрғысынан
қарастырады.
Қазақстан қауіпсіздікті қамтамасыз етудің әскери емес шараларына
басымдық береді, оларға бірінші кезекте саяси-дипломатиялық, құқықтық,
экономикалық, гуманитарлық, ақпараттық-насихаттау және өзге де шаралар
жатады.
Бұл мынадай міндеттерді шешуді айқындайды:
әскери салада достас мемлекеттермен, атап айтқанда, Орталық Азия елдерімен
өзара тиімді ынтымақтастық, өзара түсіністік, сенім мен ашықтық шараларын
жүзеге асыру негізінде байланыстар мен интеграциялық процестерді күшейту;
әскери жанжалдар мен соғыс өртін тұтандыруды болдырмаудың халықаралық
тетіктерін құру жөніндегі қызметті жандандыру;
сенім шараларын нығайту, мемлекетаралық қайшылықтарды шешу үшін күш
қолданудан бас тарту, халықаралық дауларды реттеу;
әлемнің демократиялық және индустриялық дамыған мемлекеттерімен
экономикалық байланысты кеңейту мен қатынастарды тереңдету;
халықаралық қоғамдастық тарапынан елдің қолдау табуын қамтамасыз ету үшін
халықаралық институттар мен форумдардың көмегі мен жәрдемін пайдалану;
жаппай қырып-жою қаруын таратпау мен қару-жарақты бақылаудың халықаралық
режимдерін нығайтуға жан-жақты жәрдемдесу.
Басқа мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен серіктестік пен
ынтымақтастық құралын, диалог пен байланыстарын кеңінен пайдалана отырып,
Қазақстан бейбітшілік тәртібін қалыптастыруға және әскери жанжалдарды
болдырмау, ал олар туындаған жағдайда – олардың бастапқы даму сатысында
жанжалдасу ахуалдарын бәсеңдету мәселелерін шешуге белсенді қатысатын
болады.
Доктрина халықаралық құқық нормалары негізінде әскери жанжалдарды
болдырмау, республиканың халықаралық қауіпсіздігі мен тұрақтылығын нығайту
ісінде Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымы, Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы,
Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңес, Ұжымдық
қауіпсіздік туралы шарт ұйымы, Шанхай ынтымақтастық ұйымы, Солтүстік
Атлантика шарты ұйымы (Іс-қимыл серіктестігінің жеке жоспары және
“Бейбітшілік жолындағы серіктестік” бағдарламасы шеңберінде), Еуропадағы
қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйым форматтарында мемлекеттермен
ынтымақтастық жасайды деп атап көрсетеді.
Бір қатар объективті жағдайлардың себебімен елдің қорғаныс қабілетін
нығайту мемлекеттің өзекті міндеттерінің бірі болып қала береді. Сондықтан
әлемдік стандарттар бойынша қазіргі заманғы қару-жарақпен және техникамен
жарақтандырылған жоғары кәсіби армияның болуы Қазақстан Республикасының
өмірлік маңызы бар ұлттық мүдделерін сенімді қорғау шарттарының бірі болып
табылады.
Осыдан шыға отырып, әскери қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізгі
міндеттері мыналар болып табылады:
бейбіт уақытта – мемлекеттің конституциялық құрылысын, аумағының тұтастығы
мен қол сұғылмаушылығын қорғау, мемлекеттің қорғаныс қабілетін неғұрлым
ықтимал әскери қатерлерге қарсы іс-қимыл жасауды қамтамасыз ететін деңгейде
ұстау, қару-жарақтың, әскери және арнайы техниканың қазіргі заманғы
үлгілерімен жарақтандыру, кадрлар даярлауды жетілдіру, бейбітшілік пен
қауіпсіздікті қолдау жөніндегі халықаралық міндеттемелерді орындау, оның
ішінде бітімгершілік қызметке, коалициялық әскери құрылысқа қатысу;
қатерлі кезеңде және әскери жанжал басталғанда – агрессияны болдырмау
немесе бейбітшілікті қалпына келтіру үшін агрессорды әскери жанжалды
бастапқы сатысында тоқтатуға мәжбүрлеу үшін халықаралық ұйымдардың әлеуетін
пайдалану, күрестің барлық түрлерін ұйымдастыру және жүргізу, ел
экономикасын соғыс жағдайы кезінде жұмыс істеуге ауыстыру, аумақтық және
азаматтық қорғаныс іс-шараларын ұйымдастыру және жүзеге асыру, әскери
саладағы шарттар негізінде әскери жанжалдарды оқшаулау және тоқтату үшін
достас мемлекеттердің мүмкіндіктерін пайдалану.
Әскери доктринада әскери қауіпсіздікті қамтамасыз етудің басым
бағыттары – әскери қатерлерді бағалау және жіктеу, мемлекеттің әскери
ұйымының оларға қарсы тиімді іс-әрекет жасауға әзірлігі, күштер мен
құралдардың болуы және жан-жақты ресурстық қамтамасыз ету айқындалған.
Мемлекеттің әскери ұйымы міндеттерді әскери әдістермен орындауға
арналған Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін, басқа да әскерлері мен
әскери құралымдарын қамтиды.
Қазіргі заманғы және тиімді әскери ұйым Қазақстан Республикасының әскери
қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды құралы болып табылады.
Мемлекет өз Қарулы Күштерін, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарын
дамыту мен жан-жақты қамтамасыз ету жөнінде қажетті шаралар қабылдайды.
Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды дамытудың басты
мақсаты олардың мемлекеттің әскери қауіпсіздігіне қазіргі бар және әлеуетті
қатерлерді бейтараптандыруға әзірлігін қамтамасыз ету болып табылады.
Осыған байланысты Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін, басқа да
әскерлері мен әскери құралымдарын дамытудың негізгі принциптері
айқындалған:
ғылыми негізділік;
жоспарланған іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізуге орталықтандырылған
басшылық жасау;
белгіленген іс-шаралардың уақтылығы, жоспарлылығы мен жан-жақты қамтамасыз
етілуі;
жалпы мемлекеттік және ведомстволық іс-шаралардың кешенділігі мен
келісілуі, оларды ұйымдастыру мен өткізуді ұдайы бақылау;
бірыңғай мемлекеттік әскери-техникалық саясат;
кадрларды оқыту және даярлау жүйесінің бірізділігі.
Мемлекеттің әскери ұйымын дамыту олардың қызметін регламенттейтін
нормативтік құқықтық актілерге сәйкес, үйлестірілген және келісілген
бағдарламалар мен жоспарлар бойынша, Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдарды жауынгерлік қолданудың міндеттері мен ерекшеліктерін
ескере отырып жүзеге асырылады.
Мемлекеттің әскери ұйымын дамытудың міндеттері:
Қарулы Күштердің, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың қызметін
мемлекеттік және азаматтық бақылаудың тиімділігін арттыру;
мемлекеттің әскери ұйымының барлық құрауыштарын теңгерімді және үйлесімді
дамыту;
әлемнің жетекші елдері армиясының дамытылу және қолданылу тәжірибесін
талдау негізінде Қарулы Күштерге, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарға
технологиялық және кәсіби талаптар белгілеу;
әскери білім беру жүйесін халықаралық талаптарға сәйкес келтіру,
келісімшарттық қызметті жетілдіру;
Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды тылдық және
техникалық қамтамасыз етудің тиімді жүйелерін арттыру;
Қарулы Күштер, басқа да әскерлер мен әскери құралымдар үшін резервтер
жүйесін жаңа сапалы деңгейге шығару.
Мемлекеттің әскери ұйымын дамытудың негізгі бағыттары:
мемлекеттің әскери ұйымын басқару органдарының қызметін, Қарулы Күштерді,
басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды даярлаудың нысандары мен
тәсілдерін жетілдіру, бірлесіп жоспарлау, ведомствоаралық үйлестіру мен
өзара іс-қимыл сапасын арттыру;
әскери қауіпсіздік міндеттерін шешу мәселелерінде өңірлік қолбасшылықтардың
нақты дербестігін қамтамасыз ету, өзіндік жеткілікті әскерлер топтарын
құру;
басқару органдарын, ұдайы жауынгерлік әзірліктегі құрамалар мен бөлімдерді
қару-жарақ пен әскери техниканың жаңа үлгілерімен жоспарлы түрде техникалық
қайта жарақтандыру;
радиоэлектрондық күрестің, байланыс пен басқарудың, оның ішінде ғарыштық
құрауыштарды пайдалана отырып, қазіргі заманғы құралдарын кеңінен енгізу;
әскери қызмет жағдайларын сапалы жақсарту, әскери қызметшілер мен олардың
отбасы мүшелерінің, сондай-ақ әскери қызметтен босатылған адамдардың
әлеуметтік кепілдіктерін қамтамасыз ету;
Қазақстан Республикасының азаматтарына патриоттық тәрбие берудің 2006 –
2009 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы негізінде Қарулы
Күштердегі, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардағы идеологиялық
жұмысты жандандыру;
әскери саладағы ғылыми-техникалық прогресті қамтамасыз ету, отандық
қорғаныстық-өнеркәсіптік кешенді одан әрі дамыту;
аумақтық қорғаныс жүйесін мемлекеттің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз
етудің жалпы жүйесіне белсенді түрде кіріктіру;
армияны жаңғырту, халықаралық және өңірлік қауіпсіздікті қамтамасыз ету,
әскери инфрақұрылымды қалыптастыру және әскери кадрлар даярлау
мүдделеріндегі халықаралық әскери ынтымақтастықты кеңейту.
Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды дамыту
төмен және орта қарқынды жанжалдарда әскери қауіпсіздік қатерлерін
бейтараптандыруға әскерлердің әзірлігін қамтамасыз етуге бағытталған әскери-
саяси, әскери және әскери-техникалық сипаттағы өзара байланысты шаралар
кешенін өткізуді көздейді.
Осы шаралар кешенін мемлекеттің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз ету
мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес кезең-кезеңімен жүзеге асыру
жоспарлануда.
Бұл ретте бірінші кезеңде (2007-2008 жылдар) негізгі күш-жігер мемлекеттің
әскери қауіпсіздігін қамтамасыз ету міндеттерін дербес шешуге қабілетті
әскер топтарын құруды аяқтауға, әскери инфрақұрылымды дамытуға, жауынгерлік
кезекшілік атқаратын бөлімдер мен бөлімшелерді қазіргі заманғы қару-
жарақпен, әскери техникамен және арнайы құралдармен жарақтандыруға
бағытталатын болады.
Екінші кезеңде (2009-2010 жылдар) негізгі күш-жігер әскерлердің сапалық
параметрлерін арттыруға және оларды қару-жарақтың, әскери техниканың,
арнайы құралдардың жаңа үлгілерімен кезең-кезеңімен техникалық қайта
жарақтандыруға бағытталатын болады.
Кейіннен күш-жігер армияны техникалық қайта жарақтандыруды аяқтауға,
жетекші өндірушілермен бірлесе отырып, отандық қорғаныстық-өнеркәсіптік
кешен кәсіпорындарында қару-жарақ пен әскери техниканың қазіргі заманғы
үлгілерін әзірлеуге, олардың халықаралық стандарттарға сәйкес келуін
қамтамасыз етуге бағытталатын болады.
Әскери доктринаның ережелерінен шыға отырып, Қарулы Күштерді, басқа да
әскерлер мен әскери құралымдарды кешенді дамыту мыналарды көздейді:
бірінші кезеңде – өңірлік әскер топтарын құру, мемлекеттің әскери ұйымының
құрылымын жаңғырту, құрамалар мен бөлімдерді қазіргі заманғы қару-жарақпен
және техникамен қайта жарақтандыру, әскери инфрақұрылым құру, қуат
құрылымдарының ведомствоаралық үйлесуін жақсарту, жоспарлы түрде
келісімшарт негізіне көшу, ұлттық кадрларды ғылымды көп қажет ететін ә
скери мамандықтар бойынша шетелде даярлау, Қазақстанның бітімгершілік,
гуманитарлық және өзге де халықаралық міндеттемелерді орындауға қатысуы
үшін ведомствоаралық әлеует құру;
екінші кезеңде – жауынгерлік әзір құрамалар мен бөлімдердің санын ұлғайту,
әуе кеңістігін бақылаудың және басқарудың бірыңғай жүйесін құру, бөлімдер
мен құрамаларды қазіргі заманғы қару-жарақ пен техника үлгілерімен кезең-
кезеңімен қайта жарақтандыру, армияны кәсібилендіру және жұмылдыру
резервтерін даярлау, әскери білім беру жүйесін сапалы жаңа деңгейге шығару,
Қазақстанның бітімгершілік операцияларына қатысуы.
Құжаттың екінші бөлімінде мемлекет қауіпсіздігінің әскери-стратегиялық
негіздері қарастырылады, әскери жанжалдардың сипаты айқындалған,
мемлекеттің әскери ұйымын қолдану негіздері, сондай-ақ әскери қауіпсіздікті
қамтамасыз етуге басшылық жасаудың мәні ашылған.
Әскери жанжалдар сипатын айқындай отырып, Әскери доктрина халықаралық
қатынастар жүйесіндегі объективті орын алып келе жатқан үрдістер Қазақстан
Республикасын мемлекеттің өмірлік маңызы бар мүдделерін қорғау, сондай-ақ
халықаралық шарттарға сәйкес міндеттемелерін орындау мақсатында әскери
жанжалдарға қатысуға әзірлікті қолдауға міндеттейді деп атап өтеді.
§2. Қазақстан Республикасының қорғаныс және қарулы қорғаныс негіздері.
Әскери жанжал – әскери күштерді қолданумен мемлекеттер, халықтар,
әлеуметтік топтар арасындағы қақтығысты, қарсы күресті, қайшылықтарды шешу
нысаны.
Кез келген әскери жанжалға тараптардың саяси мақсаттарына, әскери іс-
қимылды жүргізу ауқымына, олардың шиеленісуіне, қолданылатын қарулы күрес
құралдарына, әскерлер іс-әрекетінің тәсілдеріне негізделген ерекше
әлеуметтік-саяси, құқықтық және әскери-стратегиялық белгілер тән, олар
жиналып келгенде оның сипатын айқындайды.
Құжатта қазіргі заманғы қарулы жанжалдарға тән негізгі белгілер
көрсетілген:
кеңістіктік етек алуы, жоғары белсенділік пен қарқындылық, қауырттық пен
шекті шиеленісу;
тараптар мен қапталдардың айқын белгіленген түйісу жолақтарының болмауы,
әскерлерді жедел құруда үлкен аралық пен алшақтықтың болуы;
кеңінен маневр жасау, диверсиялық-барлау топтары мен құралымдарын белсенді
қолдану үшін жағдай жасайтын іс-қимылдың байланыссыз және басқа да дәстүрлі
емес нысандары мен тәсілдерін пайдалану;
тікелей емес стратегиялық іс-әрекеттерді, оның ішінде саяси және
психологиялық қысым жасауды, күш көрсетуді, экономикалық санкцияларды,
ақпараттық күресті қолдану;
қару-жарақ пен әскери техниканың қазіргі заманғы жүйелерін кеңінен қолдану;
энергетика кәсіпорындарын, қауіпті өндірістерді, инфрақұрылымды,
коммуникацияларды, тіршілікті қамтамасыз ету объектілерін істен шығаруды ң
апаттық зардаптары;
қарулы жанжалдарға тұрақты емес қарулы құралымдардың қатысуы.
Әскери доктринада мемлекет соғыс жағдайына өтпеген кезде қарулы күш көрсету
құралдарын қолдана отырып, ұлттық, этникалық, діни және басқа да
қайшылықтарды шешудің бір нысаны – қарулы жанжал ұғымы ашылған.
Қарулы жанжал қарулы оқыс оқиға, қарулы арандатушылық, басқа да шектеулі
ауқымдағы қарулы қақтығыстар нысанында туындауы мүмкін. Қарулы жанжалдың
ерекше нысаны шекаралық жанжал болуы мүмкін.
Бұдан әрі құжатта әскери жанжалдар ауқымы, ұзақтығы мен шиеленісуі бойынша
төмен, орта және жоғары қарқынды жанжалдарға бөлінеді деп атап көрсетілген.
Төмен қарқынды әскери жанжал – шекаралық қарулы оқыс оқиғалар, ел
ішіндегі заңсыз қарулы құралымдардың және террористік ұйымдардың қызметі
нәтижесінде туындаған қарулы жанжал.
Ол әскерлер іс-қимыл жасайтын аудандардағы әскери-саяси жағдайдың
күрделілігімен және біркелкі еместігімен, коммуникациялардың, сондай-ақ
жергілікті тұрғындардың әлсіздігімен, тұрақты емес қарулы құралымдардың
қатысуымен, диверсиялық және террористік іс-әрекеттермен сипатталады.
Орта қарқынды әскери жанжал – қуатты экономикасы мен әскери әлеуеті жоқ
елдер арасындағы соғыс.
Жанжал қарсы күресетін тараптардың шектелген күштер мен құралдарды
қолдануымен, жоғары дәлдікті қарулар, радиоэлектрондық күрес құралдары және
басқа да қазіргі заманғы қару-жарақ пен әскери техника кеңінен қолданылатын
жауынгерлік іс-әрекеттер ошақтарымен, жанжалдасушы мемлекеттер
шекараларында әскери іс-қимыл жүргізумен, олардың барлық аумағында
әскерлердің, тылдың, экономика мен коммуникациялардың талқандалуымен
сипатталады.
Орта қарқынды жанжалда тараптар қарсы күресетін мемлекеттердің
шекараларында әрекет жасайды әрі шектелген әскери-саяси мақсаттар ұстанады.
Жоғары қарқынды әскери жанжал — әскери және экономикалық жағынан
қуатты мемлекеттер (мемлекеттер коалициялары) қатысатын соғыс. Ол қарсы
күресетін тараптардың түбегейлі әскери-саяси мақсаттарымен сипатталады,
оларға қол жеткізу қатысушы мемлекеттердің материалдық және рухани
ресурстарын толық жұмылдыруды талап етеді.
Ядролық мемлекеттердің қатысуымен болатын жанжалда ядролық қаруды
қолдану қатері ұдайы сақталады. Тіпті оны шектелген ядролық соққы бере
отырып, ядролық соғысқа айналдыру көп адам өліміне, экономикалық және
мәдени орталықтардың қатты қирауына, үлкен аумақтың зақымдануына әкеп соғуы
мүмкін, ол өңірдің көп елдерінде экологиялық зілзалаға әкеп соқтырады.
Қазақстан өзіне қарсы агрессия туындаған жағдайда қарулы қорғануды,
мемлекеттің барлық ә скери және экономикалық әлеуетін жұмылдыруды,
азаматтық және аумақтық қорғаныс іс-шараларын, достас мемлекеттердің қарулы
күштерімен бірлескен іс-қимылдар жүргізуді жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да әскерлері мен әскери
құралымдарының жауынгерлік құрамы, жасақталуы және қамтамасыз етілуі төмен
және орта қарқынды жанжалдарда мемлекеттің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз
ету міндетіне жауап беруге тиіс.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері, басқа да әскерлері мен
әскери құралымдары агрессияға тойтарыс беру, елдің аумақтық тұтастығы мен
егемендігін қарулы қорғау, мемлекеттік және әскери объектілердің күзеті мен
қорғанысы, әуе кеңістігін күзету, сондай-ақ Қазақстан Республикасы бекіткен
халықаралық шарттарға сәйкес міндеттерді орындау үшін қолданылады.
Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды қолдану
Конституцияға, қолданыстағы заңнамаға, Қазақстан Республикасы Президентінің
әскери қауіпсіздік мәселелері жөніндегі жарлықтарына, басқа да нормативтік
құқықтық актілерге қатаң сәйкестікте жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері, басқа да әскерлері мен әскери
құралымдары төмен қарқынды әскери жанжалдарда, әдетте, шиеленісу ошақтарын
оқшаулау және жанжалдарды бейбіт құралдармен реттеу үшін жағдайлар жасау
мақсатында неғұрлым ерте сатыда әскери іс-әрекеттерді тоқтату, заңсыз
қарулы құралымдарды жою, жағдайды қалпына түсіру, заңдылық пен құқық
тәртібін қалпына келтіру, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, халыққа
қажетті көмек көрсету үшін қолданылатын болады.
Шекара маңындағы жанжалды, әдетте, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің
құрамаларымен және бөлімдерімен өзара іс-қимыл жасай отырып, Ұлттық
қауіпсіздік комитеті Шекара қызметінің күштері мен құралдары шешеді.
Қазақстан Республикасына қарсы орта қарқынды әскери жанжал экономикалық
және қорғаныс әлеуетін бұзу, белгілі аумақтарды басып алу немесе оларға
бақылау орнату, мемлекетті елеулі саяси, аумақтық, экономикалық және басқа
да шегіністерге мәжбүрлеу мақсатында туындауы мүмкін.
Орта қарқынды жанжалға қатысу Қазақстан Республикасының барлық
аумағында немесе оның жекелеген облыстарында соғыс жағдайын енгізуді және
ішінара немесе жалпы жұмылдыру жариялауды, мемлекеттің қорғаныс және әскери-
экономикалық әлеуетінің барлығын немесе елеулі бөлігін пайдалануды талап
етуі мүмкін.
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері, басқа да әскерлері мен әскери
құралымдары орта қарқынды әскери жанжалдарда жауынгерлік
іс-қимыл аудандарын оқшаулау ж&# 1241;не агрессияның үзілді-кесілді жолын
кесу, оның ішінде одақтас мемлекеттердің қарулы күштерімен бірлесіп,
қолданылатын болады.
Қазақстан Республикасына қарсы орта қарқынды әскери жанжал мынадай
түбегейлі әскери-саяси мақсаттармен туындауы мүмкін: елдегі саяси билікті
ауыстыру, мемлекеттік және әскери басқару жүйесіне іріткі салу, аумақтың
біршама бөлігін иеліктен шығару, мемлекеттің қорғаныс әлеуетін толық жою.
Көрші мемлекеттермен достық қарым-қатынас құру жөніндегі салмақталған
сыртқы саясат жүргізудің арқасында, тікелей әскери агрессия қаупінің
жоқтығына қарай орта мерзімді болашақта оған Қазақстан Республикасын
тартумен мұндай жанжалдың туындау мүмкіндігі төмен.
Әскери доктринада Қарулы Күштердің, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдардың міндеттері айқындалған:
бейбіт уақытта:
жауынгерлік әлеуетті, жауынгерлік әзірлікте және жұмылдыру әзірлігінде
болу, бейбіт уақыт штатындағы басқару органдары мен әскерлердің даярлық
дәрежесін мемлекеттік шекарадағы немесе Қазақстан Республикасы аумағының
шегіндегі төмен қарқынды әскери жанжалдарды, кез келген заңсыз қарулы күш
көрсетулерді оқшаулауды және жолын кесуді қамтамасыз ететін деңгейде ұстау;
әуе кеңістігін күзету, сондай-ақ жедел-стратегиялық тұрғыдан мемлекеттік
шекараның маңызды учаскелерін бүркемелеу;
аумақтық теңізде, құрлықтық қайраңдарда және Қазақстан Республикасының
экономикалық аймағында Қазақстанның ұлттық мүдделерін қорғау;
маңызды әскери және мемлекеттік объектілерді күзету;
елдің кез келген ауданында жағдайды тұрақтандыру жөніндегі шешуші іс-
қимылдарға әзірлікті паш ету;
орта немесе жоғары қарқынды жанжалдың катері туындаған жағдайда Қарулы
Күштерді стратегиялық өрістетуге әзірлікті қамтамасыз ету;
диверсиялар мен террористік актілерді болдырмау және жолын кесу;
Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттемелеріне сәйкес
бітімгершілік, гуманитарлық және өзге де операцияларға қатысу;
экологиялық апаттардың және басқа да төтенше жағдайлардың алдын алуға
қатысу, олардың зардаптарын жою.
§3. Қазақстан Республикасының әскери қауіпсіздігін әскери-экономикалық
қамтамасыздандыру негіздері.
Бұл міндеттерді шешу Қарулы Күштердің басқа да әскерлермен және әскери
құралымдармен тығыз өзара іс-қимылымен жүзеге асырылады. Бұл ретте Ұлттық
қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне құрлықта, теңізде, көлдер мен өзге
де су айдындарында мемлекеттік шекараны күзету мен қорғау, терроризмге,
қару мен есірткі контрабандасына қарсы күреске қатысу, Ішкі істер
министрлігінің ішкі әскерлеріне – экономиканың және инфрақұрылымның маңызды
стратегиялық объектілерін, оның ішінде мұнай операцияларының объектілерін
күзету, аса қауіпті құқық бұзушылықтардың, диверсиялар мен террорлық
актілердің жолын кесуге, заңсыз қарулы құралымдарға қарсы күреске қатысу
жүктеледі;
ішкі қарулы жанжалдардың жолын кесу кезінде:
жанжал ауданын оқшаулау және қоршау;
қоғамдық тәртіпті қорғауды қамтамасыз ету және төтенше жағдайдың құқықтық
режимін қолдау;
заңсыз қарулы құралымдарды қарусыздандыру және жою, халықтан заңсыз
сақтаудағы қаруды алу;
аумақтық және азаматтық қорғаныс жоспарларына сәйкес жанжал ауданына жақын
жатқан аудандарда қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздікті күзетуді күшейту;
заңдылық пен құқық тәртібін қалпына келтіру, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының заңнамасымен көзделген басқа да міндеттерді шешу;
төмен қарқынды жанжалдар және Қазақстан Республикасына және оның
одақтастарына қарсы агрессия жағдайында:
шекара маңы жанжалдарын, оның ішінде мемлекеттің тартылатын әскери ұйымының
құрауыштарымен өзара іс-қимыл жасаумен оқшаулау және бейтараптау;
Қарулы Күштерді жұмылдыра өрістетуді жүргізу;
одақтас мемлекеттердің қарулы күштерімен бірлесіп қарсыластың әскер
топтарына соққы беру және талқандау;
резервтер қалыптастыру аудандарын бүркемелеу;
арнайы операциялар жүргізетін күштерге және тұрақты емес құралымдарға қарсы
күрес;
халықты, экономика объектілерін, инфрақұрылымды қарсыластың зақымдау
құралдарының әсерінен қорғау;
соғыс (төтенше) жағдай режимін ұстап тұру.
Әскери іс-әрекеттер ауқымына, жағдайдың шарттарына және күштердің
арақатынасына байланысты міндеттердің түрі өзгертілуі мүмкін, бірақ кез
келген жағдайда түпкі мақсат агрессорды Қазақстан Республикасының аумағынан
қуу және агрессияға дейінгі жағдайды қалпына келтіру болып табылады.
Авариялар, апаттар және зілзала зардаптарын жою кезінде халыққа көмек
көрсету үшін Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тәртіппен
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері, басқа да әскерлері мен әскери
құралымдары тартылуы мүмкін.
Доктрина мемлекеттік органдардың міндеттерін және әскери қауіпсіздікті
қамтамасыз етуге басшылық жасау тәртібін айқындайды.
Мемлекеттің әскери ұйымын құруға, дайындауға және қолдануға, әскери
қауіпсіздігін қамтамасыз етуге басшылық жасауды жүзеге асыратын Қазақстан
Республикасы Қарулы Күштерінің Жоғарғы Бас қолбасшысы Қазақстан
Республикасының Президенті болып табылады.
Қазақстан Республикасының Парламенті мемлекеттің әскери қауіпсіздігі
мен қорғанысы мәселелері жөнінде заңдар қабылдайды, соғыс және бейбітшілік
мәселелерін шешеді, бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау жөніндегі
халықаралық міндеттемелерді орындау үшін Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер
мен әскери құралымдарды пайдалану туралы шешім қабылдайды, қорғаныс және
әскери ынтымақтастық мәселелері жөніндегі халықаралық шарттарды
ратификациялайды және күшін жояды.
Қазақстан Республикасының Үкіметі Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдарды қару-жарақпен, әскери және арнайы техникамен
жарақтандыруды, оларды қаржылық және материалдық қамтамасыз етуді,
қорғаныс, азаматтық және аумақтық қорғаныс мүддесінде елдің аумағын жедел
жабдықтауды ұйымдастырады; күшпен қорғауға жататын стратегиялық
объектілердің тізбесін, Қарулы Күштердің басқару органдары, әскер түрлері,
тектері штат санының лимитін, қорғаныс мұқтажы үшін жерлерді, ормандарды,
сулар мен басқа да табиғи ресурстарды ұсыну және пайдалану тәртібін
айқындайды, Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген басқа да
функцияларды орындайды.
Басқа да мемлекеттік органдар, жергілікті өкілетті және атқарушы
органдар Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген құқықтары,
міндеттері мен өкілеттіктері шегінде әскери қауіпсіздікті қамтамасыз ету
жөнінде өздеріне жүктелген міндеттерді орындауды ұйымдастырады және ол үшін
толық жауапты болады.
Бейбіт уақытта Қарулы Күштерге басшылық жасауды Қорғаныс министрлігі
Штабтар бастықтары комитеті арқылы Қазақстан Республикасы Қорғаныс
министрлігі жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі елдің әскери қауіпсіздігі
мен қорғанысын қамтамасыз етуге байланысты міндеттерді шешеді, Қарулы
Күштерді, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды әскери реформалаудың
негізгі бағыттарын, дамыту бағдарламаларын әзірлеуді үйлестіреді; Қарулы
Күштер әскерлері түрлерінің, тектерінің құрылымын, штат санын айқындайды;
мемлекетте бірыңғай әскери-техникалық саясат жүргізеді; халықаралық әскери
ынтымақтастықты, Қарулы Күштерде заңдылық пен құқық тәртібінің сақталуына
бақылауды жүзеге асырады, әскери қызметшілерге, олардың отбасы мүшелері мен
азаматтық персоналға әлеуметтік және құқықтық кепілдіктерді қамтамасыз
етеді.
Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі Штабтар бастықтары
комитеті Қорғаныс министрлігінің ведомствосы болып табыла отырып, Қарулы
Күштерді, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды әскери реформалаудың
негізгі бағыттарын, оны құру және дамыту, олардың жедел, жауынгерлік және
жұмылдыра даярлану жоспарларын әзірлейді, Қарулы Күштерді, басқа да
әскерлер мен әскери құралымдарды, аумақтық қорғаныс міндеттерін орындауға
қатысушы күштерді қолдануды жоспарлауды ұйымдастырады және жүзеге асырады,
қорғаныс мүдделерінде ел аумағын жедел жабдықтау жоспарын әзірлейді.
Бейбіт уақытта басқа да әскерлер мен әскери құралымдарға тікелей
басшылық жасауды және күнделікті қызметін басқаруды тиісті мемлекеттік
органдар жүзеге асырады.
Қауіп төнген кезеңде және соғыс уақытында мемлекеттің әскери қауіпсіздігін
қамтамасыз етуге басшылық жасау Қазақстан Республикасының тиісті
нормативтік құқықтық актілерімен регламенттеледі.
Құжаттың үшінші бөлімінде қауіпсіздікті қамтамасыз етудің әскери-
экономикалық және әскери-техникалық негіздері қарастырылады, әскери-
экономикалық және әскери-техникалық қамтамасыз етудің мақсаттары,
міндеттері мен бағыттары, экономиканы жұмылдыра даярлау, Қазақстан
Республикасының резервтер жүйесі айқындалады.
III тарау.Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері және қорғанысы туралы
Қазақстан Республикасының заңдары және Қазақстан Республикасы Президентінің
жарлығы.
§1.Қазақстан Республикасының Заңы «Қазақстан Республикасының Қарулы
Күштері және қорғанысы».
2. Қазақстан Республикасының Заңы «Жалпыға бірдей әскери міндеттілік
және әскери қызмет». 1993ж. 19 қаңтар.
3. Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығы. «Әскери ант».
Қазақстан Республикасының қорғанысы және Қарулы Күштерi туралы
Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 7 қаңтардағы N 29 Заңы
Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 2005 ж., N 1-2, 1-құжат;
"Егемен Қазақстан" 2005 жылғы 12 қаңтар N 6
МАЗМҰНЫ
Осы Заң Қазақстан Республикасының қорғанысы мен Қарулы Күштерiн
ұйымдастыру саласындағы қоғамдық қатынастарды, елдiң қорғаныс қабiлетiн
қамтамасыз етудегi мемлекеттiк органдардың функциялары мен өкiлеттiктерiн,
азаматтар мен ұйымдардың қорғаныс саласындағы құқықтары мен мiндеттерiн
реттейдi.
ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар
Осы Заңда мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:
1) азаматтық персонал - Қарулы Күштерде мемлекеттiк қызметте болатын
немесе еңбек қатынастарында тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары;
2) арнаулы әскерлер - Қарулы Күштердiң жауынгерлiк қызметiн
(инженерлiк, химиялық және техникалық қамтамасыз ету, барлау, байланыс,
радиоэлектрондық күрес) қамтамасыз ету жөнiндегi арнаулы мiндеттердi
орындау үшiн құрылған әскери бөлiмдер мен бөлiмшелер;
3) арнаулы құралымдар - жұмылдыру жарияланған кезде темiр жолдар мен
автомобиль жолдарын, теңiз және өзен порттарын, әуежайларды, аэродромдарды,
байланыс желiлерiн, газ және мұнай құбырларын, энергиямен және сумен
жабдықтау жүйелерiн қалпына келтiру жөнiндегi жұмыстарды орындау үшiн,
өнеркәсiптiң, ауыл шаруашылығының, көлiк пен байланыстың кiдiрiссiз жұмысын
ұйымдастыру үшiн және медициналық көмек көрсету, өрттi оқшаулау және жою
үшiн құрылатын құралымдар;
4) аумақты жедел жабдықтау - қорғаныс мақсатындағы мiндеттердi жедел
шешу үшiн пайдалануға көлiк құрылыстарын, жол желiлерiн, қойма
шаруашылығын, байланысты, сумен, жылумен және энергиямен жабдықтауды
даярлауға және ұдайы әзiрлiкте ұстап тұруға бағытталған iс-шаралар кешенi;
5) аумақтық қорғаныс - Қазақстан Республикасының халқын, объектiлерiн
және коммуникацияларын қарсы жақтың iс-қимылынан, диверсиялық немесе
террорлық актiлерiнен қорғау мақсатында Қазақстан Республикасының Үкiметi
жүзеге асыратын iс-шаралар жиынтығы, сондай-ақ төтенше жағдай немесе соғыс
жағдайы режимдерiн енгiзу және қамтамасыз ету;
6) әскери басқару органдары - әскери басқарудың стратегиялық, жедел-
стратегиялық, жедел-аумақтық, жедел-тактикалық, тактикалық және жергiлiктi
органдары;
7) әскери бөлiм - Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдардың ұйымдық-дербес бiрлiгi болып табылатын мемлекеттiк мекеме;
8) әскери мүлiк - Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдардың мемлекеттiк мекемелерiнiң жедел басқару құқығындағы қорғаныс
объектiлерi, қару-жарақтың, әскери техниканың барлық түрлерi, оқ-дәрi,
арнайы құралдар мен басқа да мүлiк;
9) әскери техника - Қарулы Күштер, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдар жарақтандырылатын қарулар, ұрыс машиналары, аспаптар мен басқа
да техникалық құралдар;
10) әскер түрi - өзiне ғана тән негiзгi қарулары мен әскери
техникасы, сондай-ақ оларды ұрысқа қолдану тәсiлдерi бар, Қарулы Күштердiң
дербес не құрамдас бөлiгiнiң құрамына кiретiн түрi;
11) басқа да әскерлер мен әскери құралымдар - ұлттық қауiпсiздiк
органдары, Республикалық ұлан, Iшкi iстер министрлiгiнiң iшкi әскерлерi мен
әскери-тергеу органдары, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет
қызметi, төтенше жағдайлар саласындағы уәкiлеттi органның басқару органдары
мен азаматтық қорғаныс бөлiмдерi, әскери прокуратура органдары;
12) жабдықтау нормалары - бейбiт кезде немесе соғыс уақытында әскери
қызметшiлерге, бөлiмшелерге, әскери бөлiмдерге (кемелерге) және құрамаларға
беруге белгiленген материалдық құралдардың саны;
13) жауынгерлiк әзiрлiк - Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдардың белгiленген мерзiмдерде өздерiне жүктелген мiндеттердi
орындауға дайындығының дәрежесiн айқындайтын жағдай;
14) жауынгерлiк мiндет - ұрыста (операцияда) белгiлi бiр мақсатқа
белгiленген мерзiмде қол жеткiзу үшiн жоғары тұрған командир (бастық)
қойған мiндет;
15) жоғары қолбасшылық (жоғары қолбасшылық құрам) - Қорғаныс
министрi, оның орынбасарлары, Қарулы Күштер түрлерiнiң бас қолбасшылары
және Қазақстан Республикасының Президентi тағайындайтын өзге де лауазымды
адамдар;
16) кәдеге жарату - қару-жарақты, әскери техниканы, арнаулы
құралдарды олардың ұрысқа тән қасиеттерiн пайдалануды немесе тiкелей
мақсаты бойынша қолдануды болдырмайтын жағдайға келтiру, сондай-ақ олардың
компоненттерiн кейiннен пайдалану мақсатында бөлшектеу;
17) Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерi (бұдан әрi - Қарулы
Күштер) - қорғанысты қамтамасыз ету, агрессияға тойтарыс беру немесе
тiкелей сыртқы қатердi болдырмау, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
халықаралық мiндеттемелерiнен туындайтын мiндеттердi орындау үшiн Қазақстан
Республикасы құрған және ұстайтын мемлекеттiң әскери ұйымының негiзi;
18) қару-жарақ - әртүрлi қару, оқ-дәрi түрлерiнiң кешенi, бұларды
қолдануды қамтамасыз ететiн олардың тасығыштары мен құралдары;
19) Қарулы Күштердiң түрi - мемлекеттiң белгiлi бiр салада (құрлықта,
теңiзде, әуе кеңiстiгiнде) соғыс қимылдарын жүргiзуге арналған Қарулы
Күштерiнiң бiр бөлiгi;
20) қорғаныс - Қазақстан Республикасының әскери қауiпсiздiгiн
қамтамасыз ету, егемендiгiн, аумақтық тұтастығын және оның шекарасына қол
сұғылмаушылықты қару-жарақпен қорғау жөнiндегi саяси, әскери, экономикалық,
экологиялық, әлеуметтiк-құқықтық және өзге де сипаттағы мемлекеттiк шаралар
жүйесi;
21) қорғаныс объектiлерi - Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдардың мемлекеттiк мекемелерiне жедел басқару құқығында
бекiтiлiп берiлген жылжымайтын мүлiк;
22) материалдық запастар - Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдардың арсеналдарында, базалары мен қоймаларында сақталатын
әскери мүлiктiң белгiлi бiр саны;
23) мемлекеттiң әскери ұйымы - негiзгi қызметi Қазақстан
Республикасының қорғанысын қамтамасыз ету жөнiндегi мiндеттердi шешуге
тiкелей бағытталған Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдардың, мемлекеттiк органдар мен ұйымдардың жиынтығы;
24) пайдаланылмайтын әскери мүлiк - қару-жарақтан алынған, тiкелей
мақсатына орай пайдалануға жарамсыз, есептен шығарылған, запаста сақтаудың
кепiлдi мерзiмi өткен, Қарулы Күштердегi, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдардағы басы артық және олар қолданбайтын мүлiк;
25) соғыс жағдайы - мемлекеттер арасындағы соғыс жарияланған (соғыс
қимылдары iс жүзiнде басталған) кезден бастап ол аяқталғанға (iс жүзiнде
тоқтатылғанға) дейiнгi қарым-қатынастар;
26) соғыс қатерi - туындаған қарама-қайшылықтарды әскери-күш қолдану
әдiстерiмен шешуге, Қазақстан Республикасына қарсы бағытталған соғыс
жанжалын (соғысты) тұтандыруға нақты қалыптасқан ниет;
27) соғыс қаупi - саяси және өзге де мақсаттарға қол жеткiзу үшiн
Қазақстан Республикасына қарсы әскери күш көрсету құралдарын қолдану
мүмкiндiгiн көздеген тұрақсыздық факторы;
28) соғыс қимылдары - агрессияға тойтарыс беру кезiнде алға қойылған
жауынгерлiк мiндеттердi орындау үшiн Қарулы Күштердiң барлық түрiн
қолданатын стратегиялық ауқымдағы (ұрыс қимылдарын қоса алғанда) iс-
қимылдар кешенi;
29) соғыс уақыты - соғыс кезi жарияланған немесе соғыс қимылдары
нақты басталған сәттен бастап, соғыс қимылдарының тоқтатылғаны туралы
жарияланғанға дейiнгi, бiрақ олардың нақты тоқтатылуынан бұрынғы кезең
30) техникалық қамтамасыз ету - Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер
мен әскери құралымдарды қару-жарақпен және әскери техникамен қамтамасыз ету
мақсатында жүзеге асырылатын iс-шаралар кешенi;
31) тыл - Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды
тыл және техникалық жағынан қамтамасыз етудi жүзеге асыратын әскери
бөлiмдер;
32) тыл жағынан қамтамасыз ету - Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер
мен әскери құралымдардың жауынгерлiк әзiрлiгiн қолдау мақсатында олардың
материалдық, көлiк, тұрмыстық және өзге де қажеттерiн қанағаттандыруға
бағытталған iс-шаралар кешенi;
33) ұрыс қимылдары - әскери бөлiмдердiң, құрамалар мен бөлiмшелердiң
тиiстi әскери басқару органдарының басқаруымен жауынгерлiк мiндеттердi
орындау кезiндегi ұйымдасқан iс-қимылдары.
2-бап. Қазақстан Республикасының қорғаныс және
Қарулы Күштер туралы заңнамасы
1. Қазақстан Республикасының қорғаныс және Қарулы Күштер туралы
заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясынанегiзделедi және осы Заң
мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен
тұрады.
2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы
Заңдағыдан өзгеше ережелер белгiленген болса, онда халықаралық шарттың
ережелерi қолданылады.
3-бап. Қазақстан Республикасының әскери қауiпсiздiгiн
қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттiк
саясаттың негiзгi принциптерi
Қазақстан Республикасының әскери қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету
саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiзгi принциптерi:
1) басқа мемлекеттердiң егемендiгiн, мемлекеттiк шекараларының
мызғымайтындығын, аумақтық тұтастығын құрметтеу және олардың iшкi iстерiне
араласпау;
2) әскери саладағы сенiмдiлiк және ашықтық шараларын нығайту;
3) халықаралық дауларды бейбiт жолмен реттеу;
4) Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық
мiндеттемелердi сақтау және шарттардың мақсатына қол жеткiзуге жәрдемдесу;
5) өзара тиiмдi ынтымақтастық және өзара түсiнiстiк негiзiнде барлық
елдермен достық қарым-қатынасты ұстану;
6) әскери жанжалдарды болғызбауға, бейбiтшiлiктi қолдау мен қалпына
келтiруге бағытталған жаһандық және өңiрлiк қауiпсiздiк жүйелерiн құруға
қатысу болып табылады.
4-бап. Қорғаныс саласындағы мемлекеттiк реттеу
1. Қорғаныс саласындағы мемлекеттiк реттеу:
1) соғыс қаупi мен соғыс қатерiн болжауды және бағалауды;
2) Қазақстан Республикасының әскери саясаты мен әскери
доктринасыережесiнiң негiзгi бағыттарын әзiрлеудi;
3) құқықтық реттеудi;
4) Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды
қолдануды жоспарлауды, олардың қажеттi санын, құрылысын, даярлығын
анықтауды және олардың ұрысқа әзiрлiгi мен жұмылдыру даярлығының талап
етiлетiн деңгейiн ұстап тұруды;
5) Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды басқару
жүйесiн дамытуды, сондай-ақ радиожиiлiк спектрiн пайдалануды жоспарлауды;
6) Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың
бiрыңғай әскери-техникалық саясатын, қару-жарақ пен әскери техниканы дамыту
бағдарламасын әзiрлеудi және iске асыруды;
7) елдiң мемлекеттiк органдарының, меншiк нысанына қарамастан,
ұйымдарының, көлiгiнiң, коммуникацияларының және халқының күнi бұрын
жұмылдыру даярлығын, сондай-ақ аумақты қорғаныс мақсатында жедел
жабдықтауды қамтитын бейбiт кезде жүргiзiлетiн жалпы мемлекеттiк iс-шаралар
кешенiн;
8) мемлекеттiк материалдық резерв запастарын құруды;
9) азаматтарды әскери қызметке даярлауды, соғыс уақытына арнап әскери
оқытылған резервтi жинақтауды;
10) азаматтық және аумақтық қорғаныс iс-шараларын жоспарлауды және
жүзеге асыруды;
11) мемлекеттiк құпиялардықұрайтын мәлiметтердi қорғауды қамтамасыз
етудi;
12) қорғаныс мүддесiне орай ғылымды дамытуды;
13) мемлекеттiк органдардың қызметiн үйлестiрудi;
14) Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың
қызметiн бақылауды;
15) ұжымдық қауiпсiздiк және бiрлескен қорғаныс мақсатындағы
халықаралық ынтымақтастықты;
16) қорғаныс саласындағы өзге де iс-шараларды қамтиды.
2. Қорғаныс мақсатында Қазақстан Республикасы азаматтарының әскери
мiндеттiлiгi, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
заңдарындакөзделгенмiндеттердiң өзге де түрлерi белгiленедi.
3. Қорғаныс саласындағы мiндеттерiн орындау үшiн Қарулы Күштер
құрылады және басқа да әскерлер мен әскери құралымдар, сондай-ақ соғыс
уақытында құрылатын арнаулы құралымдар тартылады. U931158
4. Қарулы Күштер, басқа да әскерлер мен әскери құралымдар Әскери
доктринаға және Қарулы Күштердi қолдану жоспарына сәйкес қорғаныс
саласындағы мiндеттердi орындайды.
5. Жер, орман, су және басқа да табиғи ресурстар Қазақстан
Республикасының заңнамасынасәйкесқорғаныс мұқтажы үшiн берiледi.
6. Қарулы Күштердiң мемлекеттiк мекемелерiне бекiтiлiп берiлген мүлiк
республикалық меншiк болып табылады.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТIНIҢ,
ПАРЛАМЕНТIНIҢ ЖӘНЕ ҮКIМЕТIНIҢ ҚОРҒАНЫС
САЛАСЫНДАҒЫ ӨКIЛЕТТIКТЕРI
5-бап. Қазақстан Республикасы Президентiнiң қорғаныс
саласындағы өкiлеттiгi
1. Қазақстан Pecпубликасының Президентi Қазақстан Республикасы
Күштерiнiң Жоғарғы Бас Қолбасшысы болып табылады.
2. Қазақстан Республикасының Президентi: Z952733
1) Қазақстан Республикасы әскери саясатының негiзгi бағыттарын
айқындайды;
2) Қазақстан Республикасының Әскери доктринасын, Қарулы Күштердiң,
басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың құрылысы мен даму жоспарын,
қорғаныс мәселелерi жөнiндегi мемлекеттiк бағдарламаларды бекiтедi;
3) Қарулы Күштердi қолдану жоспарын, сондай-ақ мемлекеттiң жұмылдыру
жоспарын бекiтедi; Z970127
4) Қарулы Күштерге, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарға жалпы
басшылықты жүзеге асырады;
5) Қарулы Күштердiң құрылымын, штат санының лимитiн, сондай-ақ әскери
қызметшiлер мен мемлекеттiк қызметшiлерге еңбекақы төлеу жүйесiн бекiтедi;
U031085Z934000
6) осы Заңның 18-бабының 2-тармағында көзделген мiндеттердi орындау
үшiн бұл туралы Республика Парламентiн дереу хабардар ете отырып, Қарулы
Күштердi тарту туралы шешiмдер қабылдайды;
7) жоғары офицерлiк құрамның адамдары атқаруға тиiстi лауазымдар
тiзбесiн бекiтедi, жоғары әскери атақтар бередi;
8) Қарулы Күштердiң жоғары қолбасшылығын қызметке тағайындайды және
қызметтен босатады;
9) әскери ант мәтiнiн, жалпы әскери жарғыларды, әскери қызметтi
өткеру ережесiн, әскери нышандарды, Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдардың әскери киiм нысанымен айырым белгiлерiн бекiтедi;
10) Қазақстан Республикасының қорғаныс және әскери ынтымақтастық
саласында келiссөздер жүргiзедi және халықаралық шарттарға қол қояды;
11) Республиканың азаматтарын мерзiмдi әскери қызметке шақыру және
мерзiмдi қызметтегi әскери қызметшiлердi запасқа шығару, соғыс уақытында,
жұмылдыру бойынша әскери қызметке, сондай-ақ әскери мiндеттiлердi арнаулы
жиындарға шақыру туралы шешiм қабылдайды;
12) Парламент палаталарының бiрлескен отырысының қарауына Қарулы
Күштердi бейбiтшiлiктi қолдау және қауiпсiздiк жөнiндегi халықаралық
мiндеттемелердi орындау үшiн пайдалану туралы ұсыныс енгiзедi;
13) Қазақстан Pecпубликасының Конституциясындакөзделген жағдайларда
Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында немесе оның жекелеген жерлерiнде
төтенше немесе соғыс жағдайын енгiзедi, iшiнара немесе жалпы жұмылдыру
жариялайды және бұл туралы Республика Парламентiн дереу хабардар етедi;
14) Қазақстан Республикасының Конституциясымен заңдарына сәйкес өзге
де өкiлеттiктердi жүзеге асырады.
6-бап. Қазақстан Республикасы Парламентiнiң қорғаныс
саласындағы өкiлеттiктерi
Қазақстан Республикасының Парламентi:
1) Қазақстан Республикасының қорғанысын қамтамасыз ету мәселелерi
бойынша заңдар қабылдайды, оларға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзедi;
2) соғыс және бiтiм мәселелерiн шешедi;
3) Қазақстан Республикасы Президентiнiң ұсынысы бойынша Қарулы
Күштердi бейбiтшiлiктi қолдау және қауiпсiздiк жөнiндегi халықаралық
мiндеттемелердi орындау үшiн пайдалану туралы шешiм қабылдайды;
4) әскери атақтарды белгiлейдi;
5) қорғаныс және әскери ынтымақтастық мәселелерi жөнiндегi
халықаралық шарттарды бекiтедi және күшiн жояды;
6) қорғаныс және Қарулы Күштер мәселелерi бойынша парламенттiк
тыңдаулар өткiзедi. Z952529
7-бап. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қорғаныс
саласындағы өкiлеттiктерi
Қазақстан Республикасының Үкiметi:
1) мемлекеттiң әскери саясатының негiзгi бағыттарын әзiрлейдi,
Республиканың қорғаныс қабiлетiн қамтамасыз ету жөнiндегi шараларды iске
асырады;
2) мемлекеттiк бағдарламаларды әзiрлейдi және олардың орындалуын
қамтамасыз етедi;
3) Қорғаныс министрлiгiнiң, өзге де орталық және жергiлiктi атқарушы
органдардың қызметiне басшылық жасайды;
4) мемлекеттiк қорғаныс тапсырысын қалыптастыру, орналастыру және
орындау саласындағы мемлекеттiк саясатты iске асыру жөнiндегi уәкiлеттi
органдыайқындайды; Z010146, Z070303
5) мемлекеттiк қорғаныс тапсырысын қалыптастыру, орналастыру және
орындау саласындағы мемлекеттiк саясатты iске асыру жөнiндегi уәкiлеттi
органның ұсынысы бойынша жыл сайын мемлекеттiк қорғаныс тапсырысын
бекiтедi;
6) қорғаныс өнеркәсiбiнiң, сондай-ақ ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-
конструкторлық қызметтi жүзеге асыратын мемлекеттiк мекемелер мен
кәсiпорындарды құру, қайта ұйымдастыру және тарату туралы шешiмдер
қабылдайды;
7) әскери оқу орындарын, жоғары оқу орындарының әскери кафедраларын
құру, қайта ұйымдастыру және тарату туралы шешiмдер қабылдайды;
8) жоғары оқу орындарындағы Әскери даярлық туралы ереженi бекiтедi;
9) Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың
мемлекеттiк мекемелерiнiң мемлекеттiк қызметшiлер болып табылмайтын
қызметкерлерiне еңбекақы төлеу жүйесi мен шарттарын айқындайды;
10) Қарулы Күштердi, басқа әскерлер мен әскери құралымдарды қару-
жарақпен, әскери техникамен және материалдық-техникалық ресурстармен
жарақтандыруды және қамтамасыз етудi ұйымдастырады;
11) жабдықтау нормаларын және материалдық запастардың санаттарын
бекiтедi;
12) мемлекеттiң жұмылдыру жоспарын әзiрлеудi және орындауды
ұйымдастырады, сондай-ақ мемлекеттiк материалдық резервтердi қалыптастыру,
жинақтау және пайдалану тәртiбiн белгiлейдi;
13) мемлекеттiк органдардың, меншiк нысанына қарамастан, ұйымдардың
жұмылдыру даярлығына басшылық жасауды жүзеге асырады;
14) қорғаныс мақсатында Республика аумақтарын жедел жабдықтау
жөнiндегi iс-шаралардың орындалуын қамтамасыз етедi;
15) Әскери мiндеттiлер мен шақырылатындардың әскери есебiн жүргiзу
тәртiбiтуралы ереженi бекiтедi;
16) Әскери-көлiктiк мiндеттiлiк туралы ереженiбекiтедi;
17) Әскери басқарудың жергiлiктi орындары туралы ереженi бекiтедi;
18) әскери қызметке шақырылуға тиiстi азаматтардың санаттары мен
санын, сондай-ақ әскери жиындарға шақырылуға тиiстi әскери оқытылған
мамандардың жыл сайынғы санын айқындайды;
19) әскери оқытылған резервтi құруға және даярлауға жалпы басшылықты
жүзеге асырады, Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды
жасақтауға арналған мемлекеттiк тапсырысты бекiтедi;
20) азаматтық және аумақтық қорғанысты жоспарлауды және оған басшылық
жасауды жүзеге асырады; Z970100
21) Қазақстан Республикасының заңнамасынасәйкес жердi, орманды, суды
және басқа да табиғи ресурстарды қорғаныс мұқтаждары үшiн беру және
пайдалану тәртiбiн белгiлейдi;
22) пайдаланылмайтын әскери мүлiктi тапсыру, сату және кәдеге жарату,
сондай-ақ қорғаныс объектiлерiн мүлiктiк жалға беру (жалгерлiкке беру)
тәртiбiнбелгiлейдi;
23) әскери ынтымақтастық және үкiметаралық келiсiмдерге қол қою
мәселелерi бойынша халықаралық келiссөздер жүргiзу туралы шешiмдер
қабылдайды;
24) қорғаныс мұқтаждары үшiн жеке және заңды тұлғалардан
реквизицияланған, сондай-ақ берiлген мүлiктiң құнын мемлекеттiң өтеу
тәртiбiн белгiлейдi;
25) әскери мүлiктi есепке алу және есептен шығару тәртiбiн
белгiлейдi;
26) қару мен әскери техниканың, стратегиялық материалдардың, озық
технологиялар мен қос мақсатта пайдаланылатын өнiмдердiң экспортын
бақылауды ұйымдастырады; P991917P011039
27) Конституциямен, Қазақстан Республикасының заңдарымен және
Президенттiң актiлерiмен өзiне жүктелген өзге де функцияларды орындайды.
ҚОРҒАНЫС САЛАСЫНДАҒЫ ОРТАЛЫҚ ЖӘНЕ ЖЕРГIЛIКТI
АТҚАРУШЫ ОРГАНДАРДЫҢ ФУНКЦИЯЛАРЫ, АЗАМАТТАРДЫҢ ЖӘНЕ
ҰЙЫМДАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МIНДЕТТЕРI
8-бап. Орталық атқарушы органдардың қорғаныс
саласындағы функциялары
Орталық атқарушы органдар өз құзыретi шегiнде:
1) саланың жұмылдыру даярлығына, жұмылдыру мақсатындағы объектiлердi,
қорғаныс мұқтажы үшiн қажеттi өнiмдердi әзiрлеу, өндiру, шығару және жөндеу
жөнiндегi қуаттарды жасауға, дамытуға және сақтауға қатысады және
жұмылдырылатын резервтердiң жинақталуын қамтамасыз етедi;
2) мемлекеттiк қорғаныс тапсырысы тапсырмаларының орындалуын
қамтамасыз етедi;
3) соғыс уақытында саланың тұрақты жұмыс iстеуi жөнiндегi iс-
шараларды жүзеге асырады, оны соғыс уақыты жағдайындағы жұмыс режимiне
көшiру жоспарларын әзiрлейдi;
4) ел аумағын жедел жабдықтау жөнiндегi iс-шаралардың орындалуын
ұйымдастырады;
5) азаматтық қорғаныс iс-шараларын ұйымдастырып, жүргiзедi және
ведомстволық бағынысты ұйымдардың оларды орындауын қамтамасыз етедi;
6) республика халқын қорғанысқа даярлауға қатысады, Қазақстан
Республикасының қорғанысы және Қарулы Күштерi туралы заңнамасының сақталуын
бақылауды жүзеге асырады;
7) Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiне сәйкес өзге де
функцияларды жүзеге асырады.
9-бап. Жергiлiктi атқарушы органдардың қорғаныс
саласындағы функциялары
Жергiлiктi атқарушы органдар өз құзыретi шегiнде:
1) аумақты жедел жабдықтау iс-шараларын орындауға қатысады және
коммуникацияларды қорғаныс мақсатында дайындауды қамтамасыз етедi;
2) қорғаныс мақсатында көлiк және басқа да техникалық құралдардың
есебiн жүргiзудi және жұмылдыру даярлығын қамтамасыз етедi;
3) халықты және аумақты қорғанысқа даярлауға қатысады, Қарулы
Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың материалдық,
энергетикалық және өзге де ресурстарға және олардың тапсырысы бойынша
қызмет көрсетулерге қажеттiлiктерiн Қазақстан Республикасының қорғанысы
және Қарулы Күштерi туралы заңнамасында белгiленген тәртiппен қамтамасыз
етедi;
4) әскери есепке алуды және азаматтарды әскери қызметке даярлауды,
олардың әскери қызметке, әскери жиындарға шақырылуын және жұмылдыру бойынша
шақырылуын ұйымдастырып, қамтамасыз етедi;
5) жергiлiктi әскери басқару органдарында жұмылдыру кезеңiнде және
соғыс уақытында әскери мiндеттiлерге брон белгiлеудi жүзеге асырады;
6) азаматтық және аумақтық қорғаныс жөнiндегi iс-шараларды
жоспарлауға қатысады және олардың орындалуын қамтамасыз етедi;
7) өзiнiң қорғаныс саласындағы қызметiн әскери басқару органдарымен
үйлестiредi және келiседi;
8) Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiне сәйкес өзге де
функцияларды жүзеге асырады.
10-бап. Қазақстан Республикасы азаматтарының қорғаныс
саласындағы құқықтары мен мiндеттерi
1. Қазақстан Республикасының азаматтары:
1) келiсiм-шарт негiзiнде epiктi түрде әскери қызметке баруға;
2) қорғанысты нығайтуға жәрдемдесетiн ұйымдардың қызметiне қатысуға
құқылы.
2. Қазақстан Республикасының азаматтары:
1) әскери мiндеттiлiктi орындауға;
2) азаматтық және аумақтық қорғаныс жөнiндегi iс-шараларға қатысуға;
3) жұмылдыру кезеңiнде және соғыс жағдайында өздерiнiң меншiгiндегi
мүлiктi қорғаныс мұқтажы үшiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген
тәртiппен оның құнын кейiннен мемлекеттiң тең бағада өтеуiмен беруге
мiндеттi.
11-бап. Меншiк нысанына қарамастан ұйымдардың
қорғаныс саласындағы функциялары
Меншiк нысанына қарамастан ұйымдар Қазақстан Республикасының
заңнамасына сәйкес:
1) азаматтық және аумақтық қорғаныс жөнiндегi iс-шараларды орындауға
қатысады;
2) мемлекеттiң жұмылдыру жоспарында көзделген iс-шараларды жүзеге
асырады;
3) мемлекеттiк қорғаныс тапсырысы мiндеттерiн басымдық тәртiбiмен
орындайды;
4) жұмылдыру кезеңiнде және соғыс жағдайында өздерiнiң меншiгiндегi
мүлiктi қорғаныс мұқтажы үшiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген
тәртiппен оның құнын кейiннен мемлекеттiң өтеуiмен бередi;
5) өз қызметкерлерiнiң әскери мiндетiн орындауы үшiн қажеттi
жағдайлар жасайды.
ҚОРҒАНЫСТЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
ЖАҒЫНАН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
12-бап. Қорғанысты экономикалық жағынан қамтамасыз
етудiң мақсаттары мен мiндеттерi
1. Қорғанысты экономикалық жағынан қамтамасыз ету Қарулы Күштерге,
басқа да әскерлер мен әскери құралымдарға қаржылық, материалдық-техникалық
және өзге де ресурстарды бөлiп отыру, Қазақстан Республикасының қорғанысын
кепiлдi қамтамасыз ету үшiн қажеттi мөлшерде оларды қару-жарақпен, әскери
және арнаулы техникамен жарақтандыру болып табылады.
2. Қорғанысты экономикалық жағынан қамтамасыз етудiң негiзгi
мiндеттерi:
1) Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың
қаржылық, материалдық-техникалық және өзге де ресурстарға қажеттiлiктерiн
қанағаттандыру;
2) қару-жарақ пен әскери техниканы өндiрудi, жөндеудi және жаңғыртуды
жүзеге асыру үшiн ғылыми-техникалық және өндiрiстiк базаны жетiлдiру;
3) экономиканың жұмылдыру даярлығы мен елдiң халқын жұмылдыруға
даярлаудың тиiмдi жүйелерiн құру;
4) әскери қызметшiлердi, олардың отбасы мүшелерiн және әскери
қызметтен босатылған адамдарды әлеуметтiк қамсыздандыру деңгейiн арттыру,
Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгiленген кепiлдiктерiн iске
асыру;
5) өзара тиiмдi халықаралық әскери және әскери-техникалық
ынтымақтастықты жүзеге асыру.
13-бап. Қорғанысты қаржыландыру
1. Қорғанысты қаржыландыру Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдардың қаржылық, материалдық-техникалық және өзге де
ресурстарға қажеттiлiктерiн кепiлдi қанағаттандыруға бағытталады.
2. Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды, сондай-
ақ қорғанысқа арналған шығыстарды қаржыландыру бюджет қаражаты және осы
Заңның 24-бабында көзделген өзге де қаражаттар есебiнен жүзеге асырылады.
3. Шет мемлекеттермен бiрлесiп пайдаланылатын Қазақстан
Республикасының аумағында орналасқан әскери объектiлердi және қару-жарақ
қысқартуды бақылау мен инспекциялық қызметтi қамтамасыз ету жөнiндегi iс-
шараларды қаржыландыру Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық
шарттарға сәйкес жүргiзiледi.
4. Бюджет қаражатының қорғанысқа арналған шығыстары бөлiгiнiң
атқарылуын бақылау Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге
асырылады.
14-бап. Материалдық-техникалық қамтамасыз ету
1. Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды
материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету қару-жарақ пен әскери
техниканы қоса алғанда, өндiрiстiк-техникалық мақсаттағы өнiмдердi
әзiрлеуге, өндiруге, жеткiзуге және қамтамасыз етуге арналған қорғаныс
тапсырысына және халықаралық келiсiмдерге сәйкес басымдық тәртiбiмен жүзеге
асырылады. Z010146, Z070303,P092072
2. Мемлекеттiк қорғаныс тапсырысын қалыптастыру тәртiбi, оны
материалдық-техникалық және қаржылық жағынан қамтамасыз ету және сатып алу
шарттары Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiмен айқындалады.
15-бап. Объектiлер мен мүлiктi қорғаныс мүдделерiне
орай пайдалану
1. Пайдаланылмайтын әскери мүлiктi қоспағанда, мемлекеттiк меншiк
болып табылатын, экономика салаларының ұйымдарына жедел басқару, шаруашылық
жүргiзу құқығында бекiтiлiп берiлген және қорғаныс мұқтажын қамтамасыз ету
мен жұмылдыру тапсырмаларын орындауға арналған объектiлер мен мүлiк
жекешелендiрiлуге жатпайды.
2. Қарулы Күштер, басқа да әскерлер мен әскери құралымдар бейбiт
уақытта пайдаланбайтын қорғаныс объектiлерi бюджет қаражаты есебiнен
консервациялануға тиiс немесе Қазақстан Республикасының
заңнамасындабелгiленген тәртiппен мүлiктiк жалға (жалгерлiкке берiлуi),
сондай-ақ Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттар негiзiнде
басқа мемлекеттердiң ұйымдарына берiлуi мүмкiн.
3. Пайдаланылмайтын әскери мүлiк Қазақстан Республикасының Yкiметi
белгiлегентәртiппен iске асырылуы мүмкiн.
РҚАО-ның ескертпесi!
4-тармақ 2003.08.01 бастап қолданысқа енгiзiледi.
4. Штабтар бастықтарының комитетi Қазақстан Республикасының Үкiметi
белгiлегентәртiппен:
1) соғыс қимылдарын жүргiзу кезеңiнде жарамсыз күйге түскен немесе
Қарулы Күштердiң жеке құрамының өмiрiне қатер төнген кезде жоғалған әскери
мүлiктi есептен шығарады;
2) өздерiнiң жедел басқаруындағы әскери мүлiктiң есебiн жүргiзедi.
16-бап. Жердi, ғимараттарды, құрылыстарды,
объектiлердi және басқа да мүлiктi
қорғаныс мұқтажы үшiн беру
1. Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер мен әскери құрылымдарды
орналастыру және олардың тұрақты қызметi үшiн берiлген жер учаскелерi
олардың иелiгiнде және пайдалануында болады.
2. Меншiк иелерi мен жердi пайдаланушыларға қорғаныс мұқтажына жердi
алып қоюға байланысты келтiрiлген залал Қазақстан Республикасының
заңнамасына сәйкес өтеледi.
3. Қарулы Күштерге, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарға
қорғаныс мұқтажы үшiн ғимараттар, құрылыстар, объектiлер мен басқа да мүлiк
берiледi, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген
тәртiппен оларды керi қайтарып алу жүргiзiлуi мүмкiн.
4. Мүлiктi иеленуге және пайдалануға беру тәртiбi, сондай-ақ басқа
мемлекеттер әскери құралымдарының жердi уақытша ақылы пайдалану (жалға алу)
тәртiбi Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттармен айқындалады.
17-бап. Ғылыми-зерттеу қызметi және кадрлар даярлау
1. Қазақстан Республикасының ғылыми-зерттеу ұйымдары қорғаныс
қажеттiлiгiн қамтамасыз ету мақсатында қару-жарақ пен әскери техниканың,
әскери мақсаттағы өнiмдердiң жаңа түрлерiн жасау үшiн iргелi және
қолданбалы зерттеулердi, перспективалық ғылыми-техникалық және
технологиялық әзiрлемелердi жүзеге асырады.
2. Меншiк нысанына қарамастан, ұйымдардың қорғаныс сипатындағы ғылыми-
зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық жұмыстарды орындауға экономикалық
мүдделi болуын арттыру үшiн қаржы-экономикалық реттеуiштер мен тетiктер
жүйелерiн енгiзу арқылы оларды мемлекеттiк қолдау жүзеге асырылады.
3. Әскери кадрларды даярлау және қайта даярлау Қазақстан
Республикасының Үкiметi бекiтетiн мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысы бойынша
бiлiм беру ұйымдарында, сондай-ақ халықаралық шарттар негiзiнде шетелдерде
жүзеге асырылады.
ҚАРУЛЫ КҮШТЕР, БАСҚА ДА ӘСКЕРЛЕР
МЕН ӘСКЕРИ ҚҰРАЛЫМДАР
18-бап. Қарулы Күштер және олардың мақсаты
1. Қарулы Күштер агрессияға тойтарыс беруге, Қазақстан
Республикасының аумақтық тұтастығы мен егемендiгiн қару-жарақпен қорғауға,
мемлекеттiк және әскери объектiлердi күзетуге және қорғауға, әуе кеңiстiгiн
қорғауға, сондай-ақ Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарға
сәйкес мiндеттердi орындауға арналады.
2. Қарулы Күштер Қазақстан Республикасы Президентi шешiмiнiң
негiзiнде табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлардың
салдарларын жоюға, сондай-ақ террорға қарсы операциялар жүргiзу және
төтенше жағдай режимiн қамтамасыз ету үшiн тартылуы мүмкiн.
3. Қазақстан Республикасының халықаралық мiндеттемелерiнен туындайтын
мiндеттердi орындау үшiн Қарулы Күштердi қолдану Қазақстан Республикасы
бекiткен халықаралық шарттарда келiсiлген жағдайларда және тәртiппен жүзеге
асырылады.
4. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерi құрамының бiр бөлiгi
Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарға сәйкес бiрiккен
қарулы күштерге кiруi немесе бiрiккен қолбасшылықта болуы мүмкiн.
19-бап. Қарулы Күштерiнiң жалпы құрамы
Қарулы Күштер: әскери басқару органдарын, Қарулы Күштердiң түрлерiн,
әскерлер тектерiн, арнаулы әскерлердi, тылды, әскери-оқу орындарын, әскери-
ғылыми мекемелер мен басқа да ұйымдарды қамтиды.
Жұмылдыру жарияланған жағдайда Қарулы Күштердiң құрамына Iшкi iстер
министрлiгiнiң iшкi әскерлерi, Ұлттық қауiпсiздiк комитетiнiң Шекара
қызметi, Республикалық ұлан, төтенше жағдайлар саласындағы уәкiлеттi
органның басқару органдары мен азаматтық қорғаныс бөлiмдерi және арнаулы
құралымдар кiредi.
20-бап. Қарулы Күштердi жасақтау
1. Қарулы Күштердiң жеке құрамына әскери қызметшiлер мен азаматтық
персонал адамдары кiредi.
2. Қарулы Күштер:
1) азаматтарды аумақтан тысқарылық және аумақтық принцип бойынша
әскери қызметке шақыру арқылы және Қазақстан Республикасының заңнамалық
актiлерiне сәйкес олардың әскери қызметке ерiктi түрде келуi арқылы әскери
қызметшiлермен;
2) Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына және Қазақстан
Республикасының мемлекеттiк қызмет туралы заңнамасына сәйкес азаматтық
персоналмен жасақталады.
3. Қарулы Күштердi жұмылдыруды өрiстету үшiн мемлекетте әскери оқып
үйретiлген резерв запасы құрылады.
21-бап. Қарулы Күштерге басшылық және оларды басқару
1. Қарулы Күштерге әскери-саяси басшылықты Қазақстан Республикасының
Президентi - Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерiнiң Жоғарғы Бас
Қолбасшысы жүзеге асырады.
2. Жоғарғы Бас қолбасшылық (Жоғарғы Бас қолбасшылықтың Ставкасы)
соғыс уақытында Қарулы Күштерге басшылық жасайтын жоғары әскери-саяси орган
болып табылады.
3. Жоғарғы Бас қолбасшылықтың Ставкасы Қарулы Күштердi басқаруды
Штабтар бастықтары комитетi арқылы жүзеге асырады.
4. Қарулы Күштердi бейбiт уақытта басқаруды Штабтар бастықтары
комитетi арқылы Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрi жүзеге асырады.
