УМКД

АКАДЕМИЯЛЫҚ СУРЕТ - көркем сурет өнерінің жоғары оқу түрі

ПӘНІНІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
«Академиялық кескіндеме – III, IV»

5В010700 «Бейнелеу өнері және сызу» мамандық үшін

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ

Семей
2014
Алғы сөз

1 ҚҰРАСТЫРЫЛҒАН
Құрастырушы ___________ « 03 » 09 2014 ж. А.Р.Рахметова
«Бейнелеу өнер және дизайн» кафедрасының оқытушысы

2 ТАЛҚЫЛАНды
2.1 «Бейнелеу өнері және дизайн» кафедра мәжілісінде
Хаттама № 1 « 03 » 09 2014 ж.,
Кафедра меңгерушісі ____________ М.С. Мырзаканов
2.2 Педагогикалық факультетінің оқу-әдістемелік бюросының отырысында
қарастырылды
Хаттама № 1 « 05 » 09 2014 ж.,
Төрайым _____________ Т.Ш. Ахметова

3 БЕКІТІЛГЕН
Университетінің оқу-әдістемелік кеңес мәжілісінде қаралып, баспаға ұсынылды
Хаттама № 1 « 11 » 09 2014 ж.,
Төрайым _____________ Г.К. Искакова

АЛҒАШ РЕТ ЕНГІЗІЛГЕН

Мазмұны

|Глоссарий……………………………………………………………... |4 |
|Тәжірибелік |11 |
|сабақтар..........................................................| |
|.................. | |
|Білімалушының өздік |21 |
|жұмыстары....................................................... | |
|Әдебиеттер........................................................|28 |
|..................................... | |

