УМКД

Халықтық психология - адамның тұрмыстағы және өмірдегі психологиялық әрекеті жайлы халықтық рухани мәдениетінде көрінетін білімдер жинағы

Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызмет пәні

5В010300 «Педагогика және психология» мамандығына арналған

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

Семей
2014
Мазмұны:

1. Пән бойынша глоссарий
2. Лекция сабақтары
3. Семинар және лабораториялық сабақтар
4. Курстық жұмыстар
5. СӨЖ тапсырмалары

2 ПӘН БОЙЫНША ГЛОССАРИЙ
Автотаптаурын – осы этностық қауымның өкілдеріне қатысты пікірлер,
ойлар бағалар. Автотаптаурын әрқашан жағымды бағаланудан тұрады.
Агрессия (басқыншылық) – бір мемлекеттің басқа мемлекетке қарсы немесе
халықтың (ұлттық) егемендігіне, аймаққа қол сұқпаушылығына немесе
тәуелсіздігіне қарсы күшін құқықсыз, заңсыз қолдануы.
Ақыл – ой сезімдері- ойлау іс-әрекетінен туындайтынсезімдер (таң қалу,
әуестік, секімділік және шүбалану сезімдер).
Агломерация (латынша – «қосу», «толықтыру») – Біртұтас аумақтық-
өндірістік кешен негізінде пайда болып, ірілі-ұсақты қалашықтар мен
ауылдардан құралған қоныстық жүйе. Олар орталық қала құрамына еніп,
оған қызмет етеді. А.-лық орта адамдардың өміріне, олардың өзара
қарым-қатынастарына, мәдениетіне әсерін тигізеді.
Адам – жер бетіндегі тірі организмдер дамуының ең жоғары сатысы,
қоғамдық тарихи және мәдени субъект. А. Табиғаты біртұтас биоәлеуметтік
жүйе болып табылады. А.-ның әлеуметтік мәнді қасиеттері оның азаматтылығын
анықтайды. А. Белгілі бір қоғамдық қатынастардың нәтижесі ғана емес,
сонымен бірге сол қатынастардың өзін «дүниеге әкелуші». Социология
ғылымында А. әлеуметтік қарым-қатынастар субъектісі ретінде қаралады. А.
Қоғамда белгілі бір таптың мүшесі, мемлекеттің азаматы, т.б. Сондай-ақ
индивид ретінде де зерттеледі. Индивид ретінде алынған А.-дардың бірлескен
іс-әрекеттері арасында қоғамдық қатынастардың жүйесі жасалынады. Осы
қоғамдық қатынастарға араласу, оларға дағдылану және оларды саналы түрде
бойына сіңіру арқылы жеке адамның әлеуметтенуі жүзеге асырылады. А.белгілі
бір әлеуметтік топқа тән рольдік ерекшеліктерді, мінез-құлықтарды жәй ғана
игеріп қоймай, оны өздігінше өзгертіп жетіледі. Ол, кейбір әлеуметтік
жағдайларға байланысты қалыптасқан ғұрыптарды бұзатын өрескел мінез-құлық
көрсетуі де мүмкін.
Азаматтық қоғам – саяси құрылымдармен, соның ішінде мемлекетпен
салыстырғанда қоғамдық өмірдің біртұтастығын сипаттайтын ұғым. А.қ-ның
мазмұнын құрайтындар: шаруашылық, әлеуметтік, мәдени, рухани, жанұялық –
тұрмыстық қарым-қатынастар мен әлеуметтік институттар, сондай-ақ адамның
қоғамдық байланыстары мен мекемелердегі мәртебесі, ролі, құқықтары мен
міндеттері. Мемлекет және А.қ деген ұғымдар, біртұтас әлеуметтік организмді
өзара тығыз байланысты екі жаққа, яғни саяси және әлеуметтік салаларға
бөледі.
Аккультурация – (ағылшын тіліндегі неологизм, түбірі латынның «ad»-
«қосу» және «cultura» - «өндеу» деген сөздердің қосындысынан алынған) әр
түрлі мәдениеттердің өзара әсерін білдіретін ұғым.
Бір мәдениеттің екіншісіне еліктеуі немесе жат мәдени элементтерді
қабылдау процесін көрсету мақсатында ағылшын ғалымдары енгізген түсінік.
Зерттеулер нәтижесінде әртүрлі мәдениеттердің өзара байланыстарында «үстем»
және «бағыныңқы» мәдениет топтары болатынын анықтап «бағыныңқы» топ «үстем»
топтың мәдениетін екшеуден өткізіп, өз жағдайына бейімдеп «қажеттісін»
алады. А. процесі негізгі топтардың әлеуметтік-экономикалық, саяси даму
жағдайларымен тығыз байланысты. А. нәтижесінде «бағыныңқы» топтың мәдениеті
енгізудің бағыттарын айқындау үшін қолданылған.
Аксиология (гректің «ахіа» - құндылық» және «logos» -«ілім», «ұғым»
деген сөздерінен алынған) – құндылықтар туралы ілім. Құндылықтарды жан-
жақты зерттеу мәселесін социологияға енгізген Макс Вебер. Оның айтуынша
адамның белгілі бір құндылықтардың негізінде жүзеге асады.
Құндылықтар мәселесін зерттеген ғалымдар У.Томас пен Ф.Знанецкий
«Әрбір топ өзінің мүшелері арасында осы топқа ғана тән іс-әрекеттердің
ұқсастықтарын сақтап, реттеп, тартып отырады» деген пікірлерді айтты. Т.
Парсонс құндылықтарды қоғамның шағын топтардағы өзара келісімді жүзеге
асыратын ең жоғары ұстанымдар деп атады.
Аномия (француз тілінде «заңсыздық» , «шектеусіздік» дегенді
білдіреді: «а»-қарама-қарсылықты білдіретін жұрнақпен «nomos»-«заң» деген
сөздің қосындысынан туындайды). А. –адамдардың өздеріне белгілі бір
міндеттерді жүктейтін тәртіптің шектері бар екендігін біле тұра оған қарсы
шығуын немесе олардан бейтарап қалуын бейнелейтін түсінік. А. –лық
жағдайда адамдар ортақ мақсатты түсінгенімен, сол мақсатқа жетудегі іс-
әрекеттің құқықтық және моральдық әдістерін мойындамайды. А.бейімделу,
келісу не қоғамға жат қылықтар көрсету сияқты құбылыстарды туғызады.
Анимизм- латынның «жан» деген сөзі. Алғашқы қоғамда адамның, жан-
жануарлардың, өсімдіктердің және басқалардың бәрінде жан болады дейтін
қиялы түсінік. Алғашқы қоғам мен діни нанымдардың барлық түрлеріне тән
ерекшелік.
Антропоморфизм – «антропос» -грекше «адам» және морфе – «түр», «форма»
деген екі сөзден құралған. Табиғат құбылыстары мен жануарларды,
құдайларды адам сипатында елестетін түсініктер.
Апперцепция – латыннан ан- префикс, сөз алды қосымша, перцепция –
қабылдау. Психологияда қабылдау процесінің адамның бұрынғы өмір
тәжірибесіне, білім қорына, рухани тіршілігі мен жан дүниесінің жай-
күйіне тәуелді болады.
Ассоциация – 1. Белгілі заңдылықтарға сәйкес психикалық құбылыстардың
байланысты болуы.
2.Адамдардың өзара бірлесіп, әр түрлі іс-әрекеттері арқылы бір-
бірімен қарым-қатынас жасайтын тобы.
Атрибуция – адамның жүріс – тұрыс себептерімен дәлелдерін, жеке
қасиеттерімен мінездері олардың іс-әрекеттерін кәдімгі талдау негізінде
басқа адамдарға жапсыру.
Архетиптер – адамдардың қоғамдық өмірінің фундаменталды элементтерін
қабылдаудың
(түйсігін) санасыз түрі. К.Юнгтің түсінігі бойынша, архетиптер ұжымдық
санасыздықтың құрылымдық комоненттері жалпы адамдық символика негізінде
жататын түс, ертегі,миф.
Аффект – «жан толқуы» деген латын сөзі. Жүйке жүйесінің ерекше
қозуынан туындайтын күшті эмоция.
Әлеуметтену - Өскелең ұрпақтың әлеуметтену мәселелері алғаш рет
субъективтік тұрғыдан біржақты Батыс Европада жарық көрген ғылыми
еңбектерде, атап айтқанда, австриялық психолог З.Фрейдтің психикалық
анализі мен осы ілімнің негізінде екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Батыс
Германияда пайда болған антропологиялық мәдениет теориясын дамытушылардың
еңбектерінде аталып, жасөспірімдердің психикалық және жыныстық пісіп
жетілуі олардың әлеуметтенуінің қайнар көзі ретінде қарастырылады. Ал
необихевиризм өкілдері «әлеуметтену» ұғымының мазмұнын «әлеуметтік өмірді
оқытып үйрету» мәселелері құрайды деп есептеледі. Символдық интеракционизм
мектебінің мүшелері «әлеуметтену» дегеніміз «әлеуметтік қарым-қатынас
нәтижесі» деп түсіндіреді. Гуманистік психология ағымының өкілдері
«әлеуметтену» терминінің мазмұнын «мен» ұғымының баламасы ретіндегі
«пайымдап, дайындалған болашаққа қатысты көзқарастың» өзіндік маңызды
мәселелерді құрайды деп біледі. Әлеуметтену дегеніміз – жеке тұлғаны жан-
жақты қалыптастыру, жеткіншек, жас ұрпаққа оқыту мен тәрбиелеу процесінде
белгілі бір тәртіпке кертіріліп, жинақталған қажетті ғылыми білімдерді,
дағды-іскерліктерді және біліктілікті, рухани байлықтарды, дүниетанымдық
тағылымдар мен салт-дәстүрлерді, әдеп-ғұрыптар мен жөн-жоралғыларды,
адамгершілік пен мінез-құлық ғұрыптарын меңгеру арқылы біртіндеп өздері
өмір сүріп отырған қоғамның әлеуметтік-экономикалық құбылыстарына сәйкес
әлеуметтік рольдер жүйесіне қосу.
Әлеуметтік – (латын «бірге», «жолдастық», «қауымдық» - деген сөзінен
алынған). Ә. Ұғымын түсіндіру екі бағытта дамыды. Біріншісі әлеуметтік
байланыстың мәнін ашып көрсетуге бағытталса, екіншісі әлеуметтік шындықтың
табиғатын ашып көрсетуге бағытталған. Ә. Ұғымы тек қана адамға және адамдар
тобына қатысты құбылыстарды айқындайды. Ә. қоғамның тұрақтылығын,
тұтастығын, дамуын қамтамасыз ететін қатынастар жүйесін, іс-әрекеттерді,
мінез-құлықтарды білдіреді. Ә.- қоғамдық мәннің күнделікті өмірдегі
біртұтас құбылысы, көрінісі.
Әлеуметтік ақпарат (информация социальная) – қоғамдық және табиғат
арасындағы қатынастардың өзара әлеуметтік әсерін реттеп отыру үшін
қолданылатын, қалыптасқан, үнемі жаңарып отыратын білімдердің,
мәліметтердің жиынтығы. Ә.а. қоғамдық өмірді түгел қамтитын (экономикалық,