22-бап. Қорғаныс министрлiгiнiң функциялары
1. Қорғаныс министрлiгi Қарулы Күштердi әскери-саяси және әскери-
экономикалық басқаруды жүзеге асыратын орталық атқарушы орган болып
табылады. P011074
2. Қорғаныс министрлiгi:
1) қорғаныс саласындағы мемлекеттiк саясатты жүзеге асырады;
2) Әскери доктринаны, Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдардың құрылысы мен дамуының тұжырымдамасын әзiрлейдi;
3) Қарулы Күштердiң түрлерiн, әскер тектерiнiң құрылымын, штат санын,
сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентi мен Үкiметi бекiткен Қарулы
Күштер, Қорғаныс министрлiгi және Қорғаныс министрлiгiне ведомстволық
бағыныстағы мемлекеттiк мекемелердiң, штат санының лимитi шегiнде Қорғаныс
Министрлiгiне ведомстволық бағыныстағы мемлекеттiк мекемелердiң штат санын
белгiлейдi;
4) мемлекетте бiрыңғай әскери-техникалық саясатты жүргiзедi;
5) елдiң қорғанысын қамтамасыз ету мақсатында барлау қызметiн
ұйымдастырады;
6) Қарулы Күштер түрлерiнiң, әскер тектерi мен арнаулы әскерлердiң
жедел мақсаттары мен мiндеттерiн, олардың басқа да әскерлермен және әскери
құралымдармен, сондай-ақ Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық
шарттарға сәйкес шет мемлекеттердiң қарулы күштерiмен өзара iс-қимыл жасай
отырып қолданылуын айқындайды;
7) қорғаныс саласында ғылыми-зерттеу, тәжiрибелiк-конструкторлық және
басқа жұмыстарға басшылықты жүзеге асырады, олардың сапасын бақылауды
ұйымдастырады;
8) Қарулы Күштердегi әскерлердi инспекциялауды және қаржы қаражатының
жұмсалуын бақылауды жүзеге асырады;
9) әскери даярлықты жүзеге асыратын ведомстволық әскери оқу орындары
мен басқа да бiлiм беру ұйымдарының қызметiн және оқу-тәрбие жұмысының
сапасын бақылауды жүзеге асырады;
10) әскери қызметке шақырылуға дейiнгi және шақырылатын жастардың
әскери қызметке даярлығын үйлестiредi;
11) қорғаныс өнеркәсiбiн дамытудың мемлекеттiк бағдарламаларын
әзiрлеуге және орындауға қатысады;
12) халықаралық әскери ынтымақтастықты жүзеге асырады;
13) Қарулы Күштерде заңдылық пен құқық тәртiбiнiң сақталуын бақылауды
жүзеге асырады және әскери қызметшiлердi, олардың отбасы мүшелерi мен
азаматтық персоналды әлеуметтiк және құқықтық кепiлдiктермен қамтамасыз
етедi;
14) өз құзыретi шегiнде қорғаныс және Қарулы Күштер мәселелерi
жөнiнде нормативтiк құқықтық актiлер шығарады және олардың орындалуын
бақылайды.
23-бап. Штабтар бастықтары комитетiнiң функциялары
1. Штабтар бастықтары комитетi:
1) Қарулы Күштердiң жауынгерлiк және күнделiктi қызметiн жедел-
стратегиялық жоспарлауды, оларды қолдануды және басшылық жасауды жүзеге
асырады;
2) Қарулы Күштер құрылысы мен дамуының және әскерлердi жұмылдыруды
өрiстетудiң жоспарларын әзiрлейдi, басқа да әскерлер мен әскери құралымдар
құрылысының жоспарларын әзiрлеудi үйлестiредi, олардың орындалуын
бақылайды;
3) мүдделi мемлекеттiк органдардың қатысуымен Қарулы Күштердi қолдану
жоспарын әзiрлейдi, Қарулы Күштердi жұмылдыру жоспарын әзiрлеуге қатысады;
4) Қарулы Күштердi жауынгерлiк және жұмылдыру даярлығында ұстап тұру
жөнiндегi iс-шараларды ұйымдастырып, жүргiзедi;
5) Қазақстан Республикасының әуе кеңiстiгiн күзету мен қорғауды
ұйымдастырады және қамтамасыз етедi;
6) Қарулы Күштердiң басқа да әскерлер мен әскери құралымдармен өзара
iс-қимылын ұйымдастырып, жүзеге асырады, сондай-ақ қорғаныс мүдделерiне
орай ел аумағын жедел жабдықтау жоспарын әзiрлейдi;
7) экономиканың, мемлекеттiк органдардың және меншiк нысанына
қарамастан, ұйымдардың жұмылдырушылық даярлығын ұйымдастыруға қатысады;
8) аумақтық қорғаныс жоспарларын әзiрлеудi үйлестiредi, аумақтық
қорғаныс мiндеттерiн орындауға қатысатын күштер мен құралдардың қолданылуын
ұйымдастырады;
9) Қарулы Күштердi мерзiмдi қызметтiң әскери қызметшiлерiмен, келiсiм-
шарт бойынша жасақтауды және азаматтық персоналды қабылдауды ұйымдастырып,
жүргiзедi;
10) Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарға сәйкес
Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың шет
мемлекеттердiң қарулы күштерiмен бiрге жедел қолданылуын және өзара iс-
қимылының жоспарын әзiрлеуге қатысады;
11) кадрларды орналастыруды және әскери атақтар берудi жүзеге
асырады, Қорғаныс министрiнiң қарауына номенклатураға сәйкес лауазымдарға
тағайындау және әскери атақтар беру жөнiнде ұсыныстар енгiзедi;
12) Қарулы Күштердi қару-жарақ, әскери техника, оқ-дәрi мен басқа да
қажеттi материалдық құралдар түрлерiмен қамтамасыз етудi, оларды
пайдалануды, сақтауды, есепке алуды, есептен шығаруды және кәдеге жаратуды
ағымдағы және перспективалық жоспарлауды ұйымдастырады, сондай-ақ бейбiт
уақытта әскерлердi жұмылдыруды өрiстету үшiн осы құралдардың запастарын
жинақтауды және орналастыруды жоспарлайды;
13) Қарулы Күштерде әскери ғылымды дамыту бағыттары бойынша ұсыныстар
әзiрлейдi;
14) жеке құрамның жоғары жауынгерлiк және моральдық-адамгершiлiк
қасиетiн қалыптастыру мақсатында әскерлердi моральдық-психологиялық жағынан
қамтамасыз ету жөнiндегi жұмыстарды ұйымдастырады;
15) әскерлер қызметiне байланысты экологиялық қауiпсiздiктi және
қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ету жөнiндегi iс-шараларды жүргiзедi;
16) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Қарулы Күштердi
қолдану және оны басқару, басқа да әскерлермен және әскери құралымдармен
өзара iс-қимылды жоспарлау саласындағы өзге де функцияларды жүзеге асырады.
2. Штабтар бастықтары комитетi соғыс уақытында Жоғарғы Бас
қолбасшылық Ставкасының жұмыс органы болып табылады.
24-бап. Қарулы Күштердiң мемлекеттiк мекемелерi
1. Қарулы Күштердiң мемлекеттiк мекемелерi:
1) өз қызметiн Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге
асырады;
2) ұсынылған демеушiлiк, қайырымдылық көмектi, сондай-ақ әскери-
техникалық ынтымақтастық шеңберiнде көрсетiлетiн көмектi алуға және
пайдалануға құқылы.
2. Қарулы Күштердiң спорт саласында мамандандырылған мемлекеттiк
мекемелерi өздерiнiң жарғылық мақсатына сәйкес келетiн және негiзгi
қызметiне жатпайтын қызметтер көрсетуге және мұндай қызметтер көрсетудi
iске асырудан түскен ақшаны Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын
тәртiппен пайдалануға құқылы.
25-бап. Қарулы Күштердiң орналастырылуы
1. Қарулы Күштердiң орналастырылуы Қазақстан Республикасының
Президентi бекiтетiн Қарулы Күштердi қолдану жоспарына сәйкес жүзеге
асырылады.
2. Қарулы Күштерге пайдалануға берiлген аумақтар шегiндегi
құрамалардың, әскери бөлiмдердiң қайта орналастырылуы Қазақстан
Республикасының Президентi бекiткен жоспарға сәйкес Қорғаныс министрiнiң
шешiмi бойынша жүзеге асырылады.
3. Қарулы Күштердiң құрамалары мен әскери бөлiмдерiнiң Қазақстан
Республикасының аумағынан тыс орналастырылуына Қазақстан Республикасы
бекiткен халықаралық шарттар негiзiнде жол берiледi.
26-бап. Басқа да әскерлер мен әскери құралымдар
1. Басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды құру, басқару және
олардың қызметi Қазақстан Республикасының заңнамалық актiлерiне сәйкес
жүзеге асырылады.
2. Басқа да әскерлер мен әскери құралымдар қорғаныс мақсатында:
1) Қарулы Күштердi қолдану жоспарын, қорғаныс мәселелерi жөнiндегi
мемлекеттiк бағдарламаларды әзiрлеуге қатысады;
2) Қарулы Күштермен бiрлескен iс-қимылдарға даярлықты ұйымдастырады;
3) азаматтарды әскери қызметке даярлауға қатысады;
4) аумақты қорғанысқа жедел жабдықтау жөнiндегi iс-шаралардың жүзеге
асырылуын қамтамасыз етедi;
5) Штабтар бастықтары комитетiнiң қорғанысты ұйымдастыру мәселелерi
жөнiндегi нұсқауларын орындайды;
6) Қарулы Күштермен бiрге жедел және жұмылдыру даярлығына тартылады.
3. Басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды жасақтау Қазақстан
Pecпубликасының заңнамасында белгiленген тәртiппен жүзеге асырылады.
27-бап. Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдарда заңдылықтың сақталуын қадағалау,
құқық тәртiбiн қамтамасыз ету және әскери
қызметшiлердi құқықтық қорғау
1. Қарулы Күштерде, басқа да әскерлep мен әскери құралымдарда
заңдардың, Қазақстан Республикасы Президентi Жарлықтарының және өзге де
нормативтiк құқықтық актiлердiң дәл және бiрыңғай қолданылуын қадағалауды
Қазақстан Республикасының Бас прокуроры және оған бағынышты әскери
прокурорлар жүзеге асырады.
2. Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарда әскери
қызметшiлердi құқықтық қорғауды, азаматтық және қылмыстық iстердi қарауды
соттар жүзеге асырады.
3. Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарда құқық
тәртiбiн қамтамасыз етудi, алдын ала анықтау бойынша iс жүргiзудi Қазақстан
Республикасының заңына сәйкес өз құзыретi шегiнде әскери полиция жүзеге
асырады.
СОҒЫС КЕЗI. СОҒЫС ЖАҒДАЙЫ. ЖҰМЫЛДЫРУ.
АЗАМАТТЫҚ ҚОРҒАНЫС. АУМАҚТЫҚ ҚОРҒАНЫС
28-бап. Соғыс кезi
1. Соғыс кезiн Қазақстан Республикасына басқа мемлекет (мемлекеттер
тобы не коалициясы) қарулы шабуыл жасаған жағдайда, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда көзделген жағдайларда Қазақстан
Республикасының Парламентi жариялайды.
2. Соғыс кезi жарияланған немесе соғыс қимылдары нақты басталған
сәттен бастап соғыс уақыты басталады, ол соғыс қимылдарын тоқтату туралы
хабарланған кезден бастап аяқталады, бiрақ соғыс қимылдары нақты
тоқтатылғаннан бұрын аяқталмайды.
29-бап. Соғыс жағдайы және жұмылдыру
1. Соғыс жағдайы режимi, жұмылдыру дайындығын ұйымдастыру және оның
тәртiбi Қазақстан Республикасының тиiстi заңнамалық актiлерiмен
айқындалады.
2. Соғыс жағдайы кезеңiнде Қарулы Күштер, сондай-ақ оның құрамына
кiретiн Iшкi iстер министрлiгiнiң iшкi әскерлерi, Ұлттық қауiпсiздiк
комитетiнiң Шекара қызметi, Республикалық ұлан, төтенше жағдайлар
саласындағы уәкiлеттi органның басқару органдары мен азаматтық қорғаныс
бөлiмдерi және арнаулы құралымдар соғыс кезiнiң жариялануына қарамастан,
агрессияға тойтарыс беру жөнiнде ұрыс қимылдары мен өзге де ic-қимылдарды
жүргiзе бередi.
30-бап. Азаматтық қорғаныс
1. Азаматтық қорғаныс халықты, шаруашылық жүргiзу объектiлерiн және
ел аумағын қазiргi заманғы зақымдаушы құралдардың зақымдау (қирату)
факторларының әсерiнен, табиғи және техногендiк сипаттағы төтенше
жағдайлардан қорғау мақсатында ұйымдастырылады. P030256
2. Азаматтық қорғаныстың мiндеттерi және оны ұйымдастыру Қазақстан
Pecпубликасының заңымен айқындалады.
31-бап. Аумақтық қорғаныс
1. Қазақстан Республикасының аумағындағы халықты, объектiлер мен
коммуникацияларды қарсы жақтың iс-қимылынан, диверсиялық немесе террорлық
актiлерден қорғау, сондай-ақ төтенше немесе соғыс жағдайы режимiн енгiзу
мақсатында Қазақстан Республикасының Үкiметi аумақтық қорғанысты
ұйымдастырады.
2. Аумақтық қорғаныстың жалпы мiндеттерiн және оны ұйымдастыруды
Қазақстан Республикасының Президентi айқындайды.
ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР
32-бап. Қазақстан Республикасының қорғаныс саласындағы
халықаралық ынтымақтастығы
1. Қазақстан Республикасының агрессиядан бiрлесiп қорғануды
қамтамасыз ету, бейбiтшiлiктi қолдау және қауiпсiздiк жөнiндегi басқа
мемлекеттермен ынтымақтастығы Қазақстан Республикасының Конституциясына
және Қазақстан Pecпубликасы бекiткен халықаралық шарттарға сәйкес құрылады.
РҚАО-ның ескертпесi!
2-тармақ 2003.08.01 бастап қолданысқа енгiзiледi.
2. Қарулы Күштер Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Конституцияға
сәйкес қабылдаған шешiмi негiзiнде бейбiтшiлiктi қолдау және қауiпсiздiк
жөнiндегi халықаралық мiндеттемелердi орындайды.
РҚАО-ның ескертпесi!
3-тармақ 2003.08.01 бастап қолданысқа енгiзiледi.
3. Қазақстан Pecпубликасынан тысқары жерлерде бейбiтшiлiктi қолдау
және қауiпсiздiк жөнiндегi халықаралық мiндеттемелердi орындауға тiкелей
қатысқан және ұрыс қимылдарына араласқан Қарулы Күштер әскери
қызметшiлерiнiң осындай қатысу кезеңi Қазақстан Республикасының заңнамасына
сәйкес айқындалады.
33-бап. Қазақстан Республикасының қорғанысы және
Қарулы Күштерi туралы заңнамасын бұзғаны үшiн
жауаптылық
Қазақстан Pecпубликасының қорғанысы және Қарулы Күштерi туралы
заңнамасын бұзуға кiнәлi тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарымен
белгiленген жауаптылықта болады.
34-бап. Осы Заңды қолданысқа енгiзу тәртiбi
1. Осы Заң, 2003 жылғы 1 тамыздан бастап қолданысқа енгiзiлетiн 15-
баптың 4-тармағын, 32-баптың 2 және 3-тармақтарын қоспағанда, ресми
жарияланған күнiнен бастап қолданысқа енгiзiледi.
2. Мыналардың күшi жойылды деп танылсын:
1) "Қазақстан Республикасының қорғанысы және Қарулы Күштерi туралы"
1993 жылғы 9 сәуiрдегi Қазақстан Республикасының Заңы (Қазақстан
Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң Жаршысы, 1993 ж., N 8, 202-құжат; 1995 ж., N
8, 56-құжат; N 20, 120-құжат; N 22, 136-құжат; Қазақстан Республикасы
Парламентiнiң Жаршысы, 1999 ж., N 8, 233-құжат; 2002 ж., N 3, 22-құжат);
2) Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң "Қазақстан
Республикасының қорғанысы және Қарулы Күштерi туралы" Қазақстан
Республикасының Заңын күшiне енгiзу туралы 1993 жылғы 9 сәуiрдегi Қаулысы
(Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң Жаршысы, 1993 ж., N 8, 203-
құжат).
§2. Қазақстан Республикасының Заңы «Жалпыға бірдей әскери
міндеттілік және әскери қызмет».
ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар
Осы Заңда мынадай негiзгі ұғымдар пайдаланылады:
1) әскери қызмет - Қарулы Күштердегі, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдардағы әскери қызметшiлердiң мемлекеттік қызметiнiң ерекше түрі;
2) әскери қызметшілер - Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдарда әскери қызметте тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары;
3) әскери мiндеттілер - әскери есепте тұратын және әскери есепте тұрудың
шектi жасына дейiн запаста болатын Қазақстан Республикасының азаматтары;
4) әскери атақ - әскери қызметшi мен әскери мiндеттіге берiлетін әскери
айырым белгiсi;
5) әскери мiндеттілiк - Қазақстан Республикасы азаматтарының Қазақстан
Республикасын қорғау жөнiндегi конституциялық мiндеттілігі;
6) әскери киiм нысаны - әскери қызметшiлердiң Қарулы Күштерге, басқа да
әскерлер мен әскери құралымдарға тиiстiлiгiн айқындайтын, Қазақстан
Республикасының заңнамасымен белгiленген погоны бар нысанды киiм (киiм-
кешек) мен жабдықтар;
7) шақыру бойынша әскери қызмет өткерiп жүрген әскери қызметшiлер -
мерзiмдi әскери қызметке шақырылған, сондай-ақ офицерлер құрамы
лауазымдарындағы Қазақстан Республикасының азаматтары;
8) келiсiм-шарт бойынша әскери қызмет өткерiп жүрген әскери қызметшiлер -
Қарулы Күштерге, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарға әскери қызметке
ерiктi түрде кiрген Қазақстан Республикасының азаматтары;
9) әскери лауазым - Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдардың мемлекеттiк мекемесiнiң әскери атағына сәйкес Қазақстан
Республикасының заңнамасымен белгіленген лауазымдық өкiлеттіктер мен
мiндеттер жүктелген құрылымдық бiрлiгі;
10) әскери жиындар - әскери қызметшілердің әскери даярлығы, әскери бiлiмiн
жетiлдiру жөнiнде, сондай-ақ әскери мiндеттілердiң жауынгерлiк және
жұмылдыру дайындығын арттыру мақсатында оларды әскери бөлiмдерге шақыра
отырып, Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарда
жүргізiлетін iс-шаралар;
11) әскери есеп - әскери қызметшiлердiң, әскерге шақырылатын және
жұмылдырылатын, ресурстардың есебiн жүргізу және оларды талдау жүйесi;
12) әскери тағылымдама - практикалық дағдыларды меңгеру және жетілдiру,
офицерлердiң даярлау бағдарламасы бойынша алған білiмдерiн тереңдету және
орнықтыру;
13) тәрбиеленушiлер - әскери даярлық бойынша қосымша бiлiм беру
бағдарламалары бар жалпы орта, бастауыш және кәсiптiк орта білім беру
ұйымдарында оқитын Қазақстан Республикасының азаматтары;
14) жалпыға бiрдей әскери оқыту - соғыс жағдайы енгiзiлген кезеңде
Қазақстан Республикасының азаматтарын бастапқы әскери даярлыққа мiндеттi
оқыту;
15) әскер жасына дейiнгiлер - әскери есепке алынғанға дейiн әскери қызметке
даярлықтан өтетiн еркек жынысты азаматтар;
16) әскери міндеттілерінің запасы (запас) - аудандардың (облыстық маңызы
бар қалалардың) жергiлiктi әскери басқару органдарында әскери есепте
тұратын, Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды
толықтыра жасақтау, өрiстету және шығынының орнын толтыру мақсатында
пайдаланылатын әскери мiндеттiлер;
17) әскери қызметі ерікті түрде өткеру туралы келісім-шарт (бұдан әрі -
келісім-шарт) - келісім-шарт бойынша әскери қызметтi қамтамасыз ету және
өткеру мүддесi үшiн тараптардың мiндеттемелерi мен жауапкершiлігін
белгілейтiн шарт;
18) курсанттар - оқу-жаттығу бөлiмдерiнде (орталықтарында), орта немесе
жоғары әскери оқу орындарында оқитын сарбаздар (матростар), сержанттар
(старшиналар) құрамының әскери қызметшiлерi;
19) жұмылдыру - Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарын,
ұйымдарын, Қарулы Күштерiн, басқа да әскерлерi мен әскери құралымдарын,
халқын, аумағы мен экономикасын (жалпы жұмылдыру) немесе олардың қайсыбiр
бөлiгiн (iшiнара жұмылдыру) соғыс жағдайы режимiне көшірумен байланысты
жалпымемлекеттiк iс-шаралар кешенi;
20) бастапқы әскери даярлық - әскери iс және адамның қауіпсіздігі мен
тұрмыс-тiршiлiгiн қамтамасыз ету негіздерi бойынша мiндеттi оқыту пәнi (оқу
пәнi);
21) ұйымдық-штаттық iс-шаралар - Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдарда өткiзілетiн штаттарды құру, тарату, орын ауыстыру,
қайта жасақтау, бағыныстылығын өзгерту, ұлғайту мен қысқарту жөнiндегi iс-
шаралар;
22) кейiнге қалдыру - азаматтарды әскери қызметке шақыруды осы Заңда
көзделген негіздер бойынша кейiнге қалдыру;
23) отставка - әскери қызметшілердi әскери қызметтен босату немесе запаста
болудың шектi жасына жеткен әскери мiндеттiлердi әскери есептен шығару не
әскери қызметке жарамсыз деп танылған адамдарды әскери есептен шығара
отырып әскери қызметтен босату;
24) офицерлер - офицерлер құрамының тиiстi әскери атағы берiлген әскери
қызметшiлер;
25) тексеру жиындары - соғыс уақытының ұйымдық-штаттық құрылымындағы
мiндеттердi орындауға арналған әскери бөлімдердiң даярлығын тексеру
мақсатында өткiзілетiн әскери жиындар түрі;
26) әскерге шақырылушылар - аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың)
жергіліктi әскери басқару органдарының шақыру учаскелеріне тiркелген және
мерзiмдi әскери қызметтен өту үшiн Қарулы Күштерге, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдарға шақыруға жататын еркек жынысты азаматтар;
27) шақыру учаскесi - аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың)
жергілiктi атқарушы органдары азаматтарды әскерге шақыру және шақыру
учаскелерiне тiркеу кезеңiнде құратын учаске;
28) шақыру пунктi - азаматтарды шақыру учаскелерiне тiркеу және әскери
қызметке шақыру кезiнде оларды медициналық куәландырудан өткiзетiн, сондай-
ақ әскери-патриоттық және спорттық-көпшілік жұмысты жүргiзетiн пункт;
29) запаста болу - әскери мiндеттілердiң әскери есепке және әскери есепте
болған кезеңiнде әскери жиындарда қызмет өткеруге байланысты мiндеттердi
атқаруы;
30) жиын пунктi - әскерге шақырылушыларды бақылау медициналық куәландырудан
өткiзу, медициналық көмек көрсету, әскери-патриоттық, спорттық-көпшiлiк
жұмысты жүргiзу, Қарулы Күштерге, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарға
әскерге шақырылушылардың командаларын құру және жөнелту пункті;
31) сержанттар (старшиналар) - сержанттар (старшиналар) құрамының әскери
атақтары берiлген әскери қызметшiлер;
32) сарбаздар (матростар) - сарбаздар (матростар) құрамының әскери атақтары
берiлген әскери қызметшiлер;
33) тыңдаушылар - жоғары әскери оқу орындарында, офицерлер құрамының
бiлiмiн жетiлдiру (қайта даярлау) курстарында оқитын офицерлер құрамының
әскери қызметшілерi;
34) арнайы жиындар - төтенше жағдайлардың салдарын жою жөнiндегi iс-
шараларды орындау мақсатында және Қазақстан Республикасының Президентi
айқындайтын өзге де жағдайларда өткізілетiн әскери жиындар түрi;
35) мерзiмдi әскери қызмет - еркек жынысты азаматтарды осы Заңда
айқындалған тәртiппен Қарулы Күштерге, басқа да әскерлер мен әскери
құралымдарға шақыруға негiзделген әскери қызмет;
36) оқу-жаттығу жиындары - әскери міндеттiлердi даярлау мен қайта даярлау
мақсатында өткiзiлетiн әскери жиындар түрi.
2-бап. Қазақстан Республикасының әскери мiндеттiлiк
және әскери қызмет туралы заңнамасы
1. Қазақстан Республикасының әскери мiндеттілік және әскери қызмет туралы
заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi және осы
Заңнан, Қазақстан Республикасының өзге де нормативтiк құқықтық актiлерiнен
тұрады.
2. Егер Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шартта осы Заңдағыдан
өзгеше ережелер белгiленсе, онда халықаралық шарттың ережелерi қолданылады.
3-бап. Әскери мiндеттілiк мазмұны
1. Әскери мiндеттілік азаматтарды әскери мамандықтар бойынша даярлау және
бейбiт кезде және соғыс уақытында Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдарды жасақтауды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан
Республикасының Конституциясымен белгіленедi.
2. Әскери мiндеттілік:
1) азаматтарды әскери қызметке даярлауды;
2) азаматтарды әскери есепке алу мен шақыру учаскелеріне тiркеудi;
3) әскери қызметке шақыруды;
4) әскери қызметті өткерудi;
5) запаста болуды;
6) запаста болған кезеңiнде әскери жиындардан өтудi;
7) соғыс жағдайын енгiзу кезеңiнде азаматтарды жалпы әскери оқытуды
қамтиды.
3. Әскери мiндеттiлiктi атқару тегiне, әлеуметтiк, қызметтік және мүлiктік
жағдайына, нәсiлiне, ұлтына, тіліне, дiнге көзқарасына, саяси және өзге де
сенiм-нанымына, қоғамдық бiрлестiктерге тиiстiлігіне, тұрғылықты жеріне
байланысты болмайды.
4. Азаматтар осы Заңда көзделген негiздер бойынша әскери міндеттіліктен
босатылады.
5. Әскери мiндеттілiкке қатысы бойынша азаматтар әскер жасына дейiнгілер,
әскерге шақырылушылар, әскери қызметшілер, әскери міндеттiлер және әскери
мiндеттi еместер санаттарына бөлінедi.
4-бап. Әскери қызмет мазмұны
1. Әскери қызмет Қазақстан Республикасының азаматтары үшiн Қарулы Күштерде,
басқа да әскерлер мен әскери құралымдарда белгiленедi.
2. Әскери қызмет:
1) шақыру бойынша әскери қызметтi;
2) келiсiм-шарт бойынша әскери қызметтi қамтиды.
Шақыру бойынша әскери қызметке:
1) сарбаздар (матростар), сержанттар (старшиналар) құрамының мерзiмдi
әскери қызметi;
2) осы Заңның 24-бабына сәйкес шақырылған офицерлердің әскери қызметi;
3) жұмылдыру, соғыс жағдайы, соғыс уақыты және әскери жиындардан өту
кезiндегi әскери қызмет жатады.
Келiсiм-шарт бойынша әскери қызметке:
1) сарбаздар (матростар), сержанттар (старшиналар) және офицерлер құрамының
лауазымдарында келiсiм-шарт бойынша әскери қызметiн өткеретiн әскери
қызметшілердің әскери қызметi;
2) әскери оқу орындары курсанттарының және тыңдаушыларының әскери қызметi
мен оқуы жатады.
3. Әскери жиындарға шақырылған әскери мiндеттілер әскери қызмет мiндеттерiн
атқарады.
4. Азаматтардың iшкi iстер, қаржы полициясы органдарының, қылмыстық-атқару
жүйесi оқу орындарының және өртке қарсы қызмет органдарының өрт-техникалық
оқу орындарының күндiзгi оқу бөлiмдерiнде оқыған уақыты мерзiмдi әскери
қызметті өткеруге теңестiріледi.
5. Әскери қызметшілер Қазақстан Республикасының халқына адалдығы туралы
әскери ант қабылдайды.
Бұрын әскери ант қабылдамаған әскери мiндеттiлер оны әскери жиындарға және
жұмылдыруға шақырылған кезде қабылдайды.
6. Осы Заңмен айқындалған тәртiппен азаматтар әскери қызметтен кейiнге
қалдырылуы немесе әскери қызметтен босатылуы мүмкiн.
5-бап. Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер мен
әскери құралымдарды жасақтау
1. Қарулы Күштердің, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың жеке құрамы
әскери қызметшілер мен азаматтық персонал адамдарынан тұрады.
2. Қарулы Күштер, басқа да әскерлер мен әскери құралымдар шақыру бойынша
әскери мiндеттілік негiзiнде аумақтан тыс және аумақтық принциптердi
ұштастыра отырып және осы Заңда белгіленген тәртіппен әскери қызметке
ерiктi түрде (келiсiм-шарт бойынша) кiру жолымен әскери қызметшiлерден
жасақталады.
Азаматтық персонал Қазақстан Республикасының мемлекеттiк қызмет және еңбек
туралы заңнамасына сәйкес қабылданады.
3. Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды соғыс жағдайы
енгiзілген кезде, соғыс уақытында жасақтау әскери қызметке шақыру негiзiнде
жүзеге асырылады.
Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды соғыс
уақытындағы құрамы мен санына дейiн толықтыра жасақтау және өрiстету үшiн
бейбiт уақытта әскери мiндеттілер қатарынан әскери үйретілген резерв
құрылады.
6-бап. Әскери қызметшiлер мен әскери мiндеттiлер құрамы
Әскери қызметшiлер мен әскери мiндеттiлер:
1) сарбаздар (матростар)
2) сержанттар (старшиналар);
3) офицерлер құрамдарына бөлiнедi.
7-бап. Әскери атақтар
1. Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарда мынадай
әскери атақтар белгiленедi:
ӘСКЕРИ КЕМЕЛIК
САРБАЗДАР (МАТРОСТАР) ҚҰРАМЫ
қатардағы жауынгер матрос
ефрейтор аға матрос
СЕРЖАНТТАР (СТАРШИНАЛАР) ҚҰРАМЫ
кiшi сержант екiншi сатылы старшина
сержант бiрiншi сатылы старшина
аға сержант бас старшина
үшiншi сыныпты үшiншi сыныпты
сержант старшина
екiншi сыныпты екiнші сыныпты
сержант старшина
бiрiншi сыныпты бiрiншi сыныпты
сержант старшина
штаб-сержант штаб-старшина
шебер-сержант шебер-старшина
ОФИЦЕРЛЕР ҚҰРАМЫ
КIШI ОФИЦЕРЛЕР ҚҰРАМЫ
лейтенант лейтенант
аға лейтенант аға лейтенант
капитан капитан-лейтенант
АҒА ОФИЦЕРЛЕР ҚҰРАМЫ
майор үшiншi дәрежелi капитан
подполковник екiншi дәрежелi капитан
полковник бiрiншi дәрежелi капитан
ЖОҒАРЫ ОФИЦЕРЛЕР ҚҰРАМЫ
генерал-майор контр-адмирал
генерал-лейтенант вице-адмирал
генерал-полковник адмирал
армия генералы
2. Медициналық немесе заңгерлiк әскери-есептiк мамандығы бар офицерлер
үшiн әскери атақтарына тиiсiнше "медицина қызметiнiң", "әдiлет" деген
сөздер қосылады, Авиацияның (инженерлiк-авиациялық даярлығы бар ұшу,
инженерлiк) жоғары офицерлер құрамы үшiн әскери атақтарына "авиация" деген
сөз қосылады.
Запастағы азаматтардың әскери атақтарына "запастағы" деген сөз, ал
отставкадағыларға "отставкадағы" деген сөз қосылады.
3. Әскери қызметшiлер мен әскери мiндеттілерге әскери атақтар беру,
мерзiмiнен бұрын берудi қоса алғанда, әскери атағын төмендету, әскери
атағынан айыру Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарда
Әскери қызмет өткеру ережелерiне (бұдан әрi - Әскери қызмет өткеру
ережелерi) сәйкес жүзеге асырылады.
Әскери атағынан айырылған азаматқа, сондай-ақ әскери атағы төмендетілген
әскери қызметшiге Әскери қызмет өткеру ережелерiне сәйкес әскери атақ
берiлуi немесе қалпына келтiрiлуi мүмкін.
2006 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі
4. Әскери атақтарда еңбек сiңiрген мерзiмi былай белгіленедi:
сарбаздар (матростар) құрамына - белгіленбейдi;
сержанттар (старшиналар) құрамына - белгiленбейдi;
офицерлер құрамына:
лейтенанттарға - екi жыл;
аға лейтенанттарға - үш жыл;
капитандарға (капитан-
лейтенанттарға) - төрт жыл;
майорларға (үшiншi дәрежелi
капитандарға) - бес жыл;
подполковниктерге (екiншi дәрежелi
капитандарға) - бес жыл;,
полковниктерге (бiрiншi дәрежелі капитандарға)
және одан жоғарыларға - белгiленбейдi.
8-бап. Әскери лауазымдар
1. Әскери қызметшi әскери атағы сәйкес келуге тиiс әскери лауазымға
тағайындалады. Бұл ретте әскери лауазым Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер
мен әскери құралымдардың алдына қойылған негізгі мiндеттер мен функцияларға
орай айқындалады.
2. Қарулы Күштердегі, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардағы әскери
лауазымдар мен оларға сәйкес келетiн әскери атақтар тiзбесiн Қазақстан
Республикасының Президенті бекітеді.
3. Әскери лауазымдар:
1) сарбаздар (матростар);
2) сержанттар (старшиналар);
3) офицерлер;
4) курсанттар мен тыңдаушылар лауазымдарына бөлiнеді.
4. Әскери қызметшiлердi қызметке тағайындау, ауыстыру, қызметінен босату
және шығару Әскери қызмет өткеру ережелеріне сәйкес жүргiзіледi.
5. Әскери қызметшi:
1) оны басқа қызметке тағайындаған кезде командирдiң (бастықтың) билігінде
болса - екi айдан аспайтын уақыт;
2) ұйымдық-штаттық iс-шаралардың өткізілуiне байланысты командирдiң
(бастықтың) билігінде болса - үш айдан аспайтын уақыт;
3) әскери қызметшіге қатысты қылмыстық iс қозғалуға байланысты командирдің
(бастықтың) билiгiнде болса - қылмыстық iс бойынша шешiм шыққанға дейін;
4) Әскери қызмет өткеру ережелеріне сәйкес мемлекеттің қорғанысы мен
қауіпсiздігі мүддесіндегi жұмыстарды орындау мақсатында мемлекеттік
органдар мен ұйымдарға iссапарға жiберiлген жағдайларда, әскери емес
лауазымдарда әскери қызмет өткеруi мүмкін.
9-бап. Әскери қызметшілердiң әскери киiм нысаны
мен айырым белгiлерi
1. Әскери қызметшiлерге және запастағы азаматтарға олар әскери жиындардан
өткен кезде әскери атақтары, әскер түрлерi мен тектерi бойынша айырым
белгiлерi бар әскери киiм нысаны белгiленедi.
Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың әскери киiм
нысаны мен айырым белгiлерiн Қазақстан Республикасының Президентi бекiтедi.
Әскери нысанды киiммен жабдықтау нормаларын Қазақстан Республикасының
Үкiметi айқындайды.
Әскери нысанды киiм киіп жүру ережелерін Қазақстан Республикасының Қорғаныс
министрi белгілейдi, ал әскери нысанды киiмнiң жекелеген заттары мен айырым
белгiлерiн тағып жүру ерекшелiктерiн басқа да әскерлер мен әскери
құралымдардың бiріншi басшылары белгілейдi.
2. Әскери нысанды киiм киіп жүруге құқығы жоқ азаматтардың оны киiп жүруiне
тыйым салынады.
АЗАМАТТАРДЫ ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕ ДАЯРЛАУ
10-бап. Азаматтарды әскери қызметке даярлау
1. Азаматтарды әскери қызметке даярлау - әскер жасына дейiнгi және әскер
жасындағы, азаматтарды әскери қызметтің негіздерiне үйрету мақсатында
олармен міндеттi түрде жүргізілетiн iс-шаралар кешенi.
2. Азаматтарды әскери қызметке даярлау:
1) бастапқы әскери даярлықты;
2) әскери-техникалық мамандықтар бойынша даярлауды;
3) жалпы орта бiлiм беру ұйымдарында қосымша бiлiм беру бағдарламалары
бойынша әскери даярлауды;
4) жоғары кәсiптiк бiлiм беру ұйымдарында запастағы офицерлер бағдарламасы
бойынша әскери даярлауды;
5) дене шынықтыруды, медициналық көмекті, әскери-патриоттық тәрбиенi
қамтиды.