1 ГЛОССАРИЙ
АБРИС – сұлба, тұрпат (бір нәрсенің сыртқы сұлбасы), бір нәрсенің сыртқы
тұрпаты, сыртқы жобалық пішіні, бейнеленген бір заттың контуры, сызықтың
тұрпаты.
АБСТРАКЦИОНИЗМ – абстракционизм ХХ ғасырдағы живопись, скульптура мен
графикадағы өнердегі бағыт: мұның өкілдері көркем сурет практикасын
түбірімен өзгертуге, оның қалыптасқан принциптері мен дәстүрлерінен - оның
ішінде реализмнен де қол үзуге, жаңа, әдеттен тыс мазмұн іздеуге ұмтылды.
АВАНГАРДИЗМ - (ХХ ғасырдағы көркемсуреттегі қозғалыстың шартты аталуы;
мұның өкілдері көркемсурет практикасын түбірімен өзгертуге, оның
қалыптасқан принциптері мен дәстүрлері кеп оның ішінде реализмнен де–қол
үзуге, жаңа, әдеттен тыс мазмұн іздеуге ұмтылады).
АВТОЛИТОГРАФИЯ – Суретшінің көркем литографияны орындау тәсілінің түрі;
мұнда суретші өз шығармасын литографияға арналған тасқа өзі түсіреді
АВТОПОРТРЕТ - өз портреті. Суретшінің өзін өзі салған портрет не сурет.
Автопортрет көбнесе айнаға қарап салынады, сонымен бірге шебер суретшінің
өз пішінін санада сақтап, елес әдісін қолдануы мүмкін.
АКАДЕМИЯЛЫҚ СУРЕТ - көркем сурет өнерінің жоғары оқу түрі. Мұндай оқу
түрі XV ғасырда қалыптасқан. Академиялық сурет - натураны ұзақ мерзім бойы
оқытатын, өнердің қыр-сырына терең ұңіліп жоғары дәрежеде үйрететін ілім.
АКВАРЕЛЬ - суға езілетін мөлдір бояу бояулар өсімдік майларымен
біріктірілген және осы бояулармен жасалған живописті айтады.
АКВАТИНТА - металды қышқылмен өңдеуге негізделген гравюраның бір түрі
АЛЛА ПРИМА - дымқыл қағаз бетіндегі живопись, сонымен қатар шығарманы
бір отырыста салып бітіру.
АЛЬСЕККО - фресканың бір түрі: кепкен сылақ бетіне салынған живопись.
АЛЬФРЕСКО - фресканың бір түрі: кепкен сылақ бетіне салынған живопись.
АНФАС - қасбет қарсы алдынан деген мағынада. Адамның суретін қарсы.
АНТИКАЛЫҚ - (античный лат. Antiguus) -арғы, көне Грек, көне Рим онері
сонымен қатар ерте дүние әлемінің халықтарының өнері.
ТАЛДАУ - бір нәрсені не құбылысты ойша детельдарға, құрама бөліктер мен
белгілерге бөлу. Мысалы: адам басының суретін салмастан бұрын, пішінді ой
елегінен өткізіп, ойша тандау әрекетінжасап, оның детальдарының бейне
бір заттарға, көбнесе геометриялық денелерге ұқсатып, ойша салыстыра
отырып соңында үлкен формаға жыйнақтау.
АКЦЕНТ - (бейнелеу өнерде көрерменнің назарын ерекше аудару үшін
қайсы бір тұлғаны, затты, бейненің бөліктерін түспен, жарықпен, сызықпен
немесе неңістікте орналастырумен ерекшелеп көрсету тәсілі)
АНИМАЛИЗМ - бейнелеу өнерінде хайуанаттарды бейнелеу.
БАГЕТ – жақтауша картиналарға, портреттерге рама жасауға немесе
қабырғаларды әшекейлеуге арналған боялған, алтын жалатылған және т.б. ағаш
жақтауша.
БАТАЛЬДЫҚ ЖАНР - (француз тілі Bataille) - бейнелеу өнерінің кескіндеме,
графика және мүсіндеуінде соғыс көріністері бейнеленген жанр.
БАТИК – түрлі-түсті мата, оған сурет қолмен түсіріледі. Алғаш Индонезия
халықтарында пайда болды, сурет онда балауыздың көмегімен салынады, содан
кейін матаны бояғыштарға салынады, оның балауызбен көмкерілмеген жерлері
боялып шығады.
БЛИК – ақтаңдақ жарық пен көлеңке элементі, заттың бетіндегі ең жарық
нүкте.
БЮСТ (франц. Buste, итальян. Busto) – адамның кеуде бөлігінің бейне
суреті, құйылған тұрпат. Бюст мүсін өнерінде жиі кездеседі, сондай-ақ
суретте де қолданылады. Оқыту барысында гипстен құйылған бюст суреттерін
салып үйрену бағдарламаға енген.
ВАТМАН – қағаз фабрикасының иесі ағылшын Ватманның есімінен алынған. Сызу
және сурет салуға арналған жоғарғы сапалы қағаз.
ВЕРНИСАЖ – арнайы шақырылған адамдардың қатысуымен көркемсурет көрмелерін
салтанатты түрде ашу. Көрмедегі жұмыстарға (экспозиция) суретшілер,
сыншылар, қоғам өкілдері, өнермен байланысты мекемелер өз сөздерінде
алғашқы бағалары мен сындарын айтып талдау жасайды.
ВИТРАЖ (франц. Vitrage – шынылау, латынша Vitrum – шыны) – зершыны,
мөлдір бояулармен шыны бетіне салынған сәндік қолданбалы өнер, түрлі-түсті
шыны сынықтарынан салынған немесе жарық өткізетін материалдардан құралған
көркем оюланған композиция.
ВИНЬЕТКА - кітапша немесе қолжазбада текстің басы мен аяғын шағын сурет
немесе ою-өрнек түрінде әшекейлеу
ВИРТУОЗ - (итальян. Virtuoso) – асқан шебер, үздік шыққан, өнерлі.
Өнерде шеберлік шыңына шыққандарды осылай атайды. Мысалы, қайта өрлеу
дәуірінің асқан шеберлері: Леонардо да Винчи, Микеланджело, Рафаэль т.с.с.
орыс өнерінде үздік шыққан шеберлер: И.Е.Репин, В.А.Серов, М.А.Врубель т.б.
БАЛАУЫЗДЫ КЕСКІНДЕМЕ - (ағыл. wax painting, франц. peintur a la cire,
нем. Wachsmalerei) – кескіндеме техникасы. Бұл техникада байланыстырушы зат
ретінде балауыз пайдаланылады. Балауыздың химиялық белсенділігі мен дымға
төзімділігінен. Балауызды кескіндеме бірнеше ғасырлар бойы өзінің алғашқы
қалпында түстерінің балаусалығын, өңінің қабаттарының әсемдігін сақтап
қалады.
КӨРМЕ - (ағыл. Exhibition, франц. exposition, нем. ausstellung) – көркем
шығармаларды уақытша көпшілікке ашық көрсету.
ГАЛЕРЕЯ (франц.galle) – 1. жаңа заман өнерінің көрмесін өткізуге арналған
ғимарат; 2. жекелеген немесе топтасқан ауысып отыратын көрмелер өткізетін
орын .
ГАММА - (грекше gamma) түрлі бояулар. Бейнелеу және сәндік өнердегі
түстердің реңдерінің байланысы (бір түстің басымдылығы жоғары болады).
Көркем шығарма жасау кезінде түстердің реңдерінің тұтастығын сақтай отыра,
қараңғы және жарық, суық және жылы, анық және басыңқы әлсіздікті айырып
көрсету керек.
ТҮР-ТҮС ГАММАСЫ – бояулар гаммасы (көркем шығарманы салу кезінде бірнеше
түспен қатар келуін білдіретін атау)
ТҮРЛІ-ТҮСТІ ГАММА – шығармада көп қолданылған және ондағы живописьтің
шешімінің сипатын анықтайтын түрлі-түсті өңдердің негізгі қарым-қатынастары
ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ОЮ-ӨРНЕК – ою-өрнектер түрлерінің бірі. Геометриялық
элементтермен шектелген. Бейнелік көрнекілік нышаны заңды түрде жоқ.
Бейнелік себебі геометриялық ою-өрнектердің геометриялық фигураларға
ұқсатылуы және стилдеу.
КОНТРАСТАРДЫ ҮЙЛЕСТІРУ (реалистік композицияның негізі)
ҮЙЛЕСІМ - өнерде көркем туындының бөліктерінің өзара ұнасымды байланысуы,
үйлесе жарасуы.
ӨНЕРДІҢ ГЕДОНИСТІК ҚЫЗМЕТІ ҚЫЗМЕТІ - өнердің адамға ләзат, қуаныш әкелу
қызметі
ӨНЕР ГЕНЕЗИСІ - өнердің шығу тегі
ГЕРАТ МИНИАТЮРА МЕКТЕБІ – миниатюралық живопись мектептерінің бірі
ГИПЕРРЕАЛИЗМ – қазіргі модернизм ағымдарының бірі. Оның өнімдері шындықты
шындықтан да жоғары бейнелеуге шақырады
ГОХУА - (қытайша чжунгохуа) – қытайдың ұлттық кескіндеме өнері. Әр түрлі
минералдың және өсімдіктің суға езілетін бояулар мен қара тушьпен жібек
және қағаз беттеріне салынады.
ГРАВЮРА (франц.gravure, om graver – бедерлеу) – бедер сурет, графиканың
бір түрі. Гравюра бетіне бедер түсірілген пластина, гравюра бедерленген
пластинадан алынған басылым.
БЭННЭ гравюрасы – екі: қызыл күрең және жасыл түспен басылатын жапон
гравюрасы.
ШЫҒЫҢҚЫ БАСПА ГРАВЮРАСЫ – бұған ксилография мен линогравюра жатады.
ТАСТАҒЫ ГРАВЮРА – литография техникасының бір түрі, литографиялы тас
бетіне әр түрлі металл инелермен жұмыс жасалынады.
ГРАФИКА (грекше graphike (сөздің түбірі) grapho – жазамын, суретке
саламын) – бейнелеу өнерінің бір түрі. Ол сурет салу өнері. Графика
графикалық өнер – бейнелейтін басып шығаратын өнер тобы. Графикада бейне
түсіретін жазықтық әр түрлі қағаз беттері болып табылады.
КІТАП ГРАФИКАСЫ – бұл кітаптың жалпы конструкциясы. Кітап жасаудағы оған
қажетті кітап сыртының мұқабасы, оның бетіндегі иллюстрациялар, тексттердің
орналасуы, кітапқа қажетті барлық безендіру жұмыстары кітап графикасында
қарастырылады.
ГРАФИТ (нем.-гр. жазамын) – қарындаш жасалатын түрлі-түсті минерал.
Графит қара түстің табиғи жолмен пайда болуының нәтижесі – кристалдық
көміртегінің басқа заттармен қосындысынан құралады.
ГРАФИЧНОСТЬ – пластика өнерінде көркемдік сапа. Пластика өнерінің
көркемдік сапасы графиканың ерекше мүмкіншілігімен байланысты.
ГРИЗАЙЛЬ (франц. Grisaille сөзінің түбірі gris – сұр) – живопистегі бір
түстілік,
ГУАШЬ (франц. Gouache, итальян. Guazzo – суға езілген бояу) –
суғаезілетін живопиське арналған бояу. Гуашь технологиялық жағынан
акварельге жақын. Акварельден өзгешелігі ішіне ақ сыр қосылған, күңгірт қою
жағылатын сулы желімді бояулар. Гуашь кебу кезінде түстері жарықтанып ағара
түседі.
ДЕКОР (франц. Décor, латын. Dekorare –безендіру) – архитектурада
декорация, бейнелік немесе ою-өрнек элементтері жиынтық жүйесінің жалпы
атауы.
ДИПТИХ (грекше Diptychos) – бір мазмұнға байланыстырылған екі бөліктен –
екі картинадан тұратын бейнелеу өнері шығармасы.
ДИЗАЙН – заттарды көркем конструкциялау және жобалау. Жобалау кезінде
объектінің мақсатынан басқа оған сапалы әсемдік, үнемділік, жоғары
функциялы етіп, сонымен қатар физиологиялых және психологиялых ыңғайлықты
ескеру қажет.
ДРАПИРОВКА (франц. Draper – бұл қыртыстарын шаршалау, перделеп жатқызу).
Шаршалау, перделеу – бейнелеу өнерінде көріністі, натюрмортты әсерлеу не
жинақтау үшін матамен көркемдеу. Сурет жұмысында натюрморт, адам суретін
салғанда перделеу жиі қолданылады. Суретке оқыту бағдарламасында перделеу
(драпировка) жеке тақырып болып енген.
ЖАНР (франц. Genre – тегі, түрі) – бейнелеу өнері теориясында өнер түрі.
өзінің тақырыбына бейнелік көрініске байланысты мынадай түрлерге бөлінеді:
тарихи жанр, тұрмыстық жанр, портреттік жанр т.б.
ЖИВОПИСЬ (ағылшынша Painting, франц. Painture, нем. Malerei) –
кескіндеме. Кескіндеме бейнелеу өнерінің түрі. Кескіндеме сурет сияқты
айнала қоршаған болмысты шындықты танып білу құралы. Көркемдік образ
(тұлға) жасауда кескіндеме түстердің көмегімен жасалады.