саяси, әлеуметтік, демографиялық, мәлени т.б.) түрлі деңгейдегі білімді
пайдаланады, таратады.
Әлеуметтік арақашықтық-(дистанция социальная) - әр алуан топтардың,
таптардың бір-біріне деген қарым-қатынастарын, жақындығын, қарама-
қайшылығын, қоғамдағы орнын білдіреді. Ә.а.- қ.-ты анықтауда ұлттық,
этникалық т.б. топтардың әлеуметтік қатынастар жүйесіндегі орнына
байланысты туатын әлеуметтік ерекшеліктері де ескеріледі.
Әлеуметтік артықшылықтар (привилегия социальные – латын.-
«артықшылық» деген сөзінен алынған) – кейбір адамдардың, топтардың,
таптардың, мекемелердің заңды немесе заңсыз түрде де, көпшіліктің қолы
жетпейтін құқықтар мен артықшылықтарды пайдалануы.
Әлеуметтік алалау (социальная дискриминация). – адамдардың нәсілдік,
ұлттық, діни, жыныстық т.б. ерекшеліктеріне байланысты ашық немесе
бүркемелі түрде алалауды, қысым көрсетуді айтады.
Әлеуметтік ассоциация (социальная ассоциация) – мүшелерін бір топқа
біріктіруге тікелей себептік негізі бар, ішкі құрылымы мен басқарылу
жүйесі арнайы бекітілген, өз ісін өзі қамтамасыз ететін материалдық
қаражаттық қоры бар адамдардың біріккен ұжымы. Ә.а. деп, кең мағынада
алғанда, адамдарды біріктіретін кез келген адамдар тобы айтылады.
Әлеуметтік әсер (социальный эффект – латын-«нәтижелі» дегенді
білдіреді) - әлеуметтік іс-әрекеттердің, байланыстардың және қарым-
қатынастардың, әлеуметтік жүйелердің қызметі нәтижесінде пайда болатын
қоғамдық өмірдің әртүрлі саласындағы сапалық өзгерістер.
Әлеуметтік байланыс (социальная связь) – жеке адамдардың не адамдар
топтарының бір-біріне деген кез-келген әлеуметтік-мәдени қатынастарын
бейнелейтін түсінік.
Әлеуметтік бағытталу (контроль социальная) – адамның өзінің қоғамның
әлеуметтік құрылымындағы орнын, жағдайын түсінуі, ұнамды әлеуметтік
жағдайды таңдауы және оған жету жолдарын белгілеуі.
Әлеуметтік бақылау (контроль социальная) - әлеуметтік институттардың,
мекемелердің, қоғамның сан-алуан салаларының қызметін, әлеуметтік топтар
мен жеке адамдардың іс-қимылында қоғамдық мүдделер мен әлеуметтік ғұрыптар
тұрғысынан баға беру және тыйым салу механизмі.
Әлеуметтік бейімделу ( адаптация социальная) – адамның немесе топтың
өз қажеттілігіне сәйкес жаңа әлеуметтік ортаны белсенді түрде игеруінен
және әлеуметтік жүйедегі өз орнын ауыстыруынан көрінеді.
Әлеуметтік диагностика (грек- «танып-білуге» қабілетті» деген сөзіне
алынған) - әлеуметтік, өндірістік шағын топтарды ғылыми негізде басқару
үшін, олардағы ішкі қатынастарды нақтылы зерттеп білу мақсаттарын жүзеге
асыратын, сонымен бірге қоғамдағы кертартпа құбылыстардың пайда болу
себептерін, табиғатын зерттей отырып, оларды жою жолдарын анықтап, ұсыныс
жасайтын социологияның бір саласы.
Әлеуметтік даму (социальное развитие) - әлеуметтік философия мен
социология ғылымдарының басты мәселелерінің бірі. Оның толық көрінісі мен
мән-мазмұнын терең түсіну үшін салыстырмалық талдаулар жүргізу керек. Ә.д.
күрделі түрде мөлшерлеп көрсетуге көмек көрсете алатын ғылыми ұғымдарға
«өмір салты», «әділеттік» деген сияқты ұғымдарға жақын болып есептеледі.
Ә.д. ұғымы практикалық ұйымдастыру қызметін атқарады.
Әлеуметтік детерминизм - әлеуметтік құбылыстардың өзара байланыстарын
көрсететін социологияның негізгі принциптерінің бірі. Ә.д. – нің
негізгі мінездемесі себеп – салдарлы байланыстар алайда себептілікке
детерминацияның барлық түрлері кірмейді. Адам іс-әрекетінде табиғи және
әлеуметтік шындықты өзгерту жобасы ретінде қойылған мақсат арқылы
детерминациялау ерекше орын алады.
Әлеуметтік динамика – 1.Әлеуметтік динамика ұғымын енгізген француз
социологы О.Конт (1798-1857). Конттың түсіндіруінше бұл ұғым қоғамды тұтас
түрде сақтай отырып, әлеуметтік тәртіпті қамтамасыз ететін, тұрақты
құрылымдарды зерттейтін, прогрестің бағытын және статистикаға қарсы
қойылуын, әлеуметтік құбылыстардың жүйелі түрде ауысуын талдау үшін
қолданылатын ұғым. 2.Топтық динамика – кіші топтардағы болып жатқан
процестерді бейнелеу үшін неміс және американдық психолог, әлеуметтік
психолог К.Левиннің (1890-1947) еңбектерінде қолданылған ұғым. К.Левин,
топтағы жеке адамның және топтың өзінің мінез-құлқын физикалық
терминдермен байланыстыра отырып баяндайды. Топтағы Ә.д-ның негізгі үлгісі
ретінде «топтық кеңістіктің» ішіндегі күштердің бөлінуі және топтағы қарым-
қатынастармен тығыз байланысты кіші топтың «квазистикалық тепе-теңдігі»
қарастырылады, сонымен қатар адамның мінез-құлқын қандай да бір
психологиялық өзгерістегі тартылыс және тербеліс күштерінің қарым-
қатынасының нәтижесі деп түсіндіріледі.
Әлеуметтік жағдай (социальная ситуация) – қоғамдағы әр түрлі таптық,
демографиялық, этностық т.б. топтардың өмір сүру, еңбек ету жағдайларын
анықтайтын объективтік және субъективтік жағдайлар мен процесстердің
әлеуметтік құрылымы.
Әлеуметтік стратификация (стратификация социальная, стратификация
термині латынның ‘stratum’- «жік , қатпар, қабат» және ‘facer’ – «жасау»
деген сөздердің қосындысынан алынған) - соңғы жылдарға дейін Батыс
социологиясында ғана пайдаланып негізгі әлеуметтік айырмашылықтардың және
теңсіздікті көрсететін түсінік. Ә.ж. –ді зерттеудің үш бағыты бар: 1)
әлеуметтік мәртебені әлеуметтік теңсіздіктің өлшемі ретінде қарау; 2)
әлеуметтік бағыт-бағдармен байланыстыру; 3) негізгі жік жарғылар есебінде
мамандық түрін , табыс мөлшерін , білім дәрежесін басшылыққа алу.
Әлеуметтік идеал (социальный идеал) – тарихи әлеуметтік нақтылықтың
жан-жақты жетілген, жақсартылған, белгілі бір адамның немесе әлеуметтік
топтың санасындағы, болашақтағы бейнесінің көрінісі.
Әлеуметтік иерархия (социальная иерархия гректің «hierarhia» -
«қасиетті» және «arche» - «билік» деген сөздерінен алынған) –
«жоғарғылардың» «төмендегілерді» бақылап отыруына, бағыныштылыққа
негізделген күрделі әлеуметтік қатынастар жүйесі. Ә.и. – ға басқаруды
орталықтандырумен қатар, бюрократияландыру тән. Еңбек бөлінісінің бір
түрі ретінде ол адамдар арасындағы қатынастарды өз заңдарына
бағындырады.
Ә.и. билік түрінде жүзеге асырылады, яғни белгілі бір ұйымдасқан
жүйедегілер ережелер мен нұсқауларды қатаң орындап отыруы тиіс. Жеке
адам (жұмыскер, қызметкер) өз ерік – жігерін Ә.и. талаптарына бейімдейді.
Ә.и. заңдылықтарды әр түрлі мекемелер арасындағы қатынастарда да орын
алады.
Әлеуметтік инновация (латынның «innovation» - «жаңалық енгізу»,
«өзгеру» деген сөзінен алынған) – материалдық, экономикалық, әлеуметтік
мүмкіндіктерді тиімді пайдалануға, қоғамның өмір сүруін қамтамасыз ететін
салаларда сапалы өзгерістер жасауға бағытталған қоғамдық пайдалы істі
жасау, тарату, жүзеге асыру процесі. Ә.и. әлеуметтік, экономикалық, мәдени
шығармашылық пен прогрестің жемісі. Ә.и. өзінің жаңартушылық күш – қуатына
қарай түбегейлі жаңартушы немесе барды өзгертуші болып бөлінеді. Ә.и. –
ның соңғы түрі кеңірек тараған. Ә.и. мақсатты өзгерістерге бағытталған
салаларда жиірек байқалады.
Әлеуметтік институт (латынның «institutum» - «айқындау», «қондыру»
деген сөзінен алынған) – қоғамдық қарым-қатынастардың тұрақтылығын
қамтамасыз ететін мамандырылған іс-әрекетті жүзеге асырудың бір түрі.
Әлеуметтік қабылдау – Ә.қ. деп адамдардың қоғамдық қатынастарды,
әлеуметтік жағдайларды, адамдардың топтарын, басқа адамды және өзін-өзі
қабылдап, түсініп, бағалауы айтылады.
Әрекет – белгілі мақсатты орындауға бағытталған оңашаланған қимыл.
Ол қимыл-қозғалыс арқылы орындалатын сыртқы және ақыл-оймен орындалатын
ішкі әрекет болуы мүмкін.
Бақылау – 1) психологияның негізгі әдістерінің бірі; 2) белгілі бір
құбылыстар мен объектілердің бар екендігі мен өзгерістерін қадағалау
мақсатында жүзеге асырылатын ойластырылған, жоспарлы, ұзақ қабылдау.
Бағдарлаушы рефлекс – төңіректегі жағдайдың жаңалығына жауап ретінде
пайда болатын шартсыз рефлекс.
Белгі – болмыстың өзге элементінің баламасы ретінде көрінетін оның кез
келген элементі. Белгі адамның психикалық іс-әрекетінің тәсілі, бұл не
қоғамдағы орган, не әлеуметтік құрал. Әлеуметтік құралдың белгісі болып
тіл, жазу, есептеу, сурет салу саналады.
Босқындар – экономикалық тұрақсыздық, ұлттық – этникалық жанжалдар,
кекілжіндер мемлекеттіліктің күйреуі процесінің тереңдеу салдарынан пайда
болатын мәжбүрлі қоныс аударушылар (мигранттар).
Гетеростереотиптер – басқа халықтар өкілдері туралы бағалау пікірлер
жинағы. Олар аталған халықтардың өзара әрекеттестігіне қарай жағымды да
жағымсыз да болуы мүмкін.