3. Азаматтарды әскери қызметке даярлауды Қазақстан Республикасының Үкiметi
белгілеген тәртiппен мемлекеттiк ұйымдар ұйымдастырады және қамтамасыз
етедi.
4. Ұйымдардың басшылары әскер жасына дейiнгiлер мен әскерге
шақырылушылардың әскери қызметке даярлықтан өтуiн қамтамасыз етуге
мiндеттi.
5. Азаматтарды әскери қызметке даярлау iсiнiң ұйымдастырылуы мен өткiзілуiн
бақылауды Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлiгi жүзеге асырады.
11-бап. Бастапқы әскери даярлық
1. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен жалпы орта,
бастауыш кәсiби және орта кәсiби білім беру ұйымдарында азаматтармен
бастапқы әскери даярлық жүргізiледі.
2. Әскерге шақыруға жататын және бастапқы әскери даярлықтан өтпеген
азаматтар тиiстi жергіліктi атқарушы органдардың шешiмi бойынша одан
мерзiмдi әскери қызметке шақырылар алдында өтедi.
3. Бастапқы әскери даярлықтың өткiзiлуiне бақылауды Қазақстан
Республикасының білім беру саласындағы орталық атқарушы органы Қазақстан
Республикасының Қорғаныс министрлігімен және басқа да мүдделi мемлекеттiк
органдарымен бiрлесіп жүзеге асырады.
4. Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар жөнiндегi орталық атқарушы
органы, Қорғаныс министрлiгi, Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау
саласындағы уәкiлеттi органы бастапқы әскери даярлықтың практикалық
сабақтарын ұйымдастыруға, оқу-материалдық базасын құруға көмек көрсетедi.
5. Бастапқы әскери даярлықты ұйымдастыру мен өткiзу тәртiбiн Қазақстан
Республикасының Үкiметi айқындайды.
12-бап. Азаматтарды әскери-техникалық мамандықтар
бойынша даярлау
1. Әскери-техникалық мамандық бойынша даярлыққа денсаулық жағдайы бойынша
әскери қызметке жарамды, он жетi жарым жастан жиырма алты жасқа дейiнгі
азаматтар тартылады.
Әскерге шақырылушылар оқуын бiтiргеннен кейiн мерзiмдi әскери қызметке
шақырылуға жатады.
2. Өндiрiстен қол үзе отырып әскери-техникалық мамандықтар бойынша
даярлықтан өтiп жатқан әскерге шақырылушылардың оқу кезеңінде жұмыс орны,
атқаратын қызметi сақталады.
13-бап. Бiлiм беру ұйымдарында азаматтарды қосымша
бiлiм беру бағдарламалары бойынша әскери даярлау
1. Республикалық әскери мектеп-интернаттар (лицейлер) және жалпы орта,
бастауыш және орта кәсiби білім беру бағдарламаларын iске асыратын өзге де
білiм беру ұйымдары қосымша білім беру бағдарламалары бар білiм беру
ұйымдары болып табылады.
2. Әскери даярлықтан өту және тәрбиеленушiлердi ризықтың барлық түрлерiмен
қамтамасыз ету тәртібін Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайды.
14-бап. Жоғары кәсiби бiлiм беру ұйымдарында
азаматтарды запастағы офицерлер бағдарламасы
бойынша әскери даярлау
1. Азаматтарды запастағы офицерлер бағдарламасы бойынша әскери даярлау
мемлекеттiк тапсырысқа сәйкес әскери кафедраларда алған жоғары кәсiби
білімi негiзiнде жүргiзіледi.
2. Запастағы офицерлер бағдарламасы бойынша әскери даярлықтың толық курсын
бiтiрген және жоғары оқу орнын бiтiргеннен кейін әскери тағылымдамадан
өткен азаматтарға Әскери қызмет өткеру ережелерiне сәйкес лейтенант әскери
атағы берiледi.
3. Запастағы офицерлер бағдарламасы бойынша әскери даярлықтың толық курсын
бiтiрген және жоғары оқу орнын бiтiргеннен кейiн әскери тағылымдамадан
өтпеген азаматтарға сержант әскери атағы берiледi.
4. Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлiгi әскери-есептiк
мамандықтардың тiзбесiн, азаматтарды әскери кафедраларда даярлау жүзеге
асырылатын оқу бағдарламаларын, запастағы офицерлер бағдарламасы бойынша
әскери даярлықтан өткiсi келетiн азаматтардың денсаулық жағдайына қойылатын
талаптарды айқындайды, сондай-ақ әскери кафедраларды әскери-техникалық
мүлiкпен және қару-жарақпен қамтамасыз етедi.
5. Запастағы офицерлер бағдарламасы бойынша азаматтардың әскери даярлықтан
өту тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiтедi.
15-бап. Дене шынықтыру. Медициналық көмек.
Әскери-патриоттық тәрбие
Әскер жасына дейінгілер мен әскерге шақырылушылардың дене шынықтыруын,
оларға көрсетілетін медициналық көмектi, әскери-патриоттық тәрбиенi
жергілікті атқарушы органдар ұйымдастырады және олар дене шынықтыру-спорт
ұйымдарында, денсаулық сақтау және білім беру ұйымдарында жүзеге асырылады.
ӘСКЕРИ ЕСЕП.
АЗАМАТТАРДЫ ШАҚЫРУ УЧАСКЕЛЕРIНЕ ТIРКЕУ
16-бап. Әскери есептiң жалпы ережелерi
1. Мыналарды:
1) әскери-есептік мамандығы жоқ әйелдердi;
2) осы Заңға сәйкес әскери мiндетті атқарудан босатылған адамдарды;
3) бас бостандығынан айыру түрiнде жазасын өтеп жатқан адамдарды;
4) Қазақстан Республикасының шегiнен тыс жерлерде тұрақты тұратын адамдарды
қоспағанда, Қазақстан Республикасының азаматтары әскери есепке тұруға
жатады.
2. Әскери мiндеттілер мен әскерге шақырылушылардың әскери есебін олардың
тұрғылықты жерi бойынша аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың)
жергілiктi әскери басқару органдары жүзеге асырады, ал олар жоқ елдi
мекендерде әскери есептi кенттердің, ауылдардың (селолардың), ауылдық
(селолық) округтiң әкiмдерi қамтамасыз етеді.
3. Әскери есеп тәртiбi Қазақстан Республикасының Үкiметi бекiткен Әскери
міндеттілер мен әскерге шақырылушылардың әскери есебін жүргізу ережелерiмен
(бұдан әрi - Әскери есеп ережелерi) айқындалады.
4. Арнаулы оқу орындарының курсанттары мен тыңдаушыларын қоса алғанда,
қатардағы немесе басшылық құрамның лауазымдарына тағайындалған не ішкi
iстер, қаржы полициясы органдары, кеден органдары, қылмыстық-атқару жүйесi,
өртке қарсы қызмет органдарының (мекемелерiнiң) кадрларына есепке алынған
әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушылар әскери есептен шығарылады және
Әскери есеп ережелерінде белгіленген тәртіппен аталған органдарда арнайы
есепте тұрады.
5. Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарда әскери қызмет
өткерiп жүрген әскери қызметшілер тиiсті әскери бөлiмдер мен мекемелерде
есепке алынуға тиiс. Оларды есепке алу тәртiбiн Қазақстан Республикасы
Қорғаныс министрi, сондай-ақ басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың
бiрiншi басшылары белгiлейдi.
6. Мемлекеттiк органдар мен ұйымдардың лауазымды адамдары осы Заңға және
Әскери есеп ережелерiне сәйкес азаматтардың әскери есебін қамтамасыз етедi.
17-бап. Азаматтарды шақыру учаскелерiне тiркеу
1. Азаматтарды шақыру учаскелерiне тiркеу - тиісті жергілiктi атқарушы
органдар әскер жасына дейiнгілердi әскери есепке қою үшiн жергіліктi әскери
басқару органдары арқылы жүргiзетiн әскери есеп iс-шаралары.
2. Тiркелетiн жылы он жетi жасқа толатын еркек жынысты азаматтар шақыру
учаскелерiне тiркелуге жатады.
Шақыру учаскелерiне тiркеу жыл сайын қаңтар-наурызда:
1) азаматтарды әскери есепке алу;
2) олардың санын анықтау;
3) әскери қызметке жарамдылығын және денсаулық жағдайын анықтау;
4) жалпы білiм деңгейін және мамандығын белгілеу;
5) дене даярлығы деңгейін анықтау;
6) әскерге шақырылушыларды алдын ала белгілеу;
7) әскери-техникалық мамандықтар бойынша даярлау және әскери оқу орындарына
түсу үшін кандидаттарды iрiктеу мақсатында жүргiзiледi.
3. Азаматтарды шақыру учаскелеріне тіркеуді тиісті жергілікті әскери
басқару органдары арқылы аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың),
республикалық маңызы бар қаланың және астананың әкiмдерi ұйымдастырады және
қамтамасыз етедi.
4. Кенттердiң, ауылдардың (селолардың), ауылдық (селолық) округтердiң
әкiмдерi және ұйымдардың басшылары жыл сайын Қазақстан Республикасының
Қорғаныс министрлігі белгiлеген мерзiмде тиiстi жергiлiктi әскери басқару
органдарына шақыру учаскелерiне тiркелуге жататын әскер жасына
дейiнгiлердiң тiзiмiн бередi.
5. Азаматтарды шақыру учаскелерiне тiркеудi жүргiзу үшiн аудандарда,
облыстық маңызы бар қалаларда, республикалық маңызы бар қаланың және
астананың аудандарында шақыру учаскелерi және құрамында:
комиссия төрағасы - тиiстi жергіліктi әскери басқару органының бастығы;
комиссия төрағасының орынбасары - жергiлiктi атқарушы органның уәкілетті
өкілi;
комиссия мүшелерi:
тиiстi ішкi iстер департаментi (бөлiмi) бастығының орынбасары;
медицина қызметкерлерiнiң жұмысына басшылық жасайтын дәрiгер - медициналық
комиссияның төрағасы;
хатшысы бар тiркеу жөнiндегi комиссия құрылады.
Тiркеу жөнiндегi комиссияның дербес құрамын және оның жұмыс тәртiбiн жыл
сайын тиiстi жергілікті атқарушы орган бекiтедi.
6. Шақыру учаскелерiне тiркелу кезiнде азаматтар әскери қызметке жарамдылық
деңгейiн анықтау үшін Қазақстан Республикасының Үкіметi бекітетiн Қарулы
Күштерде, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарда Әскери-дәрігерлiк
сараптама жүргiзу ережелерiнде (бұдан әрi - Әскери-дәрiгерлiк сараптама
ережелерi) айқындалған тәртiппен медициналық комиссиядан өтедi.
Медициналық комиссиядан өткен азаматтар тiркеу жөнiндегi комиссияның
шешімімен әскерге шақырылушылардың әскери есебіне алынады, ал әскери-
медициналық комиссияның шешiмiмен әскери есептен шығарыла отырып, әскери
қызметке жарамсыз деп танылған азаматтар әскери есепке алынбайды.
7. Он жетi жасқа толатын жылының 1 сәуiріне дейін дәлелдi себептерсiз
әскери есепке тұрмаған әскерге шақыру жасына дейiнгілер әскери есепке
қоюдан жалтарғандар деп есептеледi.
8. Азаматтар әскерге шақыру жасына дейiнгілердi әскери есепке қоюға
байланысты мiндеттердi орындау үшiн қажеттi уақытқа жұмыс орны мен
атқаратын қызметi сақтала отырып, жұмыстан (оқудан) босатылады.
9. Тiркеудi жүргiзу тәртiбi Әскери есеп ережелерiмен айқындалады.
18-бап. Мемлекеттiк органдардың, ұйымдардың, лауазымды
адамдардың және әскери мiндеттiлердің Әскери
есеп ережелерiн орындау жөнiндегi мiндеттерi
1. Кенттiң, ауылдың (селоның), ауылдық (селолық) округтiң әкiмдерi және
ұйымдардың басшылары әскери мiндеттiлер мен әскерге шақырылушыларды олардың
аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi әскери басқару
органдарына шақырылғаны туралы хабардар етуге және олардың дер кезiнде
келуiн қамтамасыз етуге мiндеттi.
2. Кенттiң, ауылдың (селоның), ауылдық (селолық) округтiң әкiмдерi және
ұйымдардың басшылары өз құзыретi шегiнде:
1) әскери-есептiк құжаттарында жергілiктi әскери басқару органдарының
әскери есепке алғаны (әскери есептен шығарғаны) туралы белгiлерi болған
кезде әскери қызметшiлердi, әскери мiндеттiлер мен әскерге шақырылушыларды
тұрғылықты жерi бойынша тiркеудi (тiркеуден шығаруды) жүзеге асыруға;
2) аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) тиiстi жергілiктi әскери
басқару органдарына әскери мiндеттiлердің, әскерге шақырылушылар мен әскер
жасына дейінгілердің сандық құрамын растайтын құжаттар беруге;
3) аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергілiктi әскери басқару
органдарына әскер жасына дейiнгiлердi әскери есепке алуда, азаматтарды
әскери қызметке (әскери жиындарға) шақыруды жүргізуде көмек көрсетуге;
4) әскери қызметшілердің, әскери мiндеттiлер мен әскерге шақырылушылардың
Әскери есеп ережелерiн сақтауын бақылауды жүзеге асыруға мiндеттi.
3. Iшкi iстер органдары әскери мiндеттерiн орындаудан жалтарған адамдарды
iздестiрудi және ұстауды өз құзыретi шегiнде жүзеге асыруға міндетті.
4. Азаматтық хал актiлерiн жазу органдары аудандардың (облыстық маңызы бар
қалалардың) жергілiктi әскери басқару органдарына әскери мiндеттілер мен
әскерге шақырылушылардың тегiн, атын және әкесiнің атын, туған күнi мен
туған жерiн өзгерткені туралы, сондай-ақ әскери мiндеттiнiң немесе әскерге
шақырылушының қайтыс болғаны тiркелген жағдайлар туралы жетi күн мерзiм
ішінде хабарлауға міндетті.
5. Анықтау және алдын ала тергеу органдары жетi күн мерзiм iшiнде
аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергіліктi әскери басқару
органдарына оларға қатысты анықтау немесе алдын ала тергеу жүргізіліп
жатқан әскерге шақырылушылар мен әскери міндеттілер туралы, ал соттар
оларға қатысты қылмыстық істерді сот қарап жатқан әскерге шақырылушылар мен
әскери міндеттілер туралы, оларға қатысты заңды күшiне енген үкімдер туралы
хабарлауға мiндетті.
6. Халықты әлеуметтiк қорғау органдары жетi күн мерзiм ішінде аудандардың
(облыстық маңызы бар қалалардың) жергiлiктi әскери басқару органдарына
мүгедек деп танылған барлық әскери мiндеттілер мен әскерге шақырылушылар
туралы хабарлауға міндетті.
7. Денсаулық сақтау ұйымдары шақыру өткiзудi бастар алдында жергілiкті
әскери басқару органдарының сұрау салуы бойынша стационарлық емдеудегі және
диспансерлік есепте тұрған әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушылар
туралы мәліметтердi хабарлауға міндетті.
8. Әдiлет органдары Қазақстан Республикасының азаматтары ауданның (облыстық
маңызы бар қаланың) жергiлiктi әскери басқару органына әскери есепке қою
немесе әскери есептен шығару туралы мәлiметтер берген жағдайда, оларды
тұрғылықты жерi бойынша тiркеудi (тiркеуден шығаруды) жүзеге асыруға
міндетті.
9. Әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушылар тегін, атын, әкесiнің атын,
отбасы жағдайын, денсаулық жағдайын (бiрiншi немесе екінші топтағы
мүгедектер деп танылған), тұрған жерiн, бiлiмiн, жұмыс орны мен қызметiн
өзгерткен жағдайда, өздерi әскери есепте тұрған ауданның (облыстық маңызы
бар қаланың) жергiлiктi әскери басқару органын жетi күн мерзімде хабардар
етуге мiндетті.
АЗАМАТТАРДЫ ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТКЕ ШАҚЫРУ
19-бап. Азаматтарды әскери қызметке шақыру
1. Азаматтарды әскери қызметке шақыру - Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер
мен әскери құралымдарды мiндеттi негізде құраммен жасақтауды қамтамасыз
етуге бағытталған iс-шаралар кешенi.
2. Азаматтарды әскери қызметке шақыру:
1) азаматтарды мерзiмдi әскери қызметке шақыруды;
2) запастағы офицерлердi әскери қызметке шақыруды;
3) әскери жиындарға шақыруды;
4) жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында шақыруды қамтиды.
3. Азаматтардың әскери қызметке шақырылуын жүргізудi тиiстi жергіліктi
әскери басқару органдары арқылы жергiлікті атқарушы органдар ұйымдастырады
және қамтамасыз етеді. Азаматтарды әскери қызметке шақыруды жүргізу үшiн
осы Заңда белгіленген тәртіппен шақыру комиссиялары құрылады.
Азаматтарды әскери қызметке шақыруды ұйымдастыру мен жүргiзу тәртібін
Қазақстан Республикасының Үкіметi айқындайды.
4. Ұйымдардың басшылары шақырылуға жататын азаматтарды iссапарлардан
(демалыстардан) шақырып алуға, олардың хабардар етілуін және шақыру
учаскесiне уақтылы келiп жетуiн ұйымдастыруға міндетті.
5. Уақытша шетелде тұрып жатқан Қазақстан Республикасының азаматтарын
әскери қызметке шақыру олар Қазақстан Республикасына тұрақты тұрғылықты
жеріне қайтып келген соң, кейінге қалдырылу немесе босатылу құқығы болмаса,
осы Заңда белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
6. Азамат облыстың (республикалық маңызы бар қаланың және астананың)
жергiлiктi әскери басқару органы бастығының оны әскери қызметке шақыру
туралы бұйрығы шығарылған кезден бастап әскери қызметке шақырылған болып
есептеледi.
20-бап. Шақыру комиссиялары
1. Шақыру комиссиялары әскерге шақыруды өткізу кезеңiне жергіліктi атқарушы
органдардың шешiмi бойынша осы Заңның 17-бабының 5-тармағында айқындалған
құрамда құрылады. Оларға мемлекеттiк органдар мен қоғамдық бiрлестiктердiң
өкiлдерi де кiруi мүмкiн. Шақыру комиссиясының сандық құрамы тақ болуға
тиiс.
Азаматтарды әскери қызметке шақыруды өткiзу кестесін жергiлiктi атқарушы
орган бекiтедi.
2. Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың және астананың) шақыру
комиссиясы:
1) аудандық (облыстық маңызы бар қалалардың) шақыру комиссияларының
қызметiне басшылық жасау мен бақылауды жүзеге асырады;
2) азаматтардың әскери қызметке шақырылуын кейiнге қалдырудың және одан
босатылуының дұрыстығын тексереді;
3) қызмет өткеретiн жерге жiберілер алдында әскери қызметке шақырылған
азаматтардың және әскери оқу орнына түсетiн азаматтардың медициналық
тексеруден өтуiн ұйымдастырады;
4) әскери қызметке жарамдылығы (жарамсыздығы) жөнiндегi қорытындымен
келiспейтiнi туралы арыз берген азаматтарды қайтадан медициналық
куәландырудан өткізеді;
5) аудандық (облыстық маңызы бар қалалардың) шақыру комиссияларының
шешiмдерiне азаматтар берген шағымдар мен өтiнiштердi қарайды;
6) аудандық (облыстық маңызы бар қалалардың) шақыру комиссиялары
шешiмдерiнің күшiн жояды.
3. Аудандық (облыстық маңызы бар қаланың) шақыру комиссиясы әскерге
шақырылушыларды және әскери оқу орындарына түсетiн азаматтарды медициналық
куәландырудан өткiзеді.
Медициналық куәландыру нәтижелерi бойынша аудандық (облыстық маңызы бар
қаланың) шақыру комиссиясы әскерге шақырылушыға қатысты:
1) әскери қызметке шақыруға жатқызады;
2) әскери қызметке шақыруды кейінге қалдырылсын;
3) әскери қызметке шақырудан босатылсын;
4) әскери міндеттiлiгін атқарудан босатылсын деген шешiмдердің бiрiн
қабылдайды.
Аудандық (облыстық маңызы бар қаланың) шақыру комиссиясы әскери оқу
орындарына түсетiн азаматқа қатысты оны конкурстық оқуға түсу емтихандарын
тапсыру үшiн әскери оқу орнына жiберу туралы немесе оған жiберуден бас
тарту туралы шешiм қабылдайды.
Шақыру комиссиясының шешiмi әскери қызметке шақыруға жатқызылған азаматқа
хабарланады, шешiмнiң көшiрмесi оның қалауы бойынша қолына берiледi.
Азамат шақыру комиссиясының шешiмiне сот тәртiбiмен немесе облыстық
(республикалық маңызы бар қаланың және астананың) шақыру комиссиясына
шағымдана алады. Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың және астананың)
шақыру комиссиясына алдын ала жүгіну сотқа жүгiну үшін мiндеттi шарт болып
табылмайды.
Арыздар облыстық (республикалық маңызы бар қаланың және астананың) шақыру
комиссиясында және сотта бiр мезгiлде қаралған кезде облыстық
(республикалық маңызы бар қаланың және астананың) шақыру комиссиясы арызды
қарауды соттың шешiмi күшiне енгенге дейiн тоқтата тұрады.
Соттың шешімін тиiстi шақыру комиссиялары міндеттi түрде орындауға тиiс.
4. Қорғаныс министрi және басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың
бiрiншi басшылары денсаулық жағдайына байланысты әскери қызметке жарамсыз
адамдарға қатысты әскерге шақыру туралы шақыру комиссиясы шешiмiнiң күшiн
жоюға және оларды әскери ант қабылдағанға дейiн шақыру комиссияларына
қайтаруға құқылы.
21-бап. Медициналық комиссиялар
1. Әскерге шақырылушыларды және әскери оқу орындарына түсетiн азаматтарды
медициналық куәландырудан өткiзу үшiн шақыру комиссияларының құрамында
медициналық комиссиялар құрылады.
2. Медициналық комиссиялар әскерге шақырылушыларды және әскери оқу
орындарына түсетiн азаматтарды медициналық куәландырудың нәтижелерi бойынша
олардың әскери қызметке жарамдылық деңгейi туралы қорытынды бередi.
3. Медициналық куәландырудың тәртiбi және медициналық комиссиялардың құрамы
Әскери-дәрiгерлiк сараптама ережелерiмен айқындалады.
22-бап. Әскери қызметке шақыруға жататын
азаматтардың мiндеттiлiгі
Әскери қызметке шақыруға жататын азаматтар жергiлiктi әскери басқару
органының шақыру қағазы бойынша шақыру комиссиясына келуге міндетті. Шақыру
қағазын азаматтың жеке өзіне жергілiкті әскери басқару органдарының
лауазымды адамдары немесе жұмыс (оқу) орны бойынша ұйымның басшысы қол
қойғызып тапсырады.
Шақыру қағазын азаматтың жеке өзiне тапсыру мүмкін болмаған жағдайда, оның
келуін қамтамасыз ету тиiстi iшкi iстер органына жүктеледі.
23-бап. Азаматтарды мерзiмдi әскери қызметке шақыру
1. Азаматтарды мерзiмдi әскери қызметке шақыру Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлығы және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысы
негiзiнде жылына екi рет жүргiзіледi.
Он сегiзден жиырма жетi жасқа дейiнгi, шақыруды кейінге қалдыруға немесе
шақырудан босатылуға құқығы жоқ азаматтар Қарулы Күштердi, басқа да
әскерлер мен әскери құралымдарды жасақтау үшін қажетті мөлшерде мерзiмдi
әскери қызметке шақыруға жатады.
2. Оқу орындарынан шығарылған, сондай-ақ осы Заңның 16-бабының 4-тармағында
көрсетілген, жиырма жетi жасқа толмаған және әскерге шақыру бойынша әскери
қызметтің белгiленген мерзімін өткермеген азаматтар осы Заңға сәйкес
мерзiмді әскери қызметке шақыруға жатады.
24-бап. Запастағы офицерлерді әскери қызметке шақыру
Жиырма тоғыз жасқа дейінгi, әскери қызметке жарамды запастағы офицерлер
уәкілеттi органдардың өтiнiмдерi бойынша Қазақстан Республикасы Үкiметінің
қаулысы негiзінде бейбiт уақытта офицерлер құрамының лауазымдарында әскери
қызмет өткеру үшін шақырылады.
25-бап. Әскери мiндеттілердi әскери жиындарға шақыру
Әскери мiндеттiлер әскери жиындарға Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
қаулысы негізiнде шақырылады.
26-бап. Азаматтарды жұмылдыру бойынша және соғыс
уақытында шақыру
1. Азаматтарды жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында әскери қызметке
шақыру Қазақстан Республикасы Президентi Жарлығының негiзiнде және осы
Заңда белгiленген тәртіппен жүргiзiледi.
2. Жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында әскери қызметке шақырылған әскери
міндеттiлер мен әскерге шақырылушыларға жұмыс, қызмет орны бойынша толық
есеп айырысу жүргізiледі, нақты жұмыс iстеген уақыты үшін жалақы, шығу
жәрдемақысы және пайдаланылмаған демалысы үшін өтемақы төленеді. Жұмылдыру
бойынша және соғыс уақытында шақырылған азаматтарға өздерi тұрған тұрғын
алаң сақталады. Жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында әскери қызметке
шақырылған азаматтардың отбасыларын мемлекеттік қамсыздандыру
(жәрдемақылар, зейнетақылар) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
жүргiзiледi.
3. Жергіліктi атқарушы органдар, ұйымдар жұмылдыруды өткiзу кезiнде және
соғыс уақытында әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушылардың уақтылы
хабардар етiлуін және жиын пункттеріне немесе әскери бөлiмдерге жеткiзiлуін
қамтамасыз етуге міндеттi.
27-бап. Әскери қызметке шақыруды кейiнге қалдыру
1. Азаматтарды әскери қызметке шақыру аудандық (облыстық маңызы бар
қаланың) шақыру комиссиясының шешiмi бойынша кейiнге қалдырылады.
Мынадай негіздер бойынша:
1) отбасы жағдайы бойынша;
2) білімін жалғастыру үшін;
3) денсаулық жағдайы бойынша;
4) басқа да себептер бойынша кейiнге қалдырылуы мүмкін.
2. Отбасы жағдайына байланысты:
1) басқа адамның көмегiне мұқтаж және толық мемлекеттiк күтiмге алынбаған
отбасы мүшелерiн күтумен айналысатын, онымен бiрге немесе бөлек тұратын
жақын туыстары немесе Қазақстан Республикасының аумағында тұратын басқа да
адамдар болмаған жағдайда, заң бойынша аталған отбасы мүшелерін асырауға
мiндетті азаматтарды;
мыналар:
әкесi, анасы, әйелi, сондай-ақ әскерге шақырылушының ата-анасы болмаған
жағдайда, егер олар оның асырауында болса, зейнеткер жасына жеткен немесе
бiрiншi немесе екiншi топтағы мүгедектер болып табылатын атасы мен әжесi;
ата-анасы болмаған жағдайда, бiрiншi немесе екiншi топтағы мүгедектер болып
табылатын немесе он сегіз жасқа толмаған аға-інілерi, апа-қарындастары;
асырауында әскерге шақырылушыдан басқа бiріншi немесе екiншi топтағы
мүгедектер болып табылатын немесе он сегiз жасқа толмаған бiр және одан да
көп балалары бар және оларды күйеусiз (әйелсiз) тәрбиелеп отырған анасы
(әкесi);
өзiнiң асырауында жасы бойынша еңбекке қабiлетсiз немесе бiрiншi немесе
екiншi топтағы мүгедектер болып табылатын бiр және одан да көп жалғызiлiктi
туыстары (әкесi, анасы, аға-інісi, апа-қарындасы) бар және оларды күйеусiз
(әйелсiз) асырап отырған анасы (әкесi);
бiріншi немесе екiншi топтағы мүгедек болып табылатын екіншiсiн өзi
асырайтын және әскерге шақырылушыдан басқа он сегiз жасқа дейінгі бiр және
одан да көп бала тәрбиелеп отырған ата-анасының бiрi басқа адамның көмегiне
және күтіміне мұқтаж отбасы мүшелерi болып табылады;
2) өзiнiң асырауында:
анасыз тәрбиелеп отырған баласы;
ата-анасының қайтыс болуына, сондай-ақ олардың ата-ана құқығынан айырылуына
немесе соттың бас бостандығынан айыруға соттауына байланысты кемiнде екi
жыл тәрбиесiнде және асырауында болған адамдар бар азаматтарды;
3) некеде тұрған және бiр және одан да көп баласы бар азаматтарды әскери
қызметке шақыру кейiнге қалдырылады.
3. Білімін жалғастыру үшін әскери қызметке шақыру:
1) білім беру ұйымдарында орта жалпы білiм алып жүрген азаматтарға, оқу
кезеңіне;
2) тиiстi білім беру ұйымдарында, сондай-ақ басқа мемлекеттердің жоғары оқу
орындарында күндiзгі оқу нысаны бойынша бастапқы кәсіптік, орта кәсіптiк
немесе жоғары кәсіптiк білім алатын азаматтарға оқитынын растайтын
құжаттарды берген кезде, бiр жоғары оқу орнын бiтiргенге дейiн;
3) жоғары оқу орнынан кейiнгі кәсiби білім алатын азаматтарға оқу кезеңіне
кейінге қалдырылады.
4. Денсаулық жағдайы бойынша әскери қызметке шақыруды кейінге қалдыру
азаматтарға шақыру комиссиясының шешiмiмен бiр жылға дейінгi мерзiмге
беріледi.
5. Басқа себептер бойынша әскери қызметке шақыру:
1) ауылдық (селолық) жерлерде орналасқан білiм беру ұйымдарының орта
кәсіптiк немесе жоғары кәсіптiк педагогикалық білiмi бар және мамандығы
бойынша жұмыс iстейтiн оқытушыларына, жұмыс iстеп жүрген бүкiл кезеңiне;
2) тиiстi бiлiмi бар, мамандығы бойынша ауылдық (селолық) жерлерде тұрақты
жұмыс iстейтiн дәрiгерлерге денсаулық сақтау ұйымдарында жұмыс iстеп жүрген
бүкіл кезеңiне;
3) Қазақстан Республикасы Парламентiнiң немесе жергiлiктi өкiлдi
органдардың депутаттарына, олардың депутаттық өкілеттігi мерзiміне;
4) анықтау, алдын ала тергеу жүргiзiліп жатқан немесе соттар қылмыстық
iстерiн қарап жатқан адамдарға, тиiсiнше оларға қатысты анықтау, тергеу
аяқталғанға немесе сот үкiмi күшіне енгенге дейiн;
5) дiни атағы немесе тiркелген діни бiрлестіктерде штаттық лауазымы бар
әскерге шақырылушыларға, діни қызметi кезеңіне;
6) тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын ұйымдарда
мамандығы бойынша жұмысқа кiрген азаматтарға, бүкiл жұмыс кезеңiне кейiнге
қалдырылады.
6. Офицерлер құрамының әскери атағы беріле отырып запасқа қойылған
азаматтарды осы баптың 1-тармағының 1), 3) және 4) тармақшаларында, 3-
тармағының 3) тармақшасында көзделген негіздер бойынша әскери қызметке
шақыру кейiнге қалдырылады.
7. Әскери жиындарға шақыру кейiнге қалдырылмайды.
8. Осы баптың 1-тармағының 3) тармақшасында және 5-тармағының 6)
тармақшасында көзделген негiздер бойынша кейiнге қалдыруды қоспағанда,
жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында әскери қызметке шақыру кезiнде
азаматтарды шақыруды кейінге қалдыру тоқтатыла тұрады.
9. Жеке өтiнішін және мүдделi адамдар мен халықты әлеуметтiк қорғау
органдарынан нотариаттық куәландырылған тиiстi құжатты ұсынған кезде, осы
баптың 1-тармағының 3) тармақшасында және 4-тармағында аталған адамдардан
басқа, азаматтар әскерге шақыруды кейiнге қалдырудан бас тартуға құқылы
және әскери қызметке шақырылуы мүмкін.
10. Осы бапта көзделген шақыруды кейiнге қалдырудың негiздерi жойылған
азаматтар осы Заңда белгіленген тәртiппен әскерге шақыруға жатады.
28-бап. Әскери қызметке шақырудан босату
1. Бейбiт уақытта шақыру бойынша әскери қызметке шақырудан:
1) әскери қызметті өткеріп жүрген немесе өткерген;
2) денсаулық жағдайы бойынша әскери қызметке жарамсыз деп
танылған;
3) жиырма жетi жасқа толғаннан кейiн мерзiмдi әскери қызметке
заңды негiзде шақырылмаған;
4) әскери қызметтi өткеру кезеңiнде қызметтік мiндеттерiн атқару кезiнде
туыстарының бiрi (әкесi, анасы, аға-інісi немесе апа-қарындасы) қаза
тапқан, қайтыс болған немесе бiрiншi немесе екінші топтағы мүгедек болып
қалған;
5) басқа мемлекетте әскери (баламалы) қызмет өткерген;
6) ғылыми дәрежесi бар азаматтар босатылады.
2. Офицерлер құрамының әскери атағы беріле отырып, запасқа қойылған
азаматтар жиырма тоғыз жасқа толғаннан кейін, сондай-ақ осы баптың 1-
тармағының 1), 2), 5) және 6) тармақшаларында көзделген негiздер бойынша
әскери қызметке шақырудан босатылады.
3. Әскери жиындарға шақырудан:
1) тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын ұйымдарда
мамандықтары бойынша жұмысқа кiрген әскери мiндеттілер, жұмыс iстеп жүрген
бүкiл кезеңіне;
2) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк органдарында қорғанысты,
қауiпсiздiктi және құқық тәртiбiн қамтамасыз етуге байланысты лауазымдарда
жұмыс iстейтiн адамдар;
3) мемлекеттiк, азаматтық және эксперименттік авиацияның авиациялық
персоналы;
4) ауыл шаруашылығында және ауыл шаруашылығы техникасын жөндеу ұйымдарында
жұмыс iстейтiн адамдар, егіс және егiн жинау жұмыстары кезеңiне;
5) күндiзгi нысанда оқытатын бiлiм беру ұйымдарының педагог қызметкерлерi
оқу жылы кезеңiне;
6) күндiзгi нысанда оқытатын бiлiм беру ұйымдарында оқитындар;
7) әскери мiндеттi әйелдер;
8) әскери мiндеттілер запасқа шығарылғаннан кейiнгі екi жыл ішінде;
9) он сегiз жасқа дейiнгі үш және одан да көп баласы бар адамдар;
10) өздерiне қатысты анықтау, алдын ала тергеу жүргiзiлiп жатқан немесе сот
қылмыстық iс қарап жатқан адамдар;
11) Қазақстан Республикасы Парламентiнiң немесе жергіліктi өкілді
органдардың депутаттары болып сайланған әскери міндеттілер босатылады.
4. Осы баптың 3-тармағының 1) және 8) тармақшаларында аталған әскери
міндеттілер арнаулы жиындардан өтуден босатылмайды.
5. Денсаулық жағдайы бойынша әскери қызметке жарамсыз деп танылған
азаматтар жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында әскери қызметке шақырудан
босатылады.
6. Мүдделі адамдардан нотариаттық куәландырылған тиісті құжаттарды және
өтінішін ұсынған кезде, осы баптың 1-тармағының 2) тармақшасында аталған
азаматтардан басқа, әскери қызметке шақырудан босатылуға құқығы бар
азаматтар олардың қалауы бойынша әскери қызметке шақырылуы мүмкiн.
7. Сотталғандығы заңда белгіленген тәртіппен өтелмеген және алып
тасталмаған азаматтар бейбiт уақытта әскери қызметке шақыруға жатпайды.
8. Осы баптың 1-тармағының 2) тармақшасында көзделген шақырудан босатудың
негiздерi жойылған азаматтар осы Заңда белгiленген тәртіппен әскерге
шақыруға жатады.