ЖАНРЛЫҚ ЖИВОПИСЬ – тұрмыстық тақырыпқа салынған живопись.
АЛЬФЕЙЛІК ЖИВОПИСЬ – кеппеген сылақ бетіне сулы бояулармен салынған
живопись.
ЖУХЛОСТЬ – өңу. Майлы бояу живописіндегі кебу кезіндегі бояу қабатындағы
өзгеріс, осының салдарынан картинаның немесе этюдтің беткі қабаты
күңгірттеніп, бояулардың әдемілігі мен әуезділігі жоғалады.
КЕНЕПТІ ТЕГІСТЕП СЫЛАУ – картина салар алдында кенеп бетін тегістеп сылап
шығу.
КОМПОЗИЦИЯ ЗАҢДАРЫ:
БАСЫМДЫЛЫҚ ЗАҢЫ – ою-өрнек композициясында бір немесе бірнеше мотивтерді
басым ерекшелеп көрсету.
ҮШ КОМПОНЕНТТІЛІК ЗАҢЫ – ою-өрнек мотивтерінде күрделі және алуан түрлі
қимылды беру үшін композицияда осы
қимылдың үш фазасын көрсету.
ТҰТАСТЫҚ ЗАҢЫ – сурет өнерінде сурет салғанда жалпыдан жалқыға қарай
көшу, яғни бейненің жалпы пішінін нобайлап алып содан кейін нақтылауға
көшу.
БҮТІНДІК ЗАҢЫ – композицияның негізгі заңдарының бірі.
АУА ПЕРСПЕКТИВАСЫНЫҢ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ – бізден қашықтай отырып заттар көзбен
көргенде көлемі жағынан кішіреймейді. Қашықтау дәрежесіне қарай олардың
қара-қошқыл және бозғылт жерлерінің қарама-қарсылығы барған сайын біртіндеп
жұмсарады, заттар неғұрлым түскендей болады да, ақырында көкжиекте зорға
ажыратылатын силуэттерден тұратын бір реңкті мұнарға айналады. Сонымен бір
мезгілде олардың түс бояуы да өзгереді. Осы құбылыс ауа перпективасы деп
аталады.
ЖАҢАШЫЛДЫҚ ЗАҢЫ - өнердің жалпы заңы. Бұл заңды өнердегі ізденіс, аталмыш
заңдардың басын құрайтын заң деп те айтуымызға болады. Өйткені көркем бейне
(образ) қашанда өнерде жаңа мазмұн мен жаңа форма.
СУРЕТТЕМЕ – суреттемеде айқын көрініс, композициялық құрылым, өңдер мен
реңдер шешімі де орын алады. Суретші табиғаттың өзіне ұнаған көрікті
көрінісін бейнелеу кезінде ондағы барлық детальдарды есіне сақтап қалу
мүмкіндігі жоқ болса, ол оны толық бейнеге келтіріп салып алуды көздейді.
Бұл жұмыс арнайы уақытты талап етеді, қарағанда күрделірек.
ӘЛӨРНЕК – кітап тарауының басын ерекшелеп әрі безендіріп тұратын шағын ою-
өрнек немесе бейнелік кейде сюжеттік композиция.
БІЛГІРЛІК - өнертануда XIX ғасырдың соңында пайда болған бағыт; оның
негізгі мақсаты әйгілі немесе жаңа табылған өнер шығармаларының құндылығын
анықтау.
ГРАВЮРА ИНЕСІ – гравюраға бедер салуға арналған аспап.
ЛИТОГРАФИЯ ИНЕСІ – (тасқа сызуға арналған үш немесе төрт қырлы пирамида,
корпус т.б. түріндегі, жүзі өткір болат стержень.
ӨНЕРДЕГІ ДӘРІПТЕУШІЛІК (суретшінің бейнелеу обектісін әдейі немесе
еріксіз боямалап көрсету салдарынан өмір шындығынан алшақтау )
ЭСТЕТИКАДАҒЫ ИДЕАЛИЗМ (матерализмге қарама-қарсы, эстетикалық сананы,
идеяны мұратты бірінші деп танитын бағыт.)
КӨРКЕМ ИДЕЯ (суретшінің адамға және әлемге қатынасын, оның идеялық
шығармашылық концепциясын білдіріуі, суретші өз ойын өнер туындысына
айналдыруы)
СЫНТАС - құдай немесе құдайды алмастырушы материалды дене, діни саяси
жаппай табыну нысаны.
ИДИЛЛИК (көркем шығармада идиллияны, тамаша, рахат өмірді суреттеу)
БЕЙНЕ, БЕЙНЕЛЕУ – шыншылдықты айнала қоршаған құбылысты нақты
сезімталдықты, өнер әдіс- тәсілдерімен көрсету. Бейнелеу өнеріндегі
көркемдік образдың негізі болып табылады. Өнер туындысының идеялық мән
мағынасы және эмоциялық қанықтылығы бейнелеу кезінде пайда болады.
БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ – пластика өнерінің бір бөлігі кеңістікте және жазықтықта
әлем бейнесін жасаушы, көз жанары арқылы қабылданып өскен (жетілген). Олар
кескіндеме, мүсін, графика. Кей жағдайларда бейнелеу өнеріне сәулет және
қолданбалы өнер жатады, қаншалықты олардың шығармалары кеңістіктік және көз
жанарымен қабылданатындығына байланысты.
ИЗОКЕФАЛИЯ (грек тілінде isos – тең, біркелкі және kephflt – бас),
исокефалия – ертеде кең тараған көп фигуралы композицияның әдісі, бұл
жағдайларда фигуралардың бастарын бір деңгейде орналастырылады. (көлденең
бір қатарда) И. термині антика өнеріне қатысты жиі қолданылады .
ИКЕБАНА ( жапон сөзінен алынған атау ; гүлдер өмірі ) дәстүрлі жапон
өнері . Мезгілге, аталып өтетін оқиғаға , иесінің көңіл күиіне ,
байланысты гүлдерден , бұталардан , жемістерден құрастырылған композиция.
КӨРУ ИЛЛЮЗИЯСЫ (объектінің кеңістік қасиетін азды – көпті бұрмалап )
ИЛЛЮЗИОНИЗМ (лат. тілінде illusion – алдамшы) бейнелеу өнері
шығармаларында заттарды оның бейнесі емес, нақты өзі деп қабылдайтындай
етіп бейнелеу, және көзді алдау, иллюзиямен шекаралас шындыққа үқсас
шынайылыққа үқсастық жасау.
ИЛЛЮМИНАЦИЯЛАУ (гравюраларды немесе суреттерді қолмен бояу; сондай – ақ
орта ғасырдағы қолжазба кітаптарға түрлі – түсті миниатюралар мен ою -
өрнек салу процесін де осылай атаған)
ИЛЛЮСТРАЦИЯ (өнер түрлерінің бірі , негізінен көркем графикаға жатады,
бұл өнердің мақсаты; суреттер арқылы басылымдағы тексті толықтырып,
түсіндіріп немесе әшекейлеп тұру.
ИМПРЕССИОНИЗМ (XIX ғасырдың 2-жартысы мен XX ғасырдың басында өнерде
пайда болған үшінші соңғы ағым; бұл ағым өкілдері айнала қоршаған әлемді
және күнделікті өмірді оның құбылысымен өзгерістерін, алдын ала
ойластырусыз және бар шындығымен, сол мезетте өмірден алған өткінші әсері
мен бір сәттік көңіл күйін өз туындыларында білдірді. Интерьер -
өндірістік, қоғамдық , тұрмысқа арналған ғимараттардың ішкі кеңістігі .
ИНТАРСИЯ - (ағаш заттарға жасалған инкрустация түрі ; мүнда ағаш
бетіндегі ойықтарға түсі мен текстурасы өзгеше ағаштардың қиықтарын
жабыстырады.
КАЛЛИГРАФИЯ - көркем жазу өнері.
КАЛОКАГАТИЯ (антик эстетикасының басты ұғымдарының бірі; адам сұлулығының
шарты болып табылатын сыртқы және ішкі үйлесімді білдіреді)
КАЛЬКАЛАУ сурет немесе өрнектерді көшіруге арналған жылтыр қағаз неселдір
матаны бетіне қойып қарындашпен немесе тушпен сызу арқылы көшіру. К.
негізінен композициялық долбар, эскиз немесе монументалды кескіндеме,
гравюраларды т. б. жасағанда қолданылады.
ГИПС ТАС (құрамында 85 – 90% гипс минералы бар тас)
КАПИТЕЛЬ КОЛОННАНЫҢ ҮСТІНГІ БӨЛІГІ - К. мынадай түрлерге бөлінеді:
дорлық, иониялық, каринфтік, тоскандық және композиттік.
ҚАРЫНДАШ – суретке және жазуға арналған стержень, таяқша тәріздес құрал.
ЛИТОГРАФИЯЛЫҚ ҚАРЫНДАШ - (литографиялық тасқа, мырш және аллюмин
пластикаларына сурет салуға арналған қарындаш; дайын литографиялық тушьтан
құйылады).
«РЕТУШЬ» ҚАРЫНДАШЫ - (итальян қарындашына ұқсас қарындаш).
ИТАЛЬЯН ҚАРЫНДАШЫ - (күйдірілген сүйектен жасалып, өсімдік майымен
ұстатылған қарындаш).
КАРИАТИДАЛАР - («қыздар» деген ұғымды білдіреді; ғимарат сыртында немесе
ішінде арқалықты басымен көтеріп тұрған әйел бейнесіндегі тіреулер).
КОЛЛАЖ - «жабыстыру» деген ұғымды білдіреді; өнерде – техникалық тәсіл,
бейнелеу өнері туындысына түсі мен фактурасы жағынан одан өзгеше
материалдарды (газет, жарнама, түрлі түсті қағаз) немесе көлемді
материалдар (сым темірлер, ағаш, жіп) осындай тәсілмен жасалған шығармалар
да «коллаж» аталады.
КОЛЛЕКЦИЯ - «жинақ, жинақтау», заттар немесе өнер туындыларының жинағы.
(кітап, қолжазба, картина, гравюра, керамика, шыны, метал, марка, манеталар
және т.б.) жалпы тақырыпқа байланысты немесе бір тектес бұйымдар
КОЛОННА - ұстын (архитектураның композициясының элементі, тік түсетін
ауырлықты тірейтін діңгек) Діңгек кезкелген материалдардан жасалады темір
бетоннан және каркасты құрлыстарда метал тордан. Дөңгелек тәрізді
діңгектердің жоғарғы бөлігі капитель ал төменгі жағы көп жағдайларда база
орналастырылады.
КОЛОРИТ - бояу, түс (түстердің өңдік жүйесі, өнер туындысында олардың
үйлесімділігі мен байлйнысы , эстетикалых түтастық құруы)
КОМПОЗИЦИЯ - (көркем шығарманы құру, өнер түрінің өзіндік келісілген
ерекшелігіне, суретшінің ойы және өнер туындысының орны, мазмұнына
байланысты.
ОБЪЕКТ (лат.ABJECTUN) – зат. Материалды дүниенің сыртқы құрамды бөлігі.
Адам әрекетінің танып білетін заты. Мысалы, картинадағы талдар немесе
адамдар мен хайуанаттардың орналасуы т.с.с.
ПРОПОРЦИЯ (лат.PROPORTIO) – сәйкестілік. Белгілі бөліктердің бір-бірімен
ара қатынасы, сай келісушілігі. Үлкен көлемді заттың суретін салу
процесінде оның жеке бөліктерін үлкен көлемге сәйкестендіре белгілеп алу
тәсілі.
ТЕХНИКА – бір істі орындағанда қолданылатын тәсіл. Кәсіби суретшілердің
өзіне тән қалыптасатын бейнелеу техникасы, өзіндік бейнелеу тәсілі. Сурет
техникасына жаттығу қажет (мысал: штрихтау тәсілі, өң беру тәсілі т.б.)
ФАКТУРА – сурет өнерінде суреттің реңінің сипаты. Қойылым суретін салу
барысында заттардың материалдығын шыншыл көрсете білу шеберлігі.
ФОРМА – 1) сыртқы пішін, оның ішінде пропорция, конструкциялық құрылым,
көлем деген мағынаны білдіреді; 2) бейнелеу өнерінде «форма» ұғымы жиі
қолданылады. Әр нәрсенің өзіне ғана тән формасы болады, сол сан-алуан
формаларды бейнелеу арқылы тану, зерттеп суретін салу арқылы мән мағынасын
анықтау.
ШАБЫТ, РУХ (ВДОХНОВЕНИЕ) – шығармашылық күштің пайда болуы, көңіл-күй
шабыты, әсерленгіш шабыт. Сурет салушы көңіл-күйінің шабытын өзі жасап
рухтануы керек, ол рух күші көркем шығармасына берілуі керек.
ЭКСПОНАТ – экспонат (мұражайға, көрмеге қойылатын зат); мұражай
экспонаттары (құнды бұйымдар, картиналар т.с.с.).
ЭМОЦИЯ – эмоция, сезіну, сезім (шағын ситуациялы көңіл-күйлер); қуаныш
сезімі; ашу сезімі.
ЭСКИЗ (фр.ESGUISSE) – алдын-ала жасалатын долбар. Негізгі жобаны жасау
үшін алдын-ала дайындалатын үлгі сурет. Мысалы, картинаның түпкі
мағынасымен ойын тауып көрсетуге арналған суретшінің ізденіс жұмыстары.
ЭФФЕКТ – күшті әсер; картинадан алған күшті әсер; яркий – жарық,
жарқыраған (түстер жайлы) ашық түсті; (әйгілі) нағыз, көрнекті; яркий
талант – нағыз дарын.