Генетикалық әдіс – генетика – шығу тегі «төркін» дегенді білдіреді.
Бұл психикалық құбылыстар мен процестердің шығуы мен пайда болуын және
дамуын зерттейтін, қазіргі кезде психологияда кең түрде қолданылатын
зерттеу әдісі.
Гештальтпсихология – Германияда ХХ ғасырдың басында дүниеге келген
идеалистік психологиялық бағыт. Ассоциациялық психологияға қарсы пікірлерді
қолдай отырып, сананың алғашқы бөлшектері түйсінуі де, елес те емес, кейбір
тұтас түрдегі «психологиялық құрылымдар» (гельштаттар) деп санайды. Міне
сондай құрылымдар сананың жемісі деген пікірді қолдайды.
Индивид - әлеуметтік қарым-қатынас объектісі және саналы әрекет етуші.
Индивидуальдық – психикалық, физиологиялық, әлеуметтік ерекшеліктердің
жиынтығы, нақты адамның ерекшелігі.
Инициация – сол немесе басқа ұлыстарда (этностарда) бар әрекеттер
(рәсімді,салты және т.б) топтамасы, осы арқылы және адамның әлеуметтік
мәртебесі ресми түрде ауысып бекітіледі) жоғарғы касталарға кіру, рыцарь
дәрежесіне арнау.
Иланғаштық – иландыратын нәрсені ұғынбастан қабылдаумен сипатталатын
ықпалға бағыну.
Көші – қон – тұрақты немесе уақытша тұру мекенін ауыстыруға байланысты
адамдардың орын ауыстыруы.
Контент – талдау – құжаттарда, әдебиеттерде, бейнетаспаларда
сұхбаттардағы және т.б
Ақпараттарды талдау және бағалау әдісі. Ақпараттық формаланған
түріндегі мағыналық бірлігін айқындау арқылы және тандаулы жинақтар осы
бірліктердің атау көлемі жиілігін өлшеу арқылы. Этнопсихологияға қатысты -
қолдану жиілігімен ұлттық психологиялық ерекшеліктерді білдіретін ұғымдар
мен ой – пікірлерді беру дәрежесін тіркеу.
Конформ этносы – жеке адамдардың, адамдар тобының ұлттық әдет
–ғұрыптарға, жүріс–тұрыстарына ұлттық ерекшеліктерді және стереотиптерді
ішкі кедергісіз меңгеру және жеткілікті мағынасын түсіну арқылы көрінетін
бейімділігі.
Кросс – мәдени этнопсихологиялық зерттеу – түрлі ұлттарға, этностық
қауымдарға жататын бірнеше топтарда қатарынан сыналатын адамдардың
психологиялық және әлеуметтік мәдени ерекшеліктері.
Менталитет (діл) – этнос қабылдаған көзқарастар, пікірлер,
стереотиптер, жүріс – тұрыс формалары мен әдістері осы этностың қауымға
тән өмір сүру стилі, мәдениеті.
Мәдени релятивизм – даму деңгейіне қарамастан дербестік пен толық
құндылық құнын мойындайтын түрлі халықтардың мәдени құндылықтарының
салыстырылмаушылығы мен барлық моральді – бағалау критерийлерінің
қатыстылығы туралы американдық этнологиядағы этнопсихологиялық бағыты.
Маргинал тұлға – екі ұлттың мәдени өмірі мен салттарына саналы түрде
қатысып өмір сүретін адам.
Негізгі тұлға – осы этностық топтың жеке тұлғаларымен туыстастыратын
әрбір жеке тұлғада бар қасиеттер ұғымы. Осы қоғамнан негізін және оның
мәдени базасын құрайтын әрбір нақты қоғамда басым келетін адамдардың
«орташа» психологиялық типі.
Тұлғаның этностық құрылымы– адамның ішкі мазмұнын білдіретін және іс–
әрекетіне, жүріс–тұрысына әсерін тигізетін иерархия түрінде құрылған
белгілі ұлт өкілінің қасиеттер жиынтығы.
Топ – қоғамдағы адамдардың белгілі сипаттары мен ерекшеліктеріне орай
бірлесіп атқаратын істеріне сәйкес бірлесуі.
Топ жетекшісі – жора – жолдастары мен қатар құрбыларына өзінің
беделімен, іс-әрекетімен, мінез-құлқымен ықпал етіп отыратын адам.
Тәрбие – тәрбиеленетін адамда мінез-құлықтың, дүниеге көзқарастың,
мінездің және ақыл-ой қабілеттілігінің қалыптасуы үшін мақсатқа
бағытталған жүйелі ықпал жасау. Тәрбие оқылудың ажыратылмайды . Бірақ,
оған дәлме-дәл де келмейді, тәрбие таптық сипатта болады.
Тума белгі – адамның дүниеге өзімен бірге келетін белгісі.
Тәртіптілік – адамның жеке басының дағдысы, үнемі тәртіп сақтауды
қажет ететіндігі, өзі және қоғам алдындағы міндетін түсіне білуі.
Тианақталған сөйлеу - әрбір сөздің немесе сөйлемнің дәл анықталған,
мазмұны жағынан аяқталған сөйлеу.
Түрлестік – 1) индивидке ықпал ететін топпен іштей немесе сырттай
келісу; 2) жеке адамның ішкі позициясына қарамастан топпен сырттай келісу.
Түсіндіріп сөйлесу- заттың, құбылысты немесе ережені айқынырақ дәлірек
түсінуге мүмкіндік беретін сөйлеу. Түсіндіру тәсілдер жиынтығы.
Жағдайларға байланысты мұндай тәсілдер ретінде салыстыру, сипаттау, себебін
көрсету, қарапайым модельді құрастыру т.б. атауға болады.
Түсінік – болмыстың заттары мен құбылыстарының өткен бір кездегі сезім
мүшелеріне тигізген әсерінің сезім-көрнекілік бейнесі.
Шовинизм – ұлтшылдықтың жеткен формасы, ұлт араздық пен өшпенділік
тудыруға бағытталған ұлт артықшылығын уағыздайтын саясат.
Халықтық психология – адамның тұрмыстағы және өмірдегі психологиялық
әрекеті жайлы халықтың рухани мәдениетінде көрініс беретін білімдер жинағы.
Халық рухы – белгілі бір ұлтқа жататын жеке тұлғалардың психологиялық
қасиетін білдіретін ерекше білім, сол ұлттың тілін, фольклорын, дінін,
мәдениетін салыстырмалы түрде зерттеу арқылы маңызы ашылады.
Ұғым – заттар мен құбылыстардың мәнді белгілері мен ерекшеліктерін
бейнелейтін жалпылаушы ойлау формасы. Ғылыми пәндердің бәрі ұғымдар
жүйесінен құралады. Кез келген ұғымның мазмұны мен көлемі болады және ол
қолдану ретіне қарай өзге ұғымдармен түрліше байланыста болады. Ұғым
дерексіз ойлау нәтижесі арқылы жасалып, оның мазмұны мен көлемі анықталады.
Ұғымталдық –сезімталдық, әсер етуші нәрселер мен құбылыстарды сезім
мүшелері мен ақыл-ой арқылы тез қабылдап, олардың мән-мағынасын жете түсіну
қабілеті.
Ұжым –қоғамдық пайдалы іспен шұғылданатын, жоғары деңгейде дамыған
адамдардың ұйымдасқан тобы. Ұжымдағы адамдардың өзара қарым-қатынасы
олардың бірлесіп атқаратын қоғамдық істері мен мақсат-мүдделерінің бірыңғай
болуында.
Ұлттық мақтаныш- тілінің, дінінің, мәдениетінің ортақтылығын ұғыну
арқылы өзінің белгілі бір ұлтқа жататындығын саналы түрде зерттеу арқылы
маңызы ашылады.
Ұлттық психология- қоғамдық сана сезімнің маңызды компоненті, қоғамдық
психологияның құрамды белгісі. Адамдармен топтардың қимыл әрекетінде
көрінетін олардың қоғамдық сана – сезімінің барлық формасын қамтитын
идеология, мораль, дін,ғылым, өнер,философия.
Ұлттық әдет-ғұрып – белгілі бір ұлт ортасында болатын және олардың
мүшелеріне үйреншікті тарихи қалыптасқан жүріс-тұрыс әдісі.
Ұлттық мінез – құлық өмір сүрудің нақты жағдай барысында және
адамдардың жүріс– тұрысын, өмір сүру типін, олардың еңбекке, басқа
халықтарға, өз мәдениетіне қарым– қатынасын белгілейтін тарихи қалыптасқан
мінезінің этносқа тән психологиялық қасиеттерін анықтайтын жиынтықтары.
Ұлттық –психологиялық ерекшеліктер –этнопсихологиялық ғылымның ұлттық
психиканың негізгі мағынасын ұлттық психикалық тұрпатын, ұлттық сипатын
құраушы элементтерді білдіретін категория.
Ұлттық лидер (көшбасшысы) –белгілі бағдарламамен белгілі ұлт мүддесін
жүзеге асыруда практикалық әрекеттері үшін ұлтты ұйымдастыруда маңызды және
жетекші ролі бар беделді тұлға.
Ұлт –аймақ, бірлігімен, экономиялық байланысымен, тіл ортақтығымен,
мәдениетімен, кейбір психиологиялық эрекшеліктерімен және рухани
қасиеттерімен сипатталатын адамдардың тарихи қалыптасқан қауым түрі.
Этникалық дискриминация (кемсіту) – нәсілдік немесе ұлтына қарай
белгілі бір азаматтар категориясының құқыларымен мүдделеріне қасақана қысым
көрсету.
Этникалық бірігу – этникалық қауымдарды жақындату процесі.
Этносаралық мәміле (компромисс) – этностардың, этникалық топтар
арасында олардың өкілдерімен өзара келісімге келу.
Этникалық контакт – түрлі ақпараттар және мәдени құндылықтармен алмасу
барысында нақты халықтар өкілдерінің бір – біріне ықпалын тигізетін
этносаралық әрекеттестіктің формасы.
Этносаралық қарым –қатынас мәдениеті – әр түрлі этностық қауымдар
өнімдерінің тұлғааралық байланысында және өзара әрекетінде көрінетін тез
және ешбір ауыртпашылықсыз өзара түсінушілік пен келісімге әкелетін арнайы
білім мен дағдылар, сондай – ақ соларға тән іс – әрекеттердің жинағы.
Этностық маргинал – қос этностық өзіндік сана тудыратын екі этностық
мәдинетке бірдей тән болу.
Этностық ұтқырлық – мақсатты түрде этностық өзіндік бекіту және
өзіндік бағытталған жұмысты белгілеу үшін қолданылатын термин,
Халықтық педагогика – әр түрлі буын өкілдерінің өзара қарым –
қатынасы мен әрекеттестігінің ұлтқа тән тиянақты формасы сақталған этностық
мәдениеттік салт – дәстүрде, халықтық және көркем шығармашылықта сақталған
білім мен тәрбие дағдысының жинағы.
Халықтық психология – адамның тұрмыстағы және өмірдегі психологиялық
әрекеті жайлы халықтық рухани мәдениетінде көрінетін білімдер жинағы.