КЕЛIСIМШАРТ БОЙЫНША ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТ
29-бап. Әскери қызмет өткеру туралы келiсімшарт
1. Әскери қызмет өткеру туралы келісiмшартты Қазақстан Республикасының
азаматы Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың
уәкілеттi лауазымды адамымен жасасады.
2. Келiсiмшарт ерiктi түрде Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
екi тараптың арасында жазбаша жасалады және өз қолданысын:
1) мерзiмнің өтуi бойынша;
2) әскери қызметшiнiң мерзiмiнен бұрын босатылуына байланысты;
3) әскери қызметшiнiң әскери қызмет өткеру туралы басқа келiсiмшартты
жасасқан күнінен бастап;
4) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген өзге де жағдайларда
тоқтатады.
3. Әскери қызмет өткеру туралы келісiмшартта азаматтың әскери қызметке
кiруiнiң ерiктілiгi, азаматтың әскери қызметті өткеруге мiндеттенген
мерзiмi мен келiсiмшарттың басқа да талаптары бекiтіледi.
4. Әскери қызмет өткеру туралы келiсiмшарттың талаптары азаматтың
келiсiмшартта белгiленген мерзiм ішінде Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер
мен әскери құралымдарда әскери қызмет өткеру мiндеттiлiгiн қамтиды.
Келiсiмшарттың талаптарында Қазақстан Республикасының заңнамасында
белгіленген жеңілдіктер, кепiлдiктер мен өтемақылар алуды қоса алғанда,
азаматтың өз құқықтары мен өзiнің отбасы мүшелерi құқықтарының сақталу
құқығы көрсетіледi.
5. Қазақстан Республикасының Президентi лауазымға тағайындаған әскери
қызметшілер тиiстi лауазымдағы әскери қызметтi әскери қызмет өткеру туралы
келісiмшарт жасаспастан өткередi.
Аталған әскери қызметшiлер қызметiнен босатылғаннан кейiн Әскери қызмет
өткеру ережелерiмен айқындалған тәртiппен әскери қызмет өткеру туралы жаңа
келісiмшарт жасасады немесе әскери қызметтен босатылады.
6. Жоғары білімі бар және алты ай қызмет өткерген мерзiмдi қызметтің әскери
қызметшілерi Әскери қызмет өткеру ережелерiнде айқындалған тәртіппен
келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiруге құқылы.
30-бап. Келiсімшарт бойынша әскери қызметке кiретiн
адамдарға қойылатын талаптар
1. Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiретiн адамдар мынадай талаптарға
сай келуге:
1) Қазақстан Республикасының азаматтығы болуға;
2) курсанттарды қоспағанда, он тоғыз жастан кiшi және әскери атағына
байланысты әскери қызметте болудың осы Заңмен белгіленген шектi жасынан
үлкен болмауға тиiс.
2. Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке:
1) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабілеті шектеулi деп таныған;
2) дәрiгерлiк комиссияның қорытындысына сәйкес әскери қызмет міндеттерін
атқаруға кедергі келтiретін науқасы бар;
3) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген шектеулердi өзiне
қабылдаудан бас тартқан;
4) әскери қызметке кiрер уақытта заңда белгіленген тәртiппен өтелмеген
немесе алып тасталмаған сотталғандығы бар не өзiне қатысты қылмыстық iс
қозғалған;
5) әскери қызметке кiрер алдындағы екi жыл iшiнде сыбайлас жемқорлық құқық
бұзушылық жасағаны үшін тәртіптiк жауаптылыққа тартылған;
6) әскери қызметке кiрер алдындағы бiр жыл iшiнде қасақана құқық бұзушылығы
үшiн сот тәртiбiмен әкiмшілік жаза қолданылған;
7) әскери қызметке кiруге дейiнгi үш жыл iшiнде сыбайлас жемқорлық құқық
бұзушылық жасағаны үшiн сот тәртiбiмен әкiмшiлiк жаза қолданылған;
8) егер босатылғанына бiр жыл толмаса, мемлекеттік қызметтен терiс
себептермен босатылған адамдар қабылданбайды.
3. Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiретiн адамға қатысты арнайы
тексеру жүргізiледi.
4. Адамның белгiленген талаптарға сәйкестігін айқындау үшiн Әскери-
дәрiгерлiк сараптама ережелерiне сәйкес медициналық куәландыру жүргiзiледi.
Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке болмашы шектеулермен әскери қызметке
жарамды деп танылған адам қабылдануы мүмкін.
5. Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiретiн адамнан бас тарту үшін:
1) осы баптың 2-тармағында көрсетілген мәліметтердi бұрмалау;
2) кандидаттың әскери-есептiк мамандығы бойынша бос қызмет орындарының
жоқтығы да негiздер болып табылады.
31-бап. Азаматтардың әскери оқу орындарына түсуi.
Әскери оқу орындарында оқитын азаматтармен
әскери қызмет өткеру туралы келiсiмшарттар
жасасу
1. Әскери оқу орындарына:
1) әскери қызмет өткермеген, оқуға түсетін жылы он жетi жасқа толған, бiрақ
жиырма бiр жастан аспаған азаматтардың;
2) қабылданар жылы жиырма төрт жасқа толмаған әскери қызмет өткерген
азаматтардың және мерзiмдi әскери қызмет өткерiп жүрген әскери
қызметшілердің;
3) келісiмшарт бойынша әскери қызмет өткерiп жүрген әскери қызметшiлердiң
түсуге құқығы бар.
Әскери даярлық бойынша қосымша бағдарламалары бар бiлiм беру ұйымдарының
тәрбиеленушілері әскери оқу орындарына түсуде артықшылығы бар құқыққа ие
болады.
2. Курсанттың (тыңдаушының) әскери оқу орнына қабылданған күнi оның
қызметтiк міндеттерін атқара бастаған күнi болып есептеледi.
3. Әскери оқу орындарына қабылданған азаматтар әскери лауазымдарға Әскери
қызмет өткеру ережелеріне сәйкес тағайындалады.
4. Әскери қызметті өткермеген азаматтар әскери оқу орындарына қабылданған
кезде әскери қызметшi мәртебесiне ие болады және олар он сегіз жасқа
толғаннан кейiн, бiрақ әскери оқу орнында кемiнде бiрiншi курсты аяқтаған
соң әскери қызмет өткеру туралы келiсімшарт жасасады.
Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеріп жүрген әскери қызметшілер әскери
оқу орындарына қабылданған кезде әскери қызмет өткеру туралы жаңа
келiсімшарт жасасады.
Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткерген, сондай-ақ шақыру бойынша әскери
қызмет өткерiп жүрген немесе өткерген азаматтар әскери оқу орындарына
қабылданған кезде қабылданғаны туралы бұйрық шығарылған күннен бастап
әскери қызметте өткеру туралы келiсімшарт жасасады.
Осы Заңмен белгiленген тәртiпте әскери қызмет өткеру туралы келiсiмшарт
жасасудан бас тартқан әскери қызметшілер әскери оқу орындарынан шығарылуға
жатады.
5. Әскери оқу орындарына қабылданбаған әскери қызметшілер Әскери қызмет
өткеру ережелерiмен белгіленген тәртiпте әскери қызметті одан әрi өткеру
үшін жiберіледi.
6. Әскери оқу орындарынан шығарылған, сондай-ақ әскери қызметтi өткеру
туралы келісiмшарт жасасудан бас тартқан әскери қызметшілер, егер олар
шақыру бойынша белгіленген әскери қызмет мерзiм өткермесе, тұрғылықты жерi
бойынша әскери есепке қою үшiн жiберіледi және кейiн жалпы негіздерде
әскери қызметке шақырылады. Бұл ретте үлгермеуi немесе тәртiпсiздiгi үшiн
әскери оқу орнынан шығарылған әскери қызметшілер өздерінің оқуына жұмсалған
бюджет қаражатын мемлекетке өтеуге міндеттi.
7. Әскери қызметшi әскери оқу орнын бiтіргеннен кейiн әскери қызмет
өткеруден бас тартса немесе келiсiмшартты өз бастамасы бойынша бұзса,
өзінің оқуына жұмсалған бюджет қаражатын мемлекетке өтеуге міндеттi.
Ұстауға жататын сома келiсiмшарт мерзiмi аяқталғанға дейiн әрбiр толық
өткерiлмеген айға барабар есептеледі.
8. Жоғары әскери оқу орындарын бiтiргеннен кейiн әскери қызметшiлерге
лейтенант әскери атағы беріледi.
32-бап. Келiсiмшарт мерзімі және оны жасасу тәртiбi
1. Әскери қызметті өткеру туралы келісім шарт әскери қызметте болудың шекті
жасына жеткенге дейін үш жылға, бес жылға, он жылға немесе әскери оқу
орнындағы оқу мерзіміне және оны бiтiргеннен кейiн әскери қызметке он жылға
жасалуы мүмкін.
2. Кандидаттарды iрiктеу және олардың келiсімшарт бойынша әскери қызметке
кiру тәртiбi Әскери қызмет өткеру ережелерiне сәйкес айқындалады.
ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТТІ ӨТКЕРУ
33-бап. Әскери қызмет мiндеттерiн атқару
1. Запастағы әскери қызметшi, сондай-ақ азамат әскери жиындардан өту
кезiнде:
1) лауазымдық мiндеттер атқарған;
2) жауынгерлік iс-қимылдарға қатысқан, төтенше немесе соғыс жағдайларында,
сондай-ақ қарулы қақтығыстар жағдайларында мiндеттер атқарған;
3) бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi сақтау жөнiндегі бiтiмгершілік
операцияларына қатысқан;
4) табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың салдарларын жоюға
қатысқан;
5) кемелердегi оқу-жаттығуларға немесе жорықтарға қатысқан;
6) егер бұл қызметтік қажеттiлiктен туындаса, күн тәртiбiне белгіленген
қызмет уақыты iшiнде немесе басқа да уақытта әскери бөлiмнiң аумағында
болған;
7) қызметтiк iссапарда болған;
8) қызметте, қызмет орнына бару және керi қайту жолында болған;
9) емдеуде, емдеу орнына бару және керi қайту жолында болған;
10) демалыста, демалысын өткiзу орнына бару және кері қайту жолында болған;
11) әскери жиындардан өткен;
12) тұтқында, кепiлдiкте немесе еркiнен айрылу жағдайында болған;
13) жеке адамның өмiрiн, денсаулығын, ар-намысы мен қадiр-қасиетін
қорғаған;
14) адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғау, құқық тәртібiн
сақтау мен қоғамдық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жөнiнде құқық қорғау
органдарына көмек көрсеткен;
15) сот жеке адам, қоғам, мемлекет мүдделерiнде жасалған деп таныған өзге
де iс-қимылдар жасаған жағдайларда, әскери қызмет мiндеттерiн атқарушы
болып есептеледі.
2. Командирлерге (бастықтарға) әскери қызмет мiндеттерiн атқаруға қатысы
жоқ немесе Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзуға бағытталған
бұйрықтар (бұйыруға) мен өкiмдер беруге тыйым салынады.
34-бап. Әскери қызметшiлердi лауазымға тағайындау
және ауыстыру
Шақыру және келiсiмшарт бойынша әскери қызмет өткеру тәртiбi, лауазымға
тағайындау кезiнде әскери қызметшiлерге қойылатын талаптар, сондай-ақ
оларды ауыстыру Әскери қызмет өткеру ережелерiмен белгiленедi.
2006 ж. 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі
35-бап. Әскери қызмет мерзiмi
Әскери қызмет мерзiмдерi күнтiзбелік мерзiммен есептегенде былайша
белгiленедi:
1) мерзiмдi әскери қызметi әскери қызметшiлерi үшiн - он екi ай;
2) әскерге шақыру бойынша әскери қызмет өткеретін офицерлер үшін - жиырма
төрт ай;
3) келiсiмшарт бойынша әскери қызмет өткеретiн әскери қызметшiлер үшiн -
әскери қызмет өткеру туралы келiсiмшартта көрсетілген мерзiм.
36-бап. Әскери қызметшiлердiң әскери қызметте
болуының шектi жасы
1. Осы Заңның 45-бабының 3-тармағында көрсетiлгендердi қоспағанда, әскери
қызметшiлердiң әскери қызметте болуының шектi жасы былайша белгiленедi:
1) подполковникке (екiншi дәрежелi капитанға) дейiн, подполковниктi (екiншi
дәрежелi капитанды) қоса алғанда - қырық бес жас;
2) полковниктерге (бiрiншi дәрежелi капитандарға) - елу үш жас;
3) генерал-майорларға (контр-адмиралдарға) және генерал-лейтенанттарға
(вице-адмиралдарға) - елу сегіз жас;
4) генерал-полковниктерге (адмиралдарға) және одан жоғарыларға - алпыс үш
жас.
2. Шектi жасқа жеткен әскери қызметшiлер Әскери қызмет өткеру ережелерiнде
белгiленген тәртiппен запасқа немесе отставкаға шығаруға жатады.
Жоғары кәсiби даярлығы, атқарып отырған лауазымында жұмыс тәжiрибесi бар
және денсаулық жағдайы бойынша әскери қызмет өткеруге жарамды әскери
қызметшiлерге Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың
бiрiншi басшылары жаңа келiсiмшарт жасасу жолымен әскери қызмет мерзiмiн
ұзартуы мүмкін, бiрақ ол бес жылдан аспауға тиiс.
37-бап. Әскери қызметтен босату
1. Әскери қызметшiлердi босату Әскери қызмет өткеру ережелерiне сәйкес
мынадай негіздер:
1) әскери қызметте болудың шектi жасына жеткенде жасы бойынша;
2) шақыру немесе келiсiмшарт бойынша әскери қызмет мерзiмінің аяқталуы
бойынша;
3) әскери-дәрiгерлiк комиссияның әскери қызметке жарамсыз немесе шектеумен
жарамды деп танығаны туралы қорытындысына байланысты денсаулық жағдайы
бойынша;
4) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген
тәртiппен әскери атағынан айырылуы;
5) әскери қызметшiге бас бостандығынан айыру түрiнде жаза тағайындау туралы
сот үкiмiнiң заңды күшіне енуi;
6) әскери оқу орнынан шығарылуы;
7) Қазақстан Республикасының азаматтығынан айырылуы бойынша жүргiзіледi.
2. Әскери қызметтi келiсiмшарт бойынша өткеріп жүрген әскери қызметшi:
1) ұйымдық-штаттық iс-шаралар кезiнде;
2) мемлекеттiк органдарға (мекемелерге) қызметке ауысуына байланысты;
3) оның келiсiмшарт талаптарын орындамауына, сондай-ақ дәлелсiз себептермен
қызметке шықпауына байланысты;
4) арнайы тексерiстен бас тартқанда;
5) әскери қызметшiге шартты түрде бас бостандығынан айыру түрiнде жаза
тағайындау туралы сот үкімiнiң заңды күшiне енуiне байланысты;
6) терiс себептер бойынша мерзiмiнен бұрын босатылуы мүмкiн.
3. Келiсiмшарт бойынша әскери қызмет өткеріп жүрген әскери қызметшi:
1) келісiмшарт талаптары өзіне қатысты елеулi және (немесе) жүйелi түрде
бұзылған жағдайда;
2) мыналардың:
әскери қызметшiнiң отбасы мүшесiнiң медициналық көрсетулер бойынша әскери
қызметші әскери қызметін өткеретін жерде тұруына мүмкін болмауы және әскери
қызметшiні жаңа әскер қызмет орнына ауыстыру мүмкіндiгінің болмауы;
отбасын басқа жерге көшiру қажеттiгiне байланысты әскери қызметшi күйеуiнiң
(әскер қызметшi әйелiнiң) әскери қызмет орнының өзгеруi;
тұрғылықты жерi бойынша халықты әлеуметтік қорғау органының қорытындысына
сәйкес, денсаулық жағдайы бойынша тұрақты күтiмдi (көмекті, қадағалауды)
қажет ететін, не бiрiншi немесе екiншi топтағы мүгедектер болып табылатын
әкесiне, анасына, әйелiне, күйеуiне, аға-iнiсiне, апа-қарындасына, атасына,
әжесiне немесе асырап алған адамына немесе қартайғандығына байланысты
зейнетақы жасына жеткен немесе он сегiз жасқа толмаған, заң бойынша аталған
азаматтар асырауға мiндеттi басқа адамдар болмаған кезде тұрақты күтім
жасау қажеттігі;
әскери қызметшi анасыз (әкесiз) тәрбиелеп отырған, он сегiз жасқа толмаған
балаға күтім жасау қажеттiгi салдарынан отбасы жағдайы бойынша;
3) Қазақстан Республикасының өкілді органдарына сайланған жағдайда;
4) судья лауазымына сайланған немесе тағайындалған жағдайда әскери
қызметтен мерзiмiнен бұрын босатылуға құқылы.
4. Офицер әскери атағы жоқ және шақыру бойынша әскери қызметті өткеріп
жүрген әскери қызметшi мынадай мән-жайлар бойынша:
1) осы Заңның 27-бабының 9-тармағына және 28-бабының 5-тармағына сәйкес
кейiнге қалдырудан бас тарту туралы өтінiш берген адамдарды қоспағанда,
отбасы жағдайының өзгеруi салдарынан кейінге қалдыру құқығы туындаса;
2) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес шет елге шығуға құқық
беретінін растайтын құжаттары болған кезде отбасы құрамында немесе
Қазақстан Республикасының шегiнен тыс жерге тұрақты тұратын отбасына қосылу
үшiн шетелде тұрақты тұруға кетсе, мерзімінен бұрын босатылуға құқылы.
5. Шақыру бойынша әскери қызметтi өткеріп жүрген офицерлер құрамының әскери
қызметшісі 27-баптың 2-тармағының 1), 2) тармақшаларында көзделген мән-
жайлар болған кезде әскери қызметтен мерзiмiнен бұрын босатылуға құқылы.
6. Қайтыс болған (қаза тапқан) әскери қызметшi - қайтыс болған (қаза
тапқан) күннен кейiнгі келесi күннен бастап, ал сот хабарсыз кетті деп
танылған немесе қайтыс болды деп жарияланған әскери қызметші сот шешімі
заңды күшіне енген күнінен бастап әскери бөлімнің жеке құрамының
тiзiмдерінен шығарылады.
7. Белгіленген мерзiмдi өткерген адамдарды әскери қызметтен босату, төтенше
немесе соғыс жағдайы енгiзілген жағдайда, оның қолданылу кезеңiне тоқтатыла
тұрады.
ЗАПАСТА БОЛУ
38-бап. Запасқа қою
1. Мыналар:
1) запасқа қойыла отырып, әскери қызметтен босатылған;
2) әскери қызметке шақырудан босатылуына байланысты әскери қызметтен
өтпеген;
3) жиырма жетi жасқа толғанда шақыру кейiнге қалдырылуына байланысты әскери
қызметтен өтпеген;
4) әскери-есептік мамандығы бар әйелдер;
5) жоғары оқу орындарының әскери кафедраларында запастағы офицерлер
бағдарламасы бойынша даярлықтан өткен адамдар запасқа қойылған адамдар
болып есептеледi.
2. Запаста болатын адамдар әскери қызметке жарамдылығын айқындау үшін
Әскери-дәрігерлік сараптама ережелерiне сәйкес медициналық куәландырудан
өтедi.
3. Мерзiмдi әскери қызметке шақырудан босатылған, сондай-ақ соттың үкімімен
офицерлер құрамының әскери атағынан айырылған адамдарды ауданның (облыстық
маңызы бар қаланың) жергiлiктi әскери басқару органдары запастың қатардағы
жауынгерi (матросы) әскери атағын бере отырып, запасқа қояды.
4. Әскери қызмет өткерген адамдар запасқа қойылған кезде оларға әскери-
есептiк мамандықты ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті әскери
басқару органдары белгілейдi.
5. Ұлттық қауіпсiздiк органдары үшін әскери міндеттілердiң запасы Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес құрылады.
6. Запаста болу әскери жиындардан өтудi, әскери қызметке шақыру ережелерiн
орындауды және әскери есеп бойынша мiндеттердi сақтауды білдiредi.
39-бап. Запаста болудың шектi жасы. Запас топтары
1. Әскери міндеттілердiң жасы бойынша запаста болуы екi топқа бөлiнедi.
Топтар запаста болу мерзiмінің ұзақтығына байланысты белгiленедi.
2. Сарбаздар (матростар), сержанттар (старшиналар) құрамындағы әскери
міндеттілердiң запаста болуының шектi жасы мынадай болады:
1) бiрiншi топта - отыз бес жасқа дейiн (отыз бес жасты қоса алғанда);
2) екiншi топта - отыз алты жастан қырық бес жасқа дейін (қырық бес жасты
қоса алғанда).
3. Офицерлер құрамы әскери мiндеттілерінің запаста болуының шекті жасы:
1) бiрiншi топта - қырық бес жасқа дейiн (қырық бес жасты қоса алғанда);
2) екiншi топта - қырық алты жастан елу бес жасқа дейiн (елу бес жасты қоса
алғанда).
4. Әскери мiндетті әйелдер өздерiне берiлген әскери атақтарына қарамастан
екiншi топтағы запасқа енгiзіледi. Олардың запаста болуының шектi жасы
былай белгіленедi:
1) сарбаздар (матростар), сержанттар (старшиналар) құрамы үшiн - отыз бес
жасқа дейiн (отыз бес жасты қоса алғанда);
2) офицерлер құрамының адамдары үшiн - қырық бес жасқа дейiн (қырық бес
жасты қоса алғанда).
5. Запаста болудың шектi жасына жеткен әскери қызметшілер мен әскери
мiндеттілер немесе денсаулық жағдайы бойынша әскери қызметке жарамсыз деп
танылған адамдар әскери есептен шығарыла отырып, отставкаға ауыстырылады.
6. Соғыс уақытында Қазақстан Республикасының Президентi запаста болудың
шекті жасын ұзартуы мүмкін.
40-бап. Әскери жиындардан өту
1. Қарулы Күштердi, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды жасақтауға
арналған әскери мiндеттiлер оқу-жаттығу, тексеру және арнаулы әскери
жиындарына шақырылады.
2. Ұзақтығы бiр ай оқу-жаттығу жиындарына әскери міндеттілер бес жылда бiр
рет шақырылады.
3. Әскери мiндеттілер оқу-жаттығу жиындары арасындағы кезеңде он бес күнге
дейiнгі мерзiмге тексеру жиындарына тартылуы мүмкін.
4. Запаста болу кезiндегi жиындардың жалпы мерзiмi әскери мiндеттілер үшiн
он сегіз айдан аспауы керек. Бұл ретте оқу-жаттығу жиындарында болудың
жалпы мерзiмiне тексеру жиындарында болған уақыт та есептеледi.
5. Арнаулы жиындар төрт айға дейiнгi ұзақтықпен өткiзiледi.
6. Әскери жиындар кезеңiнде әскери мiндеттiлердің жұмыс орны мен атқаратын
қызметi сақталады, оларға республикалық бюджет есебiнен орташа жалақы
төленедi.
Әскери мiндеттiнiң дәлелсiз себептермен жиындар орны орналасқан жерден тыс
болған уақыты әскери жиындардан өту мерзiмiне есептелмейдi.
41-бап. Азаматтарды жалпыға бiрдей әскери оқыту
1. Халықты азаматтық қорғаныс iс-шараларына тарту және соғыс кезiнде Қарулы
Күштердi, басқа да әскерлер мен әскери құралымдарды жасақтау үшiн қажеттi
контингент даярлау мақсатында:
1) он алты жастан елу бес жасқа дейiнгі (елу бес жасты қоса алғанда) ерлер;
2) балалары жоқ немесе он жастан асқан балалары бар, он сегіз жастан қырық
бес жасқа дейiн (қырық бес жасты қоса алғанда) әйелдер жалпыға бiрдей
әскери оқытудан өткiзiледi.
Азаматтарды жалпыға бiрдей әскери оқытуды азаматтардың жұмыс, оқу орны және
тұрғылықты жерi бойынша жергiлiктi әскери басқару органдары жүзеге асырады.
2. Жалпыға бiрдей әскери оқыту бағдарламасын Қазақстан Республикасының
Үкiметi бекiтедi.
3. Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлiгi азаматтарды жалпыға бiрдей
әскери оқыту жөнiндегi бағдарламаны әзiрлейдi және iс-шараларға бақылауды
жүзеге асырады.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘСКЕРИ
МIНДЕТТIЛIК ЖӘНЕ ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТ ТУРАЛЫ ЗАҢНАМАСЫН
БҰЗҒАНЫ ҮШІН ЖАУАПТЫЛЫҚ
42-бап. Азаматтар мен лауазымды адамдардың
Қазақстан Республикасының әскери мiндеттiлiк
және әскери қызмет туралы заңнамасын бұзғаны
үшiн жауаптылығы
1. Жергiлiктi әскери басқару органының шақыруы бойынша, соның iшiнде
жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында, көрсетiлген мерзiмде жиын
пункттерiне дәлелсiз себептермен келмеген азаматтар Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.
2. Әскери жиындардан жалтарғаны үшiн, сондай-ақ әскери жиындардан өту
кезiнде әскери қызметте болудың белгiленген тәртiбiне қарсы құқық бұзушылық
жасағаны үшiн әскери мiндеттілер Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес
жауаптылықта болады.
3. Қазақстан Республикасының әскери мiндеттілік және әскери қызмет туралы
заңнамасын бұзуға жол берген шақыру комиссияларының мүшелерi, әскери
қызметке шақыруға жататын азаматтарды медициналық тексеруге қатысатын
дәрiгерлер, сондай-ақ басқа да адамдар Қазақстан Республикасының заңдарына
сәйкес жауаптылықта болады.
4. Азаматтардың әскери мiндеттi атқарудан жалтаруына жәрдемдесетiн немесе
олардың әскери қызметтi өткеруiне кедергi келтiретiн адамдар Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.
5. Жергiлiктi атқарушы органдардың лауазымды адамдары мен ұйымдардың
басшылары осы Заңда белгiленген талаптарды сақтамағаны, жұмылдыру бойынша
және соғыс уақытында шақырылған азаматтардың уақытылы келуiне кедергi
келтiргенi үшiн Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта
болады.
43-бап. Әскери қызметшiлердiң Қазақстан Республикасының
әскери мiндеттiлiк және әскери қызмет туралы
заңнамасын бұзғаны үшiн жауаптылығы
1. Әскери қызметшiлер, әскери атағы мен лауазымына қарамастан, заң алдында
бiрдей.
2. Әскери қызметшiлер қылмыстар және өзге де құқық бұзушылықтар жасағаны
үшiн Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.
Әскери қызметшiлердi әскери тәртіптi бұзғаны үшiн жауаптылыққа тарту
тәртiбi әскери жарғылармен белгіленеді.
ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ӨТПЕЛI ЕРЕЖЕЛЕР
44-бап. Осы Заңды орындауға байланысты іс-шараларды
материалдық-техникалық қамтамасыз ету
1. Жергiлiктi атқарушы органдар:
1) азаматтарды тiркеу және оларды әскери қызметке шақыру кезiнде
медициналық куәландырудан өткiзудi;
2) шалғай жерлерде тұратын азаматтарды медициналық және шақыру
комиссияларынан өту үшін жеткiзудi және оларды әскери қызмет өткеру үшiн
жөнелтудi;
3) шақыру (жиын) пункттерiн жабдықтауды, дәрi-дәрмекпен, құрал-сайманмен,
медицина және шаруашылық мүлкiмен, автомобиль көлiгiмен, сондай-ақ байланыс
құралдарымен жабдықтауды;
4) қызмет көрсететiн персоналдың, медициналық және техникалық
қызметкерлердiң қажеттi санын;
5) денсаулық сақтау ұйымдарында орындарды қамтамасыз етеді.
2. Iшкi iстер органдары әскери қызметке шақырудан жалтарған адамдарды
жеткiзудi, сондай-ақ әскерге шақырылушылардың әскери бөлiмдерге жөнелтiлуi
және кетуi кезiнде қоғамдық тәртiптiң сақталуын қамтамасыз етедi.
3. Соғыс уақыты жағдайларында жұмылдыруды жүргізу жоспарларын орындау үшiн
жергiлiктi атқарушы органдардың шешiмдерiмен әскери мiндеттілердi хабардар
ету штабтары немесе учаскелерi, оларды және техниканы жинау пункттерi
құрылады.
4. Шақыру учаскелерi мен жиын пункттерiнде жұмыс iстеу үшiн iссапарларға
жiберiлген, азаматтарды шақыру учаскелерiне тiркеу жөнiндегi
комиссиялардың, шақыру комиссияларының мүшелерiне, медициналық, техникалық
қызметкерлерге, сондай-ақ қызмет көрсету персоналы адамдарына осы
мiндеттердi атқару уақытына жұмыс орны, атқаратын қызметi және жалақысы
сақталады.
Егер аталған адамдардың өз міндеттерін атқаруы іссапарлармен байланысты
болса, жергілiктi атқарушы органдар олардың тұрғылықты жерінен жұмыс орнына
баруға және қайтуға, тұрғын үй жалдауына жұмсаған шығыстарын, сондай-ақ
iссапар шығыстарын өтейдi.
45-бап. Өтпелi ережелер
1. Осы Заң қолданысқа енгiзілгенге дейiн әскери қызметшiлермен әскери
қызмет өткеру туралы жасалған келiсiмшарттар, олар жасалған мерзімдер
iшiнде қолданыста болады.
2. Әскери қызметтi өткерiп жүрген, келiсiм-шарттар жасаспаған әскери
қызметшiлер оларды осы Заңда көзделген тәртiппен жасасады.
3. Осы Заңмен әскери қызметте болуының шектi жасы өзгертiлген әскери
қызметшiлер мынадай шектi жастарға:
1) полковниктер (бiрiншi дәрежелi капитандар) - елу жасқа;
2) генерал-майорлар (контр-адмиралдар), генерал-лейтенанттар (вице-
адмиралдар) - елу бес жасқа;
3) генерал-полковниктер (адмиралдар) және одан жоғарғылар - алпыс жасқа
жеткенде әскери қызметтен босатылуға немесе отставкаға кетуге құқылы.
4. Осы Заң қолданысқа енгiзiлгенге дейiн әскери қызметке шақырудан
босатылған немесе әскери қызметке шақырылуы кейiнге қалдырылған азаматтар
берілген босатулар мен кейiнге қалдыруларды олардың қолданыс мерзiмi
өткенге дейiн пайдаланады.
5. Запастағы немесе отставкадағы әскери қызметшiлер мен азаматтардың осы
Заң қолданысқа енгізiлгенге дейiн берiлген әскери атақтары сақталады.
46-бап. Осы Заңды қолданысқа енгізу тәртібі
Осы Заң 2006 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiлетiн 7-баптың 4-
тармағын және 35-бапты қоспағанда, ресми жарияланған күнiнен бастап
қолданысқа енгiзiледi.
§3. Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығы. 1992ж. 25 тамыз
«Әскери ант».
Қазақстан Республикасы
Президентінің 1992 жылғы
25 тамыздағы Жарлығымен
Бекітілген
ӘСКЕРИ АНТ
Мен, Қазақстан Республикасының азаматы (тегі, аты, әкесінің аты),
Қарулы Күштердің қатарына кіре отырып ант қабылдаймын және Қазақстан халқы
мен оның заңды сайланған Президентіне ақтық демім қалғанша адал болуға,
өзімнің егемен мемлекетімнің Конституциясы мен заңдарын қастерлеп сақтауға
салтанатты түрде ант етемін.
Өзіме жүктелген міндеттерді, әскери жарғыларды және командирлер мен
бастықтардың бұйрықтарын бұлжытпай орындауға, әскери қызметтің
ауыртпалықтары мен қиыншылықтарын табандылықпен көтеруге ант етемін. Әскери
істі дәйекті оқып-үйренуге, әскери және халық мүлкін мұқият ұстауға, әскери
және мемлекеттік құпияны қатаң сақтауға ант етемін.
Мен өз Отанымның, тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік мүдделерінің
ержүрек әрі батыл қорғаушысы болуға ант етемін.
Егер мен өзім қабылдаған әскери антты бұзсам, онда Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленген қатаң жазаны өтеуге әзірмін.
Әскери антты - толықтыруға келген жауынгелер мен матростар, тиісті
бағдарламадан өтіп, жауынгердің негізгі міндеттерін, әскери анттың мәнін,
әскери бөлімнің Жауынгерлік Туының, әскери тәртіпті жете білгеннен соң,
әскери бөлімге келген күннен бастап екі айдан кешіктірмей қабылдайды.
Әскери антты қабылдау уақыты әскери бөлім командирінің бұйрығымен
жарияланады.
Тағайындалған уақытта әскери бөлім салтанатты сапқа тұрады. Әскери
антты қабылдаушы әскери қызметшілер бірінші саптарда болады. Әскери антты
қабылдаушы әрбір әскери қызметші бөлімше сабының алдында әскери анттың
мәтінін дауыстап оқиды, одан соң арнайы тізімге өз қолын қояды да, саптағы
өз орнына тұрады.
Әскери ант қабылдау салтанаты аяқталған соң, әскери бөлімнің
командирі бүкіл бөлімді жаңа толықтырумен құттықтайды, бұдан соң оркестр ҚР-
ның мемлекеттік әнұранын орындайды.
Мемлекеттік әнұран орындалған соң, әскери бөлім саптық байқау үшін
салтанатты шерумен өтеді.
Әскери антты қабылдау күні осы бөлім үшін жұмыс күні емес болып
табылады және мереке күні ретінде өтіледі.
ҚР Президентінің Жарлығы және Қорғаныс министрлігінің бұйрығына
сәйкес, бір жылда екі рет белгіленген мерзімде қызмет атқарған жауынгерлер
өз бөлімшелерімен қоштасады, олардың орнына жаңа толықтырма келеді. Әскери
шеберлікті игеріп, Достастық мемлекеттер мен Қазақстан халқының бейбіт
еңбегінің қорғаушысы болу үшін, жауынгерлердің жас толықтырмасы аға
буындардың жауынгерлік эстафетасын қабылдап, оны абыроймен алып жүруге,
жауынгерлік дәстүрді барынша өркендетуге, Отан қорғаушылардың абыройы мен
жауынгерлік даңқын қастерлеуге шақырылып - әскери антты қабылдайды.
«ҚР ҚК және қорғанысы туралы» заңында Отанды қоғау мен Республиканың
ҚК-інде қызмет ету – Отан алдындағы ҚР азаматтарының конституциялық
міндеті және борышы болып табылатыны көрсетілген.
«ҚР ҚК және қорғанысы туралы» заңында үкімет және басқару
органдарының өкілеттілігі, ҚК-ді басқару және қорғаныс саласындағы
азаматтардың міндеттері мен құқықтары баяндалады. Заңға сәйкес ҚР-ның
азаматтары өз мемлекетінің мүддесін сақтауға, оның қуатын нығайтуға,
Отанды қорғауға өзін дайындауға және ҚР-ның заңдылықтарында
қарастырылған қорғаныс мақсатындағы басқа да міндеттерді орындауға
міндетті. Республикадағы әскери қызмет атқарудан бас тартқан азаматтар заң
бойынша жауапкершілікке тартылады.
Қазақстанның әрбір азаматы үшін ар - намыс мәселесі дегеніміз –
халық алдындағы өзінің конституциялық міндетін орындауы, оның бейбіт кезде
жасампаз еңбегін сенімді қорғауда бөлімдер мен бөлімшелердің ұрысқа
дайындығын барынша нығайту болып саналады.
Әскери ант мәтіні Конституция мен ҚР-ның заңдарын, әскери тәртіпті
қатаң сақтауды, әскери жарғыларды, командирлер мен бастықтардың бұйрықтарын
мүлтіксіз орындауды, адал да ержүрек және қырағы жауынгер болуды,
Қазақстанның жарқын болашағы үшін берген сертін есіне ұстап, оның
мемлекеттік мүддесімен тәуелсіздігінің лайықты қорғаушысы болуды талап
етеді.
Әскери абырой – жауынгердің тек өзіне деген адамгершілік қатынасы
ғана емес, сонымен бірге оған деген әскери ұжымның және бүтіндей қоғамның
қатынасы.