2 ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР

2 курс 3 семестр
№1 Тақырып: Гуашь кескіндемесі.
Сабақтың мақсаты:
Гуашь живописімен жұмыс орындау заңдылықтары мен техникасын үйрену.
Тапсырма: Гуашь бояуының палитра арқылы түстерді табуға арналған
жаттықтыру. Жағым техникасын үйрену.
Заттардың кеңістіктегі тональдық және түстік бейнелеуді үйрену.
Живопись – бенелеу өнеріндегі басты көрініс. Кеңістіктегі зат әлемін
бейнелеуде негізгі оның түс бояу болады.
Гуашь - су бояуы, затты бейнелеуде қағаз бетінде жазылу қасиеті үлкен.
Гуашь бояуымен картон және фанер бетіне де жазуға болады. Орындалған
жұмыста бархат тұрғыда жұмсақ көрініс береді. Гуашь бояулары кепкен кезде
көп ағарып кетеді, сондықтан оны түсіну үшін гуашпен көп жұмыс орындап
үйрену керек.
Әдістемелік нұсқаулар:
Гуашьпен жұмыс істеуге қажетті материалдар:
– кистілер: колонок, қылды кистілер;
– көркем гуашь бояулары;
– қатты ватман, картон, груннталған фанер /формат А3/:
– пластикалық не фарфор палитрасы;
– ыдыс және су.
Гуашь живописі «алла-прима» техникасында жазылады /жұқа бір қабатты
мазок/.
Жұмысты гуашь материалымен орындалғанда натюрморттың үлкен формаларының
түстік байланыстарын келтіре отырып олардың тоналдік қатынастарын белгілі
мөлшерін табу. Натюрморттың көлемдік формаларын жекеленген мазоктар арқылы
шығару. Колоритін табу Жалпақ жазылған формалардың деңгейін ұсақ
мазоктармен келістіріп жазу.

№2 Тақырып: Қысқа мерзімдік этюд, жарық жанынан түсті көріністі түс
бояулары жақындасқан натюрморт (гуашь)
Сабақтың мақсаты:
Кеңістіктегі натюрморттағы жарықты, түс бояулармен орындау заңдылықтарын
шешу.
Тапсырма:
Түстері жақындасқан жанына түсетін жарық натюрмортын жазу.
Этюд – Қысқа мерзімдік этюд орындай отырып оқушылар өзінің живопистік
шеберлігін ұштай түседі.
Натюрморт - бейнелеу өнерінің бір жанры, ол бізді қоршаған ортадағы
жансыз/үй бұйымдары, жеміс жидек, көкөніс/ жансыз нәрселерді бейнелейді.
Натюрморт заттардың кеңістіктегі түс байланыстарын, көлемдік формаларын
олардың колориттік және материалдық тұлғасын нақтылап көрсетеді.
Түстік байланыстар - кеңістіктегі бейнеленетін заттардың реңдік, түстік,
тональдық, жарық-көлеңкелік байланыстарын айтуға болады. Бір заттан екінші
затқа көлеңке жағынан түсіп тұрған жарық әсері рефлекс деп аталады.
Жекеленген нәрселердің заттардың кеңістік көлемінде нақты өзіндік түстері
түсетін жарық күшіне байланысты өзгереді. Сондықтан этюдті орындағанда
қойылымдағы заттардың түс байланыстарын белгілі бір пропорциялық тұрғыда
сақтау керек.
Әдістемелік нұсқаулар:
Гуашьпен жұмыс істеуге қажетті материалдар:
– қылқаламдар №2, №10, №16 /тиын терісінен жасалған/;
– гуашь бояулары 12 түсті;
– ватман қағаз, грунталған картон /формат А3/;
– пластика не фарфор палитрасы;
– су құятын ыдыс.
Тапсырманы орындау тәсілі:
1. Көріністің ыңғайлы мөлшерін таңдап, оның қандац көз деңгейде алу
керегін табу. Қойылымның қандай қашықтығын тауып ыңғайлау.
2. Суретін форматқа дұрыс пропорцияларын сақтац отырып орналастыру.
Форматты натураға байланысты/квадрат горизонталь, вертикаль/ таңдап
алу керек. Қойылымның үлкен кішілігіне байланысты жалпақтығы немесе
тік орналасуына қарап алу болады.
3. А4 форматты нобай сурет және көмекші конструктивті сызықтар арқылы
эскизін дұрыстап орналастырып табу/1-2 вариант/.
4. Дұрыс табылған эскиз варантын үлкен формат бетіне нақтылап түсіру,
оның көлемдік пропорциясын сақтау.
5. Үлкен формат бетіне қойылым суретін эскиз арқылы түсіру. Пропорциялық
өлшем көлемін сақтап көрсету.
6. Живопись гуашь бояуымен жұқа бір қабатты жазу «алла-прима» ьехникасы
бойынша. Заттардың түс бояу ерекшеліктен байланыстыра отырып олардың
реңдік және тоналдік айырмашылықтарын көрсету. Кеңістіктегі заттарды
жекелеп жазбай олардың қойылыммен тұтастығын жазу. Әр затты жекелеп
жазса онда қойылым ала-құла болып, шұбарланып кетеді.

№3 Тақырып: Алдынан жарық түсірілген натюрморт (гуашь)
Сабақтың мақсаты:
Кеңістіктегі жарық сәулесі арқылы болатын живопистік шешімін табу.
Тапсырма:
Терезеге жарығына қарсы қойылған натюрморт жмвописін жазу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Гуашьпен жұмысқа қажетті материалдар:
Гуашьпен жұмыс істеуге қажетті материалдар:
– қылқаламдар №2, №10, №16 /тиын терісінен жасалған/;
– гуашь бояулары 12 түсті;
– ватман қағаз, грунталған картон /формат А3/;
– пластика не фарфор палитрасы;
– су құятын ыдыс.
Тапсырманы орындау тәсілі:
1. Көріністің ыңғайлы мөлшерін таңдап, оның қандац көз деңгейде алу
керегін табу. Қойылымның қандай қашықтығын тауып ыңғайлау.
2. Суретін форматқа дұрыс пропорцияларын сақтац отырып орналастыру.
Форматты натураға байланысты/квадрат горизонталь, вертикаль/ таңдап
алу керек. Қойылымның үлкен кішілігіне байланысты жалпақтығы немесе
тік орналасуына қарап алу болады.
3. А4 форматты нобай сурет және көмекші конструктивті сызықтар арқылы
эскизін дұрыстап орналастырып табу/1-2 вариант/.
4. Дұрыс табылған эскиз варантын үлкен формат бетіне нақтылап түсіру,
оның көлемдік пропорциясын сақтау.
5. Үлкен формат бетіне қойылым суретін эскиз арқылы түсіру. Пропорциялық
өлшем көлемін сақтап көрсету.
6. Живопись гуашь бояуымен жұқа бір қабатты жазу «алла-прима» ьехникасы
бойынша. Заттардың түс бояу ерекшеліктен байланыстыра отырып олардың
реңдік және тоналдік айырмашылықтарын көрсету. Кеңістіктегі заттарды
жекелеп жазбай олардың қойылыммен тұтастығын жазу. Әр затты жекелеп
жазса онда қойылым ала-құла болып, шұбарланып кетеді.