Халық рухы – белгілі бір ұлтқа жататын жеке тұлғалардың психологиялық
қасиетін білдіретін ерекше тұйық білім сол немесе басқа этностың тілін,
фольклорын моралін дінін, мәдениетін салыстырмалы түрде зерттеу арқылы
манызы ашылады.
Ұлтшылдық – ұлттың ерекшелігі мен артықтылығы (үстемдік) туралы
уағыздан тұратын кері тартпа идеология мен саясат. Бір ел ішінде ұлттар мен
халықтар арасында ұлттық араздық тудыратын форма, сондай – ақ бір елдің
халқын басқа елдің халқына қарсы шағыстыру формасы ретінде қолданылады.
Ұлттық мақтаныш – мәдениетінің, тілінің, дінінің ортақтылығын ұғыну
арқылы өзінің белгілі бір ұлтқа жататындығын саналы түрде сезінуі, өз
Отанына, халқына деген патриоттық сүйіспеншілік сезімі.
Ұлттық психология – қоғамдық сана сезімнің маңызды компоненті,
қоғамдық психологияның құрамды белгісі. Бұл ақиқат құбылыс адамдар мен
топтардың қимыл – әрекетіне және жүріс – тұрысында көрінетін олардың
қоғамдық сана –сезімінің барлық формасын қамтитын идеология, мораль, дін,
ғылым, өнер,философия.
Ұлттық өзіндік сана –сезім – жеке тұлғаның белгілі бір әлеуметтік –
этностық қауымдастыққа қатыстығы жататындығын сезінуі және идеяларда,
көзқарастарда, сезімде, эмоцияда, көңіл– күйде көрінетін қоғамдық
қатынастар жүйесіндегі оның орны.
Ұлттық лидер (көшбасшысы) –белгілі бағдарламамен белгілі ұлт мүддесін
жүзеге асыруда практикалық әрекеттері үшін ұлтты ұйымдастыруда маңызды және
жетекші рөлі бар беделді тұлға.
Ұлттық нигилист – барлық орнықтылық нормасын, өз этносының салт –
дәстүрін терістейтін, өз халқына бөтен, патриоттық сезімі жоқ, халқының
мәдениетін менсінбейтін адам.
Ұлттық әдет-ғұрып – дәстүр белгілі бір ұлт ортасында болатын және
олардың мүшелеріне үйреншікті (әдетті) тарихи қалыптасқан таптауырынды
жүріс-тұрыс әдісі.
Ұлттық соқыр сезім – этностық қауымның басқа қауымға олардың
сипаттамасына қатысты жасайтын ақиқатты дәл жеткізбейтін, бұрмаланған
нұсқаулар болып табылатын қоғамдық психологиялық құбылыс.
Ұлттық салт– тарихи қалыптасқан және ұрпақтан ұрпаққа беріліп келе
жатқан жүріс – тұрыс формасы тұрмыс санасында әбден тамырланған ережелер,
құндылықтар, адамдардың қатысу түрлері.
Ұлттық сана –сезім – адамдардың өз этностық қауымға, оның мүдделері
мен құндылықтарына деген ұлттық қарым–қатынасы, олар жағымды да жағымсыз
ренкте де болуы мүмкін.
Ұлттық ақыл тұрпаты – ұлттық өзіндік сол немесе басқа ұлт өкілдерінің
көпшілігінің ойлау ерекшелігі.
Ұлттық мінез–құлық – өмір сүрудің нақты жағдай барысында және
адамдардың үйреншікті жүріс – тұрысын, өмір сүру типін, олардың еңбекке,
басқа халықтарға, өз мәдениетіне қарым– қатынасын белгілейтін тарихи
қалыптасқан мінезінің этносқа тән психологиялық қасиеттерін анықтайтын
жиынтықтары.
Ұлт – аймақ, бірлігімен, экономикалық байланысымен, тіл ортақтығымен,
мәдениетімен, кейбір психологиялық және рухани қасиеттерімен сипатталатын
адамдардың тарихи қалыптасқан қауым түрі.
Ұлт қатынастарының этикасы – этнос қауымдары мен топтар өкілдері
арасындағы түрлі байланыстарды қалыпқа келтіретін ішкі ұлт аралық
қатынастардың нормалар мен ережелер жиынтығы.
Үйлесім, сыйымдылық – бұл әлеуметтік психологиядағы түсініктер, яғни
сырт қарағанда дара адамның өзінің ішкі қарсылығына қарамастан топтың
ырқана саналы түрде бейімделіп, көнбістік көрсетуі.
Үнсіз сөйлесу – сөйлеу әрекетінің ерекше түрі. Үнсіз сөйлеуді кейде
іштей сөйлеу дейді. Үнсіз сөйлеуде адамның ойы мен білдірмек болған пікірі
дыбыссыз айтылады. Іштей сөйлеуде сөйлемнің баяндауышы не бастауышы
айтылады да, ой жүйесі үзінді-кесінді сипатта болады. Қарым-қатынас
жасауда дауыстап сөйлеу тәсілі қолданылса , ал үнсіз, іштей сөйлеуде
адамның ойлауы құрал қызметін атқарады да, ол өзінің іс-әрекетін реттейді.
Этностық топтар – тілдің, діннің, мәдениеттің тұрмыстық маңызды
ерекшеліктерін сақтаған ұлттың оқшау бөлігі.
Этностық ауызбірлік – этнос ішіндегі қарым – қатынастар нәтижесі,
этностық топтардың, қауымдардың нығаюы.
Этностық сана – сезім – нақты ұлттар мен халықтардың өкілдері ретінде
адамдардың іс әрекеттері арқылы этнос ерекшелігін зерттейтін әлеуметтің
психология мен этнология қилысында пайда болған ғылымның дербес саласы.
Этномәдениеттік бейімделу – психологиялық немесе әлеуметтік
дағдылануы, адамдардың жана мәдениетке, жаңа ұлттық әдет – ғұрыпқа, өмір
салтына, тәртіпке бейімделуі.
Этникалық ассимиляция (үндесу) – бір халықтың екінші халықпен оның
тілін әдет – ғұрпын, мәдениетін меңгеру арқылы өз тілін, мәдениетін және
ұлттық сана сезімін жоғалту жолымен бірігу нәтижесінде ұлттық психологиялық
ерекшеліктердің белгілі бір өзгерістері (трансформациясы) пайда болады.
Этностық топтар – тілдің, мәдениеттің, діннің, тұрмыстық маңызды
ерекшеліктерін сақтаған халықтың немесе ұлттың оқшау бөлігі.
Этностық дифференциация – басқа халықтардың тарихына, мәдениетіне, ұлт
салттарына, мүдделері мен құндылықтарына деген индифференттік қатынасы мен
сипатталатын этнос белгілері бойынша адамдардың ажырасуындағы эмоционалды –
когнитивті процесс.
Этностық ұқсастыру (идентификация)– субьекттің бір этностық топтағы
басқа өкілімен бірігудегі эмоционалды – когнитивті процесі, содай–ақ оның
тарихына, мәдениетке, ұлт салттары мен барлық халықтар дәстүрлеріне, оның
идеалдарына, сезімі мен мүдделеріне, фольклоры мен тіліне, этностық
мекендейтін аймағы мен оның мемлекеттілігіне деген жағымды көзқарасы.
Әлемнің этностық көрінісі – нақты этностық қауым мүшелерінің қоғамдық
болмыс, өмір туралы оймен тұрақты, байланысты ой мен көзқарастар жиынтығы.
Этностық ауызбірлік – этнос ішіндегі қарым–қатынастар нәтижесі,
этностық топтардың, қауымдардың нығаюы.
Этностық мәртебе – этносаралық қарым-қатынас құрылымындағы жеке
тұлғаның, топтың, қауымның орнын белгілейтін әлеуметтік мәртебенің
элементі.
Этностық таптауырындар– түрлі этностық қауымдар өкілдеріне тән
моральдық ақыл–ой, физикалық сипаттары туралы салыстырмалы түрде тұрақты
ұғым.
Этностық толеранттық – жалпы толеранттықтың жеке оқиғасы яғни адамның
басқа этнос өкілдерінің бейтаныс өміріне, мінез–құлқына, салт–дәстүрлеріне,
сезіміне, пікірлеріне, сенімдеріне шыдамдылық білдіретін қабілеті.
Этностық бағдарлар – тұлғаның ұлт өмірімен ұлтаралық қатынастарының
сол немесе басқа құбылыстарын қабылдауға дайындығы және нақты бір жағдайда
осы қабылдауына сәйкес әрекет жасау.
Этностық кикілжің – этностық белгі бойынша қарсы мүдделі топтардың
қарама–қайшы келетін топ аралық кикілжің формасы. Қарулы қақтығыстарда және
ашық соғыстарға дейін әкелетін өзара наразылығымен сипатталады.
Этностық сана сезім – нақты ұлттармен халықтардың өкілдері ретінде
адамдардың іс–әрекеттері арқылы этнос ерекшелігін зерттейтін әлеуметтік
психология мен этнология қиылысында пайда болған ғылымның дербес саласы.
Этностық мәдени біліктілік – өзара әрекеттестіктің өзгешелігі мен
шарттарын басқа ұлт өкілдерімен араласу кезінде өзара келісімдік және
сенімдік атмосферасын ұстану мақсатында ынтымақтастықтың барабар
(адекватты) формасын табуға, дұрыс ұғынуға көмектесетін білім, дағды,
тәжірибені пайдалану дәрежесі.
Этнопсихолингвистика – этнос психологиясының қалыптасуындағы негізгі
фактор ретінде оның тарихи тәжірибесін көрсететін тілдің ықпалын
қарастыратын психология, этнология және лингвистика қиылысында пайда болған
ғылыми білім саласы.
Этнопсихология – адамдар психикасының этностық ерекшеліктерін
зерттейтін психологияның саласы, түрлі нақты этностық бірлестіктерге
жататын адамдардың психологиялық өзіндігі туралы ғылым.
Этнос – тілі бір, салыстырмалы түрде тұрақты мәдени және психика
ерекшеліктері ортақ. сондай–ақ жалпы өзіндік атауы бар (өзінің бірлігі және
өзгешелігі туралы түсінігі бар) тарихи қалыптасқан адамдардың тұрақты
жиынтығы.
Этноцентризм – барлық өмірлік құбылыстарды жалпы этап болып өз этнос
қауымының салт –дәстүрі және құндылықтарымен салыстыра отырып қабылдау және
бағалау қабілеті, өзінің өмір сүруін басқалардан артық көру.
Эмпатия - өзге адамдардың жан дүниесінің сыры мен күй-жайын білу
қабілеттілігі және оған жанашырлық білдіру. Эмпатияның айқын көрінісі –
идентификация. Бұл – адамның өзге адамның психикалық жай-күйін өз басынан
кешіргендей халде болуы.
Эгоизм (франц) – жеке басы мүддесін басқалардың, қоғамның мүддесін
жоғары қоюшылық.
Эгоцентризм (латын) - өзімшілдік пен менменсудің шектен шыққан
формалары.
Эйдетизм (грке) – бейнелерді еске өте дәл айқын түсіру.
Эйфория (грек) – шындыққа сәйкес клмейтін көңіл – күйдің шамадан тыс
көтеріліп, шаттануы.

Дәріс тақырыптарының мазмұны
Дәріс тақырыптарының мақсаты және міндеттері:
Лекция тақырыптарын қарастыру барысында студенттерге курс бойынша
теориялық жүйелі білім беру.
Әрбір тақырыптың мазмұнын және қазіргі даму мәселелерінің негізгі
теорияларын және тұжырымдамаларын, практикалық білімдермен қаруландырып, өз
бетінше баға бере алу үшін білім беру.
Жан-жақты ғылыми көзқарастарды қарастыра отырып, шетел және отандық
психологтардың тұжырымдамаларының ерекшеліктерін салыстырып бағалай білуге
үйрету.
Ғылым негіздері жайында түсінік беру. Белгілі бір ғылыми-практикалық
міндеттер және мәселелерді шешу жолдарын ғылыми тұрғыдан негіздеу.
Пәнге деген қызығушылығын арттыру, өзбеттілікпен ойлау шығармашылығын
дамыту. Ойлау, талқылау және қойылған мәселеге талдау жасай алуға үйрету.

Дәріс 1. Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызметтің қазіргі
жағдайы, моделі, құрылысы.

Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызметтің негізгі мәселелері.
Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызметтің пән ретінде үш тұрғыдан
қаратырылуы. Мектептегі психологиялық қызмет жүйесінің даму тарихы. Бүгінгі
таңдағы психологиялық қызмет жүйесі.
Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызметтің құрылу
концепциялары. Метептегі психологиялық қызметтің атқарар істері. Мектеп
психологының білім беру мекемесінің арнайы мамандарымен бірлесіп жұмыс
атқау өзгешелігі. Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызметтің жұмыс
бағыттары.

Дәріс 2. Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызметтегі мектеп
психологының жұмыс мазмұны, мақсаты, міндеттері.
Мектептегі психологиялық қызметтің мақсаттары, міндеттері. Мектеп
психологының құқығы, кәсіби этикалық кодексі. Психолог тұлғасының өзіндік
даму процесінің бөліктері. Психологтың кәсіби іскерлігі. Конструктивті
іскерлігі. Ұйымдастырушылық іскерлігі. Кәсіби компетенттілігі. Психологтың
тұлғалық ерекшеліктері.

Дәріс 3. Білім беру мекемесіндегі психолог жұмысын ұйымдастыру.
Білім беру мекемелеріндегі психологжұмысын ұйымдастыру. Мектепке
дейінгі білім беру мекемесіндегі практик психолог қызметі, оның жұмыс
ерекшелігі. Жоғары оқу орындарында психологиялық қызметті ұйымдастыру
ерекшеліктері.

Дәріс 4. Мектеп оқушысының психологиялық-педагогикалық мәртебесі, оның
мазмұны және параметрлері.
Мектеп оқушысының психологиялық-педагогикалық мәртебесі. Оқушы
мәртебесіне қойылатын талаптар. Оқушының психологиялық-педагогикалық
мәртебесінің көрсеткіштері психологиялық қызмет көрсету жұмыстарын
ұйымдастырудың негізі ретінде.

Дәріс 5. Психологиялық-педагогикалық консилиум ұйымдастыру және өткізу.
Психологиялық-педагогикалық консилиумның оқушыларды психологиялық-
педагогикалық жағынан қамсыздандырудағы ролі. Психологиялық-педагогикалық
консилиумға қатынасушылар. Консилиумға қатынасушылардың ұсынатын
мәліметтері. Консилиумға психологиялық зерттеулерді ұсынудың формасы.

Дәріс 6. Білім беру мекемесіндегі психологтың іс-қағаздарын жүргізу
қажеттілігі.
Білім беру мекемесіндегі психологтың іс-қағаздарын жүргізу
қажеттілігі. Білім беру мекемесіндегі психологтың іс-қағаздар тізімі.
Оларды рәсімдеу ерекшеліктері.

Дәріс 7. Білім беру мекемесіндегі психолог жұмысын жоспарлау.
Мектеп психологы жұмыстарын жоспарлау. Психологиялық қызмет жоспарының
календарлық және күнделікті түрлері. Жоспардың негізгі бөлімдері.

Дәріс 8. Мектеп психологының педагогикалық ұжыммен жұмыс ерекшеліктері.
Мектеп психологының педагогикалық ұжыммен жұмыс ерекшеліктері.
Психолог және мектеп. Психолог және мектеп әкімшілігі: өзара қатынас жасау
мәселелері. Мектеп психологы және педагогикалық ұжым. әдістемелік
семинарлардың ұйымдастырылуы.

Дәріс 9. Мектеп психологының отбасымен жұмыс ерекшелігі.
Мектеп психологының отбасымен жұмыс ерекшелігі. Мектеп психологының
отбасындағы тәрбие мәселесін талдау жұмыстары. Жанұя түрлері, олардың
топтастырылуы.

Дәріс 10. Ата-аналармен диагностикалық жұмыс мазмұны және кеңес беру.
Ата-аналармен диагностикалық жұмыс мазмұны және кеңес беру. Жанұямен
диагностикалық жұмысты жүзеге асырудағы принциптер. Ата-аналардың бала
тәрбиесі туралы психологиялық-педагогикалық мәліметтерден хабардарлығы.
Дәріс 11. Ата-аналармен коррекциялық жұмыс мазмұны.
Коррекциялық ата-аналар тобы. Коррекциялық жұмысты жүргізудің
шарттары. Ата-аналар тобының құрылуы. Топтың ережелері.

Дәріс 12. Психологиялық кеңес берудің жас ерекшелікке байланысты сипаттары.
Психологиялық кеңес берудің жас ерекшелікке байланысты сипаттары.Әр
жас кезеңге байланысты туындауы мүмкін сұрақтар үлгісі.Психологиялық кеңес
берудің әдістері.

Дәріс 13. Психологиялық алдын-алу жұмыстарын ұйымдастыру ерекшеліктері.
Психологиялық алдын-алу жұмыстарын ұйымдастыру формалары.
Психологиялық үйірмелер, факультатив сабақтары.

Дәріс 14. Білім беру мекемесіндегі психологтың психологиялық ағарту
жұмыстары.
Психологиялық білімнің қажеттілігін насихаттау. Мектеп психологы
ретінде психологиялық білімге деген қызығушылықты оқушылар арасында жүзеге
асыру жұмыстары

Дәріс 15. Білім беру мекемесіндегі психолог жұмысындағы психотерапияның
алатын орны.
Психотерапевтік емдеу ерекше әсер етудің психикалық әдісі ретінде.
Психологиядағы әсер етудің психикалық әдістері: ең алдымен тілдік қарым-
қатынас, ол арнайы ұйымдастырылған психотерапевт пен пациент немесе
пациенттер тобы кездесулерінде жүзеге асуы. Білім беру мекемесіндегі
психолог жұмысындағы психотерапияның алатын орны.

Семинар 1. Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызметтің қазіргі
жағдайы.
Жоспар
1. Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызметтің негізгі мәселелері.
2. Мектептегі психологиялық қызмет жүйесінің даму тарихы.
3. Бүгінгі таңдағы психологиялық қызмет жүйесі.
Әдістемелік нұсқау: тақырыпты қарастыру барысында білім беру
мекемелеріндегі психологиялық қызмет жүйесінің қарастыратын негізгі
мәселелеріне, мектеп психологының қызметі туралы заңнамалық құжаттарына,
мектептегі психологиялық қызмет жүйесінің даму тарихына тоқталу керек.
Сонымен қатар аймақтық көлемде психологиялық қызмет жүйесінің бүгінгі
жағдайына тоқталу керек.
Әдебиеттер:
1. Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. Вопросы теории и
практики. М., 1991
2. Овчарова Р.В. Справочная книга школьного психолога, М: 1993
3. Битянова М.Р. Организация психологической работы в школе. – М., 1997.

Семинар 2. Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызметтің моделі және
құрылысы.
1. Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызметтің құрылу
концепциялары.
2. Мектеп психологының білім беру мекемесінің арнайы мамандарымен
бірлесіп жұмыс атқару өзгешелігі.
3. Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызметтің жұмыс бағыттары.
Әдістемелік нұсқау: Практикалық сабаққа даярлану барысында отандық
психологтар еңбектеріндегі ұсынылған психологиялық қызметтің құрылу
концепцияларын жан-жақты қарастыру қажет. Білім беру мекемелеріндегі
психологиялық қызмет жұмысында аранайы мамандар жұмысының қажеттілігін
мысалдар арқылы түсіндіру керек. Сонымен қатар мектеп психологының негізгі
жұмыс бағыттарына тоқталу қажет.
Әдебиеттер:
1. Фридман Л. Школьная психологическая служба: формы деятельности// Нар.
Образование. 2001, №2
2. Фридман Л. О концепции школьной психологической службы. // Вопросы
психологии. 2001, №1
3. Овчарова Р.В. Справочная книга школьного психолога, М: 1993

Семинар 3. Білім беру мекемелеріндегі психологиялық қызметтегі мектеп
психологының жұмыс мазмұны, мақсаты, міндеттері.
1. Мектептегі психологиялық қызметтің мақсаттары, міндеттері.
2. Мектеп психологының құқығы, кәсіби этикалық кодексі.
Әдістемелік нұсқау: Білім беру мекемелеріндегі психологиялық
қызметтегі мектеп психологының жұмыс мақсаты, міндеттеріне сәйкес практик
психологтың жұмысының мазмұнын анықтау қажет. Мектеп психологының
жұмысындағы әлеуметтік-психологиялық бағытына нақты тоқталу керек. Мектеп
психологының құқығы, ұстанатын кәсіби этикалық кодексіне тіркелетін
ережелерге талдау жасау керек.
Әдебиеттер:
1. Овчарова Р.В. Справочная книга школьного психолога, М: 1993
2. // Школьный психолог. 2003, № 36
3. Калымбетова А. Мектеп психологының жұмыс істеу ережесі. // Ұлағат.
2000, №2

Семинар 4. Білім беру мекемесіндегі психологтың тұлғасының өзіндік дамуы.
1. Психолог тұлғасының өзіндік даму процесінің бөліктері.
2. Психологтың іскерлік түрлері.
3. Психологтың тұлғалық ерекшеліктері.
Әдістемелік нұсқау: Тақырыпты қарастыру барысында білім беру
мекемелеріндегі практик психологтың жеке тұлғасының даму ерекшеліктеріне,
соның ішінде тұлғалық даму процесінің бөліктеріне тоқталып, тұлғалық
ерекшеліктерін сипаттау қажет. Ұсынылған әдебиеттердегі мәліметтерді жан-
жақты қарастырып болашақ маман ретінде психолог тұлғасының бейнесін
сипаттаңыз.
Әдебиеттер:
1. Шырынбекова Б. Психологтың мектептегі алар орны. //Республика
ұстаздары. 2007, № 1.
2. Андриенко А.В. К вопросу о личностных и професиональных качествах
практического психолога в образовании.// Инновация в образовании.
2006, №5

Семинар 5. Мектеп оқушысының психологиялық-педагогикалық мәртебесі, оның
мазмұны және параметрлері.
1. Оқушы мәртебесіне қойылатын талаптар.
2. Оқушының психологиялық-педагогикалық мәртебесінің көрсеткіштері
психологиялық қызмет көрсету жұмыстарын ұйымдастырудың негізі ретінде.

Әдістемелік нұсқау: Тақырыпты қарастыру барысында оқушының
психологиялық-педагогикалық мәртебесін анықтаудың жолдарын, психологиялық-
педагогикалық мәртебесін анықтаудың негізінде мінездеме жазудың
ерекшеліктерін ашып көрсету керек.
Әдебиеттер:
1. Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. Вопросы теории и
практики. М., 1991
3. Овчарова Р.В. Справочная книга школьного психолога, М: 1993
4. Битянова М.Р. Организация психологической работы в школе. – М., 1997.

Семинар 6. Психологиялық-педагогикалық консилиум ұйымдастыру және өткізу.
1. Психологиялық-педагогикалық консилиумның оқушыларды психологиялық-
педагогикалық жағынан қамсыздандырудағы ролі.
2. Консилиумға психологиялық зерттеулерді ұсынудың формасы.
Әдістемелік нұсқау: Практикалық сабаққа даярлану барысында
психологиялық-педагогикалық консилиум, оның қатынасушылары, мамандардың
ұсынатын мәліметтері туралы толық мәлімет беру керек. Психологиялық-
педагогикалық консилиумның оқушыларды психологиялық-педагогикалық жағынан
қамсыздандырудағы ролін анықтау қажет.
Әдебиеттер:
1. Битянова М.Р. Организация психологической работы в школе. – М., 1997.
2. Битянова М.Р. Консилиум в школе. // Школьный психолог. 2002, №9
3. Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. Вопросы теории и
практики. М., 1991

Семинар 7. Білім беру мекемесіндегі психолог жұмысын жоспарлау
1. Мектеп психологы жұмыстарын жоспарлау.
2. Жоспардың негізгі бөлімдері. Үлгісі.
Әдістемелік нұсқау: Тақырыпты қарастыру барысында жоспар үлгісімен
танысып, болашақ маман ретінде жоспар үлгілерін түрлендіріп, ұсынылған
формалардың қаншалықты тиімді екендігін бағалау қажет.
Әдебиеттер:
1. Мясадов П.А. «Теория и практика в работе школьного психолога».
Москва: 1990
2.Нұрмұхамбетова Т.Р. Тәжірибелік психология. Шымкент, 2006
3.Правила работы с документацией в школе проводящей эксперимент. //
Воспитание школьников. 2003, № 5

Семинар 8. Мектеп психологының педагогикалық ұжыммен жұмыс ерекшеліктері.
1.Мектеп психологының педагогикалық ұжыммен жұмыс ерекшеліктері.
2. Психолог және мектеп.
3. Психолог және мектеп әкімшілігі: өзара қатынас жасау мәселелері.
Әдістемелік нұсқау: Мектеп психологының педагогикалық ұжыммен жұмыс
ерекшеліктері тақырыбын қарастыру барысында психологтың мектепке бейімделу
мәселесін, психолог және мектеп әкімшілігімен жұмыс істеу ерекшеліктерін,
өзара қатынас жасаудың негізгі сұрақтарына толық тоқталу керек.
Әдебиеттер:
1. Битянова М.Р. Организация психологической работы в школе. – М.,
1997.
2.Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. Вопросы теории и
практики. М., 1991
3. Ядгарова Н. Игнатенко А. Деятельность школьного психолога по
развитию психолого-педагогической компетентности учителя. // Ұлағат. 2002,
№3
4. Самоукина Н. Практический психолог в школе М., 1997

Семинар 9. Психолог жұмысындағы кәсіби бағдар жұмысы.
1. Мектеп психологы жұмысындағы кәсіби бағдар жұмысы.
2. Жоғары сынып оқушыларын мамандыққа бейімдеу жұмыстары, мамандық
таңдауға байланысты әдістемелер.
Әдістемелік нұсқау: Мектеп психологының кәсіби бағдар беру жұмысының
ерекшеліктеріне, кәсіби бейімділікті анықтауға арналған әдістемелердің
кешенін әзірлеу керек.
Әдебиеттер:
1. Р.Муталиева. Мен және менің сүйікті мамандығым. // Мектептегі
психология. 2007, №5
2. Тұрманова Ж. Жасөспірімдер белсенділігі мен кәсіптік бағдары. //
Психологияны мектепте және ЖОО оқыту. 2000. №2
3. Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога в образовании М:
1995 г.
4. Рогов Е.И.Настольная книга практического психолога.1-том.-М.,1998.

Семинар 10. Ата-аналармен диагностикалық жұмыс мазмұны және кеңес беру.
1. Ата-аналармен диагностикалық жұмыс мазмұны және кеңес беру.
2. Ата-аналардың бала тәрбиесі туралы психологиялық-педагогикалық
мәліметтерден хабардарлығы.
Әдістемелік нұсқау: Тақырыпты қарастыру барысында ата-аналармен
диагностикалық жұмыс мазмұнын ашып көрсетуде ата-аналарға арналған
диагностикалық әдістемелердің үлгілерін, кеңес беру барысында
қарастырылатын сұрақтар үлгілерін ұсынып, сұранысқа жауап қайтарудың
жолдарын анықтау керек.
Әдебиеттер:
1. Битянова М.Р. Организация психологической работы в школе. – М.,
1997.
2. Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. Вопросы теории и
практики. М., 1991

Семинар 11. Білім беру мекемелер психологының диагностикалық әрекетінің
мазмұны.
1. Психодиагностикалық жұмыстың мазмұны.
2. Психодиагностикалық ақпараттың әсері
3. Әр жас кезеңдегі оқушылармен диагностикалық жұмыс жүргізудің
ерекшеліктері.
Әдістемелік нұсқау: Практикалық сабаққа даярлану барысында мектеп
психологының жұмысында психодиагностикалық жұмыс негізгі жұмыс бағыты
ретінде қарстырылып, әр жас кезеңдегі оқушылармен диагностикалық жұмыс
жүргізудің ерекшеліктері анықталу қажет.
Әдебиеттер:
1. Абрамова Г.С. Введение в практическую психологию. Екатеринбург, 1995.
2. Гильбух Ю.З. Психодиагностика в школе.

Семинар 12. Білім беру мекемелер психологының коррекциялық жұмысының
әрекетінің мазмұны.
1. Психокоррекциялық жұмыстың мазмұны.
2. Психокоррекциялық топтар, оларды құру ерекшеліктері.
3. Коррекциялық бағдарламалар, олардың үлгілері.
Әдістемелік нұсқау: Тақырып бойынша жұмыс істеу кезінде
психокоррекциялық жұмыстың мазмұнына, олардың ерекшеліктеріне назар
аударып, еркін таңдалған тақырыпқа психокоррекциялық бағдарламалар жасаудың
үлгілерін ұсыну қажет
Әдебиеттер:
1. Овчарова Р.В. Психолого-педагогическая служба школы: опыт
организации М:1990
3. Овчарова Р.В. Справочная книга школьного психолога, М: 1993
4. Осипова А. Основы психокоррекции.

Семинар 13. Мектеп психологының жұмысындағы кәсіби бағдар жұмысы.
1. Әр жастағы оқушылармен кәсіби бағдар жұмысын жүзеге асырудың үлгілерін
ұсыну.
2. Менің болашақ кәсібім.
Әдістемелік нұсқау: Практикалық сбаққа даярлану барысында өз
мамандықтарың бойынша «Менің болашақ кәсібім» тақырыбына топтасып көрнекі
жарнама үлгілерін әзірлеу қажет. Сабаққа бірден қажетті құрал-жабдықтарды
даярлап әкелуіміз керек.

Семинар 14. Білім беру мекемесіндегі психологтың психологиялық ағарту
жұмыстары.
1. Психологиялық білімнің қажеттілігін насихаттау.
2. Мектеп психологы ретінде психологиялық білімге деген қызығушылықты
оқушылар арасында жүзеге асыру жұмыстары
Әдістемелік нұсқау: Психологиялық білімнің қажеттілігін оқушылар, ата-
аналар арасында насихаттау жұмыстарының формаларына тоқталып, мектеп
психологы ретінде психологиялық білімге деген қызығушылықты оқушылар
арасында жүзеге асыру жұмыстарының үлгілерін ұсынуымыз қажет.
Әдебиеттер:
1. Абрамова Г.С. Введение в практическую психологию. Екатеринбург, 1995.
2. Битянова М.Р. Организация психологической работы в школе. – М., 1997.

Семинар 15. Жеткіншектермен жұмыстағы психотерапияның ролі.
1. Психотерапия мектеп психологының жеткіншектермен жұмысындағы негізгі
бағыт ретінде.
2. Психотерапияны қолдану ерекшеліктері.
Әдістемелік нұсқау: Ұсынылған әдебиеттерді қарастыра отырып,
психотерпаияның жеткіншектермен жұмыстағы негізгі бағыт ретіндегі
ерекшеліктерін ашып көрсету. Психотерапиялық әдістерді қолдану
ерекшеліктерімен танысу.
Әдебиеттер:
1. Рудестам К. Групповая психотерапия –М.,1990
2. Самоукина Н.В. Методика психологического консультирования.
Психологический институт РАО, М.1995

5 СТУДЕНТТІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ
5.1 Студенттің өздік жұмысын ұйымдастыру бойынша әдістемелік
нұсқаулық:
Өздік жұмыс тақырыптары, онда қарастырылатын сұрақтар қазақ әдебиеті
тарихының өзекті теориялық және методологиялық мәселелерін кеңінен қамтиды.
Студенттің білімді өз бетімен алуға ұмтылушылығын, ізденімпаздық кабілетін
арттыру мақсат етіледі. Студенттен әр семинардың берілген сұрақтарына
тыңғылықты әзірленуі талап етіледі. Ол үшін студент көрсетілген әдебиеттер
бойынша әрбір сұрақтың мәнін ашатындай конспект әзірлеуі қажет. Бұл
біріншіден, білімінің жүйелілігін, үздіксіздігін қамтамасыз етеді.
Екіншіден, дайын конспектінің өздік жұмысты орындау, ОСӨЖ, кезеңдік және
қорытынды бақылауға дайындалу барысында пайдасы зор. Өздік жұмыс
тақырыбымен танысып алған соң, қажетті әдебиеттерді іріктеп алу керек. Бір
сұрақтың айналасында айтылған түрлі авторлардың пікірлеріне іштей
салыстырулар жасап, түйінді жерлерін қағаз бетіне түсіру керек. Осы мәселе
төңірегіндегі өз ойыңыз қандай, соны дәйектеңіз. Бұдан соң белгілі бір
тұжырымды дәлелдеу үшін өзіңіз оқыған көркем туындылардан, сын мақалалардан
мысалдар келтіріңіз. Келесі семинарларда алдыңғы өткен сабақтарда
дайындаған материалдарыңызды, алған біліміңізді дұрыс пайдалана біліп, жаңа
тақырыппен байланыстырып отырыңыз. Әр тақырыпты өткен кезде ұсынылып
отырған көркем мәтіндермен мұқият танысып, көрсетілген үзінділерін жатқа
оқу қажет. Өздік жұмысты қорғау барысында әдеби мәселелерді меңгерумен
қатар мәтінді білу талап етіледі. Емтихан алдында мәтіндік тест алынады.

СӨЖ № 1. Мектепке дейінгі ұйымдағы психологиялық қызметтің моделі және
құрылысы.
СӨЖ № 2. Мектепке дейінгі ұйымдағы психологтың тұлғасының өзіндік
дамуы.
СӨЖ № 3. Психологиялық-педагогикалық консилиум ұйымдастыру және
өткізу.
СӨЖ № 4. Мектепке дейінгі ұйымдағы психолог жұмысын жоспарлау.
СӨЖ № 5. Психолог жұмысындағы кәсіби бағдар жұмысы.
СӨЖ № 6. Ата-аналармен диагностикалық жұмыс мазмұны және кеңес беру.

Әдістемелік нұсқау. СӨЖ тапсырмалары жазбаша жұмыс (бақылау жұмысы)
түрінде берілген. Сұрақтарға жауаптарды конспект түрінде дәптерге жазып: 1-
кредит бойынша 3,6-апталарда, 2-кредит бойынша 11,14-апталарда СОӨЖ
сабағында тексеріледі.
Бақылау жұмысы дегеніміз берілген тақырыптың қысқаша мазмұнын беретін
шығарма. Берілген тақырыптардан қалауыңыз бойынша бір тақырып таңдап
аласыз. Сіз бақылау жұмысын 12 беттік оқушы дәптеріне жазып өткізесіз. 1-7
апта аралығында дайындалып, 7-аптада СОӨЖ сабағында өткізесіз., Егерде
тақырыбыңыз өтіп кетсе 7-аптаға дейін тапсырып тастауға болады.

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz

Іздеу
Файл қосу
Презентациялар
Тегін
Кабинет
Баланс
Таңдаулы жұмыстар
Cатып алған жұмыстарыңыз
Менің файлдарым
Презентацияларым
Сатылым статистикасы