Әскери ар-намыс - әскери қызметшінің тәртібін, әскери ұжымға
қатынасын, әскери борышты орындауын сипаттайтын оның ішкі ізгілік қасиеті.
Әскери қызметшінің моральдық - саяси, жауынгерлік қасиеттері -
әскери антқа адал болу, ержүректік, қырағылық. Ең негізгі талаптың бірі –
адал болу. Бұл кездейсоқтық емес. Адамнан адалдықты, шындықты талап ететін
армиялық заң ғана емес. Тек адал адам өз мемлекетінің қауіпсіздігін, оның
қорғаныс қабілеттілігінің нығаюы үшін күреске белсене қатынасады.
Ант қабылдаған кезінде, жауынгер ержүрек батыл болуға ант береді. Ал
батырлық ерлік дегеніміз не? Батылдық, ерлік дегеніміз – жауынгердің ең
қиын, қауіпті жағдайларда да өз өмірі үшін қорқыныш сезімін жеңіп, өз
Отанын қорғау үшін ерлік жасауға барғаны. Егер поста тұрған жауынгер өз
міндеттерін нақты орындап қырағылық танытса, постқа шабуыл жасау жағдайлары
болмайды.
Қазақстан армиясында біздің республикамыздың барлық өкілдері қызмет
етеді. Мұнда олар әскери жолдастық пен әскери туысқандықтың өзіндік
мектебінен өтеді. ҚР ҚК бұрынғы одақтық армия құрамалары мен бөлімдерінің
базасында құрылған, олардың ішінде көпшілігі ұрыстық әрекеттерге қатысып,
құрметті атауларға ие болған, ұрыс наградаларымен марапатталған. Олар аса
мол тәжірибе жинақтаған, оларда белгілі бір адамгершілік нормалары, армия
өмірінің ережелері мен салттары қалыптасып, жауынгерлердің бір ұрпағынан
екінші ұрпағына өте отырып, жауынгерлік дәстүрге айналған.
Ауғаныстан мен Тәжікстандағы өткен оқиғалар, сондай-ақ «Казбаттың»
Ирактағы бітімгершілік қызметінің мысалдары Республика армиясы мен флоты
жастары өздерінің әкелері мен аталарының, үлкен ағаларының тәжірибесі мен
жауынгерлік дәстүрін қабылдап, кеңейте түскенін, олардың ісін абыроймен
және лайықты жалғастырып келе жатқанын көрсетті.
IV тару.Әр азаматты кезекті әскер қатарына шақыру және дайындау.
§1.Неігізгі міндеттері.
19-бап. Азаматтарды әскери қызметке шақыру
1. Азаматтарды әскери қызметке шақыру - Қарулы Күштерді, басқа да әскерлер
мен әскери құралымдарды мiндеттi негізде құраммен жасақтауды қамтамасыз
етуге бағытталған iс-шаралар кешенi.
2. Азаматтарды әскери қызметке шақыру:
1) азаматтарды мерзiмдi әскери қызметке шақыруды;
2) запастағы офицерлердi әскери қызметке шақыруды;
3) әскери жиындарға шақыруды;
4) жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында шақыруды қамтиды.
3. Азаматтардың әскери қызметке шақырылуын жүргізудi тиiстi жергіліктi
әскери басқару органдары арқылы жергiлікті атқарушы органдар ұйымдастырады
және қамтамасыз етеді. Азаматтарды әскери қызметке шақыруды жүргізу үшiн
осы Заңда белгіленген тәртіппен шақыру комиссиялары құрылады.
Азаматтарды әскери қызметке шақыруды ұйымдастыру мен жүргiзу тәртібін
Қазақстан Республикасының Үкіметi айқындайды.
4. Ұйымдардың басшылары шақырылуға жататын азаматтарды iссапарлардан
(демалыстардан) шақырып алуға, олардың хабардар етілуін және шақыру
учаскесiне уақтылы келiп жетуiн ұйымдастыруға міндетті.
5. Уақытша шетелде тұрып жатқан Қазақстан Республикасының азаматтарын
әскери қызметке шақыру олар Қазақстан Республикасына тұрақты тұрғылықты
жеріне қайтып келген соң, кейінге қалдырылу немесе босатылу құқығы болмаса,
осы Заңда белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
6. Азамат облыстың (республикалық маңызы бар қаланың және астананың)
жергiлiктi әскери басқару органы бастығының оны әскери қызметке шақыру
туралы бұйрығы шығарылған кезден бастап әскери қызметке шақырылған болып
есептеледi.
20-бап. Шақыру комиссиялары
1. Шақыру комиссиялары әскерге шақыруды өткізу кезеңiне жергіліктi атқарушы
органдардың шешiмi бойынша осы Заңның 17-бабының 5-тармағында айқындалған
құрамда құрылады. Оларға мемлекеттiк органдар мен қоғамдық бiрлестiктердiң
өкiлдерi де кiруi мүмкiн. Шақыру комиссиясының сандық құрамы тақ болуға
тиiс.
Азаматтарды әскери қызметке шақыруды өткiзу кестесін жергiлiктi атқарушы
орган бекiтедi.
2. Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың және астананың) шақыру
комиссиясы:
1) аудандық (облыстық маңызы бар қалалардың) шақыру комиссияларының
қызметiне басшылық жасау мен бақылауды жүзеге асырады;
2) азаматтардың әскери қызметке шақырылуын кейiнге қалдырудың және одан
босатылуының дұрыстығын тексереді;
3) қызмет өткеретiн жерге жiберілер алдында әскери қызметке шақырылған
азаматтардың және әскери оқу орнына түсетiн азаматтардың медициналық
тексеруден өтуiн ұйымдастырады;
4) әскери қызметке жарамдылығы (жарамсыздығы) жөнiндегi қорытындымен
келiспейтiнi туралы арыз берген азаматтарды қайтадан медициналық
куәландырудан өткізеді;
5) аудандық (облыстық маңызы бар қалалардың) шақыру комиссияларының
шешiмдерiне азаматтар берген шағымдар мен өтiнiштердi қарайды;
6) аудандық (облыстық маңызы бар қалалардың) шақыру комиссиялары
шешiмдерiнің күшiн жояды.
3. Аудандық (облыстық маңызы бар қаланың) шақыру комиссиясы әскерге
шақырылушыларды және әскери оқу орындарына түсетiн азаматтарды медициналық
куәландырудан өткiзеді.
Медициналық куәландыру нәтижелерi бойынша аудандық (облыстық маңызы бар
қаланың) шақыру комиссиясы әскерге шақырылушыға қатысты:
1) әскери қызметке шақыруға жатқызады;
2) әскери қызметке шақыруды кейінге қалдырылсын;
3) әскери қызметке шақырудан босатылсын;
4) әскери міндеттiлiгін атқарудан босатылсын деген шешiмдердің бiрiн
қабылдайды.
Аудандық (облыстық маңызы бар қаланың) шақыру комиссиясы әскери оқу
орындарына түсетiн азаматқа қатысты оны конкурстық оқуға түсу емтихандарын
тапсыру үшiн әскери оқу орнына жiберу туралы немесе оған жiберуден бас
тарту туралы шешiм қабылдайды.
Шақыру комиссиясының шешiмi әскери қызметке шақыруға жатқызылған азаматқа
хабарланады, шешiмнiң көшiрмесi оның қалауы бойынша қолына берiледi.
Азамат шақыру комиссиясының шешiмiне сот тәртiбiмен немесе облыстық
(республикалық маңызы бар қаланың және астананың) шақыру комиссиясына
шағымдана алады. Облыстық (республикалық маңызы бар қаланың және астананың)
шақыру комиссиясына алдын ала жүгіну сотқа жүгiну үшін мiндеттi шарт болып
табылмайды.
Арыздар облыстық (республикалық маңызы бар қаланың және астананың) шақыру
комиссиясында және сотта бiр мезгiлде қаралған кезде облыстық
(республикалық маңызы бар қаланың және астананың) шақыру комиссиясы арызды
қарауды соттың шешiмi күшiне енгенге дейiн тоқтата тұрады.
Соттың шешімін тиiстi шақыру комиссиялары міндеттi түрде орындауға тиiс.
4. Қорғаныс министрi және басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың
бiрiншi басшылары денсаулық жағдайына байланысты әскери қызметке жарамсыз
адамдарға қатысты әскерге шақыру туралы шақыру комиссиясы шешiмiнiң күшiн
жоюға және оларды әскери ант қабылдағанға дейiн шақыру комиссияларына
қайтаруға құқылы.
21-бап. Медициналық комиссиялар
1. Әскерге шақырылушыларды және әскери оқу орындарына түсетiн азаматтарды
медициналық куәландырудан өткiзу үшiн шақыру комиссияларының құрамында
медициналық комиссиялар құрылады.
2. Медициналық комиссиялар әскерге шақырылушыларды және әскери оқу
орындарына түсетiн азаматтарды медициналық куәландырудың нәтижелерi бойынша
олардың әскери қызметке жарамдылық деңгейi туралы қорытынды бередi.
3. Медициналық куәландырудың тәртiбi және медициналық комиссиялардың құрамы
Әскери-дәрiгерлiк сараптама ережелерiмен айқындалады.
22-бап. Әскери қызметке шақыруға жататын
азаматтардың мiндеттiлiгі
Әскери қызметке шақыруға жататын азаматтар жергiлiктi әскери басқару
органының шақыру қағазы бойынша шақыру комиссиясына келуге міндетті. Шақыру
қағазын азаматтың жеке өзіне жергілiкті әскери басқару органдарының
лауазымды адамдары немесе жұмыс (оқу) орны бойынша ұйымның басшысы қол
қойғызып тапсырады.
Шақыру қағазын азаматтың жеке өзiне тапсыру мүмкін болмаған жағдайда, оның
келуін қамтамасыз ету тиiстi iшкi iстер органына жүктеледі.
23-бап. Азаматтарды мерзiмдi әскери қызметке шақыру
1. Азаматтарды мерзiмдi әскери қызметке шақыру Қазақстан Республикасы
Президентінің Жарлығы және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысы
негiзiнде жылына екi рет жүргiзіледi.
Он сегiзден жиырма жетi жасқа дейiнгi, шақыруды кейінге қалдыруға немесе
шақырудан босатылуға құқығы жоқ азаматтар Қарулы Күштердi, басқа да
әскерлер мен әскери құралымдарды жасақтау үшін қажетті мөлшерде мерзiмдi
әскери қызметке шақыруға жатады.
2. Оқу орындарынан шығарылған, сондай-ақ осы Заңның 16-бабының 4-тармағында
көрсетілген, жиырма жетi жасқа толмаған және әскерге шақыру бойынша әскери
қызметтің белгiленген мерзімін өткермеген азаматтар осы Заңға сәйкес
мерзiмді әскери қызметке шақыруға жатады.
24-бап. Запастағы офицерлерді әскери қызметке шақыру
Жиырма тоғыз жасқа дейінгi, әскери қызметке жарамды запастағы офицерлер
уәкілеттi органдардың өтiнiмдерi бойынша Қазақстан Республикасы Үкiметінің
қаулысы негiзінде бейбiт уақытта офицерлер құрамының лауазымдарында әскери
қызмет өткеру үшін шақырылады.
25-бап. Әскери мiндеттілердi әскери жиындарға шақыру
Әскери мiндеттiлер әскери жиындарға Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
қаулысы негізiнде шақырылады.
26-бап. Азаматтарды жұмылдыру бойынша және соғыс
уақытында шақыру
1. Азаматтарды жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында әскери қызметке
шақыру Қазақстан Республикасы Президентi Жарлығының негiзiнде және осы
Заңда белгiленген тәртіппен жүргiзiледi.
2. Жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында әскери қызметке шақырылған әскери
міндеттiлер мен әскерге шақырылушыларға жұмыс, қызмет орны бойынша толық
есеп айырысу жүргізiледі, нақты жұмыс iстеген уақыты үшін жалақы, шығу
жәрдемақысы және пайдаланылмаған демалысы үшін өтемақы төленеді. Жұмылдыру
бойынша және соғыс уақытында шақырылған азаматтарға өздерi тұрған тұрғын
алаң сақталады. Жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында әскери қызметке
шақырылған азаматтардың отбасыларын мемлекеттік қамсыздандыру
(жәрдемақылар, зейнетақылар) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
жүргiзiледi.
3. Жергіліктi атқарушы органдар, ұйымдар жұмылдыруды өткiзу кезiнде және
соғыс уақытында әскери міндеттілер мен әскерге шақырылушылардың уақтылы
хабардар етiлуін және жиын пункттеріне немесе әскери бөлiмдерге жеткiзiлуін
қамтамасыз етуге міндеттi.
27-бап. Әскери қызметке шақыруды кейiнге қалдыру
1. Азаматтарды әскери қызметке шақыру аудандық (облыстық маңызы бар
қаланың) шақыру комиссиясының шешiмi бойынша кейiнге қалдырылады.
Мынадай негіздер бойынша:
1) отбасы жағдайы бойынша;
2) білімін жалғастыру үшін;
3) денсаулық жағдайы бойынша;
4) басқа да себептер бойынша кейiнге қалдырылуы мүмкін.
2. Отбасы жағдайына байланысты:
1) басқа адамның көмегiне мұқтаж және толық мемлекеттiк күтiмге алынбаған
отбасы мүшелерiн күтумен айналысатын, онымен бiрге немесе бөлек тұратын
жақын туыстары немесе Қазақстан Республикасының аумағында тұратын басқа да
адамдар болмаған жағдайда, заң бойынша аталған отбасы мүшелерін асырауға
мiндетті азаматтарды;
мыналар:
әкесi, анасы, әйелi, сондай-ақ әскерге шақырылушының ата-анасы болмаған
жағдайда, егер олар оның асырауында болса, зейнеткер жасына жеткен немесе
бiрiншi немесе екiншi топтағы мүгедектер болып табылатын атасы мен әжесi;
ата-анасы болмаған жағдайда, бiрiншi немесе екiншi топтағы мүгедектер болып
табылатын немесе он сегіз жасқа толмаған аға-інілерi, апа-қарындастары;
асырауында әскерге шақырылушыдан басқа бiріншi немесе екiншi топтағы
мүгедектер болып табылатын немесе он сегiз жасқа толмаған бiр және одан да
көп балалары бар және оларды күйеусiз (әйелсiз) тәрбиелеп отырған анасы
(әкесi);
өзiнiң асырауында жасы бойынша еңбекке қабiлетсiз немесе бiрiншi немесе
екiншi топтағы мүгедектер болып табылатын бiр және одан да көп жалғызiлiктi
туыстары (әкесi, анасы, аға-інісi, апа-қарындасы) бар және оларды күйеусiз
(әйелсiз) асырап отырған анасы (әкесi);
бiріншi немесе екiншi топтағы мүгедек болып табылатын екіншiсiн өзi
асырайтын және әскерге шақырылушыдан басқа он сегiз жасқа дейінгі бiр және
одан да көп бала тәрбиелеп отырған ата-анасының бiрi басқа адамның көмегiне
және күтіміне мұқтаж отбасы мүшелерi болып табылады;
2) өзiнiң асырауында:
анасыз тәрбиелеп отырған баласы;
ата-анасының қайтыс болуына, сондай-ақ олардың ата-ана құқығынан айырылуына
немесе соттың бас бостандығынан айыруға соттауына байланысты кемiнде екi
жыл тәрбиесiнде және асырауында болған адамдар бар азаматтарды;
3) некеде тұрған және бiр және одан да көп баласы бар азаматтарды әскери
қызметке шақыру кейiнге қалдырылады.
3. Білімін жалғастыру үшін әскери қызметке шақыру:
1) білім беру ұйымдарында орта жалпы білiм алып жүрген азаматтарға, оқу
кезеңіне;
2) тиiстi білім беру ұйымдарында, сондай-ақ басқа мемлекеттердің жоғары оқу
орындарында күндiзгі оқу нысаны бойынша бастапқы кәсіптік, орта кәсіптiк
немесе жоғары кәсіптiк білім алатын азаматтарға оқитынын растайтын
құжаттарды берген кезде, бiр жоғары оқу орнын бiтiргенге дейiн;
3) жоғары оқу орнынан кейiнгі кәсiби білім алатын азаматтарға оқу кезеңіне
кейінге қалдырылады.
4. Денсаулық жағдайы бойынша әскери қызметке шақыруды кейінге қалдыру
азаматтарға шақыру комиссиясының шешiмiмен бiр жылға дейінгi мерзiмге
беріледi.
5. Басқа себептер бойынша әскери қызметке шақыру:
1) ауылдық (селолық) жерлерде орналасқан білiм беру ұйымдарының орта
кәсіптiк немесе жоғары кәсіптiк педагогикалық білiмi бар және мамандығы
бойынша жұмыс iстейтiн оқытушыларына, жұмыс iстеп жүрген бүкiл кезеңiне;
2) тиiстi бiлiмi бар, мамандығы бойынша ауылдық (селолық) жерлерде тұрақты
жұмыс iстейтiн дәрiгерлерге денсаулық сақтау ұйымдарында жұмыс iстеп жүрген
бүкіл кезеңiне;
3) Қазақстан Республикасы Парламентiнiң немесе жергiлiктi өкiлдi
органдардың депутаттарына, олардың депутаттық өкілеттігi мерзiміне;
4) анықтау, алдын ала тергеу жүргiзiліп жатқан немесе соттар қылмыстық
iстерiн қарап жатқан адамдарға, тиiсiнше оларға қатысты анықтау, тергеу
аяқталғанға немесе сот үкiмi күшіне енгенге дейiн;
5) дiни атағы немесе тiркелген діни бiрлестіктерде штаттық лауазымы бар
әскерге шақырылушыларға, діни қызметi кезеңіне;
6) тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын ұйымдарда
мамандығы бойынша жұмысқа кiрген азаматтарға, бүкiл жұмыс кезеңiне кейiнге
қалдырылады.
6. Офицерлер құрамының әскери атағы беріле отырып запасқа қойылған
азаматтарды осы баптың 1-тармағының 1), 3) және 4) тармақшаларында, 3-
тармағының 3) тармақшасында көзделген негіздер бойынша әскери қызметке
шақыру кейiнге қалдырылады.
7. Әскери жиындарға шақыру кейiнге қалдырылмайды.
8. Осы баптың 1-тармағының 3) тармақшасында және 5-тармағының 6)
тармақшасында көзделген негiздер бойынша кейiнге қалдыруды қоспағанда,
жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында әскери қызметке шақыру кезiнде
азаматтарды шақыруды кейінге қалдыру тоқтатыла тұрады.
9. Жеке өтiнішін және мүдделi адамдар мен халықты әлеуметтiк қорғау
органдарынан нотариаттық куәландырылған тиiстi құжатты ұсынған кезде, осы
баптың 1-тармағының 3) тармақшасында және 4-тармағында аталған адамдардан
басқа, азаматтар әскерге шақыруды кейiнге қалдырудан бас тартуға құқылы
және әскери қызметке шақырылуы мүмкін.
10. Осы бапта көзделген шақыруды кейiнге қалдырудың негiздерi жойылған
азаматтар осы Заңда белгіленген тәртiппен әскерге шақыруға жатады.
28-бап. Әскери қызметке шақырудан босату
1. Бейбiт уақытта шақыру бойынша әскери қызметке шақырудан:
1) әскери қызметті өткеріп жүрген немесе өткерген;
2) денсаулық жағдайы бойынша әскери қызметке жарамсыз деп
танылған;
3) жиырма жетi жасқа толғаннан кейiн мерзiмдi әскери қызметке
заңды негiзде шақырылмаған;
4) әскери қызметтi өткеру кезеңiнде қызметтік мiндеттерiн атқару кезiнде
туыстарының бiрi (әкесi, анасы, аға-інісi немесе апа-қарындасы) қаза
тапқан, қайтыс болған немесе бiрiншi немесе екінші топтағы мүгедек болып
қалған;
5) басқа мемлекетте әскери (баламалы) қызмет өткерген;
6) ғылыми дәрежесi бар азаматтар босатылады.
2. Офицерлер құрамының әскери атағы беріле отырып, запасқа қойылған
азаматтар жиырма тоғыз жасқа толғаннан кейін, сондай-ақ осы баптың 1-
тармағының 1), 2), 5) және 6) тармақшаларында көзделген негiздер бойынша
әскери қызметке шақырудан босатылады.
3. Әскери жиындарға шақырудан:
1) тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын ұйымдарда
мамандықтары бойынша жұмысқа кiрген әскери мiндеттілер, жұмыс iстеп жүрген
бүкiл кезеңіне;
2) Қазақстан Республикасының мемлекеттiк органдарында қорғанысты,
қауiпсiздiктi және құқық тәртiбiн қамтамасыз етуге байланысты лауазымдарда
жұмыс iстейтiн адамдар;
3) мемлекеттiк, азаматтық және эксперименттік авиацияның авиациялық
персоналы;
4) ауыл шаруашылығында және ауыл шаруашылығы техникасын жөндеу ұйымдарында
жұмыс iстейтiн адамдар, егіс және егiн жинау жұмыстары кезеңiне;
5) күндiзгi нысанда оқытатын бiлiм беру ұйымдарының педагог қызметкерлерi
оқу жылы кезеңiне;
6) күндiзгi нысанда оқытатын бiлiм беру ұйымдарында оқитындар;
7) әскери мiндеттi әйелдер;
8) әскери мiндеттілер запасқа шығарылғаннан кейiнгі екi жыл ішінде;
9) он сегiз жасқа дейiнгі үш және одан да көп баласы бар адамдар;
10) өздерiне қатысты анықтау, алдын ала тергеу жүргiзiлiп жатқан немесе сот
қылмыстық iс қарап жатқан адамдар;
11) Қазақстан Республикасы Парламентiнiң немесе жергіліктi өкілді
органдардың депутаттары болып сайланған әскери міндеттілер босатылады.
4. Осы баптың 3-тармағының 1) және 8) тармақшаларында аталған әскери
міндеттілер арнаулы жиындардан өтуден босатылмайды.
5. Денсаулық жағдайы бойынша әскери қызметке жарамсыз деп танылған
азаматтар жұмылдыру бойынша және соғыс уақытында әскери қызметке шақырудан
босатылады.
6. Мүдделі адамдардан нотариаттық куәландырылған тиісті құжаттарды және
өтінішін ұсынған кезде, осы баптың 1-тармағының 2) тармақшасында аталған
азаматтардан басқа, әскери қызметке шақырудан босатылуға құқығы бар
азаматтар олардың қалауы бойынша әскери қызметке шақырылуы мүмкiн.
7. Сотталғандығы заңда белгіленген тәртіппен өтелмеген және алып
тасталмаған азаматтар бейбiт уақытта әскери қызметке шақыруға жатпайды.
8. Осы баптың 1-тармағының 2) тармақшасында көзделген шақырудан босатудың
негiздерi жойылған азаматтар осы Заңда белгiленген тәртіппен әскерге
шақыруға жатады.
КЕЛIСIМШАРТ БОЙЫНША ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТ
29-бап. Әскери қызмет өткеру туралы келiсімшарт
1. Әскери қызмет өткеру туралы келісiмшартты Қазақстан Республикасының
азаматы Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың
уәкілеттi лауазымды адамымен жасасады.
2. Келiсiмшарт ерiктi түрде Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
екi тараптың арасында жазбаша жасалады және өз қолданысын:
1) мерзiмнің өтуi бойынша;
2) әскери қызметшiнiң мерзiмiнен бұрын босатылуына байланысты;
3) әскери қызметшiнiң әскери қызмет өткеру туралы басқа келiсiмшартты
жасасқан күнінен бастап;
4) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген өзге де жағдайларда
тоқтатады.
3. Әскери қызмет өткеру туралы келісiмшартта азаматтың әскери қызметке
кiруiнiң ерiктілiгi, азаматтың әскери қызметті өткеруге мiндеттенген
мерзiмi мен келiсiмшарттың басқа да талаптары бекiтіледi.
4. Әскери қызмет өткеру туралы келiсiмшарттың талаптары азаматтың
келiсiмшартта белгiленген мерзiм ішінде Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер
мен әскери құралымдарда әскери қызмет өткеру мiндеттiлiгiн қамтиды.
Келiсiмшарттың талаптарында Қазақстан Республикасының заңнамасында
белгіленген жеңілдіктер, кепiлдiктер мен өтемақылар алуды қоса алғанда,
азаматтың өз құқықтары мен өзiнің отбасы мүшелерi құқықтарының сақталу
құқығы көрсетіледi.
5. Қазақстан Республикасының Президентi лауазымға тағайындаған әскери
қызметшілер тиiстi лауазымдағы әскери қызметтi әскери қызмет өткеру туралы
келісiмшарт жасаспастан өткередi.
Аталған әскери қызметшiлер қызметiнен босатылғаннан кейiн Әскери қызмет
өткеру ережелерiмен айқындалған тәртiппен әскери қызмет өткеру туралы жаңа
келісiмшарт жасасады немесе әскери қызметтен босатылады.
6. Жоғары білімі бар және алты ай қызмет өткерген мерзiмдi қызметтің әскери
қызметшілерi Әскери қызмет өткеру ережелерiнде айқындалған тәртіппен
келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiруге құқылы.
30-бап. Келiсімшарт бойынша әскери қызметке кiретiн
адамдарға қойылатын талаптар
1. Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiретiн адамдар мынадай талаптарға
сай келуге:
1) Қазақстан Республикасының азаматтығы болуға;
2) курсанттарды қоспағанда, он тоғыз жастан кiшi және әскери атағына
байланысты әскери қызметте болудың осы Заңмен белгіленген шектi жасынан
үлкен болмауға тиiс.
2. Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке:
1) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабілеті шектеулi деп таныған;
2) дәрiгерлiк комиссияның қорытындысына сәйкес әскери қызмет міндеттерін
атқаруға кедергі келтiретін науқасы бар;
3) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген шектеулердi өзiне
қабылдаудан бас тартқан;
4) әскери қызметке кiрер уақытта заңда белгіленген тәртiппен өтелмеген
немесе алып тасталмаған сотталғандығы бар не өзiне қатысты қылмыстық iс
қозғалған;
5) әскери қызметке кiрер алдындағы екi жыл iшiнде сыбайлас жемқорлық құқық
бұзушылық жасағаны үшін тәртіптiк жауаптылыққа тартылған;
6) әскери қызметке кiрер алдындағы бiр жыл iшiнде қасақана құқық бұзушылығы
үшiн сот тәртiбiмен әкiмшілік жаза қолданылған;
7) әскери қызметке кiруге дейiнгi үш жыл iшiнде сыбайлас жемқорлық құқық
бұзушылық жасағаны үшiн сот тәртiбiмен әкiмшiлiк жаза қолданылған;
8) егер босатылғанына бiр жыл толмаса, мемлекеттік қызметтен терiс
себептермен босатылған адамдар қабылданбайды.
3. Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiретiн адамға қатысты арнайы
тексеру жүргізiледi.
4. Адамның белгiленген талаптарға сәйкестігін айқындау үшiн Әскери-
дәрiгерлiк сараптама ережелерiне сәйкес медициналық куәландыру жүргiзiледi.
Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке болмашы шектеулермен әскери қызметке
жарамды деп танылған адам қабылдануы мүмкін.
5. Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiретiн адамнан бас тарту үшін:
1) осы баптың 2-тармағында көрсетілген мәліметтердi бұрмалау;
2) кандидаттың әскери-есептiк мамандығы бойынша бос қызмет орындарының
жоқтығы да негiздер болып табылады.
31-бап. Азаматтардың әскери оқу орындарына түсуi.
Әскери оқу орындарында оқитын азаматтармен
әскери қызмет өткеру туралы келiсiмшарттар
жасасу
1. Әскери оқу орындарына:
1) әскери қызмет өткермеген, оқуға түсетін жылы он жетi жасқа толған, бiрақ
жиырма бiр жастан аспаған азаматтардың;
2) қабылданар жылы жиырма төрт жасқа толмаған әскери қызмет өткерген
азаматтардың және мерзiмдi әскери қызмет өткерiп жүрген әскери
қызметшілердің;
3) келісiмшарт бойынша әскери қызмет өткерiп жүрген әскери қызметшiлердiң
түсуге құқығы бар.
Әскери даярлық бойынша қосымша бағдарламалары бар бiлiм беру ұйымдарының
тәрбиеленушілері әскери оқу орындарына түсуде артықшылығы бар құқыққа ие
болады.
2. Курсанттың (тыңдаушының) әскери оқу орнына қабылданған күнi оның
қызметтiк міндеттерін атқара бастаған күнi болып есептеледi.
3. Әскери оқу орындарына қабылданған азаматтар әскери лауазымдарға Әскери
қызмет өткеру ережелеріне сәйкес тағайындалады.
4. Әскери қызметті өткермеген азаматтар әскери оқу орындарына қабылданған
кезде әскери қызметшi мәртебесiне ие болады және олар он сегіз жасқа
толғаннан кейiн, бiрақ әскери оқу орнында кемiнде бiрiншi курсты аяқтаған
соң әскери қызмет өткеру туралы келiсімшарт жасасады.
Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеріп жүрген әскери қызметшілер әскери
оқу орындарына қабылданған кезде әскери қызмет өткеру туралы жаңа
келiсімшарт жасасады.
Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткерген, сондай-ақ шақыру бойынша әскери
қызмет өткерiп жүрген немесе өткерген азаматтар әскери оқу орындарына
қабылданған кезде қабылданғаны туралы бұйрық шығарылған күннен бастап
әскери қызметте өткеру туралы келiсімшарт жасасады.
Осы Заңмен белгiленген тәртiпте әскери қызмет өткеру туралы келiсiмшарт
жасасудан бас тартқан әскери қызметшілер әскери оқу орындарынан шығарылуға
жатады.
5. Әскери оқу орындарына қабылданбаған әскери қызметшілер Әскери қызмет
өткеру ережелерiмен белгіленген тәртiпте әскери қызметті одан әрi өткеру
үшін жiберіледi.
6. Әскери оқу орындарынан шығарылған, сондай-ақ әскери қызметтi өткеру
туралы келісiмшарт жасасудан бас тартқан әскери қызметшілер, егер олар
шақыру бойынша белгіленген әскери қызмет мерзiм өткермесе, тұрғылықты жерi
бойынша әскери есепке қою үшiн жiберіледi және кейiн жалпы негіздерде
әскери қызметке шақырылады. Бұл ретте үлгермеуi немесе тәртiпсiздiгi үшiн
әскери оқу орнынан шығарылған әскери қызметшілер өздерінің оқуына жұмсалған
бюджет қаражатын мемлекетке өтеуге міндеттi.
7. Әскери қызметшi әскери оқу орнын бiтіргеннен кейiн әскери қызмет
өткеруден бас тартса немесе келiсiмшартты өз бастамасы бойынша бұзса,
өзінің оқуына жұмсалған бюджет қаражатын мемлекетке өтеуге міндеттi.
Ұстауға жататын сома келiсiмшарт мерзiмi аяқталғанға дейiн әрбiр толық
өткерiлмеген айға барабар есептеледі.
8. Жоғары әскери оқу орындарын бiтiргеннен кейiн әскери қызметшiлерге
лейтенант әскери атағы беріледi.
32-бап. Келiсiмшарт мерзімі және оны жасасу тәртiбi
1. Әскери қызметті өткеру туралы келісім шарт әскери қызметте болудың шекті
жасына жеткенге дейін үш жылға, бес жылға, он жылға немесе әскери оқу
орнындағы оқу мерзіміне және оны бiтiргеннен кейiн әскери қызметке он жылға
жасалуы мүмкін.
2. Кандидаттарды iрiктеу және олардың келiсімшарт бойынша әскери қызметке
кiру тәртiбi Әскери қызмет өткеру ережелерiне сәйкес келеді.
§2. Әскер қатарына шақырылатын және шақырылған адамды дайындау.
Еліміздің қорғаныс саласы жылдан жылға күшейіп, әскер қатарының санына
емес, сапасына мән беріліп келеді. Бұл уақыт талабының сұранысын орындау
әрі қазақ әскерінің жан-жақты мобильді болуына мүдделілік таныту деген сөз.
Ал бұдан мемлекеттің стратегиялық бекінісі нығая түседі. Қарулы Күштері
айтарлықтай дамыған мемлекетке айналу үшін, әскер қатарына шақырудың
алғышарттары тиімді болуы тиіс. Ол үшін әскер қатарына жастардың өздері
тартылып тұратындай биік патриотизм қажет. Біле білсек, патриотизмнің өзіне
адамдарды бірінші тәрбиелеу керек. Ол мектепте өтетін әскери іс-шаралар
барысында қалыптасады. Мәселен, ҰОС, Ауған соғысының ардагерлерімен
кездесу, патриоттық әдеби кітаптар, фильмдер жас ұрпақты Отанын сүюге алып
келеді. Бұл тәрбие 17 жасқа дейін жалғасады.
Қарулы Күштер қатарына шақыру Елбасының жарлығы бойынша жүзеге
асырылады. Жылына екі рет сәуір-маусым және қазан-желтоқсан айларында 18-
ден 27 жасқа дейінгі ер азаматтар шақырылады. Біздің ұйымдастыру-жұмылдыру
департаменті әр облыстағы қорғаныс департаменттеріне өтініш тапсырыс
береді. Олар осы жоспармен жұмыс жасайды. Ал аймақтағы жастарды әскерге
шақыруды жергілікті аудандағы әкімдіктер атқарады. Жалпы, біз әскерге жүз
пайыз шақырамыз. Бірақ олардың көбісі медкомиссиядан өтпей қалып жатады.
Бүгінде әскерге шақырған кезде мамандыққа көп көңіл бөлеміз.
2007 жылдан бері, әскери шақыру жұмыстарының жарқын көрініс берген
тұсы- осы мамандардың шақырылуы десек қателеспейміз. Айталық, бұрындары
сарбаздар, жауынгерлер әскери міндетін 2 жыл өтейтін.Сол екі жылдың жарты
жылы үйренуге кетсе, қалған бір жарым жылына қызмет атқаратын. 2003-2004
жылдан бастап келісім-шарт бойынша әскерге алу ісі қолға алынды. Осыған
байланысты мерзімді әскерге шақырылатын әскери қызметшілердің саны көбейіп
кетті де, ол бізге тиімсіз болды. Өйткені, келген жастардың бәрі қызмет
атқарады да кетіп қалады. Яғни жылда оның оорны ауысып отырады. Сондықтан
2005 жылы шілдеде заң бойынша әскери қызметтің мерзімі 1 жыл болып
бекітілді. Сол бір жыл әскери қызметті маңызды, мәнді атқару үшін
мамандықтары бойынша әскерге жіберу жұмыстары қолға алынды.
Қазір Қарулы Күштердің бәрінде трансформациялау жүргізіліп жатыр.
Трансформация негізінде қазіргі заманғы соңғы техникаларды пайдалана алатын
әскер керек. Яғни сан емес сапа жағына мән берудеміз. Биылдан бастап
әскерге жаңа үрдіс енді. Ол Қазақстанның бітімгершілік батальонына-
негізінен шет тілін білетін жастарды шақыру. Облыстарда шет тілін білетін
жастардың тізімдері бар. Жалпы, ҚазБАТ-ты шет тілін білетін жастармен
толықтырып отыруға шамамыз келеді. Өйткені, Қазақстан территориясында ғана
емес, дүниежүзілік бітімгершілік күштерімен бірге ортақ келісім бойынша
жұмыстар жүргізіледі. Оған әрине шет тілін білмейтіндерді алуға болмайды.
Біз әрбір азаматты 17 жастан кейін оқуға түскен, түспегенін, отбасы
жағдайын бақылап отырамыз. Мәселен, жоғары оқу орнында инженерлікті
бітірсе, оны техникалық әскерлерге шақырамыз. Ол онда жүргізуші немесе
танкист болуы мүмкін. Одан басқа математика мен компьютер мамандығын
бітіргендерді ракета және артиллерия әскеріне шақырамыз. Өйткені, олар
электронды есептеу құрылғыларымен жақсы жұмыс істей алады.