№4 Тақырып: Жылы реңдері басым қарама-қарсы түстерде натюрморт (гуашь)
Тапсырма: 2-3 заттардан құрастырылған натюрморт.
Тапсырма мақсаты: Гуашь техникасын меңгеру.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
- қылқалам /тиын, колонок №5, №16/;
- акварель қағазы, гуашь бояулары;
- су құятын ыдыс;
- палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы өзінің көз деңгейіндегі
мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай отырып
үлкен формат бетіне қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
пропорцияларын өзара сақтай отырып, біртұтас жинақылығын көрсете білу
міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын акварельмен
жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4. Қойылымның түс бояуларының байланыстарын таба отырып кеңістіктегі
заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың жеке көлемдік
формасын жағылым /мазок/ арқылы шығару. Жалпы қойылым түс бояуларының
ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.
№5 Тақырып: Суық реңдері басым қарама-қарсы түстерде натюрморт (гуашь)
Тапсырма: 2-3 заттардан құралған қойылым натюрморт.
Тапсырма мақсаты: Гуашь техникасын меңгеру.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
- қылқалам /тиын, колонок №5, №16/;
- акварель қағазы, гуашь бояулары;
- су құятын ыдыс;
- палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Қойылым натюрмортты салу тәртібі бойынша оқушы өзінің көз деңгейіндегі
мөлшерінде қойылым көрінісіне дұрыс қабылдап, эскизін орындау міндет.
2. Орындалған эскиз бойынша сызықтық перспективасы заңдылығын сақтай отырып
үлкен формат бетіне қойылым көрінісін дұрыс орналастыру. Заттардың форма
пропорцияларын өзара сақтай отырып, біртұтас жинақылығын көрсете білу
міндет.
3. Орындалған сурет бетіне қылқаламмен қойылымның түс бояуларын акварельмен
жұқа жазу арққылы түс реңін келтіру. Түс байлықтарының колоритін табу.
4. Қойылымның түс бояуларының байланыстарын таба отырып кеңістіктегі
заттардың тональдік айырмашылықтарын жоғалтпау. Әр заттың жеке көлемдік
формасын жағылым /мазок/ арқылы шығару. Жалпы қойылым түс бояуларының
ерекшелігін ескере отырып жекеленген детальдар түсін байланыстыру.

№ 6 Тақырып: Түстері бір-біріне жақын 2-3 заттан тұратын натюрморт.
Сабақтың мақсаты:
Акварельмен қойылымның тональдік шешімін анықтау. Жарық көлеңкенің
түстерін ажыратып жазу.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
– қылқаламдар №5, №16;
– гуашь бояулар;
– ватман қағаз /формат А3/;
– су құятын ыдыс.
Тапсырманы орындау тәсілі:
1. Көріністің ыңғайлы мөлшерін таңдап, оның қандац көз деңгейде алу
керегін табу. Қойылымның қандай қашықтығын тауып ыңғайлау.
2. Суретін форматқа дұрыс пропорцияларын сақтац отырып орналастыру.
Форматты натураға байланысты/квадрат горизонталь, вертикаль/ таңдап
алу керек. Қойылымның үлкен кішілігіне байланысты жалпақтығы немесе
тік орналасуына қарап алу болады.
3. А4 форматты нобай сурет және көмекші конструктивті сызықтар арқылы
эскизін дұрыстап орналастырып табу/1-2 вариант/.
4. Дұрыс табылған эскиз варантын үлкен формат бетіне нақтылап түсіру,
оның көлемдік пропорциясын сақтау.
5. Үлкен формат бетіне қойылым суретін эскиз арқылы түсіру. Пропорциялық
өлшем көлемін сақтап көрсету.
6. Живопись гуашь бояуымен жұқа бір қабатты жазу «алла-прима» ьехникасы
бойынша. Заттардың түс бояу ерекшеліктен байланыстыра отырып олардың
реңдік және тоналдік айырмашылықтарын көрсету. Кеңістіктегі заттарды
жекелеп жазбай олардың қойылыммен тұтастығын жазу. Әр затты жекелеп
жазса онда қойылым ала-құла болып, шұбарланып кетеді.

2 курс 4 семестр
№1 Тақырып: Майлы бояу кескіндемесі.
Сабақтың мақсаты:
Майлы бояумен жұмыс істеу. Әдістемелерін үйрену. Жұқа жазу және үлкен
формаларды жалпақ мазоктар жазуды меңгеру.
Тапсырма:
Майлы бояумен жалпақ жазуды қысқа мерзімдік этюдтар арқылы жатығу жасау.
Палитрадағы бояуларды қосу заңдылықтарын зерттеу және кенеп бетіндегі
бояулардың өзара байланыстарын оқып, білу.
Майлы бояулар - өсімдік майларымен /жаңғақ, кендір, көкнәр/ майларымен
араластырылған бояулар.
Майлы бояулар жарық және ауаның әсерінен біртіндеп кебеді, сол себепті
кенеп, ағаш, картонды алдын-ала желімдеу керек.
Желімдеу – майлы бояулар кенеп немесе картон бетіне сіңіп кетпеуіне
жағылатын жұқа құрам /желім, май, эмульсия/.
Қыл қалам –қылдары қатты /шошқа қылынан жасалады/.
Қыл қаламдар майлы бояумен және темпера, гуашьпен жұмыс істегенде
қолданылады. Жалпақ қылқаламдарың номері олардың енінің милиметріне сәйкес
келеді, ал доғал өылқаламдарда олардың диаметріне сәйкес келеді.
Жағу - қылқаламмен бояу ақылы жұмыс істеу. Суретшінің живопись техникасы
материалдың ерекшеліктері мен құрамына байланысты өзгереді.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырмаларды орындауға керекті материалдар:
– картон, кенеп, қағаз желімделген;
– майлы бояулар;
– қарындаш, көмір
– қыл қылымдар;
– мастихин;
– флейц;
– палитра;
– еріткіштер.
Қажетті майлы бояулар:
– ақ;
– қара;
– қоңыр;
– сары;
– қызыл;
– көк;
– жасыл.
Бояуларды палитра бетіне орналастыру ережесі:
– бояуларды палитраның шетіне орналастыру;
– ақ бояуларды суретшіге ыңғайлы орынға орналастыру;
– қалған бояу түрлерін ақ бояу өатарына орналастыру.
– Бояуларды орналастырудың екінші бір түрі:
– ақ бояуларды ортаға қою;
– оң жаққа жылы түстерді;
– сол жаққа суық түстерді.
Майлы бояу техникасы: жартылай кепкен, жартылай кеппеген бояулар.
Живописьтік байланыстар-бұл бояулардың өзара байланысы.

№2 Тақырып: Әр түрлі материалдан құрылған мазмұндық натюрморт. Көп
кезендік майлы бояумен жұмыс орындау (жұқа жазу, қалың жазу)
Сабақтың мақсаты:
Көп жағылым майлы бояу техникасының ерекшеліктерін оқып үйрену.
Тапсырма: Көп жағылым живопистің ерекшеліктерін қолдана отырып, натюрморт
жазу.
Заттарды бейнелеуде – негіз ретінде жарық пен көлеңке байланысын алу. Әр
түлі материалдан тұратын заттардың жарық пен көлеңке байланыстары да
әртүрлі. Цилиндр формасындағы гипстен жасалған заттарды жарық түсі көлеңке
арқылы беріледі. Шынылы цилиндр ыдысында жарық-көлеңке байөалмайды, оның
формасында тек қана рефлекстер. Металдан жасалған заттарда рефлекске
негізделген.
Көпжағылым живопись – майлы бояу живописінің ең маңызды бөлігі.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
– картон, кенеп;
– майлы бояулар;
– қарындаш немесе көмір;
– қылқалам.
Тапсырма орындалуының реті:
1. Қойылымның көз деңгейінен төменірек орналасуы тиіс және сурет
салушыдан 2-3 метрдей арақашықтықта бойы тиіс. Жарық көлеңкелері анық
көрініс беріп заттардың көлемдік формасы нақты көрініс беруі тиіс.
2. Натюрморттың габариттік формасына байланысты формат бетіне горизонталь
не вертикаль бойына суреттік үлкен формаларын дұрыс орналастырып түзу
көмекші сызықтар арқылы конструктивті орналастыру.
3. Орналастыруда А4 форматта эскиз ретінде бастаған дұрыс.
4. Эскиз арқылы үлкен форматқа пропорциясын сақтай отырып суретін орындау
керек.
5. Үлкен форматқа конструктивті тұрғыда салған өойылымның кеңістік
перспективасы және сызықтық перспективаны ескерген дұрыс. Бұйымдардың
өзара көлемдік пропорциясын және түрлі овалдардң перспективасын
көрсету, заттардың бергі немесе ары тұрған не төмен, биік
орналасқандығы сызықтар арқылы табу.
6. Майлы бояу жұмысын орындағанда қойылымның жалпы түс бояуларының
айырмашылықтарын бір-бірімен салыстыру арқылы табу керек. Жекеленген
бір бұйым тым контраст болып бөлініп шығып кетпеуі тиіс. Түс реңі бір
колоритте бірімен - бірі байланыста болып сәйкес келеді.қойылымның
жарық – көлеңкесінде сол тұрғыда байланыста болады.

№3 Тақырып: Суық түспен өңдеген 2-3 заттан этюд (майлы бояу).
Сабақтың мақсаты: 2-3 тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырма: Көп жағылым живопистің ерекшеліктерін қолдана отырып, натюрморт
жазу.
Заттарды бейнелеуде – негіз ретінде жарық пен көлеңке байланысын алу. Әр
түлі материалдан тұратын заттардың жарық пен көлеңке байланыстары да
әртүрлі. Цилиндр формасындағы гипстен жасалған заттарды жарық түсі көлеңке
арқылы беріледі. Шынылы цилиндр ыдысында жарық-көлеңке байөалмайды, оның
формасында тек қана рефлекстер. Металдан жасалған заттарда рефлекске
негізделген.
Көпжағылым живопись – майлы бояу живописінің ең маңызды бөлігі.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
– картон, кенеп;
– майлы бояулар;
– қарындаш немесе көмір;
– қылқалам.
Тапсырма орындалуының реті:
1. Қойылымның көз деңгейінен төменірек орналасуы тиіс және сурет
салушыдан 2-3 метрдей арақашықтықта бойы тиіс. Жарық көлеңкелері анық
көрініс беріп заттардың көлемдік формасы нақты көрініс беруі тиіс.
2. Натюрморттың габариттік формасына байланысты формат бетіне горизонталь
не вертикаль бойына суреттік үлкен формаларын дұрыс орналастырып түзу
көмекші сызықтар арқылы конструктивті орналастыру.
3. Орналастыруда А4 форматта эскиз ретінде бастаған дұрыс.
4. Эскиз арқылы үлкен форматқа пропорциясын сақтай отырып суретін орындау
керек.
5. Үлкен форматқа конструктивті тұрғыда салған өойылымның кеңістік
перспективасы және сызықтық перспективаны ескерген дұрыс. Бұйымдардың
өзара көлемдік пропорциясын және түрлі овалдардң перспективасын
көрсету, заттардың бергі немесе ары тұрған не төмен, биік
орналасқандығы сызықтар арқылы табу.
6. Майлы бояу жұмысын орындағанда қойылымның жалпы түс бояуларының
айырмашылықтарын бір-бірімен салыстыру арқылы табу керек. Жекеленген
бір бұйым тым контраст болып бөлініп шығып кетпеуі тиіс. Түс реңі бір
колоритте бірімен - бірі байланыста болып сәйкес келеді.қойылымның
жарық – көлеңкесінде сол тұрғыда байланыста болады.

№4 Тақырып: Жылы түспен өңдеген 2-3 заттан этюд (майлы бояу).
Сабақтың мақсаты: 2-3 тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырма: Көп жағылым живопистің ерекшеліктерін қолдана отырып, натюрморт
жазу.
Заттарды бейнелеуде – негіз ретінде жарық пен көлеңке байланысын алу. Әр
түлі материалдан тұратын заттардың жарық пен көлеңке байланыстары да
әртүрлі. Цилндр формасындағы гипстен жасалған заттарды жарық түсі көлеңке
арқылы беріледі. Шынылы цилиндр ыдысында жарық-көлеңке байөалмайды, оның
формасында тек қана рефлекстер. Металдан жасалған заттарда рефлекске
негізделген.
Көпжағылым живопись – майлы бояу живописінің ең маңызды бөлігі.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
– картон, кенеп;
– майлы бояулар;
– қарындаш немесе көмір;
– қылқалам.
Тапсырма орындалуының реті:
1. Қойылымның көз деңгейінен төменірек орналасуы тиіс және сурет
салушыдан 2-3 метрдей арақашықтықта бойы тиіс. Жарық көлеңкелері анық
көрініс беріп заттардың көлемдік формасы нақты көрініс беруі тиіс.
2. Натюрморттың габариттік формасына байланысты формат бетіне горизонталь
не вертикаль бойына суреттік үлкен формаларын дұрыс орналастырып түзу
көмекші сызықтар арқылы конструктивті орналастыру.
3. Орналастыруда А4 форматта эскиз ретінде бастаған дұрыс.
4. Эскиз арқылы үлкен форматқа пропорциясын сақтай отырып суретін орындау
керек.
5. Үлкен форматқа конструктивті тұрғыда салған өойылымның кеңістік
перспективасы және сызықтық перспективаны ескерген дұрыс. Бұйымдардың
өзара көлемдік пропорциясын және түрлі овалдардң перспективасын
көрсету, заттардың бергі немесе ары тұрған не төмен, биік
орналасқандығы сызықтар арқылы табу.
6. Майлы бояу жұмысын орындағанда қойылымның жалпы түс бояуларының
айырмашылықтарын бір-бірімен салыстыру арқылы табу керек. Жекеленген
бір бұйым тым контраст болып бөлініп шығып кетпеуі тиіс. Түс реңі бір
колоритте бірімен - бірі байланыста болып сәйкес келеді.қойылымның
жарық – көлеңкесінде сол тұрғыда байланыста болады.

№5 Тақырып: Адам басының портреті. Қалың және жұқа жазу арқылы орындау
(майлы бояу).
Сабақтың мақсаты:
Майлы бояу живописінің үлгісінде корпусты живопистің ерекшеліктерін
меңгеру.
Тапсырма: Натурашы басының үлкен және кіші формаларын кенеп бетіне
ұқсатып келтіріп жазу.
Алла-прима – бояумен жұмыс орындаудың әдістемелік техникасы. Живопись
орындалысында түстерді бірден мөлшермен алып жазу әдісі.
Лессировка – әдістемелік техникасы, ол алдымен түгел живописті жұқа түс
бояулармен жазып алып ары қарай қалың жағын бірнеше қабатты /слой/ орындау
болып келеді.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
– кенеп, желімделген картон;
– майлы бояулар;
– көмір, графит, қарындаш;
– қатты қылқалам;
– мастихин.
Тапсырманы орындау барысы:
1. Натураны түсініп тану.
2. Формат бетіне композициялық суретін орындау. Сурет композициясы көлемі
натурашы басынан кіші болуы тиіс және бастың жанынан /профиль/
қарағанда желке жағынан формат шетінен орын аз өалып, ал бет жағынан
орын көбірек қалтырылады.
3. Бастың конструктивтік және анатомиялық суретін кенеп бетіне ұқсатып
салу. Басты иық және қол кеуде формаларымен байланыстыру. Бастың орта
сызығын жүргізіп детальдарын орналастыру. Сызық арқылы бастық төмен не
шалқайған түрін көрсетеді. Қас, көз, мұрын, ерін формаларын көмекші
сызықтар арқылы белгілеп орныны табу. Бас детальдарын нақтылап салмай,
тек орналасқан кескінісін салу керек.
4. Түс және жарық байланыстарын анықтау. Этюд көлеңкеден басталады,
бастың жарық бөлігінің фонға қатынасын анықтау. Жарық жерлердегі жылы
немесе суық түстердің көлеңкеге қатынасын анықтау көлеңке мен жарықтың
түске әсерін анықтау. Үлкен формадағы жұмысты біртіндеп орныдау қажет.
Көздің бөлшектерін анықтап жұмыстың ақырғы сатыларында өте анық
көрінетін формаларды жіңішке қылқаламдар арқылы жөндеу.

3 БІЛІМАЛУШЫНЫҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫ

Курс бойынша БОӨЖ тақырыптары тәжірибелік тапсырмаларына сәйкес келеді
және аудиториялық жұмысының аяқталу кезеңі болып саналады.
БӨЖ тапсырмаларының тақырыптары мен оларды орындаудың әдістемелік
нұсқаулары
2 курс 3 семестр
№1 тақырып. Қысқа мерзімдегі натюрморт этюді ашық түстер жағдайында
(гуашь, акварель)
Тапсырма: 2-3 тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырманың мақсаты: Жарықтың живопистік этюдқа әсерін анықтап үйрену.
Әдістемелік нұсқаулар:
Гуашьпен жұмыс істегенде керекті материалдар:
– қылқаламдар;
– гуашь:
– қағаздар /формат А4/;
– палитра;
– суға арналған ыдыс.
Тапсырманың орындалу реті:
1. Студент қойылымдардың орналасуын көзмөлшерімен анықтау /отырып, тұрып/.
Өте анық көрінетін қойылымдарды салу.
2. Компоновка жасау – тік немесе тікбұрыш квадрат формасында. Формат
қойылымның пропорциялық қатынасына айланысты анықталады: натюрморттың
шеткі тік немесе жалпақ нүктелерін биіктігі мен еніне қатынасы.
3. Перспектива, пропорция заңдылықатрын ұстана отырып, сурет салу.
4. Живописьті гуашьпен «алла-прима» әдісімен жазу. Әр түрлі түстердің жарық
пен қатынасын анықтау.

№2 тақырып. Натюрморт этюді жылы жарық қатынасында (гуашь)
Тапсырма: 2-3 тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырманың мақсаты: Жарықтың түстерге қатынасын анықтау, натюрморт салу
барысында.
Әдістемелік нұсқаулар:
Гуашьпен жұмыс істегенде керекті материалдар:
– қылқаламдар;
– гуашь:
– қағаз қалың /формат А4/;
– палитра;
– суға арналған ыдыс.
Тапсырманың орындалу реті:
1. Студент қойылымдардың орналасуын көз мөлшерімен анықтау /отырып, тұрып/.
Өте анық көрінетін қойылымдарды салу.
2. Натюрмортты дұрыс орналастырып тік немесе тікбұрыш квадрат формасында.
Формат қойылымның пропорциялық қатынасына айланысты анықталады:
натюрморттың шеткі тік немесе жалпақ нүктелерін биіктігі мен еніне
қатынасы.
3. Перспектива, пропорция заңдылықатрын ұстана отырып, сурет салу.
4. Живописьті гуашьпен «алла-прима» әдісімен жазу. Әр түрлі түстердің жарық
пен қатынасын анықтау.

№3 тақырып. Натюрморт этюді суық түстер жарық қатынасында (гуашь)
Тапсырма:
2-3 тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырманың мақсаты:
Натюрморт салу барысында жарықтың түстерге қатынасын анықтау.
Әдістемелік нұсқаулар:
Гуашьпен жұмыс істегенде керекті материалдар:
– қылқаламдар;
– гуашь:
– қағаз қалың /формат А4/;
– палитра;
– суға арналған ыдыс.
Тапсырманың орындалу реті:
1. Студент қойылымдардың орналасуын көз мөлшерімен анықтау /отырып, тұрып/.
Өте анық көрінетін қойылымдарды салу.
2. Үлкен форманы жалпы тік немесе тікбұрыш квадрат формасында көрсету.
Формат қойылымның пропорциялық қатынасына байланысты анықталады:
натюрморттың шеткі тік немесе жалпақ нүктелерін биіктігі мен еніне
қатынасы.
3. Перспектива, пропорция заңдылықтарын ұстана отырып, сурет салу.
4. Живописьті гуашьпен «алла-прима» әдісімен жазу. Әр түрлі түстердің
жарыққа байланыстырып жазу.

№4 тақырып. Тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу (гуашь)
Тапсырма:
Натюрмортты композициялық шешімін тауып жазу.
Тапсырманың мақсаты:
Майлы бояумен бір қабатты жағу заңдылықтарын оқып үйрену.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
– картон, кенеп;
– майлы бояу;
– қарындаш немесе көмір;
– қылқалам.
Тапсырманы орындау реті:
1. Студент қойылымдардың орналасуын көз мөлшерімен анықтайды /отырып,
тұрып/. Өте анық көрінетін қойылымдарды салу.
2. Қойылымдарды орналастыру тік немесе тікбұрыш квадрат формасында. Формат
қойылымның пропорциялық өатынасына байланысты жасалады: натюрморттың
шеткі тік немесе жалпаө нүктелерінің биіктігі мен еніне қатынасы.
3. Қағазға /формат А4/ нобай суреттерді үлкен форматқа салу. Форматтың
өлшеміне байланысты композициялық шешімдерін тауып, сурет салу.
4. Ең сәтті шыққан эскизді пропорциялық қатынастарды және перспектива
заңдылықтарын қолдана отырып үлкен форматқа салу.
5. Майлы бояумен жұөа жазу әдісін қолданып сурет салу. Түрлі-түсті
бояуларды жарықпен байланысын көрсету.

№5 тақырып. Жануар және құстардың түсті нобайы (хайуанаттар бағында,
көшеде, қала шетінде және т.с.с.) (гуашь, акварель)
Тапсырма: Құс–жануарлардың түрлі қимыл қозғалыстарының қысқа мерзімдік
этюдтерін орындау.
Тапсырма мақсаты: Құс-жануарлардың қозғалыс қимылдарының пропорциялық
тұрғысын және анатомиялық ерекшеліктерін көрсету.
Әдістемелік нұсқаулар:
Акварель жұмысына қажетті материалдар:
- қылқалам /тиын, колонок №5, №16/;
- акварель қағазы, акварель, гуашь бояулары;
- су құятын ыдыс;
- палитра.
Тапсырманы орындау тәртібі:
1. Натурадан жануарлардың формасы көзбен көріп түсіну.
2. Акварельмен, гуашьпен қысқа мерзімді нобайын келтіру.
3. Құс жануарлардың бас-дене пропорцияларын табу.
4. Құс жануарлардың қысқы мерзімде түстерін табу.
5. Үлкен дене формаларын дәлдікпен табу.

2 курс 4 семестр
№1 тақырып. Түсті фонда ақ заттардан натюрморт (майлы бояу).
Сабақтың мақсаты: 2-3 тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырма: Көп жағылым живопистің ерекшеліктерін қолдана отырып, натюрморт
жазу.
Заттарды бейнелеуде – негіз ретінде жарық пен көлеңке байланысын алу. Әр
түлі материалдан тұратын заттардың жарық пен көлеңке байланыстары да
әртүрлі. Цилиндр формасындағы гипстен жасалған заттарды жарық түсі көлеңке
арқылы беріледі. Шынылы цилиндр ыдысында жарық-көлеңке байөалмайды, оның
формасында тек қана рефлекстер. Металдан жасалған заттарда рефлекске
негізделген.
Көпжағылым живопись – майлы бояу живописінің ең маңызды бөлігі.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
– картон, кенеп;
– майлы бояулар;
– қарындаш немесе көмір;
– қылқалам.
Тапсырма орындалуының реті:
1. Қойылымның көз деңгейінен төменірек орналасуы тиіс және сурет
салушыдан 2-3 метрдей арақашықтықта бойы тиіс. Жарық көлеңкелері анық
көрініс беріп заттардың көлемдік формасы нақты көрініс беруі тиіс.
2. Натюрморттың габариттік формасына байланысты формат бетіне горизонталь
не вертикаль бойына суреттік үлкен формаларын дұрыс орналастырып түзу
көмекші сызықтар арқылы конструктивті орналастыру.
3. Орналастыруда А4 форматта эскиз ретінде бастаған дұрыс.
4. Эскиз арқылы үлкен форматқа пропорциясын сақтай отырып суретін орындау
керек.
5. Үлкен форматқа конструктивті тұрғыда салған өойылымның кеңістік
перспективасы және сызықтық перспективаны ескерген дұрыс. Бұйымдардың
өзара көлемдік пропорциясын және түрлі овалдардң перспективасын
көрсету, заттардың бергі немесе ары тұрған не төмен, биік
орналасқандығы сызықтар арқылы табу.
6. Майлы бояу жұмысын орындағанда қойылымның жалпы түс бояуларының
айырмашылықтарын бір-бірімен салыстыру арқылы табу керек. Жекеленген
бір бұйым тым контраст болып бөлініп шығып кетпеуі тиіс. Түс реңі бір
колоритте бірімен - бірі байланыста болып сәйкес келеді.қойылымның
жарық – көлеңкесінде сол тұрғыда байланыста болады.

№2 тақырып. Ашық фонда қара заттардан натюрморт (майлы бояу).
Сабақтың мақсаты: 2-3 тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырма: Көп жағылым живопистің ерекшеліктерін қолдана отырып, натюрморт
жазу.
Заттарды бейнелеуде – негіз ретінде жарық пен көлеңке байланысын алу. Әр
түлі материалдан тұратын заттардың жарық пен көлеңке байланыстары да
әртүрлі. Цилндр формасындағы гипстен жасалған заттарды жарық түсі көлеңке
арқылы беріледі. Шынылы цилиндр ыдысында жарық-көлеңке байөалмайды, оның
формасында тек қана рефлекстер. Металдан жасалған заттарда рефлекске
негізделген.
Көпжағылым живопись – майлы бояу живописінің ең маңызды бөлігі.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
– картон, кенеп;
– майлы бояулар;
– қарындаш немесе көмір;
– қылқалам.
Тапсырма орындалуының реті:
1. Қойылымның көз деңгейінен төменірек орналасуы тиіс және сурет
салушыдан 2-3 метрдей арақашықтықта бойы тиіс. Жарық көлеңкелері анық
көрініс беріп заттардың көлемдік формасы нақты көрініс беруі тиіс.
2. Натюрморттың габариттік формасына байланысты формат бетіне горизонталь
не вертикаль бойына суреттік үлкен формаларын дұрыс орналастырып түзу
көмекші сызықтар арқылы конструктивті орналастыру.
3. Орналастыруда А4 форматта эскиз ретінде бастаған дұрыс.
4. Эскиз арқылы үлкен форматқа пропорциясын сақтай отырып суретін орындау
керек.
5. Үлкен форматқа конструктивті тұрғыда салған өойылымның кеңістік
перспективасы және сызықтық перспективаны ескерген дұрыс. Бұйымдардың
өзара көлемдік пропорциясын және түрлі овалдардң перспективасын
көрсету, заттардың бергі немесе ары тұрған не төмен, биік
орналасқандығы сызықтар арқылы табу.
6. Майлы бояу жұмысын орындағанда қойылымның жалпы түс бояуларының
айырмашылықтарын бір-бірімен салыстыру арқылы табу керек. Жекеленген
бір бұйым тым контраст болып бөлініп шығып кетпеуі тиіс. Түс реңі бір
колоритте бірімен - бірі байланыста болып сәйкес келеді.қойылымның
жарық – көлеңкесінде сол тұрғыда байланыста болады.

№3 тақырып. Натюрморт этюді жылы жарық қатынасында (майлы бояу).
Сабақтың мақсаты: 2-3 тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырма: Көп жағылым живопистің ерекшеліктерін қолдана отырып, натюрморт
жазу.
Заттарды бейнелеуде – негіз ретінде жарық пен көлеңке байланысын алу. Әр
түлі материалдан тұратын заттардың жарық пен көлеңке байланыстары да
әртүрлі. Цилндр формасындағы гипстен жасалған заттарды жарық түсі көлеңке
арқылы беріледі. Шынылы цилиндр ыдысында жарық-көлеңке байөалмайды, оның
формасында тек қана рефлекстер. Металдан жасалған заттарда рефлекске
негізделген.
Көпжағылым живопись – майлы бояу живописінің ең маңызды бөлігі.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
– картон, кенеп;
– майлы бояулар;
– қарындаш немесе көмір;
– қылқалам.
Тапсырма орындалуының реті:
1. Қойылымның көз деңгейінен төменірек орналасуы тиіс және сурет
салушыдан 2-3 метрдей арақашықтықта бойы тиіс. Жарық көлеңкелері анық
көрініс беріп заттардың көлемдік формасы нақты көрініс беруі тиіс.
2. Натюрморттың габариттік формасына байланысты формат бетіне горизонталь
не вертикаль бойына суреттік үлкен формаларын дұрыс орналастырып түзу
көмекші сызықтар арқылы конструктивті орналастыру.
3. Орналастыруда А4 форматта эскиз ретінде бастаған дұрыс.
4. Эскиз арқылы үлкен форматқа пропорциясын сақтай отырып суретін орындау
керек.
5. Үлкен форматқа конструктивті тұрғыда салған өойылымның кеңістік
перспективасы және сызықтық перспективаны ескерген дұрыс. Бұйымдардың
өзара көлемдік пропорциясын және түрлі овалдардң перспективасын
көрсету, заттардың бергі немесе ары тұрған не төмен, биік
орналасқандығы сызықтар арқылы табу.
6. Майлы бояу жұмысын орындағанда қойылымның жалпы түс бояуларының
айырмашылықтарын бір-бірімен салыстыру арқылы табу керек. Жекеленген
бір бұйым тым контраст болып бөлініп шығып кетпеуі тиіс. Түс реңі бір
колоритте бірімен - бірі байланыста болып сәйкес келеді.қойылымның
жарық – көлеңкесінде сол тұрғыда байланыста болады.

№4 тақырып. Натюрморт этюді суық түстер жарық қатынасында (майлы бояу).
Сабақтың мақсаты: 2-3 тұрмыстық заттардан құралған натюрморт салу.
Тапсырма: Көп жағылым живопистің ерекшеліктерін қолдана отырып, натюрморт
жазу.
Заттарды бейнелеуде – негіз ретінде жарық пен көлеңке байланысын алу. Әр
түлі материалдан тұратын заттардың жарық пен көлеңке байланыстары да
әртүрлі. Цилндр формасындағы гипстен жасалған заттарды жарық түсі көлеңке
арқылы беріледі. Шынылы цилиндр ыдысында жарық-көлеңке байөалмайды, оның
формасында тек қана рефлекстер. Металдан жасалған заттарда рефлекске
негізделген.
Көпжағылым живопись – майлы бояу живописінің ең маңызды бөлігі.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
– картон, кенеп;
– майлы бояулар;
– қарындаш немесе көмір;
– қылқалам.
Тапсырма орындалуының реті:
1. Қойылымның көз деңгейінен төменірек орналасуы тиіс және сурет
салушыдан 2-3 метрдей арақашықтықта бойы тиіс. Жарық көлеңкелері анық
көрініс беріп заттардың көлемдік формасы нақты көрініс беруі тиіс.
2. Натюрморттың габариттік формасына байланысты формат бетіне горизонталь
не вертикаль бойына суреттік үлкен формаларын дұрыс орналастырып түзу
көмекші сызықтар арқылы конструктивті орналастыру.
3. Орналастыруда А4 форматта эскиз ретінде бастаған дұрыс.
4. Эскиз арқылы үлкен форматқа пропорциясын сақтай отырып суретін орындау
керек.
5. Үлкен форматқа конструктивті тұрғыда салған өойылымның кеңістік
перспективасы және сызықтық перспективаны ескерген дұрыс. Бұйымдардың
өзара көлемдік пропорциясын және түрлі овалдардң перспективасын
көрсету, заттардың бергі немесе ары тұрған не төмен, биік
орналасқандығы сызықтар арқылы табу.
6. Майлы бояу жұмысын орындағанда қойылымның жалпы түс бояуларының
айырмашылықтарын бір-бірімен салыстыру арқылы табу керек. Жекеленген
бір бұйым тым контраст болып бөлініп шығып кетпеуі тиіс. Түс реңі бір
колоритте бірімен - бірі байланыста болып сәйкес келеді.қойылымның
жарық – көлеңкесінде сол тұрғыда байланыста болады.

№5 тақырып. Адам басының этюді (гуашь, майлы бояу).
Сабақтың мақсаты:
Майлы бояу живописінің үлгісінде корпусты живопистің ерекшеліктерін
меңгеру.
Тапсырма: Натурашы басының үлкен және кіші формаларын кенеп бетіне
ұқсатып келтіріп жазу.
Алла-прима – бояумен жұмыс орындаудың әдістемелік техникасы. Живопись
орындалысында түстерді бірден мөлшермен алып жазу әдісі.
Лессировка – әдістемелік техникасы, ол алдымен түгел живописті жұқа түс
бояулармен жазып алып ары қарай қалың жағын бірнеше қабатты /слой/ орындау
болып келеді.
Әдістемелік нұсқаулар:
Тапсырманы орындауға қажетті материалдар:
– кенеп, желімделген картон;
– гуашь, майлы бояулар;
– көмір, графит, қарындаш;
– қатты қылқалам;
– мастихин.
Тапсырманы орындау барысы:
1. Натураны түсініп тану.
2. Формат бетіне композициялық суретін орындау. Сурет композициясы көлемі
натурашы басынан кіші болуы тиіс және бастың жанынан /профиль/
қарағанда желке жағынан формат шетінен орын аз өалып, ал бет жағынан
орын көбірек қалтырылады.
3. Бастың конструктивтік және анатомиялық суретін кенеп бетіне ұқсатып
салу. Басты иық және қол кеуде формаларымен байланыстыру. Бастың орта
сызығын жүргізіп детальдарын орналастыру. Сызық арқылы бастық төмен не
шалқайған түрін көрсетеді. Қас, көз, мұрын, ерін формаларын көмекші
сызықтар арқылы белгілеп орныны табу. Бас детальдарын нақтылап салмай,
тек орналасқан кескінісін салу керек.
4. Түс және жарық байланыстарын анықтау. Этюд көлеңкеден басталады,
бастың жарық бөлігінің фонға қатынасын анықтау. Жарық жерлердегі жылы
немесе суық түстердің көлеңкеге қатынасын анықтау көлеңке мен жарықтың
түске әсерін анықтау. Үлкен формадағы жұмысты біртіндеп орныдау қажет.
Көздің бөлшектерін анықтап жұмыстың ақырғы сатыларында өте анық
көрінетін формаларды жіңішке қылқаламдар арқылы жөндеу.

4 ӘДЕБИЕТТЕР
4.1 Негізгі әдебиеттер
1. «Сборник» № 45 живопись» Алматы 1994г. Республиканский издательский
кабинет. Программы для университетов и педагогических институтов
(Проект). Составители Н.А. Стариченко, А.Ж.Накисбеков
2. Алехин А.Д. О языке изобразительного искусства: «Знание» Серия
Искусство,1973
3. Алпатов А.Д.Композиция в живописи. Исторический очерк. М.: Искусство,
1940
4. Арнхейм Р. Искусство и визуальное восприятие. М.: Наука. 197
5. Беда Г.В.Основы изобразительной грамоты: Рисунок, живопись,
композиция. 2-е изд. М.: Просвещение, 1981
6. Беда Г.В. Живопись и ее изобразительные средства. М.: Просвещение,
1977

4.2 Қосымша әдебиеттер
1. Волков Н.Н. Композиция в живописи. М.: Искусcтво, 1977
2. Волков Н.Н. Восприятие картины. 2-е изд., доп. М.: Просвещение, 1976
3. Выготский В.С. Психология искусства. 2-е изд., доп. М.: Искусство,
1968
4. Зайцев А.С. Наука о цвете и живопись. М.: Искусство, 1986
5. Кардовский Д.Н. Об искусстве: Воспоминания, статьи, письма. М.:
Академия художеств СССР, 1960
6. Кибрик Е.А. Об искусстве и художниках. М.: АХ СССР, 1961
7. Костин В.И., Юматов В.А. Язык изобразительного искусства. М.: Знание,
1978
8. Мейлах Б.С. Взаимодействие искусств и задачи художественного
творчества //Вопросы литературы. 1964, №3
9. Непомнящий В.М. Смирнов Г.Б. Практическое применение перспективы в
станковой картине: М. Просвещение, 1978

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz

Іздеу
Файл қосу
Презентациялар
Тегін
Кабинет
Баланс
Таңдаулы жұмыстар
Cатып алған жұмыстарыңыз
Менің файлдарым
Презентацияларым
Сатылым статистикасы