Басқа әскер түріне троктаристерді, жүргізушілерді, байланыс
мамандарын көбірек тартамыз. Аспазшылар да әскерге керек. Оған қоса, әскери
техникалық мектептерге «әскери бөлімдерге осындай мамандықтар жетіспейді»
деп тапсырыс береміз. Олар тапсырысқа сай механик-жүргізушілер,
жүргізушілер дайындайды.
Елбасымыз өзі спортқа көп көңіл бөледі. Спорт халқымыздың
денсаулығының жақсы болуына үлесін қосады. Генетикалық жағынан ата-
бабаларымыз осал кісілер болмаған. Жыл он екі ай аттың жалында, түйенің
қомында жүріп елін, жерін қорғаған. Сондай бабаларымыздың мықтылығы осы
денсаулыққа байланысты. Сол себепті, спорт жағынан да арнаулы әскерлерді
аэроұтқырлар бөліміне жібереді. Өйткені олардың орындайтын әскери
тапсырмасы, қимыл-қозғалыстарын қиын болып келетіндіктен, дене бітімі жақсы
жетілген жастар іріктелініп алынады. Сондай-ақ, спорт шеберлері мен спорт
шеберлігіне кандидаттарды әскерлердің орталық спорт клубына (ЦСКА)
жібереді.
Бұдан басқа, Төтенше жағдай министрлігінің бөлімдері, ішкі әскер,
гвардияның өтініш қағаздары бойынша, біздің департамент әскерге керекті
жастардың санын бөліп беріп отырады. Олар Отанымыздың шекарасын қорғау
жұмыстарына қатысады. Мұнымен бірге мысалы заңгерлер көп. Ондай
заңгерлердің көбісі әрине ішкі істер әскерлеріне кетеді. Өйткені Қарулы
Күштерге қарағанда олардың өзгешілігі, көшедегі тәртіпті қадағалайды. Оған
заң жағынан білімі жоқ жастарды жіберу қиын.
Өмір болған соң неше түрлі адамдар кездеседі. Заңгерлер тәртіп бұзу, басқа
да құқық бұзу жағдайына қандай іс-шаралар қолдану керектігін көшеде жүріп,
қызмет бабында орындай алады. Міне осылайша еліміздің көптеген қалаларында
тәртіп орнауына көптеген заңгерлер еңбектерін сіңіріп жатыр. Ал
республикалық гвардияға бойы 175 см астам, бетінде, денесіне көңіл
аударатындай қалы мен тыртықтары жоқ жастарды алады. Өйткені, олардың бет-
бейнесі басқа мемлекеттердің алдында еліміздің айнасы іспеттес.
Қазір жаппай жастарды әскерге шақыру біздің міндетіміз болып
табылмайды. Өйткені, әскеріміздің құрамы аса үлкен емес. Республикамыздың
ресурстары басқа мемлекеттермен салыстырған кезде, жақсы мамандармен,
денсаулығы жақсы жастармен қамтамасыз етуге толық шамасы келеді. Мысалы,
«жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар» демекші, бірінші маман, екінші денсаулық,
үшінші білім отбасы жағдайының көрсеткіштері кімде жақсы болса, солар
әскерге алынады.
Медициналық әскерге шақыру комиссияларының қалалардағы, аудандардағы
іріктеу, сұрыптау жұмыстары жақсы жолға қойылған. Соңғы жылдары еліміздің
экономикалық жағдайы көтерілді. Яғни 90-шы жылдармен салыстырғанда
әлдеқайда жоғары. Десек те, жастардың дене бітімінің әлжуаздығы жиі
кездесіп жатады. Ол жастардың дене шынықтыруға ден қоймағандығын көрсетеді.
Іріктеу кезінде көбіне қала балаларының денсаулығы нашар болып келетінін
байқаймыз. Оның үстіне, қала балалары оқуға түседі. Сондықтан, әскерге
көбіне ауылдық жерлердің балалары келеді. Одан басқа, майтабан жастар бар.
Ол қытайдың арзан аяқ киімдерінің салдарынан болады. Жалпы, тері аурулары,
күрделі аурулары бар жастарды әскерге шақырмаймыз. Олардың дені запасқа
жіберіліп отырады.
Әскер қатарына шақырылуға жарамды жастардың көбейгені, мамандығы мен
денсаулығына байланысты оларды таңдау үдерісі- Қазақстан Қарулы Күштерін
айбынды ете түспек.
V тарау.Келісім шарт бойынша әскери қызмет.
§1.Жалпы ережелері.
1. Әскери қызмет өткеру туралы келісiмшартты Қазақстан Республикасының
азаматы Қарулы Күштердiң, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың
уәкілеттi лауазымды адамымен жасасады.
2. Келiсiмшарт ерiктi түрде Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес
екi тараптың арасында жазбаша жасалады және өз қолданысын:
1) мерзiмнің өтуi бойынша;
2) әскери қызметшiнiң мерзiмiнен бұрын босатылуына байланысты;
3) әскери қызметшiнiң әскери қызмет өткеру туралы басқа келiсiмшартты
жасасқан күнінен бастап;
4) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген өзге де жағдайларда
тоқтатады.
3. Әскери қызмет өткеру туралы келісiмшартта азаматтың әскери қызметке
кiруiнiң ерiктілiгi, азаматтың әскери қызметті өткеруге мiндеттенген
мерзiмi мен келiсiмшарттың басқа да талаптары бекiтіледi.
4. Әскери қызмет өткеру туралы келiсiмшарттың талаптары азаматтың
келiсiмшартта белгiленген мерзiм ішінде Қарулы Күштерде, басқа да әскерлер
мен әскери құралымдарда әскери қызмет өткеру мiндеттiлiгiн қамтиды.
Келiсiмшарттың талаптарында Қазақстан Республикасының заңнамасында
белгіленген жеңілдіктер, кепiлдiктер мен өтемақылар алуды қоса алғанда,
азаматтың өз құқықтары мен өзiнің отбасы мүшелерi құқықтарының сақталу
құқығы көрсетіледi.
5. Қазақстан Республикасының Президентi лауазымға тағайындаған әскери
қызметшілер тиiстi лауазымдағы әскери қызметтi әскери қызмет өткеру туралы
келісiмшарт жасаспастан өткередi.
Аталған әскери қызметшiлер қызметiнен босатылғаннан кейiн Әскери қызмет
өткеру ережелерiмен айқындалған тәртiппен әскери қызмет өткеру туралы жаңа
келісiмшарт жасасады немесе әскери қызметтен босатылады.
6. Жоғары білімі бар және алты ай қызмет өткерген мерзiмдi қызметтің әскери
қызметшілерi Әскери қызмет өткеру ережелерiнде айқындалған тәртіппен
келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiруге құқылы.
30-бап. Келiсімшарт бойынша әскери қызметке кiретiн
адамдарға қойылатын талаптар
1. Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiретiн адамдар мынадай талаптарға
сай келуге:
1) Қазақстан Республикасының азаматтығы болуға;
2) курсанттарды қоспағанда, он тоғыз жастан кiшi және әскери атағына
байланысты әскери қызметте болудың осы Заңмен белгіленген шектi жасынан
үлкен болмауға тиiс.
2. Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке:
1) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабілеті шектеулi деп таныған;
2) дәрiгерлiк комиссияның қорытындысына сәйкес әскери қызмет міндеттерін
атқаруға кедергі келтiретін науқасы бар;
3) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген шектеулердi өзiне
қабылдаудан бас тартқан;
4) әскери қызметке кiрер уақытта заңда белгіленген тәртiппен өтелмеген
немесе алып тасталмаған сотталғандығы бар не өзiне қатысты қылмыстық iс
қозғалған;
5) әскери қызметке кiрер алдындағы екi жыл iшiнде сыбайлас жемқорлық құқық
бұзушылық жасағаны үшін тәртіптiк жауаптылыққа тартылған;
6) әскери қызметке кiрер алдындағы бiр жыл iшiнде қасақана құқық бұзушылығы
үшiн сот тәртiбiмен әкiмшілік жаза қолданылған;
7) әскери қызметке кiруге дейiнгi үш жыл iшiнде сыбайлас жемқорлық құқық
бұзушылық жасағаны үшiн сот тәртiбiмен әкiмшiлiк жаза қолданылған;
8) егер босатылғанына бiр жыл толмаса, мемлекеттік қызметтен терiс
себептермен босатылған адамдар қабылданбайды.
3. Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiретiн адамға қатысты арнайы
тексеру жүргізiледi.
4. Адамның белгiленген талаптарға сәйкестігін айқындау үшiн Әскери-
дәрiгерлiк сараптама ережелерiне сәйкес медициналық куәландыру жүргiзiледi.
Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке болмашы шектеулермен әскери қызметке
жарамды деп танылған адам қабылдануы мүмкін.
5. Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiретiн адамнан бас тарту үшін:
1) осы баптың 2-тармағында көрсетілген мәліметтердi бұрмалау;
2) кандидаттың әскери-есептiк мамандығы бойынша бос қызмет орындарының
жоқтығы да негiздер болып табылады.
31-бап. Азаматтардың әскери оқу орындарына түсуi.
Әскери оқу орындарында оқитын азаматтармен
әскери қызмет өткеру туралы келiсiмшарттар
жасасу
1. Әскери оқу орындарына:
1) әскери қызмет өткермеген, оқуға түсетін жылы он жетi жасқа толған, бiрақ
жиырма бiр жастан аспаған азаматтардың;
2) қабылданар жылы жиырма төрт жасқа толмаған әскери қызмет өткерген
азаматтардың және мерзiмдi әскери қызмет өткерiп жүрген әскери
қызметшілердің;
3) келісiмшарт бойынша әскери қызмет өткерiп жүрген әскери қызметшiлердiң
түсуге құқығы бар.
Әскери даярлық бойынша қосымша бағдарламалары бар бiлiм беру ұйымдарының
тәрбиеленушілері әскери оқу орындарына түсуде артықшылығы бар құқыққа ие
болады.
2. Курсанттың (тыңдаушының) әскери оқу орнына қабылданған күнi оның
қызметтiк міндеттерін атқара бастаған күнi болып есептеледi.
3. Әскери оқу орындарына қабылданған азаматтар әскери лауазымдарға Әскери
қызмет өткеру ережелеріне сәйкес тағайындалады.
4. Әскери қызметті өткермеген азаматтар әскери оқу орындарына қабылданған
кезде әскери қызметшi мәртебесiне ие болады және олар он сегіз жасқа
толғаннан кейiн, бiрақ әскери оқу орнында кемiнде бiрiншi курсты аяқтаған
соң әскери қызмет өткеру туралы келiсімшарт жасасады.
Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеріп жүрген әскери қызметшілер әскери
оқу орындарына қабылданған кезде әскери қызмет өткеру туралы жаңа
келiсімшарт жасасады.
Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткерген, сондай-ақ шақыру бойынша әскери
қызмет өткерiп жүрген немесе өткерген азаматтар әскери оқу орындарына
қабылданған кезде қабылданғаны туралы бұйрық шығарылған күннен бастап
әскери қызметте өткеру туралы келiсімшарт жасасады.
Осы Заңмен белгiленген тәртiпте әскери қызмет өткеру туралы келiсiмшарт
жасасудан бас тартқан әскери қызметшілер әскери оқу орындарынан шығарылуға
жатады.
5. Әскери оқу орындарына қабылданбаған әскери қызметшілер Әскери қызмет
өткеру ережелерiмен белгіленген тәртiпте әскери қызметті одан әрi өткеру
үшін жiберіледi.
6. Әскери оқу орындарынан шығарылған, сондай-ақ әскери қызметтi өткеру
туралы келісiмшарт жасасудан бас тартқан әскери қызметшілер, егер олар
шақыру бойынша белгіленген әскери қызмет мерзiм өткермесе, тұрғылықты жерi
бойынша әскери есепке қою үшiн жiберіледi және кейiн жалпы негіздерде
әскери қызметке шақырылады. Бұл ретте үлгермеуi немесе тәртiпсiздiгi үшiн
әскери оқу орнынан шығарылған әскери қызметшілер өздерінің оқуына жұмсалған
бюджет қаражатын мемлекетке өтеуге міндеттi.
7. Әскери қызметшi әскери оқу орнын бiтіргеннен кейiн әскери қызмет
өткеруден бас тартса немесе келiсiмшартты өз бастамасы бойынша бұзса,
өзінің оқуына жұмсалған бюджет қаражатын мемлекетке өтеуге міндеттi.
Ұстауға жататын сома келiсiмшарт мерзiмi аяқталғанға дейiн әрбiр толық
өткерiлмеген айға барабар есептеледі.
8. Жоғары әскери оқу орындарын бiтiргеннен кейiн әскери қызметшiлерге
лейтенант әскери атағы беріледi.
32-бап. Келiсiмшарт мерзімі және оны жасасу тәртiбi
1. Әскери қызметті өткеру туралы келісім шарт әскери қызметте болудың шекті
жасына жеткенге дейін үш жылға, бес жылға, он жылға немесе әскери оқу
орнындағы оқу мерзіміне және оны бiтiргеннен кейiн әскери қызметке он жылға
жасалуы мүмкін.
2. Кандидаттарды iрiктеу және олардың келiсімшарт бойынша әскери қызметке
кiру тәртiбi Әскери қызмет өткеру ережелерiне сәйкес айқындалады.
§2. Келісімшарт бойынша әскери қызметке кірісу, келісім жасау және бұзу.
Еліміздің қорғаныс саласы жылдан-жылға күшейіп, әскер қатарының
санына емес, сапасына аса мән беріліп келеді. Қорғаныс қабілетін арттыруға
әскери құрамаларға келісім-шартпен қызмет ететін азаматтар мен
азаматшаларды тарту маңызды екені айқын.
Үміткерлерді сапалы жинақтау үшін жауапты лауазымдық тұлғалардың
міндетін арттыру 2009 жылдың 22 маусымындағы №221 Қорғаныс министрінің
“Сарбаздар мен сержанттар құрамы келісім-шарт бойынша әскери
қызметшілерінің әскери қызметке кіру және өткеру бөлігінде Қарулы Күштерде,
басқа да әскер тектері мен әскери құралымдарында әскери қызмет өткеру
ережелерін қолдану туралы нұсқаулықты бекіту туралы” бұйрығында
көрсетілген. Қорғаныс министрі өзінің бұйрығында жергілікті әскери
ұйымдардың жауапты тұлғаларына және әскери бөлім командирлеріне осы жұмысты
өткізу ережелерін көрсеткен.
Қазіргі таңда Қарулы Күштерде кәсіпқой әскерлерді құру үшін үлкен
жұмыстар жүргізілуде. Келісім-шарт бойынша Қарулы Күштердің қатарына 19
жастан асқан жас азаматтар қабылданады. Атырау облысы қорғаныс істері
жөніндегі департаменті келісім-шарт бойынша әскери қызметке әскери
қызметшілерді жинақтауда. Келісім-шарт бойынша әскери қызметке өткен
жастарымызға әскери қызметші аталған соң көп жеңілдіктер бар: еңбекақысының
жылма-жыл өсуі, 45 тәулік кезекті еңбек демалысы, білім деңгейін көтеремін
дегендерге 50 пайыздық жеңілдік және 45 жастан бастап зейнеткерлікке шығу
мүмкіндігі.
Әскери қызметке азаматтарды қабылдамас бұрын жергілікті және облыстық
департаменттен дәрігерлік сараптамадан, психолог маманның алдынан
өткізіледі. Сол мамандардың сынағынан сүрінбей өтсе ғана әскери қызметке
қабылданады.
Келісім-шарт бойынша әскери қызмет өтеуге ниет білдіретіндер саны өте
көп. Қарулы Күштерге өз ісінің майталманы бола алатын, моральдық,
психологиялық ұстамды және дене даярлығы мықты, әрі кәсіптік деңгейі жоғары
азаматтар конкурстық іріктеуден кейін қабылданады.
2009-2010 жыл аралығында Қарулы Күштерге 81 адам бағытталды, оның ішінен 72-
сі әскери қызметін өтеп жатыр. Атырау облысының қорғаныс істері жөніндегі
қалалық басқармасы мен аудандық бөлімдерінде әскери қызметке орналасу
бағыттары жөніндегі ақпараттар тақтасы орнатылған.
Келісімшарт қызметіне шақырылушына ұсынылатын талаптар
Келісімшарт бойынша әскери қызметке түскен тұлғалар мына талаптарға жауап
береді:
ҚР азаматтығы болуы керек;
курсанттарды қоспағанда, он тоғыз жастан кiшi және әскери атағына
байланысты әскери қызметте болудың белгиленген шектi жасынан үлкен болмауға
тиiс.
Келісімшарт бойынша әскери қызметке мына тұлғалар қабылданбайды:
сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабілеті шектеулi деп таныған;
дәрiгерлiк комиссияның қорытындысына сәйкес әскери қызмет міндеттерін
атқаруға кедергі келтiретін науқасы бар;
ҚР заңдылығымен бекітілген шектеулерді қабылдағысы келмейтін тұлғалар;
әскери қызметке келген уақытында сотталған және жазасы өтеліп бітпеген
болса, заң негізінде кінә алынбаса, немесе қылмысты іс қозғалған болса;
әскери қызметке кiрер алдындағы екi жыл iшiнде сыбайлас жемқорлық құқық
бұзушылық жасағаны үшін тәртіптiк жауаптылыққа тартылған;
әскери қызметке кiрер алдындағы бiр жыл iшiнде қасақана құқық бұзушылығы
үшiн сот тәртiбiмен әкiмшілік жаза қолданылған;
әскери қызметке кiруге дейiнгi үш жыл iшiнде сыбайлас жемқорлық құқық
бұзушылық жасағаны үшiн сот тәртiбiмен әкiмшiлiк жаза қолданылған;
мемлекеттік қызметтен теріс мінезі үшін қуылып, қуылғанынан бір жыл уақыт
өтпесе.
Әскери қызметке келісімшарт бойынша келген тұлғаға арнайы тексеру
жүреді. Тұлғаның сәйкестігін анықтау үшін бекітілген талаптар бойынша
медициналық куәландыру жасалады. Келісімшарт бойынша әскер қатарына әскери
қызметке жарайтын тұлғалар алынады.
Келiсiмшарт бойынша әскери қызметке кiретiн адамнан бас тарту үшін:
осы баптың 2-тармағында көрсетілген мәліметтердi бұрмалау;
кандидаттың әскери-есептiк мамандығы бойынша бос қызмет орындарының жоқтығы
да негiздер болып табылады.
Қосымшалар
[pic]
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінің Жоғарғы қолбасшысы
НазарбаевНұрсұлтан Әбішұлы.
Назарбаев Нұрсұлтан Әбішұлы (1940) – тәуелсіз Қазақстанның тұнғыш
Президенті. Туып-өскен жері-Алматы облысының Қарасай ауданына қарасты
Шамалған ауылы. Днепродзержинск техникалық училищесін (1960), Қарағанды
металлургия комбинатына қарасты жоғары техникалық оқу орынын (1967), Кеңес
Одағы коммунистік партиясы Орталық комитетіне қарасты Жоғары партия
мектебін (1976) бітірген. Экономика ғылымның докторы, академик. Еңбек жолын
1960 жылы Теміртау қаласындағы Қарағанды металлургия комбинатында қатардағы
жұмысшы болып бастап, домна пешінің аға газдаушылығына дейінгі жолдан өтті.
1969 жылдан бастап комсомол және партия жұмысына ауысты. Жоғары мемлекеттік
және партиялық қызметтерді 1979 жылы Қазақстан Компартиясы Орталық
Комитетінің хатшысы болып сайланған кезден атқара бастады. Қазақ Кеңестік
Социалистік Республикасы Министрлер Кеңесінің төрағасы (1984-1989), әрі
Кеңес Одағы Коммунистік партиясы Орталық Комитеті Саяси бюросының мүшесі
(1990-1991), Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы Жоғарғы Кеңесінің
төрағасы (1990 жылдың ақпан-сәуір айлары) болып қызмет атқарды. Қазақ
Кеңестік Социалистік Республикасының Жоғарғы Кеңесі 1990 жылдың 24
сәуірінде Н.Ә.Назарбаевты Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының ең
алғашқы Президенті етіп сайлады. Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының
Президенті ретіндегі қызметінің заңға сәйкес екенін 1991 жылы 1 желтоқсанда
өткен ең алғашқы бүкілхалықтық сайлау одан әрі орнықтыра түсті. Қазақ
Кеңестік Социалистік Республикасы атауының Қазақстан Республикасы болып
өзгеруіне байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің қаулысына
сәйкес Н.Ә.Назарбаев 1991 жылы 10 желтоқсанда Қазақстан Республикасының
Президенті лауазымымен қызметке кірісті. Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Жоғарғы Басқолбасшысы, Қазақстан
халықтары Ассамблеясының Төрағасы, Қазақтардың Дүние жүзі Қауымдастығының
Төрағасы. Қазақстанның, Ресейдің, Өзбекстанның және басқа да бірқатар шет
елдің жоғары ордендері мен медальдарымен марапатталған. Нұрсұлтан Әбішұлы
әлемнің аса ірі мемлекет басшылары мойындаған қазақ мемлекетінің ең алғашқы
басшысы, дүние жүзіне әйгілі саясаткерлердің бірі. Ол ел басқару ісінде
халықтың ғасырлар бойы жинақталған бай тәжірибесі мен әлемдік тәжірибені
тал бойына тоғыстырған алымды да алғыр басшы. Ел өмірінің алуан салалы
тіршілік-тынысын терең білу, маңдай тіреген проблемалардың ең елеулісін тап
басып тани алу, ел ішіндік және әлемдік ахуалдармен санаса отырып ұрымтал
әрекеттерге бару, сол жолда таңдалған бағытын табандылықпен жүзеге асыру-
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың мемлекет басшысы ретіндегі басты қасиеті.
Н.Назарбаевтың бастамасымен тәуелсіз қазақ елінде дүниежүзілік-тарихи
маңызы бар істер атқарылды. 1991 жылдың күзінде 40 жылдан астам уақыт бойы
адамзат баласына от бүркіп, апат қауіпін төндіріп келген Семей ядролық
сынақ полигоны жабылды. 459 ядролық жарылыс өткен бұл полигон енді мәңгіге
тыншыды. Туған елінің тыныштығын, адамзаттың қауіпсіздігін ту еткен
Н.Назарбаев Америка Құрама Штаттарының, Ресейдің, Францияның билеушілерімен
ұзақ та күрделі келіссөздер жүргізіп, ядролық қаруды Қазақстаннан аластауға
1994 жылы келісті. Бұл біз үшін өтеуі қымбат келісім еді. Өйткені ядролық
державалар (АҚШ, Англия, Россия, Қытай, Франция) Қазақстанның
тәуелсіздігіне, егемендігіне және бүгінгі шекараларының өзгермейтініне
құрметін білдірді, Қазақстанның тәуелсіздігіне территориялық біртұтастығына
қарсы күш қолданбауға міндеттенді, Қазақстанға экономикалық қысым көрсетуге
бармайтынын мәлімдеді. 1995 жылы соңғы ядролық қару қазақ елінен әкетілді.
Осылайша адамзат тарихында тұңғыш рет жойқын қарудан ерікті түрде бас
тартқан мемлекет пайда болды. Президент Н.Назарбаевтың көптеген бері қолға
алып, практикаға енгізіп келе жатқан іргелі идеясы-Еуразиялық одақ құру.
Бұл, әрине, бұрынғы Кеңестер Одағын тірілту емес. Еуразиялық одақ қос
құрлықты мекендеген мемлекеттер мен халықтар арасындағы интеграцияны жаңа
сапалы биіктікке көтеру. Алғашқы нәтижеге де қол жетті. 2000 жылдың күзінен
бері бес мемлекеттің басын қосқан еуразиялық экономикалық одақ өміп сүріп
келеді. ЮНЕСКО күнтізбесіне Абайдың 150 жылдық, М.Әуезов пен Қ.Сәтбаевтың
100 жылдық, Түркістанның 1500 жылдық мерейтойларының енуі, Париж бен
Лондонда, Берлин мен Токиода қазақ арыстарының аттары құрметпен аталып, ән-
күйлеріміз бұрынғыдай жалтаңкөзденбей, барынша еркін, қуанышты көңілде
шалқуы мәдениетімізді, өнерімізді, ғылымымызды ғана түлетіп отырған жоқ,
санамызды, дүниетанымымызды, мінезімізді де жаңаша қалыптастыруда.
Қазақстанның тәуелсіздігі жылдарында қыруар іс атқарылды. Бірақ олардың
ішінде екеуін атап өту керек. Біріншісі – 1997 жылы Президент Н.Назарбаев
ұсынған «Қазақстан – 2030» даму стратегиясы, екіншісі –елорданың Алматыдан
Астанаға көшірілуі. Үш ғасырға жуық уақыт бойы отаршылдықтың тауқыметін
тартып, этнос ретінде шалажансар халге түскен қазақ халқын ел етіп, ТМД
елдерінің аясындағы ең көп тілді, көп конфессиялы Қазақстанның еңсесін
көтеріп, тәуелсіздік жолымен алып жүру міндеті Нұрсұлтан Әбішұлының
маңдайына жазылды. Бұл жолда да тәуелсіздікті тәу ететін, шынайы
демократияға ұмтылған, ұлтаралық түсіністік пен достықты өмір салты еткен,
болашағына сеніммен қадам басқан қазақстандықтардың символына айнала білді.
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің қорғаныс минстрлері.
[pic]
1.Нұрмағанбетов Сағдат Қожахметұлы. Қазақстан Республикасының 1-ші қорғаныс
министрі, 1992 жылдың мамыр айынан бастап, 1995 жылдың қараша айына дейн
Қорғаныс министрі болды.
1924 жылы 25 мамыр айында қазіргі Ақмола облысының Ақкөл ауданындағы Қасым
ауылында дүниеге келген. 1942 жылы қызыл армия қатарына шақырылды, 1943
жылыҰлы Отан соғысына аттанды, 1945 жылға дейін пулеметшілер взводында,
1052-ші атқыштар баталионында командир болды. 1946-1949 жылдары М.И. Фрунзе
әскери акедемиясында оқыды.
Марапаттары: Совет Одағының батыры, Ленин ордені, Октябрь революциясы
ордені, 1,2 дәрежелі Ұлы Отан соғысы ордені, 2-і рет қызыл жұлдыз
орденімен, Ұлы Отан Соғысының 20,30 және 40 жылдық жеңісіне орай
марапатталды. Қазақстан республикасының халық қаһарманы орденімен, Отан
орденімен, Астана медальімен, Достық медальімен марапатталды. 1994 жылы
мамырда Қазақстан Республикасы Президентінің бұйрығы бойынша №1 халық
хаһарманы алтын белгісімен марапатталды. Қазіргі уақытта Қазақстан
республикасы Президентінің кеңесшісі болып жұмыс атқаруда.
2. Қасымов Әлібек Хамидұлы.1954 жылы 18-ші қыркүйекте Қарағанды қаласында
дүниеге келген. 1975 жылы Алматы жоғары жалпы әскери бұйрық училищесін
«офицер-инженер» мамандығын және 1985 жылы Фрунзе атындағы әскери
акедемиясын бітірді. 1975-1982 жылдар аралығында Калининград облысында танк
дивизиясының взвод командирі, рота командирі, батальон командирінің
орынбасары. 1985-1992 жылдар аралығында Штаб бастығы, мотоатқыштар полкінің
командирінің орынбасары, аға офицер, бөлім бастығы, Закавказ әскери округ
штабының орынбасары. 1992 жылы мамырдан бастап Қазақстан Республикасы
Қарулы Күштерінің 40-шы армиясының штаб орынбасары. 1992 жылы Қорғаныс
мимнистірінің бірінші орынбасары болып сайланды. 1995 жылдың 16-ші
қазанынан 1996 жылдың 30-ші қазанына дейн Қазақстан Республикасының
Қорғаныс министрі қызметін атқарды.
Марапаттары:ІІ-дәрежелі даңк ордені, ІІІ-дәрежелі Қарулы Күштер орденімен,
СССР-дің 2 медальімен марапатталды.
[pic]
3.Тоқпақбаев Сәт Бесімбайұлы(1939 ж.т.) – әскери қайраткер, ген.-полковник.
1993 – 95 ж. ҰҚК төрағасы, 1995 – 97 ж. республикалық ұланның қолбасшысы,
1999 – 2001 ж. Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі болды.
Сәт Бесімбайұлының кәсіби офицер екендігіне, мамандығының музыкаға
жақын еместігіне қарамастан, өнер десе ішер асын жерге қоятын қасиетінің
арқасында, ол кісі Республикалық Ұланға басшылық жасаған тұста қазақ өнері
жаңа заманға сай ерекше сипатқа ие болды. Қарамағындағы әскери
қызметкерлерге әдетте аса талапшыл Сәт оркестрдің мүшелерімен тілдескенде
жанары жылыұшырай, жұмсақ сөйлейтін. Өйткені, оның ойынша, өнер адамдарының
бәрі нәзік те сыршыл, сезімтал да сырмінез. Оның бұл мінезін кейбіріміз
асыра пайдаланып та жататынбыз. Алайда, бізге келгенде әкедей қамқор,
айрықша мейірімді, кешірімшіл де кішіпейіл-тін. Сонысына қарай аса бір
ыстық ықыластың жетегіндегі біздер де жанымыз қалмай қызметке берілетінбіз.
Өйткені, жаныңа жақын ерекше адамның көңіліне қаяу түсіру – әртіс үшін,
әрине, ең үлкен соққы болар еді.
Сәт Бесімбайұлы Республикалық Ұланға қолбасшылыққа келгенге дейін
Президент оркестрі қатардағы шағын ғана музыкалық ұжым еді. Тікелей
Елбасының өзіне бағынышты Ұланға басшы қызметке келген С.Тоқпақбаевқа
қойылған басты талап – жас мемлекеттің айбынын асқақтататын әскери жасақты
жасандыру және сол қарулы жасақтың рухын өнермен көтеру еді. Сонымен қатар,
Президент оркестрінің негізгі міндеті елімізге ресми сапармен немесе
қонаққа келген шет ел басшыларына протоколдық жүйеде өтетін мәдени
шараларда халқымыздың дәстүрлі өнерінен бастап, дүние жүзіне кеңінен
тараған музыкалық шығармаларды жоғары деңгейде орындау болатын. Сол
себепті, Президент оркестрі үрмелі аспаптар оркестрінен кеңейіп, өзіндік
келбеті бар халық аспаптар, камералық шекті аспаптар, би ансамблдері,
үрмелі аспаптар “Диксиленді”, өнердің барлық бағыттарын қамтыған әншілер
ұжымы болып құрылғанда Сәт Бесімбайұлы окестрге елдің ішінен өнерге алғаш
қадам басқан талантты жастарды тарта бастады. Осы орайда, халқымыздың
“Бұлақ көрсең — көзін аш” деген қанатты сөзін қағида еткен Сәкең, өмірдің
асау айдынына талай өнер саңлақтарын шығарып, жас өнерпаздың желкенінің
жығылмауына жәрдем жасады, ұмтылыстарын ынталандырып, бойларына қанат
бітірді. Жас өрендердің өнер жолында биік белестерге көтерілуіне бар
мүмкіндік тудыруға тырысатын ол, менің пайымдауымша, айдынға ұласатын
бұлақтардың басынан тұнатындығынан хабардар болса керек.
Сол жастар қазір еліміздің өнер сахнасындағы өзгеше бір жұлдыздар легін
құрды. Мәселен, Бекболат Тілеухан ол кезде Құрманғазы атындағы Алматы
мемлекеттік консерваториясының аспирантурасын жаңа ғана тәмамдап жатқан жас
әнші еді. Аспирантурадан соң ұстаздық етіп жүрген Бекболаттың
ұйымдастырушылық қабілетін ашып берген Сәкең болатын. Әркез кабинетіне
шақырып алып кеңесіп, жол нұсқап, істің ыңғайын түсіндіретін. Бекболаттың
сазгерлігіне де Президент оркестрі аз әсерін тигізген жоқ. Өйткені,
оркестрдің берекесін арттырып, жарық жұлдызы болған ол өзінің бірқатар
туындыларын оркестр қатарында жүріп жазды. Іздену мен үйренуді мақсат еткен
және әнші қылқобызбен ән айту жанрын өте биік деңгейге жеткізіп, халық
санасынан өше бастаған Доспамбет, Қазтуған сынды жыраулардың толғауларына
жаңадан жан бітірді. Сонымен қатар, әріптестері Рүстем Күлшебаев, Оралхан
Сәдуақасовтармен бірлесе отырып, халық әндері мен күйлерін жаңа эстрадалық
өңдеулермен байытып, бүгінде кең тараған этно-эстрада стилінің негізін
қалаушылардың бірі болды.
[pic]
4. Алтынбаев Мұхтар Қапашұлы — Штаб бастықтары комитетінің төрағасы —
Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің бірінші орынбасары, армия
генералы. 1996 жылдың қазан айының 30-нан бастап, 1999 жылдың 9-шы тамызына
дейін Қазақстан Республикасының қорғаныс министрі болды.
Қысқаша өмірбаяны
1945 ж. 10 желтоқсанда Қарағанды қаласында туған. Қазақ.
1977 ж. — Армавир жоғары әскери ұшқыштар ӘШҚ училищесін бітірді.
1985 ж. — Кеңестер Одағының Маршалы Г.К. Жуков атындағы ӘШҚ Әскери
командалық академиясын бітірді. Саяси ғылымдарының кандидаты.
Еңбек жолын Қарағанды қаласының шахталарында бастады.
1962 ж. қыркүйегінен 1966 ж. қазанына дейін жұмысшы, шахта қазушысы.
1964 ж. өндіріс пен оқудан қол үзбестен ұшқыштар даярлау жөніндегі
Қарағанды авиациялық орталығын бітірді.
1965 жылдың желтоқсанынан ААФЖЕҚ Кинель-Черкасск авиациялық оқу-жаттығу
орталығының курсант-ұшқышы. Әскери қызметке қабылданғаннан кейін әр түрлі
жауапты басшылық лауазымдарда қызмет атқарды.
1972—75 жж. — авиациялық буынның командирі, авиациялық эскадрилья
командирі, истребитель авиациясы полкі командирінің ұшу дайындығы жөніндегі
орынбасары.
1979 ж. желтоқсанында Уральск әскери округінің истребитель авиациясы
полкінің командирі болады. М.Алтынбаевтың қолбасшылығы кезеңінде полкте бір
де бір оқыс ұшу оқиғалары болған жоқ және еліміздің Әуе шабуылына қарсы
қорғаныс әскерлері арасындағы ең үздігі атанды.
1982 ж. тамызынан — Кеңестер Одағының Маршалы Г.К. Жуков атындағы ӘШҚ
Әскери командалық академиясының тыңдаушысы.
1985—88 жж. — дивизия командирінің орынбасары, Түркістан әскери округінің
әуе шабуылына қарсы қорғаныс дивизиясының командирі.
1992 ж. ақпанында Түркістан әскери округінің әуе шабуылына қарсы қорғаныс
корпусының командирі болып тағайындалды.
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейін Мұхтар Қапашұлы өз
Отанына оралады және Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың
Жарлығына сәйкес құрылған егеменді мемлекеттің Қарулы Күштерінің
қалыптасуына белсене қатысады.
1992 ж. мамырында ӘШҚ әскерлерінің қолбасшысы — Қазақстан Республикасы
Қорғаныс министрінің орынбасары болып тағайындалды.
1993 ж. қарашасынан Әскери-әуе күштерінің қолбасшысы — Қазақстан
Республикасы Қорғаныс министрінің орынбасары.
1994 ж. қыркүйегінен ҚР әскери-әуе күштерінің қолбасшысы.
1996 ж. қазанынан — Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі.
2000 ж. наурызынан — Қазақстан Республикасы Әуе қорғанысы күштерінің
қолбасшысы.
2001 ж. желтоқсанында Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі болып
тағайындалды.
2007қантардан — Штаб бастықтары комитетінің төрағасы — Қазақстан
Республикасы Қорғаныс министрінің бірінші орынбасары.
Марапаттары
Орденмен және көптеген медальдармен марапатталған.
Ұшқыш-мерген. Жетілдірілген соңғы МиГ және Су тектес истребительдердің
қазіргі заманғы барлық түрлерін шектеусіз басқаруға рұқсаты бар.
АҚШ авиациялық базаларының бірінде атақты америка F-16жойғыш ұшағымен ұшу
өнерін көрсеткен жаңа тәуелсіз мемлекеттердің тұңғыш ұшқышы болып табылады.
Осыған орай америка мамандары М.Алтынбаевтың кәсіби шеберлігіне жоғары баға
берді.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 ж. мамырдың 6-ында № 112
Жарлығымен «Халық Қаһарманы» атағы берілді және «Халық Қаһарманы» Алтын
жұлдызы мен «Отан» ордені табыс етілді.
[pic]
5. Даниал Кенжетайұлы Ахметов — Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрі,
саяси қайраткер, экономика ғылымы доктор (2003). Павлодар индустриалық
институтын бітірген (1976). «Региональные особенности обеспечения
устойчивого социально-экологического развития в Казахстане» деген тақырыпта
доктор диссертациясын қорғады. «Құрмет Белгісі» (1986), 2-және 3-дәрежелі
«Барыс» (1999, 2004) ордендерімен және медальдармен марапатталған. 2007
жылдың қаңтар айынан бастап, 2009 жылдың 17-ші маусымына дейін Қазақстан
Республикасының Қорғаныс министрі болды.
Қысқаша өмірбаяны
1954 ж. маусымның 15-індеПавлодарда туған.
1976 ж. Павлодар индустриалды институтын бітірген. Мамандығы бойынша
инженер-құрылысшы.
1976–1981 ж. «Павлодар тұрғынқұрылыс» тресінде мастер, аға прораб
1981–1983 ж. Екібастұз қалалық партия комитетінде нұсқаушы
1983–1987 ж. «Екібастұзшахтақұрылыс» комбинатында бас инженердің
орынбасары, партком хатшысы
1987–1991 ж. Екібастұз қалалық атқару комитеті төрағасының орынбасары
1992 ж. бастан Екібастұз қалалық әкімшілігінің басшысы, содан кейін
Павлодар облыстық әкімшілігінің басшысы.
1993-1997 ж. Павлодар облысының әкімі болып тағайындалды.
1997—99 жж. аралығында Солтүстік Қазақстан облысының әкімі.
1999 ж. қазанынан Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары,
бірінші орынбасары болды.
2001 ж. қарашасынан Павлодар облысының әкімі болды.
2003 жылдың маусымынан — Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі
қызметінде болған.
2003 ж. Мәскеуде «Қазақстандағы тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын
қамтамасыз етудің аймақтық ерекшеліктері» тақырыбында докторлық диссертация
қорғады. Экономика ғылымының докторы.
Институтты бітіргеннен кейін құрылыстарда мастер, аға прораб,
«Екібастұзшахтқұрылыс» трестінде жетекшілік қызметінде, Екібастұз қалалық
атқару комитеті төрағасының орынбасары, «Екібастұзэнерго
тұрғынүйөндірісқұрылысы» тресінің басқарушысы қызметтерін атқарды.
2007 жылдың қаңтар айынан бастап ҚР Қорғаныс министрi.
Марапаттары
1999 ж. «Барыс» 3-і дәреже
2004 ж. «Барыс» 2-і дәреже
«Құрмет белгісі» және медальдер.
Отбасылық жағдайы
Үйленген. Бала мен қызын тәрбиелеуде.
[pic]
6. Алтынбаев Мұхтар Қапашұлы — Штаб бастықтары комитетінің төрағасы —
Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің бірінші орынбасары, армия
генералы.
[pic]
7. Жақсыбеков, Әділбек Рыскелдіұлы —
1954 ж. шілденің 26-ындаҚостанай облысында туған.
1978 ж. Бүкілодақтық кинематография (Мәскеу қ.) мемлекеттік университетін
тәмамдаған,
1987 ж. Плеханов атындағы халық шаруашылығ институтында «материалдық-
техникалық жабдықтаудың ұйымдастырушысы» мамандығы бойынша қайта даярлықтан
өткен.
Қазақ КСР Мемкино жүйесінде, материалдық-техникалық жабдықтау органдарында
жұмыс істеп, кәсіпорындарға басшылық еткен.
1988—95 жж. көпсалалы «Цесна» корпорациясының басшысы.
1995 ж. Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенатына сайланады.
1996 ж. Ақмола облысы әкімінің орынбасары қызметіне тағайындалады.
1997 ж. желтоқсанынан 2003 ж. маусымына дейін Астана қаласының әкімі.
2003 ж. шілдесінен2004 ж. желтоқсанына дейін Қазақстан Республикасы
Индустрия және сауда министрі.
2004 ж. желтоқсанынан Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің
басшысы.
2008 ж. қаңтарынанНұр Отан халық демократиялық партиясы төрағасының бірінші
орынбасары.
2008 ж. қараша айынан Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясындағы
Төтенше және Өкілетті Елшісі.
Марапаттары
«Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев», III
дәрежелі «Барыс» ордендерiмен, басқа да үкіметтік наградалармен
марапатталған. 2009 жылдың 24 маусымнан бастап қазіргі Қазақстан
Республикасының Қорғаныс министрі.
Қазақстан Республикасының әскери округтары.
1.«Шығыс» әскери округі.Бұл әскери округ Семейқаласындаорналасқан. Қазіргі
уақытта округтің басшысы генерал-майор Рысбаев Василий Несіпқазыұлы.
генерал-майор Рысбаев Василий Несіпқазыұлы
31 октября 1959 г., Алматы облысы Саты Кеген ауданында туған.
1983 жылы Алматы облысының, жоғары орта әскери командалық училищесін
бітіріп,
1996 жылы – М.В.Фрунзе атыңдағы әскери академияны тәмәмдайды.
1978 жыл мен1979 ж. – ВС СССР құрамында жедел қызмет атқарады.
Офицерлік әскери қызметін БМП оқу жаттығуын взводында танк дивизиясының
командирлігінен бастайды.
1985 - 1992 ж. – Рота командирі, іскери оқу жаттығу бөлімінің бастығы -
мотоатқыштар полкінің оқу жаттығу бөлімінің басқарма бастығының орынбасары
болады.
1992 - 1993 ж. – Штаб бастығы – заместитель командира отдельного
дисциплинарлық батальон бөлімінің командир көмекшісі болды.
1996 -1999 ж. – Мотоатқыштар бөлімінің командирі.
1999 - 2000 ж. – Мотоатқыштар бригадасының бөлім командирі.
2000 - 2002 ж. – Оңтүстік әскери округінің Штаб бөлімінің командирі
2002 - 2003 ж. – Штаб бастығы – оқу жаттығу басқармасының көмекшісі болып
істейді.
2003 - 2005 ж. – Механикаланған дивизия бастығы.
2005 - 2006 ж. – Механикаланған бригаданың өз алдыңда бастығы болады.
2006 - 2008 ж. – ВС РК Аэромобильді әскери бөлімінің қолбасшысы болады.
2008 - 2009 ж. – Аймақаралық әскери бөлімінің қолбасшының бірінші
орынбасары болады. начальник штаба управления командующего войсками
регионального командования «Астана». Амақтық әскери штаб басқармасының
«Астана» қолбасшылар бастығы
2009 - 2010 ж. – Штаб бастығы – ВС РК Аэромобильді әскери қолбасшылар
басқармасының бірінші орынбасары болып істейді..
2010 жылы алғашқы уақытта – «Шығыс» Аймақтық Әскери қолбасшылар бөлімінің
бастығы.
«ВС СССР Отан үшін» үшінші дәрежелі орденімен және айрықша белгі 7
медальмен марапатталады.
2. «Батыс» әскери округі.Бұл әскери округ қаласында орналасқан. Қазіргі
уақытта округтің басшысы контр-адмирал Комратов Ратмир Әлімханұлы.
[pic]
Комратов Ратмир Әлімханұлы 21.6.1951 жылы туған, Жамбыл (қазіргі
Тараз) қаласы – әскери қайраткер, контр-адмирал. Севастополь жоғарғы Әскери-
теңіз инженер училищесін (1973), адмиралКузнецов атындағы Әскери-теңіз
академиясын (1990) бітірген. 1973 – 1982 жылы Камчаткадағы (Ресей) 2-ші
Флотилияның стратегиялық мақсаттағы ракеталық сүңгуір қайықтарында түрлі
лауазымдық қызметтер атқарған. 1982 – 1988 жылы КСРО Қорғаныс
министрлігінің 992-ші әскери өкілдігінде кіші әскери өкілден, осы өкілдік
бастығының орынбасарлығына дейін қызмет атқарған. 1988 – 1990 жылы адмирал
Кузнецов атындағы Әскери-теңіз академиясының тыңдаушысы. 1990 – 1992 жылы
КСРО Қорғаныс министрлігінің 992-ші әскери өкілдігінің бастығы. 1992 – 2001
жылы ҚР Қорғаныс министрлігінің Қорғаныс өнеркәсібі басқармасы бастығының
орынбасары, Әскери-теңіз базасының командирі, Әскери-теңіз күштері
қолбасшысының орынбасары, қолбасшысы, республика Қорғаныс министрлігінің
генерал-инспекторы. 2001 – 2002 жылы Маңғыстау облысы әкімінің қорғаныс
және қауіпсіздік жөніндегі орынбасары. 2002 жылдың ақпан айынан Батыс
әскери округінің, қазіргі «Батыс» аймақтық қолбасшылығы әскерлерінің
қолбасшысы. К. КСРО мен Қазақстан Республикасының бірнеше медальдарымен
марапатталған.
3. «Оңтүстік» әскери округі. Бұл әскери округ Ақтау қаласында
орналасқан. Қазіргі уақытта округтің басшысы генерал-майор Жарболов Әлихан
Бірімжанұлы. генерал-майор Жарболов Әлихан Бірімжанұлы
1955 жылы 18 маусым айында Целиноград облысы, Қорғалжын ауданында туған.
1976 жылы Алматы жоғары орта әскери командалық училищесін тәмәмдайды.
Офицерлік қызметін Германиядағы Кеңес Әскери тобында взвод бөлімінде
бастайды .
1989 жылы М.В.Фрунзе атыңдағы Әскери Академияны аяқтайды..
Академияны ойдағыдай бітірген соң Түркістан әскери округінде қызмет
істейді..
1993 жылы қаңтар айынан бастап әр тарапта офицерлік қызметін Қазақстан
Республикасының Қарулы Күштерінде өткізеді.
2000 жылдың қаңтар айынан бастап, 2002 жылдың қаңтарына дейін – Оңтүстік
әскери округін қолбасшысы болады.
2002 наурыз айынан - 2003 жылдың қарашасына дейін – ВС РК. Алматы әскери
училищесін тәмәмдайды.
2003 қараша айынан бастап – ВС РК по әскери координацияның СНГ құрамындағы
шет елдерімен ынтымастық орнатады., Военный атташеның өкілі болады.
2007 жылдың қыркүйек айынан 2008 жылдың қарашасына дейін – Әскери
институттың құрлықтағы әскери бөлімінің бастығы,
2008 жылы өараша айының Қазақстан Республикасының президентінің қаулысымен
«Оңтүстік» аймақтық әскери бөлімінде істейді.
Екінші дәрежелі "Айбын" орденімен, 13 медальімен марапатталады.
4. «Орталық» әскери округі.Бұл әскери округ Астана қаласындаорналасқан.
Қазіргі уақытта округтің басшысы генерал-майор Алтынбаев Мүсілім Мұхтарұлы.
генерал-майор Алтынбаев Мүсілім Мұхтарұлы
1966 жылы 19 қаңтарда Қарағанды қаласында туған.
1987 жылы ұшқыш-штурмандар даярлайтын Ставрополь жоғары авиациялық
училищесін аяқтады.
1995 жылы – ҚР ҰҚК институтының курсында.
1996-1998 жылдары РФ ҚМ Әскери дипломатиялық академиясының тыңдаушысы,
2003 жылы АҚШ Қорғаныс лингвистикалық институтының ағылшын тілі курсын
аяқтады, 2004 жылы АҚШ ҚК Ұлттық университетін бітірді.
Лейтенанттан генералға дейінгі әскери қызметтің барлық баспалдақтарынан
өтті, Республика Қарулы Күштерінің құрылуына, сондай-ақ тегеменді
қазақстанның қорғаныс қабілетінің артуына қомақты үлесін қосты.
1987 жылдың желтоқсанынан бастап төрт жыл бойы ӘШҚ армияның ӘШҚ жалпы
әскерлері дивизиясының шабуылдаушы авиация полкінің жауынгерлік басқаару
командалық пунктінің офицері болды. Кейін осы ӘШҚ корпустың Штурманға
енгізу пунктінің ПВО, одаң соң – аға штурман кіріп шығу тобының әскери
бөлімінің басқарушысы болып жұмыс атқарады. Әскери қызметтің келесі бір
түрі атташеге, келесі кезекте әскери атташе бөліміне тағайындалады.
2006 жылғы сәуірден ҚР ҚМ Штабтар бастықтарының орынбасарлығына
тағайындалды, ҚР ҚМ бас инспекциясын басқарды.
2009 жылы «Астана» әскери өңірлік қолбасшылығы қолбасшысының бірінші
орынбасары – қолбасшылық басқармасының штаб батығы қызметін атқарды».
2010 жылдың наурызынан «Астана» әскери өңірлік қолбасшылығының
қолбасшысы.
II дәрежелі «Айбын» орденімен марапатталға
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің әскери нышандары.
Құрлық әскері.
[pic]
Құрлықтағы әскерлерiнiң туы матадан, ағаш саптан және баудан тұрады.
Тудың матасы тiк бұрышты, көлемi: ұзындығы бойынша 2 м, енi бойынша 1 м,
көгiлдер түстi жiбек файдан дайындалады. Матаның оң жағы мен сыртқы жағының
ортасында шұғылалы күн мен қалықтап ұшқан қыранның нұсқасы алтын түстес
жiбек жiппен жапсыра тiгiлген. Күн дөңгелегiнiң ортасы матаның жоғарғы
шетiнен 45 см аралықта орналасқан. Бейненiң көлемi: биiктiгi бойынша - 65
см, енi бойынша - 75 см, Матаның оң жақ бетiнiң сол жағында және сыртқы
бетiнiң оң жағында жоғарғы бұрышында қызыл түстi бес бұрышты жұлдыз
бейнесi, жұлдыздың қарама-қарасы ұштары аралығының көлемi 30 см, жұлдыздың
ортасы матаның сол (оң) жақ жиегiнен 32 см және жоғарғы жиегiнен 28 см
аралықта орналасқан.
Матаның сол жағында оны ағаш сапқа өткiзуге арналған диаметрi 4 см тесiк
бар.
Тудың сабы ағаштан дөңгелек қима етiп жасалынған, диаметрi - 4 см. Сап
қара-қоңыр түске боялған, лакталған және төменгi жақ шетiнде металдан
жасалған шығыршағы, ал жоғарғы жағында - алтын түстi әшекейлi ұштығы бар.
Тудың алтын түстi жiбек жiптен ширатылып жасалынған бауы, шет-шетiнен екi
шашағы бар. Баудың ұзындығы - 270-285 см.
Әскери-Әуе күштері.
[pic]
Әскери-Әуе Күштерiнiң туы матадан, ағаш саптан және баудан
тұрады.
Тудың матасы тiк бұрышты, көлемi: ұзындығы бойынша 2 м, енi бойынша 1 м,
көгiлдiр түстi жiбек файдан дайындалады. Матаның жоғарғы бөлiгiнде
көлденеңiнен симметриялы ақ түстi сәулелер бейнеленген. Матаның оң жағы мен
сыртқы жағының ортасында шұғылалы күн мен қалықтап ұшқан қыранның нұсқасы
алтын түстi жiбек жiппен жапсыра тiгiлген. Бейненiң көлемi: биiктiгi
бойынша - 65 см, енi бойынша - 75 см.
Матаның оң жақ бетiнiң сол жағында және сыртқы бетiнiң оң жағында
жоғарғы бұрышында қызыл түстi бес бұрышты жұлдыздың бейнесi, жұлдыздың
қарама-қарсы ұштары аралығының көлемi - 30 см, жұлдыздың ортасы матаның сол
(оң) жақ жиегiнен 32 см және жоғарғы жиегiнен 18 см аралықта орналасқан.
Матаның сол жағында оны ағаш сапқа өткiзуге арналған диаметрi 4 см тесiк
бар.
Тудың сабы ағаштан дөңгелек қима етiп жасалынған, диаметрi- 4 см. Сап
қара-қоңыр түске боялған, лакталған және төменгi жақ шетiнде металлдан
жасалған шығыршығы, ал жоғарғы жағында - алтын түстi әшекейлi ұштығы бар.
Тудың алтын түстi жiбек жiптен ширатылып жасалынған бауы, шет-шетiнде
екi шашағы бар. Баудың ұзындығы - 270-285 см.
Әскери-Теңіз күштері.
[pic]
Әскери-Теңiз Күштерiнiң туы матадан, ағаш саптан және баудан тұрады.
Тудың матасы тiк бұрышты, көлемi: ұзындығы бойынша 2 м, енi бойынша 1 м,
жiбек файдан дайындалады. Матаның түсi көлденеңiнен симметриялы ақшыл-көк
түстi, оң жағы мен сыртқы жағының ортасында шұғылалы күн мен қалықтап ұшқан
қыранның нұсқасы бейнеленген, бейненiң көлемi биiктiгi бойынша -65 см, енi
бойынша - 75 см.
Күн, шұғыла және қалықтап ұшқан қыранның бейнесi - алтын түстес.
Матаның оң жақ бетiнiң сол жағында және сыртқы бетiнiң оң жағында жоғарғы
бұрышында зәкiр мен бес бұрышты жұлдыз бейнесi. Бейненiң көлемi енi бойынша
25 см, биiктiгi бойынша 35 см, бейненiң ортасы матаның сол (оң) жақ
жиегiнен 32 см және жоғарғы жиегiнен 24 см аралықта орналасқан.
Зәкiрдiң бейнесi ақшыл-көгiлдiр түстi, ал жұлдыздың бейнесi қызыл
түстi.
Матаның сол жағында оны ағаш сапқа өткiзуге арналған тесiк бар, оның
диаметрi - 4 см, немесе бау өткiзуге арналған тесiк оның диаметрi - 1 см.
Тудың сабы ағаштан дөңгелек қима етiп жасалынған, диаметрi- 4 см. Сап қара-
қоңыр түске боялған, лакталған және төменгi жақ шетiнде металдан жасалған
шығыршығы, ал жоғарғы жағында - алтын түстi әшекейлi ұштығы бар.
Тудың алтын түстi жiбек жiптен ширатылып жасалынған бауы, шет-шетiнде екi
шашағы бар. Баудың ұзындығы - 270-285 см.
Әскери бөлiмнiң Жауынгерлiк Туы.
1. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерi әскери бөлiмiнiң Жауынгерлiк Туы -
жауынгерлiк абырой, ерлiк пен даңқ нышаны, ол Қазақстан Республикасы Қарулы
Күштерiнiң әрбiр қызметшiсiне өз Отанына адал қызмет ету, оны ерлiкпен және
бiлгiрлiкпен қорғау, өз қаны мен жанын аямай өз елiнiң әрбiр қарыс жерiн
жаудан қорғау жөнiндегi оның қасиеттi борышын есiне салу болып табылады.
2. Әскери бөлiмге Жауынгерлiк Туды ол құрылған кезде Қазақстан Республикасы
Президентiнiң атынан Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлiгiнiң өкiлi
тапсырады.
3. Жауынгерлiк Ту әскери бөлiмнiң атауы мен нөмiрiнiң өзгеруiне қарамастан
әскери бөлiмге барлық уақытқа бекiтiлiп берiледi. Әскери бөлiмнiң атауы мен
нөмiрiндегi өзгерiстер Жауынгерлiк Туды тапсыру кезiнде берiлген Қазақстан
Республикасы Президентiнiң Грамотасына енгiзiледi.
4. Жауынгерлiк Ту үнемi өз әскери бөлiмiнде, ал ұрыс майданында - соғыс
қимылы жүрiп жатқан аймақта болады.
5. Әскери бөлiмнiң бүкiл жеке құрамы ұрыс кезiнде Жауынгерлiк жалауды
жанқиярлықпен және ерлiкпен қорғауға әрi оның дұшпан қолына түсуiне жол
бермеуге мiндеттi.
Жауынгерлiк Туды жоғалтқан кезде, мұндай масқаралыққа тiкелей кiнәлi әскери
бөлiм командирi мен әскери қызметшiлер сотқа тартылады, ал әскери бөлiм
таратылады.
6. Әскери корабльде көтерiлетiн Қазақстан Республикасының Әскери-Теңiз
жалауы корабльдiң Жауынгерлiк Туы болып табылады және оның мемлекетке
тиесiлiгi мен дербестiгiн көрсетедi.
Қазақстанның қазіргі армиясы
Қазақстанның егемендігі күрделі геосаяси процестер жағдайында
қалыптасты. Бұрынғы КСРО–ның оңтүстік шекаралары тұрақсыздық белдемі әрі
әскери қақтығыстар болуы мүмкін аймақтар ретінде сипатталды. Ауғанстандағы
соғыс мемлекеттік шекараларды аттап өтіп, айқын әскери қатерге айналды.
Қазақстан территориясында КСРО–ның оңтүстік-шығыс шекараларын қорғауға
арналған КСРО Қарулы Күштерінің жалпы саны 200 мың адамнан тұратын әсекери
топтары орналасты. Оның құрамында стратегиялық ядролық күштердің, 40 жалпы
әскери армияның бірлестіктері, құрамалары және бөлімдері, 73 әуе
армиясының, 37 әуе шабуылынан қорғаныс күштері корпусы, 56 аралас
авиациялық әскеи-әуе күштері корпусы, сондай-ақ тыл және техникалық
жабдықтау құрамалары мен бөлімдері болды. Қалыптасқан жағдай Қазақстанда
орналасқан әскерге жақсы жолға қойылған қатаң бақылау орнатылуын талап
етті. Ел басшылығы бұл үшін барлық қажет шараларды қолданды. 1991 жылы 21
тамызда Қазақстан Президентінің “ Қазақ КСР- інің Қауіпсіздік кеңесін құру
туралы” Жарлығы шықты.
Жарияланған егемендікті қорғау үшін, сондай-ақ, елдегі және республикадағы
әскери саясатқа іс жүзінде ықпал ету үшін республикалық қорғаныс мекемесін
құру обьективті қажеттілікке айналды.
Әскери қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі Қазақстанның мемлекеттік саясатын
біртіндеп жүзеге асыра отырып, 1991 жылы 25 қазанда Қазақстан Президенті “
Қазақ КСР Мемлекеттік қорғаныс комитетін құру туралы” Жарлық шығарды.
Мемлекеттік қорғаныс комитетінің төрағасы болып генерал-лейтенант С.Қ.
Нұрмағамбетов тағайындалды.
Қазақстанның мемлекеттік Қорғаныс комитеті Азаматтық қорғаныс штабы мен
Қазақ республикалық әскери комиссариатының негізінде құрылды. Оған “әскери
жасақтарға бақылауды” жүзеге асыру, сонымен бірге әскерлердің орын
алмастырып, әр түрлі әскери жаттығулар жүргізуін, әскери мүліктердің
республикадан тысқары жерлерге тасымалдануын, армияның әскери қызметіндегі
басқа да бағыттарды “назарда” ұстау міндеті жүктелді.
Қазақстанның Мемлекеттік қорғаныс комитеті әскери-кадрлық саясатын КСРО
Біріккен Қарулы Күштері Бас қолбасшылығының келісімімен жүргізіп отырды.
Мысалға, Қазақстанда тұрған бөлімдер мен құрамалардағы полк командирінен
бастап жоғары қызметтерге офицерлердің тағайындалуы міндетті түрде
республика басшылығымен келісілуі керек болды.
Тәуелсіз Мемлекекеттер Достастығын (ТМД) құру туралы 1991 жылғы 21
желтоқсандағы ортақ әскери-стратегиялық кеңістікті және бірыңғай
қолбасшылықты сақтау және қолдау туралы сөз болды. Алайда, сол жылғы
желтоқсанның ортасында Украина президенті, одан соң Әзербайжан мен Молдова
президенттері өздерін стратегиялық күштерден басқа, өз республикаларының
территориясында тұрған әскердің бас қолбасшысы етіп жариялады. 1992 жылдың
басында бірыңғай қолбасшылықты сақтау ғана емес, ТМД елдері Қарулы Күштерін
біріктірудің өзі мүмкін емес екендігі белгілі болды. Бұл басқа да бұрынғы
одақтас республикаларды дербес армия құруға мәжбүр етті.
1992 жылы 7 мамырда Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаев “Қазақстан
Республикасы Мемлекеттік қорғаныс комитетін Қазақстан Республикасының
Қорғаныс министрлігі етіп қайта құру туралы”, “Қазақстан Республикасының
Қарулы Күштерін құру туралы” және алғашқы қорғаныс министрі етіп генерал
полковник (1993 жылдың 9 мамырынан армия генералы) С.Қ.Нұрмағамбетовты
тағайындау туралы жарлықтарға қол қойды. Бұл күн Қазақстанның дербес Қарулы
Күштерінің құрылған күні болып қалды.
Республика армиясының негізгі құрамында бірнеше (оның ішінде бір танк)
дивизиясы бар 40 жалпы әскери армия, авиация корпусы, радио және
радиотехникалық барлау бөлімшелері, жабдықтау бөлімшелері және Байқоңыр
ғарыш айлағын, Семей сынақ алаңын және Сарышағандағы, Ембідегі, Арал
теңізінің Барсакелмес аралындағы сынақ алаңдарын арнайы жабдықтау
бөлімдері, базалар, арсеналдар, қоймалар және басқа да бөлімдер мен
мекемелер құрады. Қазақстанда барлығы 200 мыңнан астам әскери қызметшілер
болды, олардың қарауында стратегиялық қарудың аталған түрлерінен басқа 1200
танк және брондалған машиналар, 1500 артиллериялық жүйе және 370 әскери
ұшақ бар еді.
Бұрынғы Кеңес Армиясының аталған бірлестіктері, құрамалары және бөлімдері
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінің негізін құрады.
Тәуелсіз Қазақстан армиясын құруда қорғаныс мәселесі бойынша құқықтық
негіз қалаудың маңызы зор болды. Бұл жұмысты Президент, Үкімет, Қорғаныс
министрлігі белсенді әрі мақсатты түрде жүргізді. Жас республиканың Отан
қорғау мәселелері жөніндегі алғашқы заңдары өз уақытында және тиісті
деңгейде дайындалды. 1992 жылы 22 қыркүйектің өзінде-ақ Жоғары Кеңес “
Қазақстан Республикасының Қарулы Күштері және Қорғаныс туралы” Заңды
қабылдады. Төрт айдан кейін – 1993 жылы 19 қаңтарда “Жалпыға бірдей әскери
міндет және әскери қызмет туралы”, ал екі аптадан кейін – 1993 жылы 1
ақпанда “ Әскери қызметшілердің және олардың отбасының мәртебесі әлеуметтік
қорғалуы туралы” Заңдар күшіне енді. Сондай-ақ, 1993 жылы 11 ақпанда
Президент бекіткен Қазақстан Республикасының алғашқы әскери доктринасы
ұжымдық түрге дайындалды. Ол соғысты болдырмау, қорғаныс қуатының
жеткіліктілігі, ТМД елдерімен өзара көмек одағы принциптеріне негізделді.
Доктрина ережелері мемлекеттің сыртқы саяси және әскери қызметінде кеңінен
пайдаланылды.
1992 жылы 29 қаңтарда Қазақстан Республикасы Еуропадағы қауіпсіздік пен
ынтымақтастық жөніндегі ұйымның (ЕҚЫҰ) қатысушысы болды, ал сол жылғы 2
наурызда Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшелігіне қабылданды. Кеңестер Одағының
шарттары мен міндеттемелерінің құқықтық мұрагерлігін мойындайтынын мәлімдей
отырып, Қазақстан өзі қол қойған шарттар мен келісімдерді, оның ішінде
қаруды шектеу мен қысқарту мәселелері жөніндегі міндеттерін де адал орындап
келеді. Орташа және шағын радиусты аумақта әрекет ететін ракеталар
келісімдерде көрсетілген мерзімдер ішінде біртіндеп жойылды. Стратегиялық
шабуылдаушы қаруларды қысқарту және шектеу жөніндегі шарт негізінде
құрлықаралық баллистикалық және қанатты ракеталар кезекшіліктен алынып,
1995 жылдың ортасына қарай Ресейге жеткізілді, бұл қарумен жабдықталған
құрамалар біртіндеп республика аумағынан шығарылды. 1998 жылы 109
жауынгерлік және оқу шахталық іске қосу құрылғысы, 16 оқу және командалық
пункт таратылды. Сол мерзімде Байқоңыр сынақ алаңында 10 сынақтық шахтаның
іске қосу құрылғысы, Дегелең тауларындағы 12 құрылғы, 187 штольняның 181-і
және Семей сынақ алаңының Балапан алабындағы 13 ұңғыма жойылды. 1991 жылы
29 тамызда жабылған ядролық сынақ алаңының негізінде 1992 жылы мамырда
Ұлттық ядролық орталық құрылып, Курчатов қаласы республиканың ядролық
физика және экология проблемаларын зерттеу саласындағы ғылыми әлеуетін
шұғыл көтерді.
Қарулардың бір түрлерін жойып, енді біреулерін қысқарту жөніндегі шаралар
шет ел бақылаушыларының қатысуымен немесе әскери техника мен қару
орналасқан аудандарды одан әрі бақылауға алу арқылы жүзеге асырылды.
Қазақстандық нысандарда инспекциялық сапармен 16 мемлекеттен келген 33
инспекторлар тобы болды. Өз кезегінде қазақстандық өкілдер Германия,
Польша, Италия аумағындағы шарттарды жүзеге асыру жөніндегі көп ұлтты
инспекцияларға қатысты.
Қазіргі кезде ҚР ҚК –не құрлықтағы әскерлер, аэроұтқыр әскерлері, әуе
қорғаныс күштері, ұлттық қауіпсіздік Комитетінің шекара қызметі және
Республикалық ұлан мен Ішкі әскерлер кіреді. Өз ретіне қарай, ҚК түрлері әр
түрлі әскер бөлімдері мен құрамалардан, арнайы әскер бөлімдері мен
бөлімшелерінен тұрады.
Құрлық әскерлерінің құрамында бірнеше арнайы әскер түрлері мен
құрамалары болады.
Әскер түрлеріне мотоатқыштар, танк және артиллерия әскерлері жатады.
Арнайы әскерлерге инженерлік, химия, байланыс, радио және
радиотехникалық, автомобильдік әскерлер және т. б. жатады.
Мотоатқыштар әскерлеріне мотоатқыштар бөлімшесі, бөлімдер және
құрамалар жатады. Олар ұрыс құралдарының әр түрімен қаруланған және
моторландырылған. Олардың бөлімшелері мен бөлімдері жаяу әскерлердің ұрыс
машиналарымен (ЖҰМ), бронетранспортерлермен және танкілермен жарақталған.
Жауынгерлер автоматпен қаруланады және бөлімшелерде танкіге қарсы күрес
жүргізетін және басқарылатын реактивтік снарядтар (ПТУРС) болады.
Қаруланған мотоатқыштар құрамалары бөлімдерінің құрамына түгелдей
моторландырылған артиллериялық инженерлік, химиялық, байланыс,
автомобильдік және басқа бөлімшелер енген.
Танк әскерлері – құрлық әскерлерінің басты екпінді күші. Олар ең басты
күрделі міндеттерді орындау үшін қолданылады.
ҚР ҚК-нің құрамаларының қару – жарағында орта және жеңіл жүретін
танкілері бар.
Құрлық әскерінің артиллериясында зеңбіректер, келте зеңбіректер,
реактивтік қондырғылар, танкіге қарсы қолданылатын жойғыш зеңбіректер,
минаатарлар және алыс қашықтықта әрекет ететін танкіге қарсы қолданылатын
басқармалы реактивтік снарядтар болады. Барлық құралдары моторландырылған.
Құрлық әскерлерінің арнайы бөлімшелері мен бөлімдері құрлық әскерінің
тіршілігі мен ұрыс әрекеттерін толық қамтамасыз етуге арналған.
Инженерлік әскерлер. Бірде – бір әскери мәселе инженерлік қамтамасыз
етусіз шешілмейді. Олар шабуылда әскерлердің жылжуын қамтамасыз етеді,
жолдар мен көпірлер салады, сулы тосқауылдардан өту құралдарын жабдықтайды,
қарсыластың бөгеттеріне өткелдер жасайды, минасыздандырады. Қорғаныста
қорғаныстық шептерді және позицияларды тұрызыды, бөгеттер жасайды.
Радиациялық, химиялық және биологиялық қорғау әскерлері (РХБ қорғау) -
әскерлерді ұрыстық қамтамасыз ету түрлерінің бірі ретінде ұрыста
радиоактивтік, химиялық, биологиялық зақымдану жағдайында әскерлердің
шығынын төмендету және қорғану мақсатында қолданылады.
Байланыс әскерлері бөлімшелер мен бөлімдердің арасында берік және
тұрақты байланыстың болуын қамтамасыз етеді.
Техникалық қамтамасыз ету бөлімдері ракеталар мен оқ – дәрілерді күтіп
ұстауға, сақтауға, әскерлерді қару – жарақпен , техникамен , оқ –
дәрілермен қамтамасыз ету және әскери – техникалық барлау, эвакуациялау,
бұзылған қару – жарақ пен техниканы жөндеуді ұйымдастырып, оларды уақытында
іске қосуға арналған.
Тыл бөлімшелері, бөлімдері мен құрамалары әскерлердің тылын қамтамасыз
етуге арналған. Олар ұрыс жүргізіп жатқан бөлімдерге материалдық құралдарды
жеткізу, жаралыларды, бұзылған техникаларды эвакуациялау және басқа да
жүктерді тасымалдау міндетін атқарады.
Әуе қорғаныс күштері мемлекеттің әуе шекарасын және қарсыластың соққысынан
әскерлерді қорғайды. Олардың құрамына әуе шабуылына қарсы қорғаныс
әскерлері мен әскери әуе күштері кіреді.
Әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлері (ӘШҚӘ) зениттік – ракеталық
әскерлерден, ӘШҚӘ авиациясынан, радиотехникалық және арнайы әскерлерден
тұрады.
Әскери әуе күштері майдан, армиялық және әскери – тасымалдау
авиацияларынан тұрады.
Әскери – теңіз күштері Каспий теңізімен шекаралас өзендердегі
қазақстандық секторын қорғауға, теңіздегі ұрыс қимылдары мен операцияларын
жүргізуге арналған.
Аэроұтқыр әскерлері (десантшылар) әр түрлі ұрыс әрекеттерін жүргізуге,
маңызды аудандар мен объектілерді басып алып, шабуыл жасап келе жатқан
әскерлер келіп жеткенше ұстап тұруға, қарсыластардың штабтары мен тылдағы
бөлімдерін жоюға, қарсыластарды қоршауда және жоюда көмектесуге арналған.
Ракеталық әскерлер және артиллерия қарсыласты атыспен жоюға арналған.
ҚР Ұлттық Қауіпсіздік Комитетінің шекара қызметінің құрамында: шекара
әскерлері мен шекара қызметінің теңіз дивизиясы болады.
Шекара әскерлері Отанымыздың аумақтық біртұтастығын және қауіпсіздігін
қамтамасыз етеді.
Шекара қызметінің теңіз дивизиясы шекарашылармен бірге ҚР-ның Каспий
теңізіндегі сумен шекаралас бөлігін қорғауға арналған.
Республикалық ұлан ҚР Президентіне бағынатын жеке әскери құрылым. Ол
аса маңызды объектілерді қорғауға байланысты міндеттерді орындайды. Жоғары
мемлекеттік деңгейдегі хаттамалық және салтанатты шерулерді қамтамасыз
етуге, сондай – ақ төтенше жағдайлар зардаптарын жоюға қатысады.
Ішкі әскерлер құқықтық тұрақтылықты сақтауға, арнайы мемлекеттік
объектілерді қорғауға және басқа да қызметтік - әскери міндеттерді
орындауға арналған.
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz