Файл қосу
Оқытудың дәстүрлі технологиясы
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|СМЖ 3-дәрежелі құжаты |ОӘК |ПОӘҚ 042-33.1.27/01-2014 |
|ПОӘҚ |Баспа №___ | |
|студентке арналаған |03.09.2014 | |
|«Оқушыларды кәсіпке дайындау| | |
|жүйесіндегі жаңа | | |
|технологиялар» пән бойынша | | |
|бағдарламасы | | |
ПӘННІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
«Оқушыларды кәсіпке дайындау жүйесіндегі жаңа технологиялар»
5В012000 – «Кәсіптік білім» мамандығына
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
Семей, 2014
МАЗМҰНЫ
1 Глоссари
2 Дәріс
3 Практикалық және зертханалық сабақтар
4 Білімалушылардың өздік жұмыстары
Глоссарий.
ААЖ(автоматтандырылған ақпараттық жүйе) – АИС (автоматизированная
информационная система) – ақпаратты компьютерлік жинау, өңдеу, топтау,
сақтау және формалды қолжетерлік түрде пайдаланушыға ұсыну жүйесі.
Автоматтандырылған тестілеу (компьютерлік тестілеу) – Автоматизированное
тестирование (компьютерное тестирование)– тестілеудің арнайы бағдарламалық
жүйесі мен онда орналастырылған тестілердің көмегімен оқушылардың білімін
тексеру.
Агенттер – Агенты – бір проблемаға, процеске, құбылысқа, оқиғаға әр
түрлі көзқарасы бар мамандар.
Ағаштәрізді құрылымы бар веб-сайт (Веб-сайт с древовидной структурой
(Tree web site)) – әр түрлі опций жинағы мен сайтта ақпаратты қарап шығуға
арналған баптауы бар генеалогиялық ағашқа ұқсас ұйымдастырылған сайт.
Ағынды аудио – Потоковое аудио (Streaming audio) – файл толығымен
жүктелместен бұрынбраузер арқылы ойнала бастайтын аудио файл.
Ағынды бейне (Потоковое видео (Streaming video)) – сіздердің
компьютерлеріңізге клиптің тұтастай жүктелуінің аяқталуын күтпестен оны
Интернет бойынша қарап шығуға болатын бейне.
Аймақтық шоғырлағыш – региональный концентратор (Point of Presence (POP))
(точка входа в сети – желіге кіру нүктесі) – желілерге қосу үшін Интернет
қызметінің провайдері пайдаланатын аймақтық шоғырлағыш.
Айналдыру жолағы – Полоса прокрутки – қапшықтардың терезелерін басқару
элементі. Сырғытпасы бар жолақ болып табылады. Терезедегі мәліметтер жұмыс
аймағына сыймаған жағдайда ғана ол экранда бейнеленеді. Терезенің жұмыс
аймағынан тыс тұрған қапшықтағы барды қарап шығуға мүмкіндік береді.
Ақпарат – Информация– адамның қоршаған әлем туралы хабар алушылыған
айқындайтын мағлұматтар.
Ақпарат – Информация– айналадағы дүние туралы мағлұматтар.
Ақпарат – Информация– объектілер мен құбылыстар, олар туралы бар
анықталмағандық дәрежесін азайтатын олардың параметрлері, қасиеттері мен
қалып-күйі туралы мағлұматтар.
Ақпарат (жаңалық енгізу тұрғысынан) – Информация– хабарламалар
(сигналдар) арқылы берілетін шынайы әлемнің ақиқаттық көрінісі.
Ақпарат – Информация;information) – 1) таңбалар мен сигналдар түрiнде
берiлетiн белгiлi бiр объектiлер, құбылыстар немесе жан-жануарлар дұниесi
туралы мағлұматтар. 2) есептеу техникасында – компьютерге енгiзiлетiн, оның
жадында сақталынатын, қажет кезiнде өңделiнетiн және сыртқы ортаға
берiлетiн мәлiметтер жиыны.
Ақпарат берушi (Информатор;informator) –1) қандай да бiр бiлiм немесе
өндірiс саласында ақпараттық қызмет атқаратын маман. 2) пайдаланушыға
автоматтық түрде хабар жеткiзетiн жүйе. 3) қолданбалы бағдарламалар
бумасының құрауышы. Ол берiлген бумамен мәселенi шешу барысы туралы хабар
беруге арналған.
Ақпарат теориясындағыбит – Битв теории информации – екі тең ықтимал
хабарды ("жаңа"–"ескі", "жұп"–"тақ" және т.б. типті) ажырату үшін қажетті
ақпарат мөлшері. Компьютерлік техникада бит деп мәліметтер мен командаларды
машинаішілік ұсынуға пайдаланылатын "0" және "1" екі таңбаның бірін
сақтауға қажетті компьютер жадының ең аз «үлесін» айтады.
Ақпаратқа қатынас құру (Доступ к информации;access to information) –
ақпаратпен танысу, оны өңдеу (көшірмесiн алу, жою немесе мағынасына тимей
ақпаратқа өзгерiс енгiзу).
Ақпаратты басқару тiлi (Язык управления информацией;control language
information) – ақпараттық базаға қатынас құруды және мәлiметтердi iздестiру
мен өңдеуге байланысты операцияларды орындауды жасақтайтын ақпараттық
iздестiру тiлi.
Ақпаратты қорғау (Защита информации;protect information) – 1)
мәлiметтерге, бағдарламаларға, аппаратураларға рұқсатсыз қатынас құруға жол
бермеу. 2) мәлiметтер мен бағдарламаларды жоғалтпай, олардың тұтастығын
сақтау. Құрылғылардың электрмен қоректенуi кенет ұзiлген жағдайда да,
ақпараттың дискiге жазылып, тұтас сақталуын қамтамасыз ету.
Ақпаратты өңдеу (Обработки информации;information processing) – 1)
берiлген бағдарлама бойынша мәлiметтермен белгiлi бiр әрекеттердi орындау.
Мұндай әрекеттерге мәлiметтердi iздестiру, сорттау, оларды талдау және
бiрiктiру жатады. 2) алдын ала анықталған мақсатқа жету үшін берiлген
мәлiметтердi (бiр ережеге жинастырылғын нұсқаулар бойынша) түрлендiру
әдiсi.
Ақпаратты өңдеу жүйесi (Система обработки информации;information
processing system) – ақпаратты автоматты түрде өңдеудің аппараттық
бағдарламалық құралдары мен әдiстерiнің жиынтығы.
Ақпаратты сақтау және iздестiру (Сохранение и поиск информации;
information storage and retrieval) – ақпаратты сақтау дегенiмiз келешекте
пайдалану үшін оны қосалқы сақтауыш құрылғы – магниттiк таспаға немесе
магниттiк дискiге жазып алу. Сақтау – ақпаратпен жүзеге асырылатын негiзгi
операциялардың бiрi және бiр шама уақыт аралығы өткеннен кейiн оны қайта
пайдалануға қол жеткiзудi қамтамасыз ететiн негiзгi тәсiл. Ақпаратты
iздестiру дегенiмiз сақталған ақпаратты тауып алу және оны өңдеу мақсатында
жүзеге асырылатыннегiзгi операциялардың бiрi.
Ақпаратты сақтау құрылғысы, жинақтағыш – Устройство хранения информации,
накопитель (Storage device) – сіз файлдарды сақтайтын құрылғы, мысалы,
қатқыл дискі, жинақы дискі, таспалық пен оптикалық жетектер.
Ақпаратты тасуыш (Носитель информации;data medium) – өзiне белгiлi бiр
тәсiлмен енгiзiлген кодтаулы ақпаратты Ұзақ уақыт сақтауға қабiлеттi
физикалық дене. Оған магниттiк таспалар, карталар, дискiлер және т.б.
жатады.
Ақпаратты ұсынудыңекiлiк формасы(Двоичная форма представления
информации) – кез келген мәлiметтердi (ақпараттарды) тек екi символдың – 0
және 1 тiзбегi арқылы бейнелеу түрi (коды).
Ақпаратты шығарып оқу (Считывание информации) – қандай болса да ақпарат
тасуышта жазылған ақпаратты оқу (шығарып алу). Ақпарат тасуыштың типiне
және сақтау принципiне байланысты ақпаратты шығарып оқуды ақпарат тасуышты
алғашқы қалып-күйге келтiру арқылы немесе өзгерiссiз-ақ iске асыруға
болады. Ақпаратты шығарып оқудың бiрiншi тәсiлiнде ақпарат жойылады да,
қайта шығарып оқу үшін оны алғашқы қалпына келтiру қажет. Ал ақпаратты
шығарып оқудың екiншi тәсiлiнде ақпарат сақталынады. Ақпараты жойылмайтын
шығарып оқуды барлық ақпарат тасуышқа қолдануға болмайтындықтан, арнайы
жинақтағышты (мыс., магниттiк таспаны немесе дискiнi, биакстарды,
трансфлюксорларды) пайдалану талап етiледi.
Ақпараттық iздестiру жүйесi (Информационно-поисковая система;informtion
retrieval system) – форматталған сұраным бойынша мәлiметтердi сақтауға және
iздестiруге арналған бағдарламалық жүйе.
Ақпараттық iздестiру тiлi (Информационно-поисковой язык;informtion
retrieval language) – компьютердің ақпараттық iздестiру жүйесiндегi
құжаттарды немесе олардың үзінділерiн сипаттау үшін арнайы әзiрленген
жасанды тiл; оның көмегімен ақпаратты iздестiру жүйесiнің жадынан
пайдаланушылардың талап-тiлектерiне лайықты ақпаратты iздестiруге
сұраныстар құрастырылады.
Ақпараттық анықтамалық жүйе (Информационно – справочная система;inguiry
system) – айрықша активтi режiмде жұмыс iстейтiн және тұтынушыны
анықтамалық сипаттағы мәлiмдемелермен жасақтайтын автоматтандырылған
ақпараттық жүйе.
Ақпараттық база(Информационная база; information base)–
автоматтандырылған жүйелерде – сыртқы тасуыштарда орналастырылғанжәне
бағдарламалар мен компьютерде жұмыс iстейтiндердің пайдалануына арналған
мәлiметтер жиынтығы. Мыс., мәлiметтер банкiсiнде – ақпараттық база
дегенiмiз ақпараттық ресурстың бөлігi, ал оған мәлiметтер базасы мен оның
сипаттамалары, яғни мәлiметтер туралы ақпарат кiредi.
Ақпараттық байт (Информационный байт; information dyte) – ақпараты бар
байт. Бұл байттардың толтырушы байттардан ерекшелiгi ақпаратты алып келедi.
Ақпараттық банк (Информационный банк; information bank) – ақпаратты
өңдеу мен сақтау мүмкіндiгiн жасақтайтын ақпарат, техника, бағдарлама, тiл
және Ұйымдастыру құралдарының кешенi.
Ақпараттық бит (Информационный бит; data bit) – мәлiметтер битi,
ақпарат әкелетiн бит (толтырушы биттен ерекшелiгi).
Ақпараттық бума (Информационный пакет;information batch) – есептеу
желiлерiнде – мәлiметтердi басқару бағдарламасымен берiлетiн ақпарат
жиымынан тұратын бума.
Ақпараттық білім беру ортасы (АБО) – Информационно–образовательная среда
(ИОС) – бұл Интернет ортасындағы кәсіби мамандықтан (ұсынылатын білім беру
деңгейінен), ұйымдастыру-құқықтық формалардан және оқу мекемелерінің
меншіктілік формаларынан тәуелсіз оқу процесін жүргізудің біртұтас
технологиялық құралдары бар бағдарламалық-телеқатнастық және педагогикалық
кеңістік. Оған тән үш нышанды ерекшелейді: педагогикалық жүйемен қамтамасыз
етілетін ішкі жүйелер: қаржылық, материалдық-техникалық, маркетингтік,
нормативтік-құқықтық; ақпараттық ресурстарды әзірлеуге арналған иерархиялық
әдістер және олармен жұмыс істеу; қашықтықтан педагогикалық іс-әрекетке
интерактивтілік қатынас құруға қызығушылық танытушы, мұндай қатынас құруға
техникалық мүмкіндігі бар және оған шынайы қатынас құруды қабылдаған бөліп
үлестірілген кеңістіктегі субъектілер қоғамдастығы.
Ақпараттық білім беру ортасы (АБО) – Информационно–образовательная среда
(ИОС) – оқу процесін жүргізудің, оны Интернет ортасында оқу мекемелерінің
кез келген санына, олардың кәсіптік мамандануына (ұсынылатын білім
деңгейіне), ұйымдық құқықтық формасы мен меншіктік формасына тәуелсіз түрде
ақпараттық қолдау мен құжаттаудың біртұтас технологиялық құралдары бар
бағдарламалық-телебайланыстылық пен педагогикалық кеңістік.
Ақпараттық есептеу орталығы (Информационно-компьютерный центр;
information computer center)– автоматтандырылған ақпараттық жүйемен
жабдықталған және пайдаланушыларға ақпараттық қызмет көрсететiн, сондай-ақ,
кең ауқымды есептеу мәселелерiн шешетiн есептеу орталығы.
Ақпараттық жасақтама (Информационное обеспечение;information support) –
автоматтандырылған жүйеде пайдаланылатын ақпаратты топтастыру мен кодтау
жүйелерiнiң, құжаттаудың үйлестiрiлген жүйелерi мен ақпарат жиымдарының
бiртұтас жиынтығы. Ол сыртқы және iшкi ақпараттық жасақтама болып екi түрге
бөлінедi.
Ақпараттық желi (Информационная линия;information line) – компьютердің
енгiзу-шығару тұрақты интерфейсiнде – мәлiметтердi арнадан сыртқы
құрылғыларды басқару құрылғысына және одан арнаға жеткiзуге арналған желi
түрi.
Ақпараттық желі –Информационная сеть– мәліметтерді өңдеуге, сақтау мен
жеткізуге арналған желі.
Ақпараттық жиым (Информационный массив;information array) – сақтауыш
құрылғыда сақталатын мәлiметтер жиынтығы.
Ақпараттық жүйе (Информационная система;information system) – қойылған
мақсатқа жету жолында ақпаратты сақтау, өңдеу және басқаларға жеткiзу үшін
пайдаланылатын құралдардың, әдiстердің және адамдардың өзара байланысты
жиынтығы.
Ақпараттық қауіпсіздік – Информационная безопасность– қорғалатын
ақпараттың үш негізгі қасиетін: құпиялығын, тұтастығын, дайындығын сақтау
мақсатында ақпаратқа қатынас құру мен қызметтік биліктерін шектеуді
қамтамасыз ететін жүйелік қызмет.
Ақпараттық қызмет көрсету (Информационное обслуживание; information
service) – ақпаратпен жұмыс iстейтiн мекемелер мен қызметкерлердi қажеттi
мәлiметтермен қамтамасыз ету.
Ақпараттық модель (Информационная модель; information model) – 1)
басқару жүйесiнде – автоматтандырылғын өңдеуге жататын ақпарат айналымының
процесiн параметрлiк ұсыну. 2) қара: Мәлiметтер моделi.
Ақпараттық модуль (Информационный модуль;information module) –ақпараттық-
есептеу процестерiнжәне олардың есептеу желiсiмен әрекеттестiгiн
сипаттайтын логикалық құрылымның элементi.
Ақпараттық міндет (Информационная задача; information task) –
мәлiметтердi құрастыруға, iздестiруге, таңдауға және оларға өзгерiстер
(жаңарту, қосу, жою, қайта ұйымдастыру) енгiзуге байланысты міндет.
Ақпараттық орган (Информационный орган;information organ (department)–
ақпараттық жұмысты тұрақты түрде жүзеге асыратын мекеме немесе бөлімше.
Мұндай ұйымға ақпараттық орталықтар, ақпараттық институттар, ақпараттық
бөлімдер және т.б. жатады.
Ақпараттық орталық (Информационный центр; information center)– белгiлi
бiр мәселелер бойынша мекемелер мен кәсiпорындарға ақпараттық қызмет
көрсетудi жүзеге асыратын ақпараттық орган.
Ақпараттық өріс (Информационное поле; information field) – есептеу
желiлерiнде – басқару аймағының соңғы битi мен кадрдi тексеру тiзбегiнің
бiрiншi битiнің арасында тұрған биттер тiзбегi.
Ақпараттық ресурстар – Информационные ресурсы – бұл адамзат баласының
идеялары және оларды іске асыру бойынша қайта өндіруге мүмкіндік беретін
формада жинақталған ақпараттар жиынтығы.
Ақпараттық ресурстар –Информационные ресурсы – қалыптасқан идеялар мен
білімдер, әр түрлі мәліметтер, оларды жинақтау әдістері мен құралдары,
ақпарат көздері мен ақпарат тұтынушылар арасындағы алмасатын ақпараттар .
Ақпараттық ресурстар (Информационные ресурсы;information resources) –
кiтапханаларда, мұрағаттарда, ресурстарда, мәлiметтер банкiлерiнде және
басқа да ақпараттық жүйелерде жеке құжаттар немесе олардың жиымдары түрiнде
шоғырланған мәлiметтер жиынтығы.
Ақпараттық сенiмдiлiк (Информационная надежность;information
reliability) – алғашқы мәлiметтерде әр түрлi қателер болған жағдайда
алгоритмнің немесе бағдарламаның өз қызметiн дұрыс орындау қабiлеттiлiгi;
ақпараттық жүйелердің онда сақталған мәлiметтердің тұтастығын жасақтау
қабiлеттiлiгi.
Ақпараттық технология – Информационная технология– бұл ақпаратты өңдеу
үшін адамдардың пайдаланатын әдістері мен құрылғыларының жиынтығы.
Ақпараттық технология – Информационная технология – бұл ақпаратты
пайдаланудың қиын процестерін төмендету мақсатымен ақпаратты жинастыруды,
өңдеуді, сақтауды, таратуды (көлікпен жөнелтуді) және бейнелеуді қамтамасыз
ететін технологиялық тізбекке біріктілілген әдістердің, өндірістік
процестердің және бағдарламалық техникалық құралдардың жиынтығы.
Ақпараттық технологиялар – Информационные технологии – бұл білімдік
ақпаратты сақтау мен өңдеуді, оны білім алушыларға жеткізуді, студенттің
оқытушымен немесе педагогтық бағдарламалық құралдармен интерактивті өзара
әрекетін, сондай-ақ студенттердің білімдерін тестілеуді қамтамасыз ететін
компьютерлік техниканы пайдалануға негізделген аппараттық-бағдарламалық
құралдар.
Ақпараттық технологиялар – Информационные технологии – техникалық және
әлеуметтік процесстерді басқару бойынша адамдардың білімін кеңейтетін және
олардың мүмкіндіктерін дамытатын ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу, жеткізу
және ұсыну әдістері мен құралдарының жиынтығы; бұл – адамдар қатысатын
әрекеттер мен қалыпты процедуралардың, есептеуіш машиналардың және
объектілер немесе ақпаратты берілген формада ұсыну және өңдеу процестері
туралы мәліметтердің (ақпараттың) жиынтығы.
Ақпараттық техонология (Информационная технология;information
technology) – 1) объектiнiң, процестің немесе құбылыстың күйі туралы жаңа
ақпарат алу үшін мәлiметтердi жинау, өңдеу, жеткiзу тәсiлдерi мен
құралдарының жиынтығын пайдаланатын процесс. 2) ақпаратты өңдеу үшін
пайдаланылатын технологиялық элементтердiң, құрылғылардың немесе әдiстердің
жиынтығы.
Ақпараттық ұрлық (Плагиат (Plagiarism)) – басқа адамдар әзірлеген
мәліметтер мен ақпаратты өзінің меншікті шығармасы ретінде көрсетіп
пайдалану.
Ақпараттық іздестіру жүйесі – Информационно-поисковая система– мәліметтер
базасындағы ақпаратты іздестіруге арналған жүйе.
Ақпараттық іс-әрекет (Информационная деятельность;information activity)
– жеке адамдардың, ұжымның немесе ұйымдардың жүйелi түрде жүзеге асыратын
ақпаратты жинау, түрлендiру, сақтау, iздестiру және тарату процестерiнің
жиынтығы.
Ақпараттық-логикалық машина (Информационно–логическая машина;logical
information machine) – күрделі логикалық мәселелердi шешу мен
пайдаланушыларға ақпараттық қызмет етуге арналған автоматтандырылған жүйе.
Мұндай мәселелерге теореманы дәлелдеу, ғылыми бақылаулардың нәтижелерiн
өңдеу, шет ел мәтiндерiн аудару және т.с.с. жатады.
Ақпараттың жинақылығы (Компактность информации;compactness of
information) –ақпаратты Ұсынуда оның мағыналық мазмунын сақтай отырып ең аз
таңбалық көлемдi құрайтын ақпарат қасиетi.
Ақпараттың құндылығы (Ценность информации; information balue) – адамның
мақсат етiп қойған қызметiнің алуан түрлi саласында практикалық пайдалануға
жарамдылығымен анықталатын ақпарат қасиетi.
Алгоритм – нақты мәселені шешуге қажетті әрекеттердің формальданған
тізбегі.
Алдынала тестілеу – Тестирование предварительное– оқыту курсының
(бағдарламасының) басталғанына дейінгі өткізілетін тестілеу. Тестілеудің
мақсаттары оқыту процесіне (қабылдау сынағына) жіберу немесе оқушылардың
бастапқы білім деңгейіне сәйкес жоспар мен бағдарламаға түзету енгізу бола
алады.
Алмастыру буфері – Буфер обмена – қосымшалардың арасында мәліметтерді
алмастыру үшін Windowsжүйесі резервтейтін жедел жад аймағы.
Алыстағы оқытушы-кеңесші – Удаленный преподаватель-консультант –
қашықтықтан қатынас құру арқылы өз қызметін атқаратын оқытушы-кеңесші.
Алыстағы пайдаланушы – Удаленный пользователь– алыстағы компьютермен
модем немесе телефон желісі көмегімен байтаныс жасай алатын терминалмен
жұмыс істейтін пайдаланушы.
Альфа-тестілеу – Альфа тестирование – меншікті қызметкерлерінің күшімен
меншікті жабдықта оның дайындаушысымен орындалатын бағдарламаны тестілеу
процесі. Альфа-тестілеудің мақсаты – бағдарлама алгоритмі мен бағдарламалық
кодтың кателіктерін жою. Бета-тестілеуді қараңыз
Аналогтық желі – аналоговая линия (Аnalog line) – телефон желілерінде
пайдаланылатын сөз ауқымының телеқатынастық желісі. Аналог желісі бойынша
компьютерлік байланыс әрбір желінің соңына қосылатын және цифрлық ақпаратты
аналогқа және кері түрлендіретін модем арқылы жүзеге асады.
Анимация – мультипликация әсерін жасайтын экрандағы объектілердің түрін,
формасын, мөлшерін немесе өзара орналасуын өзгерту.
Аппараттық жасақтама – Аппаратное обеспечение –техникалық құрылғылар мен
аспаптардың жиынтығы. Компьютерлік жүйенің қажетті элементі.
Аппараттық жасақтама – Аппаратное обеспечение (Hardware) – Сіздің
желіңізді құратын физикалық жабдық.
Аралас (будан) желі – Гибридная сеть (Hybrid mesh network) – өзіне аз
дегенде құрудың әр түрлі екі топологиясын үйлестіретін желі.
Аралық тестілеу – Тестирование промежуточное – оқыту процесіне түзетулер
енгізу үшін, әдеттегідей, курсты оқып білу барысы бойынша ұйымдастырылатын
тестілеу,өзін өзі тестілеу түрінде жиі ұйымдастырылады.
Архитектура (Architecture) – оныңкөмегімен желіге кіретін компьютерлер
арасында ақпарат жеткізілетін желіні ұйымдастыру тәсілі.
Архитектура AppleTalk (AppleTalk Architecture) – Apple компьютерлерінің
арасында ақпарат жеткізуді басқару үшін Apple компаниясы дайындаған
архитектура.
Архитектура ARCNet (ARCNet architecture) – ең ескі желілік архитектура.
Архитектура Ethernet (Ethernet architecture) – аса танымал және шығыны ең
аз, өзіне келесі топологияларды – жұлдыз, тізбектей қосу, сақина және
аралас түрлерін – қамтитын желілік архитектура.
Архитектура Token-ring (Token-ring architecture) – ірі мекемелерде жиірек
қолданылатын, бірақ қазіргі сәтте практикалық ескірген архитектура.
Асинхрондық қарым-қатынас – Асинхронное общение – форумдар, хабарландыру
тақталары, электрондық пошта.
Аспаптар тақтасы – Панель инстртрументов – қапшықтар мен қосымшалардың
терезелеріндегі басқару элементі.Батырмалары бар тақта болып табылады. Жиі
пайдаланылатын қомандаларға қатынауды жеңілдетеді.
Аспаптар тақтасы, бағыттаушы тақта – Панель инструментов, навигационная
панель– басқа web-бетке немесе мультимедиа компонентіне гиперсілтеме
қызметін орындайтын пиктограммалар тақтасы.
Аспаптық құралдар – Инструментальные средства – оқытудың виртуальдық
ортасында жаңа бағдарламаны жаңартумен немесе жасаумен байланысты міндетті
атқаратын, ең аз дегенде мәтіндік редакторды, трансляторды, графикалық
редакторды, жүктеуішті, сондай-ақ баптау бағдарламаларын қамтитын
бағдарламалар жинағы.
Ассемблер 1.Арнайы шартты белгілеулердің көмегімен машиналық кодта
жазылған бағдарламаның бастапқы кодын аударатын қызметтік бағдарлама
(компилятор).2.Мнемоник деп аталатын шартты белгілеулердің көмегімен
процессордың командалар жүйесіне кіретін оның нұсқауларын ұсыну туралы
ережелер мен келісімдердің жүйесі.
Ассемблердің мнемоникалары – Мнемоники ассемблера – процессордың сандық
командаларын адам үшін түсінікті мәтіндік түрде ұсыну үшін қабылданған
шартты белгілер. Әдетте командалардың мәтіндік сипаттамаларының
мнемоникалары ағылшындық қықартулармен өрнектелген. Мысалы: DJNZ =
Decrement and Jump if Not Zero (санды бір бірлікке кішірейту керек және,
егерде ол нөлге тең болмаса, көрсетілген адреске өт).
Атаулардың кеңеюі – Расширение имени – файл атауындағы соңғы нұктеден
кейінгі символдар комбинациясы.
Аудиобейнежүйе – Аудиовидеосистема – мәліметтердің әр алуан типін
өңдейтін жүйе.
Аудиоконференция– желілік технология жүйелерді, қатынастық жүйелерді,
компьютерлік технологияларды немесе телефонды пайдалану арқылы әр түрлі
географиялық нүктелерде тұрған бірнеше адамның дыбыстық қарым–қатынасы.
Аудиоконференция (audioconferencing) – бұл конференцияға қатысушыларды
дыбыстық жалғастыру кезінде болатын телеконференцияның бір түрі. Аудио
конференцияны байланыстың цифрлық та, аналогтық та жүйлерінде ұйымдастыруға
болады. Аудио конференция бір жақты бейне (one-way video), серіктік ТД
үйлесімінде, сондай-ақ селекторлық кеңестер өткізу үшін кеңінен
пайдаланылады.
Аудио-пошта – Аудио-почта – аудио-сигналдарды цифрлық таңбаға және
керісінше түрлендіретін, телефон бойынша дауыстап ақпарат алмасатын, әрі
оларды цифрлық түрде компьютерде сақтауға арналған арнайы құрылғы.
Аутентификация – Аuthentication – пайдаланушының өзі екендігін және оның
жұмыс істеуге заңдылығын анықтайтын қорғау құралы.
Ашық білім беру – Открытое образование – оның білімдік цензасы мен
кезеңдік регламентациясын және жеке курсты оқып білудің ұзақтығын,
білімдерді формальды ету негізінде дамитын бағдарламаларды, оларды
қашықтықтан оқытудың ақпараттық және педагогикалық технологияларын жеткізу
мен тексеруді талдамастан, кез келген ықылас білдірушінің қолы жететін
білім алудың иикемді жүйесі.
Ашық білім беру (АБ) – Открытое образование (ОО) – білім алушының
мақсатты, тексерілетін, қарқынды өзіндік шығармашылық жұмыс істеуін
қамтамасыз ететін білім алу мен білім алуды дамыту жүйесі, бір немесе
бірнеше оқу мекемелерінің орналасу орына, сондай-ақ білім алушының тұрған
жері және оқу орнына тәуелсіз оның бағдарламаны, оқытушыны, оқу графигі мен
формасын таңдау мүмкіндігі, тұлғалық бағыт бойынша бүкіл ғұмыр бойы оқып
білім алу мүмкіндігі.
Ашық білім беру (жүйе) – Открытое образование (система) оқу-әдістемелік,
техникалық, ақпараттық ресурстардың және ашық білім беру қағидаларын іске
асыратын ұйымдастыру шараларының жиынтығы.
Ашық білім беру жүйесі – Система открытого образования– ашық білім беру
қағидаларын іске асыратын дидактикалық, техникалық, ақпараттық және
ұйымдастырушылық баптар жиынтығы.
Ашық білім берудің ақпараттық білім беру ортасы (АБ АБО) –
Информационно–образовательная среда открытого образования (ИОС ОО) – бұл
Интернет ортасындағы кәсіби мамандықтан (ұсынылатын білім беру деңгейінен),
ұйымдастыру-құқықтық формалардан және оқу мекемелерінің меншіктілік
формаларынан тәуелсіз оқу процесін жүргізудің біртұтас технологиялық
құралдары бар бағдарламалық-телеқатынастық және педагогикалық кеңістік. Бұл
орта ашық сипаттамаларға ие: қалыпқа келтірілген және қашықтықтан оқытудың
ашық технологияларын пайдалану; білім беру жүйесінің үлестірілген оқу-
әдістемелік, интеллектуалдық, ақпараттық және материалдық-техникалық
ресуратарына ашық қатынас құруды қамтамасыз ету.
Ашық формалы тестілік тапсырмалар – Тестовые задания открытой формы –
сыналушы негізгі мәтінді, шынайы пікірді алатындай элементпен тиісті
толықтырулар.
Ашылатын тізім – Раскрывающийся список – сұқбаттық трезенің басқару
элементі. Әдетте, тек осы уақытта ғана таңдалынған пункті бар болады, бірақ
таңдаудың басқа нұсқаларын қарап шығуға да, пайдалануға да мүмкіндік
береді..
Әдеби ұрлық – Плагиат (Plagiarism) – басқа адамдар дайындаған мәліметтер
мен ақпаратты пайдалану және бірмезгілде оны өз шығармасы ретінде ұсынуға
талпыну.
Әдістеме – Методика – іс-әрекетті жүзеге асырудың тағайындалған тәсілі.
Ескерту:Көптеген жағдайларда әдістемелер құжатталады (мысалы, сапа
жүйесінің әдістемесі). Қандайда бір әдістеме құжатталған кезде, «жазба
әдістеме» немесе «құжаттық әдістеме» деген терминді пайдаланған дұрыс
болады. Жазба немесе құжаттық әдістеме әдетте іс-әрекеттің мақсаты мен
саласын; не және кіммен істелінуі тиістігін; бұл қашан, қайда және қалай
істелінуі тиістігін; қандай материалдар, құжаттар мен жабдықтар пайдалануы
тиістігін; бұл қандай бейнеде бақылануы және тіркелуі тиістігін қамтиды.
Әдістемелік жасақтама – Методическое обеспечение – курсты оқып білу
бойынша әр түрлі тасуыштардағы оқу материалдары, әдістемелік ұсыныстар мен
кеңестер.
Әдістемелік құрал – Методическое пособие – оқу пәнін (оның тарауын,
бөлімін) оқыту әдістемесі бойынша немесе тәрбиелеу әдістемесі бойынша
материалдары бар оқу басылымы.
Әдістемелік нұсқаулар – Методические рекомендации– студенттердің оқу
пәнін өз беттерімен оқып білу мен білімдерін тексеруге дайындау әдістемесі
бойынша материалдары бар оқу-әдістемелік басылым.
Әлеуметтік жобалау – Социальное проектирование (Social engineering) –
әдетте таныс емеске ешкім ашуға болмайтын ақпаратты алу үшін дайындалынған
арнайы ойын.
Әмбебап іздестіру жүйесі – Универсальная поисковая система (General
Purpose Search Engine) – ақпараттың кең спектрін қамтитын іздестіру жүйесі,
мамандандырылмаған ақпаратты іздестіру үшін қолайлы.
Бағдарлағыш – Маршрутизатор (Router) – әр түрлі желілерді қосатын және
желідегі компьютерлердің арасында ақпаратты бағыттайтын немесе бағдарлайтын
желілік жабдық.
Бағдарлама – Программа – командалардың реттелген тізбектілігі.
Бағдарламалық жасақтама – Программное обеспечение – компьютермен жұмыс
істеуде пайдаланылатын бағдарламалық және ақпараттық ресурстардың
(мәліметтердің) жиынтық атауы. Компьютерлік жүйенің қажетті элементі.
Бағдарламалық жасақтаманың жиыны – Конфигурация программного обеспечения
– компьютерлік жүйенің бағдарламалық жасақтамаларының құрамы.
Бағдарламалық-аппараттық кешен – Программно-аппаратный комплекс–
мәселелердің белгілі бір тобын шешуге арналған техникалық құралдар мен
бағдарламалардың жиыны.
Бағдарламаны ассемблирлеу – Ассемблирование программы – арнайы шартты
белгілеулердің (мнемониктің) көмегімен машиналық кодта жазылған
бағдарламаның бастапқы кодын аудару. Бағдарламаны дисассемблерлеумен
салыстырыңыз.
Бағдарламаны баптау – Отладка программы – дайын бағдарламадағы
қателіктерді анықтау (тестілеу), іздеу (оңашалау) және жою процесі.
Бағдарламаны дисассембрлеу – Дисассемблирование программы – арнайы
бағдарламаның – дисассемблердің көмегімен ассемблер мнемонигі түрінде жұмыс
істейтін бағдарламаныңмашиналық кодын ұсыну операциясы.
Бағдарламаны тестілеу – Тестирование программы – бағдарламада
қарастырылған режімдерде де, қарастырылмаған режімдерде де жұмыс істейтін
бағдарламаны жан-жақты тексеру. Коммерциялық бағдарламаларды дайындау
процесінде альфа-тестілеу мен бета-тecтілеуді айырып таниды.
Базалық оқу орны – Базовое учебное заведение– өзінің оқу жоспары мен
әдістемесі және білімі туралы (барлық талаптар орындалған кезде) құжат
беретін (аттестат, сертификат, куәлік, диплом) білім беру мекемесі.
Байланыс – Связь– ақпаратты және пошта жөнелтулерін қабылдау, жинау,
өңдеу, жинақтау, беру, жеткізу және тарату.
Байланыс желісін бөлу – Выделенные сети связи– ортақ пайдаланылатын,
телеқатынас желісіне шыға алмайтын жеке және заңды тұлғалардың желісі,
пайдаланушыларды осы желінің иесі анықтайды.
Байланыс құралдары – Средства связи – телеқатынас хабарларын немесе
пошталық жөнелтулерді қалыптастыру, өңдеу, жеткізу немесе қабылдау үшін
қолданылатын техникалық құралдар.
Байланыс редакторы – Редактор связей – кітапханадан алынған функциялар
мен процедуралардың объектілік кодын компилятормен әзірленген объектілік
кодқа қосу үшін арналған қызметтік бағдарлама. Байланыс редакторының
істеген жұмысының қорытындысы келешек бағдарламаның атқарылатын коды болып
саналады.
Байланыстың ведомствалық желілері – Ведомственные сети связи– жалпы
пайдаланылатын телеқатынастық желіге шығу мүмкіндігі бар, өндірістік және
арнайы мұқтаждықты қамтамасыз ету үшін құрылған мемлекеттік органның
телеқатынастық желілері.
Байт – 8 бит. Электрондық жатты өлшеудің ең аз бірлігі ретінде де
қарастырылдады.
Бақылау – Контроль – объектінің бір немесе бірнеше сипаттамасына
өлшеулер, сараптамалар, сынаулар немесе бағалаулар жүргізуді қамтитын іс-
әрекет және әрбір осы сипаттамалар бойынша сәйкестікке қол жеткен-
жетпенгендігін анықтау үшін алынған нәтижелерді тағайындалған талаптармен
салыстыру. Ескерту: Анықтама стандарттағы сапаға қолданылады.
Бақылау жұмысы – Контрольная работа – оқытудың белгілі бір кезеңінде
нақты оқу пәнінің белгілі бір тақырыбы бойынша ЖОО-ндағы студенттердің оқу
материалын игеру деңгейін анықтауға бағытталған өзіндік жұмыстардың
түрлерінің бірі.
Бақылау тапсырмасы – Контрольные задания – бұл оқыту процесінде
студенттің білімі мен білігін қалыптастырушылық көрсеткіші бола алатын
белгілі бір нәтижеге межеленген қандайда бір жұмыстың немесе қандайда бір
әрекеттің орындалуына алғышарт.
Бақылау тапсырмаларының жинағы – Сборник контрольных заданий– нақты оқу
пәні немесе оқу пәндерінің кешені бойынша студерттердің білімдері мен
біліктерін тексеруді қамтамасыз ететін типтік тексеру тапсырмаларының
тізімі бар оқулық-практикалық басылым, практикум.
Бақылаушы орган (сертификатау үшін)– Контролирующий орган (для
сертификации) –сертификат бойынша инспекциялайтын қызмет органының
нұсқауымен жүзеге асырылатын орган.
Бас меню – Главное меню – операциялық жүйенің қосымшалары мен қызметтік
іс-әрекетіне тез қатынас құру үшін арналған Windows 95/98 операциялық
жүйесінің Жұмыс үстелін басқарудың негізгі элементі. Іске қосу батырмасында
шертіп шақырылады.
Басқару тақтасы – Панель управления – компьютер мен операциялық жүйені
баптау үшін пайдаланылатын жүйе құралдарының таңбашалары бар Windows 95/98-
дің арнайы қапшығы.
Басқару элементі – Элемент управления –пайдаланушы параметрлерді беру
үшін арналған сұқбат терезесінің элементі. Сұқбаттық терезелерде басқарудың
стандарттық элементтері де (мысалы, тізімдерді ашатын жалаушалар және
басқалар) және де сирек кездесетін элементер де (түс реңктері және басқа
арнайы элементтер) қатыса алады.
Баспа жүйесі – Издательская система – дайын баспа өнімінің үлгісін
көбейтуге компьютерлік дайындықты қамтамасыз ететін жүйе.
Баспа сервері – Сервер печати (Print server) – баспа процесін басқаратын
және принтер үшін желідегі барлық компьютерден жіберілген тапсырмалардың
барлығын сақтайтын сервер.
Бастапқы код – Исходный код – кәдігімгі мәтіндік редактордың көмегімен
жоғары деңгейлі бағдарламалау тілінде жазылған бағдарлама мәтіні.
Транслятор көмегімен объектілік кодқа (мәшинелік кодқа) түрлендіру үшін
пайдаланылады.
Безендіру – Иллюстрация – объективтік әлемнің заттары, процестері мен
құбылыстары туралы студенттердің нақты түсініктерін қалыптастыруға
мүмкіндік туғызатынбейнелі көрнекілік құрал. Безендіруге жататындар:
фототүсірілімдер, суреттер, нобайлар, сызбалар, жоспарлар, қарталар,
схемалар, графиктер, диаграммалар және т.б.
Бейнеадаптер – Видеоадаптер – монитор экранында ақпаратты бейнелеу үшін
оны дайындауды жүзеге асыратын құрылғы. Кейде «бейнеадаптер» терминінің
орнына оңайлатылған нұсқаны – бейнеқартаны пайдаланады.
Бейнеконференция – Видеоконференция– қатынастық және компьютерлік
технологиялар жүйесін пайдалану арқылы әр түрлі географиялық нүктелерде
тұрған бірнеше адамның көрінерлік қарым-қатынасы (өзара тілдесіп сөйлесуі).
Бейнеконференция – Видеоконференция – қозғалатын объектілерді пайдаланып
алыста орналасқан пайдаланушылар тобының арасында кеңестер мен пікірсайыс
өткізу әдіснамасы.
Бейнеконференция(videoconferencing) – Видеоконференция – бұл байланыстар
жүйесі мен компьютерлік технологияларды пайдалану арқылы әр түрлі
географиялық нүктелерде тұрған бірнеше адамдардың арасында аудио-көріністік
ақпараттар алмасу кезінде туындайтын телеконференцияның бір түрі
Бейнемәтін – Видеотекст – мәліметтер базасының терминалдарына және
желілер ұсынатын қызмет көрсетуіне қатынаудың желілік қызметі.
Бейнеішкіжүйесі – Видеоподсистемы – бейнеадаптер мен монитордың үйлесімін
сипаттайтын топтық термин.
Бета-тестілеу – Бета-тестирование – тапсырыс берушімен немесе
бағдарламаның ерекшеліктерімен таныс емес қызметкердің күшімен кез келген
жабдықта әлеуетті тұтынушымен орындалатын бағдарламаны тестілеу процесі.
Бета-тестілеудің мақсаты – бағдарлама кодының кез келген компьютер
жүйесінің аппараттық-бағдарламалық үйлесімімен сәйкессіздік себептері
бойынша туындайтын қателіктерді жою. Альфа-mecmілеуді қараңыз.
Бетбелгі – Закладка– білім алушы өзі тағайындайтын және қайта оралуды
жоспарлайтын оқу процесінің орнын анықтау.
Бит – «Иә» немесе «Жоқ» логикалық мәнді өрнектейтін және 0 немесе 1
екілік сандармен белгіленетін ақпараттың ең аз бірлігі.
Блок-схема – алгоритмді графикалық ұсыну тәсілі.
Бот (Bot) – сондай-ақ «өрмекші» (spider) ретінде белгілі. «Өрмекшінің»
анықтамасын қараңыздар.
Брандмауэр (Firewall) – компьютерді немесе желіні сыртқы қауіптен
қорғауғу арналған бағдарламалық және/немесе аппараттық жасақтама.
Браузер– web-бетті көрінерлік етуге және гиперсілтеменің көмегімен web
кеңістігі бойынша орын ауыстыруға арналған клиенттік бағдарламалық
жасақтама.
Браузер– алыстағы Интернет серверлерінде орналасқан веб-беттерді
пайдаланушылардың компьютерінде бейнелеуге мүмкіндік беретін бағдарламалық
қосымша. Ең танымал және кең пайдаланылатын браузерлер – Internet Explorer
(IE) және Netscape.
Броузер – Интернетке қосылған, WWW-ның бай ресурсына қатынауды қамтамасыз
ететін компьютердегі бағдарлама (бағдарламалық жасақтама).
Бүкіләлемдік өрмек (Ғалам тор) – Всемирная паутина– World Wide Web (WWW)
– гиперортаға негізделген Интернеттегі ақпаратты ұйымдастыру жүйесі.
Бүкіләлемдік өрмек (Ғалам тор) – Всемирная паутина– World Wide Web (WWW)
– гиперсілтеме тұжырымдамасын іске асыратын және HTTP(Hypertext Transport
Protocol) гипермәтінін жеткізу хаттамасының басқаруымен жұмыс істейтін
Интернет құраушысы (компоненті).
Бүкіләлемдік өрмек (Ғалам тор) – Всемирная паутина– World Wide Web (WWW)
– Всемирная паутина– сөзбе сөз: бүкіләлемдік өрмек (Ғалам тор), қысқаша –
Web – гипермәтін қағидасына негізделген және мүмкін болатын барлық
мультимедиалық ресурстарды (бейне-, аудио, графикалық және т.б.) пайдалана
отырып ақпаратты ұсынуға қабілетті қатынастық жүйе.
Бүкіләлемдік Өрмек (Ғалам тор) – Всемирная паутина(World Wide Web, WWW) –
веб-браузермен қарап шығуға арналған Интернеттегі беттер мен сайттардың
жинағы. Сондай-ақ ол «Өрмек» немесе «веб» атауымен де белгілі.
Біліктілік сертификаты – Сертификат компетентности – сертификаттау жұйесі
ережелерінің негізінде жарияланған және аталған тұлға белгілі бір іс-
әрекетті жүзеге асыруға білікті болып саналатынын айғақтайтын құжат.
Білім беретін бағдарлама – Образовательная программа – белгілі бір
деңгейдегі білім мазмұны және бағыттылығы: Жалпы білім беру бағдарламасы –
общеобразовательная программа – тұлғаның ортақ мәдениетін, оның қоғамдағы
өмірге бейімделуін қалыптастыру, кәсіптік білім беру бағдарламаларын саналы
түрде таңдау мен игерудің негізін құру мендеттерін шешуге бағытталған жалпы
білім мазмұны. Кәсіптік білім беру бағдарламасы – Профессиональная
образовательная программа – кәсіптік және жалпы білім деңгейлерін дәйекті
түрде арттыру, мамандарды сәйкес біліктілікке дайындау мендеттерін шешуге
бағытталған кәсіптік білім мазмұны. Кәсіптік-техникалық бағдар –
Профессионально-техническая ориентация– белгілі бір мамандық немесе
мамандықтар тобы бойынша еңбек ету қызметі үшін қажетті практикалық
машықтарды, білімдерді меңгеруге бағытталған білім.
Білім беретін компьютерлік ойындар – Образовательные компьютерные игры–
шет тілдерін үйрену үшін арналған білім беру технологиясының ерекше
формасы, оған компьютерлік есеп кітаптары және тренажерлар да жатады.
Білім беретін өнімдер мен қызметтер – Образовательные продукты и услуги–
оқу процесінде пайдаланылатын проекциялаудың автоматтандырылған
құралдарының көмегімен алынған ақпараттық технологиялар (мәселен,
бейімделінген желілік курс).
Білім беру – Образование – мақсаты қоғам мүшелерін жоғары деңгейлі
адамгершілікке, мәдени және физикалық дамуға, кәсіптік біліктілікке
тәрбиелеу мен оқытудың үзіліссіз процесі.
Білім сапасы – Качество образования – бұл оқушылардың дайындық сапасын
сипаттайтын білімнің белгілі бір стандартты нормаға, білім алушының мақсаты
мен мұқтаждығына сәйкестігі.
Білім сапасы – Качество образования– білім беру жүйелерінің қабылданған
талаптарға, әлеуметтік нормаларға, білім беру стандартына сәйкестігін
(барабарлығын) анықтайтын бірқатар жүйелі әлеуметік қасиеттер мен
сипаттамалар.
Білімдер базасы – База знаний – объектілердің қасиеттері, процесстер мен
құбылыстардың заңдылықтары туралы мәліметтері бар кейбір пән саласына
жататын білімдердің және шешімдер қабылдау үшін осы мәліметтерді берілген
жағдайларда пайдалану ережелерінің ұйымдастырылған жиынтығы.
Білімдерді тестілеу жүйесі – Система тестирования знаний– оқушылардың
білімдерін тексеруді қамтамасыз етуге икемделінген бағдарламалық немесе
аппараттық-бағдарламалық кешен. Көптеген жағдайларда мұндай жүйелерді
пайдалануды екіге бөледі: білімдерді жеке тексеру және өзін өзі тексеру
(сынақ тексеру). Бірқатар жағдайларда жеке жүйені бөлмейді, тестілеудің
жеке бірегей модульдерін желілік курсқа құрамдастырады.
Білімдерін өзі бақылау (өзін өзі тексеру) – Самоконтроль (самопроверка)
знаний– өзін өзі тексеру режімінде білімдерді тестілеу жүйесінің көмегімен
алынған білімдерінің олқылығын көрсететін және өткен материалды түсіну
дәрежесін өзіндік бағалау.
Білімдік ақпарат – Образовательная информация– бұл оқып үйренуші сол
немесе басқа қызметті білікті түрде орындауы үшін оған берілуге қажетті
білім.
Білімдік бағдарлама – Образовательная программа – білім мазмұнының
өзгешелігін және білім беру процесін ұйымдастырудың ерекшелігін
сипаттайтын білім беретін мекеменің нормативтік-басқарушылық құжаты.
Білімдік грант – Образовательный грант – кәсіптік білім алуға төлеу үшін
білім алушыға тегін берілетін ақшаның мақсатты сомасы.
Білімдік қызмет – Образовательная услуга– Білімдік өнімдерді қашықтықтан
оқытуды пайдаланушының билігіне беретін білім беру ұйымдары немесе білім
саласын көрсететін қызмет.
Білімдік өнімдер – Образовательные продукты– Оқу процесіне енгізу үшін
қалыптастырылған ақпараттық мәліметтердің жиынтығы.
Білімдік ресурстар – Образовательные ресурсы– білім беретін
бағдарламаларды тиімді меңгеруді қамтамасыз ететін ақпараттар көзінің
жиынтығы. Бұл ресурстар қашықтықтан оқытуда үлестірушілікпен сипатталады,
яғни ақпараттар көзі бір бірінен алыста орналасқан болады. Үлестірілген
білім ресурстарына білім алушының қатынас құруы телеқатынастық құралдардың
(бәрінен бұрын Интернет құралдарының) көмегімен қамтамасыз етіледі.
Білімдік технологиялар –Образовательные технологии– бұл білімдік
ақпараттыоның көзінен тұтынушығажеткізу үшін пайдаланылатын және оны ұсыну
формасына тәуелді дидактикалық әдістер мен тәсілдердің кешені.
Бір рангалы желі – Одноранговая сеть (Peer-to-Peer Network) – тең құқықты
компьютерлерді біріктіретін желі.
Бірдәрежелі желі (Peer-to-Peer Network) – теңқұқықты компьютерлерді
біріктелетін желі.
ВАК-технологиясы (Виртуальдық ақпараттық кеңістіктер технологиясы) – ВИП-
технология (технология виртуальных информационных пространств) – заттық
байланысты ақпараттық компьютерлік бейнеде кәдімгі техноголияның
объектісімен алмастыру үшін графикалық, офистік және желілік
технологияларды білім беретін жаңа әлеуметтік маңызды жүйелермен қосу және
алыстағы клиентпен тікелей өзара әрекеттесу үшін оларды біртұтас логикалық
түрде реттелген ақпараттық жүйемен біріктіру.
Веб-бет – Веб-страница (Web page) – белгілі бір ақпараты бар дербес бет.
Веб-беттердің топтастырылған жинағы веб-сайтты құрайды.
Веб-бет – Веб-страница(Web page) – желіге (Интернет) орналастырылған,
меншікті адресі бар (URL) және браузерге бейнелеуге қол жететін құжат.
Әдетте, мұндай құжат HTML форматында орындалады.
Веб-беттің сыртқы түрін ауыстыру – Подмена внешнего вида веб-страницы
(Web page defacement) – веб-сайттың сыртқы түрі мен ақпаратты өзгерту
мақсатымен оған жасырын қатынау.
Веб-браузер, браузер (Web browser) – мәтінді, графиктіжәне басқа
мультимедиалық бар ақпаратты, мысалы, әуенді, қамти отырып, веб-беттерді
табатын және бейнелейтін бағдарламалық жасақтама.
Веб-краулер (Webcrawler) – спамды жөнелтуге пайдалану және одан әрі
сақтау үшін электрондық поштаның адрестерін іздестіруде Ғалам торды
«айналып өтетін» бағдарлама.
Веб-сабақтар – Веб-занятия – телеқатынастық құралдардың және «Ғалам
тордың» басқа мүмкіндіктерінің көмегімен қашықтықтан өткізілетін сабақтар,
семинарлар, іскерлік ойындар, зертханалық жұмыстар, практикумдар және
басқа сабақтардың түрі.
Веб-сайт (Web site) – Бүкіләлемдік өрмектегі дербес веб-беттерден тұратын
ұқсас ақпараттардың тобы.
Веб-сайт(Web site) – жергілікті гиперсілтемелермен байланысқан
құжаттардың (веб-беттердің) жиынтығы.
Веб-форум – Веб-форум – тиісті бағдарлама орнатылған сайттардың бірінде
қалдырылған жазбалардың көмегімен белгілі бір тақырып немесе проблема
бойынша WWW-ті пайдаланушылардың істейтін жұмысының түрі. Чат-сабақтардан
ерекшелігі – аса ұзақ (бірнеше күн) жұмыс істеу мүмкіндігі және өзара
әрекеттің асинхрондық сипаты.
Виртуальдық дәрісхана – Виртуальная аудитория – мұғалімнің және оқу
процесі әкімінің нұсқауларын алу үшін желілік технологиялардың көмегімен
аймақ бойынша таралған студенттерді біріктіру.
Виртуальдық кеңес беру – Виртуальная консультация – берілген тақырып
бойынша онлайн тақырыптық талқылауды (кеңес беруді) қамтамасыз ететін
қашықтықтан оқыту жүйесінің қызметі.
Виртуальдық сынып – Виртуальный класс – тікелей үйрететін жүйе арқылы әр
түрлі бөлмелердегі немесе ғимараттардағы оқушылар тобымен өткізілетін
сабақ.
Виртуальдық университет – Виртуальный университет – дәстүрлі оқу
мекемелерінің атрибуттары (физикалық ғимараттары, сыныптары, зертханалары,
жатақханалары және т.б.) жоқ, әр түрлі буындары (деканаты, кафедрасы және
т.б.) географиялық түрде бөлінген, бірақ ауқымды Интернет желісі немесе
басқа компьютерлік желі арқылы белсенді және табысты түрде өзара
әрекеттесетін білім беру құрылымы; мұндай оқу мекемесінің құрылымы,
әдеттегідей, орталық өкілдіктен, аймақтық (территориялық) орталықтардан
және аймақтық (территориялық) өкілдіктерден тұрады.
Виртуальдық университет (ВУ)– Виртуальный университет (ВУ)– оқу
мақсатындағы қызметтік міндеттің әмбебап жинағы барвиртуальдық
өкілеттілігініңжиынтығын қамтитын аймақтық үлестірілген және
мамандандырылған ақпараттық білімдік ортаның типтік бағдарламалық кешені.
Виртуальдық шындық – Виртуальная реальность – оқып білуге жататын микро
немесе макроәлемдерде өтетін процесстер туралы, немесе шынайы әлемдегі
басқа күрделі процесстер туралы аудиобейнежүйе жасайтын білім алушының
қиялындағы жалған әлем.
Виртуальдық шындық – Виртуальная реальность– өзекті, оқиғалы шындық,
уақыттың осы сәтінде шынайы түрде маңызды болып саналатын болмыстың
қатпары.
Вирус – «көбеюге» және басқа бағларламаларға «жұғуға» қабілетті арнайы
компьютерлік бағдарлама. Ол «жұққан» дискет немесе «жұққан» файл арқылы
пайдаланушының рұқсатынсыз компьютерге кіре алады. Вирустардың көпшілігі
салмақты зиян келтіруге қабілетті: бағдарламаның жұмыс істеуін баяулатады,
мәліметтерді жояды немесе операциялық жүйені істен шығарады.
Вирус (Virus) – өзін көшірмелейтін және компьютерлер мен желілердің жұмыс
істеуін бұзатын шағын бағдарлама.
Геоақпараттық технологиялар – Геоинформационные технологии – бірінші
кезекте кеңістік талдау әдісін пайдаланатын мәліметтерді ұштастыру мен
біріктірудің жоғары деңгейінде автоматтандырылған басқарудың барлық
мәселелері қағида түрінде шешілетін геоақпараттық жүйені (ГАЖ) құруға
арналған технологиялар.
Гипербайланыс – Гиперсвязь – қандайда бір тәсілмен атап көрсетілген
немесе ерекшеленген сөз немесе сөз тіркесі, егерде оған тышқанмен
тілдессеңіз басқа блокты, құжатты, гиперортаның бетін, гипермәтінді, WWW
ғаламторды, гипермәтіндік жүйені бейнелеуге мүмкіндік береді.
Гипермәтін – Hypertext – гипертекст– өзара байланыс жасайтын кез келген
жерге орналасқан құжаттардың арасындағы байланыс. Ерекшеленген сөзде немесе
сөз тіркесінде тышқанды шерте отырып, пайдаланушы осы тақырып жарияланған
файлдарды тез таба алады.
Гипермәтін – Гипертекст – бірлестік түрда байланыс жасайтын блоктар
түрінде ұсынылған мәтін.
Гипермәтін – Гипертекст– гиперсілтеме көмегімен сондай етіп құрылған
мәтін, ол бір мезгілде мәтіндердің мағыналық бірлігі мен жиынын құра
отырып, мәтіндердің иерархиялық жүйесіне айналады.
Гипермәтін – Гипертекст (Hypertext) – әр түрлі веб-беттердегі немесе
тіпті гиперсілтемелер көмегіменәр түрлі сайттардағыақпараттарды
байланыстыру тәсілі.
Гипермәтін – Гипертекст (hypertext) – өзара сілтемелермен
(гиперсілтемелермен) байланысқан веб-беттердің жүйесі, сілтемелердің
арқасында бір беттен басқа кез келген бетке немесе беттің бір орнынан
екінші орнына орын ауыстыруға болады. Сілмемелер сөздерді де, графикалық
объектілерді де байланыстыра алады. Гипермәтін «қағаздық» беттердің
тізбектей байланысқан жинағы ретіндегі оқулық туралы дәстүрлі түсінікті
өзгертеді.
Гипермәтінді жеткізу хаттамасы – протокол передачи гипертекста –
HTTP(Hypertext Transport Protocol) –World Wide Web-те пайдаланылатын
желелік хаттама.
Гипермәтінді жеткізу хаттамасы – протокол передачи гипертекста (Hypertext
Transport Protocol (HTTP)) – желідегі материалдарды ұсыну аспабы. Ол
материалдардың орналасу орындарына тәуелсіз желінің бір ресурсынан екінші
ресурсына өтуге мүмкіндікті қамтамасыз етеді. Бұл гипермәтіндік құжаттарды
жеткізу үшін пайдаланылатын желінің базалық хаттамасы.
Гипермәтінді жеткізу хаттамасы – Протокол передачи гипертекста (Hypertext
transfer protocol, HTTP) – Ғаламтор бойынша ақпаратты жөнелту мен алу үшін
пайдаланылатын хаттама, немесе ережелер жинағы.
Гипермәтіндік ентаңбалау тілі – (Язык гипертекстовой разметки (Hypertext
Markup Language (HTML)) – сөзбе сөз – гипермәтіндерді белгілеу (таңбалау)
тілі. Бұл арнайы командалар-тэгтердің көмегімен компьютерлерде құжаттарды
браузермен біркелкі бейнелеуге мүмкіндік беретін құжаттарды форматтау
ережесі.
Гипермәтіндік ентаңбалау тілі – Язык гипертекстовой разметки (Hypertext
Markup Language (HTML)) – "Ғалам тордың" негізгі "тілі". Веб-беттердің
көпшілігі html (htm)-форматында әзірленген.
Гипермәтіндік ентаңбалау тілі – Язык гипертекстовой разметки (Hypertext
Markup Language (HTML)) – құжаттарды сипаттаудың гипермәтіндік тілі – Web
құжаттарын әзірлеу үшін қолданылатын сценарийлер тілі.
Гипермәтіндік ентаңбалау тілі (Язык гипертекстовой разметки (Hypertext
markup language, HTML)) – веб-беттерді әзірлеу үшін пайдаланылатын
бағдарламалау тілі
Гипермәтіндік жүйе – Гипертекстовая система – электрондық құжаттардың
кітапханасын құруды қамтамасыз ететін құрал.
Гипермедиа (hypermedia) – енжар және белсенді графикалық кескіндері,
дыбысты, бейнені, виртуальдық шындықты қамти отырып, web кеңістігінде
тұратын мультимедиадағы бар ақпарат.
Гиперорта – Гиперсреда – бірлестік түрінде бір бірімен байланыс жасайтын,
салыстырмалы түрде шағын блок түрінде ақпараттың кез келген түрін ұсынатын
технология.
Гиперсілтеме – Гиперссылка– сондай-ақ гипербайланыс, гипер линк немесе
жай – линк қолданылады. Бұл берілген мәтіндегі басқа орынға, сайттағы
(жергілікті сілтеме) немесе желінің басқа ресурсындағы (ауқымды сілтеме)
берілген веб-бетке өтуге арнайы түрде дайындалған нұсқау.
Гиперсілтеме – Гиперссылка– файлдардың немесе бір файлдың үзінділерінің
арасындағы байланыс.
Гиперсілтеме – Гиперссылка (Hyperlink) – сізге веб-беттердің арасында
орын ауыстыруға мүмкіндік беретін веб-сайттағы сілтеме. Гиперсілтеме әдетте
асты сызылған мәтінмен, жиірек көк түспен бейнеленеді.
Гиперсілтеме, гипермәтіндік сілтеме – Гиперссылка, гипертекстовая ссылка
– әдетте түрлі түспен және астын сызумен ерекшеленетін Web-беттердің
элементі. Басқа Web-құжатқа немесе сол электрондық құдаттың басқа бөліміне
тез өту үшін пайдаланылады
Гипермәтін – Гипертекст (Hypertext) – гиперсілтемелердің көмегімен әр
түрлі веб-беттердің немесе тіпті әр түрлі сайттардыңақпараттарын
байланыстыру тәсілі.
Гирляндамен тіркеу – Сцепление гирляндой (Daisy chaining) – бірнеше
шоғырлағышты жалғастыру түрі.
Графикалық редактор – Графический редактор – графикалық кескіндерді
әзірлеу және/немесе редакциялау үшін арналған бағдарлама. Графикалық
редакторлардың екі класын жеке қарастырады: растрлық редакторлар және
векторлық редакторлар.
Ғалам тор – Всемирная Паутина (World Wide Web, WWW) – веб-браузермен
қарап шығу үшін құрылған Интернеттегі беттер мен сайттардың жинағы. Сондай-
ақ «Өрмек» немесе веб атауымен белгілі.
Дәріс – Лекция– оқытушының оқу материалын ауызша, монологиялық, жүйелі,
бір ізді баяндауы болып табылатын оқыту әдісі, оқу процесін ұйымдастырудың
негізгі формаларының бірі.
Дәрістер конспектісі – Конспект лекций– белгілі бір оқытушы оқитын барлық
курстың материалын жинақы формада бейнелейтін оқулық-теориялық басылым
(дәрістер тезисі). Дәрістер конспектісі оқу пәнінің мазмұны мен құрылымын
қысқаша түрде ашады, онда мысалдар, безендірулер, егжей-тегжейлік, екінші
дәрежелі детальдар болмайды.
Дәрістер курсы – Курс лекций – оқу пәнінің мазмұнын толығымен жарыққа
шығаратын оқу-теориялық басылым (жеке дәрістердің жиынтығы). Белгілі бір
оқытушының материалын бейнелейді.
Дербес компьютер – Персональный компьютер – ақпаратты әзірлеу, сақтау,
өңдеу және жеткізу үшін арналған электрондық аспап.
Дидактика (грек. Didaktikos – оқытушылық бойынша (поучительный) – білім
беру мен оқыту (мақсатын, мазмұнын, оқытудың заңдылықтары мен қағидаларын),
сондай-ақ оқыту процесіндегі тәрбиетеориясын дайындайтын педагогиканың
бөлімі.
Динамиқалық IP адрес – Динамический IP адрес (Dynamic IP address) –
компьютер желіге кірген кезде онлайн сессиясы уақытында әрқашанда
тағайындалатын IP адрес.
Дисассемблер – ассемблер мнемонигі түрінде жұмыс істейтінбағдарламаның
машиналық коды болып табылатынқызметтік бағдарлама. Бағдарламаның машиналық
кодын баптау және қарап шығу үшін, сондай-ақ жұмыс сітейтін бағдарламаның
кодына өзгертулер мен түзетулер енгізу үшін қолданылады.
Дискіні сығымдау – Сжатие диска – дискіге жазылатын ақпаратты нығыздау.
Көлем бірлігіне үлкен ақпарат орналастыруға мүмкіндік береді. Дискіні
сығымдау кезінде сығымдалған томның арнайы файлы жасалады да келешкете
барлық ақпарат оған буып түйілген түрде жазылады. Ақпаратты буып түю және
ашуды арнайы драйвер басқарады. Windows 98 операциялық жүйесінде қатқыл
дискіні сығымдау тек FAT 1б файлдық жүйесін пайдаланған кезде ғана мүмкін
болады.
Дискіні форматтау – Форматирование диска – дискіге ентаңба салу және оған
қызметтік ақпаратты жазу. Дискіге мәліметтер жазуға оны дайындаудың қажетті
кезеңі болып саналады.
Дистрибутивтік жинақ – Дистрибутивный комплект – жинақы-дискілер мен
иілгіш дискілер жинағы түрінде жеткізілетін және компьютерге қосымшаларды
орнату үшін арналған бастапқы бағдарламалық қапшық.
Дихотомикалық тестілік тапсырмалар – Тестовые задания дихотомические –
тестіде дұрыс орындалған кезде 1-балмен, дұрыс орындалмаған кезде 0-балмен
бағаланатын тапсырмалар.
Домен – Domain – Интернет-тің ең ірі құрылымдық бірлігі. Әдетте бұл ел
немесе басқа үлкен құрылым (мысалы, үкіметтік немесе коммерциялық).
Интернетте компьютерлер тобын ұйымдастыруға домендер иерархиясының
көмегімен домендер атауының қызметі – DNS мүмкіндік береді.
Домендер атауының жүйесі – DNS(Domain Name System) - система имен доменов
- Internet-те пайдаланылатын атаудың үлестірілген қызметі. Мысалы,
ftp.novell.de – бұл Novell-дің барлық өніміне бағдарламалық түзетуі бар
Алманиядағы Novell серверінің атауы.
Домендік атау (Доменное имя (Domain name)): веб-сайттың барлық ақпараты
бар болатын сервердің атауы, мысалы, microsoft.com.
Домендік атаулардың сервері – Сервер доменных имен (Domain Name Server,
DNS) – IP адресті домендік атқа және керісінше түрлендіретін сервер.
Доменнің атауы – Domain name – имя домена – доменнің өзін және ұйымның
бірегей атын қамтитын домендік атаудың толық адресі, мысалы, ssau.ru.
Драйвер – бағдарламалар мен қосымшалардың жабдықтармен, мысалы,
бейнеадаптермен, өзара әрекетін басқаратын қосалқы бағдарлама.
Енгізу-шығарудың базалық жүйесі (BIOS, Basic Input-Output System) –
Базовые системы ввода-вывода – әдетте компьютердің тұрақты жадына жалылған
бағдарламалар тобы. Программы BIOS бағдарламасы компьютердің бастапқы
жүктелуін және кейбір стандарттық құрылғылармен өзара әрекетін басқару үшін
арналған.
Жабдықтардың қақтығысуы – Конфликт оборудования – аппараттық жасақтаманың
бірнеше бірлігінің компьютерлік жүйенің сол бір аппараттық ресурстарын
(үзулер желісін, сыртқы порттар адресін, дискіге тура қатынау арналарын)
пайдалануға талаптанатын жағдайы.
Жабдықтардың үйлесімі – Конфигурация оборудования – компьютерлік жүйенің
жабдықтарының құрамы.
Жабық формалы тестілік тапсырмалар (жауапты таңдау нұсқалары бар) –
Тестовые задания закрытой формы(с вариантами выбора ответа) – сыналушы
бірнеше нұсқадан дұрыс жауапты таңдауы тиіс болатын тестілік тапсырманың
түрі, әдетте олардың біреуі дұрыс, ал қалғандары (дистракторлар деп
аталатынлары) дұрыс емес болады.
Жағдаяттық міндет – Ситуационная задача – шығармашылыққа жуық модельді
таңдауды шешу үшін, талап етілетін түйінді білімдерді пайдаланып белгілі
бір іс-әрекетті имитациялайтын модель.
Жалауша–Флажок –сұқбаттық терезені басқару элементі. Белгілі бір
параметрді таңдау немесе бас тарту үшін қызмет етеді..
Жалғанкод – Псевдокод – кәдігімгі тіл сөздерінің көмегімен бағдарламаның
кодын жазудың формальды емес тәсілі. Мұндай жазбалар ережесінің жеке
жүйесін өзі үшін программистің өзі дайындайды.
Жалғастыратын желі – Dial-up link – коммутируемая линия– бөлінбеген
қатынастық арна бойынша Internet-пен қымбат емес байланысты қамтамасыз
ететін желі.
Жалғастырғыш – Коммутатор (Switch) – шоғырлағышқа ұқсас орталық
жалғастыратын құрылғы. Желіден ақпарат ала отырып, жалғастырғыш оны осы
желідегі тағайындалған орынға жөнелтеді.
Жаңалықтар тобы – Newsgroup – группа новостей – пікір сайыс жүргізу және
жаңалықтар алмасу үшін ұйымдастырылғанUSENET-тегі желілік форум –
телеконференция.
Жарлық – Ярлык –Windows 95/98 жүйесіндегі таңбашаның алуан түрлілігі.
Жарлық, басқа таңбашалардан ерекшелігі, объектіні ұсынбайды, тек оған
нұсқайды. Таңбашалардан сондай-ақ солжақ төменгі бұрышында көрсеткінің бар
болуымен ерекшеленеді.
Жарнамалық бағдарламалық жасақтама – Рекламное програмное обеспечение
(Adware) – бағдарлама жұмыс істеген кезде сіздің экранда қалқып швғатын,
жарнаманы демонстрациялайтын бағдарламалық жасақтама.
Жасырын файл – Скрытый диск – ол орналасқан каталогты (қапшықты) қарап
шығу кезінде үнсіз келісім бойынша бейнеленбейтін файл. Әдетте жасырын
файлдар оларды әдейі жою немесе өзгерту мүмкіндіктерін азайту үшін
пайдаланылады.
Жедел жад – Оперативная память – бағдарламалармен жұмыс істеу кезінде
динамикалық түрде пайдаланылатын компьютер жадының түрі. Мәліметтерді өңдеу
немесе қабылдау/жеткізу кезінде оларды қысқа мерзімге сақтау үшін қызмет
етеді.
Желі – Сеть (Network) – қандайда бір тәсілмен жалғастырылған, адамдар
ақпараттар алмаса алатын және жабдықты бірге пайдалана алатын компьютерлер
тобы.
Желі бойынша жүріс – Хождение по сети (Surfing the net) – Ғалам торда
беттерді парақтау.
Желі ресурсы – Ресурс (resource) сети – пайдалы ақпараты бар кез келген
веб-сайт.
Желіаралық өзара әрекет – Межсетевое взаимодействие– әр түрлі желілерде
орналасқан абоненттік жүйелер мен әкімшілік құрауыштардың өзара әрекеттесу
әдістері.
Желіаралық экран – Firewall(брандмауэр)– брандмауэр – Интернетке
жалғанған ұйымның желісін сыртқы пайдаланушылардың рұқсат етілмеген қатынас
құруынан қорғайтын құрал.
Желілік адаптер – Сетевой адаптер (Network Interface Card, NIC) –
компьютерді желіге қосатын, компьютердің ішінде орнатылған аппараттық
жасақтама.
Желілік бейімдеуіш – Сетевой адаптер (Network Interface Card, NIC) –
компьютердің ішіне орналастырылған және оны желіге қосатын аппараттық
жасақтама.
Желілік курс – Сетевой курс– қатынас құру жергілікті және ауқымды желі
арқылы жүзеге асатын ақпараттық-бағдарламалық жүйе. Желілік курстың
негізіне пән саласы мен оны оқып үйренуге арналған аспаптар туралы ақпарат
жатады.
Желілік курс модулі – Модуль сетевого курса– білімнің әр түрлі деңгейіне
межеленген бірнеше баламасы бар желілік курстың аяқталған құрамды бөлігі.
Желілік курс оқырмандары – Читатели сетевых курсов– оқытудың виртуальдық
ортасына (әдеттегідей, электрондық кітапханаға) қатынас құра алатын, бірақ
тьютордың кеңесіне және курс бойынша қорытынды аттестацияға құқығы жоқ
адам.
Желілік курстың қызметтік толықтығы – Функциональная полнота сетевого
курса – басқа көздерге қатынас жасамастан қажетті аз білімдерді алуға
жарамдылық.
Желілік қызмет – Сетевая служба– пайдаланушы мен қолданбалы процеске
Интернет жілісі ұсынатын қызмет түрі.
Желілік операциялық жүйе – Сетевая операционная система (Network
Operating System, NOS) – желіде болатын барлық іс-әрекетті басқаратын,
ұйымдастыратын және тексеретін бағдарламалық жасақтама.
Желілік технология – Сетевая технология – білім алушыларды оқу-
әдістемелік материалдармен қамтамасыз ету үшінде де, оқытушы мен білім
алушылар арасында интерактивтік өзара әрекет үшін де Интернет желісін
пайдалануға негізделген технология.
Желілік технология – Сетевая технология– ашық/қашықтықтан білім алу
процесінде Интернет жілісін пайдалануға негізделетін ақпараттық технология.
Жергілікті желі – LAN - локальная сеть – бір бірінен шамалы қашықтықта
орналасқан және өздерінің арасында мәліметтерді жеткізу үшін бір бірімен
байланысты компьютерлердің және басқа құрылғылардың тобы.
Жеткізуші – Поставщик – тұтынушыға өнімді жеткізіп (апарып) беруші мекеме
(ұйым). Ескерту:Келісім (шарт) жағдайларында жеткізіп беруші мердігер деп
атала алады. Жеткізіп беруші, мысалы, өндіруші, көтерме сатушы, шетелге
шығарушы, құрастырушы немесе қызмет көрсетушы мекеме бола алады. жеткізіп
беруші ішкі де, сыртқы да бола алады.
Жетістіктер тестісі – Тест достижений – біліктердің машықтардың және
білімдердің қол жеткізілген деңгейін бағалауға бағытталған тест.
Жинақы-диск – Компакт-диск – лазерлік сәулемен мәліметтерді шығарып оқу
үшін арналған және мәліметтері немесе әуені бар оптикалық дискілер түрінің
бірі. Мәліметтерді сақтайтын жинақы-дискілерді CD-RОМ дискілері деп те
атайды. Компьютерде жинақы дискілрді оқу CD-ROM дискжетегінің көмегімен
жүогізіледі. Жинақы-дискіде жаңа жазу мүмкін емес.
Жинақылық (тасымалдаушылық, өзара алмастырушылық) – Мобильность
(переносимость, взаимозаменяемость) – жетілдіру немесе аппараттық тұғырды
ауыстыру кезінде бағдарламаларды, мәліметтерді тасымалдау мүмкіндігін
қамтамасыз ететін ашық жүйенің қасиеті және осы жүйеге немесе жүйенің
аппараттық тұғырына өгерістер енгізу кезінде мамандарды қайта дайындамастан
олармен жүмыс істеу мүмкіндігі.
Жоғалған тізбеше – Потерянная цепочка – бірде бір бар файл
орналастырылмаған дискінің бос аймағы жаңа файлды әзірлеу үшін мүмкін
болмайтындығы көрініс табатын дискідегі логикалық қателік.
Жоғары деңгейлі домен – Домен верхнего уровня (Top-level domain, TLD) –
веб-сайтта сақталатын, сервердің типін көрсететін домен атауындағы жұрнақ,
мысалы, .com – (коммерциялық) немесе .edu (білімдік).
Жөнелту тізімі – Список рассылки – бір хабарды барлық жазылушыға бір
мезгілде жөнелту үшін модератор құрастырған e-mail адрестерінің жинағы.
Хабарды алушылар да жөнелту тізімінің барлық мүшелері (модератордың сәйкес
қондырғылары кезінде) ала алатын хабарды жөнелте алады.
Жұмыс үстелі – Рабочий стол – дайындау элементінің қызметін орындайтын
Windows объектісі. Объектілердің, қапшықтар мен қосымшалардың
терезелерінің, сондай-ақ операциялық жүйенің басқа объектілері мен басқару
элементтерінің таңбашаларын орналастыру үшін қызмет етеді. .
Жұмыс үстелінің тақырыбы – Тема Рабочего стола – Windows 95/98
объектілерін берілген тақырыпқа сәйкес біртұтас мәнерде ұсыну үшін арналған
безендіру схемаларының, таңбашалардың, тышқан көрсеткіштерінің және
безендірудің басқа элементтерінің жинағы.
Жұмыстық код – Рабочий код – бағдарламаның атқарылатын кодын қараңыз.
Жүйе дискісі – Системный диск – стационарлық қатқыл дискіден компьютерді
жүктеу мүмкіндігі болмаған кезде компьютерді бастапқы жүктеу үшін арналған
иілгіш диск. Әдетте жаңа операциялық жүйені орнату кезінде, ақаулықты іздеу
кезінде немесе қатқыл дискіні қайта форматтау қажеттілігі кезінде
пайдаланылады.
Зертханалық (практикалық) сабақ – Лабораторное (практическое) занятие –
оқытушының басшылығымен оқу пәнінің ғылыми-теориялық негіздерін меңгеру,
шығармашылық іс-әрекеттің машықтары мен тәжірибелеріне ие болу, техникалық
құралдарды пайдаланып практикалық жұмысты орындаудың қазіргі заманғы
әдістерін меңгеру мақсатымен студентердің оқу тапсырмаларының кешенін
орындауын қамтитын оқу процесін ұйымдастырудың негізгі формаларының бірі.
Зертханалық практикум – Лабораторный практикум – тақырыбы, тапсырмасы
және өтілген материалды меңгеруге, бекітуге және білімдерді тексеруге
мүмкіндік туғызатын белгілі бір курстың көлеміндегі зертханалық жұмыстарды
немесе практикалық жұмыстарды орындау бойынша әдістемелік нұсқаулары бар
практикум.
Индекстейтін бағдарлама (Индексирующая программа (Index program):
автоматтық іздестіруге ыңғайлы қалыпта веб-сайт үшін сақталған ақпаратты
құрылымдайтын және ұйымдастыратын, пайдаланушыдан жасырын іздестіру
жүйесінің бөлігі.
Интерактивтік мультимедиа курсы – Интерактивные курсы мультимедиа – курс
пен оның әр түрлі құрауыштарын басқару бойынша бағыттау жүйесімен
қамтамасыз етілген мультимедиа бағдарламалары бар гипермәтіндік құрылым
түрінде ұсынылған оқу материалы.
Интерактивтік өзара әрекет – Интерактивное взаимодействие– электрондық
поштаны, электрондық хабарландыру тақтасын, онлайн тақырыптық талқылауды,
чатты, аудиоконференцияны, мәліметтер мен файлдар алмасуды, біртұтас
планшетті, біртұтас желілік қосымшаны және б-ды қамтитын компьютермен өзара
әрекет және «адам-мәшине» сұқбаты.
Интернет – Internet – көптеген елдегі университеттерді, үкіметтік ғылыми-
зерттеу зертханаларын, әскери ұйымдар мен коммерсиялық компанияларды
қамтитын әлемдегі ірі желілір жиынтығы.
Интернет – Internet – компьютерлердің арасында байланысты қамтамасыз
ететін бүкіләлемдік желі. Интернетті әр түрлі мақсаттарда пайдалануға
мүмкіндік беретін көптеген қызметтері бар.
Интернет (Internet) – әлемдегі ең танымал және үлкен, желілердің бір
үлкен желісіне миллион компьютерді қосатын компьютерлік желі.
Интернет (Internet) – стандарттық хаттамалармен өзара әрекеттесу үшін
пайдаланылатын компьютерлердің ауқымды желісі.
Интернет (Internet): миллиондаған компьютерді бір алып желілірдің
желісіне қосатын әлемдегі ең белгілі және үлкен компьютерлік желі.
Интернетқызметінің провайдері – провайдер услуг Internet (Internet
Service Provider) – (Интернеттің бөлігі болып саналатын) өз компьютерлері
арқылы Интернетке қосылу бойынша қызметтерін ұсынатын компания немесе басқа
мекеме
Интернет оқыту – Интернет обучение – студенттердің оқу ақпараты көзі және
Интернеттің компьютерлік желісі арқылы бір бірімен байланысы бар шын
уақыттағы оқыту.
Интернет-білім беру – Интернет-образование – Интернет ауқымды желісінің
ресурстары мен технологияларын пайдалану арқылы жүзеге асырылатын білім
беру. «Қашықтықтан білім беру» ұғымына қатысты оқытудың техника-
технологиялық ерекшелігін – интернет желісін пайдалануды қатаң реттейтін
айрықша түрі болып саналады (Қашықтықтан Интернет арқылы ғана емес,
жергілікті желілердің көмегімен, бейне байланыспен және т.б. оқуға болады).
Интернет-оқулық – Интернет-учебник – Интернетке орналастырылған, біртұтас
интерфейспен жарақталған, берілген оқу пәні бойынша үнемі дамитын оқу-
әдістемелік кешен. Интернет-оқулық компьютерлік оқулықтың сол сапаларына ие
және қосымша таралымын арттыру мен жедел жаңартылу мүмкіндігінің бар болуы.
Интернет-оқыту – Интернет–обучение – білім алушылардың компьютерлік
Интернет желісі арқылы ақпарат көзімен, оқытушымен немесе бір бірімен
байланысы кезіндегі оқыту.
Интернет-технологиялар – Интернет-технологии – желідегі іс-әрекет немесе
Интернет желісінің көмегі негізінде болатын ақпараттық, телебайланыстылық
технологиялар, сондай-ақ сервистік қызметтер.
Интернеттің қызмет көрсету провайдері – Провайдер услуг Интернет
(Internet Service Provider, ISP) – Интерненке қатынас құруды ұсынатын
компания. Қызмет көрсетудің төлемі уақыт бойынша немесе трафикті есепке алу
негізінде жүзеге асырылатын болады.
Интероперабелдік – Интероперабельность (англ. Interoperability) – жүйенің
басқа жүйелермен өзара әрекеттесу қабілеттілігі.
Интерпретатор – жоғары деңгейлі бағдарламалау тілінде жазылған
бағдарламаның бастапқы кодын процессорға түсінікті машиналық кодта
тәржімелеуді орындайтын қызметтік бағдарлама (транслятор). Түсініктеме
беру процесі тікелей бағдарламаны орындау кезінде болады (Компилятормен
салыстырыңыз).
Интерпретация – бағдарламаның бастапқы кодын процессордың машиналық
кодына түрлендіру процесі. Интерпретация процесі интерпретатордың
басқаруымен тікелей бағдарламаны орындау кезінде болады (Компиляциямен
салыстырыңыз).
Интерфейс – компьютерлік жүйенің құрауыштары мен қатысушыларының
арасындағы өзара байланыс.
Интерфейс (Interface) – веб-сайттағы сіз көре алатын терезе.
Интражелі – интрасеть – Web торабы бар корпоративішілік желі. Мұндай
желілер Интернеттен оқшауланған немесе брандмауэрлер көмегімен Интернеттің
сыртқы пайдаланушыларының қатынас құруынан қорғалған бола алады.
Интранет (Intranet) – Интернеттің көптеген қызметтік мүмкіндіктеріне ие
ұйымдардың немесе бірлестіктердің ішкі желісі (корпоративті желі). Интранет
Интернетке қосылған бола алады.
Информатика – бұл компьютерлік техниканы пайдалануға негізделген
ақпараттың құрылымы мен жалпы қасиеттерін, сондай-ақ оны әзірлеудің,
сақтаудың, іздестірудің, түрлендірудің, жеткізудің және адамзат баласы іс-
әрекетінің әр түрлі салаларында пайдаланудың әдістері мен заңдылықтарын
оқып білетін пән.
Информатика – есептегіш техника құралдарымен ақпаратты әзірлеу, сақтау,
өңдеу және жеткізу тәсілдерін, сондай-ақ осы құралдардың жұмыс істеу
қағидалары мен оларды басқару әдістерін жүйелейтін техникалық ғылым.
Иілгіш диск – Гибкий диск – арнайы қоршамға қамтылған, беті магниттелген
диск түріндегі сыртқы ақпарат тасуыш. Көлемі үлкен емес мәліметтерді
сақтауға мүмкіндік береді, оларды бір компьютерден екінші компьютерге
тасымалдау қолайлы.
Каталог – файлдарды және қосымша салынған каталогтары бар болатын файлдық
жүйенің бөлімі. Windows 95/98 жүйелерінде «катало»г терминінің орнына
әдетте тым кең қапшық термині пайдаланылады.
Каталог– файлдардың дискідегі орналасу орнын көрсететін анықтама.
Кәбіл-арна – Кабель-канал (Conduits) – механикалық зақымданудан кәбілді
қорғауға пайдаланылатын жатық түтік.
Кейс – оқу мақсаты үшін бейімделінген проблемелық сипаттағы кәсіби
қызметтің нақты немесе ойдан шығарылған жағдайының сипаттамасы. Кейстің
мазмұны тақырыпқа «байланған», оның шешімі мәселенің мән-мағынасы мен одан
шығу жолдарын анықтауды ұйғарады. Қашықтықтан оқыту жүйелерінде бұл термин
студентке берілетін немесе жөнелтілетін дәстүрлі оқу материалдарының
жинағын белгілеу үшін жиі пайдаланылады.
Кейс (case): (1) өз беттерімен жұмыс істеу үшін студенттерге беріліетін
әртекті тасуыштардағы (баспа, аудио-, бейне-, электрондық материалдар) оқу
материалдарының жинағы; (2) өз беттерімен талдау үшін студенттерге
ұсынылатын нақты практикалық жағдаяттың сипаттамасы.
Кейс-технологилар – Кейс-технологии – оқу-әдістемелік материалдар
түсінікті түрде құрылымдалған және тиісті түрде арнайы жинаққа (кейс =
портфельге) топтастырылған кезде арнайы дайындалған оқытушы-кеңесшілердің
(тьюторлердің немесе нұсқаушылардың) кезеңдік кеңестерімен алыстағы
(аймақтық)оқу орталықтарындағы, бөлімшелердегі, өкілдіктердегі,
филиалдардағы немесе пункттердегі білім алушылардың өз беттерімен оқып-
білу үшін жіберуге негізделгентехнологиялар.
Кейс-технология – оқу-әдістемелік материалдардың жинағын іріктеп жинау
және оларды білім алушыға өзіндік оқып білу үшін оқытушылар-тьюторлардың
кеңесімен қоса оның аймақтық тұрған орны бойынша (поштамен, электрондық
поштамен) жөнелту (оқытудың сырттай және Қашықтықтан оқыту формаларында
қолданылады).
Кескін – Изображение – білім алушының көзбен қабылдауына арналған
ақпартты ұсыну формасы.
Кесте – Таблица– тік бағандар (графтар) мен горизондаль жолдарға
ұйымдастырылған, өзіндік мағыналық тор құратын сөздік цифрлық материал.
Класс T1-ді қосу – Соединение класса T1 (T1 connection) – компаниялар
пайдаланатын және жуықтап секундына 1.544 мегабит жылдамдықта Интернет
желісіне қосу үшін жиірек шағын провайдерлермен қосу.
Класс T1-ді қосу – Соединение класса T3 (T3 connection) – секундына 44.73
мегабит жылдамдыққа дейін ақпаратты жеткізу үшін оптоталшықты кәбіл
пайдаланылатын қосу.
Кластер – дискілік кеңістіктің ең аз адрестелетін бірлігі. минимальная
адресуемая единица дискового пространства. Әдетте жазу біртұтас операция
бірлігінің ауқымында жүргізілетін дискінің бірнеше физикалық бөлімдері бар.
Кластердің мөлшері пайдаланылатын файлдық жүйемен және диск параметрлерімен
анықталады. Үлкен дискілер үшін FAT 16 файлдық жүйесінде кластердің мөлшері
32 Кбайт-қа жете алады.
Клиент– қашықтықтағы компьютерден немесе серверден мәліметтер мен
нұсқауды алуға және өңдеуге қабілетті аппараттық және бағдарламалық
жасақтаманың үйлесімі.
Клиент (Client) – ақпарат алу үшін серверге қосылатын желідегі компьютер.
Клиент-сервер желісі – Сеть клиент-сервер (Client/Server Network) –
барлық бар ақпараты мен ресурстарын желіде тұрған басқа компьютерлерге бере
алатын ерекшеленген компьютердің желісі.
Коаксиялдық кәбіл – Коаксиальный кабель (Coaxial cable) –әлдеқашан
ескірген өнеркәсіптік стандартқа сәйкес орындалған кәбіл.Теледидарлық
антеннаны қосуға арналған кәбілге ұқсас.Пластмассаның оқшаулайтын
қабатындағы мыс өзекшеден тұрады.Осы қабаттың бет жағы – метал шарбақтармен
немесе фольгамен экрандайтын жабу және қорғаныш қабат.
Командалық батырма – Командная кнопка – сұқбаттық терезені басқару
элементі. Командалық батырма сұқбаттық терезені ашу, қосымша параметрлері
бар жаңа сұқбаттық терезені ашу, дайындалынған операцияларын орындау үшін
пайдаланылады. Командалық батырмалар басқарудың ең интуитивті түрде
түсінікті элементтерінің бірі болып табылады және тек сұқбаттық терезелерде
ғана емес, басқаларда да пайдаланылады.
Командалық жол – Командная строка – пайдаланушының графикалық интерфейсі
жоқ операциялық жүйенің командаларын енгізу үшін қызмет ететін жол,
мысаылы, MS-DOS жүйесі. «Шақыру» термині де жиі қоданылады. Егерде тек
команданы ғана емес, қосымша параметрлерді де енгізу талап етілсе, онда
командалық жол қолайлы болады. Графикалық операциялық жүйелер әдетте арнайы
сұқбаттық терезеде немесе командалық жолдың қызметін орындайтын қосымша
тақтада беріледі.
Компилятор – жоғары деңгейлі бағдарламалау тілінде жазылған бағдарламаның
бастапқы кодын процессордың машиналық кодында тәржімелеуді орындайтын
қызметтік бағдарлама (транслятор). Интерпретатормен салыстырыңыз.
Компиляция – жоғары деңгейлі бағдарламалау тілінде жазылған бағдарламаның
бастапқы кодын процессордың машиналық кодына түрлендіру процесі. Компиляция
процесі бағдарламаны атқарумен ешқандай байланысты емес. Ол жеке және
тәуелсіз жүргізіледі. Компиляция нәтижесінде объектілік код – программист
пайдаланған, тек қажетті стандарттық процедуралар кітапханасынан
қосылғаннан кейін ғана орындалатын кодқа (бағдарламаның жұмыс кодына)
айналатын «жартылайфабрикат» алынады. Бұл қосылуды басқа қызметтік
бағдарлама – байланыстар редакторы орындайды. Интерпретациямен
салыстырыңыз..
Компьютерленген оқу курсы – Компьютеризированный учебный курс – негізінен
баспа материалдарына, аудио немесе бейнеқұндақтарға негізделген, бірақ
компьютерлік технология құралдарымен (оқытушы бағдарламалар, моделдеу
жүйелері, математикалық бумалар, білімдерді тексерудің бағдарламалық
құралдары) толықтырылған оқу курсы.
Компьютерлік (электрондық) оқу курсы немесе электрондық оқу-әдістемелік
кешен (ЭОӘК) – Компьютерный (электронный) учебный курс или электронный
учебно–методический комплекс (ЭУМК) – тұлғалық режімде белгілі бір
көлемдегі және белгілі бір пән саласындағы жаңа білімдерді, іскерліктер мен
машықтарды қалыптастыру мен бекіту мақсатында on-line мен off-line
режімдерінде білім алушының өз бетімен оқу курсын игеру мүмкіндігін
қамтамасыз ететін оқу-әдістемелік бағдарламалық-ақпараттық кешен.
Компьютерлік аударма – Компьютерный перевод– бір табиғи тілден
компьютердің көмегімен жүзеге асырылатын екінші тілге аударма.
Компьютерлік вирус – Компьютерный вирус – басқа бағдарламаларға өз
бетімен енуге, өзінің көшірмелерін құруға және оларды бағдарламалардың
жұмыс істеуін бұзу, файлдар мен каталогтарды бүлдіру, компьютер жұмысына
кедергі жасау мақсатымен файлдарға, компьютердің жүйелік аймақтары мен
есептеу желілеріне енгізуге қабілетті бағдарлама.
Компьютерлік есеп кітабы – Компьютерный задачник– табиғаты әр түрлі
есептерді шығару әдістерін тез меңгеруге мүмкіндік туғызатын компьютерлік
ойындар түрінде іске асырылған есеп кітабы.
Компьютерлік жүйе – Компьютерная система – бірге әрекет ететін аппараттық
және бағдарламалық жасақтамалардың жиынтығы.
Компьютерлік қолдау – Компьютерная поддержка– компьютерлік оқулықтың
электрондық құрауыштары (үйрететін бағдарламалар, модельдеу жүйелері,
математикалық макеттер, білімді тексерудің бағдарламалық құралдары).
Компьютерлік ойын – Компьютерная игра– тұлғаның ойлауын және шығармашылық
қабілетін дамытуға арналған ең тиімді шешімдерді дайындау мақсатында
қақтығыс әдісімен жағдайды модельдейтін компьютерлік технология.
Компьютерлік оқу курсы (Электронный учебный курс) – Компьютерный учебный
курс (Электронный учебный курс) – оқу курсын немесе оның үлкен бөлімін өз
бетімен игеруге мүмкіндікті қамтамасыз ететін бағдарламалық әдістемелік
кешкен. өзіне кәдігімгі оқулықтың, анықтаманың, есеп кітабы мен зертханалық
практикумның сипаттамаларын біріктіреді. Компьютерлік оқу курсының негізгі
міндеті – белгілі бір пән саласындағы және жеке дара режімде белгілі бір
көлемдегі, не оқытушының көлемі бойынша шектеулі әдістемелік көмегімен
(жеке жағдайда, желілік кеңестер арқылы) жаңа білімдерді, біліктер мен
машықтарды қалыптастыру мен бекіту.
Компьютерлік оқулық (КО) – Компьютерный учебник (КУ) – бұл оқу пәнін
немесе оның бөлімін өзіндік игеру мүмкіндігін қамтамасыз ететін
бағдарламалық-әдістемелік кешен. КО өзіне кәдігімгі оқулықтың, анықтаманың,
есеп кітабының және зертханалық практикумның сипатын біріктіреді және,
әдеттегідей, курсты оқып білу бойынша басшылық болып табылатын, курсты оқып
білуге қажетті үйретуші бағдарламалардың әр түрлі типі бар дискеттер жинағы
бар баспа басылымы түрінде іске асырылады.
Контент: Ақпараттық толтыру – мәтіндер, графика, мультимедиа жән басқа
ақпараттық мәнді толтыру.
Көпміндеттілік – Многозадачность – бір мезгілде бірнеше бағдарламаны
орындау мүмкіндігіне саятын операциялық жүйенің қасиеті.
Көркемдеу схемасы – Схема оформления – Windows 95/98 операциялық жүйесі
және оның қосымшаларының объектілері үшін біртұтас көркемдеуге мүмкіндік
беретін, түстерді, қаріптерді, дыбыстық және басқа шешімдерді баптау
параметрлері бар файл.Windows 95/98 жүйесіндегі Жұмыс үстелінің тақырыптары
әдетте өзіне бірнеше көркемдеу схемаларын қамтиды.
Көрсеткіш бағдарлама – Индексирующая программа (Index program) –
автоматтық іздестіруге қолайлы формада веб-сайт үшін сақталған ақпаратты
құрылымдайтын және ұйымдастыратын, іздестіру жүйесінің пайдаланушыдан
жасырын бөлігі.
Көрінерлік ету – Визуализация – мәліметтерді кескіндер түрінде көрсету
процесі.
Көшірмелеу – Копирование – объектіні көбейту операциясы. Орын ауыстырумен
салыстырыңыз.
Крекер (Cracker) – хахердің өзге атауы.
Куки (Cookie) – сіздің веб-сайтқа алдыңғы сапарыңыз туралы ақпараты бар
шағын мәтіндік файл.
Курсты аяқтағаннан кейінгі тестілеу – Тестирование после окончания курса
– білім алушылардың білімді меңгеру дәрежесін бағалау мақсатымен курсты
немесе модульді оқып болғаннан кейін өткізілетін сынақ, тест немесе
емтихан.
Курсты оқып білу траекториясы – Траектория изучения курса– білім алушының
дайындық деңгейіне тәуелді анықталатын және оқу процесінде іске асырылатын
желілік курс модульдерінің құрамы мен реті.
Курстың құрылымы – Структура курса – әр түрлі модульдердің (тараулардың,
тақырыптардың) жазбасы, олардың байланысына бағдар және тізбектілік.Курстың
мазмұны мақсатқа сәйкес таңдалынады және өзіне тек фактыларды, оқиғаларды
ғана емес, процестер мен іс-әрекеттің тәсілдерін, құнды бағдарларды
қамтиды.
Күндізгі оқыту – Очное обучение – оқытушы мен студенттің тікелей қарым-
қатынасын білдіретін білім алудың формасы
Кіріккен қызметтері бар цифрлық желі – ISDN (Integrated Services Digital
Network) - цифровая сетьс интегрированными службами – телефон бірлестіктері
енгізген жаңа телекоммуникациялық стандарт. Телефон желісі бойынша өтімді
сандық каналдар арқылы сөзді, мәліметтерді және кескіндердің жеке типтерін
беруге мүмкіндік береді.
Кіріктірілген қызмет көрсетудің цифрлық желісі – Цифровая сеть
интегрированного обслуживания (Integrated Services Digital Network, ISDN) –
ақпаратты секундына 128 килобит жылдамдықпен жеткізетін қосудың түрі.
Қапшық – Папка – басқа объектілері бар бола алатын контейнерді белгілеу
үшін Windows 95/98-дің операциялық жүйелерінің ортақ термині. Қапшықтар бір
біріне салынған бола алады. Қапшықтар көбінеме дискідегі каталог болып
табылады, бірақ қапшықтардың басқа да түрлері бар болады..
Қаріп – Шрифт –берілген символдар жинағының графиқалық формасын
сипаттайтын мәліметтер файлы.
Қатқыл диск – Жесткий диск – мәліметтерді ұзақ уақыт сақтау үшін арналған
компьютердің ішкі құрылғысы. Тығыз бекітілген құндақтағы мағниттік
дискілердің блогы мен ақпаратты жазу мен оқу үшін арналған бастиек блогынан
тұрады. Көлемі үлкен (бірнеше гигабайт) ақпаратты сақтау мүмкіндігін және
оны оқу мен жазудың жоғары жылдамдығын қамтамасыз етеді.
Қатынас құру жиыны – Множественный доступ– бір ресурспен бірнеше
абоненттің өзара әрекеттесу процедурасы.
Қауіпсіз жалғастыру хаттатасы – Протокол безопасного соединения (Secure
Sockets Layer, SSL) – ақпаратты қауыпсыз жеткізу үшін пайдаланылатын
хаттама немесе ережелер жинағы.
Қашықтық технологиясы – Дистанционная технология – оқыту сапасының
көрсеткіштерін сақтай отырып оқытушы мен білім алушының арасындағы
қашықтықты жеңуге бағытталған оқытудың ақпараттық технологиясы.
Қашықтықтан ашық білім беру (ҚАББ) – Открытое дистанционное образование
(ОДО)– бұл қашықтық, жұмыс бастылық, жасы келу және б. сияқты оқытушы мен
білім алушының арасындағы бөгетті жеңуді қамтамасыз ететін кешенді оқу
технологиясындағы қазіргі заманғы білім беру әдістері мен тұтынушыларға
қызмет көрсетудің маркетингтік әдістерінің ұштасу нәтижесі ретінде XX-
ғасырдың соңғы үшінші бөлігінде пайда болған оқытудың сапалы жаңа түрі.
Қашықтықтан ашық білім беру жүйесін іске асыру үшін белгілі бір ақпараттық
ортаны, педагогикалық кеңістікті дайындау қажет. Бұл міндеттерді ең жақсы
түрде ақпараттық-білім беру ортасы атқара алады.
Қашықтықтан білім беру – Дистанционное образование – бұл оқып
үйренушілердің келешекте шығармашылық пен (немесе) еңбек қызметінің негізі
болатын белгілі бір білім деңгейіне жетуі мен бекітуіне арналған
Қашықтықтан оқыту процесін іске асыратын жүйе.
Қашықтықтан білім беру – Дистанционноеобразование – білім беру
қызметтерінің кешені, білім беру бағасын растап Қашықтықтан оқыту процесін
іске асыратын педагогикалық жүйе.
Қашықтықтан білім беру – Дистанционноеобразование – жаңа ақпараттық
технологиялар мен мультимедиа жүйелері негізінде өзіне күндізгі, сыртқы
және кешкі оқу элементтерін қамтып үйлестіретін ерекше жетілдірілген форма.
Телекоммуникациялар мен электрондық басылымдардың қазіргі заманғы құралдары
дәстүрлі оқыту формаларының барлық беделін сақтай отырып, олардың
кемшіліктерін жеңіп шығуға мүмкіндік береді. Соңғы уақытта Қашықтықтан
білім беру туралы емес, ашық білім беру немесе Қашықтықтан ашық білім беру
туралы айту қабылданған.
Қашықтықтан білім беру – Дистанционное образование – Қашықтықтан оқытудың
әдістерімен және құралдарымен білім алудың формасы.
Қашықтықтан білім беру – Дистанционноеобразование – тым кең және
Қашықтықтан оқытумен тығыз байланысты ұғым. Қашықтықтан білім беру – бұл
білімді жеткізу процесі (оған оқытушы мен оқу орталығы жауапты), ал
Қашықтықтан оқыту – бұл білім алу процесі (оған білім алушы мен оқытушы –
пәнді әзірлеуші жауапты) деп есептеу қабылданған.
Қашықтықтан білім беру жүйесі (ҚББЖ) – Система дистанционного образования
(СДО) - пайдаланушылардың білім алу мұқтаждықтарын қанағаттандыруға
межеленген ақпараттық ресурстарды жеткізу құралдарының, өзара әрекеттесу
хаттамаларының, аппараттық-бағдарламалық пен ұйымдық-әдістемелік
жасақтамалардың жүйелі ұйымдастырылған жиынтығы.
Қашықтықтан білім беру мекемесі – Учреждение дистанционного образования–
Қашықтықтан оқыту технологиясы бойынша оқу процесін жүзеге асыратын білім
беру мекемесі.
Қашықтықтан білім беру технологиялары – Технологии дистанционного
образования – қалыпқа келтірілген түсінікті үнемі жаңғыртуды, білімдерді
жеткізу мен тексеруді ұйғаратын оқыту құралдарының, әдістері мен
формаларының жүйесі.
Қашықтықтан қатынас құру – Дистанционный доступ – оқыту мекемелерімен
мәліметтер алмасудың желілік технологияларымен жабдықталған аппаратты-
бағдарламалық кешендер арқылы тұрған орындарында оқыту немесе жұмыс істеу.
Қашықтықтан оқыту – Дистанционное обучение – бұл білім беру процесіне
алыстан қатысушылардың интерактивтілік өзара әрекетін қамтамасыз ететін оқу
процесін ұйымдастыру формасы. Қашықтықтан оқыту формасының анықтамасындағы
түйінділері «интерактивтілік өзара әрекет» және «қатынас құрудың ашық
арнасы арқылы өзара әрекет» ұғымдары болып саналады.
Қашықтықтан оқыту – Дистанционное обучение – бұл дәстүрлі және жаңа
ақпараттық технологиялар мен олардың білім алушылардың өз беттерімен оқып
білуіне, оқытушы мен білім алушылардың арасында сұқбат алмасуға арналған
оқу материалдарын жеткізуге қолданылатын техникалық құралдардың кең ауқымын
пайдалануға негізделген оқытудың синтетикалық интегралдық гуманистік
формасы, жалпы жағдайда оқыту процесі олардың кеңістіктегі орналасуы мен
уақыты бойынша, сондай-ақ нақты білім беру мекемесіне мін емес.
Қашықтықтан оқыту – Дистанционное обучение – оқытушы мен студенттердің
өзара және оқыту құралдарымен, олардың кеңістікте орналасуына жіктеліп
топтастырылған және уақыт бойынша келісілген, интерактивтілік (сұқбаттық),
асинхрондық және синхрондық өзара әрекеттерінің мақсатты процесі. Басқаша
айтқанда, Қашықтықтан оқыту деп білім берудің барлық формаларында
қолданылатын технологияларды немесе технологиялар қосындысын айтады.
Қашықтықтан оқыту (АҚО) – Дистанционное обучение (ДО) – оқытушы мен білім
алушы уақыт және/немесе кеңістік бойынша физикалық түрде бөлінген кездегі,
қашықтық технологияларын қолданып оқытудың сырттай формасынан
айрықшаланатын, оқыту формасы.
Қашықтықтан оқыту (қашықтықтан білім беру) – Дистанционное обучение
(образование на расстоянии)– оқыту формаларының бірі және электрондық пен
телеқатынастық құралдар арқылы білім беру ұйымдарынан алыста тұрған
тұлғалардың оқу-танымдық іс-әрекеті мен дамуына мақсатты түрде бағытталған
және әдістемелік түрде ұйымдастырылған басшылық.
Қашықтықтан оқыту (ҚО) – Дистанционное обучение (ДО)– бұл білім
алушылардың синхронды мен асинхронды өзара әрекет процесі мен білім
алушылардың өзара және оқыту құралдарының кеңістіктегі орналасуына
инвариантты әрі уақытпен үйлескен мақсатты түрде ұйымдастырылған ақпараттық
педагогикалық технологиялардың жиынтығы.
Қашықтықтан оқыту (ҚО) (Қашықтықтан білім беру) – Дистанционное обучение
(ДО) (Дистанционное образование) – бұл оқып үйренушілер мен оқып
үйренушілердің өз арасында әрі олардың кеңістікте орналасуына инварианты
және уақыт бойынша келісілген оқыту құралдарымен синхронды және асинхронды
интерактивтік өзара әрекеттесудің мақсатты түрде ұйымдастырылған процесінің
ақпараттық пен педагогикалық технологияларының жиынтығы.
Қашықтықтан оқыту жүйесі – Система дистанционного обучения – Қашықтықтан
оқытудың технологиясын пайдалану арқылы білім беру бағдарламаларын құру мен
практикалық жүзеге асыруда іске тартылғын ұйымдық, телебайланыстық,
педагогикалық және ғылыми ресурстардың жиынтығы. Ұйымдық түрде үйлестіруші
органдардан, зерттеу ұйымдарынан, ҚО-дың базалық оқу мекемелерінен (ҚО-дың
құрылымдық бөлімшелеріне жауаптылар), ҚО-дың университеттері мен оқу
орталықтарының желісінен тұрады.
Қашықтықтан оқыту жүйесі (ҚО жүйесі)– Система дистанционного обучения
(система ДО – қашықтықтықтан оқытудың технологиясын пайдаланып білім беру
бағдарламаларын әзірлеу мен практикалық жүзеге асыруға қатыстырылған
ұйымдастырушық, телебайланыстық, педагогикалық және ғылыми ресурстардың
жиынтығы. Ұйымдық түрде ол үйлестіру органдарынан, зерттеу мекемелерінен,
ҚО-дың базалық оқу орындарынан (ҚО-дың құрылымдық бөлімдеріне
жауаптылардан), университеттер мен ҚО оқу орталықтарының желісінен тұрады.
Қашықтықтан оқыту провайдері – Провайдер ДО– ҚО технологиясын пайдаланып
оқудан өту мен білім алуды ұсынатын оқу орны.
Қашықтықтан оқыту технологиясы – Технология дистанционного обучения –
Қашықтықтан оқыту кезінде кейстік, желілік, ТД-лық технология сияқты және
т.б. технологияларды пайдаланатын ақпараттық технологиялар.
Қашықтықтан оқытудың дидактикалық құралдары – Дидактические средства
дистанционного обучения – оқу материалы, оқытудың әдістері мен тәсілдері,
оқытушымен тікелей қатынас жасау жоқ кезде автоматтандырылған процедура
түрінде іске асырылған оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру формасы.
Қашықтықтан оқытудың кейстік (портфельдік) технологиясы – Кейсовая
(портфельная) технология дистанционного обучения – айқын құрылымдалған және
тиісті түрде құрастырылған арнайы жинақтың («кейстің», «портфельдің»,
«жинақтаманың») көмегімен іске асырылады. Бұл материалдар оқушыларға өз
беттерімен оқып үйрену үшін жөнелтіледі (жіберіледі). Оқытушылармен-
кеңесберушілермен (тьюторлармен немесе нұсқаушылармен) келесі мерзімді
кеңестер осы мақсаттар үшін арнайы құрылған алыстағы (аймақтық) оқу
орталықтарында, бөлімдерде, өкілеттіктерде, пунктерде несесе оқу
мекемелерінің әріптестік (филиалдық, франчайзингілік) жесісінің базасында
өткізіледі.
Қашықтықтан оқытудың құралдары – Средства дистанционного обучения –
компьютерлік техника мен телебайланысқа, сондай-ақ білімдік технология
саласындағы соңғы жетістіктерге негізделген оқытудың дәстүрлік пен
жаңашылдық құралдары.
Қашықтықтан оқытудың педагогикалық технологиялары – Педагогические
технологии дистанционного обучения – Әр түрлі байланыстық құралдарды
пайдаланып қатынаудың педагогикалық технологиялары.
Қашықтықтан оқытудың телекөріністік технологиясы (ТК-технология) –
Телевизионная технология (ТВ–технология) ДО – оқу-әдістемелік материалдарды
білім алушыларға жеткізу үшін телекөріністі пайдалануға және белгілі бір
курс пен дайындық бағыттары бойынша оқытушылардың жүйелі дәрістерін
ұйымдастыруға негізделген Қашықтықтан оқыту технологиясының түрі.
Қашықтықтан оқытушы кеңесші – Удаленный преподаватель-консультант – білім
алушыдан географиялық түрде қашықтықтан (әдеттегідей, телеқатынастық және
компьютерлік технологиялар көмегімен) өз міндетін орындаушы оқытушы-
кеңесші.
ҚО жүйесін сараптаушы – Мониторинг системы ДО– ҚО жүйесінің қалып-күйін
басқару мен тексеру кешені.
Қоғамды ақпараттандыру – Информатизация общества– ақпараттық ресурстарды
қалыптастыру мен пайдалану негізінде азаматтардың, мемлекеттік үкімет
органдарының, жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдары органдарының, қоғамдық
бірлестіктердің ақпараттық мұқтаждығын қанағаттандыру және құқығын іске
асыру үшін тиімді жағдайлар жасаудың ұйымдастырылған әлеуметтік-
экономикалық және ғылыми-техникалық процесі.
Қоғамдық меншік – Общественная собственность (Public domain) – кез келген
пайдаланушы қатына құра алатын тегін ақпарат.
ҚО-дың кадрлық жасақтамасы – Кадровое обеспечение ДО - Қашықтықтан оқыту
барысында оқытушылық, әдістемелік пен әкімшілік қызметті жүзеге асыратын
адамдар жиынтығы, сондай-ақ ҚО процестерінің техникалық жасақтамасы.
ҚО-дың провайдері – Провайдер ДО – ҚО-дың технологияларын пайдаланып
білім алу мен оқуды ұсынушы оқу орны.
ҚО-дың теледидарлық жүйесі (Теледидарлық технология) – оқып үйренушілерге
оқу-әдістемелік материалдарды жеткізу мен белгілі бір курс пен дайындаудың
бағыты бойынша оқытушылардың тұрақты дәрістерін ұйымдастыру үшін
теледидарды пайдалануға негізделген Қашықтықтан оқыту технологиясының түрі.
Қолданбалы бағдарлама интерфейсі – Интерфейс прикладной программы (API –
Aplication Program Interfase) – қолданбалы бағдарламалар мен қолданбалы
тұғыр арасындағы стандарттық интерфейс.
Қомей – Шлюз (Gateway) – типі екі түрлі желіні қосата алатын орайластыру
құрылғысы. Көмей информацияны алады, оны аударады, ал содан кейін аударманы
тағайындалған орынға жөнелтеді.
Қорғалған (экрандалған) жұп өрім – Защищенная (экранированная) витая пара
(Shielded Twisted Pair, STP) – бөгеуілден қорғауды қамтамасыз ететін және
мәліметтердің тұтастығын сақтайтын пластикалық қаптаманың астында металл
немесе фольгамен жабылатын мыс өткізгіштердің бір немесе бірнеше жұбы.
Қорғалмаған жұп өрім – Незащищенная витая пара (Unshielded Twisted Pair,
UTP) – қазіргі уақыттағы ең арзан кәбіл, ешқандай қорғанышсыз бір немесе
көбірек мыс өткізгіштердің жұбынан жасалған.
Қоржын – Корзина – жойылған объектілерді уақытша сақтау үшін арналған
Windows 95/98 жүйесінің арнайы қапшығы.
Қосымша бағдарлама – Приложение – нақты операциялық жүйенің басқаруымен
жұмыс істейтін компьютерге арналған бағдарлама.
Қосымша білім беру – Дополнительное образование–азаматтардың, қоғам мен
мемлекеттің білім алу мұқтаждығын жан-жақты қанағаттандыру мақсатымен
барлық деңгейдің қосымша білімдік бағдарламаларының негізінде жүзеге
асырылатын тәрбие мен оқыту процесі.
Құбылыс – Явление– заттың мән-мағынасын анықтау (өрнектеу) формасы.
Құжаттыформаттау – Форматирование документа– Құжатты дайындау. Форматтау
операциясы құжатты баспаға басу үшін қағаздың мөлшерін таңдауды, өрістердің
енін беруді, қаріпті, оның мөлшері мен сызылымын тағайындауды, жолдарды
туралау әдісі мен жаңа жолды безендіру әдісін таңдауды және жолдар мен жаңа
жолдардың ара қашықтығының шамаларын беруді, сондай-ақ құрамдас графикалық
және басқа объектілерді мәтіннің орап өту әдісін қамтиды
Құпия сөз – Пароль – белгілі бір ресурсқа, мысалы, желідегі алыс
қомпьютерге немесе дискідегі қапшыққа, қатынау құқығын куәландыру үшін
қызмет ететін символдардың құпия үйлесімі.
Құрт – Червь (Worm) – вирусқа ұқсас болатын шағын бағдарлама. Құрт өзін
үнемі көшірмелейді және жұқтыру үшін компьютердің «қожасын» талап етпейді.
Компьютерге жиірек электрондық пошта арқылы кіреді.
Құрылымдық диаграмма – Структурная диаграмма – Модульдік диаграмманы
қараңыз.
Құрылымы ағаштәрізді Веб-сайт – Веб-сайт с древовидной структурой (Tree
web site) – сайтта ақпараттарды қарап шығу үшін әр түрлі опцийлер мен
баптаулардың жинағы бар генеалогиялық ағашқа ұқсас ұйымдастырылған сайт.
Лездік хабар – Мгновенное сообщение (Instant Message, IM) – шын уақыт
режімінде Интернет бойынша адамдарға ақпарат алмасуға мүмкіндік беретін
бағдарлама көмегімен жөнелтілетін хабар.
Лицензия – білім беру іс-әрекетін жүргізу құқығына мемлекеттік органдар
немесе өкілетті мекемелер беретін ресми рұқсат..
Лицензиялау – Лицензирование–лицензия (рұқсат) беру.
Лицензияның иегері (лицензиат)– Обладатель лицензии (лицензиат)
–сертификация бойынша лицензия берілген тұлға немесе орган.
Логикалық диск – Логический диск – операциялық жүйемен тәуелсіз құрылғы
ретінде қарастырылатын қатқыл дискінің физикалық бөлімі.
Мақсаттар деңгейі (терминдерде) – Уровни целей(в терминах) – 1-ші:
"елестете алу"; 2-ші: "білу"; 3-ші: "істей білу"; 4-ші: "ие болу".
Маманданған – квалифицирован– демонстрациялаған кезде тағайындалған
талаптарды орындауға мүмкіндігі бар объектіге берілген мәртебе.
Мамандық процесі – Процесс квалификации – объектінің қойылған талаптарды
орындау мүмкіндігін демонстрациялау процесі. Ескерту: Осы процесті белгілеу
үшін кейде «мамандық» терминін пайдаланады.
Мәліметтер ағашы – Дерево данных – мәліметтердің иерархиялық құрылымын
қараңыз.
Мәліметтер базасы – База данных– белгілі бір ереже бойынша
ұйымдастырылған өзара байланысты мәліметтер жиынтығы.
Мәліметтер базасы (МБ) – База данных (БД) – мәліметтерді сипаттаудың,
сақтау мен өңдеудің ортақ қағидаларын алдынала қарастыратын белгілі бір
ереже бойынша ұйымдастырылған мәліметтердің атау берілген, бүтін мәнді,
біртұтас жүйесі.
Мәліметтер банкі – Банк данных– мәліметтерді жинауды, сақтауды, іздестіру
және өңдеуді қамтамасыз ететін ақпараттық, техникалық, бағдарламалық,
тілдік және ұйымдастыру құралдарының кешені.
Мәліметтер мәліметі бойынша іздестіру жүйесі – Поисковая система по
метаданным (Meta Search Engine) – іздестіру жүйелері сайттарының үлкен
мөлшерін зерттейтін және сіз үшін алынған нәтижелерді үйлестіретін жүйесі
бар веб-сайт.
Мәліметтерді жеткізу ортасы – Среда передачи данных (Transmission media)
– мәліметтерді жеткізу үшін пайдаланылатын кәбілдік немесе сымсыз желінің
екінші атауы.
Мәліметтерді жеткізуді басқару хаттамасы – TCP (Transmission Control
Protocol) – Протокол управления передачей данных – көмегімен клиент пен
сервердің арасын қосуды орнататын құрал. Мәліметтер бұмаға бөлінеді де,
оларды жинау тәсілі туралы ақпаратпен бірге алушыға жөнелтіледі.
Мәліметтерді жеткізуді/желіаралық хаттаманы басқаратын хаттама –
TCP/IP(Transmission Control Protocol/Internet Protocol) –протокол
управления передачей/межсетевой протокол – бұл Интернет желісіне
негізделген стандарттық хаттама. Жергілікті немесе ауқымды желілердеақпарат
бумасын бағыттау үшінUNIX жүйелері үнсіз келісім бойынша қолданады.
Мәліметтерді жеткізуді/желіаралық хаттаманы басқаратын хаттама –
TCP/IP(Transmission Control Protocol/Internet Protocol) –протокол
управления передачей/межсетевой протокол – сервер мен клиенттің арасын және
Интернетте пайдаланылатын мәліметтерді жеткізуді басқару (TCP) мен желілік
қосылулар (IP) жүйесінің хаттамасын қосуды орнататын хаттама қисыны.
Мәліметтерді/Желіаралық (Интернет) хаттаманы жеткізуді басқаратын хаттама
– Протокол управления передачей данных/Межсетевой (Интернет) протокол
(Transmission Control Protocol/Internet Protocol, TCP/IP) – барлық Интернет
бойынша ақпаратты жөнелту мен алуды қамтамасыз ететін хаттама немесе
ережелер жинағы.
Мәліметтердің иерархиялық құрылымы – Иерархическая структура данных –
әрбір элемент деңгейі ең жоғары элементтен («түбір» немесе «төбе») осы
элементке апаратын жолмен анықталатын мәліметтердің құрылымы. Мәліметтердің
иерархиялық құрылымы мәліметтерді сызықтың немесе кестелік тізбекпен ұсыну
қиын болған жағдайларда өте қодайлы болады. Мысалы, иерархиялық құрылым
дискілерде қапшықтарды (каталогтарды) ұсыну үшін пайдаланылады.
Мәліметтердің қауіпсіздігі – Безопасность данных– кездейсоқ немесе әдейі
өзгертуден, жоюдан, жариялаудан, сондай-ақ рұқсатсыз пайдаланудан
мәліметтерді қорғау тұжырымдамасы.
Мәліметтің мәліметі бойынша іздестіру жүйесі (Поисковая система по
метаданным (Meta Search Engine)) – іздестіру жүйелерінің саны үлкен
сайттарын зерттейтін және алынған нәтижелерді сендер үшін қиыстыратын
жүйесі бар веб-сайт.
Мәтіндік процессор – Текстовый процессор – мәтіндік құжаттарды әзірлеу,
безендіру және форматтау үшін арналған бағдарлама. Басып шығаруға беру үшін
немесе, мысалы, факс бойынша жөнелту үшін арналған құжаттарды дайындауға
пайдаланылады. Мәтіндік редактормен салыстырыңыз.
Мәтіндік редактор – Текстовый редактор – мәтіндік құжаттарды әзірлеу және
редакциялау үшін арналған бағдарлама. Мәтінді безендіру мен форматтау
құралдары жоқ. Мәтіндік процессормен салыстырыңыз..
Мәтінмәндік анықтама – Контекстная справка – осы мезеттегі операцияның
орындалуына немесе басқарудың таңдалынған элементіне қатысты көмегі,
кеңесі, ұсынысы бар операциялық жүйеден хабар.
Мәтінмәндік меню – Контекстное меню – ағымдағы объектімен байланысты
командалар жинағы бар арнайы меню. Windows 95/98' операциялық жүйесінде
мәтінмәндік меню әрқашанда объектіде тышқанның оңжақ батырмасын шертумен
ашылады.
Мәтінмәндік сезгіштік – Контекстная чувствительность тышқанға, ол қандай
объектіге келтірілгеніне байланысты, өзінің формасын өзгертуге мүмкіндік
беретін тышқан көрсеткішінің қасиеті.
Мәшинелік код – Машинный код – сегізразрядтық екілік сандардың
(байттардың) көмегімен процессордың командаларын кодтау жүйесі. Мәшинелік
кодта бағдарлама оларды орындау уақытында ұсынылады.
Мемлекеттік білім беру мекемесі – Государственное учреждение образования–
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес құрылатын білім беру мекемесі.
Мемлекеттік білім беру тапсырысы – Государственный образовательный заказ
– білікті жұмысшылар мен қызметкерлер дайындауға мемлекеттік бюджет
есебінен қаржыландыру арқылы іске асырылатын тиісті мемлекеттік органдар
тағайындайтын жоспар; бастауыш кәсіптік, орта кәсіптік, жоғары кәсіптік
және жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім беру ұйымдарының білім беру
қызметін сатып алу; конкурстық негізде мемлекеттік білім гранттар мен
несиелер ұсынысы.
Меню – біреуі таңдалынатын пункттер (әдетте командалар) жинағы болып
табылатын басқару элементі. Менюдің пункті келесі деңгейдің салынған
менюдің) менюі бола алады.
Меңзерлік пернелер – Курсорные клавиши – пернетақтадағы көрсеткілері бар
пернелер тобы. Олардың атауы осы пернелердің әдетте тиісті бағдарламаларда
меңзердің орнын ауыстыру үшін пайдаланылуымен байланысты болады.
Мобильділік (тасымалданушылық, өзара ауыстырушылық) – Мобильность
(переносимость, взаимозаменяемость) – аппараттық платформаларды жаңарту
немесе алмастыру кезінде бағдарламаларды, мәліметтерді тасымалдау
мүмкіндігін және мамандардың, оларды қайта дайындамастан, осы жүйеге немесе
жүйенің аппараттық платформасына өзгертулер енгізу кезінде олармен жұмыс
істеу мүмкіндігін қамтамасыз ететін ашық жүйенің қасиеті
Модель – оқып білетін объектінің сипаты мен іс-әрекетін имитациялауды
қамтамасыз ететін бағдарлама немес құрылғы.
Модем (Modem) – телефон желісі арқылы компьютерді Интернетке қоса алатын
желілік жабдық.
Модем (модулятор/демодулятор) – Modem – компьютерді аналогтық
телекоммуникациялық желілермен жалғастыратын және цифрлық мәліметтерді
аналогтық формаға және керісінше түрлендіретін жабдық.
Модуль – оқу курсының аяқталған құрамы.
Модульдік диаграмма – Модульная диаграмма – құрылымы күрделі бағдарламаны
графиқалық ұсыну тәсілі.
Монитор – ақпаратты экранда бейнелеу құрылғысы. Барлық компьютерлердің
құрамында іс жүзінде монитор немесе оның аналогы бар (мысалы, проекциялық
қондырғы).
Мультимедиа – (англ. multimedia от лат. multum – много и media, medium –
средоточие, средства – ағыл. латыннан multum – көп және media, medium –
орта, құралдар) – бұл пайдаланушыға сұқбаттық режімде біртұтас ақпараттық
орта түрінде ұйымдастырылған әр текті мәліметтермен (графикамен, мәтінмен,
дыбыспен, бейнемен) жұмыс істеуге мүмкіндік беретін аппараттық және
бағдарламалық құралдар кешені.
Мультимедиа - бұл: типі әр түрлі ақпаратты өңдеу құралдарын дайындау,
жұмыс істеу және қолдану ретін сипаттайтын технология; типі әр түрлі
ақпаратты өңдеу мен ұсыну технологиялары негізінде әзірленген ақпараттық
ресурс; ақпаратты өңдеу мен ұсынуға байланысты жұмыс істеу типі әр түрлі
компьютерлік бағдарламалық жасақтама; көмегімен типі әр түрлі ақпаратпен
жұмыс істеуге мүмкін болатын компьютерлік аппараттық жасақтама; типі әр
түрлі дәстүрлі статикалық көрінерлік ақпаратты да (мәтін, график),
динамикалық ақпаратты да (сөз, әуен, бейне үзінділер, анимация және т.б.)
өзіне қамтитын ақпараттың ерекше қорытынды түрі. Сонымен, кең мағынада
«мультимедиа» термині (бір мезгілде оқырман да, тыңдаушы да, көрермен де
бола алатын) пайдаланушыға аса тиімді ықпал ету мақсатымен әр түрлі
бағдарламалық және техникалық құралдарды пайдаланатын ақпараттық
технологиялар спектрін білдіреді.
Мультимедиа – шынайы әлемнің адамның сезім мүшелеріне ықпалын имитациялау
мақсатымен бір құжатта дыбыстық, әуендік және бейне ақпаратты біріктіруді
сипаттайтын ұғым.
Мультимедиа (multi – көп, media - орта) – зерттелетін құбылысты бейнелеу
тәсілдерінің бай жинағы. Мультимедиа өнімдері ақпараттың сан алуан түрін:
компьютерлік мәліметтерді, теле- және бейне ақпаратты, сөз бен әуенді
қолданады. Мұндай біріктіру ақпаратты тіркеу мен жаңғыртуда компьютермен
басқарылатын теледидардың, бейнемагнитофонның, HiFi-аудиожүйенің, жинақы
дискілер (СD) ойнатқышының алуан түрлі техникалық құралдарын пайдалануға
қол жеткізеді.
Мультимедиалық басылым – Мультимединое издание – жинақы-дискіде
таратылатын және мазмұны мультимедиалық түрде көрсетілетін интерактивтік
ақпараттық-білімдік қапшық.
Мультимедиалық оқу материалдары – Мультимедийные учебные материалы –
мәтінді, аудио-, бейне- және анимациялық элементтерді қамтитын оқу
материалдары.
Мультимедиалық оқулықтар – Мультимедийные учебники– безендіру материалы
мультимедиаортасының көмегімен CD-ROM-да орындалған жоғары динамикалық
оқулықтар. Мазмұны, әдеттегідей, жанды дәрістер, кәсіби диктор дыбыстап
және кинематографиялық құрастыру заңдарын сақтап безендірілген әңгімелер
түрінде ұсынылған.
Мультимедиалық үзінділер – Мультимедийные фрагменты– жинақы дискілерде
немесе басқа компьютерлік мәліметтер тасуышта, сондай-ақ кез келген уақытта
пайдаланушылар қатынас құра алатын құрылғыларда бар баспалық,
безендірушілік, көріністік, қозғалыстық және дыбыстық үзінділер жинағы.
Мультимедиаорта –Мультимедиасреда (мультимедиа)– кез келген мәліметтердің
типін ұсынуды, кескіндерді (оның ішінде анимацияны – қозғалысқа келтіруді),
сөздерді, дыбыстарды және құжаттарды бірігіп өңдеуді қамтамасыз ететін
кешенді технология.
Мұрағаттау – Архивация – қатқыл дискіден сыртқы ауысымды тасуыштарда
мәліметтердің резервтік көшірмесін әзірлеу қатқыл дискі істен шыққан немесе
мәлімет бүлінген жағдайда ақпаратты қорғау үшін қажет.
Нақты параметрлер – Фактические параметры – ішкі бағдарламаны шақыру
кезінде формальды параметрлердің орнына қойылатын айнымалылар, тұрақтылар,
жиымдар және мәліметтердің басқа объектілері.
Нормативтік құжат – Нормативный документ –алуан түрлі іс-әрекеттің немесе
олардың нәтижелерінің ережелерін, басқару қағидаларын немесе сипаттамаларын
тағайындайтын құжат. Ескерту: "Нормативтік құжат" термині стандарттар,
тезникалық шарттар, ережелер жинағы мен регламенттер сияқты құжаттар үшін
ортақ термин болып саналады. Құжат деп ішіне немесе оның бетіне ақпарат
жазылған кез келген тасуышты түсінуге болады.
Нығыздалдан диск – Уплотненный диск – сығымдауға ұшыраған диск. Windows
95/98 жүйесінің құралдары нығыздалған дискімен, кәдігімгі диск сияқты,
жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Объект– дербес түрде не сипатталған және қарастырылған бола алса, сол.
Ескерту: Мысалы, іс-әрекет немесе процесс, өнім, мекеме, жүйе немесе жеке
тұла, немесе олардың кез келген үйлесімі объект бола алады.
Объект – мәліметтердің жеке элементтері үшін ортақ ұғым. Көбінесе жеке
құжат немесе құжаттың бөлігі түрінде болады, мысалы, басқа құжатқа
кірістіріле алатын бөлік.
Объектілерді реттеу – Упорячение объекта – объектілерді берілген
тізбекпен орналастыру процедурасы. Әдеттегідей, сұрыптау қалай болса, дәл
солай.
Объектілік қод – Объектный код – машиналық код түрінде жазылған
бағдарлама мәтіні. Комппилятордың жұмыс істеуі нәтижесінде алынады. Өзі
арнайы бағдарламаның – байланыстар редакторының көмегімен, кітапханадан
алынған қажетті процедураларды қосу арқылы, бағдарламаның атқарылатын
кодының базасында орындалатын «жартылайфабрикат» болып табылады.
Оқу курсы – Учебный курс – бұрындары белгілі бір мақсат үшін әзірленген
дайын модульдердің тақырыптық түрде аяқталған жинағы. Оқу курсы – оқыту
курсын құрастыруға арналған бастапқы материал.
Оқу курсы – Учебный курс – жоғары оқу орнында оқу үшін сәйкес ғылымнан
немесе қызмет саласынан бөліп алынған, дидактикалық түрде білімнің,
іскерлік пен машықтың негізделген жүйесі болып табылатын, оқу жоспарында
дербес белгіленген білім беру мазмұнының үзіндісі.
Оқу құралы – Учебное пособие – оқулықты жартылай немесе толығымен
алмастыратын немесе толықтыратын, басылымның осы түрі ретінде ресми түрде
бекітілген оқу-теориялық басылым.
Оқу материалдарын жеткізу технологиясы – Технологии доставки учебных
материалов– дискеттерде немесе CD-ROM-да жөнелту, желі бойынша шығарып алу,
онлайн режімінде WWW-серверінің ресурстарымен жұмыс істеу.
Оқу материалдарын сақтау технологиясы – Технологии хранения учебных
материалов– оқу материалдарын (баспа өнімдерін, аудио және
бейнеқұндақтарды, дискеттерді, CD-ROM-дарды, телеконференциялардағы, FTP-
дағы және WWW серверлердегі және т.б.-дағы электрондық оқу материалдарының
мұрағаттарын) сақтау тәсілдері.
Оқу мекемесінің виртуальдық өкілеттілігі (ВӨ) – Виртуальное
представительство (ВП) учебного заведения– базалық оқу мекемесінің оқу
бағдарламасы бойынша Интернет желісі арқылы оқу процесін ұйымдастыруды
қамтамасыз ететін қызметтік міндеттің типтік жинағын іске асыратын типтік
бағдарламалық кешен.
Оқу пәні – Учебная дисциплина– оқу процесінде оқып білу үшін белгілі бір
ғылымдар, техникалар, өнерлер, өндірістік қызметтер саласынан іріктеп
алынған білімдер, іскерліктер мен машықтар жүйесі.
Оқу-әдістемелік кешен – Учебо-методический комплекс – жеке тұлғаның
танымдық қызметін басқарудың әдістемелік жүйесінің біртұтастығын қамтамасыз
ететін, ядросы оқулық болып саналатын дидактикалық әдістемелік құралдардың
жиынтығы .
Оқулық – Учебник – бiлiм алушылар игеруге мiндеттi пәндiк ақпараттар көзi
қызметiн атқарушы, бiлiм алушылардың (жеке тұлғалардың) логикалық ойлауын
қалыптастырушы, бiлiктiлiгi мен шығармашылық қабiлеттерiн дамытушы, рухани
құндылықтарды тасушы, әрi оқушылар санасына үлгі-өнегенідарытушыкітап.
Оқулық – Учебник – оқу бағдарламасына сәйкесжәне басылымның осы түрі
ретінде ресми түрде бекітілген оқу пәнінің (оның тарауының, бөлімдерінің)
жүйелі мазмұны бар оқу басылымы.
Оқулық – Учебник – сапалы білім мен ұлағатты тәлім-тәрбие беру міндетін
атқаратын және тұлғалықты қалыптастыратынмәліметтер базасы.
Оқулық әдебиеттер – Учебные литературы – тәлiм-тәрбие мен бiлiм берудің
мақсаты мен мiндетін жүзеге асыратын оқу-әдiстемелiк кешеннің және білім
беретін аспаптар (құрал-жабдықтар) мен модельдік көрнекі құралдардың
жиынтығы.
Оқыту курсы – Курс обучения – оқу пәндерінен, белгілі бір білімдік
бағдарламамен қарастырылған тақырыптар мен пәндерден тұратын тұтас цикл.
Оқыту сапасы – Качество обучения – бұл білім мазмұнын игерудің белгілі
бір деңгейі (білімдер, іс-әрекет тәсілдері, шығармашылық қызмет тәжірибесі,
көңіл-күй-құндылық қарым-қатынастары) және тұлғалық мүмкіндіктерге, оқудың
мақсаттарына және талпынысқа сәйкес оқу процесінің әртүрлі кезеңдерінде
оқушының қол жеткізетін дамуы.
Оқытудың араласқан (құрастырылған) технологиясы – Смешанная
(комбинированная) технология обучения– курсты оқыту кезіндегі Қашықтықтан
оқытудың әр түрлі технологияларының үйлесімі, мысалы, баспалық оқу
материалдарының жинағын желілік технология ретінде электрондық пошта
бойынша тьютордың кеңестерімен толықтырылған кэйс-технологии ретінде беру.
Оқытудыңинтерактивтілігі – Интерактивность обучения– білім алушының
танымдық іс-әрекетін белсенді етудің және, демек, интерактивтік өзара
әрекет негізінде дайындықтың тиімділігін арттырудың негізгі тәсілдерінің
бірі.
Оқытудың сапасы – Качество обучения – оқу мекемесін бітірушілердің
білімдері мен іскерліктерінің оның еңбек нарығында бәсекелестік
қабілеттілігін қамтамасыз ететін алдын ала келісілген талаптармен сәйкестік
дәрежесі.
Оқытушы-кеңесші – Преподаватель-консультант – студенттерге кеңес беретін
және оларға нақты оқу бағдарламасының ауқымында көмек көрсететін адам. Оның
міндеті қолдау мен көмек көрсетуге, басшылық жасауға және білім алушының
жетістігін бағалауға саяды.
Он-лайн– модем арқылы немесе бөлінген желі арқылы қосылатын жалғастырушы
көмегімен желіге тікелей қосылу кезінде Интернетте жұмыс істеудің режімі.
Он-лайндық режім – Он–лайновый режим– шын уақытта жүзеге асатын оқытудың
өзара әрекеттік оқу процесі. Мысалы: оқытушының студентпен әңгімесі,
телефонмен сөйлесуі, бейнеконференция, чат.
Операциялық жүйе – Операционная система – бағдарламалардың компьютердің
аппараттық жасақтамаларымен өзара байланысын және пайдаланушының
командаларды енгізу үшін базалық мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін
бағдарламалар мен драйверлердің жинағы. Командаларды енгізу үшін
пернетақтаны, сондай-ақ құрылғыны басқарудың негізгі құрылғысы тышқан
немесе басқа орынды анықтайтын құрылғы болып саналатын графикалық
операциялық жүйені пайдаланып программаларды іске қосу үшін командалық жол
пайдаланылатын операциялық жүйелерді ажыратады.
Операциялық жүйе – Операционная система– компьютерді басқаратын
бағдарламалық жасақтама.
Ортақ ресурс – Общий ресурс – бірнеше қосымшалар немесе пайдаланушылар
бір мезгілде немесе әр түрлі уақытта) пайдалана алатын компьютердің немесе
жергілікті желінің ресурсы.
Орталық процессор – Центральный процессор (Central Processing Unit, CPU)
– Сіздің компьютерді басқаратын микросхема.
Орын ауыстыру – Перемещение – файлдық құрылымдағы объектінің орналасу
орнын өзгерту операциясы. Объектіні іздеу жолын өзгертуге балама.
Көшірмелеумен салыстырыңыз.
Орынды анықтау құрылғысы – Устройство позиционирования –графиқалық
операциялық жүйеде басқару үшін арналған құрылғы, мысалы, тышқан.
Офф-лайн – Интернетке қосусыз электрондық құжаттармен жұмыс істеу режімі,
мысалы, веб-беттерді келесі кезекте веб-сайтқа жөнелту үшін оларды
компьютерде дайындау.
Офф-лайн – Интернетке қосылмастан электрондық құжаттармен жұмыс істеу
режімі, мысалы, кейіннен оларды веб-сайдқа жөнелту үшін компьютерде веб-
беттерді дайындау.
Офф-лайндық режім– Офф-лайновый режим– оқытушы мен білім алушының қарым-
қатынасының уақыт бойынша үзілуі кезіндегі оқу процесінің өзара әрекеті.
Мысалы, электрондық пошта, оқытушының тапсырмасы бойынша студенттің
кітаппен жұмыс істеп кейіннен сынақ тапсыруы.
Өзара алмастырушылық – Взаимозаменяемость – басқаның орнына сондай
талаптарды орындау үшін түрлендірместен пайдалануға болатын объектіні
қабілеттілігі. Ескерту: Нақты шарттарға байланысты қызметтік өзара
алмастырушылық немесе өлшемдік өзара алмастырушылық терминін пайдалану
керек..
Өзін өзі тексеру – Самоконтроль – орындалған жұмысты тағайындалған
ережелерге сәйкес оны атқарушысының өзінің тексеруі. Ескерту: Өзін өзі
тексерудің қорытындылары процесті басқару үшін пайдаланыла алады..
Өмірлік машықтар – Жизненные навыки – азаматтардың мұқтаждықтарына сәйкес
олардың оларға өз беттерімен оқуға және еңбек етуге, өзгерістерге
бейімделуге, дендерінің сау болуына, еліміздің қоғамдық және экономикалық
тұрмысына белсенді түрде қатысуға мүмкіндік беретін машықтар.
Өнім – Продукция– іс-әрекеттердің немесе процестердің нәтижесі. Ескерту:
Өнімқызмет көрсетуді [service], жабдықты [hardware], өңделетін
материалдарды [processed materials], бағдарламалық жасақтаманы [software]
немесе олардың құрамаларын қамтиды. Өнім материалдық (мысалы, тораптар
немесе өңделетін материалдар) немесе материалдық емес (ақпарат немесе
ұғымдар), немесе олардың құрамалары бола алады.
Өнімдердің сапасына жауапкершілік – Ответственность за качество продукции
– өнімге байланысты зақым келтіргені, меншікті бүлдіргені немесе басқа
залалы үшін шығынды өтеу бойынша дайындаушыларға немесе басқа адамдарға
жүктелетін міндеттемені сипаттайтын ортақ термин. Ескерту: Өнімнің сапасы
үшін жауапкершіліктің заңдылық және қаржылық мәні заңдылық актілерді
қолданудың бір саласынан екіншісіне өзгере алады.
Өткізу жолағы – Bandwidth – полоса пропускания – ақпаратты жеткізу үшін
желідегі рұқсат етілген жиілік ауқымы. Өткізу жолағы неғұрлым кең болса,
кәбіл бойынша берілетін мәліметтердің көлемі солғұрлым үлкен бола алады.
Өткізу жолағы сандық сигналдар үшін секундтағы биттермен (бит/с) немесе
аналогтық үшін герцтермен (Гц) өлшенеді.
Өткізіп жіберу қабілеттілігі – Пропускная способность (Bandwidth) – уақыт
бірлігі ішінде желілік жалғастыру арқылы беріле алатын ақпарат мөлшері.
Пайдаланушыға ынтымақтастық – Дружественность к пользователю –
түсініктілікті, қатынас құрушылықты, жеңіл басқарушылықты қамтамасыз ететін
пайдаланушы интерфейсінің сипаттамасы.
Пайдаланушының интерфейсі – Интерфейс пользователя – пайдаланушының
жүйемен немесе желімен өзара әрекеттесу процедурасын анықтайтын интерфейс.
Пакеттерді трассирлеушілер – Трассировщики пакетов (Packet sniffers) –
желідегі ақпараттарды бақылайтын бағдарлама..
Параллель порт – Параллельный порт – ол арқылы ақпараттар тұтас
байттарымен берілетін жән қабылданатын компьютердің стандарттық порты.
Принтерлерді, сканерлерді қосу, компьютерлерді тікелей жалғастыру және
басқа құрылғыларды қосу үшін қолданылады.
Педагогикалық ақпараттық технологиялар – Педагогические информационные
технологии– компьютерлік пен желілік технологияларды және дидактикалық
құралдарды пайдалануға негізделген оқытудың тиімділігі мен ырғағын
дамытатын ақпараттық технологиялар.
Пернетақта – Клавиатура – компьютерге әліпбилік-сандық мәліметтерді
енгізуүшін арналған стандарттық құрылғы.
Пернетақтаны трассирлеушілер – Трассировщики клавиатуры (Keystroke
loggers) – компьютерде әрбір басылған пернені жазатын және оны қадағалайтын
адамға осы ақпаратты жөнелтетін бағдарлама.
Пернетақтаның орналасуы – Раскладка клавиатуры – пернетақта пернелерінің
ұлттық әліпби символдарына сәйкестік жүйесі.
Пиксел – экранның ажыратуын өлшеу бірлігі. Компьютер басқара алатын жеке
жарқырайтын нүктеге, түске және жарықтылыққа сәйкес келеді. Ағылшын сөзі
«рiхе1» қысқартылған тіркес «рicture се11» (кескін элементі) болып
табылады.
Порт (Port) – компьютерге шеткері жабдықтарды қосу үшін арналған
логикалық аппараттық құрылғы.
Портал – адамдарға бір бірімен өзара әрекеттесу, өз мүдделеріне сәйкес
ақпараттық ресурстарды табу мен пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ететін
құрамдас дербес интерфейсі бар WWW-жүйе.
Портал (білім беретін) – Портал (образовательный) – білім беру мен
ағартушылыққызметін, қәсіпқойлар үшін ақпарат пен қарым-қатынас құралдарын
ұсынуды, бар бөлімшелер мен ресурстардың арасындағы байланыстарды
жақсартуды, мақсатты бағытта Интернет желісі бойынша бағдар бағыттау
құралдарын жетілдіруді, авторлық құқықты сақтауды, интеллектуальдық
меншікті қорғауды, ең жақсы оқу курсына, білім беру технологиясына, білім
беру қызметіне және т.б. конкурстар жариялауды, бос орындарға конкурстар
жариялауды, оқу мекемелерінің, еңбек нарығындағы сұраныстан тәуелді
мамандықтардың, ақпараттар алмасу мүмкіндігінің рейтингтерін орналастыруды,
әр алуан түрлі қызметтерді (ЧАТ, форум, пошталық жөнелту) және б. ұсынуды
білдіретін Интернет желісі құралдарымен білім беретін кеңістік порталы.
Пошталық хабарларды жеткізудің жеңілдетілген хаттамасы – SMTP(Simple Mail
Transfer Protocol) –упрощенный протокол передачи почтовых сообщений –
электрондық поштаны жеткізу мен қабылдауға қолданылатын Интернеттің
стандарттық хаттамасы.
Принтер – тікелей қағазға басылатын ақпаратты басып шығаруға арналған
құрылғы.
Процедура – ішкі бағдарламаның алуан түрі. Әдеттегідей, стандарттық және
жиі қайталанатын қандайда бір әрекеттерді атқару үшін бас бағдарламамен
шақырылады. Қызметпен салыстырыңыз.
Процедуралар кітапханасы – Библиотека процедур – объектілік кодта
жазылған процедуралар (бағдарламалар) қапшығы. Компиляция нәтижесінде
алынған объектілік кодтан бағдарламаның орындалатын кодын дайындау
кезеңінде байланыстар редакторы пайдаланады.
Процесс – қандайда бір нәтижеге қол жеткізуге арналған тізбекті
әрекеттердің жиынтығы; қалып күйлердің, даму кезеңдерінің тізбекті ауысуы.
Процессор – компьютерде ақпаратты өңдеуді іске асыратын негізгі
микросхема.
Процессор командаларының жүйесі – Система команд процессора– процессордың
мүмкін болар нұсқауларының толық тізімі.
Процессор регистрі – Регистр процессора – мәліметтерді өңдеу үшін
пайдаланылатын процессордың арнайы ұяшығы. Процессор командасы регистрде
сақталатын мәліметтермен операция жүргізеді.
Редакциялау – Редактирование – құжатқа өзгерістер енгізу (құжатты
түзету).
Реестр – компьютерде орнатылған операциялық жүйеде тіркелген жабдықтар
мен бағдарламалық жасақтаманың үйлесімділігі туралы барлық ақпараты бар
Windows 95/98 операциялық жүйесі мәліметтерінің арнайы қызметтік базасы.
Режим MS-DOS – MS-DOSрежімі – компьютердің барлық ресурсы MS-DOS-тың бір
қосымшасының орындауына берілген кездегі Windows 95/98 жүйесінің жұмыс
істеу режімі. Сондай-ақ «MS-DOS эмуляциясының режімі» термині қолданылады.
Резервтік көшірме – Резервная копия – жеке тәуелсіз тасуышта орындалған,
компьютерде сақталатын құнды ақпарттың көшірмесі. Қатқыл дискідегі
мәліметтердің бүлінуі немесе жоғалуы жағдайында ақпаратты қалпына келтіру
үшін пайдаланылады.
Реңктік өрнек – Фоновые узор – Жұмыс үстелін безендіру элементі.
Реңктік сурет – Фоновый рисуок – Жұмыс үстелін безендіру элементі.
Ресурстардың үйлестірілген көрсеткіші – URL(Uniform Resource Locator) –
унифицированный указатель ресурсов – Web-тораптың адресі.
Мәселен,http://www.rcie.kzалып, Сіз ҰАО-ның серверіне тап боласыз.
Ресурстың әмбебап локаторы – Универсальный локатор ресурса (Uniform
resource locator, URL) – Ғаламтордағы веб-сайттың адресі, мысалы,
http://www.microsoft.com.
Ретсіз веб-сайт – Беспорядочный веб-сайт (Random Web site) – әр түрлі
сілтемелермен жалғасқан, ақпараттадың массивтік жинағын құрайтын, нақты
ұйымы жоқ сайт.
Сайт немесе веб-сайт – Сайт или веб-сайт – бір мекемеге немесе жеке
тұлғаға жататын және, әдеттегідей, белгілі бір тақырыпқа арналған өзара
байланысқан веб-беттердің тобы. Сайт өз мазмұны, титуль парағы және басқа
беттері бар кітапты еске түсіреді.
Сайт немесе веб-сайт – Сайт или веб-сайт – бір ұйымға немесе жеке адамға
тиісті және әдеттегідей, белгілі бір тақырыпқа арналған өзара байланысты
веб-беттердің тобы. Сайт өзінің мазмұны, титульдік парағы және басқа
беттері бар кітапты еске түсіреді. Әрбір бет (веб-бет) – бұл өзінің URL-
адресі бар Интернеттегі жеке құжат.
Сақиналық желі, сақиналанған желі – Кольцевая сеть, закольцованная сеть
(Ring network) – онымен сақинаға біріктірілген компьютерлерді қосатын,
үзіліссіз кәбілдің негізінде құрылған желі.
Салым – Вкладка – жеке бетті көрсететін сұқбаттық терезені немесе қосымша
бағдарламалар терезесін басқару элементі. Басқарудың басқа элементтері де
бар болады.
Сапа – Качество – объектінің тағайындалған және ұйғарылған талаптарын
қанағаттандыру қабілеттіліктеріне жататын оның сипаттамаларының жиынтығы.
Сапаны тексеру – Проверка качества – жоспарланған шарамен сапа
саласындағы іс-әрекеттер мен нәтижелердің сәйкестігін, сондай-ақ енгізілген
шаралардың тиімділігін және олардың қойылған мақсатқа жарамдылығын
анықтауға мүмкіндік беретін жүйелі және тәуелсіз талдау.
Сатып алушы – Покупатель – нақты жағдайдағы тұтынушы. Ескерту: Сатып
алушы кейде сауда саттық қызметтегі екінші тарап ретінде қарастырылады.
Сәйкессіздік – Несоответствие – қойылған талаптардың орындалмауы.
Ескерту: Осы анықтама сапаның бір не бірнеше сипаттамасының (оның ішінде
сенімділіктің) немесе сапа жүйесі элементтерінің болмауын, не олардың
қойылған талаптардан ауытқуын енгізеді.
Сәйкестілік сертификациясы – Сертификация соответствия – ұқсастырылған
өнім, процесс немесе қызмет ету нақты стандартқа немесе басқа нормативтік
құжатқа тиісті түрде сәйкес болатынына қажетті сенімділік қамтамасыз
етілетіндігін дәлелдейтін үшінші тараптың әрекеті.
Сектор – оқуды немесе жазуды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін дискідегі
кеңістіктің ең аз блогы. Әдетте сектордың көлемі 512 байтқа тең болады.
Семинар сабағы (семинар) – Семинарское занятие (семинар)–теориялық
мәселелерді оқытушының басшылығымен студенттердің ұжымдық талқылауы болып
табылатын оқу процесін ұйымдастырудың негізгі формаларының бірі.
Сенімділік – Надежность – дайындық сипаты мен оған ықпал ететін
факторларды: техникалық күту мен жөндеуге бас тартпаушылықты, жөндеуге
жарамдылық пен қамтамасыздықты жазу үшін пайдаланылатын жинақтаушы термин.
Ескерту: Сенімділік тек ортақ сипаттаулар үшін, техникалық терминдер
қолданылмаған кезде ғана пайдаланылады.
Сервер – Server – өзінің қызметіне немесе ресурсына қатынас құрғызатын
компьютер. Клиенттер (оған қатынас жасайтын компьютерлер) сервердегі
ақпаратқа қатынас құра алады.
Сервер– ресурстарға, мысалы, қосымша бағдарламаларға, web-беттерге немесе
мәліметтерге, суранысты өңдейтін компьютердің, бағдарламалық жасақтаманың
және желілік қосылудың комбинациясы.
Сервер – (Server) – барлық ақпарат пен ресурстарды сақтайтын, сондай-ақ
желідегі басқа компьютерлерден оған қатынас құруды қамтамасыз ететін клиент-
сервер желісіндегі компьютер.
Сервер-DNS –DNS-сервер - IP адрестері туралы ақпараты бар сервер.
Сертификат бойынша орган – Орган по сертификации –сәйкестік сертификатты
жүргізуші орган.
Сертификаттау жүйесі – Система сертификации – сәйкестік сертификациясын
өткізу үшін процедуралар мен басқарудың өзіндік ережелерін орналастыратын
жүйе.
Синергетика (англ. Synergy) – келісіп бірге істелетін жұмыс.
Синхрондық қарым-қатынас – Синхронное общение – дыбыстық және
компьютерлік чад, бейнеконференциялар, бағдарламалық өнімдерді бірлесіп
пайдалану, виртуалдық дәрісхана.
Спам (Spam) – тұтынушыға әлде-не сатуға ұсыныстары бар электрондық
пошталық қоқыс.
Спамға қарсы бағдарламалық жасақтама – Программное обеспечение против
спама (Anti-spam software) – спамды сүзгіден өткізетін бағдарламалық
жасақтама.
Стандарт – жалпы ортақ және әлдене неше рет пайдалануға арналған жол-
жобасы, басшылық қағидалар мен іс-әрекеттің әр алуан түрінің сипаттамасы
немесе олардың нәтижелері тағайындалынған және белгілі бір салада ретке
салудың оңтайлы дәрежесіне қол жеткізуге бағытталынған, консенсус негізінде
дайындалынған және мойындалған орган бекіткен құжат. Ескерту. Стандарттар
ғылымның, техниканың және практикалық тәжірибенің қорытылған нәтижелеріне
негізделген және қоғам үшін оңтайлы пайдаға қол жеткізуге бағытталған болуы
тиіс.
Статикалық IP адрес – Статический IP адрес (Static IP address) – белгілі
бір компьютерге тағайындалатын бекітілген IP адрес. Статикалық IP адрес веб-
серверлер үшін қажетті болып саналады.
Студенттердің өзіндік жұмысы – Самостоятельная работа студентов–
студенттердің іс-әрекеті жоспарланатын, танымды түрде, ұйымұйымдасқан түрде
және әдістемелік түрде бағытталған, оқытушының тікелей көмегінсіз жүзеге
асырылатын нақты нәтижеге қол жеткізуге бағытталған болып табылатын оқу
процесін ұйымдастырудың ерекше формасы.
Сұқбаттық терезе – Диалоговое окно – операциялық жүйенің немесе қосымша
бағдарламалардың параметрлерін баптау үшін пайдаланылатын арнайы терезе.
Қосымшалар терезесінен ерекшелігі – меню жолының болмауы. Бірнеше
салымдарда орналастыруға бола алатын басқару элементтерінің жинағы бар.
Сүйреп тасу – Перетаскивание – солжақ батырмасы басылған кезде тышқанның
орнын ауыстыруға саятын онымен жұмыс істеу тәсілі. Оңжақ батырмасы басылған
кезде сүйреп тасу «арнайы сүйреп тасу» деп аталады. Windows 95/98 жүйесінде
объектілердің орнын ауыстыру мен көшірмелеу үшін, сондай-ақ жарлықтарды
әзірлеу үшін пайдаланылады.
Схема– құрылғылардың, жүйелердің, процестердің, сондай-ақ олардың
бөліктерінің орналасуы мен қызметтік те, уақыттық та байланыстарының
оңайлатылған-жинақталған түрдегі графикалық кескіні.
Сызықтық веб-сайт – Линейный веб-сайт (Linear Web site) – сіз бірінші
беттен екінші және одан ары қарай орын ауыстыра алатынкітап мәнерінде
ұйымдастырылған сайт.
Сырттай оқыту – Заочное обучение – әр түрлі географиялық орындарда өмір
сүріп жатқан студенттерге жөнелтілетін арнайы дайындалған оқу материалдары
арқылы іске асырылатын қашықтықтан оқытудың түрі.
Сілтеме немесе гиперсілтеме – Ссылка или гиперссылка – ақпараттың әр
түрлі компоненттерінің арасындағы байланыс, мысалы, веб-беттердің арасында.
Интернетке орналастырылған құжаттарда, браузерде қарастырған кезде, басқа
түспен ерекшеленетін сөз тіркестері бар. Егерде «тышқанның» сол жақ
пернесіносы сөзде немесе аналогтық таңбашада басатын болсақ, онда браузер
осы сілтеме көрсететін басқа бетті ашады.
Сілтеуіш – Проводник – файлдық құрылым бойынша бағыттау үшін арналған
Windows 95/98-дің бағдарламалық қосымшасы. Windows-тың ертедегі
нұсқаларының құрамына кіретін Файлдар диспетчері бағдарламасының дамытылған
аналогы.
Таңбаша – Значок – Windows 95 және Windows 98 операциялық жүйелеріндегі
объектіні көрнекі ұсыну.
Тапсырмалар тақтасы – Панель задач – Жұмыс үстелін басқару элементі.
Windows 95/98 операциялық жүйелерінде қапшықтар мен қосымшалардың барлық
ашық терезелеріне қатынас құруды қамтамасыз етеді.
ТД-технологиялар – ТВ-технологии – теледидардың эфирлік, кәбілдік пен
ғарыштық жүйелеріне негізделген технологиялар.
Тексеру – Проверка– тағайындалған талаптардыңорындалғанын сараптама және
объективтік дәлел ұсыну арқылы бекіту. Ескерту: Тексеру дегеніміз жобалау
және дайындау кезіндегі қойылған талаптарға оның сәйкестігін анықтау
мақсатымен осы іс-әрекеттің нәтижелеріне сараптама жүргізу процесін
білдіреді. «Тексерілді» термині тиісті мәртебені белгілеу үшін
пайдаланылады.
Телебайланыс – Телесвязь – көмегімен таңбаларды, сигналдарды, мәтіндерді,
кескіндерді, дыбыстарды өткізгіштік, оптикалық, радио- және басқа
электромагниттік жүйелермен жеткізу және қабылдау құралдарының жиынтығы.
Телебайланыс желісі – Сеть телесвязи – телефондық, телеграфтық,
факсимильдік хабардың бір немесе бірнеше түрін, мәліметтерді және басқа
құжаттық хабарламалардың басқа да түрін, теледидарлық, дыбыстық және радио-
мен өткізгіштік хабардардың басқа түрін жеткізуді қамтамасыз ететін
технологиялық жүйелер.
Теледидар-технологиясы – ТВ-технологии– теледидардың эфирлік, кәбілдік
және ғарыштық жүйесінің білім беру технологиясы.
Телеконференция – ақпарат алмасу үшін, оның ішінде оқыту мақсатында да,
бір бірінен алыста орналасқан екі және оданда көп пайдаланушылар тобының
арасында телекөрініс-технологиясын пайдалану.
Телеконференция – бұл офф-лайн режімінде екі немесе оданда көп
қатысушылар арасында сөйлесуді ұйымдастыру үшін байланыстың электрондық
арналарын пайдалану процесі. Телеконференция – бұл аудио-конференцияны
(audioconferencing), бейне-конференцияны (videoconferencing) және
компьютерлік-конференцияны (computerconferencing) қамтитын әр түрлі
технологияға жататын жалпы термин.
Телеконференция – қашықтықтағы әңгімелесушілердің кез келген қарым-
қатынасы, алайда жиірек, чатпен шатастырмау үшін, бұл термин офф-лайндық
қарым-қатынасты белгілеу үшін пайдаланады.
Телеқатынас – Телекоммуникация – өткізгіш, оптикалық, радио- және басқа
электрмагниттік жүйелер бойынша, көмегімен таңбаларды, сигналдарды,
мәтіндерді, кескіндерді, дыбыстарды жеткізуді немесе қабылдауды іске
асыратын құралдар жиынтығы.
Телеқатынастар желісі – Сеть телекоммуникаций–телефондық, телеграфтық,
факсимильдік жекізулердің бір немесе бірнеше түрін, мәліметтерді және
құжаттық жаңалықтардың басқа түрін, теледидарлық, дыбыстық және радио-
дәне сымөткізгіштік хабарларды жеткізуді қамтамасыз ететін технологиялық
жүйелер.
Терминал – алыстағы компьютерге командаларды жөнелтуге мүмкіндік беретін
құрылғы. Әдетте терминал деп, ең аз дегенде пернетақтаны, дисплей экранын
және кейбір қарапайым электр схемасын түсінеді.
Терминатор (Terminator) – құрылғылары тізбекті қосылған желідегі әрбір
кәбілдің соңында орналастырылатын құрылғы.
Тест – берілген пән саласындағы білімінің деңгейін анықтау үшін білім
алушыға берілетін арнайы тапсырма.
Тест– сынақ, субъектілердің немесе объектілердің қасиеттерін өлшеу
процедурасы.
Тестілік тапсырма – Тестовое задание – не құптау формасында, не сұрақ
формасында тұжырымдалған тест элементі, жауап бергеннен кейін ол
зерттелетін іс-әрекетті модельдеу, оқып білетін педагогикалық және
психологиялық сыналатын сапаларды (білімдерді, біліктерді, машықтарды,
түсініктерді, психологиялық қасиеттерді және б.) көкейкесті ету үшін
қызмет ететін шынайы немесе жалған пікірге айналады
Техникалық жасақтама – Техническое обеспечение– оқу процесінде
пайдаланылатын техникалық құралдар жиынтығы.
Техникалық шарттар – Технические условия – талаптарды белгілейтін құжат.
Ескерту: Техникалық шарттар типін белгілеу үшін өнімге техникалық шарттар,
сынаққа техникалық шарттар сияқты анықтауышты пайдалану керек. Тиісті
тексеруді жүзеге асыруға болатын техникалық шарттарда сілтамелер бар болуы
немесе схемалар мен басқа да тиісті құжаттарды қамтуы және тәсілдер мен
өлшемдерді көрсетуі тиіс.
Топология (Topology) – желінің құрылымы немесе желіні құру мен жүргізу,
жиірек желілік архитектураға тәуелді болады.
Торап – Host – узел– Internet-ке қосылған кез келген компьютерлік жүйе
немесе құрылғы.
Транслятор – бағдарламаның бастапқы кодын процессорға түсінікті
объектілік кодқа (машиналық кодқа) түрлендіру үшін арналған қызметтік
бағдарлама. Трансляторлардың екі типі болады: компиляторлар мен
интерпретаторлар..
Трафик– телеқатынастық желісі бойынша берілетін хабарлар жиынтығы.
Тренажер – әр түрлі машықтарды игеру мен бекітуге арналған, әдетте
машықтардың қол жеткен деңгейін бағалау құралдарын және жаттықтырушы
әрекеттер қарқындылықтарының (күрделіліктерінің, жылдамдықтарының және т.б.-
ының) сәйкес өзгерістерін қамтитын бағдарламалық-аппараттық кешен.
Тұтынушы – Потребитель – жеткізуші ұсынғани өнімді алушы. Ескерту:Келісім
(шарт) жағдайында тұтынушы сатып алушы деп атала алады. Тұтынушы, мысалы,
ақырғы тұтынушы бола алады, пайдаланушы, жеңілдікпен қызмет көрсететін
тұтынушы немесе пайдаланушы. Тұтынушы ішкі де, сыртқы да бола алады.
Түпкі каталог – Корневой каталог – ағымдағы дискідегі ең жоғары деңгейлі
каталог. Барлық басқа каталогтар көп деңгейлі иерархиялық құрылым түріндегі
оған салынған каталогтар болып есептеледі. Әдетте түпкі каталог үшін
дискінің қатал белгілі бір аймағы бөлінеді, сондықтан түпкі каталогте
файлдар мен қапшықтардың саны, әдеттегідей, шектелген болады. Салынған
каталогтарда мұндай шектеулер болмайды.
Түсті ажырату – Цветовое разрешение – экранда бір мезгілде жаңғыртылатын
әр түрлі түс реңктерінің максималь санын анықтайтын параметр. Нақты
компьютердің мүмкіндіктерін бейнеадаптердің пайдаланылатын картасы және
монитор анықтайды. Windows 95-ке қойылатын ең аз талап –16 түрлі түс,
Windows 98-ге– 256 түрлі түс.
Тыңшылық бағдарламалық жасақтама – Шпионское программное обеспечение
(Spyware) – сіз Интернетте не істеп жатқаныңыз туралы сіздің рұқсатыңызсыз
ақпаратты әлде-кімге жөнелтетін бағдарлама.
Тышқан – Мышь – графикалық операциялық жүйелерде оңтайлы жұмыс істеуді
қамтамасыз ететін орынды анықтайтын құрылғы түрі.
Тышқан көрсеткіші – Указатель мыши – орынды анықтау құрылғыларын
пайдалану кезінде орны өзгеретін экрандағы таңбаша. Жанама мәтіндік
сезгіштікке ие бола алады.
Тізбекті порт – Последовательный порт – компьютерге шеткері құрылғыларды
қосу үшін арналған порт Параллель порттан айырмашылығы сол, мәліметтердің
биті ол арқылы тізбектей беріледі. Қазіргі уақытта тышқан мен модемді
компьютерге тізбекті порт арқылы қосады.
Тьютор – базалық оқу мекемесі сертификаттаған оқытушы-кеңесші (нұсқаушы,
жетекші) немесе тұлғалық оқуды ұйымдастыруда көмектесетін және нақты оқу
бағдарламасы көлемінде оқу процесінде оқу-әдістемелік басшылықты жүзеге
асыратын оқушының кураторы.
Тьютор – базалық оқу орындарында оқу бағдарламасы бойынша оқу процесін
жүргізу, сабақтар-кеңестер өткізу құқығына базалық оқу орнындарында
сертификацияланған оқытушы-кеңесші.
Тьютор (ағылшына тutor) – оқу мекемесіндегі (аймақтық орталықтағы,
өкілдіктегі) куратор, қамқоршы, тәрбиеші.
Ұқсас мәліметтерді ұрлау – Кража идентификационных данных (Identity
theft) – басқа адамның ұқсас мәліметтерін өзін басқа адам етіп көрсету
мақсатымен пайдалану.
Ұқсастырғыш – Идентификатор – жоғары деңгейлі бағдарламалау тілінде
жазылған бағдарламадағы айнымалыға қатынау үшін қабылданған оның белгісі
(атауы).
Үзу – Прерывание – түсуі бойынша ол ағымдағы жұмысын кейінге қалдыратын
(«үзетін») және жедел жатта тұрған бағдарламаны шақыратын процессор
арналған арнайы сигнал.
Үй беті – домашняя страница – Home page – Web тораптағы бірінші бет.
Үй беті – Домашняя страница (Home page) – веб-сайттың жоғарғы, бірінші
беті.
Үйлесімділік – Совместимость – сәйкес талаптарды орындау мақсатымен нақты
жағдайларда бірге пайдалануға объектілердің қабілеттілігі. Ескерту:
Анықтама стандарттарда сапаға қолданылады.
Үйрететін жүйе – Обучающая система– аппараттық-бағдарламалық кешен мен
оқытушыны қамтитын және қашықтықтан қатынас құру арқылы виртуальдық сыныпта
сабақтар жүргізуге арналған жүйе.
Файл – операциялық жүйемен тіркелген, меншікті атауы бар байттардың
тізбегі.
Файл– сыртқы жадта орналастыру үшін атаулы аймақ бөлінетін мәліметтердің
немесе бағдарламалардың логикалық түрде байланысқан жиынтығы.
Файлдарды жеткізу хаттамасы – Протокол передачи файлов (File Transfer
Protocol, FTP) – файлдарды бір компьютерден екіншісіне орын ауыстыруды
немесе көшірмелеуді басқаратын хаттама немесе ережелер жинағы.
Файлдарды орналастыру кестесі – Таблица размещение файлов – дискідегі
файлдың атауы мен мәліметтер нақты орналасқан орынның арасындағы
сәйкестікті анықтайтын кесте. MS-DOS-тың әр түрлі нұсқалары мен и Windows
файлдарды орналастыру кестесінің әр түрлі нұсқаларын пайдаланады (РАТ 16
және FAT 32).
Файлдық жүйе – Файловая система – файлдарда, физикалық дискілерде бар
ақпаратты жазу схемасы. Файлдық жүйе файл дискінің нақты қай жерінде
жазылғанына тәуелсіз түрде оған қатынау мүмкіндігін қамтамасыз етеді және
жаңа файл әзірлеу кезінде бос орынды табуға мүмкіндік береді. MS-DOS жүйесі
және Windows 95 FAT 1б файлдық жүйесін пайдаланады. Windows 98 операциялық
жүйесі FAT 1б және FAT 32 файлдық жүйесін пайдаланады.
Файлдық құрылым – Файловая структура – қапшықтар (каталогтар) мен
файлдарды физикалық дискіге орналастыру құрылымы. Файлдық жүйені басқару
құралдарымен әзірленеді және қызмет көрсетіледі.
Файлдың ерекше белгілері – Атрибуты файла – файлдың дискіге жазылатын
қосымша сипаттамалары.Ерекше белгілер қатарына файлдың соңғы өзгеру уақыты
мен айы-күні, файл жасырын болып саналатындығы және басқа параметрлер
туралы белгі кіреді.
Форум (ағыл. www-conference) – сайтта қанынас жасауға арналған аспап.
Форумдағы хабардың авторы, тақырыбы және мазмұны бар болады. Форумға
хабарларды жөнелту үшін сайтта тиісті форманы толтыру қажет.
Форум (ағылшын. сөзі. www-conference) – сайтта тіл қатысуға арналған
құрал. Форумда хабарламаның авторы, тақырыбы мен мазмұны бар. Хабарламаны
форумға жөнелту үшін сайтта тиісті форманы толтыру қажет.
Фрейм– құбылыстың, деректің, объектінің ең аз сипаттамасы, қандайда бір
құрамды бөлігін жою кезінде осы құбылыс, дерек, объекті танылмайтын
(топтастырылмайтын) болады, яғни сипаттама мағынасын жоғалтады. Мағынасы
және логикасы бойынша байланысқан фреймдер жинағы дидактикалық бірлікті
құрайды.
Функция – ішкі бағдарламалардың алуан түрлілігі. Қандайда бір
бағдарламалық айнымалылардың мәндерін есептеуді атқару үшін бас бағдарлама
шақырады. Есептеу стандартты немесе жиі қайталанатын сипат жағдайларында
қолданылады. Есептеулердің аяқталуы бойынша басқару шақырушы бағдарламаға
беріледі. Бір мезгілде шақырушы бағдарламаға айнымалының (айнымалылырдың)
есептелген мәні де беріледі (қайтарылады). Процедурамен салыстырыңыз.
Хаб, шоғырлағыш – Хаб, концентратор (Hub) – барлық желілік кәбілдер
қосылатын орталық қосу құрылғысы.
Хабарландырулардың электрондық тақтасы – Электронная доска объявлений –
бір оқу курсының барлық оқытушылары мен әр түрлі студенттік топтардағы
студенттеріне асинхрондық пікірсайыс ұйымдастыруға, сұрақтар беруге және
хабарлама жасауға, басқа мәтіндік ақпаратты (хабарларды) көшіріп алға және
жазуға мүмкіндік беретін желілік файл.
Хакер – (Hacker) – 1. Құпия немесе ақысы төленбеген ақпаратқа заңсыз
қатынас құруға талаптанатын пайдаланушы (әдетте компьютерлік желіде). 2.
Бағдарламалық өнімді әзірлеушілердің авторлық құқығын бұзуға әкелетін,
бағдарламалық жасақтамаға рұқсат етілмеген өзгеріс енгізетін пайдаланушы.
Хаттама – Протокол– компьютерлер өзара әрекеттесетін ережелер жиынтығы.
Хаттама – Протокол (Protocol) – компьютерлердің бірін бірі «түсінуіне»
көмектесе алатын ережелер жинағы.
Хост – Интернетке қосылған, атау берілген компьютер, сервер.
Цифрлық абоненттік желі – Цифровая абонентская линия (Digital Subscriber
Line, DSL) – 1 ден 9 мегабитке дейінгі жоғары жылдамдықта тұрақты Интернет-
қосуді орнату үшін бар телефон желісін пайдаланатын қосудың түрі.
Чат– желіде он-лайндық қатынасты ұйымдастыру тәсілі.
Чат (ағылшынша сhat) – оқу процесінің әр түрлі қатысушыларының арасындағы
мәтіндік сұқбат.
Чат-сабақ – Чат–занятия – чат жүйесі көмегімен шын уақытта қашықтықтан
өткізілетін сабақтардың, конференциялардың, семинарлардың және басқа
сабақтардың синхронды формасы.
Шебер – Мастер – белгілі бір операцияны орындау кезінде пайдаланушы
басшылық ететін арнайы бағдарлама. Мұндай басшылық әдетте сұқбаттық
терезелердің тізбектілігі арқылы жүзеге асады, пайдаланушы олардың
әрбірінде қажетті параметрлерді көрсетеді, содан кейін келесі терезеге өту
болады. Барлық қажетті мәліметтерді жинағаннан кейін операцияны шебер
автоматты түрде орындайды.
Шеткері жабдық – Перифериное оборудование – компьютерге қосылған сыртқы
құрылғылар.
Шиндік ұйымы бар желі – Сеть с шинной организацией (Bus network) – барлық
коммпьютерлер тіректік (backbone) деп аталатын бір кәбілдің бойымен
қосылатын желі.
Шифрлау – Шифрование (Encryption) – жөнелтілетін ақпаратты тек ол
арналған адам немесе компьютер ғана оқи алатындай етіп кодтау процессі.
Ізденуші (сертификация үшін) – Соискатель (для сертификации)
–сертификация беретін органнан лицензия алуға қол жеткізуші тұлға немесе
орган.
Іздестіру жолы – Путь поиска – файлдық жүйенің иерархиялық құрылымындағы
файлдың орналасқан орнын біржақты анықтайтын салынған каталогтардың
(қапшықтардың) тізбегі. Каталогтар мен қапшықтар MS-DOS пен Windows-та «\»
символымен бөлінеді (кері қисық сызық).
Іздестіру жүйесі – Поисковая система (Search engine) – түйінді сөздер
жинағын пайдалана отырып, өзіңізді қызықтыратын ақпаратты таба алатын веб-
сайт.
Іздестіру жүйесінің мәліметтер базасы – База данных поисковой системы
(Search engine database) – сіздер қатынас құра алатын барлық ақпараттың
жинағы. Мәліметтер базасы пайдаланушыдан жасырын тұрады, бірақ сіздер өз
іздестіру сұраныстарыңызды бағыттаған кезде компьютер іздестіру жүргізеді.
Іздестіру сервері – Поисковый сервер – көмегімен Интернет желісіндегі
қажетті ақпаратты табуға болатын веб-сервер (www.yandex.ru , www.aport.ru ,
www.rambler.ru)
Ішкі бағдарлама – Подпрограмма – стандарттық немесе жиі қайталанатын
операцияны орындайтын дербес бағдарлама. Бас (негізгі) бағдарламамен немесе
деңгейі жоғарылау ішкі бағдарламамен шақырылады. Жұмыстың аяқталуы бойынша
басқару қайтан шақырылды, сол нүктеге қайтарады. Ішкі бағдарламаның
құрамында процедура мен қызметті ажыратады. Ішкі бағдарламаның
сипаттамасында ішкі бағдарламаны шақыру кезінде нақты параметрлермен
алмастырылатын формальды айнымалыларды (формальды параметрлерді)
пайдаланады. Нақты параметрлерді формальды параметрлердін орнына қоюды
шақырушы бағдарлама орындайды. |
Ішкі бағдарламаның формальды параметрлері – Формальные параметры
подпрограммы– ішкі бағдарламаның кодын жазу кезінде пайдаланылатын
айнымалылар, тұрақтылар, жиымдар және мәліметтердің басқа объектілері.
Нақты есептеулерге қатыспайды. Ішкі бағдарламаны шақыру мезетінде формальды
параметрлердің орнына шақыратын бағдарламада шын мәндері бар нақты
параметрлер қойылады. Осы мәндермен есептеулер орындалады.
Экранды жаңарту жиілігі – Частота обновления экрана – кескін кадрларының
жиілігін анықтайтын бейнеішкіжүйесінің параметрі. Компьютермен ұзақ жұмыс
істеу кезінде пайдаланушының көңіл күйіне айқын ықпал етеді.
Экрандық қойылым – Экранная заставка –монитор экранындағы статикалық
кескінді динамикалық кескінге алмастыратын арнайы бағдарлама. Экранға
түсетін жүкті азайту және басқа бақылаушылардан экрандық ақпаратты жасыру
үшін пайдаланылады.
Экранның ажыратуы – Разрешение экрана –экранда толығымен бейнелене алатын
кескіннің ең үлкен мөлшерін анықтайтын параметр. Пикселдермен өлшенеді.
Экранның ажыратуы жанама түрде бір мезгілде ашыла алатын терезенің санын
анықтайды. Мүмкін болатын мәндері пайдаланылатын бейнеадаптерден және
монитордан тәуелді болады. Windows 95/98-де стандарттық болып 640x480,
800x600, 1024x768, 1280x1024 және 1600x1200 ажыратулары есептеледі. Кейбір
жұмыс бекеттері ажыратудың айтарлықтай жоғары параметрлерін қамтамасыз
етеді. Ажырату неғұрлым жоғары болса, бейнежадтың белгіленген мөлшерлерінде
бейнеадаптер бейнелей алатын түстер саны солғұрлым аз болады.
Электрондық басылым (ЭБ) – Электронное издание (ЭИ) – тасылатын
мағлұматтары бар, өзгертілмейтін түрде тарату үшін арналған, редакциялық-
басылымдық өңдеуден өткен электрондық құжат (электрондық құжаттар тобы).
Электрондық білімдік ресурс – Электронный образовательный ресурс – бұл
білімдік сипаттағы ақпараты бар кез келген электрондық ресурс
Электрондық кітапхана – Электронная библиотека– тез іздестіру және нақты
басылымға қатынау үшін арналған электрондық тасуыштардағы оқулық әдебиеттер
басылымдарының ұйымдастырылған қоймасы.
Электрондық кітапхана – Электронная библиотека – жинау, өзекті ету және
телекоммуникациялық желі арқылу толық мәтіндік ақпараттық оқу-анықтамалық
және басқа мақсаттағы өзінің құжаттау мен қауіпсіздік жүйісі бар
ресурстарды пайдаланушыларға ұсыну мүмкіндігін қамтамасыз ететін аппараттық-
бағдарламалық кешен. Электрондық кітапхананың негізгі элементті электрондық
оқу курсы (оқу-әдістемелік кешен) болып саналады.
Электрондық кітапхана – Электронная библиотека– құжаттау мен
қауіпсіздіктің өз жүйесі бар оқу-анықтамалық пен басқа да мақсаттағы толық
мәтіндік ақпараттық ресурстарды жинақтау, көкейкесті ету және
телеқатынастық желі арқылы пайдаланушыларға ұсыну мүмкіндігін қамтамасыз
ететін бағдарламалық кешен.
Электрондық құжат – Электронный документ–абоненттік жүйенің жадында
сақталатын құжат.
Электрондық оқу құралы(ЭОҚ) – Электронное учебное пособие(ЭУП) –
басылымның осы түрі ретінде ресми бекітілген және оқулықты ішінара немесе
толығымен алмастыратын немесе толықтыратын электрондық оқу курсы.
Электрондық оқу материалдары – Электронные учебные материалы –
электрондық тасуышта файл түрінде ұсынылған оқу материалдары. Белгілі бір
оқу курсын немесе оның үзінділерін оқып білуге тағанындалған жеке мәтіндік
файл, безендірулер, аудио және бейне үзінделер ретінде де және олардың
реттелген жиынтығы ретінде де енгізе алады
Электрондық оқулық – Электронный учебник– машиналық форматта (WORD, HTML
және т.б.) электрондық тасуышта орналастырылған бір немесе бірнеше авторлар
ұжымы әзірлеген оқулық.
Электрондық оқулық – Электронный учебник(electronic textbook) –
мемлекеттік стандарт пен оқу бағдарламасына сәйкес келетін және басылымның
осы түрі ретінде ресми бекітілген оқу пәнінің немесе оның тарауының,
бөлімінің жүйелі мазмұндамасы бар электрондық оқулық курс.
Электрондық пошта –e-mail – электронная почта – пайдаланушыға хабар
жөнелтуге және қабылдауға мүмкіндік беретін желілік қызмет.
Электрондық пошта – Электронная почта– мәтінді, сөзді, кескіндерді,
немесе қағаз тасуышты қолданбайтын пайдаланушылар арасындағы құжаттарды
қамтитын хабарларды жеткізу құралдары.
Электрондық пошта (Electronic mail, email) – Интернет бойынша
жөнелтілетін хабарлама.
Электрондық пошта(E-mail) – Электронная почта – хабарламаларды адрестік
алмасуға арналған желілік технологияларды қолдану тәсілі.
Электрондық пошта жүйелерін кіріктіру – Интеграция систем электронной
почты – электрондық поштаның әр түрлі типтерінің өзара әрекеттесу
технологиясы.
Электрондық тақта – Электронная доска – бір желіге кіретін әр түрлі
компьютерлерде бір мезгілде бірнеше пайдаланушыға графикалық немесе
мәтіндік бейнемен операция жасауға мүмкіндік беретін компьютерлік қосымша
бағдарлама.
Энергияны сақтау режімі – Режим энергосбережения – есептеу жүйесін жүктеу
жоқ кезінде энергия пайдалануды айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік беретін
компьютерді пайдаланудың ерекше режімі. Энергия пайдалануды азайту
дегеніміз монитор мен қатқыл дискіні ток көзінен ішінара немесе толық
ажырату дегенді білдіреді.
Эссе– берілген тақырыпқа студент өз ойы мен пайымдауын жеткілікті еркін
формада баяндай алатын шамалы жазба жұмыс.
Ява аплет (Java applet) –браузердің ішінде іске қосылатын және Яваның
файылын орындайтын шағын бағдарлама.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Бауман Я., Бобковский Г. Англо-русский научно-технический словарь. – М.,
1998.
1. Е. Балапанов, А Есжанов, Б. Бөрiбаев, Информатика терминдерiнің
түсiндiрме сөздiгi, 2000.
2. Ваулина Е.Ю. Толковый словарь пользователя РС. Изд–во "Атон", СПб.,
1998.
3. Григорьев В.Л. Англо-русский толковый словарь РС. –М: 1997.
4. Информатика. Русско-английский терминологический словарь. –М., 1992.
5. Қазақ тiлi терминдерiнің салалық ғылыми түсiндiрме сөздiгi: Информатика
және компьютерлiк техника, Алматы "Мектеп", Жалпы редакциясын басқарған
А.І. Құсайынов, 2002.
6. Лемешко Е., Лемешко Н. Англо–русский толковый словарь новейшей
компьютерной терминологии: Ред. Ахметов К. –М., 1998.
7. Першиков В.И., Савинков В.М. Толковый словарь по информатике. –2–изд.,
доп. –М., 1995.
8. Якубайтис Э.А. Информационные сети и системы. Справочная книга. –М.:
Финансы и статистика, 1996.
№1 дәріс тақырыбы: Кіріспе. Пәнді оқып үйренудің мақсаттары мен
міндеттері, оның педагогты дайындаудағы ролі мен маңызы.
Педагогикалықтехнологиятүсінігі
Жоспар:
1. «Педагогикалық технология» түсінігінің даму мәселесі
3. Педагогикалық технология принциптері
2. Педагогикалық технологияның топтары
Дәріс:
1. Қазақстан Республикасында бiлiм берудi 2005-2010 жылдар аралығында
дамыту туралы мемлекеттік бағдарламасының «Бағдарламаны іскe асырудың
негiзгi бағыттары мен тетіктеpi» апы бесiншi тарауда бiлiм беру мазмұнын
бiлiм үстемдiгi деңгейiнен нәтижеге бағытталған бiлiктiлiк деңгейiне
келтірудiң маңыздылығынa ерекше назар аударылады.
Нәтижеге бағтталған оқыту - бұл атаушы нәтижелер (бiлiктiлiктер). А
таушы немесе соңғы нәтижелер мектептен және жоғары оқу орнын бiтiргеннен
кейiнгi өмip ушiн маңызды бiлiм, шеберлiктер және бағдарларды бiлдiредi.
Оларды шартты түрде жүйелеп көрсек , келесі біліктіліктер құрастырылады:
- қарым-қатынасқа түсе алу қабілеттілігі (оқу, жазу, тыңдау, сөйлеу
дағдылары );
- әлеуметтік қарым-қатынасқа бейімділік;
- талдау жасау қабілеті;
- проблемаларды шеш білу;
- құндылықтар туралы пікір білдіріп, шешім қабылдау дағдылары;
- шығармашылық шеберліктерді игеру дағдалыра;
- азаматтық жауапкершілік;
- рухани заттық құндылықтарды жасай алу және сақтай алу қабілеті;
- Ілімнің құралды ретінде технологияларды қолдана алу қабілеті;
- өмірі мен карьерасын жоспарлай алу қабілеті.
Ғылым, техника мен технологияның жедел дамуына байланысты 20 ғасырдың білім
беру жүйесінің кейбір мәселелері дәстүрлі түрде шешу мүмкін болмай отыр.
Өндірісте жаңа ғылыми негізделген технологиялар пайда бола бастады. Осыған
байланысты білім беру саласы дамыған өнеркәсіп пен әліеметтік-экономикалық
даму жағдайынан ілгері қалды. Қазіргі білім берудің негізгі ерекшелігі
нәтижелердің күтпейтіндігі, кездейсоқтығы, толққанды оқушы тұлғасына
байланыстылығы, оның жеке басының мүмкіндігі, әр түрлі әдістердің
қолдануына байланысты шебер-оқытушының қолында өзінің тиімділігін көрсетіп,
техникалық және технологиялық нашар қамтамасыз етілуінде.
Педагогикалық үрдісті технологияландыру проблемасы соғыстан кейнгі
жылдары көкейкесті бола бастады және оқытуды өндірістік-технологиялық
процеске айналдыруға ықпал ететін құралдарды іздестіруге бағытталды.
Алғаш рет педагогикалық технологияларды жасау педагогикалық процеске
оқытудың технологиялық және акпараттық құралдарын пайдаланумен
байланыстырады: ол 1950-60 жылдар арасында оқыту технологияларының. Әдетте
компьютерді және ақпараттық технологияларды оқу процесінде қолдануоқытуды
модернизациялауға қолайлы жағдай тудырады деп саналған.
1960-70-ші жылдар арасында оқу процесін техникалық жабдықтау білім
беруді модернизациялау проблемасын шешті деп айтуға болмайды.
Технологияландырудың екінші адымы бағдарлап оқытумен байланысты. Бағдарлап
оқыту аутоматты көмекші, яғни оқушы қысқа логикалық адымдар арқылы қате
жібермей, дұрыс жауабын беріп, және оны нәтижені хабарлаумен бекітеді.
Осының ретімен оқушы оқытудың мақсаты болып табылатын біртіндеп жауапқа
келеді.
1970-1980-ші жылдары пед технологияның жаңа жақтан қарастыра бастады. Ол
педагшогикалық процесті басқару тәсілі ретінде қолданды. Яғни, оқыту
технологиясы ретінде. Әйткенмен өндірістік технолгияға қарағанда едәуір
қиындықтар тудырды. Сондықтан осыған орай педагогикалық технологияға
бірнеше көзқарастар ұсынылады. Оны төмендегі суреттен көруге болады.
|Процессуалды |Инструменталды |Тұлғалық |Жүйелік |
|Болжамдық нәтижеге |Оқыту мен |Оқытушының |Оқу орнындағы |
|жетуді қамтамасыз |тәрбиелеудің әдіс, |педагогикалық |біртұтас білім |
|ететін белгілі |тәсілдері мен |шеберлік |беру процесі: |
|ретпен орындалатын, |құралдарының |компоненті: |оқыту мен |
|операциялар мен |жиынтығы. |педагогикалық |тәрбиелеудің |
|процедурасымен | |іс-әрекет жүйесі|мақсаты, мазмұны,|
|педагогикалық | |ретінде |әдістерінің |
|процесті тұрғызудың | |оқу-тәрбие |жиынтығы |
|жүйелік тәсілі | |процесін жобалау|(педагогикалық |
| | |мен жүргізу |жүйе) |
| | |дағдылары | |
2. «Технология» сөзінің мағынасы: techne - өнер, шеберлік + logos –
түсінік, ілім, білім, ғылым. Барлығы қосылып адамның нақты қызметіндегі ең
жоғарға білім деңгейін ашады.Білім беру технологиялары дегеніміз не деген
сұраққа жауап беру үшін бірнеше анықтамаларды қарастырамыз.
Технология дегеніміз – белгілі бір процестерді жүзеге асыру әдістері
бойынша білімдердің жиынтығы.
Технология дегеніміз – оқу процесін жандандыру мақсатында ұйымдастырылған,
белгілі бір мақсатқа жұмылдырылған, алдын ала ойластырылған ықпал мен әсер.
Технология дегеніміз – оқу процесін ойдағыдай жүзеге асырудың мазмұнды
техникасы.
Технология дегеніміз – білім алудың жоспарланған нәтижелерге жету
процесінің сипаттамасы.
Технология дегеніміз – тәжірибе жүзінде орындалатын белгілі бір
педагогикалық жүйенің жобасы.
Педагогикалық технологиялар – қатаң ғылыми жобалау және педагогикалық іс-
әрекетті қамтитын тура көрсеткіш. (Беспалько В.П. Слагаемые педагогической
технологии. – М.,1989)
В.П.Беспальконың айтуынша педагогикалық технологиялар алдын ала жобаланған
оқу тәрбие процесін практикада жүйелі түрде жүзеге асыру.
Білім беру технологиялары – жоспарлы түрде оқыту нәтижесін, оқушылардың
қазіргі жағдайын анықтайтын құралдар, нақты жағдайларға сәйкес тиімді
модельді таңдау критерийінің кешені. (Гузеев В.В. Системные основания
образовательной технологии. – М.: Знание, 1995.-135 с.)
Сонымен, педагогикалық технология дегеніміз ұстаздың кәсіби қызметін жан-
жақты қасмтамасыз ететін және жоспардағы басты міндетті орындаудың басты
кепілі бола алатын технологиялық іс-шаралар жиынтығы.
Жаңа педагогикалық технология деген не? Ол үшін алдымен «техника»,
«технология», терминдерінің мағынасын түсініп, ттереңінде не жатыр, соны
ақылмен аңғаруымыз қажет. Ол үшін әлемдік педагогикалық тәжірибеде
«технология» ұғымының тарихына көз жүгірткеніміз жөн. «Техника» терминінің
екі мағынасы бар екені айқын:
- біріншісі - өндіріс құралдарының жиынтығы;
- екіншісі - бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жинағы.
«Технология» термині сол тәсілдер жүйесі (ілім) деген мағынаны білдіреді.
«Технология» түсінігі біркелкі емес түсіндіріледі. С.Смирнов оны
төмендегідей анықтайды:
- оқытуды ұйымдастыруда «форма» немесе «әдістеме» түсініктерінің
синонимі ретінде (бақылау жұмысын орындау технологиясы, қарым-
қатынас технологиясы);
- нақты педагогикалық жүйенің синонимі ретінде (оқытудың «дәстүрлі»
технологиясы, В.В.Давыдовтың, Д.Б.Эльконинаның мектепке арналған
жүйесі және т.б.)
Білім беру технологиясы білім беру стандартында және мемлекеттік
бағдарламаларда ұсынылған білім беру әрекетін жүйелі ұйымдастырудың
тәсілін, оның жалпы мақсаттық және мазмұндық бағыттарын, ұйымдастыру
құрылымы мен формасын түсіндіреді.
Педагогикалық технология білім беру технологиясын жүзеге асырумен
түсіндіріледі. Оған нақты пәнінен тәуелді емес, оқу-тәрбие процесін жүзеге
асыратын заңдылықтар жатады. Педагогикалық технология ғылым мен
практиканың басқада салаларында кеңінен таралған, әр түрлі арнайы
технологияларды, жаңа ақпараттық технологиялар, электрондық және т.б.
кірістіреді.
Оқыту технологиясы педагогикалық технология сұрақтарын, тақырыптарын,
затын нақты меңгеруге жол ашады.
Оқыту технологиясының анықтамасын Скиннер былай деп берді:
«Оқыту технологиясы – психология жетістіктерін педагогикалық практикада
қолдану» немесе «Оқыту технологиясы – бұл оқытудың тиімділігін артыру
мақсатымен білім беру үрдісін зерттеу негізінде оқу үрдісін жүзеге асыру
және бағалау, бағдарламалаудың жүйелі тәсілі». Әрі қарай бағдарламалау
идеясының қалыптасуына, оқытудың арнайы техникалық құралдарын жасауға
байланысты «оқыту технологиясы» терминінің орнына «білім технологиясы»
немесе «оқу үрдісінің технологиясы» деген термин пайда болады. Оның мазмұны
екі бөліктен тұрады.
Технологияның білім беру процесіне енуі: білім беру тұжырымында мақсатты
қалыптастыру; адамгершілік ақыл-ой, психологиялық, медициналық, экологиялық
көрсеткіштер негізінде қазіргі технологияларды талдау, сонымен қатар
дифференциалды оқыту жағдайында олардың тиімділігін бағалау; оқытудың
перспективалық қүралдарын олардың негізінде педагогикалық технологияларды
құру; бұл процестерді технологизация процестерін реттейтін тұтас
мемлекеттік білім беру бағдарламасы мен стандарттары негізінде басқару.
Жаңа білім беру технологиясын іске асырудың қажетті шарты ретінде
мынадай әдіснамалық принциптерге міндетті түрде баса көңіл аудару аса
маңызды:
1. Мұғалімнің педагогикалық кәсіби қабілетіне сену принципі;
2. Оқытудың кез-келген уақыты аралығында берілген пәннен студенттің
кепілді дайындығы болу принципі;
3. Оқу процесінің модульдік жобалау принципі;
4. Жоғарғы оқу орнындағы кері тартпалық пен шек қойып тежеулікті жойып,
бұрынғы дәстүрлі оқыту көздерін дұрыс ара-қатынаста үйлесіиді
пайдалану принципі;
5. Ұйымдастыру және оқыту технологияларын қолдану мен қалыптастырудағы
мәліметтердіңт дұрыстығы мен шындыққа сәйкесттік принципі;
6. Жоғарғы оқу орнының мұғалімдері мен студенттерінің оқу процесіндегі
арақатынасының жарасымды даму принципі;
7. Студенттердің жалпы біліктілігінің нәтижесінде пәндік білікттілік
әдістерін меңгеруді жүйелі түрде үйлестіру принциптері;
8. Жаңа технологияны жобалаудағы мазмұндық, бірізділік, мотивациялық
жақтарының бірлігі принципі;
9. Әр студенттің жалпы білім бойынша дайындығының базалық деңгейге
міндетті түрде жету принципі.
Технологияның анықтаушы критерийлері:
•Концептуалдылық. Әрбір педагогикалық технология оқу максаттарына
жетудің философиялық, психологиялық, дидактикалық және әлеуметтік -
педагогикалық негіздері белгіленген нақты ғылыми концепцияға сүйенуі қажет.
• Жүйелілік. Педагогикалық технология әрбір бөлігі өзара тығыз
байланыста болатын үрдістің тұтастық логикасымен қамтамасыз етілуі тиіс.
• Технология басқарылуы тиіс, яғни, мақсат қою, жоспарлар құру, оқу
үрдісін жобалау, әрбір әтапқа сай диа-гностика, нәтижелерді түзету
мүмкіндігін беретін әдіс - тәсілдердің көп варианттылығы.
• Тиімділік. Қазіргі заманғы технологиялар нәтижелілігі жағынан да,
оған кететін шығындар жағынан да тиімді болып, белгілі бір оқыту
стандарттарына жетуге кепілдік бере алуы қажет.
• Технологияның қайта қалпына келтірілуі. Бүл критерий белгілі бір
технологияның басқа мекемеде, басқа субъек-тілермен жүргізіле алуы
мүмкіндігін меңзейді.
Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Кусаинов Г.М. Новая педагогическая технология: методология, теория,
практика.- Усть-Каменогорск, 1997-242с.
2. Шкутина Л.А., Танасейчук М.К. Развивающая профдиагностика и
педагогические технологии.- Алматы: Ғылым, 2000.-200с.
3. Щуркова Н.Е. Педагогическая технология как учебная дисциплина//
Педагогика. –1993.- №2. –с.66-70
4. Іргебаева Ә.И. Оқыту технологиясы ұғымы, мәні, сипаттамасы // білім
берудегі менеджмент №2, 61-65б. 2000ж.
5. Барсай Б. Педагогикалық технология ұғымының мәні мен әдіснамалық
сипаттамалары // Бастауыш мектеп, №8-9, 1999ж.
Қосымша:
1. Боголюбов В.И. Педагогическая технология: эволюция понятия//
Советская педагогика. –1991. №9. С.123-128
2. Кусаинов Г.М. Новая педагогическая технология: методология, теория,
практика.- Усть-Каменогорск, 1997-242с.
3. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии: Учеб.М.: 1997
4. Ильина Т.А. Педагогическая технология //Буржуазная педагогика на
современном этапе. Под ред. В.А.Мальковой, Б.Л.Вульдсона. М., 1984
6. Таубаева Ш.Т., Барсай Б.Т .Оқытудың қазіргі технологиялары // Бастауыш
мектеп №3, 3-5б., 1999ж.
7. Смирнов С.Т. Технологии в образовании //Высш. Образование в России №1,
с. 109-112, 1999г.
№2 дәріс тақырыбы: Оқыту технологиясының мәні және интегралды сипатталуы.
«Технология», «білім беру технологиясы», «педагогикалық технология»
ұғымдары.
Жоспар:
1. Оқытудың дәстүрлі технологиясы
2. Кейбір жаңа педагогикалық технологиялар
3. Біртұтас педагогикалық процесті жүзеге асырудың технологиясы
4. «Педагогикалық технология» түсінігінің даму мәселесі
5. Жаңа педагогикалық технологиялар туралы көзқарастар
6. Педагогикалық технология принциптері
7.Педагогикалық технологияның топтары
Дәріс:
1. Оқытудың дәстүрлі технологиясы деп - ең алдымен XVIIғасырда
дидактика принциптерінде қалыптасқан, Я.А. Коменский негіздеген және
қазірге дейін дүниежүзі мектептерінде басым көпшілігі қолданатын оқытуды
класс-сабақгық ұйымдастыру деп түсінеді. Класс-сабақ жүйесі педагогикалық
процестің одан әрі жетіліп ұйымдастырылған дайындау қажетілігіне байланысты
пайда болған, себебі сол ғасырдың ортасында оқуға келушілердің санының
көбейе түсуіне байланысты шамамен бір жастағы балаларды оку топтарына
жинақгала бастады.
Соңғы жүз жылдықта класс-сабақ жүйесін одан әрі дамытуға бағытталған
бірнеше зерттеулер жүргізілген. Олар оқу жұмысын ұйымдастырудың мынадай
формаларын іздестірумен байланысты болды. Ол сабақтың кемшіліктеріне,
айталық оның орта окушыға бағытталуын, оқудағы алға басушылық
қортындыларының мазмұнының біркеліктілігі мен орташа шамасы, құрылымының
өзгермейтіндігі: үйге берген тапсырманы сұрау, жаңа сабақты баяндау, үйге
тапсырма беру. Дәстүрлі сабақгың кемшілігінің нәтижесі, ол оқушылардың
танымдық белсенділігінің дамуымен және оның дербестігіне тежеу
болатындығында.
Дәстүрлі класс-сабақ технологияларының аса көрнекті белгілері ол: бір
жастағы оқушылардың тұрақты құрамы мен дайындық деңгейлері; кластың
бірыңғай жылдық оқу жоспары мен бағдарламысымен жұмыс істеу; сабақ оқудың
негізгі бірлігі; әрбір сабақ бір оқу пәнінің тақырыбына арналған, себебі
класс оқушылары ортақ бір материалмен жұмыс істейді.
Сонымен, оқушы, оқу күні, сабақтар кестесі, оқу каникулдары, үзілістер
– бұл класс-сабақ жүйесінің белгілері.
Дәстүрлі оқыту технологияларының концептуалды негізін Я.А.Коменский
жасаған педагогика принциптері: ғылымлық, бірізділік, жүйелілік,
беріктілік, белсенділіктегі сапалылық, көрнекілік ттеорияның практикамен
байланыстылығы, жас аралық пен өзіндік ерекшеліктерді ескерту.
Оқыту дегеніміз ересек үлкен ұрпақтардан, өсіп келе жатқан ұрпақтарға
білім, білік және дағдыларды, әлеуметтік тәжірибені алып беруін айтамыз.
Бұл тұтас процестің құрамына мақсат, мазмұн, әдістер, құралдар кіреді.
Оқытудың мақсаттары, бірқатар жағдайларға байланысты тиісті бір
құрамдас бөліктен тұратын категория. Мақсаттың ерекшелігіне сай дәстүрлі
оқыту дегеніміз тұлғаны белгіленген қасиеттермен тәрбиелеу болып табылады.
Мақсаттың мазмұнына байланысты дәстүрлі оқыту тұлғаны дамытуға емес, көбіне
білім, білік және дағдыны меңгеруге бағытталған. Қазіргі кездегі жалпы
мектепте мақсат біршама өзгерген, айталық идеологияландыру шығарып
тасталған, жан-жақты үндестірілген даму ұраны алып тасталған, адамгершілік
тәрбиесінің де құрамы да өзгерістерге ұшыраған, бірақ мақсатты жоспарлаған
қасиеттер сапалар жиынтығы ретінде қарастыру парадигмасы бұрынғы сияқты
қалып отыр.
Білімдімеңгеруәдістерідайынбілімдердіхабарлауғанегізделеді,
оқытубелгілібірүлгілермен, индуктивтіклогикаменжекедаралықтанжалпылыққа,
механикалықестесақтауға, көзбенкөргенініңмазмұнынайқынберу,
репродуктивтікескетүсіру, елестету.
Дәстүрлі оқыту технологияларының әдістерін екі келесі топтарға жатқызуға
болады:
1. Иллюстративті-түсіндіру әдістері (лекция, баяндау, әңгімелесу,
тәжірибелерді көрсету, еңбек операциялары, экскурсиялар) мұғалім
түсіндіреді және оқу материалын көрнекті -түрде көрсетеді.
2. Репродуктивтік әдіс: мұғалім білімді, іс-әрекет тәсілдерін,
тапсырмаларды шешуде тәжірибелерді елестету үшін тапсырмалар
құрастырады; оқып үйренуші оқу материалдарын белсенді еске түсіреді.
Сонымен, дәстүрлі оқыту технологиясының артықшылықтарына мыналарды
жатқызуға болады: ерекшеліктердің жүйелілігі; оқу материалын логикалық
дұрыс бере білуді ұйымдастырудың анықтылығы.
Ал, нашар жақтары: біркелкілік, табандық құрылым, сабақ уақытын тиімсіз
бөліп тарату, оқушыларда дербестіктің болмауы, енжарлық, оқушылардың сөз
әрекетінің нашарлығы.
2. XX ғасырдың 80-ші жылдары Ресейде жаңашыл мұғалімдер топтары
қалыптасады, олардың әрқайсысы баланы оқыту, тәрбиелеу және дамытуда
өзіндік жаңалықтары болады, олар ең жоғарғы нәтижелер береді. Сонымен бірге
олардың жалпы ортақ белгілері болды. Мектеп оқушысының оқу жұмысы
тәсілдерін жеңілдету және жандандыру, танымдық іс-әрекеті (сүйеніш
схемалар, сигналдар) үлкен блоктар арқылы материалдарды оқу және т.б. аса
айырықша көрсететін жаңашыл педагогтардың мұғалімдер позициясының бағытын
авторитарлықтан демократиялыққа гумандыққа ауыстыруға деген ұмтылушылықты
айтуға болады, бұл жаңа педагогикалық ынтымақтастық деген бағытқа орын
берді.
Барлық осы технологиялардың көрнекті өкілдері ішінен Ш.А.Амоношвилиді-
бастауыш класс оқушыларын эксперименталды оқыту жаңашалап атау керек.
Ш.А.Амонашвили өзінің эксперименталдық мектебінде ынтымақтастық
педагогикасын жеке тұлғалық бабын табу бағыты, тіл мен математиканы
оқытудың бір реттілік әдістемесі оның педагогикалық іс-әрекеттінің өзіндік
қортындысы жайлы өзінің «О начальной ступений образования, построенного на
принципах гуманно-личностной педагогики» деген еңбегінде баяндаған.
Академик М.П.Иванов – коллективтік істің, коммунарлық тәрбие
әдістемесінің авторы қазіргі жағдайда А.С.Макаренконың идеясын дамыта
түседі. Жаңашыл–педагогтың тәжірибесіндегі басты әдістемелік коллективтік
еңбек ісінің ерекшелігі-ол тұлғаның субъективтік позициясы.
Санкт-Петербургтағы №84 мектептің әдебиет пәнінің мұғалімі Е.Н.Ильин
әдебиет сабағын өнер және адамгершілік-этикалық курс ретіндегі білім
берудің бірегейлі тұжырымдамасын жасады, ол әрбір оқушыға адам болып
қалыптасуы үшін көмектеседі.
СССР Халық мұғалімі В.Ф.Шаталов дәстүрлі класс-сабақ тәсілімен оқытудың
әлі де болса ашылмай жатқан орасан зор қорын көрсетіп, оқытуды
итенцифтендірудің технологиясын жасап практикаға енгізді. В.Ф.Шаталовтың
әдістемелік жүйесі әрбір оқушыны оқу іс әрекетіндегі белсенділікке
қатыстыруға, дербес ерікті танымдықты тәрбиелеуге, әрбір жеке оқушыда
өзінің адамгершілік сезімін, өзінің күштері мен қабілеттеріне сенімділікті
нығайта түсіне мүмкіндік береді.
Жаңашыл-педагогтар И.П.Волков оқытудың шығармашылықты дамыту
технологиясын жасап жүзеге асырды, осыған сай тұлғаның шығармашылық
қабілеттері баланың оқудан тыс іс-әрекетін еркін таңдап алу негізінде
бірізді қалыптасады
Қ.О.Бітібаева практика жүзінде ынтымақтастық педагогиканы жүзеге асырды
Ынтымақтастық педагогикасы – ол адамгершілік педагогикасы.
Қазіргі білім беру технологиялары санатындағы дамытатын, жетілдіретін
оқу технологияларын көрсеткен жөн. (Д.Б.Эльконин-В.В.Давыдов, Л.В.Занков,
Г.С.Альтшуллер және т.б.) Дамыта оқыту дамудың заңдылықтарын ескеріп,
қолданылады, индивид деңгейімен ерекшелігіне бейімделеді, тұлғаның мұралық
нышандарының дамуына дем береді, бағыттайды және тездетеді.
Жаңашыл педагог Н.А.Зайцев сауаттылыққа ерте оқыту және интенсивті
оқыту технологиясының авторы болды, бұл технология өте жоғары нәтижеге
жетуді қамтамасыз ететтін сауаттылыққа оқытудағы принципиалды жаңа бағытқа
негзіделген. Н.А.Зайцевтің технологиясының мәні, ол оқу процесін бала
дамуының табиғаттық енгізіне сүйене отырып, қатынас және іс-әрекет арқылы
жасайды.
Қазіргі заманғы білім беру технологияларына компьютерлік оқыту
технологиясы жатады. Компьютерлік оқыту формаларын қолданатын қазіргі
деңгейдегі дамыған телекоммуникациялар, дистанциондық технологиялар,
ақпараттық технологиялар алдағы жүзжылдықта оқыту процесінің даму негізін
құрайды.
Біздің Республикамызда 1989 жылдан бастап иесі аталған мектептер
кеңінен Қазақ ССР Халыққа білім беру министрлігі бекіткен «Республикалық
иесі аталған мектептердің ережелері» негізінде ашылады. Олар СССР халық
мұғалімі, қазақ тілі мен әдебиет мұғалімі Айтқалиев. Құсайын Айтқалиұлының
мектебі; Бучина Валентина Людвиговичтің өнер мектебі, биология пәнінің
мұғалімі Очкур Елена Афанасьевнаның мектебі, бастауыш кластарының мұғалімі
Мор Галина Яковлевнаның мектебі; Қазақ ССР еңбек сіңірген мұғалімі, орыс
тілі мен әдебиет пәндерінің мұғалімі Фокин Юрий Павловичтің мектебі
Республикалық иесі аталған мектептердің мақсаты тұлғаның өзін-өзі көрсетуге
ең жақсы режим жасау, оқытудың тиімді «технологиясын» іздеуге қолдау
жасауға болады.
М.Монтессордің (1970-1952) мектебі ақыл-ойды, саусақтардың өте нәзік
қозғалыстары, қолдардың ұсақ мәнерлі ырғақтарымен интенсивті сенсорлық
сезімдер арқылы дамытуға негізделген. М.Монтессори жүйесінің негізгі
принциптері:
- балалардың өзіндік даму қызығушылығын қолдау;
- жеке оқыту, яғни дайындық ортасын құру, мұнда дидактикалық
материалдарды педагог емес, бала өзі таңдайды және баланың еркін
таңдауына негізделеді.
Ф.Ю. Фаусек сенсорлық тәрбиенің мәнін атап көрсетеді, яғни М.Монтессори
жүйесінің басты принципі интеллект тұлғаны тәрбиелеу болып табылады.
Интелект тұлғаны тәрбиелеу мен сезім мүшелерін тәрбиелеу тығыз байланысты.
Сезім мүшелері тәрбиеленбеген тұлғадан, тәрбиелі интелект тұлға болуы
мүмкін емес. М.Монтессоридің ойлап тапқан дидактикалық материалдары:
баланың өзіндік дамуының оянуына әсер етеді, ойлау процестерін дамытады,
әрекетін белсендендіреді, өзбеттілікке үйретеді.
М.Монтессори әдісі балаларға төмендегілерді үйретуге көмектеседі:
- әлеуметтік тәртіпті меңгеріп, өзіне және қоршаған ортаға
көмектесуге;
- қозғалыс координациясын және өзін-өзі бақылауын дамытуға;
- күнделікті өмірге қажетті құралдар мен заттарға дұрыс қарауға
көмектеседі. 1993 жылдан бастап Алматыда жекеменшік «Элко» корпорациясының
ерікті озат мектебі жұмыс істейді. Бұл мектепің оқыту негізінде мемлекеттік
бағдарлама жатыр. Бірінші кластан бастап қазақ, неміс, ағылшын тілдері,
эстетика, сөйлеу мәдениеті, ерікті қозғалыс пәндерімен сабақ жүреді.
Қосымша мынадай пәндер макеттендіру, моделдеу, хор, бал билері, сахна өнері
жүргізіледі. Мектепте баға қойылмайды, оқу мен тәрбиелеу деңгейі жеке
бағаланады.
С.Ферне (1896-1996) мектебінің әдістемелік тәсілдері біздің
республикамызда әсіресе бастауыш кластарда көптеген мектептерде
қолданылады. С.Ферненің әдістемесі баланың өзінің жеке тәжірибесіне
негізделген. Ұстаздың қызметі баланың өзіне тән қабілеті оның өзі, өз
бойынан тауып оны дамытуға көмектесу. Бұл тұжырымдаманың практика жүзінде
жүзеге асуына «ерікті тестер» мен «мектеп типографиясы» қызмет етеді.
Р.Штейнердің (1861-1925) идеялары Қазақстанда «Вольдорфтық педагогика»
деген атпен тарауда, ол адамның рухани дүниесіне терең ойлауына
негізделген. Вальдорфтық педагогика – тұлғалық дамудың рухани және
шығармашылық аспектілердің құрылуына бағытталған. Бірақ, бұл технологиялар
қоршаған ортамен және қоғаммен өзара байланыс іскерлігін қалыптастырмаған.
Бала өзін қоршаған ортаның: әлемдік заттар, ойлар, сезімдер, үлкендердің іс-
әрекеттері әсерінен дамиды. Бұл жерде басты әдіс еліктеу болып табылады.
Ресейде Вальдофтық педагогиканы меңгеру және үйрену 1990 жылы іске асты.
Алғашында мәскеудің «Аристотель» педагогикалық клубында инициативтік топ
негізінде жүргізілген. Қазір вальдорфтық педагогикамен айналысатын топтар
көптеген қалаларда дамуда.
Онда мынадай бағыттар: құқықтық, экономикалық, химия-биологиялық бар.
Оқушылар қазақ және шетел тілдерін терең оқиды.
Инновациялық мектептер дәстүрлі және сонымен қатар жаңа міндеттерді
қазіргі деңгейге сай шеше алатындағын дәлелдейді, оқушы тұлғасының мәдени,
адамгершілік дамуына үлесін қосады.
3.Қазіргі қоғамда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістер
жеткілікті дәрежеде дәстүрлі орташа жай білім беруге жасалған білім беру
моделінің тоқырауын жеткілікті дөрежеде анық көрсетіп берді. Қазіргі
дүниеде тұлғаға деген талаптың қатаңдай түсуі мен білім беру кеңістігінде
өзгерістердің әлеуметтене түсу тенденциясының өсуіне әкеледі:
- білім берудің статикалық моделінен оқушылардың ақыл-ой әрекетінің
динамикалық құрылымының қалыптасуына көшуі;
-оқытуда оқушылардың танымдық іс-өрекеттер тәсілдерін белсенді
меңгеруге бетбұрыс;
- оқыту процесін тұлғаның қазіргі қоғамның өзгеру жағдайларында барынша
өзін-өзі жүзеге асыру перспективасына сай талап пен мүдесіне бейімдеу,
үйрету.
Көрсетілген тенденциялар ұстаздардың педагогикалық технологияларды
жасауға деген қызығушылығының өсуіне ықпал етті. Біртүтас педагогикалық
процесті жүзеге асыру технологиясының өзіндік ерекшелігі бар: ол
педагогикалық процесс субъектілерінің үстаз және окушы әрекеттерінің мәнін
алдын ала анықтайды, онда тұлға іс-әрекет барысында қайта өзгереді.
Ұстазды дайындаудың технологиясындағы тек қана теориялық білімдердің
белгілі бір деңгейін ғана емес, біртұтас педагогикалық процесті жүзеге
асырудағы нақтылы практикалық міндеттерді шешуде өзінің кәсіби іс-
әрекетінің объектісін өзгертуге алған білімдері үшін қолдана білуді
көрсетеді. Көрсетілген көзқарас түрғысынан педагогикалық технологиялар
теориялық білімдерді біртүтас педагогикалық процесті практика жүзінде
жүзеге асыруға алмастырудағы бірізді комплексті әрекеттің мәні болады, ол
ұстаздар мен окушылар түлғаларының өзіндік дамуын қамтамасыз етеді, оның
жүзеге асуын сатылы өлшеуге мүмкін болады және одан тұлғаныңда және
коллективтің даму динамикасын көруге болады. Бұл анықтама бойынша
жасалынатын педагогикалық жүмыстардың тиісті өлшемдерінің технологиясын
анықтауға болмайды (Н.Д. Хмель):
• айтылған ойдың концептуалдығы;
• ғылыми жүмыс атқарушылардың өте анық методологиялық позициясы;
• нақтылы педагогикалық қүбьшыстарды қарастырудағы жүйелілік;
• технологияда педагогикалық процестің екі жақтылық сипатын көрсету;
• педагогикалық процестегі субъектілердің орны мен олардың өзара
әрекеттерін анықтау;
• алынатын нәтижелердің өлшенетіндігі;
• қандайда болмасын оку-тәрбие мәселелерінің жүмыс жағдайларында
технологиялардың қолданылатындығы.
Технология өндірістік іс-әрекеттегі мақсат пен жетістіктің ажырамас
бірлігі болғандықтан жасалынатын педагогикалық технологиялардың сапасын
бағалау мәселесін айтпай кетуге болмайды. Педагогикалық процесс дегеніміз
"ұстаз-оқушылар" жүйе жағдайының алмасуы. Демек, педагогикалық процесте
жүйе жасаушы фактор тұлға болса, үстаз түлғасы-оқушылар тұлғалары. Егер
педагогикалық процесте оқу орнының оқу-тәрбие іс-әрекетінде тұлғаның дамуы
мен қалыптасуына әсер ететін жағдай болса, онда біртүтас педагогикалық
процесті жүзеге асыру технологиясы нормаға сәйкес деген сөз.
Педагогикалық процесс әлеуметтік жүйелердің жеке бір бөлігі ретінде, ол
өзін-өзі үйымдастырушылық пен өзін-өзі жөнге салуға қабілетті. "Адам-адам"
жүйесіне төн және оның жеке бір бөлігі "ұстаздар-оқушылар" тиімді қызмет
атқарылуының өлшемі ретінде адамның өзі болады, себебі, әлеуметтік
жүйелерде тұлға жүйе жасаушы фактор болады. Егер адамның өзін-өзі жүзеге
асырудағы және тұлға ретінде өз орнын табу (ол бұл ұстаздарға да,
оқушыларға тең қатысты) мұқтаждықтары қанағаттандырылса, онда өндірісте
қызмет атқаруға тиісті "адам-адам" жүйесі күйзеліске үшырайды. Демек,
педагогикалық еңбек технологиясын жетілдіре түсу проблемасы басқа да кәсіби
іс-өрекет аймақтары сияқты көкейкесті болады.
Сонымен, біртұтас педагогикалық процесті жүзеге асыру технологиясы
мынадай мазмұнды логикалық тізбекке сан түзейді. Біртұтас педагогикалық
процестің теориясын білу, ұстаз іс-әрекеті объектісінің идеалдық моделі,
нақтылы оқу-тәрбие мекемелерінің іс жүзіндегі процестің жағдайын
диагностикалап өлшеу әдістемесін меңгеруін, іс-әрекет объектісінің
теориясын, нақтылы процестің түтасымен немесе оның аяқгалған формасын
өзгерту жағдайын, ситуациясын моделдеу (жобалау) үшін әрекет тәртібін
анықтау (ұстаздар мен оқушылар іс-әрекеттерінің алгоритмі).
Жалпы оқытудың типтерін, түрлерін, стилдерін (яғни технологияларын)
таңдап алуына, білім беру саласына, білім беру парадигмасына, дидактикалық
тұжырымдамаларға, оқыту теориясына, оқытудың мақсаттары мен міндеттерге,
жеке тұлғалық және кәсіби мүмкіншіліктерге, үстаздың бейімділігі мен жоғары
бағалауына байланысты.
4. Жаңа педагогикалық технология деген не? Ол үшін алдымен «техника»,
«технология», терминдерінің мағынасын түсініп, тереңінде не жатыр, соны
ақылмен аңғаруымыз қажет. Ол үшін әлемдік педагогикалық тәжірибеде
«технология» ұғымының тарихына көз жүгірткеніміз жөн. «Техника» терминінің
екі мағынасы бар екені айқын:
- біріншісі - өндіріс құралдарының жиынтығы;
- екіншісі - бір істі орындағанда қолданылатын тәсілдер жинағы.
«Технология» термині сол тәсілдер жүйесі (ілім) деген мағынаны
білдіреді.
«Технология» түсінігі біркелкі емес түсіндіріледі. С.Смирнов оны
төмендегідей анықтайды:
- оқытуды ұйымдастыруда «форма» немесе «әдістеме» түсініктерінің
синонимі ретінде (бақылау жұмысын орындау технологиясы, қарым-
қатынас технологиясы);
- нақты педагогикалық жүйенің синонимі ретінде (оқытудың «дәстүрлі»
технологиясы, В.В.Давыдовтың-Д.Б.Эльконинаның мектепке арналған
жүйесі және т.б.)
Бірақ бұл түсіндірулер «технология» түсінігін ашпайды, сондықтан «білім
беру технологиясы», «педагогикалық технология», «оқыту технологиясы»
терминдерін қарастыру қажет. Берілген түсініктерді салыстырмалы талдау
Л.А.Шкутина, М.К. Танасейчук еңбектерінде көрсетілген.
Білім беру технологиясы білім беру стандартында және мемлекеттік
бағдарламаларда ұсынылған білім беру әрекетін жүйелі ұйымдастырудың
тәсілін, оның жалпы мақсаттық және мазмұндық бағыттарын, ұйымдастыру
құрылымы мен формасын түсіндіреді.
Педагогикалық технология білім беру технологиясын жүзеге асырумен
түсіндіріледі. Оған нақты пәнінен тәуелді емес, оқу-тәрбие процесін жүзеге
асыратын заңдылықтар жатады. Педагогикалық технология ғылым мен практиканың
басқада салаларында кеңінен таралған, әр түрлі арнайы технологияларды,
жаңа ақпараттық технологиялар, электрондық және т.б. кірістіреді.
5. Оқытудың технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 60-
жылдарда шетел зерттеушілері «педагогикалық технология» терминін енгізді.
В.Беспалько «педагогикалық технология дегеніміз – тәжірибеде жүзеге
асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық
жағдайларға сай қолданылатын әдіс, тәсілдер – оның құрамды бөлігі ғана,
оқыту процесін жүзеге асырудың мазмұндық техникада педагогикалық
ұйымдастыру мен жүзеге асырудың жобасы (алгоритмі)» деп түсіндіреді..
Б.Т.Лихачев «педагогикалық технология – бұл оқытудың формасын, әдісін,
тәсілін, тәрбиенің құралын жинақтауды анықтайтын психологиялық-
педагогикалық құрылғылардың жинағы»,- деген анықтама берсе, Селевко Г.К.
«педагогикалық технология» түсінігін, 3 аспект бойынша қарастырады:
- ғылыми: педагогикалық технология – жобаланған педагогикалық процесті
және оқытудың әдісі мен мазмұнын, мақсатын оқыттатын, педагогикалық
ғылымның бөлімі;
- бейнелеулі іс-жүргізу: оқытудың жоспарланған нәтижесіне жету үшін
әдістермен құралдарды, мазмұны мен мақсатының жиынтығын бейнелейтін
процесс,
- нақтылы іс-жүргізу: технологиялық процесерді жүзеге асыру,
педагогикалық, әдістемелік және тұлғалық құралдарды жинақтау.
Тұлға дегеніміз тұтастай тұратын құрылым, және ол біртұтас
педагогикалық процеспен байланысты. (Ильин В.С.), демек педагогикалық
технологияда осы педагогикалық процестің басты белгісіне сәйкес болуы
керек.
Педагогикалық технологияларға берілген басқа да анықтамалар бар, ол:
оқыту процесін ұйым дастырумен жүргізуді жобалау барысындағы бірлескен
педагогикалық іс-әрекеттің моделі (Монахов В.М.), барлық сабақ беру
процесін жасаудың, қолданудың және анықтаудың жүйелі әдісі, білімді
меңгеоудегі техникалық және олардың өзара әрекеттерін ескеру, мазмұнын
қорытындылау (ЮНЕСКО).
В.Н Бордовская және А.А.Реанның көрсетуінше педагогикалық
технологиялар дегеніміз бұл білім беру процесіндегі ұстаздар мен
оқушылардың жүйелілік іс-әрекеттеріне, ол мақсат мазмұн әдістерді
ұйымдастырудың белгілі бір нақтылы принциптері мен өзара байланыстылығына
сай нақтылы идея негізінде жасалынады.
Г.М.Құсайыновтың есебінше педагогикалық технология әдеттегі
түсініктерден басқа. Ол мұғалімнің жоспарланған оқыту мен тәрбиелеудегі
мақсаттары мен нәтижелерге жету мен сабақ беру процесі емес, ол кәсіби
ұстаздың басшылығымен оқушылардың өзінің және өзара оқыту процесі, ол білім
берудің мазмұны мен оқу жоспарларының бағдарламаларында ескерілген іс-
әрекеттердің сол түрлерін меңгеру жұмысттарының әрбір сатыларындағы болатын
өзгерістер мен қайта құру болады.
В.А.Сластенин бойынша педагогикалық технология деген: ол қатал ғылыми
жоспарлау және дәлірек айтқанда педагогикалық әрекеттің жетістігін
қамтамасыз ететін елестету.
Педагогикалық технология теориялық педагогика мен практика аралығында
орын алып отыр. (В. Богомолов, Т. Ильин, А. Космодемьянская, М. Кларин, Ф.
Янушевич сияқты ғалымдар осылай түсіндіреді.) Педагогикалық технология деп
мақсаттар қою, оқу жоспары мен оқу бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың,
педагогикалық жүйелерді бүтіндей бағалаудың және ол жүйелердің тиімділігі
жөнінде гі ақпарат туындауына байланысты жаңа мақсаттар қоюдың тұтас
үрдісін айтамыз. (С. Сполдинг, 1969.) Сонымен педагогикалық технология-
оқыту үрдісін түгелдей қолдану және бағалау, сол сияқты, білімді аддамдар
мен техника ресурстарын ескеру арқылы білімді игеру, білім берудің тиімді
түріне жету үшін оларды жоспарлаудың жүйелі әдісі ретінде түсіндіріледі.
Педагогикалық технология – педагогикалық қолданбалы сипаты бар, бүтіндей
алғанда, жалпы дидактика мен педагогиканың практикалық жалғасы. Ол
классикалық дидактиканы дамытады, мынадай технология ұстанымдарына
сүйенеді:
а) технологиялық құрылымдық және мазмұндық ұстанымдары;
ә) оның диагностикалық мақсаттылығы, аяқтталғандық, әлеуметтік және
табиғатқа сәйкестиілік, барлық үрдістердің қарқынды жүруі (В. Беспалько,
1984.) Шетел зерттеушілері педагогикалық технологияны психология,
әлеуметтік философия, басқару және мақсат қою теориясы, техника, қарым-
қатынас, аудивизуальды білім беру және кибернетика элементтерінен тұратын
пәнаралық конгломерат ретінде қарастырып отыр.
Технологияның білім беру процесіне енуі: білім беру тұжырымында
мақсатты қалыптастыру; адамгершілік ақыл-ой, психологиялық, медициналық,
экологиялық көрсеткіштер негізінде қазіргі технологияларды талдау, сонымен
қатар дифференциалды оқыту жағдайында олардың тиімділігін бағалау;
оқытудың перспективалық қүралдарын олардың негізінде педагогикалық
технологияларды құру; бұл процестерді технологизация процестерін реттейтін
тұтас мемлекеттік білім беру бағдарламасы мен стандарттары негізінде
басқару.
Әдебиеттер:
Негізгі:
1. В.П. Беспалько Слагаемые педагогической технологии. М., 1989.
2. Ильина Т.А. Педагогическая технология // Буржуазная педагогика на
современном этапе. Под ред. В.А. Мальковой, Б.Л. Вульдсона. М., 1984.
3. Кусаинов Г.М. Новая педагогическая технология: методология теория и
практика. Усть-Каменогорск, 1997.
4. Педагогическая технология / Сост.Н.Е. Щуркова, М., 1992. 1. Амонашвили
Ш.А. Личностно-гуманная основа педагогического процесса. Минск, 1990.
5. Селевко Г.И. Современные образовательные технологии: Учебное пособие.М.,
1998.
Қосымша:
Педагогические технологии: что такое и как использовать в школе. Под ред.
Т.И.Искаковой, П.И. Третьякова. М.; Тюмень, 1994
Кусаинов Г.М. Новая педагогическая технология: методология, теория,
практика.- Усть-Каменогорск, 1997-242с.
Шкутина Л.А., Танасейчук М.К. Развивающая профдиагностика и педагогические
технологии.- Алматы: Ғылым, 2000.-200с.
Монахов В.М. Проектирование и внедрение новых технологии обучения //
Советская педагогика, -1990. №7. С.17-22
Назарова Т.С. Педагогические технологии: новый этап эволюции // Педагогика,
-1997. №3. С.20-27
Сарыпбеков Ж. Информационные технологии – будущее образовательной системы
// Казахстанская правда -1996. №6165. 2-августа
№3 дәріс тақырыбы: Кәсіптік білім берудегі дәстүрлі технологияларды
түрлендірудің концептуалды тәсілдері. Оқушыларды дайындаудағы оқытуды
жекелендіру және дифференциациялау технологиялары.
Жоспар
1. Дифференциация оқыту идеясы
2. Дифференциация түрлері
3. Дифференциациялап оқытудың талдау схемасы
4. Дифференциация бойынша жаңа маттериалды түсіндіру
1.Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдай мұғалімдердің алдында тұрған
оқу-тәрбие жұмысын жетілдіруде, оқушының өзіндік, шығармашыл ойлауын дамыту
және білім деңгейін жоғарылатуды қамтамасыз ету міндеттерін маңызды
күрделендірді. Көп уақытқа дейін барлық оқыту және тәрбие әдістемесі
оқушының орташа деңгейіне бағытталды. Онда оқушылар сыныбы жекелеген
тұлғалардан тұрады, яғни олардың әрқайсысының өзіне тән психологиялық және
адамгершілік ерекшеліктері, өзінің қызығушылығы және бейімділігі, шындықты
көруі болды. Мұндай құбылыстың себебі тәрбиелей және дамыта отырып оқыту
тұлғаға тікелей емес, оның дамуында "ішкі жағдай" арқылы әсер етті.
Ішкі әлемнің әр түрлілігі әр баланың ерекшелігін анықтайды. Оқушылардың
оқуын ұйымдастыруда, мұндай факторларды жеткіліксіз есептеу "орташа
оқушының " пайда болуына әкелді. Әрбір оқушының ішкі дүниесінің
бірегейлігі, оның ерекше дүниетануы оқушының танымдық мүмкіндіктерінің
пайда болуын қамтамасыз етеді. Мектепте мұндай ерекшеліктерді ескеру
оқытудың қызметтік және мотивациялық аспектілерін жоғарылатуда көрінетін
әрбір оқушының дұрыс нәтижелерге жетуінде басты роль атқарды. Оқытуда,
оқушылардың барлық ерекшеліктерін ескеруді жүзеге асыратын құрал
-дифференциация болып табылады.
Дифференциацияның мәні – оқушыларды бөлу емес, оларды біріктіруде дер
кезінде дифференциалды көмек көрсету.
Тиімділігі – мұғалім оқушылардың жұмысын бақылап қана қоймай, осы
уақытта жеке оқушылармен жекеше жұмыс жасайды. Оқушылар үш режимде жұмыс
істей алады: мұғаліммен бірігіп, жеке және өз бетімен мұғалімнің
жетекшілігімен.
Мектептің білім беру тарихы, дифференциация барлық жағдайда оқушыларды
оқытуда қолданылғандығын дәлелдейді. Мектептік білім беру пайда болғанда,
мемлекеттен жеке алынған, әрбір дәуір талаптарына сәйкес дифференциалды
оқыту мәселесі де дамыды. Мысал ретінде біздің отандық мектептерімізде, бұл
мәселесінің пайда болу жолын, үш кезеңге бөлуге болады: бірінші кезең –
1918-1930 жылдары, дифференциалды оқытуды ұйымдастыруға жалпы амал, тәсіл
іздеу; екінші кезең – 1930-1990 жылдар, мектептік білім беруді
ұйымдастыруда эгалитарлы амал контекстінде дифференциалды оқыту пікірінің
дамуы; үшінші кезең – 1990-2000 жылдар, мектептік білім беруді
бұқарашылдандыру жағдайында дифференциалды оқытуды жүзеге асыру үшін жаңа
амалдарды анықтау.
XX мыңжылдықтың 20 жылында, яғни алғашқы кезеңде – бұл мектеп
тәжірибесінде және педагогикалық теорияда дифференциалды оқыту пікірін
жүзеге асырудың бастамасы 1922 жылы Дальтон-план бойынша жұмыс басталады.
Дальтон-планының көмегімен оқыту процесіне оқушылардың мүмкіндіктерін
ескеретін бағдарламалар енгізілді және құрылды. Оқу бағдарламаларын
күрделілік деңгейіне бөлу, нақты пән бойынша біліміне нұсқау, оқушылардың
жеке ерекшеліктерін қамтамасыз ету және олардың дальтон-план бойынша жұмысы
дифференциалды оқыту принципіне жауап береді. Сонымен қоса, ол оқушыларды
деңгейлік дайындаудың қазіргі талаптарына үндес.
20 жылдардың ортасына қарай өмірге енгізілген жаңа тәсіл өңделді.
Кеңестік мектепте дифференциалды оқытудың алғашқы формасы дарынды дәрежесі
бойынша дифференциация болып табылады. Дарынды балалармен жұмыстың
тәжірибесінде әдебиеттер мен әдістемелер болмағандықтан дифференциалды
оқытудың аталған формасы баланың психикасына яғни, тым ашушаң, қызбалы
болуына әкелді. Бірақ оның жағымды да жақтары болды: үлгерімі нашар және
даму жағынан кем балаларды есіркеу және соған байланысты әдістемелер
қолданылды.
Дифференциалды оқытудың келесі формасы – еңбекке баулу курсымен
үйлестіруде қабілеті бойынша дифференциация. Бұл тәсілдің негізгі
кемшілігі: жалпы білімділігін бағаламау.
Бұл кезең дифференциалды оқытудың екі формасымен ерекшеленеді: а)
дарынды дәрежесі бойынша дифференциация; б) еңбекке баулу курсымен
үйлестіруде қабілеті бойынша дифференциация.
30 жылдары кеңестік үкімет барлық оқу-тәрбие процесінде қатаң тәртіп
белгілеуді жою туралы қаулы қабылдайды. Барлық орта білім беру
мекемелеріндегі оқушыларды жалпы білім беруге дайындауға және толық емес
орта мектептер үшін бірыңғай талаптар бекітіледі. Бұл жылдарда мектеп
қызметінің бірыңғай оқу жоспары бойынша оқу-тәрбие процесін құруға және оқу
пәндерінің мазмұнын қалыптастыруға бағытталды. Педагогика ғылымында келешек
үшін дифференциалды оқыту пікірін өңдеу жалғасты.
Осыған байланысты дифференциалды оқыту пікірін өңдеу білім берудің
регламенттік мазмұны негізінде жүзеге асты. Бірақ ғылыми көзқараста
дифференциалды оқытудың шекарасын анықтау қажет болды. Осы мәселеге алғаш
рет 1946 жылы Н.К. Гончаров назар аударды. Ол дифференциалды оқытудың
шекарасын ғылымның екі тобы – табиғат және қоғам негізінде анықтау керек
деді. 50 жылдың ортасында, орта мектепте дифференциалды оқыту бойынша
эксперимент жүргізудің дайындық жұмысы басталады. Бұл жұмысты бастаушылар:
М.А.Мельников, А.М.Арсеньев, Н.К.Гончаров болды. Дифференциалды оқыту
бойынша жүргізілген экспериментті жұмысты ұйымдастырудың негізгі принципі
келесілер болды: «мектеп үш бірыңғай міндетті шешу керек, яғни кәсіптік,
политехникалық және жалпы білім беру, дифференциацияны жалпы білім берумен
шектемеу керек» /73/.
Үйлесімді бағдарламалар және пәндер циклдері бойынша бөлімдер
құрылғанда дифференциалды оқыту басталды. Жалпы білім берудің бірыңғай
көлемі сақталды, дифференциация жалпы білім беру пәндерімен бірге арнайы
және тәжірибелі өндірістік дайындық пәндерін қамтыды. Осымен, кеңестік
мектептегі дифференциалды оқыту шет мемлекеттерінің фуркациясынан
ерекшеленді, яғни мұнда дифференциация екі бағыт бойынша: математикалық
және гуманитарлық жүргізілді. Мектеп практикасына пәндерді тереңдетіп,
оқыту бойынша класстарды және факультативтерді енгізу ниеттерінің негізін
эксперименттік тексеруге байланысты жүргізілген жұмысы 50 жылдың аяғында
дифференциалды оқыту тұжырымдамасын өңдеумен аяқталды.
1966 жылы Кеңес министрінің «орта жалпы білім беру мектептерінің
жұмыстарын әрі қарай жалғастыру» қаулысы бойынша дифференциалды оқытудың
екі формасы енгізілді: тереңдетілген білім, оқушылардың қабілеттерін,
қызығушылықтарын, кәсіптік хабарын жан-жақты дамыту.
Сонымен, 60-70 жылдары мектеп практикасында оқу процесіндегі
дифференциацияның келесі түрлері: факультативтік сабақ, арнайы кластар және
гуманитарлық пәндердің агробиология, физика, есептеу техникасы, математика
пәндерін тереңдетіп оқытатын арнайы мектептер пайда болды.
Теоретиктердің берген бағасы практикаға факультативтердің енгізілуі
дифференциалды оқытудың берілген формаларын орындауда дидактикалық және
әдістемелік жағынан толық өңделмегендігін дәлелдеді.
Бірақ, зерттеудің әр түрлі (әдістемелік, дидактикалық, психологиялық)
аспектілерінің қарқынды жүргізілген жұмыстарының нәтижесінде дифференциалды
оқытудың аталған формаларын енгізуде жетістіктерге жетті. Сонымен, В.А.
Орлов қорытындылай келе «факультативтер оқушыларда білімнің жоғары деңгейін
қалыптастыруда өзінің кең қажеттілігін және өмірлік қабілетін көрсетті»
деді.
Ал, 70-жылдың басында дифференциалды оқытудың тиімді формасы ретінде
арнайы мектеп және сынып шегінде пәндерді тереңдетіп оқыту болып табылады.
Дифференциалды оқытудың осы формасының кеңінен таралуы үшін қиыншылықтар
болды. Сондықтан, өз уақытында В.А. Орлов және Э.И. Унт пікірі бойынша,
пәндерді тереңдетіп оқыту оқушыларға терең білім береді.
Кеңестік мектепте дифференциалды оқыту пікірі құрылуының екінші
кезеңін, мектептік білім беруді ұйымдастыруда эголитарлық тәсіл
контекстінде дифференциалды оқыту пікірінің даму кезеңі деп атауға болады.
Ол дифференциалды оқытудың екі формасымен ерекшеленеді: а) факультативтік
сабақтар; б) пәндерді тереңдетіп оқытуда арнайы кластар мен мектептерге
бөлу. Осы екі форманың да мақсаты: білімді тереңдету, оқушылардың
қабілеттерін, қызығушылықтарын, кәсіптік хабарын жан-жақты дамыту.
Дифференциалды оқытудың барлық формаларын ұйымдастырудағы жетістіктер,
олардың барлығы негізінен оқушылардың типологиялық ерекшеліктеріне ғана
бағытталған еді, ал оқушылардың жеке ерекшеліктері толығымен ескерілмеді.
1895 жылы білімдегі педагогикалық дағдарыс, сонымен қатар мектептік
білім беру практикасындағы дифференциалды оқытудың жағдайы, мектептегі
дифференциалды оқытуды жүзеге асыруда жаңа амалдарды іздеуге итермеледі.
1990 жылдың басы дифференциалды оқыту тұжырымдамасы және жаңа
пікірлердің тууы, мектептік білім беруде дифференциация мәселесінің
дамуындағы жаңа кезең деп есептеледі.
Тұжырымдама авторлары дифференциалды оқытудың қажетті шартын халықтық
білім беру жүйесінде пайда болған әлеуметтік келісілген тенденция және екі
обьективті, яғни кеңестік мектепке бірыңғай талап және тұлғаның дамуына
қолайлы жағдай жасауды атап көрсетті.
Авторлар дифференциалды оқытудың мақсатын үш бағытта қарастырады:
психолого-педагогикалық, әлеуметтік және дидактикалық. Біз үшін
дифференциалды оқыту мақсатының бірінші және үшінші бағыты қажет. Психолого-
педагогикалық көзқараспен дифференциалды оқыту дифференциалды оқытудың
мақсаты былай анықталады: «әрбір оқушының қабілетін және қызығушылығын
дамыту, келешегін анықтау үшін қолайлы жағдай жасауға негізделген оқытудың
жекешеленуі ».
Дидактикалық көзқараспен, авторлар дифференциалды оқытудың мақсаты:
«мотивациялық, принциптік ережеге негізделген жаңа әдістемелік жүйе құру
жолымен мектеп мәселесін шешу» керек деді. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін,
авторлардың ойынша, оқыту процесін икемді оқу әдістемесімен қамтамасыз ету.
В.М. Монахов, В.А. Орлов, В.В. Фирсов дифференциалды оқытудың келесі
формасын ұсынады:
1. Ішкі (деңгейлік) дифференциация – барлық оқушылардың дайындықтық
міндетті базалық деңгейін меңгеруге білімді қабылдауда әр түрлі деңгейдің
бөлінуі негізінде оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеріп, ұйымдастыруда
оқытудың әдісі, формасы және тәсілінің жиынтығы.
2. Сыртқы дифференциация – білім беру мазмұны және оқушыларға ұсынылған
талаптар ескерілетін, белгілі принциптер негізінде (қызығушылық,
қабілеттілік, нәтижеге жету, бейімделгіштік) тұрақты топ құру.
Авторлар алғаш рет ішкі дифференциацияны оқытудың нәтижесін жоспарлауда
деңгейлік дифференциация жүйесінің формасында жүзеге асыру мүмкіндігін
көрсетті
Өңделген тұжырымдама оқу пәндерін оқытуда дифференциалды оқытудың
әдістемелік принциптер жүйесін, оқу жоспарын қалыптастыру және білім беру
мазмұнын сұрыптау принципін, қазіргі кезеңде дифференциалды оқытудың
негізгі мәселесін шешуде жалпы амалды және дифференциация жүйесін мақсатты
құруды анықтады.
Сонымен, үшінші яғни дифференциалды оқыту пікірін дамытудың қорытынды
кезеңін мектептік білім беруді бұқарашылдандыру жағдайында дифференциалды
оқытудың жүзеге асуы үшін, жаңа амалдарды анықтау кезеңі деп атауға болады
және дифференциацияның сыртқы формасын әрі қарай жетілдіру және дамытумен
сипатталады.
Дифференциалды оқытудың болашағы оның оның формаларының жаңа
типологиясын жүзеге асырумен байланысты. Оның мәні мынада:
- оқушылардың ерекшелігінің типологиясы негізінде тұрақты класс немесе
топ құру;
- оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеріп, жан - жақты дайындықты
жүзеге асыру.
Барлық оқушылардың оқуға қабілеттілігінің дамуы мен дайындық деңгейі бірдей
болмаған жағдайда дифференциалды оқыту технологиясы қолданылады.
Жеке қабілеттері ескерілмей, тек жас ерекшелігіне байланысты жиналған
25-30 оқушы білімді бірдей және тең меңгермейді. Кейбір оқушыларда өз
жасына сай ойлауға икемділігі, ширақтылығы болмайды, жинақтап қорыта
білмейді, осыдан кейін оқу материалдарынан қала бастайды. Бұндай
оқушылардың білімге деген қызығушылығы жоғалады, оқуға деген теріс
көзқарасы пайда болады. Бұл үлгермеушілікке әкеліп соғады. Жақсы оқитын
оқушылармен де жұмыс істеу қиын, себебі, мұғалім сабақты «орташа» оқитын
оқушының қабілетіне негіздейді. Олар біртіндеп оқу тапсырмаларын орындауда
жеңілдіктерге үйренеді және бірінші қиындықтар өз-өзіне сенбеушілік,
сасқалақтау туады. Ал, бұл үлгерімнің төмендеуіне әкеледі. Сондықтан, әрбір
оқушының жоғары үлгерімділігіне жетудің міндеті дифференциалды оқытуда
оқушының жеке ерекшелігін ескеру негізінде шешіледі.
Оқыту және білім берудегі дифференциация туралы түсінік
Дифференциациялап оқыту – бұл әр оқушының қабілетін, бейімділігін,
қызығушылығын ескере отырып жеке басын дамытуды қамтамасыз ететін білім
берудің жүйесі.
Оқыту және білім берудегі дифференциация дегеніміз:
1. Білім берудің мазмұнын, түрін, әдісін, темпін, көлемін таңдау арқылы
әр оқушыға білім меңгеруіне қолайлы жағдай жасалатын оқу іс-әрекетін
ұйымдастыру.
2. Әр түрлі білім алу қажеттіліктерді қамтамасыз етуге арнап оқыту
жүйесін бағдарлау.
Дифференциациялап оқытудың мақсаттары төмендегідей:
1. Әр оқушының қызығушылығымен бейімділігін дамыту және талаптарды
анықтауға тиімді жағдай жасауға негізделген оқытуды даралау. Бұл
дифференциациялап оқытудың психологиялық-педагогикалық көзқарастағы
мақсат.
2. Әлеуметтік көзқарас бойынша дифференциациялап оқытудың мақсаты ол
әрбір қоғам мүшесінің социулмен өзараәрекет бейімділігін ұтымды
пайдалану мақсатпен шығармашылық, интеллектуалдық, профессионалдық
қоғам потенциалын қалыптастыруына мақсаттылықпен әсер ету.
3. Дидактикалық көзқарас бойынша оқушыларды дифференциациялап оқыту үшін
жаңа әдістемелік жүйені жасау жолымен толғағы жеткен мектеп
проблемаларын шешу.
Орта мектептің жоғары сыныптарында дифференциациялап оқытуда педагогикалық
мақсатқа сәйкестілігі келесі жағдайлардан тұрады:
- жоғары сынып оқушыларының көбінде іс-әрекеттің кейбір түрлеріне
тұрақты қызығушылық бөлу;
- оқушылардың тұрақты қызығушылықтарын оқу және тәрбиелеу
мақсаттарында қолдану;
- дарынды оқушылардың қабілеттерін және талаптарын максимал
дамуына жағдай жасау;
- оқушыларды шамадан тыс жүктеуді жоюға ұмтылу;
- оқушыларды мамандыққа бағыттау.
2. Дифференциация түрлері.
Оқыту және білім берудегі дифференциация 3 түрлі болады:
1. Сыртқы дифференциация (арнайы мектептер ұйымдастыру, тереңдетіп оқыту
және коррекциялық сыныптар, факультативтер, таңдау курстарын т.б.
ашу).
2. Ішкі дифференциация - әдеттегі сынып көлемінде әр оқушының даралық
ерекшелігін ескере отырып сабақ барысындағы жұмыстың ұтымды түрін
анықтау.
3. Элективті дифференциация – бұл оқушыларға міндетті оқу пәндерімен
қатар бірнеше пәндерді қосымша ретінде оқуға құқық беру.
Сыртқы дифференциация – біршама тұрақты топтарды арнайы принциптер
негізінде (қызығушылық, бейімділік, қабілет, жетістік нәтижелері,
жобаланған мамандық) құрау болып табылады. Мұнда білім мазмұны мен
оқушыларға қойылатын талаптар өзгеше болады. Сыртқы дифференциация
селективті жүйе көлемінде (профильді сынып және пәндерді тереңдетіп оқыту
сыныбын таңдау) немесе элективті жүйе көлемінде іске асырылады.
Сыртқы дифференциацияның мәні білім беруде оқушыларды таңдаған бағытта
максимал дамыту мақсатымен олардың тұрақты қызығушылықтарын
бейімділіктерінің және қабілеттерінің көлемінде мамандануға бағыттау болып
табылады.
Қазіргі кезеңде мектепте 2түрлі сыртқы дифференциация қолдануда:
факультативті сабақтар және жеке пәндерді тереңдетіп оқыту сыныптары. Егер
8-9 сыныптар арасында пәндерді тереңдетіп оқыту сыныптары талаптанбаса,
онда мектептің жоғары сыныптарын маңызды профилдеу пайдалы. Бұл білім беру
мазмұнының ерекше маңызды мәселесін белгілейді.
Ішкі дифференциация – бұл кездейсоқ белгілер арқылы жиналған
оқушылардың үлкен тобын әр түрлі оқыту. Бұл түр оқушылардың дара және
топтық ерекшелігін толық ескеруге мүмкіндігіне негізделген. Ол мареиалды
оқыту темпін, оқу тапсырмаларының дифференциациясын, әр түрлі іс-әрекетті
таңдау, мұғалім тарапынан көмектің мазмұны мен дәрежесін мөлшерлеу
вариативтілігін болжайды. Бұл әр түрлі деңгеймен әр түрлі әдістер арқылы
оқыту жұмысын жүзеге асыру мақсатымен сыныптағы оқушыларды әр түрлі
топтарға бөлуге мүмкіндік туғызады. Әдетте ьұл топтар мобильді, икемді,
жылжымалы болады. Қазіргі кездегі ішкі дифференциацияның ерекшелігі ол тек
оқуда қиындық сезген оқушыларға ғана емес, сонымен бірге дарынды балаларға
бағытталған. Ішкі дифференциация оқушылардың даралық ерекшелігін ескере
отырып дәстүрлі түрде немесе оқыту нәтижелерін жоспарлау негізіндегі
деңгейлік дифференциация жүйесі түрінде жүзеге асады.
Ішкі дифференциацияның мәні әдетте бағдарламалық материалды бірде бір
меңгеру деңгейіне оқушылардың психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерін
ескере отырып индивидуальдік жолмен оқыту түрлері мен әдістерін қолдану
болып табылады.
Деңгейлік дифференциация оқушыларды бірдей бағдарламамен оқытып отырып,
әр түрлі жоспарланған деңгейде меңгеру құқығы және мүмкіндігі бар (бірақ
міндетті деңгейден төмен емес) оқытуды ұйымдастыруын ойластырады.
3. Дифференциалды оқыту топтық оқу деңгейіне байланысты бірдей салыстырмалы
топты бөлу формасын ұсынады.
Топты құрылымдық талдау схемасы.
Бірінші топ, жоғары оқу қабілеті бар оқушылар:
а) жоғары деңгей, даму және жұмысқа жоғары қабілеттілігі;
ә) орташа деңгей, даму және жұмысқа жоғары қабілеттілігі;
б) жоғары деңгей, даму және жұмысқа орташа қабілеттілігі.
Бұл топ оқушылары оқу міндеттерін өз бетімен шешуге және белгісіз жағдайда
қажетті білімді қолдануды талап ететін қиын материалдармен жұмыс жасайды.
Екінші топ, орташа қабілеттері бар оқушылар:
а) орташа деңгей, оқуға қабілеті және жұмысқа орташа қабілеттілігі;
ә) төменгі деңгей, дамыту және жұмысқа жоғары қабілеттілігі;
б) төменгі деңгей, дамыту және жұмысқа орташа қабілеттілігі.
Бұл топтағы оқушылар бірінші топтың тапсырмасын, мұғалімнің және тірек
схемасының көмегімен орындайды.
Үшінші топ, оқу қабілеттері төмен оқушылар:
а) жоғары деңгей, дамыту және жұмысқа төмен қабілеттілігі;
ә) орташа деңгей, дамыту және жұмысқа төмен қабілеттілігі;
б) төменгі деңгей, дамыту және жұмысқа төмен қабілеттілігі.
Бұл топтағы оқушылар оқу тапсырмаларына шек қоюды, сабақта қосымша
түсіндірулерді және жаттықтыратын жұмыстарды қажет етеді.
Дифференциалды оқытуда әлсіз оқушылармен жұмыста сабақтан соң, қосымша
дайындалуды қажет етпейді. Дифференциалды оқыту процесінде оқушылардың бір
топтан, екінші топқа көшуі мүмкін. Көшу немесе ауысу оқушының даму
деңгейінің өзгеруінен, сабақта білім алуда қызығушылығының тууына
талаптануда, оқу бағыттылығының жоғарлауы және кемшіліктерді толықтыруында
қамтамасыз етіледі.
4.
Дифференциалдыоқытудыңнегізіндесабақтыңәртүрлікезеңдеріндеоқушылардыңоқуәрек
етінеқойылатынкелесіталаптаранықталады:
Сабақтың схемасы
Жаңа материалды түсіндіру.
I-кезең. Өткенді қайталау.
Әр түрлі қиындықтарға байланысты оқушылардың өзіндік жұмысы.
Бірінші топ: тапсырманы түсінуде, талап ететін өзіндік шығармашыл жұмысты
орындайды;
- 2-ші және 3-ші топтардың жұмыстарын бақылайды, қиыншылық туған жағдайда
оларға көмекке келеді;
- 2-ші және 3-ші топтар үшін қайталанған материал бойынша қорытынды жеке
тапсырмалар жасайды.
Екінші топ: өткен сабақта 1-ші топ оқушыларының дайындаған тірек
схемаларының ережелерін жасайды, үлгі бойынша жұмыс жасайды;
- жаңа материалды меңгеруге қажетті ережелерді қайталай отырып, 3-
ші топ оқушыларының үй тапсырмаларын тексереді.
Үшінші топ: жатталған ережені тәжірибеде қолданады, алдыңғы сабақта 1-ші
және 2-ші топ оқушылары жұмыс істеген тірек схемалары бойынша өз бетімен
жұмыс істейді, жаңа материалды түсіндіру үшін материалды қайталайды.
II-кезең. Жаңа білімді практикада қолдану әдісіне байланысты барлық топ
оқушыларына мұғалімнің материалды фронтальды түсіндіруі (барлық топ
жұмысістейді).
III-кезең. Барлық топ оқушыларының білімді меңгеру сапасын анықтау және
меңгерген материалды тәжірибеде қолдана білуі.
Бірінші топ: білімін кеңейту және тереңдетуде өзіндік жұмысы, оқушылар
өздерінің уақыты мен күшін керексіз қайталауға жұмсамау керек.
Екінші және үшінші топ: тірек схемаларын қолданып, негізгі сұрақтар бойынша
жаңа материалды екінші рет түсіндіру.
Екінші топ: тірек схемасы және үлгі бойынша өзіндік жұмысы.
Үшінші топ: жаңа материалды түсіндіруі бойынша түзету: 1) оқулық бойынша
теориялық жағдайы; 2) оқу жұмысының дағдыларын меңгеру мақсатында
мұғалімнің жетекшілігімен тақырыптық жаттықтыру жаттығулары.
IV-кезең. Өзіндік жұмысты орындаудың нәтижесін тексеру үшінші топтан
басталады, сосын екінші бірінші топпен аяқталады. Жаңа тақырыпқа байланысты
өзіндік тапсырманы үшінші топ екі рет тыңдайды, бірінші топтың өзіндік
жұмысының орындалуын екінші және үшінші топ тыңдайды.
V-кезең. Барлық топқа арналған бірдей өзіндік жұмыс. Сосын барлық топқа
қосымша тапсырмалар беріледі (әр түрлі күрделілігіне байланысты).
VI-кезең. Үй тапсырмасы екі түрлі болады: күрделілігі және мазмұны бойынша
әр түрлі, күрделілігі бойынша немесе мазмұны бойынша әр түрлі.
Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Перевозный А.В. «О дидактических и методических аспектах
дифференцияции школьного образования» Internet «Дифференцияция в
образовании» сайт 1 стр1.
2. Ведровская Р.Б. Уроки дифференциального обучения. /Советская
педагогика, 1990г №11 стр80/.
1. Ковжасарова М. «Развитие идеи дифференциального обучения в теории и
практике общеобразовательной школы» /Ізденіс. Поиск 2001г №1 стр123-
128/.
2. Концепция дифференциального обучения в средней общеобразовательной
школе /под ред. Монахова В.М., Орлова В.А./ Москва, 1990г. Стр.78
Қосымша:
1. Клевченя М.С. «Проблемы теории и практики дифференциального обучения»
1сб. «Актуальные проблемы дифференциального обучения» Минск, 1992г.
Стр.17-21.
2. Унт И.Э. «Индивидуализация и дифференциация обучения» Москва
«Педагогика» 1990г. Стр.192
3. Монахов В.М., Орлов В.А., Фирсов В.В. «Дифференциальное обучение в
средней школе»/Советская педагогика 1990г №8 стр.42-47/.
4. Жания Нұржанқызы «Сабақ барысында оқушыларға даралап-саралап қатынса
жасау» /Ұлағат 2002ж. №1 44-45б.
5. Рожина Л.И. Вариативность психологического анализа на уроке литературы
2 сб. «Актуальные проблемы дифференциального обучения» Минск, 1992г.
стр 17-28.
6. Нұртәжиева Р. «Саралап оқыту әдісі жайында» Қазақстан мектебі 2001ж.
№4
№4 дәріс тақырыбы: Проблемалықоқытудыңтеориялықнегізі
Жоспар
1. Проблемалық оқыту туралы түсінік
2. Негізгі ұғымдарға анықтама
3. Проблемалық оқытудың маңызы
4. Проблемалық сабақтарды өткізу әдістемесі
1.Қоғам өмірінің әлеуметтік – экономикалық және мәдени дамуының әрбір
кезеңіне оқыту мақсаттарындағы өзгерістерді қамтитын оқыту процесін
ұйымдастырудың белгілі бір идеясын негіздеген оқыту теорисының тиісті даму
деңгейі сай келеді. Сондықтан педагогика тарихы оқытудың әр алуан түрлері
мен үлгілерін қарастырады. Олардың әр қайсысында қай кезде де алдыңғы және
кейінгі үлгілердің элементтері кездеседі. Олардың бағдарлама мазмұндарында,
тәрбие принциптерінде, оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру түрлері мен
әдістерінде, оқыту мерзімінде және т.б айырмашылықтар болады. Қазіргі
кезеңдегі қоғам оқыту процесі мен студенттердің өндірістік еңбегін барынша
тығыз байланыстыра жүргізуді қажет етеді. Бұл тұлғаның әлеуметтік ортаға
қалыптасуына жан–жақты дамуына,болашақ маманның шығармашылық қабілеттерінің
ашылуына негіз қалайды. 60-шы жылдардан бастап дәстүрлі оқыту белсенді
оқытудың концепциялары ықпалымен үлкен өзгеріске ұшырады. Сөйтіп,
бірте–бірте проблемалық оқытудың теориясы мен практикасы бір – бірімен
ұштасып дамыды. Проблемалық оқытудың негізгі идеясы мынада: білімнің
негізгі бөлігі студенттерге дайын күйінде ұсынылмайды, керісінше олар
білімді проблемалық ситуация жағдайында дербес танымдық іс-әрекет
процесінде жинақтайды. Проблемалық оқыту теориясын құру дәстүрлі
дидактиканың принциптері мен жағдайларының жай ғана жетілдіру немесе оларға
жаңа анықтамалар беруді ғана білдірмейді. Бұл сондай–ақ оқыту процесі
оқушылардың танымдық дербестігін қалыптастырудың психологиялық-әлеуметтік
заңдылықтарын анықтау туралы жинақталған білімдер жүйесінің аясынан шығу
мақсатымен методологиялық негіздерді оқып үйрену емес. Проблемалық оқыту
теория ретінде меңгеру проблемасы категориямен байланысы бар дербес ұғымдар
жүйесі болады.
И.Я.Лернердің айтуы бойынша, проблемалық оқыту бұл бағдарламалық
материалдың мазмұнына құралған проблеманы және проблемалық есептерді шешу
процесі. Ал М.И.Махмутовтың айтуынша «Проблемалық оқытуда оқушыларға
білімді дайын күйінде бермейді, олар проблемалық жағдайды шешуде өзіндік
танымдық әрекет процесінде ол білімге ие болады». Проблемалыоқыту -
бұлғылымнегіздеріноқып–білупроцесіндежекеадамныңжалпыжәнеарнайықабілетініңда
муы, танымдыққажеттілігініңқалыптасуы.
Проблемалықоқытудыңкөздейтінмақсаты –
оқушыларғабілімдідаяркүйіндебәрінмұғалімніңөзібаяндапбермей,
олардыңалдынабелгіліпроблемалыміндетқойып,
соныөздерінешештіругебағыттау.Оқытушыоқушылардыбілімжүйесімен, іскерлікпен,
дағдыменқаруландырыпқанақоймай,
олардыңшығармашылықжәнетанымдыққабілеттеріндамытады.
Оқушыларғатақырыпбойыншапроблемалықсұрақтардышешудіңдұрысварианттарынқарасты
рады, ойланады, жаңабілімдіигерутуралықорытындыжасайды,
оныпрактикадақолданады .
Проблемалыміндетдегеніміз – осындайжағдайдағыіздену,
зерттеубарысындашешілетінмәселе.
Проблемалыоқытудыңнегізгіерекшелігі –
оқушылардыңбілетініменбілмейтінініңарасындақайшылықтарпайдаболады.
жәнепроблеманыміндеттішешугедайынтәсілболмағандықтан,
проблемалыжағдайпайдаболады, осығанорай,
оқушыныңзденушілікәрекетіменынтасыкүшейетүседі.
Проблемалыоқытуөзінетәнүштүрліформадаіскеасады: проблемалыбаяндау,
оқушылардыңбіршамаізденужәнеөздігінензерттеуі.
Проблемалықоқытуоқушылардыңтанымәрекетініңнегізгіүшкезеңінентұрады:
1. Проблемалықміндетқоюжәнеұғыну;
2. Проблемалықміндетттіталдау, болжамдаржасау,
онышешудіңтиімдіамалдарынқарастыру;
3. Проблеманы шешу және оның дұрыстығын тексеру.
Психологтарадамныңойлағыштықіс-әрекетініңнегізгітүрлерінатайды:
репродуктивті, продуктивтіжәнешығармашылық.
Репродуктивттііс-әрекетіүлгі, алгоритмбойыншаорындалады.
Оқытушыжаңаоқуматериалын, жаңаұғымдардыңмәнінтүсіндіреді,
тапсырманыорындаудыңжолдарынкөрсетеді.
Оқушыоқутәрбиесіноқытушыныңкөрсетуіменалгоритмгесүйеніп,
яғниоқытушыныңсабақүстіндежасағанәрекетінесәйкесорындауғақажет.
Продуктивтііс-
әрекетініңайырмашылығыоқушыбелгілібілімдіөзбетіменжаңаситуациядажаңабілімді,
әрекетжасаудыңжаңаережесінтабады ( алгоримдіөзіжасайды ).
Бірақоқушыныңдайыналгоритмді, үлгініпайдалануыддамүмкін.
Шығармашылықіс-әрекетіалгоритмнен, үлгіден,
формализмненаумаушылықтыкөтереалмайды. Шығармашылықбұлэвристикалықіс-
әрекеті, оныңмәні, негізгіидеяларытезтүсініпұғыну,
істіңкенеттеншешілужолдарынтабу.
Проблемалық оқытудың схемасы:
1. Проблемалық ситуацияның пайда болуы.
2. Проблемалық сұрақты қою, проблемалық есеп қою және оның қиыншылық мәніне
жете түсіну.
3. Болжау арқылы шешім тәсілдерін табу.
4. Болжамды дәлелдеу.
5. Проблема шешімінің дұрыстығын тексеру.
Проблемалықсұрақ - студенттероқуіс -
әрекетініңөзіндікұйымдастырылуыныңдамуынаәкелетінбілімберудегібағыт.
Сұрақтышешуүшінигерілгенбілімнің, жекетәжірибеніңанализі,
шығармашылықізденісқажет. Проблемалықсұрақдамытаотырыпоқытудың (Давыдов)
негізіболыптабылады..
2. Проблемалы оқыту – проблема, проблемалық жағдай, проблемалық есеп,
проблемалықсұрақ, проблемалықжағдай деген ұғымдарды қамтиды. Бұл
ұғымдардың мазмұнын дұрыс түсіндірудің маңызы зор. Кез–келген сұрақ
тапсырма проблема бола бермейді. Олардың проблемалы болуының негізгі шарты
– оларға жауап ізденуде даяр жауап не үлгі болмайды және ол өзінің білетіні
мен білмейтінінің арасындағы қайшылықты басқаша айтқанда, проблеманы шешуге
керекті білімнің немесе тәсілін онда жетіспей тұрғанын сезінеді. Едіосы
проблемалық оқытудың негізгі ұғымдарына анықтама берейік.
Проблема(гректілінде problema-есеп, тапсырма) – бұлдайынжауабыжоқ,
сондықтаноқужәнезерттеудіталапететінтеориялықжәнепрактикалықсұрақболыптабыла
ды.
Проблемалықжағдай
–бұлтанымдықнемесепрактикалықесептіңшешуінбірдентабуғабөгетболатынанықнемесе
анықемесинтеллектуалдықиындықтытүсінгенсубъектініңпсихологиялықжағдайы.
Пайдаболғанқиындықтаншығуүшінжаңабілімнемесежаңаәрекеттәсілдерініздестірудіт
алапетеді.
Проблемалықжағдайдапайдаболғанжаңабілімгедегенсубъективтікқажеттілікжекетұлғ
ада, оқуғадегентанымдықбелсенділігінтудырады. Проблемалық жағдайдың бірнеше
түрі бар. Бірінші түрінде студенттер проблеманы шешуге қажетті білім
жүйесін таңдауда оның көптігінен қателікке ұрынады. Екінші түрінде білімнің
жеткіліксіздігінен проблеманы шешудің мүмкіндігі жоқ екендігін сезінеді.
Проблемалық жағдайдың үшінші түрінде студент білімді практикамен
ұштастыруға кезігеді. Төртінші түрінде теориялық білімнің жетіспеушілігінен
практикалық қарама - қайшылыққа тап болады. Сабақ өту барысында әр түрлі
проблемалық жағдайлар тууы мүмкін. Мәселен, оқытушы тақырыптың өзінен–ақ
сұрақ -жауап алу арқылы студенттерді қызықтыра түсе алады. Проблемалық
жағдайдың бірнеше түрі бар. Бірінші түрінде студенттер проблеманы шешуге
қажетті білім жүйесін таңдауда оның көптігінен қателікке ұрынады. Екінші
түрінде білімнің жеткіліксіздігінен проблеманы шешудің мүмкіндігі жоқ
екендігін сезінеді. Проблемалық жағдайдың үшінші түрінде студент білімді
практикамен ұштастыруға кезігеді. Төртінші түрінде теориялық білімнің
жетіспеушілігінен практикалық қарама - қайшылыққа тап болады. Сабақ өту
барысында әр түрлі проблемалық жағдайлар тууы мүмкін. Мәселен, оқытушы
тақырыптың өзінен–ақ сұра0 -жауап алу арқылы студенттерді қызықтыра түсе
алады. Проблемалық жағдайда тақырып мазмұнын түсіндіріп тұрғанда да жасауға
болады. Проблемалық оқыту айрықшы құрылымға ие. Оның ең бастысы –
студенттің проблемасын шешуде оқытушының басшылығымен немесе өз бетінше
жұмысын жасауы болып табылады.
Проблемалықесеп –бұланықшарттарыбар,
оқупароблемасыменанықталатындидактикалықұғым.
Оқупроблемасынмұғалімтапсырадынемесеоқушылардыңбірітауыпжәнеқұрастырыпанықта
йды.
Сондықтанізденіскешектелгенуақытберіледіжәнебарлықоқушыларғашешімтабуғамүмкі
ндіктудырады. Проблемалықесептімұғалімқұрастырып,
оқушылардыпроблемалықжағдайғақояды,
яғниоқушыныңдайыншешімдіалумүмкіндігіненайырады.
Оқушыбұрыналғанбілімінойлауәрекеттеріжолындақұралретіндеқолданып,
шешімдіөзііздестіруқажет.
Оқупроблемасыныңмазмұны – белгілібілімменбелгісізбілімарасындағықарама-
қайшылық. Белгісіздііздестіру -
бұлбайланыстарменқатынастардытабуғаәкелетінжасырылғанесепшарттары,
логикалықжәнетанымдықойлауіс-әрекеттержүйесі.
Проблемалықсұрақ
–бұлойлауарқылышешімтабудыталапететінпроблемалықесептіңқұрамындағынемесежеке
алынғаноқусұрағы.
Проблемалықтапсырма
–бұлоқушылардыпроблемалықжағдайғақоюмақсатыменпроблемалықесепнемесепроблемал
ықсұрақтүріндеқұрастырылғанмұғалімнің,
әдіскердіңнемесеоқулықавторыныңоқытутапсырмасы.
Оқупроцесінұйымдастырукезіндеоқуматериалыныңмазмұнынестесақтауүшіндайынтүрде
емес, керісіншепрлблемалықесептіңқүрамындағыбелгісіздііздеп,
шешімінөзіндікізденісәрекетінәтижесіндемеңгереді.
3.Проблемалықоқыту –
оқушылардаөздігіненшығармашылықойлаудыдамытудыңбірәдісі.
Оқушыларалдындапроблемалықсұрақтарқоюнемесепроблемалықжағдайжасауарқылымұғал
імтанымдыққарама-
қайшылықтышешуүшінжетіспейтінбілімдііздестіругеынталандырад,
яғниоқушыныңойлауіс-әрекетінбелсендендіругеұйымдастырылғанжағдайжасайды.
Бұлізденісмұғалімменбіріккенсыныптағыіс-
әрекетуақытындадажәнеоқушыныңөзіндікүйдегіоқуіс-
әрекетіндедепайдаболуымүмкін.
Проблемалықоқытуоқушылардыңтанымдықкөкжиегінкеңейтеді,
шығармашылықбелсенділігінарттырады. Олбілімигеруқарқынынтездетеді,
қасиетсапасынжақсартады,
жаңатапсырмалардыорындаукезіндеөзбетіншежұмысістеугеүйретеді,
оқуғадегенынта-ықыласыноятады. Мұғалімпроблемалықоқытуәдісінқолданаотырып,
оқушығапроблеманыөздігіненанықтаудағдысынқалыптастырады,
соныменқатарпроблеманышешудіңтиімдібабынтабуғаүйретеді.
Проблемалықоқытуэлементтеріноқытупроцесінеенгізуарқылыоқушылардыңалғырлыққаж
әнетапқырлыққаынтасынарттырады, оқуматериалын,
тереңшығармашылықтымеңгеругедағдыландырады.
Оқушыжаңаматериалдыбелсендіқабылдайды , естесақтайды,
ойлауәрекетініңкүрделіжүйесінорындайды,
танымдықжәнешығармашылыққабілеттерідамиды.
Танымдық қабілеттер
|Р/с |Проблемалық материал | |Ойлау операциялары және |
| | | |тәсілдерін меңгеру әдістері |
|1. |Меңгерілген білімді жаңа | |Жүйелілік талдау. Синетика. |
| |материалға тасымалдау | |Логикалық жаттығулар жүйесі. |
|2. |Байланыстарды анықтау | |Проблемалық жағдайларды шешу |
| | | |алгоритмі. Жүйелілік талдау. |
| | | |Логикалық жаттығулар жүйесі. |
| | | |Генетикалық талдау. |
|3. |Жасырылған тәуелділіктер мен | |Проблемалық жағдайларды шешу |
| |байланыстарды анықтау | |алгоритмі. Жүйелілік талдау. |
| | | |Логикалық жаттығулар жүйесі. |
| | | |Генетикалық талдау |
|4. |Ақпартты интеграциялау және | |Жүйелілік талдау. Морфологиялық |
| |синтездеу біліктілігі (қорытынды | |талдау. |
| |жасай білу) | | |
|5. |Ақпартты ұйымдастыру | |Жүйелілік талдау. Логикалық |
| | | |жаттығулар жүйесі. |
|6. |Жағдайларды талдау | |Проблемалық жағдайларды шешу |
| | | |алгоритмі. Логикалық жаттығулар |
| | | |жүйесі. |
|7. |Процесті және нәтижені бағалай | |Идеалды соңғы нәтиже түсінігі |
| |білу біліктілігі | |негізінде эталондар дайындау. |
|8. |Нәтижені болжай білу біліктілігі | |Жүйелілік талдау. Генетикалық |
| | | |талдау |
|9. |Түсіндіре білу және дәлелдей білу| |Проблемалық жағдайларды шешу |
| |біліктілігі | |алгоритмі. Логикалық жаттығулар |
| | | |жүйесі. |
Шығармашылық қабілеттер
|Р/с|Проблемалық материал |Ойлау операциялары және тәсілдерін |
| | |меңгеру әдістері |
|1. |Қарама-қайшылықтарға |Проблемалық жағдайды шешу алгоритмі.|
| |сезімталдығы, проблемаларды қою | |
| |және шешу. | |
|2. |Ақпаратты іздеудің басқа да |Проблемалық жағдайды шешу алгоритмі.|
| |альтернативті жолдарын қолдау. |Жүйелілік талдау. |
|3. |Идеяларды және байланыстарды |Проблемалық жағдайды шешу алгоритмі.|
| |қайта топтауға қабілеттілік. |Жүйелілік талдау. |
|4. |Дивергенттік ойлау. (құнды елес)|Ми шабуылы. Есептер шешу. |
| | |Морфологиялық талдау. |
|5. |Процестің және нәтиженің |ИСН (идеалды соңғы нәтиже) түсінігі |
| |әсемдігін сезіне білу. |негізінде эталондар жасау. |
4. Проблемалық оқыту оқушының білім игеруі мен қабілетін проблемалық
жағдайларды талдау жолдары арқылы жүзеге асырылады.
Проблемалық оқыту кезінде мына нәрселер айқын көрінеді:
- проблеманың тууы және сезіну;
- шешімін табуға іздену, оның дұрыстығын тексеру.
Проблеманы сезіну оқушыда қиын жағдайдан шығу жолдарын табуға жетелейді.
Проблемалық жағдайды тудыратын жәйттар:
- проблеманың өзі;
- білімнің жеткіліктілігі;
- өз бетінше жағдайдан шығу мүмкіндігі;
- оқушылардың танымдық қызығуы мен зерделік белсенділігі.
Проблемалық жағдайдың бірнеше түрлері бар:
1. Оқушылар проблеманы шешуге қажетті білім жүйесін таңдауға оның
көптігінен қателікке ұрынады.
2. Білімнің жеткіліксіздігінен проблеманы шешудің мүмкіндігі жоқ екенін
сезінеді.
3. Оқушы білімді практикамен ұштастыруға кезігеді.
4. Теориялық білімнің жетіспеушілігінен практикалық қарама-
қайшылықтарға тап болады.
Сабақ өту барысында әр түрлі проблемалық жағдайлар тууы мүмкін. Мысалы,
мұғалім тақырыптың өзінен-ақ сұрақ-жауап алу арқылы оқушыларды қызықтыра
түсуі мүмкін. Проблемалық жағдайды тақырып мазмұнын түсіндіріп тұрғанда да
жасауға болады.
Проблемалық оқытудың өзіне тән ерекшеліктері бар. Сабақты ұйымдастыру оның
нақты мазмұны мен мақұсатына тікелей қатысты. Сондықтан проблемалық
оқытудың талабына жауап беретіндей етіпұйымдастыру қажет. Проблемалық
оқытуда мұғалімнің оқу процесін ұйымдастырушы ретіндегі ролі үлкейеді.
Проблемалық сабақты тиімді өткізу үшін:
1. Оқушыларды проблеманы қабылдауға дайындау қажет.
2. Оқушыларға белгілі білім мен фактілерден проблемалық ситуация жасау.
3. Проблеманы тұжырымдау.
4. Пайда болған қарама-қайшылықты шешу үшін тболжам жасау.
5. Болжамдарды талдау арқылы кейбіреулерін жоққа шығару және басқаларын
бекіту.
6. Қорытындыларды тұжырымдау.
Проблемалық сабақ барысында мұғалім проблемалық жағдайды шешу процесіне
басшылық етеді; оқушыларға шешу жоспарын таңдауға және шарттарды талдауға
көмектеседі; шешу, қабылдау процесінде консультациялар береді; өзін-өзі
бақылау тәсілдерін табуға көмектеседі; қателерді талдайды; проблеманы
ұжымдық талқылауды ұйымдастырады.
Проблемалық жағдайды жасау үшін келесідей шарттар қажет.
1. Мұғалімнің оқушыларға практикалық және теориялық тапсырма беру
арқылы аталған тақырып бойынша меңгеруге қажетті жаңа білім немесе
әрекет тәсілдерін таңдап алуға мүмкіндік береді.
2. Проблемалық тапсырма оқушылардың интелектуалдық мүмкіндіктеріне
сәйкес келуі қажет.
3. Оқушыларға проблемалық тапсырма бергенде, мұғалім олардың нақты
білім деңгейімен санасуы қажет.
4. Проблемалық тапсырма ретінде оқу есептері, сұрақтары, практикалық
тапсырмалар т.б. болуы қажет.
5. Меңгеруге тиісті бір сұрақ көлемінде, әр түрлі тапсырмалар түрінде
проблемалық ситуациялар пайда болуы мүмкін.
6. Егер оқушы проблемалық жағдайдан шыға алмаса, яғни шешім таба
алмаса, мұғалім пайда болған жағдайды тұжырымдап, не себептен
орындалмағанын көрсету қажет және жаңа шешімді табу үшін жаңа оқу
материалын түсіндеруге кірісу қажет.
Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Л.Г.Ганиченко, Ю.Е.Мочалов Использование элементов проблемного обучения
при проведении уроков лекции //Педагогика №5, 1990, 30-36с.
2. Ю.Б.Зотов Организация современного урока. Москва, Просвещение –1984
3. Қ.Таңатарова Оқытудың тиімді әдістері //Қазақстан мектебі №5-6, 200ж.,
16-18б.
4. Қоқымбаева Т. Проблемалық оқыту - оқушының ойлау қабілетін дамытудың
тиімді жолы // Бастауыш мектеп №6, 2004
Қосымша:
1. Оқытудың қазіргі технологиялары / Таубаева Ш.Т., Барсай Б.Т. 3-8бет. //
бастауыш мектеп №3,4 – 1999.
2. Оқыту технологиясы ұғымы, мәне, сипаттамасы /Іргебаева Ә.М. //Білім
берудегі менеджмент №2, 61-65б. 2000ж.
3. Мачучкин А.М „Проблемные ситуацияии в мышленный и обучении“ Москва
„Педагогика“ 1982 ж;
4. Скаткин М.Н „Что надо знать о проблемах современный дидактике“Москва ,
1985 ж;
5. Махмутов М.И „Организация проблемного обучение“ Москва, „Просвещение“
1977ж;
№5 дәріс тақырыбы: Ынтымақтастық оқу технологиясы
Жоспары:
1. Ынтымақтастық оқу технологиясы туралы түсінік, оның басты идеясы.
2. Ынтымақтастық оқытудың негізгі варианттары.
3. Ынтымақтастық оқытудың принциптері.
4. Мұғалім және ынтымақтастық оқытудағы оның рөлі
5. Ынтымақтастық оқытуды ұйымдастыру
1. Ынтымақтастық оқытуды және аз топтарда оқытуды педагогикада бұрыннан
қолданған. Топтарда оқыту нашаны 20-шы жылдардан басталады. Ал аз
топтарда бірігіп оқыту идеясын 1970-ші жылдары енгізді. Дж.Дьюидің
философиясында білім беруге прагматикалық көзқарасы бойынша
ынтымақтастықта оқыту маңызды элементінің бірі болып табылады.
Оқытудың осы түріне алғашқы сипаттамалар 1970 ж. аяғы – 1980 ж.
басында әлемнің әр елдерінде шыға бастады (Великобритания, Канада,
Западная Германия, Австралия, Нидерланды, Япония, Израиль т.б..).
Бірақ оқытудың негізгі идеологиясы Джон Хпкинс университетінің
американдық педагогтардың үш тобымен талданған: (Р. Славин, 1990),
Миннесота университеті (Роджерс Джонсон және Дэвид Джонсон, 1987)
Дж.Аронсон тобымен (1978, Калифорния), Тель-Авив университетінің,
Израильдегі Шломо Шаран тобымен (1988).
Ынтымақтастықта оқыту – танымдық белсенді іс-әрекетке әр оқушыны тартуды
көздейтін оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастыру тәсілін іздестіру.
Ынтымақтастықта оқыту идеясы түп тамырымен гуманды іс, яғни ол
педагогикалық болып табылады деген сөз. Бұл идеяны түсіну үшін осы әдістің
авторлары «қате» деген сөзге назар аудару керек. Қатені алдымен бұрыс іс-
әрекет, зерсіздік, ұқыпсыздық деп түсінеді. Авторлар осы түсінікке қажетті
білім мен іскерлікті меңгергеннен соң қосымша тәжірибе мен үлкен жаттығу
қажет деген түсінікті қосуды ұсынады. Яғниоқушылар белгілі бір тапсырманы
қатесіз орындау үшін жаттығу, іс-тәжірибеден өтуі қажет деп ұсынады.
Бір жағынан егер оқушы қате жібермесе, онда ол оны орындап үйренгені,
қосымша тәжірибе оған керек емес.
Бұл көмекті сыныптың әр оқушысына көрсету мүмкін емес. Бұл
жауапкершілікті оқушылар өздеріне алады, егер олар топта жұмыс істесежәне
әр қайсысының табысына жауап берсе, бір біріне көмек етсе. Педагогикалық
тілде міндеттерге адекватты әдістерді қолдану қажет.
Үздік оқушысы бар ұжымда оқытуға болады: ол тез қағып алады, меңгереді,
мұғалім соған сүйенеді. Ал нашар оқушы одан да төмендеп қалады, өйткені
оған уақыт жетпейді, түсінбеген сұрағын сұрап алуғы мінзі де жібермейді,
соған сәйкес ол тез жауап бере алмайды да барлығының табысына кедергі
жасайды.
Оқу материалдары мен әдістерін қолданып жеке де оқуға болады. Бұл
жағдайда оқушы өзімен өзі тығылып қалады.
Сондай ақ басқаша да оқуға болады, жаныңдағы достарыңмен бірге өзінің
және достарының табысына деген жауапкершілікті сезініп. Осы фактыларды
түсіну арқылы ынтымақтастықта оқыту әдістерінің тиімділігіне көз жеткізуге
болады. Оқытуда барлығыда қаталесуі мүмкін. Бірақ біреуге аз уақыт қажет,
екіншілеріне көп уақыт керек. Бұның жолын табу әдістеменің ісі. Тәжірибе
көрсеткендей бірге оқу тек қазақ қана емес, ол өте тиімді де. Бұл тек
интеллектуалдық даму жағынан ғана емес, адамгершілік жағынан да маңызды.
Ынтымақтастықта оқыту әлемдік тәжірибеде дәстүрлі әдіске тиімді
альтернатив болып табылады. Ол сонымен қатар тұлғалық-бағдарланған
көзқарасқа да жатады.
Ынтымақтастықта оқытудың мақсаты білім, іскерлік, дағдыларды
қалыптастыру ғана емес, әлеуметтердіру тиімділігін де ескеру керек.
Оқушылар бірге жұмыс істейді, оқиды, шығармашылықпен айналысады, бір біріне
көмекке келеді. Педагогтардың айтуынша ынтымақтастықта оқыту барысында
оқушылар жолдас болып қана қоймай, адамгершілік қарым қатынастары нығаяды,
бір бірімен тіл табысуға ықпал етеді. Бұл адамгершілік тәрбиесінің табысы
болып табылады.
Ынтымақтастықта оқытудың басты идеясы бірге орындау емес, бірге оқу
болып табылады.
2. Ынтымақтастықта оқыту әдістері.
1. Командада оқыту.
Ынтымақтастықта оқыту әдісінің бұл түрі Джон Хопкинс
университетіндежасалған. Негізін біз қазіргі кезде де қолданамыз.
Командамен оқытуда әр оқушының міндеті жұмысты бірге орындау емес, оны
бірге түсінуде, команданың әр оқушысы білімдерді мегеріп, іскерліктерін
қалыптастыру және барлық команда мүшесі өзінің үлесінің нәтижесін көруі
керек.
Командада оқыту келесі үш принципті ұстанады:
а) «сыйлық» - команда/топ барлығы бір баллмен бағаланып, сертификат,
марапат қағазымен, омырау белгісімен аталады. Ол үшін барлығы бір тапсырма
орындайды. Топтар бір бірімен жарыспайды, өйткені бәрі әр түрлі мерзімде
және әр түрлі күрделілікте тапсырма орындайды;
б) әр оқушының жеке (персоналды) жауапкершілігі дегеніміз, табысы мен
сәтсіздікке әр оқушы жауап береді. Ол команданың әр мүшесін бір бірінің
ісін қадағалауға және көмек көрсетуге ынталандырады;
в) әр оқушының деңгейлері әр түрлі болғандықтан алған төмен нәтижесін
қайта дайындық арқылы жоғарлату мүмкіндігі бар. Бұл жағдайда салыстыру бір
бірімен жасалмайды, ол өзінің жетістіктерін көтеру арқылы орындалады.
Үздік, орташа нашар оқушылардың арасында бірдей балл алуға мүмкіндік
береді. Осылай команданың толық мүшелігі болып сезінуге ынталандырады.
2. Ынтымақтастықта оқытудың келесі түрі 1978 жылы профессор Эллиот
Аронсонмен ұсынылған - ара, машинаның арасы. Педагогикалық тәжірибеде ол
ара деп аталады. Оқушылар топта алты адамнан блоктарға бөлініп жұмыс
орындайды. Топтың әр топтың мүшесі дайындалып келген бірдей сұрақтар
бойынша өзінің материалын баяндайды. Эксперттер тобы оны бағалайды. Сонан
кейін олар топтарына келіп басқа оқушыларды естіп білгендерімен
таныстырады. Яғни, бір араның тістеріндей тапсырманың өз бөлігін баяндайды.
Оның мақсаты – серіктестерін тыңдап дәптерге жазып алу, мұғалім жағынан еш
көмек қажет емес. Қорыьтынды кезеңінде мұғалім оқушылардың біреуіне тақырып
бойынша кез келген сұраққа жауап беруді ұсынады.
3. «Бірге оқимыз» атты оқыту әдісі1987 ж. Миннесота штатындажасалған
(Дэвид Джонсон, Роджер Джонсон). Сынып әртүрлі етіп бөлінеді (дайындық
деңгейі бойынша) топта 3-5 адамнан. Әр топбір тапсырма алады. Жеке
топтардың біріккен жұмысының нәтижесінде сынып барлық материалды меңгереді.
Әр оқушының жетістігінае байланысты топтың еңбегі бағаланады.
Топ ішінде оқушылар бір бірінің белсенділігін байқап, үлестерін, орындау
сапасын, мәдениетін бағалайды. Яғни екі жақты міндет атқарады: академиялық
— шығармашылық мақсатқа жету, екінші жағынан әлеуметтік – мәдени қарым-
қатынас жасай білуі. Барлығы мұғалімнің бақылауымен өтеді.
4. Топтағы оқушылардың зерттеу жұмысы ынтымақтастықта оқыту әдісіне
жатады (Тель-Авив Университеті, 1976). Бұнда ең бастысы оқушылардың өз
бетімен жұмыс орындауы. Оқушылар 6 адаммен топта немесе жеке жұмыс істейді.
Жалпы тақырыптың кіші бір бөлігін алып әр қайсысына жеке тапсырмалар
беріледі. Әрқайсысы осы міндетті орындауға үлесін қосады. әр оқушы
орындаған тапсырманың негізінде бір баяндама, презентация жасалады. Дұрыс
нәтижесі ұжымның топтың жұмысына әсер етеді. Аталған ынтымақтастықта оқыту
әдістерінің әрқайсысы тұлғалық-бағдарланған көзқарасты жүзеге асыруға ықпал
етеді.
Бұл әдістің мәні – оқушының өзінің білім алуға құштарлығы ояну керек.
4. Ынтымақтастықта оқытудың негізгі принциптері
• Бір мақсат пен міндетке жетуосы оқытудың негізін құрайды
• Жеке жауапкершілік, бір біріне көмек көрсету арқылы ұжымның табысы әр
оқушының үлесіне байланысты .
• Бірдей мүмкіндік туғызу, әр оқушы өзінің біліктілігін жетілдіріп отыру
керек. әр оқушы өз мүмкіндігіне, қабілетіне байланысты оқиды,
сондықтан бірдей бағалануы мүмкін.
Ұжымда жұмыс істеу баланы адаммен араласуға үйретеді.
Педагогикалық қарым қатынас, психология және оның мәдениеті — сауатты
педагогиканың құрамы. Психолог А.А.Леонтьев айтқандай, педагогикалық қарым
қатынас іс әрекеттен, контактыдан тұратын көпсатылы құрылым.
1. Ол жақсы оқушыға қарғанда нашар оқушы ға жауап
беруіне аз уақыт беред, яғни оның ойлауына мүмкіндік
бермейді.
2. Егер жауап дұрыс болмаса, ол сұрақты қайталап
жатпайды, көмектеспейді, сол кезде басқасынан сұрайды
немесе дұрыс жауабын өзі айтады.
3. Ол ымырашылдыққа салынады, теріс берген жауапты оң
бағалайды.
Обучение в сотрудничестве предусматривает все уровни общения, опирается
на них.
Мұғалім оқу процесіне маңызды жаңа танымдық, зерттеушілік, шығармашылық
роль атқарады.
Ол оқушыға көмектесуі тиіс:
- керек білімді өз бетімен алуға,
- алған ақпаратты сын тұрғысынан түсіну,
- қорытынды жасай білу, оны дәлелдеу, проблемаларды шешу.
Өз бетінше жеке жұмыс орындау –топтағы бірге жұмыс істеу – ынтымақтастық
оқытудың таным процесімен өзара байланысы.
Ынтымақтастықта оқытуды бөлмені таңдаудан бастайды. Сыныпта парталарды
үш қатарға қойып бір бірінің желкесін көріп отыру және алдында тек
мұғалімге қана қарап отыру басқа жаққа назар аудармауға толық ықпал етеді.
Ынтымақтастықта оқытуды ұйымдастыруда оқушылар бір-бірінің жүзін көріп
отырулары керек. Осылай қарым қатынас та қалыптасады.
Ол үшін сыныпты таңдап алып, ұйымдастыру қажет. Алдымен бірінші сабақтың
оқу-тәрбие процесінің міндетін анықтайды. Тақтаға жазылады.
Сабақтың оқу-танымдық міндеті:
1 түсіну және меңгеру (жаңа ұғымдар, ережелер, жаңа ақпарат)
2 .... қолдану дағдылары мен іскерлігін қалыптастыру
3 интеллектуалдық талдау, қарым-қатынас жасау, алған нәтижесін жүйелеу
дағдыларын қалыптастыру.
Мақсатымен қатар қажетті білім, іскерлік, дағдыларын анықтау.
Одан кейін іс-әрекет түрімен оқыту құралдары,оқу жабдығы, бөлінген
уақыты (олар тақтаға жазылмайды)
Топ мүшесінің белгілі атқаратын қызметі болса ол да тақтаға жазылады.
Кезекті сабаққа дайындық барысында бір-екі тапсырманы бөліп көрсету
керек. Ол тапсрымаға қойылған мақсатқа байланысты немесе жаңа материалға,
оны меңгеруін тексеруге, бекітуге бағдарлануы тиіс. Бірақ, тапсырма топқа
біреу болуы мүмкін. Сондықтант тапсырманың саны жекеге қарағанда топқа аз
беріледі.
Сыныпты 2-3 оқушыдан топтастырады. Әр топта нашар, орташа, мықты ұл
қыздардан тұратын оқушылар болуы керек.
Тапсрыманы орындауда әрқайсының қызметін анықтауға оқушыларға мүмкіндік
беру керек. Бұл жұмысты академиялық тапсырманы орындау барысында қоса
атқарады.
Жаңа материал бойынша жауап беру тапсырмада қарастырылса әр оқушыға 2-3
сұрақтан бөліп беру керек. Ең қиынын мықты оқушыға береді. Қалған біреуі
жауапты дәлелдейді, ал үшіншісі жауапты тіркеп мәтіннен тауып алады. Кейін
оқушылар рольдерімен ауысады. Бұл тапсырмалар күрделі интеллектуалдық және
коммуникативті дағдаларды қажет етеді.
Алдын ала баяндамашылар анықталады. Басқа топтың оқушылары сұрақ қоюға
дайын болуы керек. Бұл өз қызметіне жауапкершілікпен қарауға ықпал етеді.
Әр толықтырулар мұғаліммен мадақталады және командаға қосымша баллдар
әкеледі.
Барлық топқа бір баға қойылады.
Бақылаушы қызметін атқарған оқушыдан әрқайсының қатысу белсенділігі,
мәдениеті туралы сұрауды ұмытпау керек.
Жаңа оқыту формасын енгізу барысында мұғалім мен оқушалырдың үйренісуң
үшін тұрақты топтар жасақталмағаны дұрыс. Олар тапсырманы орындау барысында
ауыспауы керек. Бұл топтарды базалық деп атайды.
Топтағы жұмытарды сынып сабақтық формаға кіріктіруге болады. Алдымен
жеке тапсырма орындатып,кейін –бірге орындап бағаланады. Бір бірінің
дәптерлерін тексеріп, мұғалімге береді. Олар міндетті түрде тапсырманың
дұрыс орындалуын қадағалаулары керек. Осы жағдайда жоғары балл алулары
мүмкін.
Егер топ тапсырманы орындай алмаса, онда ол өте қиын немесе тұрақты
дағдалыры қалыптаспаған. Қай жағдайда да ол мұғалімнің кәсіби шеберлігіне
байланысты.
Сабақтың бас кезінде танымдық және әлеуметтік мақсаты хабарланады.
Жұмыс барысында оқушылардың белсенділігі бақыланып оларға көмек
көрсетіледі.
Бірге ұжымда оқытудың бірнеше түрі бар:
1. мақсат пен міндетке байланысты.
2. қойылған міндетті шешу үшін әр оқушының үлесі жалпы ақпараттың бір
бөлігі болып табылатын оқушылар білетін ақпарат көдеріне байланысты.
3. барлық топқа берілген марапатқа байланысты – барлығы бірдей
марапатталады немесе марапатталмайды.
Біріккен іс-әрекетті әр түрлі әдістермен ынталандыру жағын қарастыру.
Марапаттау
● балмен бағалау,
● мұғалімнің мақтауы,
● топты марапаттау:
- бос уақыт беру арқылы;
- нақты атрибутикамен;
- оқуға қосымша уақыт бөліп;
- арнайы кітаптарға жетістіктерін жазу арқылы.
Ынтымақтастық топтардағы жұмыстан кейін академиялық жетістіктерді
талдап қоймай, міндетті түрде әр оқушының қосқан үлесін, кімнің , қалай
көмектескенін, қиындықтан қалай шыққанын және осы жұмысты қалай жалғастыру
керектігін талдау керек.
Педагогикалық тәжірибе – шығармашылық процесс. А.А.Леонтьевайтқандай
«педагогикалық технологияны жаттап алып педагог болу мүмкін емес».Кез
келген кәсіп белгілі бір шығармашылықты, шеберлікті қажет етеді. Кез
келген технология, оның ішінде педагогикалық – әлі табыс кепілі емес. Алғы
технологиялар мен педагог тұлғасының үйлесімділігі керек.
Сондықтан, педагогикалық технологиялар туралы айтқанда, негізгі
принциптердің қағидаларына сүйеніп шығармашыл түрде қолданылады. Оқытудың
негізгі мақсаты: оқушылардың өзіндік білім алу бағдарламаларын құруды және
оның жүзеге асуларын, оқушының отбасында, жергілікті және аймақтық ортақ
әлеуметтенуін, оқушыларды орта және кәсіптік оқу орындарына дайындау үшін
орта жалпы білім беру бағдарламаларындағы жеке пәндерді тереңдетіп оқытуды
қамтамасыз ету болады.
Қазіргі кездегі дамыта оқыту технологиясы балаға өз бетінше ойлана
білуге, сыртқы ортамен қарым-қатынас жасауына ықпал етеді. Қарым-қатынас
жасау барысында: жоспарлауға, мақсат қоя білуге, қойылған мақсат —
міндеттерді жүзеге асырып, қорытындыны талдай білуге дағдыланады. Міне,
осындай жүйелер арқылы «өзіндік даму» жүзеге асады. Соның негізінде өзіндік
талдау, жинақтау, өзіндік бағыт беру, өзіндік тәрбие, білім алу жүйелері
қалыптасады. Яғни ынтымақтастықта оқыту жеке тұлғаның барлық қасиеттерінің
дамуына бағытталады. Выготский: «Педагогика бала дамуы-ның ертеңгі емес,
кешегі күніне сүйену керек», - деген.
Оқушы бойында өзіндік танымды қалыптастыруда тек жеке курстар ғана
емес, сонымен қатар оқыту үрдесінде де жүзеге асырған өте тиімді. Себебі
бала әр сабақта, әр тақырыпта өзін-өзі жетілдіріп отырады. Бұны жүзеге
асыруда дамыта оқыту технологиясының маңызы өте зор. Ынтымақтастықта оқыту
оқушыларды әр түрлі іс-әрекетке тартуды құптайды, сабақта дидактикалық
ойындар, пікір-таластар, ойлау, қиялдау, есте сақтау, тіл байлығын,
логикалық ойлауьш, шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналған оқыту
әдістерін қолдануды ұсынады. Яғни күнделікті сабақта оқушылардың жоғарғы
білімдік пен адамгершілік құндылықтарын арттырсақ, жеке тұлға білімдегі
шындықты іздеу, салыстыру, дәлелдеу, зерделеу, өз іс-әрекеттерін сараптап,
өзіне-өзі баға беруге дағдыланады.
Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Новые педагогические и информационные технологии в системе образования:
Учеб. пособие для студ. пед. вузов и системы повышения квалиф. пед.
кадров / Е. С. Полат Е. С. – М.: Издательский центр «Академия», 2002. –
272 с.
2. Полат Е. С. Обучение в сотрудничестве на уроках иностр. языка //
Иностранные языки в школе, 2002 №1
3. Столяренко Л. Д., Самыгин С. И. 100 экзаменационных ответов по
педагогике. // Ростов на Дону Изд. центр МартТ 2000 г.
Қосымша:
4. Новые педагогические и информационные технологии в системе образования:
Учеб. пособие для студ. пед. вузов и системы повышения квалиф. пед.
кадров / Е. С. Полат Е. С. – М.: Издательский центр «Академия», 2002. –
272 с.
5. Полат Е. С. Обучение в сотрудничестве на уроках иностр. языка //
Иностранные языки в школе, 2002 №1
6. Столяренко Л. Д., Самыгин С. И. 100 экзаменационных ответов по
педагогике. // Ростов на Дону Изд. центр МартТ 2000 г.
№6 дәріс тақырыбы: Деңгейлеп оқыту технологиясы
Жоспар:
1. Деңгейлеп оқыту технологиясы
2. Бастапқы ғылыми идеялар
3. Оқушы мен мұғалім іс-әрекетінің жүйесі
1. Оқыту әдісі танымдылықты-оқыту іс-әрекетіне байланысты,
диактикалық қүбылыстың мәндік өзара байланысы және сөздік байланысы,
олардың козғалысьш өзгертілуін сапалы және бір жүйедегі таным процесі деп
қарастыруға болады. Бүл оқыушылардың білім, білік және дағдыларын
қалыптастырудың өдістемелік жолы мен ғылыми-практикалық тиімділігі болады.
Оқыту әдістерін классификациялау, оларды белгілі бір мәтінде беліп
негіздеу, класстарға бөлу, разрядқа бөлу, оқыту мақсатына байланысты түрлі
авторлар мен белгілі бір тәртіпте жүзеге асырылуы, оқушылардың танымдық іс-
әрекетін, оқыту пәндерінің мазмүнын, оқу процессінің логикасын, сонымен
қатар басқа да үқсас жалпы ерекшеліктерін, түрлі қажетті жақтарының
керсетілуі.
Оқыту практикасында деңгейлеп оқыту технологиясын енгізуге оқу ақпараттары
көлемінің ұлғаюы, оқушыларға тусетін «салмақтаң» артуы басты себеп болады.
Деңгейлеп оқыту – оқылатын ақпараттың азаюы арқылы емес, оқушыларға
қойылатын талаптардың әр түрлілігі жүзеге асырылады.
Деңгейлеп оқыту технологиясының мақсаты: әрбір оқушы өзінің даму
деңгейінде оқу материалын меңгеруін қамтамасыз етуі.
Бастапқы ғылыми идеялар:
1. Деңгейлеп оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерін барынша пайдалана отырып
білім алуына жағдай жасап, мүмкіндік береді.
2. Деңгейлеп оқыту әр түрлі категориядағы балаларға бірдей зейін аударып,
олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
3. Деңгейлеп-саралап оқыту құрылымында білімді игерудің негізгі үш
деңгейі қарастырылады: ең төменгі (минималды базалық), бағдарламалық,
күрделеген деңгей.
Базалық деңгей мемлекеттік стандарт бойынша анықталған ең төменгі шек.
Сондықтан оны әрбір оқушы меңгеруі тиіс. Бұл деңгей оқушыға өзінің
қызығушылығы мен қабілетін ескере отырып, уақыты мен күшін дұрыс
пайдалануына мүмкіндік береді.
4. Оқушының жеке тәжірибесіне негізделген деңгейлеп оқыту технологиясы
тиімді де нәтижелі болуы үшін:
- жеке тұлға ерекшеліктеріне;
- психикалық даму ерекшеліктеріне (есте сақтау қабілетінің
ерекшелігіне, ойлану қабілеті, зейін ерекшклігіне, өзінің
эмоциясын басқара білуіне);
- пән бойынша білімді игеру деңгейіне (оқушының білімі мен іс-
әрекет тәсіліне) назар аударып, көңіл бөлу керек.
Оқушы мен мұғалім іс-әрекетінің жүйесі
|Кезеңдер |Мұғалімнің іс-әрекеті |Оқушының іс-әрекеті |
|1 |2 |3 |
|Дайындық |Оқушылардың оқу материалын базалық, | |
| |бағдарламалық, күрделеген деңгейлер | |
| |бойынша меңгеруін анықтау | |
|Диагностикалық|Білімді меңгеру деңгейін анықтайтын |Диагностика |
| |тапсырмаларды дайындау. Оқушылардың |нәтижелері мен өз |
| |білімді меңгеру деңгейін диагностикалау.|қызығушылық-тары. |
| |Оқушылардан сауалнама алу, сынып |Негізгі пәнді оқу |
| |жетекшілерімен, оқушылар және олардың |деңгейі таңдалады. |
| |ата-аналарымен әңгімелесу. |Оқушы өзіндік таңдау |
| | |жасайды. |
|Оқушыларды |Оқушыларды топқа бөлуді ұйымдастыру: әр |Белгілі топты |
|топтарға бөлу |топ үшін оқу мазмұнын анықтау. Әр |оқушының өзі таңдауы.|
| |деңгейде оқытуға қойылатын нақты |Топтардағы оқыту |
| |талаптарды дайындау. Дайындалған |талаптарының жобасын |
| |талаптарды оқушыларға ұсыну. |талқылауға қатысу. |
|Оқушыларды |Оқушыларды топқа бөлуді ұйымдастыру: әр |Белгілі топты |
|топтарға бөлу |топ үшін оқу мазмұнын анықтау. Әр |оқушының өзі таңдауы.|
| |деңгейде оқытуға қойылатын нақты |Топтардағы оқыту |
| |талаптарды дайындау. Дайындалған |талаптарының жобасын |
| |талаптарды оқушыларға ұсыну. |талқылауға қатысу. |
|Деңгейлеп |Оқушылардың топтардағы жұмысын |Таңдалған топта |
|оқытуды жүзеге|ұйымдастыру. |өзінің оқу |
|асыру кезеңі | |іс-әрекетін |
| | |ұйымдас-тыруы. |
|Деңгейлеп |Атқарылған жұмыстар нәтижесі бойынша |Жеткен нәтижелер |
|оқыту |оқушыларды бағалау. |бойынша өзара |
|жағдайында | |бағалау-ды және |
|білімді | |өзін-өзі бағалауды |
|меңгер-ту | |жүзеге асыру. |
|нәти-желерін | | |
|бағалау кезеңі| | |
Шектеулер:
1. Мектептің деңгейлеп оқытуды ұйымдастырудағы мүмкіндігі (оқу
кабинеттерінің оқушылар топтарында бір пән бойынша параллель
жұмыс жүргізетін мұғалімдердің жеткілікті блуы ).
2. Әрбір топтар үшін талаптардың нақты болуы.
3. Мұғалімнің бір деңгейдегі оқушылармен жұмыс жүргізуі барысында
топтың даму динамикасын меңгеруі.
Деңгейлеп оқыту педагогикалық технологиясын оқу процесіне енгізуді пән
бойынша күнтізбе жоспарын жаңаша құрудан бастайды. Ол үшін дэстүрлі
оқытудағы екі бақылау жүмысының арасында өтетін оқу материалын Модуль деп
қарастырып (ол тарау болуы мүмкін) оның құрылымы анықталады:
1-сабақ: §1
2-сабақ. §2
п- сабақ: §п
(«+1) -сабақ: (§1-§я) бойынша 3 деңгейлік қорытынды өздік жұмыс
(п+2) -сабақ: Өздік жұмыстан шыққан қателерді түзету сабағы
(п+3) -сабақ: Модуль бойынша Бақылау жұмысы
Модульдің дәстүрлі оқытудағы тараудан негізгіі айырмашылығы әр бақылау
жұмысының алдында оған дайындық екі сабақ өтіледі. Бірніші (п+1) - сабақта
оқушылардың модуль бойынша түсінбей қалған кемшіліктерін анықтап, оларды
екінші (и+2) - сабақта жою мақсаты көзделген. Әр тоқсанның және жылдың
соңында алынатын бақылау жүмыстарының да алдын-да осындай екі дайындық
сабақтары өтеді.Бұл жағдайда: модульдік бақылау жұмыстарынан - тоқсандық,
төрт тоқсандық бақылау жұмыстарынан жылдық бақылау жүмыстары құрылады.
«Қосымша» сағаттарды үқсас материалдарды блокқа біріктіріп оқыту арқылы
үнемдеуге болады. (п+1), (и+2) - сабақтарын біріктіріп бір 45 минутта
өткізсе де болады.
Әр параграфтың мазмүнын (45 минут немесе 90 минутқа арналуы мүмкін)
технологияның талабы бойынша меңгертуді ұйымдастыру үшін оның үш кезеңі
анықталған.
Жаңаша оқытудың негізгі түрлері болып, оқытудың дербес және топтық
түрлері табылады. Оқытудың бү_л түрлеріндегі ең басты- , сы - оқушыға деген
сенім, оның өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйене отырып, өз беделі мен
қадір-қасиет сезімін дамыту.
Оқытудың фронтальды түрі, көбінесе, бағыт беру, талқылау және түзету
енгізуде ғана пайдаланылады.
Жаңа технологияның жаңа мақсаты бойынша «оқытуды ізгілендіру» қажет деп
отырмыз ғой. Ол - оқыту құраладарына деген көзқарасты да өзгертуді талап
етеді. Бүл өзгерістер бойынша оқу құралдары оқушылардың өздігімен танымдық
іс-әрекетін жүргізе алатындай құралдар болуы керек. Бүрынғы дәстүрлі
оқулықтар мұндай талапты қанағаттандыра алмайды, сондықтан оқушылардың өз
бетімен білім алуына аса бейімделген жаңа тип-тегі оқулықтар қажет. Ол
оқулықтардың қандай болу керек екендігі төменде айтылады. Осы жерде
компьютерлік техниканың да функционалдық мүмкіндіктерінің мол екендігі
төменде айтылады. Осы жерде компьютерлік техниканың да функционалдық
мүмкіндіктерінің мол екендігін ескере кету қажет, себебі компью-терлік
техника - оқушыға, ол ізденіс және зерттеу жүмыстарын жүргізе алатындай,
оқытушы орта қүруына мүмкіндік береді. Бұл жерде оқу мазмұны мен жаңа
мақсат талап ететін жаңа оқулықгардаоқу материалдарының мазмүлы жаңаша
баяндалуы қажет.
Оқытудың басты мақсаты өздігімен білім алып дами алатын жеке түлғаны
қаыптастыру болғандықган, оқулықтағы теориялық материалдардың берілу жолы
осы мақсатты қанағаттандыра алатындай болып, оқушылардың өз бетімен білім
ала алуына бейімдерін құрьшуы керек. Ол бойынша өнер тапқыщтық пен
жаңалықтар ашуға жетелейтін баланың жаңа қасиеттерін ашуға болады екен.
Технологияның тағы бір психологиялық негізі болып табылатын теория - Л.С.
Выготскийдің «оқыту процесінде оқытушының ақыл-ойының дамуы «актуальды
даму» аймағынан «жақын арадағы даму» аймағына ауысу» туралы теориясы. Бұл
ауысу—тапсырмаларды қайталап орындауға ғана арналған бірінші деңгейден
өнімді іс-әрекет арқылы жүзеге асады. Осындай төрт іс-әрекет деңгейлердің
тапсырмаларын басынан бастап бірінен соң бірін орыңдау арқылы оқушы оқу
материалының әр түрлі деңгейіне көтеріледі.
Ресей ғалымы В.П. Беспалько бұл деңгейлерді:
бірінші деңгей — «міндетті, оқушылық»,
скінші — алгоритмдік,
үшінші - эвристикалық және
төртінші - шығармашылық деңгейлердегі қабьщцау деп атайды.
Сондықтан да, оқушылардың білім,білік, дағдыларын жетілдіру үшін,
деңгейлеп оқытудың жаңа технологиясы бойынша, дифференциалды және дербес
деңгейлік принциптерінің талаптарына сәйкес өткізілетін әртүрлі сабақ
түрлеріне арналған жаңа тұрпаттағы оқулықтар мен оқу құралдары қажет.
Бұлар: әңгімелесуші-оқулықтар және оларға қосымша төрт деңгейдегі
тапсырмалары берілген жұмыс дәптерлері.
Әңгімелесуші-оқулық бойынша (сабақтың 1,2-кезеңдерінде): оқушылар а)
жаңа тақырыпты өз бетімен меңгеріп: анықтама, «рсжелерін өзі шығарады.
Мұндағы тапсырмалар «сұрақ-жау-.іц» диалогы түрінде келтіріледі; б) жаңа
меңгерген теориялық ііілімін үлгі ретінде қарапайым жаттығу-мысалдармен
бекітеді. Бұл тапсырмалар оқушылардың өздігімен танымдық іс-әрекетін
иімытуға бағытталады. Жұмыс дәптерлеріндегі (3-кезеңде): төрт деңгейлік
тапсырмалар оқушьшардың жаңа тақырып бойынша алған теориялық білім-І дерін
дамытып, тереңдетуге арналады. Оларды барлық оқушы бір-І дей бірінші
деңгейден бастап орындауға көшеді де, әркім орывдап үлгерген тапсырмаларына
сәйкес үпайларын жинайды.
Аталған екі оқу құралының да мазмұндары кейінгі кезде технология
бойынша әр пәннен құрастырылып жүрген; оқушылардың арнайы оқу
құралдарында, әзірге біртұтас беріліп жүр. Деңгейлік тапсырмаларға, мысалы,
арнайы пәннен төмендегідей талаптар қойылады:
Бірінші деңгейдегі тапсырмаларға:
1. Жаттап алуға лайықталған болуы керек.
2. Алдыңғы сабақта жаңадан меңгерілген білімнің өзін өзгертпей
қайталап, пысықтауына мүмкіндік беруі тиіс.
3. Тапсырмалар жаңа тақырып үшін типті және өмірмен байланысты болуы
керек.
Жалпы техникалық пәндерде мүндай талаптар жаңа тақырыпты игеру соңында
шығарған есептерге ұқсас тап-сырмалар қүру арқылы орындалады және олар
оқушынын өзі шығарған ереже, анықтама, заңдарын бекітуге арналады. Мұндай
тапсырмаларды қүрастырған кезде олардың танымдылығы мен қызықтылықжақтарына
ерекше көңіл аударған жөн.
Екінші деңгейдегі тапсырмаларға:
1. Өтіп кеткен материалдарды реттеуге және жүйелеуге берілген
тапсырмалар. Бұлар өзгертілген жағдайлардағы тапсырмалар, яғни бұрынғы
тапсырмаларға үксасд бірак оларды орындау үшін алғашқы алған білімдеріні
түрлендіріп пайдалану қажет болады.
Мүндай іс-әрекетке келтіретін тапсырмалар: мәтінмен беріл-ген кері
есептер; кері байланыс функциясын атқаратын тексеру тапсырмалары, т.с.с.
2. Оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіруге берілетін тап-сырмалар.
Оларда біздің ұлттық ерекшеліктеріміз ескеріліп, танымдық және
үйретімділік маңызы болуы қажет болады. Бұлар: логикалық есептер, ребустар
мен сөзжұмбақтар.
Үшінші эвристикалық деңгейдегі тапсырмалар түрлері мыналар:
- танымдық іздену (эвристикалық) түрдегі тапсырмаларды орындау
барысында оқушылар жаңа тақырып бойынша меңгерген алғашқы қарапайым
білімдерін (заңдылықтар шығару, анықтамалар, анықтамалар, формулаларды
жаттау, т.с.с.) жетілдіріп, тереңдетумен қатар, ол тағы да жаңа білімді
меңгеріп, өзі үшін жаңалық ашуы тиіс. Эврика! Мұндай жұмыс - анализ бен
синтез және салы-стыру арқылы негізін анықтау, қорытындылау сияқты ой
жұмыстарын қажет етеді. Мүндай есептерді шешу барысында оқушылар жаңа
есептерге тап болады да, проблемалық жағдай туындайды. Оны шешу үшін оқушы
жаңа әдістер іздеуі керек.
- әртүрлі әдіс, тәсілдермен шешілетін есептер қүрастыру және оны
өздігімен шығару, өмірден алынған мәліметтер негізінде диаграмма, графиктер
салу, жергілікті жағдайда өлшеу жұмыстарын жүргізу, көрнекі құралдар
дайындауға берілетін тапсырмалар. Ой қорытуға арналған, дағды
қалыптастыратын тапсырмалар.
Төртінші шығармашылық деңгей тапсырмалары:
Оқушылардың жинаған өмірлік тәжірибесі мен к.ілыптастырған үғым,
түсініктерінің, қиялы мен белсенді ой і-цбегінің нәтижесінде жаңаша, бұған
дейін болмаған, белгілі гир дәрежеде олардың жеке басының икемділігін
байқататын чүиие жасап шығуына негізделген (теорема дәлелдеу, шңдылықтарды
оқулыққа сүйенбей мүғалімнің көмегінсіз корытып шығару).
Сонымен, қорытып айтатын болсақ, бұлар 3 кезеңнің бірінші деңгейі үшін
— 1,2 кезеңдерде игерілген теориялық материалды пысықтау мен қайталауға,
ережелер мен анықтамаларды, формулаларды жаттауға арналған тапсырмалар және
олар сынақ ирқылы бағаланады.
Жоғары деңгейлер үшін - алған білімдерін өз бетімен қорыту мен
жүйелеуге, оларды тереңдетіп дамытуға және тәжірибеде қолдануға арналған
тапсырмалар.
Технология бойынша жүргізілетін оқушылардың өз бетімен білім алу
процесі «басқаруға ыңғайсыз» - делініп, сыналып жатады. Сондағы
айтатындары: «оқушы осы кезеңде өз білгенін істейді, оның іс-әрекеті
көбінесе, қате болады» дейді.
Мүмкін, дәстүрлі оқу процесінде оқушыларды дәстүрлі оқулықтар бойынша
өздігімен оқытуға тырысып, өздік жүмыстарын жүргізген кезде солай болса,
болған шығар.
Бірақ, оқытудың жаңа технологиясы жағдайында:
- оқушылардың өздігімен жүргізетін танымдық іс-әрекеті үшін
тапсырмалар күрделілігі төрт деңгей бойынша қүрастырылып;
- оқыту-проблемалық принциптер бойынша жүргізіліп;
- барлық деңгейдегі тапсырмалар қызғылықты мазмұндалған болса,
оқушыларда ынталану пайда болады.
Сондықтан да, жаңа технология бойынша сабақ беруші мүғалімдер, үзіліс
кезінде де оқушылардың сабақтан бас алмайтындығын байқаған. Оларға өзара
бәсекелесе отырып жұмбақ, сөзжұмбақ, ребус, математикалық басқатырғыштар
сияқты әр деңгейдегі тапсырмаларды шешіп, өтіп жатқан тақырыптан барынша
көп үпай алуға тырысқан, себебі, ертең жаңа тақырып басталады. Нәтижесінде
«екіліктер» жойылуымен қатар, «үштік» алып жүрудің өзі де ұят саналатын
болған.
Осы жерде, «үлгерімі кейіндеп қалып, өз құрбыларын, белгілі бір
себептермен, қуып жете алмайтын оқушылармен қалайі жұмыс істеуіміз қажет?»
- деген сүрақ туады. Бүл мәселенің да шешуі қарастырылған.
Мүндай жағдайда, барлық тапсырмаларды мезгіліндёі орындаған оқушылар
үлгермеушілерге көмектеседі;
Сыныптың басқаоқушылары өздігімен жүмыс істеп жатқан кезде мүғалімнің
де үлгерімі төмен оқушыларға дербес көмек көрсетуіне уақыты табылады. Ол
сынып оқушыларының өздік жұмыс іс-әрекеттерін тек үйымдастырьш, басқару,
жалпы бақылау жасау және балалардың өз-өзін бағалауын бақылау функциясын
атқарады.
Бүл қалайша жүзеге асырылады? Бізге үйреншікті бақылау мсі і бағалауға
қарағанда деңгейлеп оқыту барысындағы бақылау мси бағалаудың ерекшелігі
неде?
Деңгейліктапсырмаларды енгізгендегі басты мақсат-сынып нқушыларын
«қабілетті» және «қабілетсіз» деп жасанды түрді бірі үрлі топтарға бөлуді
болдырмау. Осы арқылы деңгейлік және дербес оқыту принциптерімен қатар,
барлық оқушыға қатысты, ізгілендіру принципі де сақталады.
Деңгейлеп оқыту барысында оқушының бірінші деңгейдегі ішісырмаларды
дүрыс орындағаны «есепке» алынып отырылады.
Қандай оқушы болмасын, мысалы өзінің жақсы ііқиі ьшдығына қарамастан,
жүмысын «оқушылық», «міндетті», І-ші деңгейдің, ол үшін жеңіл болса да,
тапсырмаларын орындаудан бастайды.
Барлық оқушылар жұмысын бір мезгілде бастап; әрқайсысы оілім игерудегі
өз қабілетіне қарай, өз билігіне жетедібүл нақты пән бойынша ең нашар
үлгіретін оқушыға тірек білімін ғана тексеріп, үй тапсырмасын орындау
барысында тек сүйікті пәні кшарғы шығармашылық деңгейге дейін көтерілуіне
уақыт і исмдеуіне себеп болады. Нақтырақ айтсақ:
Әр оқушының, әр пәннен 100 % үлгеріміне қол жеткізудің кепілі болады
және оқу пәнінің барлық тақырыбы бойынша ең юлмағанда міндетті бірінші
деңгейді игеруін толық жүзеге ісырады. Бүл, өз кезегінде, мемлекеттік
стандарттардың минималды талаптарының орындалуына кепілдік беріп, Қазақстан
Республикасының Білім туралы Заңының талаптарына сай ке-ісді, және дәстүрлі
оқытудағы оқушылардың артық жүктеме і арту проблемасын шешеді.
«Есепке алу» (сынақ) жүйесін жүргізу нәтижесінде үлгерімі мнашар
оқушылар да, кем дегенде, «оқушылық» деңгейге сәйкес оілімді толық меңгеріп
алатынын өз тәжірибемізден байқадық. Себебі ол осы деңгейдің тапсырмаларын
толық және дұрыс орындап, өткізбегенінше, келесі деңгейге көшпейді. «Міндет-
11» деңгейді толық меңгергеннен кейін оқушы әрі қарай, ілгері ұмтылады;
өзіне өзінің сенімі артады.
Олардың әрқайсысы 1 -деңгейлік тапсырмаларды орындауға міндетті және
жоғары деңгейлік тапсырмаларды орындауға құқылы.
Осылайша әр оқушы, әсіресе өзіне ұнайтын пәндерден, бір деңгейден
келесі деңгейге өз білімін біртіндеп толықтыра отырып, өз қабілетін де
жетілдіреді. Бүл жағдайда жоғары деңгейлік тапсырмаларды орындау әр
оқушының күнделікті мақсатына айналады. Басқа пәндерден 1-деңгейлік
тапсырмаларды толық орындап отырса жеткілікті. Осы уақытқа дейін
дайындалған жүмыс дәптерлерінде тапсырмалар үш деңгейде ғана берілген.
Төртінші деңгей тапсырмаларын (карточкалар түрінде) бәйгеден озып келген
жүйріктерінің жеке қабілетіне сай құрастыру мүмкіншілігін, сабақ беретін әр
үстаздың өз үлесіне қалтырдық.
Әр деңгейдің барлықтапсырмаларын дұрыс орындағаныүшін оқушылар сол
деңгейді игергеніне сәйкес ұпай алады: бірінші деңгей үшін - 5 үліай,
екінші деңгей үшін - 10 ұпай, үшінші деңгей үшін - 15 ұпай.
Әр жаңа тақырып бойынша жасалған деңгейлік жұмыстардың үш деңгейге
бөлінуі, үй жұмысын жақсы үйымдастыруға жәнЯ реттеуге мүмкіндік береді.
Себебі, тақырыпты меңгерудегі төрв деңгейлік тапсырмалар үлгерімі өте жақсы
оқушыға есептеліпИ соған сәйкес құрылғандықтан, бұл жұмыстарды толық, сабам
үстінде орындап бітіруге, барлық оқушылардың мүмкіндігі жете бермейді.
Сондықтан да, олар үйде өз бетімен немесе сабақтан тыс уақытта мүғалімнің
көмегімен аяқтауға беріледі:
- бірінші деңгейдің тапсырмаларын орындап үлгерге оқушыларға қалауы
бойынша екінші, үшінші деңгейлердің тапсырмалары;
- екінші деңгейдің тапсырмаларын орындаған оқушыларғЯ қалауы бойынша
одан да жоғары деңгейлік тапсырмаларИ ды жалғастырып орындай беру;
- т.с.с. деңгейден деңгейге көтеріле беру тапсырылады.
Ең жоғары деңгейдің шығармашылықты қажет ететін тапсырмаларын, әрине,
еңбекқор және нақты осы пән бойынша дарынды оқушы орындай алады.
Осылайша, сыныптан тыс уақытта оқушылардың сүйікті және өзінің қабілеті
жететін пәндердің әр тақырыбы бойынша жоғарғы деңгейлік тапсырмаларды
орындау арқылы көбірек ұпай жинап, көтеріңкі баға алуына мүмкіншілік туады
да, дамыта оқыту принципі орындалады.
Нәтижесінде, оқушылардың табиғи қабілеттері мен дарындылық
қасиеттерінің ашылуына және дәстүрлі оқытудағы келесі проблемалардың
шешілуіне жақсы жағдай жасайды:
- әр оқушы барлық бойынша 100 % үлгеруіне кепілдік ала-ды, әр
тақырыптың бір деңгейінің тапсырмалары міндетті түрде және дұрыс орындағаны
үшін сынақ алуы арқылы жоғарыда аталғандай, артық жүктеме тарту проблемасы
шешіледі;
- оқушының «екі алып қалу», «үлгермей қалу», «үрейінің жойылуы»;
- әр оқушыға үй тапсырмасын саралап беру проблемасы (төрт деңгейлік
тапсырмалардың сыныпта орындап үлгермегендерін үйде жалғастыра орындау
мүмкіншілігін алу арқылы, сыныпта жинаған ұпай санын толықтырады, сондықтан
жаңа тақырып бойынша қорытынды ұпай саныөседі) шешіледі. Бұл жерде: әр
тақырып бойынша оқушы тіпті бір емес, екі қайта бағаланып отырады да
журналды «бағамен толтыру жоспары» артығымен орындалады. Оқушыны
бағалаудағы әділетсіздік проблемасы шешіледі, (өте жеңіл тапсырмалармен
қатар, күрделі тапсырмалардың жауаптары дұрыс болса болады, жоғары беріле
беруі);
- оқушыға табиғи жолмен кәсіптік бағдар беру және оны қабілеті жететін
саласының дарынын ашу проблемалары шешіледі.
Бұл оқушылар арасында, бір-бірінің үлгерім деңгейлерін
биқылапотыраалатындықтарынан,өзаражарыстудырады. Бірақ, окушылардың өзара
көмегіне және мұғалім тарапынан жасалы иіітын демеп жіберуге рұқсат
етіледі. Сондықтан бақылау мен бағалау ішкі бақылау мен ішкі бағалау болып
табылады. Сабақ ір оқушының дұрыс орындаған барлық тапсырмаларының майларын
шығарумен аяқталады.
Сонымен:
- технологияның принциптері жағдайында, өздігінен даму бағдарын анықтап
дамитын және өздігінен дұрыс шешім қабылдай алатын, өзі-өзі жетілдіріп
өсіруші, өзін-өзі тәрбиелеуші тұлға қалыптастыруға болады.
- өздігінен оқытудың осындай мақсаттарын жүзеге асы-ру үшін, білім беру
жүйесінің алдында тұрған басты мақсат - жаңа технологиясының талаптарына
сай жаңа оқулықтар буынын жазу болып табылады. Мұндай оқулықтар мен
дидактикалық қүралдардың бір ерекшелігі - олардың мазмұнын қысқа мерзім
ішінде ешқандай беімдетусіз-ақ компьютерге енгізуге болады. Себебі, бұл
құралдардың құрылымы электрондық оқулықтардың құрылымына ұқсас.
Әдебиеттер
Негізгі:
1. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии М.: 1997
2. Айғожарова М.К. Деңгейлік саралау технологиясы. //Бастауыш мектеп
№4, 2003ж.
3. Таңатарова С.К. Деңгейлеп оқыту. //Бастауыш мектеп №3, 2004ж.
4. Жәкенова Ж.Ж. Деңгейлеп оқыту технологиясы //Білімдегі жаңалықтар.
№1, 2003.
Қосымша:
5. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии: Учеб.М.: 1997
6. Ильина Т.А. Педагогическая технология //Буржуазная педагогика на
современном этапе. Под ред. В.А.Мальковой, Б.Л.Вульдсона. М., 1984
№7 дәріс тақырыбы: Жеке тұлғаға бағдарланған оқыту технологиялары
Ойын технологияларының мүмкіндіктері
Жоспар:
1. Ойын технологиясының даму тарихы
2. Ойын бағдарламасыныњ негізін құрайтын тапсырмалар
1. “Қазақстан Республикасының жалпы орта білімінің мемлекеттік
стандарты” туралы ережеде білім беру стандартының негізгі обьектісі – оның
құрылымы, мазмұны, оқыту жүйесінің көлемі және оқушыларды даярлаудың
дәрежесі деп көрсетілген. Білім стандартына қатысты түсінік барлық елдерде
бірдей емес. Оқу орындарының ерекшеліктеріне, мақсаттарына қарай ғана емес,
әр пәннің міндеттерін де айқындайтын стандарттық талаптар бар. Осы негізде
қазір мектептерге де, лицейге де, гимназияға да қойылатын талаптар бірдей.
Мемлекет жалпы орта білім беру саласындағы саясаты: бастауыш, негізгі
және толық орта білім берудің мемлекеттік стандарттарын талдап жасауды және
оны өмірге енгізуді, білім алушылардың деңгейін бақылау ісін жетілдіруді,
білім алудың әртүрлі нысандарын дамытуды, ақпараттық жаңа технология мен
ұстаздардың шеберлігін арттыруға қажетті жабдықтар жасауды көздеуге тиіс.
Бұл мақсатқа жеке дара қабілетінің сұранысына жауап бере аларлықтай білім
беру бағдарламаларының әр алуандығы, білім беру ісі мен ғылымды кіріктіру,
экономикалық реформа стратегиясы мен қоғамдық практиканың қажетіне сәйкес
мамандарлың біліктілігін көтеру және оларды қайта даярлау ісін қамтамасыз
етеіндей үздіксіз кәсіби білім беруге жағдай туғызу арқылы қол жеткізу
керек.
Бүгінгі таңда ойын технологиялары мектептің оқу-тәрбие процесінде
оқушылардың жалпы оқу интеллектуальдық біліктерін қалыптастыруда ерекше
мәнге ие болады.
Тақырыптық-сынақ сабақтары бағдарламаның тірек тақырыбы бойынша
(опорные темы) жүргізіледі. Оны жүргізу мақсаты алынған білім, іскерлік пен
дағдыны бекіту, оқушыларға көмек көрсету және олардың білім, іскерлік пен
дағдыларын бақылау.
Оқытушы келесідей дайындық жұмыстарын орындайды:
- оқушылардың білім, іскерлік пен дағдыларына қойылатын талаптарды
анықтайды;
- тапсырманы орындау кезінде бағаланатын практикалық іскерлікті анықтау;
- сабақтың әрбір этаптарына уақытты рационалды бөлу;
- әрқайсысынан жеке сұрау үшін кемшіліктерді есепке ала отырып,
тапсырмаларды құру.
Тақырыптық-сынақ жөнінде оқытушы ерте хабарлайды, сынақтың сұрақтарымен
таныстырады.
Оң бағаға ие болған оқушылар сынақты тапсыруға қатыспайды. Сынақтың
қорытындысы бойынша жалпы баға қойылады, ол оқушылардың нақты білімі мен
іскерлігіне сәйкес келу керек.
Дидактикалық ойындар – имитациялық модельдеу бойынша оқытылатын
жүйелер, құбылыстар, процестерде белсенді оқу әрекеті. Дидактикалық ойын –
бұл ұжымды мақсатты бағытталған оқу әрекеті, мұндағы қатысушы мен команда
негізгі мәселені шешумен бірігіп, өздерінің тәртіптерін ұтысқа бағдарлайды.
Ойынның құрылымдық элементтері мыналар болып саналады:
- оқу әрекетінде өңделетін объект;
- ойын процесі барысында оқушылар әрекетінің бірлігі;
- ойын тәртібі;
- өзгермелі жағдайда шешім қабылдау;
- қабылданған шешімнің тиімділігі.
Дидактикалық ойын технологиясы – бұл проблемалық оқытудың нақты
технологиясы. Дидактикалық ойындар оқу процесін жандандырады.
Ойындарды балаларды оқыту мен тәрбиелеу ісінде пайдалану проблемасын
көптеген педагогтар мен психологтар қарастырған. Оқушының жеке түлғасын
қалыптастыруда ойынның педагогикалық мүмкіндіктері туралы Я.А.Коменский,
И.Г.Песталоцци, Р.Оуэн, Ф.Фребель, К.Д.Ушинский, П.Ф.Лесгафт, Л.Н.Толстой,
Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, В.А.Сухомолинский ерекше атап өткен. Ойын
теориясы мен практикасын жасауға көрнекті психологтар Л.С.Выготский,
А.Н.Леонтьев, Д.Б.Эльконин, П.П.Блонский және т.б. үлес қосты. Ойын
теориясы мәселесіне неміс ағартушылары Ф.Шиллер, К.Гросс, В.Вундт және
ағылшын әлеументтанушысы Г.Спенсер ерекше ден қойды.
Оқытудың құралы ретінде дидактикалық ойындарды пайдалану әдіскер
ғалымдардың еңбектерінде де көп айтылды (М.И.Микитинская, Т.К.Жикалкина,
т.б.).
Ұлттық ойындарды оқу-тәрбие процесінде пайдалану қажеттілігі мен
олардың педагогикалық мүмкіндіктері мәселесі қазақстандық ѓальмдардың
зерттеу еңбектерінде ашып көрсетілді (Е.Сағындықов, А.Айтпаева, т.б.).
Аталған ғылыми зерттеулер педагогика ғылымының қ±нды дүниелері болып
есептеледі. Алайда, бұл еңбектерде бастауыш сынып окушыларының жалпы оқу
интеллектуальдық біліктерін ойын технологиялары арқылы қалыптастыру
мәселесі зерттеу арқауы болмаған.
Алдымен, «ойын теяюлогиялары» және «жалпы оқу интеллектуальдық
біліктері» ұғымдарының мәнін ашып көрсетуді жөн көрдік.
«Технология» - латынның «техне»-өнер, шеберлік, қолөнер және «логос»-
ғылым деген сөзінен шыққан. 60-70-жылдардан бастап педагогика ғылымында
педагогикалық технология деп аталатын жаңа ұғым пайда болды. Оның мағынасын
ғалымдар түрліше анықтайды:
- практикада іске асырылатын белгігі бір педагогикалық жүйенің жобасы
(В.А.Беспалыо);
педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды
ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиьнтығы және жүмыс істеу
реті (М.В.Кларин);
оқыту формаларының, әдістерінің, тәсілдерінің, амалдарының, тәрбие
қүралдарының әлеуметтік жиыны мен бірлігін анықтайтын психологиялыќ
педагогикалық нұскаулардың жиынтығы (Б.ТЛихачев);
балаға педагогтың шынайы өзара әрекетін қамтамасыз етеін қолданбалы ғылыми
педагогикалық пән (Н.Е.Щуркова);
қойылған мақсатка сәйкес білімді, білікті, дағдыны және қатынасты
қ±растыру, калыптастыру мен бақылау бойынша операциялардың жиыны
(А.К.Колеченко);
педагогикалық технология - оқу-тәрбие процесінің шығармашылықпен терең
ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігін, оқыту мен тәрбиенің
тиімділігін камтамасыз ететін жанды к±рамдас бөлігі (Ш.Т.Таубаева,
Б.Т.Барсай), т.б.
Ойын мәнділігі нәтижесінде емес, процестің өзінде болып табылатын іс-
әрекеттің бір түрі, өмірдің керемет ќұбылыстарының бірі, баланың барлыќ
маңызды ақыл-ой қалыптастыруға бағытталған әсерімен дамитыны мойындалған.
Бүл ойын арқылы баланың барлық қабілеттерінің дамуына, күрбыларымен дұрыс
қарым-қатынас орнатуына жағдай жасалатынын дәлелдейді. Ойын технологиясын
оқыту процесінде пайдалану баланың қалыпты дамуына єсер етіп, шығармашылық
қабілетін, танымдық белсенділігін арттырады.
Сөйтіп, ойын технологиялары дегеніміз баланың қалыпты дамуына эсер
етіп, оның шығармашылық қабілетін, танымдық белсенділігін арттыратын
педагогикалық процесті үйымдастыру формаларының бірі болып табылады.
Жалпы оқу интеллектуальдық біліктері ақыл-ой әрекеті ретінде оқу іс-
әрекетінің негізгі өзегін қ±райды, оны іштей ұйымдастырады, тереңдетеді,
белсендіреді.
Оқу іс-әрекеті түрғысынан алып қарағанда, жалпы оқу интеллектуальдық
біліктерінің маңызды, мәнді блоктарына мыналар жатады (Н.Я. Чутко):
1-ші блок - бақылау, тыңдау, оқу - іс-әрекетінің ақпараттық-бағдарлық
қызметін қамтамасыз ететін және оқушыларға әртүрлі ақпарат көздерінен
алынған білімді оқу міндеттеріне сәйкес қабылдауға көмектесетін біліктер;
2-ші блок - жіктеме, жинақтау -оқу іс-әрекетінің ұйымдастыру-орындау
қызметімен байланысты және оқып-үйренілетін материалдың логикалық қайта
өнделуін қамтамасыз ететін біліктер;
3-ші блок - өзін-өзі баќылау - оку іс-әрекетінің бақылау-түзету
қызметін атқаратын және жүргізілетін оқу-таным әрекеттерінің барысы мен
нәтижесін бақылауды қамтамасыз ететін біліктер.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, көптеген бастауыш сынып оқушылары жалпы
оқу интеллектуальдық біліктерін жеткіліксіз меңгереді; бүл біліктердің
қалыптаспағандығы олардыњ кейбіреулерінде орта және тіпті жоғары буынға өту
барысында байқалып, оқу іс-әрекетінің өнімсіздігіне әкеліп соғады. Бүл
интеллектуальдық біліктердің тек баланың жеке тәжірибесінде, белсенді іс-
әрекетінде қалыптасатындығымен байланысты және бұл іс-әрекет пен тәжірибені
игеру оқытатын ересектердің тікелей қатынасуымен тйымдастырылғанда ғана
дамудың жоғары деңгейіне жетеді.
Жалпы оқу интеллектуальдық біліктерін қалыптастыруда ойын
технологияларын пайдаланудың екі педагогикалық тиімділігі бар: біріншіден,
ойын барысында балалардың орындайтын ақыл-ой єрекеттерінің сипаты мен ойын
формасында қалыптасатын біліктер жиынтығы маңызды болып табылады;
екіншіден, дидіктикалық ойындардың ережесі бар ойынның түрі ретінде
құрылуының өзі ерекше мәнге ие болады. Ойында дайындық, үйымдастыру
кезеңдерінің міндетті түрде болуы баланы табиғи және занды түрде іс-
әрекетке баулиды. Мүндай іс-әрекет оқу іс-әрекетінің бір көрінісі сияқты,
өйткені кез келген дидактикалық ойында міндетті түрде ойын міндеті, ойын
әрекеті және ойын тәртібінің ережесі болатыны анық. Сондықтан ойын
тешологиялары өз бетімен білім алу және саналы ойлау, сонымен бірге түтас
алғанда оқу іс-әрекетін қалыптастыруға ықпал етеді.
2. Ойын бағдарламасының негізін мынадай тапсырмалар түрлері құрайды:
Заттарды немесе олардың бейнеленуін қарап шығу; берілген негіздеме немесе
өз бетінше табылған негіздеме бойынша түскен ақпаратгы топтастыру, жіктеу;
қойылған танымдық міндеттерге сєйкес бµліп өрсетілген танымдық жағынан
мәнді мәліметтердің жіктемесінің д±рыстығын тексеру.
Хабарламаны тыњдау; түскен ақпаратты жіктеу, яғни берілген негіздеме
немесе өз бетінше табылған негіздеме бойынша әдебиеттердегі мєліметтерді
бөлу; танымдық жағынан мәнді мәліметтердің жіктемесінің д±рыстығын тексеру;
Заттарды немесе олардың бейнеленуін қарап шығу; олардағы танымдыќ жағынан
мәнді мәліметтерді жинақтау; меңгерілген білімнің жинақталуының д±рыстығын
тексеру;
4. Хабарламаны тындау; олардағы танымдық жағынан мәнді мәлшеттерді
жинақтау - оларды неғұрлым жинақталған түрде беру; жинақтаудың дұрыстығын
тексеру;
5. Мәтінді оқу және ондағы басты, оқу-танымдық жағынан мәнді
мәліметтерді жинақтау; жасалынған жинақтаудың дұрыстығын тексеру
(Н.Я.Чутко).
Біз осы дидактикалық тапсырмалардың түрлеріне байланысты зерттеу
барысында ойындарды мынадай түрлерге бөліп, оларды оқу-тәрбие процесінде
пайдаландық:
Оқушылардың топтастыру біліктерін дамытуға бағытталған ойындар;
Оқушылардың талдау біліктерін дамытуға бағытталған ойындар;
Окушылардың жіктеу және өзіндік бақылау біліктерін дамытуға бағытталған
ойындар;
Оқушыларда көру арқылы берілген ақпаратты талдау және жекеден жалпыны табу
негізінде оны жинақтау туыстық-түр қатынастарын орнату біліктерінің
кешенін қалыптастыруѓа баѓытталѓан ойындар;
Оқушыларда заттардың, құбылыстардың белгілерін жинақтау біліктерін
қалыптастыруға бағытталған ойындар;
Окушыларда оқылған материалды жинақтау оны жинақтаудың дұрыстығын тексеру
біліктерінің кешенін қалыптастыруға бағытталған ойындар.
Сонымен мектептің оқу-тәрбие процесінде ойын технологияларын тиімді
пайдалану оқу іс-әрекетінің ақпараттық-бағдарлы, үйымдастыру-орындау және
бақылау-түзету функцияларын іске асыруға, оқушылардың жалпы оқу
интеллектуальдық біліктерін қалыптастыруға игі әсерін тигізеді.
Дамыта оқыту технологиясында ойын әдісі маңызды орыналады. Ойын -
адамның өміртанымының алғашқы қадамы. Сондықтан ойын арқылы балалар өмірден
көптеген мәліметтер алып, білімін жетілдіреді.
Ойын - бір қарағанда қарапайым құбылыс не әрекет іспетті. Ол міндетті
түрде ұжымдық әрекет. Ойынның ережелері ойнаушылардың қисынды ой
қабілетінің дамуы, бір-біріне деген сыйластық қажеттіліктерімен санасуы әр
ойыншының жеке әрекеттерінен туындайды. Ойынның басты шарты жеңіске жету
болса, әр ойыншы өз қарсыласының мұмкіндігімен санасып, бір-біріне деген
сенімін арттырады.
Ойынның да өзіне тән мотивтері болады. Мысалы, мазмұндық, рөлдік
ойындар баланың зейінін, есін, ойлауын, қиялын қалыптастыруға зор маңызы
бар. Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра алатынын,
қандай қабілеті бар екенін байқап көреді. Ал, ақыл-ой ойындарында белгілі
бір ережелерді сақтап ойнайды. Ол ойындар баланың тапқырлығын,
байқагыштығын. зейінділігін арттырумен қатар, ерік сезім түрлерін де
дамытады.
Ойын тұрлері әте көп. Соның ішінде бастауыш сыныптарда пайдаланатын:
ойын-сабақ, ойын-жаттығу, сергіту ойындары, дидактикалық мақсаттағы
ойындар, сөздік ойындар, логикалық ойын есептер, ұлттық ойындар, т.б.
Бұндай ойындар оқушыны жан-жақты дамытып, білімді толық игеруіне
көмектеседі.
Оқу үрдісінде - кеңінен қолданылатын ойынның тағы бір түрі ол -
дамытушы ойындар. Дамытушы ойындардың маңыздылығы оқушылардың ынта-ықыласын
есепке ала отырып, оқуды қызықты етіп, білім, білік, дағдыны қалыптастыру.
Дамытушы; ойындарға қойылатын бірінші талап - оқушының танымдық әрекетін,
қызығушылығын дамыту.
Бұл талаптар төмендегідей сұраныстарға жауап береді:
а) балаларға езінің қабілетін көрсете білуге мүмкіндік беру;
ә) баланы басқалармен жарыса білуге қалыптастыру;
6} білік пен дағдыны қалыптастыру үшін білімді өзі ізденуге қамтамасыз
ету:
в) ойын барысында балаға жаңа білім, білік, дағдылардың қайнар көзіне
жету;
г) баланың ойын барысында жеткен жеңісі оның жаңа алған білім, білік,
дағдыларымен сәйкес келетіндігі.
Осы көрсетілген сұраныстардың ішінде балалардың танымдық әрекеттерін
дамытуда әсіресе кейінгі 3 бөлімнің маңызы зор.
Дамытушы ойындардың ішінде оқушылардың өздері қолдан жасап, қурастырып
ойнайтын ойыншықтардың ориы ерекше. Өйткені, өздері ойын барысында жаңа
білім алып, олардың елестету, есте сақтау, ойлау, сөйлеу тілімен олардың
турлі қабілеттері: конструкциялық, музыкалык, ұйымдастырушылық т.б.
қасиеттері дамиды.
Сабақты бірыңғай әдістермен жүргізе беру оқушыларды жалықтырары сөзсіз
- Егер арасында ойын араласып келіп отырса. оқушылар сабак мазмұнына аса
назар аударып, тез қабылдап, ұғып алады.
С.А.Шмаковтың анықтауы бойынша ойын төрт түрлі қырымен сипатталады:
- еркін дамытушы іс-әрекет, ол әрекет белгілі бір нәтиже ушін емес,
баланың қанағаттануына байланысты.
- әрекеттің эмоционалды жағынан көтеріңкі болуы, яғни жарыстық орын
алуы - ойынның мазмунын сипаттайтын қағидалар (3(.
Жоғарыда аталған белгілерге байланысты ойынның бастауыш сынып
оқушыларының білімін берік меңгеруіне тигізетін әсерін анықтау үшін біздер
мына сұрақтарға жауап іздедік. Бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекеті
уйымдастыруда ойынның қурылымы қандай болмақ? Оқушылардың белсенділігін
арттыру үшін ойынды қалай пайдалану керек? Ойынды бастауыш сынып
оқушыларының жас жөне психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес қалай қолдану
қажет? Сол сияқты тағы басқа сурақтарға жауап іздеу барысында біздер
әртұрлі бастапқыларға талдау жасауды мақсат көздедік.
Ұлы Абайдың "Ойын ойнап ән салмай, өсер бала бола ма?" деген пікірінен
бала өмірінде ойынның маңыздылығын керуге болады. Бастауыш сынып
оқушыларының психикасының дамуына ойын әрекеті шешуші рөл атқаратындығы
туралы белгілі ғалымдар өз еңбектерінде айтып кеткек Ж.Аймауытұлы,
М.Жұмабаев. Ш.Құдайбердіулы, С.Торайғыров т. б.
Ал ертедегі ұлы ойшылдар Ж.Ж.Руссо мен И.Г.Песталоцци (8( ойын арқылы
балаларды болашақ өмірге бейімдеу керек деп түсіндірмек Ойынның теориясы
мен маңыздылығы туралы К.Д.Ушинский (9(, тәрбиеде және оқыту барысында
ойынның алатын орны туралы В.А.Сухомлинский, С.П.Шацкий өз пікірлерін
білдірген.
Педагогикалық үрдісті жетілдіру ойынның алар орны жөнінде қазақстандық
ғалым Н.Құлжанова да зерттеген. Ойын бала үшін еліктеу, инстинкт күнделікті
негізгі іс-әрекет және өмірі деп дәлелденген. Н.Құлжанованың айтуы бойынша
ойынды әдептілік, тәрбиелік мақсатқа пайдалану - болашақ өміріне түзу жол
салу, үлкендерге еліктеу және өмірдің талаптарына сай бейімдеу деп
түсіндірген
Сонымен бірге бастауыш сынып оқушыларының назарын аударатын ойын
түрлерінің бірі - спорттық ойындар. Бұл ойын түрі берілген тапсырманы
орындаумен қатар баланың денсаулығын нығайтып, т.б. көптеген қасиеттерін
дамытады.
Оқушылардың негізгі әрекеті - оқу, қарым-қатынас, ойын және еңбек
болса, булардың әрқайсысы негізгі функцияларды атқарып, баланы дамытады.
Оқу - білім алу мен білік, дағдыны қалыптастырса, қарым-қатынас - бұл
балалардың бірін-бірі дұрыс қабылдап, сонымен қатар жаңалық алмасуын
арттырады. Ойын - пәндік әрекеттерді жетілдіріп, бірлесіп жұмыс жасай
білуге дағдыландырады. Ал еңбек - қолдың қозғалысын жақсартып, практикалық
кеңестік және көрнекі ойлауын жетілдіреді. Балалардың бундай әрекеттерге
белсене қатысуы олардың психикалық дамуын арттырады деп түсіндірген.
Я.А.Коменский "Ұлы дидактика" деген еңбегінде 6 жастан 12 жасқа дейінгі
жас кезеңін өнерлі және қамқорлық тәрбие мектебі деп атайды. Бұл кезеңцерде
балаларды нақты, түсінікті ана тілінде білім беру керек. Сонымен қатар
білім балалардың есінде қалатындай болуы тиіс. Бұл кезеңде балалар
қиындықты сезінбейді, сол себептен оларға оқу әрекеті жеңіл болып көрінеді.
Осыған орай бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекетін жеңілдетудің бірден-
бір құралы ретінде "ойынды" айтуға болады.
Бастауыш сынып оқушылары еліктегіш, жаңаны жаны сұйгіш келеді.
Сондықтан муғалім сабақ барысында ойын тұрлерін пайдаланып отырса,
оқушылардың сабаққа деген ынтасы артып, алған білімдерін өмірде қолдана
білу мен ізденімпаздық дағдылары жетіле тұседі.
Ойын түрлерін сабақта тиімді пайдалана білу мұғалімнің меңгертіп
отырған білімін аса зор ықыласпен тыңцап, білімді берік меңгеруіне
көмектеседі. Әйткені бастауыш сынып оқушыларының жас ерекшеліктеріне
байланысты олар ойынға өте ынталы келеді. Ойын барысында балалар тез
серігіп, тапсырманы жылдам, дәл орындауға тырысады.
Төменгі сынып оқушыларына ойын түрлерін қолдану, оқушылардың пәнге
деген қызығушылығын арттырып, сабаққа белсенді түрде қатысып, түсінбегенін
түсінуге мүмкіндік туғызады.
Ойын түрлерін мұғалім сыныптан сыныпқа өткен сайын дидактикалық
"деректіден дерексізге, жеңілден ауырға, жақыннан алысқа" деген принципті
негізге ала отырып, бірте-бірте күрделендіре жүргізуіне болады.
Мүмкіншілігіне қарай, өр тақырыл бойына ойын түрлерін қолданып сабақ
жүргізу, мұғалімнің шеберлігін шыңдап, сабақтың сапасын арттырары сөзсіз.
Мысалы,КВН типті сабақтар
Кейінгі кезде КВН түріндегі сабақтарды өткізу барлығына танымал болды.
Оны қолдану саласы – оған тақырып пен тарауларды қайталау тән.
Жарыс бес сайыс – этаптарынан тұрады.
І кезең– бой жазу (разминка). Тапсырма: өткен тақырып бойынша әңгіме
құрастыру; бір оқушы бастайды, ал екіншісі жалғастырады т.с.с.
ІІ кезең – «Үй жұмысын тексеру» сайысы. Тақырыптағы барлық негізгісі
бейнеленген бағаға ойнау керек.
ІІІ кезең – тапсырманы шешуде жауапты таңдау.
IV кезең – «Ойлан тап» сайысы (конкурс «Угадай»). Топтағы бір оқушы
кластан шығады, ал ол оқушы келгенде басқалары іс-қимыл, ишарамен айту
арқылы қолданбалы өнердегі қандай түсінікті жасырғандарын түсіндіру керек
(мысалы: «Ою», «Жіп пен ине», «Кескіш» т.с.с.).
V кезең – «Артистер» мен «суретшілер» сайысы. «Суретшілер» тобы сыртқа
шығады. Түсіндіруші экспериментті көрсетеді және оны түсіндіреді.
«Суретшіні» шақырып, «артист» ол үшін пантомимикалық әрекет арқылы
көрсетеді, ал «суретші» оның жауабын шешіп, оның суретін салу керек.
Соңғы кезең – қорытындыны шығару.
Ойынның негізгі мақсаты - баланы қызықтыра отырып білімді берік
меңгерту болса, мұғалімнің міндеті - сол ойын тұрлерін пайдалана отырып,
оқушыларды өздігімен жұмыс істей білуге, ой белсенділігі мен тіл байлығын
арттыра түсуге түрлі дағды мен шеберлікті меңгертуге қол жеткізу (14(.
Оқу үрдісінде ойын түрлерін пайдалану - бағдарламада анықталған білім,
білік, және дағдыларды қалыптастыру, тиянақтау, бекіту немесе тексеру болып
табылады. Сондай-ақ мұғалім ойын түрлерін балалардың жас және психологиялық
ерекшеліктеріне сәйкес түрлендіое отырып, жаңа тақырыпты өткенде, өтілген
материалды қайталағанда, білімді тиянақтау жөне тексеру кезінде, яғни
сабақтың кез келген сәтінде оқыту әдісінің құралы ретінде пайдалануға
болады.
Қорыта келгенде, оқу урдісінде "ойын" түрлерін пайдалану, біріншіден,
оқушылардың білімін берік меңгерту қуралы болса, екіншідең балалардың
сабаққа деген қызығушылығын, белсенділігін арттырып, білім сапасын кетеру
болып табылады.
Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Сарбасова Қ.А., Мүхаметжанова А.О. Инновациялык педагогикалық
технологиялар арқылы бастауыш сынып мүғалімдерінің даярлығын жетілдіру //
«Бастауыш сынып мүғалімдерін кәсіби даярлаудың проблемалары және
келешегі»
2.Новые методы и средства обучения: Сб научных трудов. М., 1993.
Қосымша:
1. Дидактика средней школы/Под.ред. М.Н. Скаткина. М., 1982.
2. Кириллова Г.Д. Методы обучения в современной школе. М., 1985.
№8 дәріс тақырыбы:Оқытуда компьютерлік технология
Жоспар:
1.Оку процесіндегі ақпараттық және коммуникативтік технологиялар
2 Бағдарламалық құралдардың білім берудегі дидактикалық мүмкіндіктері
3. Компьютерлік технология түсінігі, мақсаты
4. Компьютер функциялары
5. Оқытушылар мен оқушыларға қойылатын талаптар
1. Практикада оқытудың ақпараттық технологиялары арнайы техникалық
ақпараттық құралдарды (ЭЕМ, аудио, видео кинофильмдер) қолданатын барлық
технологияларды айтады.
Өркениетті қоғамның дамуы информатизация (ацпараттандыру) процесімен
тығыз байланысты болып келеді. Бұл процестің басты ерекшелігі - қоғамдық
өндіріс саласында-гы үстемдік етуші қызметтің саласына информациялық жэне
коммуникациялық технология күралдарының негізінде жүзеге асырылатын
хабарларды жинау, өндеу, олардың қорын жасау, сақтау жэне оларды тарату
жатады. Қазіргі қоғамды хабарлар легімен жан-жақты қамтамасыз етудің ең
басты бағыттарының бірі - білім беру саласын эдістемелермен жэне
информациялық, коммуникатавтік технологияны жасау мен оны тиімді пайдалана
білудің тәжірибесімен қамтамасыз ету процесі болып саналады. Оның басты
мақсаты:
- білім беру жүйесін басқару механизмдерін мәліметтердің
автоматтандырылған банкілерді қолданудың негізінде жетілдіру;
- қоғамның информатизацияландырылуының қазіргі жағдайында білім берудің
жеке адамды жан-жақты қалыптастыру мақсаттарына сай келетін әдістемелері
мен тәсілдерді жэне үйымдастырушылық формаларды және т.б. жетілдіріп отыру;
- оқушылардың интеллектуалдық дамуларына, өз беттерімен білім ала білу
қабілеттерін қалыптастыруға жэне олардың оқу-информациялық, тэжірибелік-
ғылыми қызметтерін жүзеге асыра білулеріне бағытталған білім берудің
эдістемелік жүйесін жасау;
- оқушьшардың білім дэрежесін аз уақыттың ішінде жүйелі түрде бақылап,
бағалауға мүмкіндік беретін компьютерлік жүйе бойынша естілетін жэне
болжайтын әдістемелер жасау.
Оку процесіндегі ақпараттық және коммуникативтік технологиялар
құралдарының мүмкіншіліктері барған сайын арта түсуде. Информациялық және
коммуникациялық технологиялар қүралдары деп микропроцессерлік және есептеу
техникасының негізінде қызмет атқаратын және сонымен қатар хабарларды
таратудың жаңа қүралдары мен жүйелері, хабарларды жинақтау мен олардың
қорын жасау, сақтау мен өндеу, оларды жан-жақты таратуды, одан қалды
компьютерлік жүйелердің хабарлар қорына енуді қамтамасыз ете алатын
бағдарламалық, бағдарламалық-аппараттық және техникалық құралдар мен
құрылымдарды атаймыз. Информациялық және коммуникациялық технологияға (ИКТ)
жататындар: ӘЕМ, жеке меншіктегі компьютерлер; терминальдық қүралдардың
комплек-тілері, жергілікті есептеу жүйелері, текстік және графикалық
хабарлардың қүрылымдары, көлемі үлкен архивтік хабарларды сақтау құралдары,
аудиовизуальдық хабарларды бақылайтын құралдар мен құрылымдар (Мультимедиа
технологиясы мен «Виртуалдық шындық» жүйесі негізінде); машиналық графика
жүйелері, бағдарламалық комплекстер (бағдарламалаудың тілдері,
трансляторлар, операциялық жүйелер, қолданбалы бағдарламалардың пакеттері
және т.б.); жергілікті жерлермен (мысалы, бір немесе бірнеше ұйымдар
шеңберінде) қатар әлемдік деңгейде (дүниежүзілік хабарлар толкынында)
хабарлар алмасуын қамтамасыз ететін қазіргі кездегі байланыс құралдары.
Білім беруді информатизациялау процесіне тән нәрсе - ол педагогика
ғылымы дамуының бүкіл тарихында түңғыш рет информациялық және
коммуникациялық технологияның негізінде қолданыс табатын оқу құралдарының
мүлде жаңа түрлерінің пайда болуы болып табылады. Ал бұл технологиялар
педагогика тарихында бұрын-соңды болып көрмеген білім беру процесінің
интенсификациясына даңғыл жол ашып берді: жедел түрде жүзеге асырылатын
кері байланыстар; оқу хабарларын компьютерлер арқылы беру; көлемі үлкен
болып келетін хабарларды архивте сақтау; есептеу, информациялық-ізденіс
қызметімен қатар оқу тәжірибесінің нәтижелерін автоматтандыру; оқу қызметін
басқару мен басқару нәтижелерін бақылауды автоматтандыру.
Информациялық және коммуникациялық технологиялардың жоғарыда аталып
өткен мүмкіндіктерін пайдалану білім берудің төмендегідей жаңатүрл ерін
кеңінен пайдал ануға мүмкіншіліктер тудырады:
- интерактивтік (өте белсенді) сүхбат (диалог) — ол қолданушының
компьютермен қарым-қатынасы арқылы жүзеге асырылады. Бүл арада сүхбат
текстік бүйрықтар мен жауаптар арқылы қарқынды түрде жүзеге асып от-ырады
(мысалы, сүрақтарды «керекті» сөздерді қолдану еркін түрде бере беруге
болады);
- нақты объектілерді басқару;
- экранда көрініс тапқан түрлі объектілердің, күбылыстардың,
процестердің үлгілерін басқару;
- оку процесінің нәтижелеріне автоматтық бақылау (өзіндік бақылау)
жасау және бақылаудың нәтижелері бойынша тестілеу, түзетулер енгізу.
Жоғарыда атап өтілген білім беру цызметінің түрлері, бі-ріншіден,
оқушылардың ой өрісін кеңейтуге бағытталған әдістемелерді жасауға мүмкіндік
береді; екіншіден, оқушыларға әстетикалық тәрбие беруді жоғары дәрежеге
көтеруге; үшіншіден, қазіргі адамдар үшін өте қажетті тиімді шешімдер
қабылдай білу немесе қиын жағдайлардан шығудың жолдарын таба білу сияқты
коммуникативтік қабілеттерді қалыптастырып, дамытуға мүмкіндік береді.
Жоғарыда сипатталған информациялық және коммуни-кациялық
технологиялардың негізінде қалыптасқан білім беру цүралдарынъщ жаңа
түрлерінің мүмкіншіліктері және олардың бүгінгі тандағы педагогика ғылымы
саласында жүзеге асырылуының түрлі жолдары бар. Атап айтқанда:
- білім беретін бағдарламалық қүралдар, ал олардың әдістемелік қызметі
төмендегідей болып келеді: игерілген білім мөлшерінен хабардар ету,
оқушылардың білім алу немесе тәжірибелік қызмет тәжірибелері мен өзіндік
қабілеттерін қалыптастыру және кері байланыстар арқылы айқындалған оқу
материалдарын игерудің қажетті дәрежесін қамтамасыз ете білу;
- оқу материалдарын игерудің дәрежесін бақылауға (өзін-өзі бақылауға)
арналған бағдарламалар;
- оқушылардың хабарларды белгілі бір жүйеге келтіру қабілеті мен
тәжірибесін қалыптастыруға арналған ақпараттық-ізденістік бағдарламалар
жүйесі мен ақпараттық-анықтамалық бағдарламалы құралдар;
- оның басты құрылымдық және функционалдық сипаттамаларын оқып-білу
нақтылығының белгілі бір аспектісін қамтитын имитациялық бағдарламалық
құралдар (жүйелер);
- объектінің, құбылыстардың, процестің немесе белгілі бір жағдайдың
(нақты және «виртуалды») үлгілерін жасауға арналған моделдік бағдарламалық
құралдар;
- оқу материалдарын көрнекілік жағынан беруді қамтамасыз ететін
көрсетілетін (демонстрациялық) оку қүралдары;
- түрлі оку жағдайларына (мысалы, окушылардың дүрыс шешім қабылдай білу
немесе іс-әрекеттің тиімді страте-гиясын таңдай білу; қабілеттерін
қалыптастыру максатында) арналған ойын түріндегі бағдарламалық күралдар,
- демалыс кезінде қолданыс табатын бағдарламалык қүралдар.
2. Бағдарламалық қүралдардың білім берудегі дидакгикалық мүмкіндіктері
Бағдарламалық құралдар мазмұнының ғылымилығы - сол бағдарлама
құралдарының тікелей көмегі арқылы шқгы ғылыми мәліметтер алуды
көздейтіндігімен сипаттайды. Мұндай жағдайда үлгілер жасау мүмкіндігі,
зерттелетін объектілерді, қүбылыстарды, процестерді (нақтыларымен бірге
«виртуальдылықтарды» да) имитациялау - зерттелегін процестердің
заңдылықгарын өз беттерімен аша білуі көрсететін ғылыми жұмыстардың өтуін
қамтамасыз етуге дәнекер бола алады.
Түсініктілік жағдайында берілген бағдарламалық оку ма-гериалдары, оқу
процесін ұйымдастырудың формалары мен әдістері оқушылардың дайындық
дәрежесіне де, одан калды жас ерекшеліктеріне де сәйкес келуі қажет.
Бейімделушілік болса мүмкіндігінше оқушылардын әркайсысымен жеке жұмыс
істей білуді, үсынылған оку материалын қабылдаудағы оқушылардың өзіндік
қабілеттерін үнемі гскеріп отыруды қажет етеді.
Оқудың жүйелілігі мен реттілігі бағдарламалық құралдарды қолдана
отырып, ойдағыдай білім алу мен белгілі бір тәжірибеге ие болу барысында
реттілік пен сабактастық алгоритмін игеру мақсатында оқушылардың үғымдар,
фактілер жүйесі мен білім алу тәсілдерін логикалық байланыста игере білуді
көздейді.
Оқудың зерделілігі және оқушы қызметінің белсенділілігі мен өзіндік
сипаты білім берудің нақты мақсаттары мен міндет-терін дұрыс түсіне білу
жағдайына сәйкес келетін білім алуға байланысты хабарлар алуды өзіндік
әрекеттер бағдарламалары құралдарымен қамтамасыз етуді көздейді. Окушы
қымзетінің жандануы бұл арада әкранда көрініс тапқан жағдайды өз бе-тімен
баскара білуімен тығыз байланысты болып келеді: оқу қызметінің режимін
тандау; өзіндік шешім қабылдау керек болған жағдайдағы іс-әрекеттердің
варианттылығы.
Оқу нәтижелерін игерудің нактылығы бағдарламалық қүралдардың көмегіне
сүйене отырып, окушылардың оқу материалының мазмүнын, ішкі логикасы мен
қүрылымын саналы түрде игеруді мақсат етеді. Ал бүл мақсат өзін-өзі
бақылау, өзін-өзі түзету және бақылауды кері байланыстар негізінде
қамтамасыз ету арқылы жүзеге асады.
Оқушының интелектуальдық потенциалын дамыту оның ой-санасының дамуын
жан-жақты қамтамасыз етуді көздейді: күрделі жағдайлар туындаган кездерде
тиімді дүрыс шешімдер немесе варианттық шешімдер кабылдай білу қабілетін
қалыптастыру; оқушының хабарларды өндей білу қабілетін қалыптастыру.
Бағдарламалық құралдармен жұмыс істеуде суггестивтік (ағылшын сөзінен
алынған, ұсыныс жасау, кеңес беру деген мағынаны білдіреді) кері
байланыспен қамтамасыз ету мүмкіндігі - бағдарламаның оқушының әрекетіне
беретін жауабын қамтамасыз етуді көздейді. Атап айтқанда: бағдарлама
бойынша жасалынатын жұмыстың логикалық жағынан аяқталған әрбір кезеңіндегі
оқу процесінің нәтижелері бойынша белгілі болған қателіктерді болжауды
бақылау кезіндегі байланыстарды жүзеге асырады және ұсынылған гипотеза мен
жорамалды құптауға немесе оны жоққа шығаруға байланысты бұдан әрі не әрекет
жасауға болатындығы жайында бағдарламалық кеңес алуға мүмкіндік туады.
Бағдарламалық құралдардың мазмұны мен оны дайындауға деген
әргономикалық талаптар одан әрі күшейе түседі. Мұндай кезде төмендегі
жағдайлар басты назарда болуы шарт:
- оқушылардың жас мөлшерлерімен қатар олардың өзіндік ерек-шеліктерін,
жүйкелер қызметін ұйымдастырудың әр түрлерін, ойлаудың әр түрлерін,
интелектуальдық және эмоциональдық (сезімдік) қабілетті қалыптастырудың
заңдылықгарын үнемі ескеріп отыру; оқушылардың бағдарламалық құралдармен
жұмыс істеу кездерінде жағымды стимулдің, оқудың мотивациялық дәрежесінің;
артуын қадағалап отыру;
- хабарларды және т.б. бейнелеуге талаптар қоя білуі.
Білім беру саласында жаңа информациялық технологиялардың кұралдарын
пайдаланудың тиімді бағыттарын ескеру.
Бүгінгі таңда эксперттік оқу жүйелерін (ӘОЖ) кеңінен қолданыла бастауына
байланысты ә діскерлердің (методистердің) алдында зор мүмкіндіктер
туындауда. Әксперттік жүйелерді шартты түрде екі топқа бөледі: бірінші
тобында ықтимал пайымдауларға негізделген пікірлер қолданыс табады; ал
екіншісінде - логикалық пайымдауларга негізделген пікірлер басты назарда
болады. Біздің ойымызша, әксперттік оқу жүйелерін жүзеге асыруға себепкер
болатын әксперттік жүйенің екінші тобының мүкіншіліктерін дер кезінде
пайдалана білген дүрыс болады, өйткені мүндағы пайымдаулардың барлығы да
қатаң логикаға негізделген. Білім алудың басты құралдарының бірі ретінде
танылған әксперттік оку жүйелері қойылған талапқа сай белгілі бір оқу
мақсаттарын шешу барысында айтылған пікірлерден хабардар етіп отырады, яғни
жүйені пайдаланушы мен жүйенің арасындағы диалогты калыптастырады.
Әкспертгік оқу жүйелері үш шағын жүйелердің (подсистема) жиынтығы ретінде
көрініс табады: қатынастардың шағын жүйесі (енгізу машинасы + білім алу
үлгісі); түсініктемелердің шағын жүйесі (интерфейс); түрлі білім салаларын
(білімдер базасы) игерудің шағын жүйесі. Әксперттік оқу жүйелері,
біріншіден, оқылатын пәннің мақсатгарын жүзеге асырудың стратегиясы мен
тактикасын сүхбаттық жағдай шеңберінде шешуді қамтамасыз етсе, екіншіден
окушылардың білім дәрежесін, тәжірибесін және қабілеттерін оқу мен
бақылаудың дұрыстығын бағалау нәтижелері арқылы, ал үшіншіден басқару
жүйесін автоматтандыруды тұтастай сол жүйенің тікелей көмегі аркасында
қамтамасыз ете алады. Оқушыны өз бетімен жүмыс істей білуге баули отырып,
әксперттік оқу жүйелері танымдық қызмет процестерінің дамуына колайлы
жағдайлар туғызады, окудың мотивациясын өзіндік қызметтің варианттылығы
есебінен одан әрі күшейтеді және өзін-өзі бақылау мен өзін-өзі түзетудің
мүмкіншіліктерін арттырады.
Электрондық оқулық және оның құрылымы
Орта бiлiм беру жүйесiн ақпараттандырудың мемлекеттiк бағдарламасының
негiзгi бағыттарының бiрi – оқыту процесiн ақпараттандыру. Аталған бағытты
жүзеге асыру үшiн жаңа буын оқулықтарын электрондық вариантқа аудару қажет.
Электрондық оқулықтың мазмұны оқушының интеллектiлiк ойлау қабiлетiн
дамытуға бағытталуы қажет және оның мына қасиеттердi қанағаттандыруы
жеткiлiктi: жинақтылық, жүйелiлiк, эстетикалық көркемдiлiгi, жылдамдылығы
және т.б.
Электрондық оқулықтар ара қашықтықтан оқыту формасына негiзделiп
жасақталады және оны жүзеге асыру үшiн қолданылады.
Осы уақытқа дейiн бақылаушы, жаттықтырушы, модельдеушi, дидактикалық
ойындар сияқты қолданбалы программалар қолданылып келдi. Бұл программалар
оқушының өздiгiнен оқып-үйренуiне және өзiндiк жұмыс жасау қабiлетiн
дамытуға мүмкiндiк бередi.
Электрондық оқулықты құрастырған кезде оның мәтiндiк ақпараттан гөрi
графиктiк ақпарат көбiрек қамтылуы керек, себебi ол оқушының ақпаратты тез,
әрi көрнекi түрде қабылдауына жағдай жасайды.
Электрондық оқулықтың құрылымы
Бiз оқулықтың сыртқы құрылымын қарастыратын боламыз. Оқулықтың сапалылығы
тақырыптық мазмұнның баяндалуымен анықталады. Егер аталған оқулық бойынша
үйренушi сынақ немесе емтихан тапсыратын болса, онда оның мазмұндық
материалы келесi үш түрде өрнектелетiн болады:
1. материалдың мәтiн, сурет, график, кескiн, кесте және т.б. түрлерде
баяндалуы. Ол оның дәстүрлi оқулықтан ерекшелiгiн көрсетедi.
2. материалдың кескiн түрiнде баяндалуы – оқулық мазмұнының графиктiк-
мәтiндiк түрде бейнеленуi. Онда оқу материалының негiзгi идеясын
айқындайтын үзiндiлерiн оқушының меңгеруiне ыңғайлы етiп, графиктiк
түрде бейнелеу.
3. Өзiндiк тексерудiң (өзiндiк бақылаудың) тестiлiк жүйесi. Онда оқу
материалын қаншалықты деңгейде меңгергенiн айқындайтын сұрақтар мен
тапсырмалар берiледi.
Материалдың мұндай түрде бейнеленуi оқушының есте сақтау қабiлетiнiң
дамуына және өткен материалды ұмытпай, оны дамытуына игi әсерiн тигiзедi.
Ал ендi электрондық оқулықтың құрылымдық элементтерiне жан-жақты
тоқталайық:
- сыртқы бетi;
- титульдық экран;
- мазмұны;
- аннотация;
- оқу материалының толық баяндалуы (кескiндер, кестелер, графиктер,
бейнелер);
- оқу материалының қысқаша мазмұны (кескiн курс түрiнде берiлуi);
- қосымша әдебиеттер (оның тiзiмiн ғана емес, мәтiндердi де енгiзу
қажет);
- өзiндiк бiлiмдi тексеру жүйесi;
- өзiндiк бақылау жүйесi;
- мәтiндiк үзiндiлердi iздеу функциясы;
- авторлар тiзiмi;
- терминдiк сөздер;
- оқулықтың элементтерiн басқару бойынша анықтамалық жүйе;
- оқулықпен жұмысты басқару жүйесi.
Әрбiр құрылымдық элементке жеке-жеке тоқталып, сипаттама берейiк:
Сыртқы бетi түрлi-түстi бояулармен боялып, эстетикалық тұрғыдан әдемi
безендiрiлуi қажет. Ол үшiн графиктiк қойылымдар мен түстер қолданылады.
Оқулықты көрмеге қою мақсатында анимациялық құбылыстармен безендiрiлуi
қажет.
Титульдық экран. Онда оқулықтың атауы, жоғарғы бiлiм мекемелерi (мысалы,
Қазақстан Республикасы бiлiм және ғылым министрлiгi), авторлық құқық,
оқулықтан лицензиядан өткен белгiсi, баспаға тапсырылған күнi, оқулық
авторларының мекемелерi туралы ақпараттар жазылады.
Мазмұны. Ол оқулықтың негiзгi құрылымдық элементтерiнiң қатарына енедi.
Оқулық мазмұнының негiзгi құрылымдық бөлiктерiн шағын түрде үйренушiнiң
оқуына жеңiл болатындай етiп көрсету қажет.
Электрондық оқулықты жасақтаушылар алдына мынадай мәселелер қойылады:
неден бастау керек? электрондық оқулықтың типi қалай таңдалады? оны құрудың
негiзгi мақсаты қандай? оқулықтың бөлiмдерiн үйренушiнi ынталандыру
бағытында қалай таңдап алуға болады? оқулықтың сценарийiн қалай жазуға
болады? оның құрылымдық мазмұнын қалай құруға болады? электрондық оқулықпен
оқытуда үйренушiнiң қызметiн қалай ұйымдастыруға болады? оқытудың
нәтижелерiн қалай бақылауға болады? электрондық оқулықты құруды қалай
сипаттауға болады? және т.б.
Электрондық оқулыққа қойылатын талаптар:
1. Жан-жақтылығы.
2. Iзгiлiктiлiк. Онда кез келген орындаушы өзiне қажеттi бiлiмдi ала
алады.
3. Бейiмдiлiгi. Ұсынылып отырған оқу материалы барлық орындаушылар үшiн
бiрмәндi болуы керек. Бiрақ оқу материалы әр түрлi формада берiлуi
мүмкiн.
4. Модульдiк. Кез келген электрондық оқулықты дәстүрлi оқулықтар
негiзiнде құрылымын жасақтау.
5. Экономикалық тиiмдiлiгi. Аталған оқулыққа сұраныс көп болуы қажет және
сәйкес түсетiн пайданы да қарастыру қажет.
6. Тұтынушыға бағдарлау.
Электрондық оқулықтың құрамы:
- аннотация;
- пән туралы қысқаша ақпарат;
- жұмыс бағдарламалары;
- электрондық оқулықпен және оның бөлiктерiмен жұмыс жасау туралы
әдiстемелiк нұсқаулар;
- ұсынылатын бiлiм беру бағдарламалары;
- теориялық материалдар (лекция конспектiлерi);
- теориялық материалдарға негiзделген оқу құралы;
- практикалық жұмыстарды орындауға негiзделген әдiстемелiк құрал;
- практикалық жұмыс пен бақылау жұмыстарының тапсырмаларының тiзiмi;
- бақылау тапсырмалары;
- лабораториялық жұмыстардың әдiстемелiк нұсқалары;
- бiлiмдi бағалау критерийлерiн айқындайтын тапсырмалар;
- бақылау тестiлерiнiң жинағы;
- телекоммуникациялық құрылғыларды қолдану арқылы консультация түрлерi
мен графигi;
- глоссарий;
- әдебиеттер тiзiмi және Интернеттiң ақпараттық ресурстарына сiлтемелер;
- озат мұғалiмдердiң жасақтаған қосымша авторлық материалдары;
- үйренушiнiң жұмыс папкасы;
- мұғалiмнiң жұмыс папкасы.
Аталған құрам арқылы электрондық оқулықтың құрылымы тұрғызылады.
Электрондық оқу курсының құрылымы
Электрондық оқулықты құрастыру мына алгоритм бойынша жүзеге асырылады:
1. Оқу пәнiнiң мазмұндық көлемiн бағалау.
2. Оқу элементтерiн үйренушiнiң бiлiмдiлiк, икемдiлiк дағдыларын
қалыптастыру деңгейiне сай анықтау.
3. Оқу материалын өзiндiк бiлiм алу деңгейiне бөлу.
4. Оқу материалының мазмұнының негiзгi элементтерi (тарау, тақырып,
сабақтар) аралығындағы мағыналық байланыстар жүйесiн айқындау.
5. электрондық сөздiк-анықтаманы (глоссарий) дайындау.
6. Әрбiр тақырыптар бойынша динамикалық және статистикалық компьютерлiк
слайдтар жиынтығынан құралған лекциялар конспектiсiн дайындау.
7. Тест материалдарын дайындау (тест тапсырмалары қиындықтары бойынша 3
деңгейде – жабық, ашық және типтiк емес есептердi шешу).
8. Көрнекi материалдарды электрондық түрде дайындау.
9. Өзiндiк және практикалық сабақтарды жүргiзетiн материалдарды дайындау.
10. Электрондық баспаны дайындау жұмыстарын мультимедиялық
лабораториялардың мамандары (программалаушы, дизайнер, инженер)
жалғастырады.
Жаңа ақпараттық технология құралдарын пайдалану
Қашықтықтан оқыту компьютерлiк техника мен телекоммуникациялық желiлердi
қолдану барысында ұйымдастырылады. Телекоммуникациялық желiлер мұғалiм мен
үйренушi арасында қашықтық проблемасын шешедi және жедел байланысты
ұйымдастырады. Қазiргi ақпараттық технология құралдары материалдарды әр
түрлi формада (графика, дыбыс, анимация, видео) пайдалануға мүмкiндiк
бередi. Компьютерлiк үйрету және бақылау программалары тыңдаушыға, бiр
жағынан, оқу материалын жедел меңгеруге көмектессе, ал екiншi жағынан, оқу
материалдарын қандай деңгейде жедел меңгергенiн бақылауға көмектеседi.
Оқыту процесiн қашықтық режимiнде ұйымдастыру барысында барлық
ақпараттық қызмет типтерi пайдаланылады:
Электрондық пошта телеконференция:
• мәлiметтердi жiберу (FTP-сервер)
• гипермәтiндiк орта (WWW-сервер)
• Интернет желiсiнiң әлемдiк ресурстары (WWW кеңiстiгi, деректер қоры,
ақпараттық iздеу жүйелерi)
• видеоконференциялар
Аталған типтердiң көмегiмен тыңдаушы мен мұғалiм арасында оқыту мен
дидактикалық мiндеттер шешiледi. Бұл құралдар WWW-сервер арқылы хаттар мен
файлдарды жiберу мен телеконференция типi түрлi талқылауларды жүзеге
асырады.
Электрондық пошта көмегiмен мұғалiм мен тыңдаушы арасында оқу
материалдарын жiберу мен мұғалiмге өздерiне түсiнiксiз болған материалдар
бойынша сұрақтар жiберуiне мүмкiндiк алады. Бiр жағынан, ол мұғалiмнiң
жұмысын жеңiлдетедi. Бұл жағдайда, мұғалiмнiң жұмысы материалдар мен
тыңдаушылардың сұрақтарына жауаптарына жiберу қызметтерiн атқарумен
шектеледi.
Телеконференция оқу тақырыптары бойынша үйренушiлер арасында жалпы
пiкiрталасты ұйымдастыруға мүмкiндiк бередi. Телеконференция мұғалiмнiң
басқаруымен өткiзiледi. Мұғалiм пiкiрталастың тақырыбын белгiлейдi,
конференция барысында өткiзiлетiн мазмұндарды бақылайды. Телеконференцияға
қатынасушылар түскен хабарламаларды қарап, конференцияға өзiнiң
хабарламаларын (хаттарын) жiбере отырып, пiкiрталасқа қатынасады.
FTP-серверлерiнiң қызметi өте үлкен көлемдегi файлдарды (ақпараттарды)
жiберуге мүмкiндiк бередi. Мұндай жiберулердi ұйымдастыру мен оны бақылауда
FTP-серверлерiнiң қызметiн атқаратын функциялар орналасады. Ал WWW-серверi
оқу материалдарын орналастыруға мүмкiндiк бередi. Бұл материалдар
гипермәтiн түрiнде ұйымдастырылатын болады. Гипермәтiн материалдарды
жүйелеп құруға, атап айтқанда, оқу материалдарының бөлiмдерiн гипербайланыс
арқылы бiр-бiрiмен байланыстыруға, материалдарды бiр-бiрiмен толықтырып
отыруға мүмкiндiк бередi. WWW-құжаттарында тек мәтiндiк ақпаратты ғана
емес, сонымен бiрге, графиктiк, дыбыстық және видеоақпараттарды да
орналастыруға болады.
WWW-желiсiнiң әлемдiк ресурсында гипермәтiн түрiнде көрнекi және
анықтамалық материалдар орналастырылады. Мұғалiм iздеу жүйелерiнiң
көмегiмен WWW-беттерiнде Интернет ресурстары бойынша анықтамалар арқылы
сiлтемелер жинағын дайындауға болады. Педагог мамандардың үйренетiн
материалдарын да осы құжатқа енгiзедi және ол жөнiнде оған хабарлама
берiледi. Егер олар Интернетке шыға алатындай мүмкiндiк алса, онда ол осы
берiлген материалдарды оқи алады.
Оқыту ортасын дамыту құралдары
Жаңа ақпараттық технология құралдары оқыту құралы қызметiн атқарады.
Дәстүрлi оқу құралдарынан басқа тыңдаушыға мына типтегi материалдар
ұсынылады:
• компьютерлiк үйрету бағдарламалары
• электрондық оқу құралдары
• компьютерлiк тестiлеу жүйесi мен бiлiмдi бақылау
• электрондық анықтамалар мен энциклопедиялар
• аудио және видеоматериалдар
• Интернет желiсiндегi ақпараттық материалдар
Аталған құралдар оқу материалдарын жеделдетiп меңгеруге және оқытудың
сапасын арттыруға игi әсерiн тигiзедi. Қашықтықтан оқыту материалдарын
жасақтаушылар осы құралдарды негiзге алуы қажет. Оқу құралдарын жасақтау
ұзақ процесс. Оқу құралдарын жасақтау қашықтықтан оқыту формасының
тиiмдiлiгiн арттырудың негiзгi көзi болып табылады.
Қашықтықтан оқытудың техникалық базасы
Қашықтықтан оқытудың техникалық базасы (телефондық және
телекоммуникациялық арналар, телевидение және радио) ақпараттарды жiберу
жүйесiн құрайды.
Интернеттiк ақпараттық ресурстар: E-Mail, WWW.
Оларды тиімді колдана білудің аркасында өз бетімен білім алу процесін
дұрыс жолға қоя бі-луге мүкіндік туады. Білім беруге бағытталған бүл
жүйелердің педагогикалық мүмкіншіліктері олардың көмегімен игерілген бі-
лімді жаңа жағдайларға сәйкес өз бетімен қолдана білу қабілетіне ие
болуымен сипатталады. Ал ол кабілеттіліктін мән-мағынасы төмендегідей болып
келеді: белгілі объектінің функцияларын (қызметгерін) көре білу; объектінің
өзіндік кұрылымын және алға қойылған мақсатты шешудің тиімді әдістерін
қарастыру. Олардың мүмкіншіліктерін пайдалана білудің арқасында оқушының
танымдық қызметінің үлгілерін жасау процестеріне байланысты туындаған
проблемаларды шешуге бір табан жақындай түсеміз.
3. Информациялық қарым-қатынастар құралдарын қолданудың тиімді
бағыттары.
Енді мультмедиа технологиясының мүмкіншіліктерінің калайша жүзеге
асатындығын қарастырып көрелік. Мультмедиа технологиясы дегеніміз - ол СП
КОМ компакт-дискасьшың технологиясын қолдануға негізделген аудиовизуальнық
хабарларды қабылдаудың, әдістерінің, тарату тәсілдерінің, өндеудің,
сақтаудың және т.б. жиынтығы болып табылады. Компакт-диск технологиясын
пайдалануға негізделген мультмедиалық-операциялық орта өте белсенді
(интерактивті) сүхбаттьщ мүмкіншіліктерін пайдалана отырып, компьютер
экранында кез келген аудиовизуальдық хабарларды түрлі формаларда
(видеофильм, текст, графика, анимация, слайдтар, музыка) бере алады.
Мультмедиа технологиясын колданудың педагогикалық мақсаты хабарларды
әмоцианальдық түрғыдан кабылдаумен байланысты болып келетін білім берудің
мотивациясын арітырумен және хабарларды өндеуге байланысты атқарылатьш
өзіндік жүмыстардың түрлі формаларын қолдана білу кабілетін қалыптастырумен
айқындалады.
Білім беру процесінде мультмедиа технологиясының жүзеге асырылуы
компьютерлік жүйе мен телефон. теледидар, спутниктік байланыс құралдарын
синтездеу деңгейінде телекоммуникация қүралдарын пайдаланумен тығыз
байланысты болып келеді. Жоғарыда атап өтілген құралдарды қолданатын
кешендер еліміздің кез келген жерін қажетті хабарлармен жан-жақты
қамтамасыз ету үшін хабарларды қабылдау-тарату жүйесіне бірігулеріне әбден
болады. Мұндай жағдайда компьютерлік жүйе арқылы байланыстар жасау
(жергілікті және әлемдік деңгейдегі) текстік, графикалық хабарларды
пайдаланушы адамның сүраныстарын да қанағаттандырады және мәліметгердің
орталық информациялық банкінен оның өзіне қажетті жауаптарды алуына да
мүмкіндік туғызып отырады. Телекоммуникациялық байланыстар нақты уақыт
ішінде жүзеге асып отырады, ал бұларды синхронды телекоммуникациялық
байланыстар деп атайды. Олардың көмегімен жергілікті жерлердегі немесе
аудандағы бірнеше кәсіптік мектептердің бірнеше топтарына бір уақытта сабақ
беруді ұйымдстыруға болады. Телекоммуникациялық байланыстар шектеулі уақыт
ішінде де (электрондық пошта) жүзеге асырыла береді, ал бұлар асинхрондық
телекоммуникациялық байланыстар. Электрондық пошталар қажет болған
жағдайларда ӘЕМ-ның жергілікті жүйесін де, телефонның ортақ жүйесін де
пайдалана алады. Оның көмегіне сүйене отырып оқушылардың өздерінің
қалаулары бойынша оқушылар ұжымдарын құруға да болады. Олардың мүшелері
еліміздің қай түпкірінде болса да оқу, ізде-ніс немесе зерттеу сипатындағы
жұмыстарды бірлесе отырып орындай алатындай мүмкіндікке ие болады.
Жоғарыда атап өтілгендерден басқа телекоммуникациялық жүйелер
ресурстарын пайдаланудың тағы да бірнеше түрлері бар:
- тым алыс қашықтықта орналасқандарына қарамастан кез келген адамға
қажетті тексті, графикалық бейнелерді, компьютерлік бағдараламаларды,
дыбыстық хабарларды тез арада жеті-зе алатын қазіргі заманның әлектрондық
поштасы;
- пайдаланушы адамның (абоненттің) өзіне кажетті хабарларды өзінің
электрондық жәшігінен алуға мүмкіндік тудыратын тарату тізімдері;
- белгіленген сөздер және суреттер бойынша қажетті хабар-лар мен
көріністерді (дыбыс, видео, виртуалдық шындықтың элементтері және т.б.)
іздестіріп-табуға мүмкіндік берумен қатар әлемдік жүйелермен де байланыс
орнатуды қамтамасыз етіп отыратын дүние жүзілік мультимедиалык орта;
- өзін қызықтырған проблемаларды талқылауға араласуға мүкіндік беретін
әлектрондық конференциялар («электрондық хабарламалар тақтасы»). Мұндай
кезде әрбір адам өзінің компьютерінен алыстамай-ақ бір уақыттың ішінде
бірнеше конференцияның жұмыстарына қатыса алады;
- әлемдік Интернет жүйесіндегі компьютерлердің көмегіне сүйене отырып,
мәліметтердің түрлі базаларындағы іздестіру жүмыстарын жүргізуге жағдайлар
туғызып отыратын жүйе;
- абонетке өзіне қажетті файлды алумен қатар өзінің файлдарын жіберуге
мүмкіндік беретін файлдарды жіберудің протоколы.
Білім беруде компьютер кеңінен қолданыла бастаған кезде «оқытудың жаңа
ақпараттық технологиясы» деген термин пайда болды. Негізінен кез-келген
педагогикалық технология – бұл ақпараттық технология, себебі оқытудың
технологиялық процесінің негізін ақпарат және оның қозғалысы құрайды.
Компьютерлік технология бағдарламалап оқыту пікірін дамытады, қазірігі
компьютерлер және телекоммуникация мүмкіндіктерімен байланысты, оқытудың
әлі зерттелмеген технологиялық жаңалықтарын ашады. Оқытудың компьютерлік
технологиясы - бұл компьютердің көмегімен, жүзеге асырылатын, оқушыларға
қажетті ақпаратты дайындау процесі.
Компьютерлік технология келесі 3 нұсқа арқылы жүзеге асады:
1. «жету» (проникающая) технология реттінде (жеке дидактикалық міндеттер
үшін жеке тақырыптар, бөлімдер бойынша компьютерлік оқытуды қолдану);
2. қолданылған технологиялардың ішінен мәндісін анықтаушы, «негізі»
ретінде;
3. монотехнология ретінде (диагностиканың, мониторингтің барлық түрлерімен
қоса оқу процесін басқару, оқыту - компьютерді қолдануға сүйенеді).
Компьютерлік технология мақсаттары:
- ақпаратпен жұмыс істеу іскерлігін қалыптастыру, қарым-қатынас қабілетін
дамыту;
- тұлғаны «ақпараттық қарым-қатынасқа» дайындау;
- оқушыға меңгеруіне байланысты оқу материалын беру;
- зерттеушілік іскерлігін, тиімді шешім қабылдау іскерлігін қалыптастыру.
2. Компьютерді оқыту процесінің барлық кезеңддерінде қолдануға болады: жаңа
материалды түсіндіру (кіріспе)кезінде, қорытындылау, қайталау, білім,
іскерлік, дағдыны бақылауда. Бұл кезде ол бала үшін әр түрлі: мұғалім,
жұмыс істейтін құрал, оқыту нысаны, қызметтес ұжым, ойындық орта сияқты
функцияларды орындайды.
Мұғалім функциясында компьютер орындайды:
- оқу ақпаратының көздерін;
- көрнекілік құрал;
- жеке ақпараттық кеңістік;
- тренажер;
- диагностика және бақылау құралдары.
Жұмыс істейтін құрал функциясында компьютер орындайды:
- мәтінді дайындау құралы және оны сақтау;
- мәтіндік редактор;
- сызбаны құру, сызбалық редактор;
- үлкен мүмкіндікті есептеуіш машина;
- модельдеу құралы.
Оқыту нысаны функциясын орындайды:
- берілген процесс бойынша компьютерлік оқыту, бағддарламалау;
- әр түрлі ақпараттық ортаны қолдану.
Ойындық орта функциясын төмендегілердің көмегімен ұйымдастырады:
- ойындық бағдарлама;
- желі бойынша ойындар жинағы.
Компьютерлік технологияда мұғалімнің қызметі төмендегі функцияларды
орындайды:
- тұтас класс, пән деңгейінде оқыту процесін ұйымдастыру (оқу
процесінің графигі, қорытынды бақылау, сырттқы диагностика);
- класс ішінде жұмыс орнын орналастыру, белсенділікті ұйымдастыру;
- оқушыларды жеке бақылау, оқушымен жеке «адамдық» байланыс
орнатту, жеке көмек көрсету. Компьютердің көмегімен жекелеп
оқытудың тиімді жетістіктеріне жетуге болады;
- ақпараттық орта компоненттерін дайындау, олардың арнайы оқу
курсының пәндік мазмұнымен байланысы;
3. Оқытуды ақпараттандыру оқушылар мен оқытушылардан компьютерлік
технология құрылымының негізгі бөлігі ретінде қарастыратындай компьютерлік
сауаттылықты талап етеді.
Компьютерлік технология мазмұнының құрылымына (компьютерлік сауаттылық)
төмендегілер енеді:
- информатика және есептеуіш техниканың негізгі түсініктерін білу;
- компьютерлік техниканың құрылғысы мен мүмкіндігін білу;
- қазіргі операциялық жүелерді білу және оның негізгі командаларын
меңгеру;
- операциялық құралдардың жалпы қолданылуын білу және олардың
функцияларын меңгеру;
- мәтіндік редактордың біреуін білу;
- бағдарламалау тілі, алгоритмі жайлы алғашқы түсініктердің болуы.
Ақпараттық қарым-қатынастардың жоғарыда атап өтілген барлық түрлері
телекоммуникациялық жүйелердің негізінде оқушылардың бойында хабарларды
қысқа әрі нүсқа етіп беру қабілеттерінің қалыптасуына септігін тигізіп
отырады. Сөйтіп, олар хабарлардың мазмұнын толық бере алатын қысқа болса да
қажетті хабарларды толық қамтитын мәліметтер бере , алады және қажетті
хабарларды белгілі бір белгілері бойыншаретке келтіре алады. Осылардың
барлығы да оқушылардың бой-ында коммуникативтік қабілеттілікті
қалыптастыруға дәнекер болады, ал олар өз кезегінде адамның өзіндік
қасиеттерінің да-муында басты рөл атқарады.
Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Дидактические основы компьютерного обучения. Л., 1989.
2. Роберт И.В. Современные информационные технологии в образовании:
дидактические проблемы, перспективы использования. –М.: Школа-Пресс, 1994.
3. Шеншев Л.В. Компьютерное обучение: прогресс и регресс// педагогика.
–1992-№11.
Қосымша:
5. Петрусинский В.В. Автоматизированные системы интенсивного
обучения. М., 1997.
6. Гейн А.Г. Основы информатики и вычислительной техники. М.:
Просвещение, 1991.
№ 9 дәріс тақырыбы: Бағдарламалап оқытудың жалпы сұрақтары
Жоспар:
1. Бағдарламалап оқытудың даму тарихы;
2. Бағдарламалап оқыту принциптері;
3. Бағдарламалап оқыту түрлері.
1.Дәстүрлі оқытудың кейбір кемшілік жақтарын бағдарламалап (жоспарлап)
оқыту технологиясы толтырады. Бұл техноло-гия ХХ-ғ. 60-шы жылдары
педагогика, психология, кибернетика ғылымдарының тоғысында пайда болды.
Оның негізіне оқыту туралы үш ұғым - 1) оқыту - басқару процесі ретінде; 2)
ақпараттық процесс; 3) жекелендірілген процесс ретінде алынған.
Бағдарламалап (жоспарлап) оқыту - оқыту бағдарламасына негізделген. Бұл
бағдарламада: 1) оқу материалының өзі; 2) оны меңгерудегі оқушының іс-
әрекеті; 3) меңгеруді бақылау формасы қатаң жүйеге келтірілген. Оқу
материалы бірнеше шағын бөліктерге бөлінеді, әр бөлік логикалық түрғыдан
аяқталған. Оқушы бір бөлікті меңгергеннен кейін бірнеше вариантта
құрастырылған бақылау сұрақтарына жауап береді. Жауап дұрыс берілсе,
тапсырманың келесі бөліміне көшіріледі, дұрыс берілмесе материал қайталанып
беріледі. Жоспарлап оқытудың негізін салушы АҚШ ғалымы Скиннер бұл
технологияның негізін екі талапқа сай қүрған:
1. жай бақылаудан өзін-өзі бақылауға көшу;
2. педагогикалық жүйені оқушының өз бетімен білім алуы-на бейімдеу.
Бұл әдіс бір бағытты деп аталады. Келесі әдістің авторы да - американдық
ғалым Краудер. Бұл әдіскөптармақты деп аталады. Бұл бағдарламада оқушы
қойылган мақсатқа өз жеке басы ерекшеліктеріне сай түрлі жолдармен жетеді.
Оқушы бақылау сұрақтарына берген жауаптарыиасәйкес не келесі бөлімге,
немесе сол бөлімнің тағы тармағына (вариантына) көшеді. Тармақтар бірнешеу
болуы мүмкін.Белгілі бір тармақты немесе бүтақты өткеннен соң оқушы
бағдарламаның негізгі діңіне қайтып оралады. Дайындық деңгейіне, табиғи
қабілетіне қарай тек қана діңмен жұмыс жасайтын оқушылар да болады, ал
әлсіздері тармақтарға ауысып отырады. Бірақ барлық жағдайда да нәтиже біреу
– оқушылар берілгенбілім көлемін толық меңгеріп шығады.
Үшінші әдіс - бейімдендірілген (адаптациялық) деп аталалады. Мұнда
оқушының қиынырақ немесе жеңілірек тармақтарға ауысуына мүмкіндіктер
қарастырылған. Қай тармаққа көшетіні оқушыныңалдыңғы жауаптары мен
жіберген қателіктеріне байланысты. Оқушының жеке тұлғалық ерекшеліктеріне
қарай ақпаратты беру тәсілдері, күрделілік деңгейі, сүрақтардың қасиеттері
өзгертіліп отырады.
Жоспарлап оқытудың негізгі принциптері мен жетістік жақтары:
1. Оқу материалының мөлшерленіп берілуі;
2. Оқушылардың өздігінен белсенді жұмыстануы;
3. Оқушылардың материалды меңгеру деңгейінің үнемі Скіқылауда болуы;
4. Оқыту типінің жэне оқу материалдары көлемінің жеке бас
ерскшсліктеріне сэйкестігі;
5. Оқьгіудың автоматтандырылған техникалық жүйелерін қолдану
мүмкіндігі.
Жоспарлап оқытудың шығуы оқытуда техникалық құралдарды қолдануға жэне
оларды жетілдіре түсуге жағдай жа-і іі.і. Жоспарлапоқытудыңбастыміндеті-
автоматтандырылған іі циларды жэне мықты білім мен біліктерді қалыптастыру.
Аталған окыту арнайы оқыту бағдарламалар көмегімен Шс асады.
Сондықтан да ол бағдарламалар оқыту жүйесінің қүрылуына байланысты бір
тармақты (Скиннер), көптармақты (Краудер) және адаптивтік (Ресей ғалымдары)
оқыту бағдарламалары деп бөлінеді.
Үшінші әдістің негізінде оқыту бағдарламасының блоктық түріне чехия
ғалымдары ұсынған болатын (варшавалык бағдарлама деп аталып кеткен). Оның
мынадай ерекшеліктері бар;
- Краудер мен Скиннер жасаған оқу бағдарламалары оқушыларға тек есте
сақтау үшін қажет материалдарды баяндауды қажет етеді, сондықтан ол
негізінде оқушылардың тақырыпты қалай меңгергенін бақылау ретінде кең
қолданылады;
- Бұл бағдарламалардың түзілу принципі бихевиористік сұлба СR (стимул-
реакция) негізінде жасалғандықтан оқушылардың өз бетінше жүмыс істеу
қабілеттерін кең дамытпайды.
Мұндай кемшіліктерді блоктық әдіспен жасалған оқыту бағдарламалары жоя
алады. Сондықтан осы әдіспен оқытудың принциптеріне тоқталайық. Төменгі
сұлбада көрсетілгендей оқу бағдарламасының негізгі компоненті проблемалық
блок болып табылады(П). Ол оқушылардың интеллектуалдық жүмысын
ұйымдастырып, тэжірибелік іс-эрекетке бағыттайды.
Мұндай іс-әрекеттердің арқасында оқушылар ойлау қабілетінің бірнеше
операцияларын іске асырады: жалпы қорытындау, дәлелдеу, түсіндіру, тексеру
т.с.с. Бағдарламаның басқа компоненттері болса әр турлі блоктар ретінде
берілген: ақпараттық (А), мәтіндік ақпарат (МА), мәтіндік - проблемалық
(МП), коррекциялық түсінік (КТ), коррекциялық-проблемалық (КП) блоктар.
Ақпараттық (А) блоктың негізгі мақсаты, атында көрсетілгендей, белгілі
бір жүйеге келтірілген ақпаратты беру. Ол тармақты немесе немесе
көптармақты, тіптен дәстүрлі түрде берілуі мүмкін.
МА блогының мақсаты А блогында берілген білім мен білікті оқушының
қалай меңгергенің тексеріп, оқушылардың әрі қарай П немесе МП блоктарына,
олардың білім деңгейлеріне қарай бағыттау. Оқушылар П блогына МП
блоктарына, олардың білім деңгейлеріне қарай, бағыттау. Оқушылар П блогына
өту үшін, олар міндетті түрде А блогындағы материалды толық меңгерулері
тиіс. Егер оқушы С1? С2, С3, С4... Спсекілді түсініктердің біреун меңгере
алмай қалса, ол тиісті коррекциялық блокқа ауыса алады. Оның меңгергенін
немесе меңгере алмағаны МП болғандығы тест көмегімен анықталады.
Бағдарламалап оқыту - дәстүрлі дидактиканың бөлімі немесе әдісі емес,
педагогикадағы жаңа бағыт. Бағдарламалап оқыту – оқытудың компьютерлік
құралдарының көмегімен оқыту бағдарламасы бойынша білім мен іскерлікті
өзіндік және жеке меңгеруге бағытталған. Дәстүрлі оқытуда оқушы оқулықтағы
мәтінді оқиды және қабылдайды, бұл жағдайда оның қабылдауы басқарылмайды,
мөлшерленбейді. Бағдарламалап оқытуда негізгі пікір – оқыту бағдарламасының
көмегімен оқушының оқу әрекетін басқаруы.
Оның мақсаттары:
- оқытудың тиімділігін жоғарлату;
- ғылыми өңделген бағдарламалар негізінде тиімді оқыту;
- баланың жеке берілгендерін ескере отырып оқыту.
Бағдарламалап оқыту теориясы XX- ғасырдың 40-50 жылдары АҚШ дами бастады,
кейін Европада. Ол оқыту технологиясының дамуына, техникалық қиын оқыту
жүйесінің теориясы мен практикасын өңдеуге үлесін қосты.
Дәстүрлі оқытудың кейбір кемшіліктерін бағдарламалап оқыту технологиясы
толықтырады. Бұл технология ХХ ғ. 60-шы жылдары педагогика, психология,
кибернетика ғылымдарының тоғысында пайда болды.Оның негізіне оқыту туралы
үш ұғым кіреді:
1 - оқу материалының өзі
2 - Оны меңгерудегі оқушының іс-әрекеті
3 – меңгеруді бақылау формасы қатаң жүйеге келтірілген.
Оқу материалы бірнеше шағын бөлімдерге бөлінеді. әр қайсысы логикалық
аяқталған.Оқушы бір бөлімді меңгергеннен кейін бірнеше вариантта
қарастырылған бақылау сұрақтарға жауап береді. Жауап дұрыс берілсе,
тапсырманың келесі бөліміне көшеді. Дұрыс берілмесе материал қайталанып
беріледі. Жоспарлап оқытудың негізін қалаушы АҚШ ғалымы Скиннер бұл
технологияның негізін екі талапқа сай құрған:
1 – жай бақылаудан өзін-өзі бақылауға көшу;
2 – педагогикалық жүйені оқушы ның өз бетімен білім алуына бейімдеу.
Бұл әдіс бір бағытты деп аталады.
В.Скиннер бағдарламалап оқыту мынадай анықтама берген: бұл оқушының
бағдарламамен қарым қатынас процесі, өзіндік оқыту процесі. Бұл бағддарлама
бойынша оқушының жылжуы оның берілген тапсырманы орындауына байланысты.
Егер оқушы тапсырманы орындаса, онда ол келесіге өтуге рұқсат алады, ал
егер орындамаса бұрынғысына қайта келеді. Кейбір ғалымдар мұндай оқытуды
«диалог» деп атауға болады дейді.
2.Бағдарламалап оқыту принциптері
В.П.Беспалько бағдарламалап оқыттудың төмендегідей принциптерін
төмендегідей принциптерін ұсынады:
- принцип басқарылатын құрылғылардың арнайы «иерархиясы». «Иерархия»
термині қандайда бір тұтас организмге немесе жүйеге сатылы бағыныштылықты
білдіреді. Сондықттан мұндай организмді немесе жүйені басқару иерархиялық
принцип бойынша құрылған дейді.
– принцип кері байланыс принципі оқу қызметінің барлық операциясы бойынша
оқу процесін басқару жүйесін ұйымдастыру талап етіледі және ақпаратты қайта
жасау сияқты кибернетикалық теориядан шығады. Бұл кезде ақпаратты қажетті
негізде тек басқарушы обьектіден басқарушыларға ғана емес (тура байланыс),
сонымен қаттар басқарылаттын обьекттіден басқарушыларға ақпаратты берудің
жағдайы ескеріледі (кері байланыс). Кері байланыс педагогқа емес, сонымен
қатар оқушыларға да қажетті; біреуіне – оқу материалын түсіну үшін,
екіншісіне – түзету қажет. Оқушылардың нәтижесімен оның ақыл-ой әрекетінің
сипаттамасын өзіндік түзету кері байланыс – ішкі байланыс деп аталады.
Егер осы әрекет оқыту процесін жүргізетін, басқарушы құрылғылармен жүзеге
асырылса, онда мұндай кері байланыс – сыртқы деп аталады. Сонымен, ішкі
кері байланыс кезінде оқушылар өз оқу жұмыстарының қорытындысын өздері
талдайды, ал сыртқы кері байланыс кезінде оны педагог немесе басқаратын
құрылғылар атқарады.
- принцип, оқу материалын беруде және алуда адымдық технологиялық (шаговый
технологический процесс) процесті жүзеге асыру болып табылады. Бұл
талаптарды орындау үшін оқыту бағдарламаларының жалпы түсініктілігіне
жетуге мүмкіндік береді.
Адымдық оқу процедурасы бағдарламада оқу материалы өзара байланысқан жеке
оқу тапсырмалары мен ақпараттардан тұратын технологиялық тәсіл.
Адым қатарына үш өзара байланысқан звено кіреді: ақпарат, кері байланыс,
бақылау.
- принцип, бағдарлама бойынша оқушылардың жұмысы қатаң түрде жекеше болады.
Оқушылардың жеке қызметі олардың өз бетімен жұмыс жасауына, үнемі
мұғаліммен қарым қатынас жасауына мүмкіндік туғызады.
- принцип оқушылардың қасиетін және тұлғаның арнайы қабілетін дамыту мен
байланысты пәндерді оқыту кезінде бағддарламаланған оқу маттериалын беру
үшін арнайы техникалық құралдарды қолдануды талап етеді.
3. Бағдарламалап оқыту түрлері.
Бағдарламалап оқытудың үш түрі бар: сызықтық, тармақталған, бейімделген.
- сызықтық (линейные) бағдарламалар жүйелі ауысып отырып бақылау
тапсырмаларымен бірге оқу ақпаратын көрсетеді. Оқушылар дұрыс
жауап беру керек, кейде оны көптеген мүмкіндіктерден таңдайды.
Дұрыс жауап берген кезде ол жаңа оқу ақпаратын алады, ал егер
жауап дұрыс болмаса, онда алғашқы ақпаратты қайтадан оқу
ұсынылады;
- тармақталған (разветвленная) бағдарлама, сызықтық бағдаламадан
айырмашылығы оқушы дұрыс жауап бермеген кезде қосымша оқу
ақпараттар беріледі.Бұл жағдай оқушыға бақылау тапсырмасын
орындауға, дұрыс жауап беруге және жаңа оқу ақпаратын алуға
мүмкіндік береді;
- бейімделген (адаптивная) бағдарлама – оқушыға жаңа оқу
материалының қиын деңгейін таңдауға, оны меңгеруіне қарай
өзгеруге, электронды анықтама, сөздік құралдарымен жұмыс істеуге
мүмкіндік береді.
Әдебиеттер:
Негізгі:
1. М.М.Муканов Основные идеи и понятия программированного обучения /Под
ред. Ред. В.А.Поцелуйко Алма-Ата 1973ж.
2. Гебос А.И.Зависимость эффективности программированного обучения от
способовактивизации познавательной деятельности учащихся. Автореферат
канд. дис. М., 1969.
3. Селевко Г.К.Современные образовательные технологии: Учеб. пособие для
пед. вузов и институтов повышении квалю/ Селевко Г.К. М.: Народное
образование 19986 –256с..
Қосымша:
1. Оконь В. Введение в общую дидактику/Оконь В. –М.:Высш.
шк.,1990 –381с.
2. Скотт Т. Основы программирования: Курс программированного
обучения/Скотт Т. –М.: Сов. Радио, 1965.
3. Кукушин В.С. Современные педагогичесеие технологии: Нач.
школа: Пособие для учителя. Ростов н/Д: Феникс, 2003.
–437с.а
№10 дәріс тақырыбы: Психологиялық-
педагогикалықбағыттағымамандардаялауүрдісіндеоқытудыңбелсендіәдістерініңмәні
жәнемағынасы
Жоспар
1. Оқытудың белсенді әдістерінің мәні және мағынасы
2. Оқытудыңбелсендіәдістерініңерекшеліктерініңсипаттамасы.
3. Оқытудыңбелсендіәдістерінтоптастыру
1. Оқытудың белсенді әдістерінің мәні және мағынасы
Сабақ сапасын арттыру барлық мұғалімдерді толғандыратын маңызды
мәселе. Бұл ретте білім деңгейінің төмендеу себептерінің бірі – күнделікті
сабақты өткізудің стандарты, көптеген мұғалімдердің сабақ үрдісін түгелдей
дерлік жаулап алған дәстүрлі сабақтарды айтуға болады. Күн сайын өтетін,
тіпті тамаша көрнекіліктер арқылы болса да, жаңа сабақты түсіндіру, үй
тапсырмасын сұрау және қорытындылау сияқты жаттанды кезеңдерден тұратын
классикалық немесе дәстурлі сабақ студенттерді жалықтырады, білімге ынтасын
төмендетері сөзсіз. Сондықтан, әр мұғалім өз жұмысында сабақты
жандандырудың әдіс-тәсілдерін іздестіруді, бұған студенттерді тарта білуді,
олардың белсенді шығармашылық жұмыстарын ұйымдастыра білуі міндет. Бірақ,
бұдан жаңа әдіс-тәсілдер дәстүрлі сабақтарды толық алмастыруы керек деген
ой тумауы керек. Олар дәстүрлі сабақтарды толықтырып, жандандыра түсуі,
студенттің білімге қызығуын арттыруы тиіс,сонда ғана оқу үрдісі жетілдіріле
түседі.
Тәжірибелі, іскер мұғалімдердің авторлық сабақтарының дәстүрлі
сабақтар сияқты қандай да бір шаблон, стереотиптік жүру жолы жоқ десек
артық емес. Оның түпкі мақсаты – білім сапасын көтеру, оқыту үрдісін
жандандыру, оны бірізділік пен формализмнен аулақтау. Әрбір педагогтің
тілегі осыған саятын болғандықтан, әрқайсысының оқытудың белсенді әдістерін
қолдануда өз деңгейін, студенттер деңгейін, оқу аудиторияларының,
материалдық базасын және өтілетін сабақ материалының тарау ішіндегі алатын
орны мен маңызын ескере отырып, сәтті пайдалануға толық мүмкіндігі бар.
Оқытудың белсенді әдістерінің пайда болуы мен дамуы оқытудың алдына
жаңа міндеттер қоюға ықпал етеді. Студенттерге білім берумен ғана
шектелмейді. Бірге олардың бойында танымдық қызығушылық пен қабілеттің
шығармашылық ойлаудың дербес ақыл – ой еңбегімен айналысу шеберлігі мен
дағдыларының қалыптасуы мен дамуына ықпал жасайды. Қазақстан
Республикасының „Білім туралы“ заңында білім беру жүйесінің міндеттері
баяндалған. Солардың бірі ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар ғылым
мен практика жетістіктер және де тұлғаның қалыптасуына дербес дамуына және
кәсіпкерлікті меңгеруіне бағытталған. Шығармашылықты рухани және дене
мүмкіндіктерін дамыту, білім алуға қажетті жағдайлар туғызу болып табылды.
Бұл тапсырмаларды жүзеге асырудың қаншалықты тиімді болуы оқытудың сапасына
студенттердің жоғары кәсіби дайындығын қажет ететін түрлер мен әдістердің
таңдалуына байланысты болады.
Студенттердің өз бетінше білім алуына оны іс жүзінде пайдалануына,
ізденіске, талабын ұштауға және білім деңгейін жетілдіріп, жаңғыртуға ықпал
жасау жоғары және орта кәсіби мектептердің маңызды мөлшерінің бір паралық,
яғни студенттердің шығармашылық қабілетін, бастамашылдығын, өз бетінше
әрекеттенуін, тапқырлығын, әсершілдігін дамыту аса қажет. Қазіргі заманның
мамандары дүние танымы кең, жан-жақты жетілген, өмірлік белсенді ұстанымы
бар азамат болуы тиіс. Студенттердің шығармашылық қабілеті мен белсенді ой
еңбегін дамытуды ұйымдастыру оқу үрдісінде жаңа құралдар мен әдістемелерді
енгізуді қажет етеді. Оқытудағы болатын мұндай өзгерістер педагог еңбегін
жетілдіруді және әрдайым психологиялық - педагогикалық талдауды талап етіп
отырады.
Оқу мен оқыту – біртұтас үрдіс қандай жағдайда болсын оқыту ұстаз бен
студенттің қақтығысы негізінде жүзеге асырылады. Оқу үрдісінлегі ең басты
нәрсе – студенттерді белсенді танымдылық қызметке жетелеу болып табылады.
Швейцариялық профессор Дн. Вейс кәсіби оқу мекемелерінің оқу үрдісін
жандандырып, студенттерге деген доминанттық және авторитарлық көзқарасты
жою қажет деп есептеді. Сөйтіп, оның үрдісінде жаңа баламалы формалары мен
әдістерді ойлап тауып, енгізу қажеттілігін алға қояды. Әсіресе, Дн Вейс
пәнаралық тапсырмаларды құрастыруға баса көңіл бөледі.
Ресейлік және шетелдік дидактика ғалымдарының ойлары бір жерден
шығып отырғандары мәлім. Сондықтан жоғары және орта кәсіби мекемелерінің
оқытушылары білім берудің осы әдісі мен нұсқаларын кеңінен қолданылып,
таратып келеді. М.И. Скаткин, М.И. Илясов, В.Я. Ляудис, В.В. Рубцов, С.И.
Смирнов, М.М. Крюков, И.Я. Лернер, М.М. Махмұтов, А. Әбілқасымова т.б
ғалымдардың еңбектері оқытудың осы психологиялық - педагогикалық неігізіне
арналған.
Белсенді әдістердің мәні проблеманы шешу процесінде оқушылардың кәсіби
іс - әрекет тәсілдерін меңгеруге мүмкіндік туғызатын тапсырмаларды оқуына
байланыста оқытудың белсенді әдістерінің ерекшелігі мынада, ол практикалық
білімді меңгеруге мүмкіндік туғызатын практикалық және ойлау іс -
әрекеттерін толық мәнде жүргізуге негіз болды.
Қазіргі педагогика студенттердің шығармашылдық ойлауын дайындауға іс -
әрекет қажеттілігі мен шеберлігін тәрбиелеуге дербес ықпалдылық танытуға
мүмкіндік туғызатын құралдар мен әдістерге өте бай.
Пайдаланылатын оқыту әдістері мен құралдарының ішінде кәсіби және
өмірлік ситуацияларды талдауға негізделген белсенді әдістер ең тиімді құрал
болып табылады. Оқытудың белсенді әдістері сабақты шынайы өмір жағдайына
барынша жақындатады және материалды игеруді жүйелеуге ықпал етеді. Оқытудың
белсенді әдістері түсінігі – оқыту қарқынын күшейту түсінігіне өте жақын.
Оқыту қарқынын күшейту – білім беру мерзімінің ұзақтығын сол қалпында
қалдыра отырып, студенттерге барған сайын ауқымды ақпарат беру мүмкіндік
іздестіру. Бұл проблеманы шешу тұлғаның шығармашылдық қабілет ұлғайтатын
оқу-танымдық іс-єрекетте барынша жетілдірілген, ғылыми негізделген
әдістерді басшылыққа алуды талап етеді. Оқу–тәрбие процесінің белсенділі
мен қарқындылығын арттыру, проблемасы оқытудың сыртқы үлгілері мен
құралдарын оның ішінде ішкі мазмұны мен теңдестіру жолымен шешілуі мүмкін.
Қарқындылықты күшейту оқу–тәрбие процесіндегі екі негізге компонентті
жетілдіру есебінен жүзеге асыруы мүмкін.
Мазмұн және оқыту әдістері келесідей қамтамасыз етіледі:
• Танымдық іс - әрекеттің ұғымдық түрлерін кеңінен пайдалану;
• Оқытушылардың бойында ұжымдық ойлау іс - әрекеттерін және ұғыну және
басқару заңдарын қалыптастыру;
• Проблемалық оқытудың әр түрлі түрлерін пайдалану;
• Оқыту процесінде педагогикалық қарым - қатынас дағдыларын жетілдіру;
• Топтық қарым - қатынас жағдайларында оқытуды дербестендіру;
• Осы заманға оқытудың техникалық құралдарын қолдану.
• Оқытудың тиімділігін арттырудың басты құралы оқытудың белсенді
әдістері болып қала береді. Олар оқушылардың кәсіби аясында соңғы
уақыттары қалыптасқан дәстүрлік қысым мен стереотиптерді азайтады.
Мысалы:
• Әлеуметтік бөлектену (елдің бәрі сияқты емес);
• Шамадан тыс шаршау (дағдылы тәсілдер уақыты, күшті үнемдейді);
• Өзін - өзі бағалаудың төмендеуі.
2. Оқытудыңбелсендіәдістерініңерекшеліктерініңсипаттамасы. Оқытудың
белсенді әдістері – оқушыларды оқу материалын меңгеру процесінде белсенді
ойлау және практикалық іс-әрекетке жұмылдыратын әдістер. Оқытудың белсенді
әдістері оқытушы мазмұндайтын дайын білімді игеру және оларды қайталау
әдістері жүйесін пайдаланудан тұрмайды. Ол ең алдымен белсенді танымдық
және практикалық іс- әрекеті процесінде студенттердің білім мен шеберлікті
дербес меңгеруіне қатысты болады.
Оқытудың белсенді әдістерінің ерекшеліктері :
• Білімді берік, саналы меңгеруге жеткізетін практикалық және ойлау іс -
әрекетінің бірлестігі;
• Танымдық іс -әрекетінің белсенділігі үшін жағдай туғызады;
• Дәлелдік (себептік) дәрежені көрсетеді;
• Таным процесі сезімдік және ақыл – ой нәтижесін береді;
• Таным процесінде жетекшілік етудің әкімшілік стилін теріске шығарып,
оқушының студенттермен іскерлік негізіне байланыс орнатуды негіздейді;
• Шығармашылдықтың жоғары деңгейінде дамуын қамтамасыз етеді;
• Оқытудың белсенді әдістерін студенттердің өзін - өзі басқару тәрбиесін
жинақтауына әсерін тигізеді.
3. Оқытудыңбелсендіәдістерінтоптастыру. Оқытудың белсенді әдістері оқу
процесінің әр түрлі кезеңдерінде пайдалануы мүмкін. Білімді тұңғыш игеру
кезінде, білімді бекіту және жетілдіру кезінде, шеберлік пен дағдыны
қалыптастыру кезінде. Оқытудың меңгерілген әдістерін белсенді және белсенді
емес деп бөлуге болмайды. Танымдық іс-әрекет белсенділігінің алуан түрлі
тәсілдерін пайдалана отырып, оқытушы студенттердің танымдық белсенділігін
көтеруге қол жеткізеді.
Оқытудың белсенді әдісі мен түрлеріне мынаналарды жатқызуға болады:
іскерлік ойындар, проблемалық, студенттердің баяндамалары мен ақпараттық
хабарлары, кері байланысты дәрістер, дәріс – диалог, тренинг, дөңгелек
столдар, пікірталас, ұжымдық - танымдық, оқу және т.б.
Білім жүйесін қалыптастыру бағыттарына немесе шеберлік пен дағдыларды
меңгеруге байланысты оқытудың белсенді әдістерін еліктеуші емес және
еліктеуші деп жіктейді. Еліктеушілік - әдетте кәсіби шеберлік пен дағдылар
негізінде қалыптасады және кәсіби іс - әрекетті модельдеумен байланысты
болады. Ойын немесе ойын емес болып жіктелу оларды ұйымдастыру жағдайына
қарай анықталады.
Негізгі әдебиеттер:
1. Махмутов М.И Современный урок Москва.:Педагогика.-1985
2. Мачучкин А.М. Проблемные ситуации в мышлении и обучении Москва.:
Педагогика.- 1982
3. Рубинштейн С.Л О мыслении и путях его иследования Москва.:-1988.
4. Скаткин М.Н Что надо знать о проблемах современной дидактики
Москва.: 1985.
5. Махмутов М.И Организация проблемного обучения Москва.: Просвещение.-
1977.
6. Мочалова М.ММетоды проблемного обучения и границы их применениеИзд:
Казанского Унив – та, 1984
7. Активные методы обучение и деловые игры Новосибирск, 1981
8. Балаев А.А Методы обучения Москва.: Профиздат.-1986
9. Игровое моделирование. Методология и практика. Москва.: Педагогика.-
1982.
Қосымша әдебиеттер:
1. Таңатарова Қ. Оқытудың тиімді әдістері/ Қазақстан мектебі 2000, №5-6,
16-17 б.
2. Махатова Г, Бекманов Қ Жаңа әдістер оқу үрдісінде/ Қазақстан мектебі
2001, №11-12, 22-23 б.
№11 дәріс тақырыбы:Дамыта оқыту технологиясы
Жоспар:
1. Инновациялық оқыту мазмұны
2. Шетелдік және отандық білім беру технологиялары және
бағдарламалары
3. Шетелдік білім беру технологияларын енгізу тәжірибесі
4. Дамыта оқыту технологиясының шығу тарихы, сипаттамасы
1. Инновациялық оқыту мазмұны
2030 жылға дейін орта мектептің білім беру стратегиясы – оқыту мен
тәрбиенің міндеті және білім берудің негізгі сатысы ретінде жаңа халықтық
модельмен қамтамасыз ету мақсатын жүзеге асыру қажет деп көрсетеді.
Орта мектепте білім мен тәрбие беру, оқытуды ұйымдастыруда жаңа
альтернативтік тип – инновациялық оқытуды қажет етеді. Дж. Боткин
инновациялық оқытудың мазмұнын түсіндіре отырып, оның нормалы оқытудан
айырмашылықтарын анықтайды. Яғни, нормалы оқыту «қайталанбалы ситуацияларды
әрекеттің ережесін меңгеруге бағытталған», ал инновациялық оқыту «болып
көрмеген ситуацияларға қабілеттерін дамытуды көрсетеді».
Сонымен инновациялық оқыту – тұлғаның дамуына бағытталған ғылыми және
мәдениеттілік білімдерін қолдау негізінде жүзеге асырылатын оқытудың
ұйымдастырылған және жобаланған процесі.
Инновациялық оқытуға көшу жаңа технологияларды, яғни әр түрлі бағыттағы
альтернативтік әдістемелерді, бағдарламаларды, әдістерді қолданусмен
түсіндіріледі. Барлық осы жаңа тәсілдерді «педагогикалық технология »
түсінігің астарына енгізуге болады, яғни ол «әдістеме» немесе «бағдарлама»
түсініктеріне қарағанда кең және адамдық, техникалық ресурстарды есепке ала
отырып, жаңа білім беру мен тәрбиелеудіңмазмұнын түсіндіреді.
«Педагогикалық технология» қазіргі кезде психологиялық-педагогикалық
әдебиеттерде кеңінен қолданылатын түсініктердің бірі. Білім беру
технологияларын қолдану және өңдеу мәселелеріне байланысты арнайы
әдебиеттер ұсынылуда және ғылыми-практикалық форумдар өткізілуде.
Қарастырылып отырылған түсініктің, яғни педагогикалық технология
түсінігінің әйгілілігін әр түрлі түсіндіреді. Кейбір зерттеушілер оқыту мен
тәрбиенің жоғары нәтижелеріне жетудің құралы ретінде бағаласа, екіншілері,
жаңа педагогикалық технологияға көшу – білім беру алдында тұрған өзекті
және перспективтік міндеттерді шешудің заңды процесі дейді.
Селевко Г.К. білім беру технологиясының классификациясын негізге ала
отырып, мектепке дейінгі білім беру жүйесіне енгізуге болатын педагогикалық
технологияларды түсіндірген. Инновациялық мектепке дейінгі бағдарлам
арсеналы кең емес, өйткені олардың құрылуы мен енуіне көп уақыт болған жоқ.
2. Шетелдік және отандық білім беру технологиялары және
бағдарламалары
1. Педагогикалық технология педагогикалық процестің тұлғалық бағдары
ретінде:
- қарым-қатынас педагогикасы;
- Санкт-Петербург қаласында А.И.Герцен атындағы РГПУ-нің мектепке
дейінгі педагогика кафедрасында өңделген «Детство» бағдарламасы;
- Ақыл-ой сезімі мен қарым-қатынасын дамыту бағдарламасы, Р.С.Безре,
С.А.Улитко, М.В.Воробьева және т.б.
2. Педагогикалық технология дидактикалық материалды кемелдендіру және
қайта құру мақсатында:
- ойлап табылған есептерді шешу теориясы. (Теория Решения
Изобритательских Задач-ТРИЗ), Г.С:Альтшулер.
3. Жеке пәндік педагогикалық технология:
- сауаттылыққа оқытудың жастық және интенсивтік технологиясы,
Н.А.Зайцев;
- мектепке дейінгі ересек балалар үшін оқу және жазуға оқыту
бағдарламасы, Е.Е.Шулешко.
4. Денсаулықты жақсартатын технологиялар:
- П.Иванова «Детка» табиғатпен шынықтыру жүйесі;
- 5-7 жастағы балалардың денсаулығын жақсартудың комплекстік
бағдарламасы, Н.Н.Большеглазова
5. Дамыта отырып оқыту технологиясы:
- дамыта отырып оқыту жүйесі Л.В.Занкова;
- дамыта отырып оқыту технологиясы Д.Б.Эльконина-В.В.Давыдов;
- «Радуга» бағдарламасы.
6. Альтернативтік технологиялар:
- вальдорфтік технология, Штайнер.
7. Авторлық мектептердің педагогикалық технологиясы:
- Серостың мектепке дейінгі жобасы – «Шаг за шагом».
8. Педагогикалық технология оқушы әрекетін белсендіру және
интенсивтендіру негізінде:
- ойлап табылған есептерді шешу технологиясы (ТРИЗ);
- проблемалық оқыту;
- ойын технологиясы;
9. Педагогикалық технология оқу процесін тиімді басқару және
ұйымдастыру негізінде:
- «Балбөбек» бағдарламасы.
10. Балабақшада оқыту және тәрбиелеудің тақырыптық бағдарламасына
қосымша педагогикалық технологиялар:
- 5-7 жастағы балалардың логикалық ойлауын дамытуға арналған оқыту
бағдарламасы, М.С.Наумова;
- интеллектуалды қабілетін дамытуға арналған «Заниматика»
бағдарламасы, И.С.Роденко;
- «Азбуковедение» бағдарламасы, М.С.Назимова;
- 5-7 жастағы балаларды оқуға және жазуға үйрететін «Речецветик»
бағдарламасы;
- қазақ тілін тереңдетіп оқытатын «Атамекен» бағдарламасы,
А.Е.Шалаханова;
- 5-7 жастағы балаларды өнер заттарымен таныстыруға арналған «Истоки»
бағдарламасы, Г.С.Шкиярман;
- «Эвритмия» бағдарламасы, С.И.Скрытник.
Жоғарыда көрсетілген педагогикалық технологиялар – мектепке дейінгі тәрбие
жүйесіне енген жаңалық; айырмашылығы – оқыту мен тәрбие әдістері мен
құралдарының интеграциясы, тәрбиешінің шеберлігі және шығармашылығы, ол
педагог-әдіскер, технолог рольдерінде бола алады, ал тәрбиеленуші оқу-
тәрбие процесінің субъектісі, белсенді қатысушысы болады.
Мысалы, мектепке дейінгі мекемелердің педагогикалық ұжымдары балалармен
жұмыс жасау үшін ата-аналардың сұраныстарын қанағаттандыратын және
тәрбиеленушілердің кәсіби жағдайына байланысты кез-келген бағдарламаны
таңдауға мүмкіндігі бар.
Осы бағдарламалардың ішінде Румянцева Л.Е. «Совершенствование
подготовки детей к обучению в школе на основе инновационных технологии»
деген зерттеу жұмысында мектепке дейінгі мекемелерге арналған шетелдік жаңа
білім беру технологияларының Қазақстанда қолданылуын қарастырған.
Қазірде Қазақстанда мектепке дейінгі мекемелердің практикасына Шетелдік
және Отандық авторлардың балабақшада оқыту және тәрбиелеудің тақырыптық
бағдарламалары енгізілген. Ресейлік («Радуга», «Развитие», «Дамыта отырып
оқыту» бағдарламалары, Е.Е.Шулешконың мектепке дейінгі ересек балаларды
жазуға және оқуға үйрету бағдарламасы, Н.А.Зайцеваның оқуға және есептеуге
үйрету әдістемесі, Н.М. Крылованың әдістемесі, ТРИЗ, С.А.Улитконың «5-
жастағы балалардың адамгершілік бағыттағы тәртібін қалыптасттыру
әдістемесі», П.Ивановтың «Шынықтыру әдістемесі»), Шетелдік (Вальдорф
педагогикасы, Монтессори әдістемесі, Соростың «Шаг за шагом» мектепке
дейінгі бағдарламасы), немесе оның элементтері.
3. Шетелдік білім беру технологияларын енгізу тәжірибесі
Кез-келген жаңалықтың даму тарихы болаттыны барлығымызға мәлім.
Жоғарыда көрсеілген әдістемелердің біздің мемлекетімізге дейін, Ресейде
меңгеріліп, дамыған. Ал олардың кейбіреулері, XIX-ғасырда пайда болғандары,
шығыс елдеріне тарап, қазіргі уақытта кең түрде пайдаланылуда.
Жоғарыда аталған әдістемелерге тоқталсақ: Вальдорфтық педагогика–
тұлғалық дамудың рухани және шығармашылық аспектілердің құрылуына
бағытталған. Бірақ, бұл технологиялар қоршаған ортамен және қоғаммен өзара
байланыс іскерлігін қалыптастырмаған. Бала өзін қоршаған ортаның: әлемдік
заттар, ойлар, сезімдер, үлкендердің іс-әрекеттері әсерінен дамиды. Бұл
жерде басты әдіс елікеу және үлгі бойынпа табылады.Ресейде Вальдофтық
педагогиканы меңгеру және үйрену 1990 жылы іске асты. Алғашында Мәскеудің
«Аристотель» педагогикалық клубында инициативтік топ негізінде жүргізілген.
Қазір вальдорфтық педагогикамен айналысатын топтар көптеген қалаларда
дамуда, бірақ вальдорфтық балабақшалар өте аз, ал оны құру қиын, негізгі
мәселе – дайын педагогардың жетіспеушілігі.
М.Монтессори жүйесінің негізгі принциптері:
- балалардың өзіндік даму қызығушылығын қолдау;
- жеке оқыту, яғни дайындық ортасын құру, мұнда дидактикалық
материалдарды педагог емес, бала өзі таңдайды және баланың еркін
таңдауына негізделеді.
Ф.Ю. Фаусек сенсорлық тәрбиенің мәнін атап көрсетеді, яғни М.Монтессори
жүйесінің басты принципі интеллект тұлғаны тәрбиелеу болып табылады.
Интелект тұлғаны тәрбиелеу мен сезім мүшелерін тәрбиелеу тығыз байланысты.
Сезім мүшелері тәрбиеленбеген тұлғадан, тәрбиелі интелект тұлға болуы
мүмкін емес. М.Монтессоридің ойлап тапқан дидактикалық материалдары:
баланың өзіндік дамуының оянуына әсер етеді, ойлау процестерін дамытады,
әрекетін белсендендіреді, өзбеттілікке үйретеді.
М.Монтессори әдісі балаларға төмендегілерді үйретуге көмектеседі:
- әлеуметтік тәртіпті меңгеріп, өзіне және қоршаған ортаға
көмектесуге;
- қозғалыс координациясын және өзін-өзі бақылауын дамытуға;
- күнделікті өмірге қажетті құралдар мен заттарға дұрысс қарауға
көмектеседі.
-
4. Дамыта оқыту технологиясының шығу тарихы, сипаттамасы
Дамыта отырып білім беру мәселесі 20 ғасырдағы ресей ғалымдарының
еңбектерінде Л.С.Выготский, С.Л.Рубинштейн, А.Н.Леонтьев, В.В.Давыдов
аталып өтілген. Осы бағыт бойынша жұмыс жасаған және жұмыс жасап жүрген
олардың шәкірттері – Л.А. Венгер, Ф.А. Сохин, Н.Н.Поддьяков, О.М.Дьяченко
және т.б.
1960-80 жылдары Д.Б. Эльконин және В.В.Давыдов басқаруымен өңделген дамыта
отырып оқыту тұжырымдамасы баланы педагогтың оқыту объектісі ретінде емес,
оқу-тәрбие процесінің белсенді субъектісі ретінде қарастырған.
Дамыта отырып оқыту - бұл альтернативтік дәстүрлі оқыту жүйесіндегі тұтас
педагогикалық жүйе. Дамыта отырып оқыту,тбір жағынан қабілеін және
дарындылығын көрсету болса, екінші жағынан балада меңгерілмеген психикалық
қабілеттері мен қасиетерінің пайда болуы мен даму жағдайын жобалайды.
Қазіргі уақытта Ресейде дамыта отырып білім беру пікірі «Развитие»,
«Золотой ключик», «Истоки» бағдарламаларында жүзеге асуда. Дамыта отырып
оқыту бағдарламасының жеке элементтері «Радуга» бағдарламасында ұсынылған.
«Развитие» жаңа бағдарламасы. Бұл бағдарлама әйгілі Ресей психологы,
Психология ғылымдарының докторы , профессор Л.А. Венгерджің басшылығымен
өңделген, Ресейде үлкен танымалдылықпен қолданылады.
Бағдарламаның негізінде екі теориялық мағына жатыр. Біріншісі – бұл
А.В.Зопорежец теориясы мектепке дейінгі кезеңнің өзін бағалауын дамыту,
яғни баланы дамытудың негізгі жолы – оны әрекеттің формаларымен және
тәсілдерімен толтыру және байыту. Екіншісі – бұл Л.А.Венгердің баланың
қабілетін дамыту тұжырымдамасы. Олар кішкене адамға шындықтты талдауға, әр
түрлі ситуациялардың өзіндік шешімін табуға көмектеседі. Осы теориялық
жағдайларға байланысты бұл бағдарламаның негізгі мақсаты – баланың ақыл ойы
мен өнерге деген қабілетін дамытуға көмектеседі. Бағдарламаны жүзеге асыру
үшін ттәрбиенің тұлғалық бағдарлы моделі негізінде балалармен үлкендердің
жаңа өзара қарым-қатынасының құрылуын талап етеді. Жаңа формалар мен
әдістердің қолданылуы ұсынылады.
«Развитие» бағдарламасы дамыта отырып оқытуға негізделген. Дамытудың
міндеттері дифференциалды қойылады. Бағдарламаны өңдеуде, алдымен ттанымдық
және шығармашылық міндеттерді шешу үшін қандай құралдарды балалардың
меңгеруі керек және қай кезде бұл құралдар тиімді меңгерілетінін ескеру
қажет.
Бағдарламаның негізгі бағыттары балалар бақшасында педагогикалық процесті
құруға көмектеседі, сонымен қатар педагогикалық технологияларды өңдеу үшін
негіз бола алады.
Ресейде тағы бір 5-7 жастағы балалардды дамыту , білім беру және
тәрбиелеудің жаңа бағдарламасы «Радуга» кеңінен таралды.Бұл бағдарлама
Т.Н.Доронованың басшылығымен өңделген. «Радуганың» жалпы мақсатының
бағыттары:
- әрекеттің тұтас бағыттылығын дамыту;
- сананы дамыту;
- баланың тұлғасын дамыту.
Бағдарлама балаларды мектепке оқуға жастайынан дайындауға арналған. Бұндай
дайындық ересек топтарда емес, одан жас кезден басалады. Кіші жастан
бастап жазу жазуға қолдарын дайындайды, балалар бақылауға, есте сақтауға,
қорытынды жасауға үйренеді. Осындай жоспарланған жұмыстың нәтижесінде
балаларда интеллектуалды және эмоционалды еріктің дамуы жүреді, танымдық
ортасы дамидды, әлеуметтік көзқарасы қалыптасады.
Балалардың өмірін ұйымдастыру формасы мен міндеті бойынша бұл бағдарламаның
дәстүрлі оқытудан айырмашылығы жоқ. Бірақ бағдарлама авторлары оны басқа
бағдарламалармен байланыстыруды ұсынбайды.
Келесі, Е.Е.Шулешконың мектепке дейінгі ересек жастағы балаларды жазуға
және оқуға үйретубағдарламасы. Бұл бағдарламаны бала бақша тәрбиешілері 80-
ші жылдардың басынан меңгеруде. Алғашында Е.Е.Шулешко бастауышта оқытудың
жаңа тәсілін өңдейді, бірақ 1980 жылы А.В.Запорожец ұсынысымен оқытудың
жаңа стилін мектепке дейінгі тәрбие әдістемесіне жақын етеді.
Бұл әдістеменің негізгі мақсаты – балалардың достық байланысын, олардың
бірігіп әрекет жасауға бейімділгін дамытту, сауаттылыққа оқыту.
Е.Е.Шулешко әдістемесінің негігі бағыты – жазу мен оқуға оқытту
болғандықтан ол ттөмендегі міндеттерді шешеді:
- балаларды алфавитпен, баспа және жазу әріптерімен, жазу
элементтерімен таныстыру;
- қолын жазуға үйрету;
- баланың сөзін, сөйлеуін дамытады;
- дүниетанымын кеңейтеді.
Әр түрлі ойын әдістері сауаттылыққа оқытудың тиімді жолы болып қана қоймай,
сонымен қатар психикалық процестерін, есте сақтау, ойлауын дамытады.
Білім беруді дамытудың қазіргі кезеңінде педагог үшін балаға қиындықтар мен
сәтсіздіктерге қарсы тұра алатын, өмірге бейімделуге қабілетті, жан-жақты
ойлайтын, дамыған, еркін тұлға болуы үшін қажетті білімді, іскерлікті,
дағдыны меңгеругк мүмкіндік беру болып табылады.
Өзекті міндеттерді шешу үшін, біздің мемлекетімізде көптеген мектепке
дейінгі мекемелердің практикасына енгізілген «теория решения
изобретательских задач-ТРИЗ» әдістемесіне көңіл бөлу қажет.
ТРИЗ-дің негізін салған Г.С.Алттшуллер.
Балабақшаға ТРИЗ алғаш 1987 жылы енгізілген және шығармашыл тұлғаны
қалыптастыру міндетін шешеді. Балабақшада ТРИЗ-ді қолданудың мәнін
төмендегідей көрсетуге болады:қоршаған ортаның барлық компоненттерінің
байланысына сүейене отырып, нақты нәтижеге ұмтылу. ТРИЗ-баланың ынталы
болуына, өзінің даралығын көрсетуге, өз күшіне және мүмкіндігіне сенімді
болуға көмектеседі, мынадай өнегелі қасиеттерін, яғни (басқалардың
жетістігіне қуану, іскерлігі, көмектесуі, көмектесу, қиын кезеңнен шығуға
ынталану) дамытады.
ТРИЗ-математика, сауаттылыққа оқыту, балаларды эстетикалық және экологиялық
тәрбиелеу сияқты жеке бағыттарды да қолданылады.
ТРИЗ технологиясы мектепке дейінгі балаларда болатын психологиялық
тосқауларды белгісіз, жаңа заттардың алдында қорқыныштарды жоқ қылуға
көмектеседі.
ТРИЗ – бұл алгоритм, әдіс және тәсіл жүйесінің көмегімен жүзеге асатын,
жұмыс технологиясы.Бұл технологиямен жұмыс жасау үшін тәрбиешіден білімін
жаңартып, толықтырып отыруды, соңғы зерттеу курстарында болуын талап етеді.
Зайцев Н.А. әдістемесі 2-7 жастағы балаларды оқуға, жазуға және санауға
қызығушылығын ояту жолымен оқуға және санауға оқытуға бағытталған.
Зайцев Н.А. әдістемесі білім беру жағдайына негізделген, бірақ- басты әсер
ететін орта жанұя болып табылады. Әдістемелік құрал балалардың ата-анасына
бағытталған. Әдістеме мектепке дейінгі балалардың оқуға және санауға
оқытуға арналған, мұндағы нәтиже балалардың психофизиологиялық ерекшелігіне
, оқытудың формасына байланысты болады. Зайцев Н.А. әдістемесін қолдануда
негізгі ерекшелік ретінде төмендегілерді атауға болады:
- оқытудың даралығы (топта 3-4 адам болу керек);
- оқытуда әр түрлі ойын тәсілдерін қолдану;
- сабақтың қайталанылуы және жүйелілігі.
Міндетті шешу үшін әрекеттің әр түрлі формалары қлолданылады: сабақ, ойын-
сабақ, жұмбақ-ойын, дидактикалық ойындар. Әдістеме әр баланың жеке
ерекшеліктерін яғни, қызығушылығы мен қабілетін, тілегін ескеруге
бағытталған. Оқуға, жазуға және санауға жеке оқыту жұмысы өңделген
дидактикалық материалдың көмегімен ұйымдастырылады.
Зайцев Н.А. технологиясы типтік бағдарламаның қосымшасы болып табылады.Оның
әдістемесі бойынша оқуға үйретуде балалардың барлық жас шамасы – 2-3 жас.
П.Ивановтың балаларды табиғатпен шынықтыру жүйесі бойынша денсаулығын
жақсартудың «Детка» әдістемесі.
Шынықтыру шарасы: жалаңаяқ жүру, ауа ваннасы, суық сумен жуыну, тамағын
суық сумен ысқылау, бассейінде шомылу, таза ауадағы дене шынықтыру сабағы,
тренажерды қолдану, жаттығулар жасау, ыстық сумен сүртіну.
Бұл әдістеменің негізгі мақсаты: балалардың ауруын төмендетеді, организмді
қорғау функциясын жоғарлату, табиғаттың қолайсыз факторларына қарсы тұру.
Әр халықтың өз ұрпағын тәрбиелеу үшін, ұлттық ерекшелігі бар. Осыдан
бүгінгі күннің міндеті – халықтық дәстүрмен қаруланып, оларды тәрбиелеу
процесін кеңінен қолдану.
Мектепке дейінгі мекемелердің тәрбие жұмыстарының мазмұнын жаңарту
мақсатымен Қазақстан Республикасы Білім беру министрлігі Ы.Алтынсарин
атындағы бағдарламасы – оқыту мен тәрбиелеу жүйесі «Балбөбек».
Бұл бағдарлама бойынша мектепке дейінгі мекемелерде жұмыс 1996 жылы
енгізілген. Бағдарламаның ерекшелігі - өнерге тәрбиелеудің мазмұны болып
табылады. Жан-жақты дамыған тұлғаның ұлттық психологиясын және өзіндік
санасын тәрбиелеу.
Бағдарлама қазақ балабақшаларында қолданылуымен қатар орыс тіліндегі
мектепке дейінгі мекемелерінде де қолданыс табуда. Балбөбек бағдарламасы
тұтас тәрбие жүйесінің бірлігін қамтамасыз етеді. Балаларда қажетті
іскерлік пен дағдыны қалыптастыруда. «Балбөбек» оқу-тәрбие процесін құрудың
базалық компаненті ретінде қосымша басқада бағдарламаларды қолданылуды
ұсынады.
Жоғарыда аталған Ресейлік және Отандық жаңа бағдарламалар мен қатар қазір
мектепке дейінгі білім берудің практикасына шетелдік технологиялар
енгізілуде. 1995 жылдан бастап, Республикада апробация және адаптация
жұмыстары бойынша Соростың «Шаг за шагом» мактепке дейінгі жобасы
енгізілуде. Бұл жоба АҚШ-тың Джорджтау университетінің баланы дамыту
орталығында арнайы Шығыс Европа мемлекеттері үшін өңделген.
Жобаның авторлары мынадай мақсат қояды - …….. мемлекеттерде баланы
тәрбиелеудің жеке бағдарламасын құру. Бағдарлама мемлекеттік стандартпен
сәйкес, балабақшада оқыту және тәрбиелеу бағдарламасына, мектепке дейінгі
ұйымдардың базистік жоспарына қайшы келмейді.
Бағдаламаның басты міндеті – баланы өзгермелі орта өміріне дайындау, өз
бетімен оқу іскерлігі мен шыдамдылығын қалыптастыру. Бұл үшін қабілеттің
негізін қолдайтын жұмыстар көрсетілген, өзгерістерді қабылдау және олапрды
жеңу, тыңдауын жүзеге асыра білуі, мәселені қоя және шаша білу, шығармашыл
болу.
Соростың бағдарламысының негізінде сенім жатыр, балалар оқу процесіне нақ
қызыққан жағдайда ғана жақсы дамиды. Тәрбиешінің құрған заттық ортасы,
баланы зерттеушілікке, шығармашылыққа итермелейді. Ол үшін тәрбиеші бала
дамуының заңдлықтарын терең білуі қажет, оқу процесін қажетті
мүмкіндіктермен қамтамасыз ете білуі керек.
Бұл бағдарламаның негізгі кезеңі, оны жүзеге асыруға баланың жанұясының
қатысуы болып табылады. Бағдарламаға ата-аналардың көмектесуінің негізгі
формаларын ажыратуға болады:
- топ қызметіне қатысуы (топ бөлмесін безендіруі);
- тәрбие шараларын өткізу;
- баланың бос уақытын ұйымдастыру (мерекелерде, экскурсияларда);
- консультант ретінде жұмыс атқару;
- жыл сайын ата-аналардың конференцияларына қатысу;
- шаруашылық әрекетке қатысу;
- ата-аналар жиналысына қатысу;
- оқу бағдарламасына үйде орындалатын жеке бөлімін талқылауға және
қабылдауға қатысу.
Сонымен қатар, ата-аналар өз балаларының жетістіктерін білетін
тәрбиеші мен ата-
аналар арасында хат алмасу жүреді («Ата-аналар үшін күнделік» тәрбиешіден
және керісінше, күнделікті ақпараттық парақ, хат).
Алматы қаласының біліктілікті жоғарлату институтының айтуы бойынша,
2000жылы «Шаг за шагом» моделі бойынша 20-ға жуық мектепке дейінгі
мекемелер жұмыс істейді. Сорос бағдарламасы көбінесе отандық
бағдарламаларға антипод болып табылады, ол өзгерісті түзеу үшін балалардың
ата-аналардың белсенділігінен туады.
Жоғарыда ұсынылған бағдарламалар – мектепке дейінгі тұлғаның жан-жақты
дамуы үшін қажеттігін көрсетеді. Бірақ негізгі сұрақ мынада, осы енгізілген
педагогикалық технологиялар оқу-тәрбие процесіне тиімді ме?. Мектепке
дейінгі педагогикалық ұжымардың басты міндеті, баланың алған білімінің
қажеттігіне және әрі қарай сәтті оқуына кепілдеме беретіндей тиімді,
оптималды технологияны таңдап алуы қажет.
4. Дамыта оқыту теориясына алғаш түсінік берген туралы И.Г. Пестолоцци,
А. Дистервег, К.Д. Ушинскийдің және кейінғылыми негіздеген Л.С.
Выготскийдің еңбектерінде көруге болады. Кейін осы оқыту технологиясын Д.Б.
Эльконин, В.В. Давыдов, Л.В.Занковтардың т.б. эксперименталды еңбектерінде
жарық көрді.
1996 жылы Ресейдің білім беру министрлігінде Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов,
Л.В.Занковтардың білім беру жүйесін толық мойындай бастады. Ал басқа дамыта
оқыту технологиялары авторлық альтернативті деңгейде қолданылады.
Қолдану деңгейі бойынша –жалпыпедагогикалық.
Негізгі даму факторы бойынша: әлеуметтік психогендік.
Меңгеру тұжырымдамасы бойынша: ассоциотивтік-рефлекторлық +дамытушы.
Мазмұны бойынша: оқу-тәрбиелік, жалпы білімдік, гуманистік.
Ұйымдастыру формасы бойынша: сынып-сабақтық, топпен, жекеленген.
Балаға жақындау бойынша: тұлғалық бағдарланған.
Басым әдісі бойынша: дамыту.
Жаңашаландыру әдісі бойынша: альтернативті.
Оқушылар категориялары бойынша: жаппай.
Мақсатты бағдарлар:
❖ Тұлғаның жоғары жалпы дамуы.
❖ Жан жақты дамуы үшін негізін жасау.
Оқу процесінің негізгі мотивациясы таным процесі олып табылады.Дамыта оқыту
әдістемесі оқушыларды әр түрлі әрекеттерге тарту арқылы дидактикалық
ойындарды, дискуссияны, ой-өрісін, есте сақтау қабілетін, сөзхін дамытатын
оқыту әдістерін қолдануды көздейді.
2. Дамыта оқыту жүйесіндегі сабақтар білім беру процесінің негізгі
элементі болып табылады, бірақ дамыта оқыту жүйесінде (Л.В. Занков) оның
қызметі, ұйымдастыру формасы өзгеріп тұруы мүмкін.
Оның негізгі инвариантты сапалары:
- Мақсаттар баяндамалардың алдында және БІД тексеруге тәуелді емес,
тұлғаның басқа да қасиеттеріне де тәуелді;
- Мұғалім мн оқушыныңынтымақтастығы;
- Балалардың здік ой-өрісіне негізделген сыныптағы жағдай.
Әдістемелік мақсаты – оқушылардың таным белсенділігін сабақта көрсетуге
жағдай жасау.
Бұл мақсатқа келесі жолдармен келеді:
• мұғалім проблемалық ситуациялар, коллизиялар жасайды;
• оқушының субъектілік тәжірибесін ашу үшін әр түрлі әдіс, тәсіл,
формаларды оқы жұмыстарын ұйымдастыруда қолданады;
• оқушылармен бірге жоспарды құрастырып талдайды;
• сынып жұмысында оқушылардың әр қайсысын қызықтыруға атмосфера жасайды;
• тек қана ақырғы нәтижені бағалап қоймайды, оқушының жұмыс процесін де
(правильно-неправильно);
• оқушылардың жаңа жұмыс тәсілін, тиімді жолын табу ынтасын мадақтайды,
талдайды.
Сабақ ерекшеліктері
□ Таным барысы – «оқушылардан».
□ Оқушылар қызметінің өзгерушілік сипаттамасы: бақылайды, салыстырады,
топқа бөледі, шешім жасайды, заңдалақтарды шешеді. Отсюда инной характер
заданий: не просто писать и вставить пропущенные буквы, решить задачу, но
пробудить к мыслительным действиям их планированию.
□ Мұғалім бағыттаған ұжымдық ізденіс, направленный учителем, который
обеспечивается вопросами, пробуждающими самостоятельную мысль учеников,
предварительными домашними заданиями.
□ Сабақта оқушылардың өздігін, таңдағыш, табиғи өзін-өзі анықтау.
□ Иілгіш құрылым. Белгіленген жалпы мақсат пен сабақты ұйымдастыру құрамы
сабақтың түріне, мазмұнына қарай мұғаліммен нақтыланады.
Дамыту – уақыттаға индивитің дене және психологиялық згеруін көздейтін
процесс, оның қасиеттері мен парамтрлеріне қарай аздан көпке, қарапайымнан
күрделіге, төменнен жоғарыға көшу.
Оқыту – адамның психикалық даму формасы, қажетті дамыту элементі.
Оқыту мен даму жеке өз беттерінше жүрмейді. Дамыта оқытудың негізгі
тұжырымдамасы:
Дамыта оқыту — күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалык жүйе. Оның
нәтижесінде әр оқушының өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі
көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады. Дамыта оқытудың
дәстүрлі окытудан айырмашылығы: көздеген мақсатында, мәнінде, мазмұнында,
дамытудың негізгі факторында, мұғалімнің рөлі мен атқаратын қызметінде,
әдіс-тәсілдерінде, окушының білім алу белсенділігінің түрінде, оќу үрдісі
мүшелерінің әрекеттестік ерекшеліктерінде, олардың қарым-катынас сипатында,
танып-білу үрдісін үйымдастыру және ондағы коммуникациялар түрлерінде т.б.
Әлемдік педагогиканың, көбінесе, жүгінетіні - Л.С.Выготскийдің
идеяларына негізделген В. В.Давыдов пен Д. В.Эльконин және Л. В. Занковтың
дамыта окыту жүйелері. Л. С.Выготскийдің идеялары Еуропа елдерінің кептеген
университеттерінің педагогика факультеттерінде оқытылады. Бұл бағдарлы
идеялар бүгінгі білім беру аясында қолдауын табуда. Бірақ, оны жалпы білім
беру мектебінде іске асыру көптеген қиындыктар тудыруда. Өйткені, ұсынылған
әдістемеліктер мен технологиялар көбіне дербестік сипатта, сондықтан кез
келген мектепте әр түрлі ерекшелікті балалар арасында қолдануын таба алмай
жүр.
Сонымен қатар, оқушы тұлғасын дамытуды оқытудың мақсаты ма,әлде
мақсатқа жетудің амалы ма(құралы ма) деген сауалға нақтылы түсінік
берілмеген және тұлғаны дамытудыњ өзіне тән түрлі-түрлі көзқарастары бар.
Біздің елде білім беру мекемелері, мектеп мұғалімдері және көптеген
педагогика ғылымының зерттеушілері тәлім-тәрбие беру үрдісінің негізгі
мақсатын оқушы тұлғасын дамыту деп таниды. Бірақ, тұлға дамуы туралы
ізденістегі психологтардың айтуы бойынша, әр адамның дамуы өз қолында, оны
сырттан әсер етер күшпен дамытуға болмайды, тек оңтайлы ықпал жасауға
болады. Осы пікірден туған білім беру мақсатының басқа да тұжырымы бар.
Оқушы тұлғасын дамыту, ол оның толық өзіндік өсуінің, өзіндік
қалыптасуының, өзіндік жетілуінің амалы ретінде қарастырылады. Сондықтан,
мектеп мақсаты баланың табиғи күштері мен мүмкіншіліктерінің өзіндік
ашылуына қолайлы жағдай жасау болып табылады. Ол үшін оқушы тұлғасыныњ
дамуын көздейтін білім беру үрдісін ұйымдастырудың. түрлі әдістері мен
амалдарын анықтап, жүзеге асыру кажет.
Бұдан шығар түйін: дамыта оқыту - білім беру мекемесінің әрбір сабақта,
күнделікті қарым-қатынаста, мектепте және мектептен тыс істе асырылатын
өзекті мақсаты, соңымен қатар, болашаққа болжаған оқушы тұлғасын езіндік
жетілдіруіне, өзіндік калыптасуына жеткізетін амал. Оқушы тұлғасының дамуы
түсінігіне оның қалыптасуына, біртұтастығына және бөлек бөліктеріне
(сезімділік, зерде, ерік, құндылыктар, білімділік және жеке тәжірибе, т.б.)
позитивті өзгерістер енеді.
«Даму дегеніміз - материалдық және идеялық объектілердің қайтымсыз,
нақты бағытталған, жаңа сапаның пайда болуына алып келетін заңды өзгерісі.
Егер жаңа сапа қандай да бір қатынасында ескіден озса, онда дамудың
прогрестік, ал егер ескіге жол берсе, регрестік түрі келбетінде тұрады» деп
тұжырымдайды 3.Қариев.
Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Педагогика /Под ред. П.И.Пидкасистого. М.: РПА, 1996
Қосымша:
4. Кукушин В.С. Современные педагогичесеие технологии: Нач.
школа: Пособие для учителя. Ростов н/Д: Феникс, 2003.
–437с.а
5. Скаткин М.Н Что надо знать о проблемах современной
дидактики М.: Просвещение.- 1985.
№12 дәріс тақырыбы:Кәсіптік мектеп үрдісіндегі оқыту құралдары
Жоспар:
1. Оқыту құралдарының жіктелуі
2. Оқыту құралдарының дидактикалық мүмкіндіктері
3. Оқу құралдарының экрандық және экрандық-дыбыстық құралдары
1. Оқыту құралдары -адамның табиғи түрғыдан ойлап тауып, білім берудің
алға қойылған мақсаттарына жету үшін жэне оқушыларды оқытып-тэрбиелеуді
жүзеге асыру үшін мүғалім мен оқушылардың қызмет құралы мен оқу
информациясы ретінде оқу-тәрбие процесінде қолданылатын материалдық
объектілері мен табиғаттың табиғи заттары.
Оқыту қүралдары мазмүндылық, әдістер, ұйымдық формалар сияқты оқу
жүйесі (жобадағы үлгі) мен оқу-тәрбие процесінің, сонымен бірге кез келген
оқу орнының материалдық-оқу базасының басты базасының да компоненті болып
есептелінеді.
Педагогикалық ғылым мен тэжірибедегі сан-салалы жүйелік қүрылымдардың
компоненті болып саналатын білім берудің материадық қүралдары барлық басқа
компоненттерге де ерекше ықпал етеді.
Мысалы, жаңа информациялық технология қүралдарының кеңінен қолданылуы -
дәстүрлі сабақгың аясында түрып қалмай, оқушылардың өзіндік қызметінің
түрлі формаларын (жеке, топтық) жан-жақты қарастыратын зерттеу, жобалау
және проблемалық әдістерді тәжірибе жүзінде кеңінен қолдануға міндетті
түрде алып келеді.
Сонымен қатар білім берудің мақсаты да, оның мазмүны да белгілі бір
өзгерістерге ұшырайды. Дэлірек айтсақ, жаңа құралдар мен техникалық
жаңалыктардың туындауына байланысты ғана оқу бағдарламаларына окушылардың
бұрынғы кездерде танысып-білуге мүмкіндік ала алмаған ғылым салаларының
материалдары батыл түрде енгізілуде. Ал бүгінгі танда окушылар жаңа
техниканың аркасында білім алудың жаңа әдістері мен технологиясын меңгере
отырып, өздерінің шығармашылық потенциалының көзін ашуға, табиғи қасиеттері
мен қабілеттерін одан әрі дамытуға толық мүмкіндік алып отыр.
Сонымен, дидактиканың категориялық аппаратында материалдық қүралдар
(еңбек құралдары) білім берудің мақсатымен, әдістерімен, ұйымдық
формаларымен қоса өзіндік статусқа ие болды.
Сонымен қатар оқу-тәрбие қызметінің құралы ретіндегі оқу құралдарының
рөлі қоғамдық өмірдің барлық салаларының тех-никаландырылуына байланысты
одан әрі арта түсуде.
Оқыту құралдарын жасау мен қолдану мәселесін көтерген ғылыми-зерттеу
жұмыстарында оны жіктеудің (классификациялаудың) екі әдісі қамтылған:
педагогикалық және инженерлік әдістер. Педагогикалық әдіс оқу процесінде
түрлі дидактикалық әдістерді жүзеге асыруға негізделген. Осы орайда, ең
бірінші кезекте оқушылардың білім алу мен танымдық қызметінің сан алуан
түрлерін ұйымдастыруға, оқытушының оқу-тәрбие, мотивациялық және
бақылаушылық және т.б. қызметтерін жүзеге асыруына ерекше мән беріліп
отырады. Ал инженерлік әдіс болса оқу қүралдарының конструкторлық-
технологиялық өзгерістерін, өндіріс тәсіліне байланысты оларды топқа
бөлуді, оқушылардың білім алуына жағымды әсер ету жолдарын, эргономикалық
мінездемелерді және т.б. үнемі ескеріп отырады. Дидактикалық түрғыдан алып
қарастырғанда, біздің ойымызша, оқу құралдарын жіктеудің
С.Г.Шаповаленкоүсынған жобасы көңілге қонымды сияқты.
І. Табиғи объектілер нақты зерттеп-білу мақсатында объективтік
шывдықтың заттарын қамтиды. Олар: түрлі материалдардың, 1 іпикізаттардың,
құралдардың, бөлшектердің, өсімдіктердің, гербарийлердің, жануарлардың,
микропрепараттардың, реактивтердің және т.б. үлгілері мен коллекциялары.
Оқу құралдарының бұл тобына табиғи көрнекі құралдар, өндірістік-оқу,
демонстрациялык, зертханалық құралдармен қоса оқушылардың кәсіби
тәжірибелері мен шеберліктері шындалатын өндірістік-оқу құрал-жабдықгарын
да жатқызуға болады.
2. Материалдық объектілерді суреттеу мен бейнелеу тобына жататындар:
үлгілер, муляждар (бедерлер), макеттер (үлгілер), кестелер, иллюстрациялық
материалдар (фотосуреттер, суреттер, портреттер), экрандық-дыбыс құралдары
(диафильмдер, ранттар, дыбыс және видео жазбалары, күй табақгары, радио
және теледидар хабарлары).
Осы атап өтілген топтарды өзіндік белгілеріне байланысты одан әрі де
жіктеуге болады.
Мысалы, үлгілер:
1) түпнұсқаны ауыстыру тәсілі бойынша - материалдық және идеалдық
(саналық, белгілік және рәміздік);
2) объектінің ішкі қүрылымы бойынша (құрылымдық, функционалдық және
аралас);
3) функционалдық қызметі бойынша (демонстрациялық, таратушылық);
4) затты бейнелеу тәсілі бойынша (динамикалық, көлемдік, аралас,
статикалық, жазықтық).
3. Заттарды және объективтік шындықтың құбылыс-тарын шартты құралдармен
(сөз, белгі, графика) көрсететін оқу құралдарытестік кестелерді,
схемаларды, графикаларды, диаграммаларды, жоспарларды, карталарды, оқу
кітаптарын: оқулықгар мен оку қүралдарын, есептер жинақтарын, өзіндік
жүмысқа арналған нүсқауларды, дидактикалық материалдарды және т.б. қамтиды.
Өз кезегінде білім берудің техникалық қүралдары ерекше топты қүрайды.
Бүл оку қүралдары оқу процесі барысындағы хабарларды тарату құралы болып
табылады және ол үшін арнайы техникалық жабдықтар қажет болады. Оларға
жататындар: транспаранттар, диафильмдер және кинофильмдер, видеофильмдер,
дыбыстық та-спа жазбалары, компьютерлік бағдарламалар және т.б.
Техникалық құралдар тобына сонымен қатар түрлі проекциялық және
дыбыстық аппаратуралар (кинопроекторлар, диапроекторлар, графопроекторлар,
магнитофондар, бейнемагнитофондар); тренажерлар, әмбебап техникалық
құралдар, лингафондық құралдар, электрондық-есептеу техникасы жатады.
Сан алуан ақпараттық ортаны да жеке алып қарастыру керек сияқгы.
Мысалға, шын мәнісінде оқу күралдарының санатына қосылмаса да, өзіндік
ортаға тән жағдайды туындата алуға қабілетті және белгілі бір педагогикалық
технологияны қолданған кездерде таным процесі, оқушылардың интеллектуалдық
дамуы жүзеге асырылатын телекоммуникацияны (электрондық почта, электрондық
конференциялар, ақпараттық ресурстар, интернет, жүйенің мультимедиасы)
болады.
Бұл классификация (жіктеу) - факторларды жіктеу теориясындағы «даму
факторы» сияқгы ең маңызды факторды ескере отырып жасалған. Сондықтан да ол
оқу құралдарының мүлде жаңа түрлерінің пайда болуына байланысты туындайтын
классификациялық белгілерді бөліп альш қарастыруға мүмкіндік бере алады.
Осы жіктеу жайындағы ғылыми тұжырымдар жарияланғаннан кейін біраз уақыт
өткізіп пайда болса да видео жазбалары, электрондық есеп-теу техникасы,
тренажерлар сияқты неше түрлі оқу құралдары білім беру жүйесінде өзіне
лайықты орнын таба білді.
2. Оқыту құралдарының дидактикалық мүмкіндіктері
Оқу құралдары жүйесінің қалыптасуы - білім беру құралдарының түріне
өзіндік белгілері бойынша классификациялық тұрғыдан жатқызуды ғана емес,
сонымен қатар олардың дидактикалық қасиетгері мен қызметтерін білуді де
қажет етеді.
Дидактикалық қасиеттер дегеніміз - оқу құралдарының басқалардан
айырмашылықтарын көрсететін белгілері мен дидактикалық функцияларында
(қызметінде) көрініс табатын өзіндік ерекшеліктері. Дидактикалық қасиеттер
тек қана оку құралдарына тән болып келетін мүмкіншіліктерді ғана камти-ды.
Оқу-тәрбие жұмысында түрлі әдістерді қолданудың объективтік тенденциялары
(бағыттары) ретінде қарастырылатын дидактикалық мүмкіндіктер дидактикалық
функциялар мен дидактикалық қасиеттердің өзара байланыстарына дәнекер болып
отырады. «Дидактикалық қасиет» пен «дидактикалық мүмкіндік» үғымдарының
өзара жақындығынан да болар, педагогикалық әдебиетте оларды бірге қарастыру
дәстүрге айналған.
Оқыту құралдарының дидактикалық қызметтерінің әр-түрлі болып
келетіндігіне қарамастан, олар ортаққызметтер атқарады. Атап айтқанда:
- оқушылар қабылдаған хабарларды үғынып түсінуді, түсініктер мен
үғымдарды қалыптастыруды қамтамасыз ете ала-тын көрнекілік қызмет;
- хабарлау қызметі, өйткені оқу қүралдары білімнің нақты көздерінің
бірі болып саналады, яғни белгілі бір хабарларды жеткізушінің рөлін де
аткара береді;
- орнын толтырушылық қызмет оқу процесін жеңілдетеді, көздеген
мақсатқа көп күш, денсаулық, уақыт жүмсамай жетуге бағытталған;
- бейімделушілік қызмет оқу процесіндегі қолайлы жағдайлар туғызуға,
демонстрацияларды, өзіндік жұмыстарды ұйымдастыруға, оқушылардың жас
ерекшеліктеріне байланы-сты үғымдар мазмүнының бірдей болуына, білімнің бір
қалыпты сабақтастығына бағдар алған;
- интегративтік қызмет белгілі бір объектіні немесе құбылысты тұтастай
да және оның бір бөлшегі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Бұл қызмет
(функция) оқу құралдарын ком-плексті түрде қолдану мен жаңа ақпараттық
технологияның құралдарын қолдану арқылы жүзеге асырылады.
Жалпы кызметке (функцияга) оқушылардың іс-әрекеттерінің, қызметінің,
операциялардың белгілі бір түрлерін жүзеге асыру мен алға қойған мақсатқа
жетуді қамтамасыз етуге бағытталған инструментальдық функция мен оқу
процесінің сыртқы тұрақты мотивациясын қалыптастыру мақсатын көздейтін
мотивациялық қызметті жатқызуға болады.
Оқыту қүралдарының барлық функциялары бір-бірлерімен тығыз байланысты
болып келеді және оқу-тәрбие процесіне ком-плексті түрде әсер ете отырып,
оның үйымдастырылуының дүрыс жолға қойылуы мен басқарылуын үнемі қамтамасыз
етіп отырады
Жоғарыда біз жалпы дидактикалық тұрғыдан оқу құралдарының қалай
жіктелетіндігін атап өттік. Ал сол белгілердің ішіндегі ең мәндісі - бізді
қоршаған ортаның заттарын бейнелеу тәсілі арқылы ғана олардың жалпы
дидактикалық функцияларын белгілі бір дәрежеде көрсетіп бере алған
сияктымыз. Ендігі жерде өзіміз атап өткен оқу қүралдарының топтарына
сипаттамалар беріп көрелік.
Табиғи объектілер. Табиғи объектілерге, әдетте оқушылар таратылған
материалдар немесе көрсету арқылы таныстырылатын табиғаттың сан-салалы
жанды және жансыз объектілерін жатқызады.
Көрнекілік - компоненттер ретінде жанды объектілерді қамтитын табиғи
объектілерді таңдаудағы немесе көрнекіліктің р түрлерін жобалаудағы басты
талаптардың қатарына жатады.
Дәл осы мақсатқа сай оқылатын ұғымдардың мазмұнын ашып-көрсетуге
қажетті өзіндік белгілері айқындалған объектілер таңдап алынады. Табиғи
объектілердің көрнекілігін одан әрі ушейте түсу мақсатында кодтың әр түрлі
әдістері қолданылады. лгап айтқанда: түспен, сандармен, әріптермен белгілеу
(кодтау). оқу процесінде табиғи объектілерді қолдануда олармен жұмыс
істеудің ең басты әдісі - бақылау мен тәжірибе (эксперимент) болып
табылады.
Көрнекі құралдар ретінде пайдаланудағы ең бірінші кезекті табиғи
объектілер болып табылатын нәрсе, ол - құрал-жабдықтар және оның
бөлшектері. Ал оларды арнайы дайындайды және өңдеуден өткізеді: кесіп,
қиылады, жекелеген өлшектерді арнайы бояулармен бояйды, қапкаларына, сыртқы
:акгарына (корпустарына), қаптарына көрінетін арнайы тере-;лер ойылады,
ішкі қуыстарына жарықтүсіріледі, белгі беретін [амдар (лампочкалар)
орнатылады және т.б.
Оқу үлгілері, муляждары (бедерлері), макеттері. Үлгілер табиғи
объектілерді жасанды түрде кабылдап және оның ^рылымын, өзіндік
қасиеттерін, байланыстарын және т.б. бере іатын көрнекілік-оқу бейнелеу
құралдары болып саналады. Бұл арада атап өтетін бір жайт, нақты объектіні
бейнелеп беруде шарттылыққа (үлкен және кіші әлем) да жол беріліп от-рады:
оның көлемін үлкейту немесе кішірейту, объектілердің құрылымын берудегі
схематизация, олардың түстерінің шартты түрде алынуы және т.б.
Үлгілердің ең типтісі және көп таралғаны материалдык, аттық)үлгілер
болып есептелінеді. Олар көлемдік және азықтық болып екіге бөлінеді.
Олардың араеындағы аралық жағдайды рельефтік кестелер алады.
Көлемдік үлгілер жиналатын (кескіш, жонғыш, атомдардың зекті жиынтығы,
(түтік) муфта), статикалық (таңба салатын құралдар жинағы) және динамикалық
(су тартатын аспап іасос), іштен жанатын двигательдің үлгісі) болып бірнеше
түрге бөлінеді.
Көлемдік үлгілерге жалпы білім беретін пәндермен қатар техникалық
пәндерді беруде қолданылатын муляждар мен макеттерді жатқызуға болады.
Муляждар (макеттер) деп табиғи объектілерді өздеріне өте үқсас етіп
кәрсететін көрнекілік қүралдарды атаймыз. Муляждар мен макеттерді жасаған
кезде накты объектілер нақты бей-неленеді, яғни шартылыққа жол берілмейді.
Дәлірек айтқанда олардың көлемі, түсі, формасы және құрылымы өте дәлдікпен
берілуі қажет.
Муляждар мен макеттер бізді қоршаған ортаның кұбылыстары мен заттарының
сыртқы қасиеттері мен өзіндік белгілерін жан-жақгы зерттеп-білу мақсатында
қолданыс та-бады. Үлгілер зерттелетін объектілердің ішкі құрылысын және
олардың іс-әрекеттерінің принциптерін, одан қалды машина мен механизмдердің
кинематикасьн және т.б. зерттеп-білуге мүмкіндік береді.
Өздерінің қалай қолданылатындығына байланысты үлгілер, муляждар
(макеттер) табиғи объектілер сықылды демонстрациялық (көрсетілетін) және
үлестірілетін болып екіге бөлінеді.
Түрлі үлгілерді жобалаған уақытта дидактикалық мүмкіндіктері мен оқу
қүралдарының белгілі бір түрінің функцияларына негізделген жалпы
педагогикалық-эргономикалық талаптарды ескеріп отырған жөн. Ал олар
төмендегідей болып келеді: ақпараттық, белгілі бір қызметке бейімделушілік,
инструменталдылық, комплементарлылық (жетпейтін белгілердің орнын толтыруға
тырысушылық) және т.б. Сонымен қатар бүлардың қатарына оқу пәнінің өзіндік
ерекшеліктеріне және оқушылардың көңілінен шығатын көрнекілік қүралдарды
тандауға байланысты туындайтын талаптарды да жатқызуға болады.
Үлгілердің құрамы, оларды жасаудың ерекшеліктері, көрнекілік сипаты,
үлгісі жасалынатын объектінің немесе оның жекелеген жақгарының өздеріне
ғана тән ерекшеліктеріне тығыз байланысты болып келеді. Мысалы, жанды және
жансыз объектілер заттарының құрылымы, зерттелетін аппараттардың,
механизмдердің, электротехникалық бұйымдардың, құрал-жабдықгардың,
технологиялық байланыстардың жүмыс істеу принципі, зертгелетін объектідегі
компоненттердің өзара байланыстарының ерекшеліктері, информациялык қабылдау
құралдары және т.б. оку кезінде үлгілердің сан алуан түрлері арқылы берілуі
мүмкін.
Оқу кестелері (плакат, схема, диаграмма, графика және т.б.). Бұлардың
барлығы да білім берудің жазықтықтық сипаттағы материалдық құралдары болып
саналады. Олар зерттелетін объектілер және қүбылыстар жайында, дәлірек
айтқанда олардың қүрылымы, өзіндік қасиеттері, белгілі бір ұғымдарды,
дағдыларды, тәжірибені калыптастыруға қажетті түрлі операциялар мен іс-
әрекеттерді орындау кезіндегі қолданатын әдістері мен тәсілдері жайындағы
толып жатқан ғылыми мәліметтерді нақты көрнекілік тұрғыдан бере алады.
Оқу кестелеріне қалыптасқан дәстүр бойынша оқу бары-сында көрсетілетін
құралдарды жатқызамыз, алайда соңғы уақытта үлестірілетін материалдар
түріндегі кестелер серияла-ры (әсіресе, анықгамалық мазмұндағы) кеңінен
қолданыс таба бастаған сияқты.
Қажетті хабарларды беруге байланысты кестелерді бірнеше түрге бөледі:
түрлі табиғи объектілер мен құбылыстарды бейнелейтін (суреттер,
фотосуреттер) және олардың өзара үйлесімділігін бейнелейтін (плакаттар)
объектілік-композициялық; графикалық (сызбалар, графиктер, диаграммалар,
схемалар және т.б.); белгілер, формулалар, әріптер, жасанды және табиғи
тілдердің сөздері арқылы берілетін белгілер (рәміздік).
Іріктелуіне қарай кестелерді жекелеген және сериялық деп екіге бөлеміз.
Кестелердің ең соңғы түрінде жекелеген тақырыптар бойынша жасалған кестелер
сериясын, анықтамалық және нұсқау кестелерді жатқызуға болады.
Соңғы кездерде түрлі пәндердің оқу тәжірибесінде электрлендірілген
кестелер (стендтер) барған сайын жиі қолданылуда. Оларға, ең бірінші
кезекте анықтамалық және нұсқаулық кестелер (әсіресе, техника қауіпсіздігі
бойынша) жатқызылады.
Кәсіби білім берудің тәжірибесінде кестелердің ең көп тараған түрі -
плакаттар болып табылады. Олар кей жағдайларда (жаппай мамандықгарға оқыту
кездерінде) бір орталықтан шығарылады. Алайда плакаттарды мүғалімдер мен
өндірістік оқу шеберлерінің өздері немесе олардың басшылығымен оқу орнының
өзінде де дайындап, жасайтын кездер аз болмайды. Алмұндай оқу плакаттарының
мазмүнын жасау мен оларды дай-ындау барысында төмендегі талаптар ескеріліп
отырады:
- плакаттың мазмұны оның атауында көрсетілген тақырыптарға сәйкес, ал
мазмұны мүмкіндігінше түсінікті және көрнекілік жағы басымдау болуы керек;
плакатка салынған бейнелерді оқушылар оку бөлмесінің кез келген жерінен
көре алатындай үлкен болуы керек;
- иллюстрациялардың (бейнелердің) объектілері плакаттар-да өздерінің
табиғи қалыптарында бейнеленулері қажет;
- плакатгардағы бейнелерді жасаған кезде олардың бөліктерінің көлемдік
сәйкестіктерін дәл сақтауға тыры-сып отыру керек (әсіресе, бүл талап мәнді
бөлшектерге байланысты болып келген сәттерде);
- бейнелердің ең мәнді бөлшектерін бояу арқылы бөліп көрсетуге де
болады. Мүндай жағдайда тым ашық бояу-ларды қолдануға болмайды;
- іс-әрекеттердің принципін немесе объектілер мен иллюстрациялардың
конструкциясын ашып көрсететін әлементгер мен сол бейненің бөлшектерін ашық
түске, ал қалғандарын ашык емес түстерге де бояған дүрыс болады;
- плакаттардағы жазулар ірі, анық жазулар арқылы бері-луі керек:
плакатты теқстермен (әсіресе, үсақ әріппен жазылған) толтыра бермеу керек;
- плакаттың мазмұнын анықтаған кезде оған салынатын суреттердің санын
мүмкіндігінше 3-4-тен асырмаған жөн;
- ал егер үсақ бөлшектер өте маңызды болатындай жағдай туындаса, оларды
үлкейтіп қосымша көрсетуге де болады;
- плакатқа соншалықты көп бейнелерді орналастыру қажет бола калатындай
болса, оларды оқытылу ретімен орнала-стыру қажет.
3. Оқу құралдарының экрандық және экрандық-дыбыстық құралдары
Оқу кестелерінен кейінгі білім беру тәжірибесінде кеңінен қолданылатын
оқу құралдарының бірі - экрандық және экрандық-дыбыстық құралдардың әр
түрлері болып есептелінеді
Окудың экрандық және экраңдық-дыбыстық жүйесін қалып-таскан дәстүр
бойынша оқу пәндері мен пәнаралық курстар шеңберіңце жасайды. Оларды
жасауға байланысты қойылатын бастапқы талаптар, ең бірінші кезекте, бір
жағынан сол пәннің өзіндік ерекшеліктерінен, ал екінші жағынан белгілі бір
оқу сәттерінде туындайтын аудиовизуалды көрнекіліктің табиғи қасиеттерінің
ерекшеліктерінен келіп туындайтын біздің назарымыздағы көрнекілік тобының
тақырыптық жүйесін айқындап береді.
Диапозитивтер (слайдтар) - бүлар статикалық әкрандық . көрнекілік
құралдардың қатарына жатады. Олар оқылатын пәннің өзіндік ерекшелігіне
байланысты көп мәселелерді қамтиды. Диапозитивтегі бейнелер плакаттардағы
бейнелер-ге қарағанда әлдеқайда жақсы қабылданады, өйткені әкран көлемінің
үлкен болуы мен оған түсірілетін жарыққа байланы-сты бейнелердің көріну
сапасы өте жоғары болып келеді.
Диапозитивтер қолдануға өте тиімді болып келеді және олардың көмегімен
кадрлардың көрсетілу ретін қалаған кез-де өзгертуге де, ал қажет болмаған
жағдайда серияларды толық көрсетпеуге де мүмкіндік аламыз. Сөйтіп оқытушы
диапозитивтегі серияларды өзінің әдістемесіне сәйкес түрлі оқу
жағдайларында кеңінен қолдана алатын болады.
Диапозитивтер көмегімен бейнені, графикалық схеманы, символикалы және
тексті ақпараттарды көрсетуге болады; олар қара - ақ, түсті де болуы
мүмкін.
Диапозитивтерді арнаулы картонды немесе пластмассалы рамаларға
салынатын фотопленкада жасайды, негізгі мөлшері 24X36 мм (рамасы 50X50 мм)
соңғы уақытта мектептер мен орта кәсіптік мектептерде көптеп қолданылып
жүрген автоматты диапроекторлар көмегімен әрбір кадрды тез арада
ауыстырып, уаққытты тиімді пайдалануға болады. Мүндай аппараттардың жарық
күшінің көптігін пайдалана отырып, экраннан үлкейтілген бейне ала аламыз,
бөлменің 1 қараңғылаудың да қажеті жоқ.
Диапозитивтерді кез келген жылдамдықпен көруге болады. Демек, мұғалімге
(өңдірістік оқыту шеберіне) көрсетілген мате-риалды оқушылардың қабілетіне
қарап реттеуіне болады.
Диапозитивтер көмегімен кабинетте не шеберханада жиып көрсетуге мүмкін
емес қондырғыларды көрсетуге де болады.
Диапозитивтер арқылы үй тапсырмасын тексеру оңай, олардың керектілерін
ғана көрсете отырып, сүрақ қоюға мүмкіндік бар. Сонымен диапозитивтерді
көрсетуді мүғалімнің басқаруына болады, әрбір кадрды қанша уакыт болса да
талқылап, проблемалық ситуациялар туғызуға болады. Орта кәсіптік мектептер
мұғалімдері (өндірістік оқыту шеберлері) өндірістік оқыту кезівде нұсқау
жүргізу үшін диапозитивтерді кең қолдануына болады, әсіресе диапозитивтер
көмегімен нүсқау - технологиялық карталарды көрсету ынғайлы.
Диапозитивтер басқа да оқыту құралдарымен бірге кең пай-даланылады,
әсіресе магнитті лентадағы жазулармен.
Диапозитивтерді тәрбиелік жұмыстарда да кеңінен пайдалануға болады.
Атақты ғалымдарға, музейлерге, қалаларға, сурет галереяларына арналған
сериялы диапозитивтер оқушылардың дүниетанымдылығын кеңейтіп, әстетикалық
талғамдарын арттырады.
Диафильмдер.Бұл да статикалық оқу құралдарының қатарына жатады. Бүл оқу
қүралында бейнеленетін материалдардың автордың әдістемелік идеяларына
байланысты көрсетілетін кадрлардың өзіндік ретін қарастыратын өзіндік
құрылымы болады. Диафильмдер өте әсерлі әкрандық қүрал болып табылады.
Олар фото әдісімен жасалынады. Жарық өткізгіш лента бетіне түсіріліп,
әр кадры бірінен соң бірі жалғасып мөлшері қара - ақ және түрлі-түсті
диафильмдер 35 мм - лік кинофотопленкасына шығарылады. Диафильмнің негізгі
кадрының мөлшері 18X24 мм, қосымшасының (өз бетімен жасалынатын) - 24X36
мм. Олардың бағасы арзан, сондықтан да өзіндік диафильмдер кітапханасын
(диатекасын) жасау әр мектептің, орта кәсіптік-техникалық мектептің қолынан
келеді.
Кадрда қажетті ақпараттың толық жазылатыны диафильімдердің кемшілігі
болып табылады. Жазулар көбінесе кадрдың едәуір жерін алып жатыр, оларды
оқу біршама қиын. Егер мұғалім (өндірістік оқыту шеберінің ) түсіндіруін
зейін қоя тыңдамайды. Рас, қазір кадырдың астындағы тексті шұғыл қысқарту
керек.
Қазіргі кезде дыбысты диапроекторлар шығарыла бастады, бүлар
диафильмдердің дидактикалық мүмкіндіктерін кеңірекріңце жасайды. Оларды
жасауға байланысты қойылатын бастапқы талаптар, ең бірінші кезекте, бір
жағынан сол пәннің өзіңцік ерекше-ліктерінен, ал екінші жағынан белгілі бір
оқу сәттерінде туывдайтын ауциовизуальдық көрнекіліктің табиғи
қасиеттерінің ерекшеліктерінен келіп туындайтын біздің назарымыздағы
көрнекілік тобының тақырыптық жүйесін айкындап береді.
Диафильмдер мен диапозивтерді жасайтын арнайы студиялар бар. Олардың
сценарийін жасауға жоғары дәрежедегі ме-дистер шақырылса, ол көркемдеу
жағын суретшілер жасайды. Дегенмен жасалынып жүрген диафильмдерде
кемшіліктер кездесіп тұрады, олардың көпшілігінде берілген тақырыпты
сандірілген арналған кадрлар саны көпте, артықша информа-шлар да кездеседі.
Ал фрагменті жасалынған диафильмдер әліжеткіліксіз, сондықтан өз
әрекеттерімен диафильмдер, диапозитивтер жасайтын мұғалімдерге (өндірістік
оқыту шеберлеріне) төмендегі қағидаларды білген дұрыс.
1. Диафильмде берілетін оқу материалының әрбір кадры бір бірімен
логикалық қатынаста болу керек.
2. Диафильмдегіоқу ақпаратыныңкөлемінанықтағанда есте болатын жағдай;
оқушының психофизиологиялық қасиетіне тән 45 мин не бары 12 кадр көрсетілуі
тиіс.
3. Егер диафильм жасағанда текстер жазатын болсаңыз, оның оқушыларға
әсері болуы үшін, олар 3 қатардан, ал әрі қатардағы әріптер мен тыныс
белгілерінің саны 52- ден аспауы қажет.
4. Түсірілетін материалды үлкен не орташа планмен түсірген дұрыс.
5. Дыбысты диафильм жасағанда әрбір бейнемен дыбыс тығыз байланыста
болуы керек. Диктор тексті қысқа, түсінікті болуы керек.
6. Диафильмнің фотографиалық сапасы Мемлекеттік стан-дарт талабына сай
болуы тиіс.
Диафильмдегі кадрлар ретінің өзгеруі оның мазмұнының логикалық
қүрылымының бүзылуына, хабарларды тұтастай қабылдауға әкеліп соғады.
Көрнекі құралдардың осы түрінің дидактикалық қасиеттері диафильмдердің
түрлі варианттарын жасаған кезде айқындала бастайды. Атап айтқанда
доминантгық иллюстрациялар, проблемалық, нүхқаулық функциялар; түтастай
немесе фрагменттік қүрылым.
Диафильмдерді қолдану барысында хабарлар легінің соншалықты көп болуы
айтарлықтай қиындықтар туғызады, нақтырақ айтсақ оку бағдарламаларының
көлемі шамадан тыс үлғайып кетеді де, соның салдарынан сабақты өткізуге
қосымша уақыт бөлуге тура келеді. Бүл кемшіліктің орнын диафильмдер-ді
фрагменттік жолмен көрсету аркылы жоюға болады.
Өз кезегінде транспаранттар да статикалық әкрандық оқу күралдарына
жатады. Транспаранттарды қараңғылықсыз-ақ графопроекторлардың көмегімен
көрсете білу көрнекі қүралдардьщ осы түрінің өзіндік артықшылығы болып
саналады.
Транспаранттарды алғашқы кездерде сынып тақталарының орнына пайдаланып
келді. Сондықтан да болар ленталық фолилер оқу процесінде осы уақытқа дейін
кеңінен қолданылып келеді. Оқытушы оқушымен қатар отырып тақырыпқа
байланысты.
Әдебиеттер:
Негізгі:
8. Щуркова Н.Е. Педагогическая технология как учебная дисциплина//
Педагогика. –1993.- №2. –с.66-70
9. Іргебаева Ә.И. Оқыту технологиясы ұғымы, мәні, сипаттамасы // білім
берудегі менеджмент №2, 61-65б. 2000ж.
10. Барсай Б. Педагогикалық технология ұғымының мәні мен әдіснамалық
сипаттамалары // Бастауыш мектеп, №8-9, 1999ж.
Қосымша:
1. Боголюбов В.И. Педагогическая технология: эволюция понятия//
Советская педагогика. –1991. №9. С.123-128
2. Кусаинов Г.М. Новая педагогическая технология: методология, теория,
практика.- Усть-Каменогорск, 1997-242с.
3. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии: Учеб.М.: 1997
4. Таубаева Ш.Т., Барсай Б.Т .Оқытудың қазіргі технологиялары //
Бастауыш мектеп №3, 3-5б., 1999ж.
5. Смирнов С.Т. Технологии в образовании //Высш. Образование в России №1,
с. 109-112, 1999г.
№13 дәріс тақырыбы: Қашықтан оқытутехнологиясы
Жоспар
1. Қашықтан оқыту түсінігі, мақсаты, міндеттері
2. Дидактикалық қасиеттері мен функциялары. Дистанционды оқыту аспектісінде
компьютерлік коммуникация
3. Қашықтан білім беру жүйесінің құрылымдық ерекшелігі
4. Қашықтан оқытудың негізгі моделдері
5. Қашықтан білім беру жүйесінің негізгі ұғымдары.
1.Қашықтан оқыту – оқытушы мен оқушы кеңістікте бөлінген жағдайда,
қашықтықтан оқыту. Бұл ақпараттық технологиялардың жаңа құралдарын
қолданып, қашықтықтан оқытудың жаңа формасы. Дистанционды оқыту қазіргі
өмірдің талаптарына жауап береді.
Қашықтан білім беру тұтастай келесі негізгі белгілері бойынша
сипатталады:
1. білім алудың қажеттілігі және оны пайдаланудың мүмкіндігі;
2. оқытушы мен оқушының үнемі білім беру байланысының мүмкін еместігі;
3. байланыс жүйесінің көмегімен оқытушы мен оқушының техникалық өзара
өзара қарым қатынасын жүзеге асыру ;
4. дистанционды оқытуға арналған дидактикалық материалдың бар болуы
Қашықтан оқытудың мақсаты:
1. Оқушыларға білім беру бағдарламаларының әр түрлі
орталықтарында өзінің білімін толтырып, жетілдіруге
мүмкіндік беру;
2. Мектептік және жоғарғы оқу орнының
бағдарламаларының әр түрлі бағыттары бойынша сапалы
білім беру.
Қашықтан оқытудың міндеттері:
1. Үздіксіз білім беруді дамыту;
2. Оқушылардан әрекеттерінің қазіргі
технологияларын сәйкес дағдыларды
талап ету және қалыптасттыру;
3. Адамның барлық өмір жолында білімді
алу және қолдану мүскіндігінің
теңдігі.ъ
Қашықтан оқытудың дәстүрлі оқыту формаларынан айырмашылығы
төмендегідей:
- икемділік, өзіне ыңғайлы уақытта, ыңғайлы орында және ырғақпен
айналысу мүмкіндігі, бұл кезде пәнді игеру үшін уақыт кезеңі
белгіленбейді;
- қарама-қайшылық, яғни өндірістен үзбей өзінің кәсіби әрекетіне
қарама-қарсы оқыту;
- қамту, барлық оқушылардың оқу ақпараттарының түрлеріне (электронды
кітапханалар, білім базасына және т.б.) және байланыс тізбегі арқылы
бір-бірімен және оқытушылармен тіл табысуды бір уақытта қамту;
- оқу алаңдарын, техникалық құралдарды тиімді пайдалануда үнемділік;
- технологиялық, яғни білім беру процесінде ақпараттық және
телекоммуникациялық технологиялардың жаңа жетістіктерін пайдалану;
- әлеуметтілік тепе-теңділік, тұрғылықты жеріне, денсаулық жағдайына,
оқушының материалды қамтамасыздығына қарамастан білім алу үшін
мүмкіндіктің тең болуы;
Оқытуды ақпараттытехникалық моделдеу оқытушы мен оқушы байланыстарында
қазіргі технологияларды қолданып, жеке оқу материалдарын бетімен қайта
жасаудың оқу сабақтарын өзгеотті. Дистанционды оқытудың әдістемесі дәстүрлі
оқытудың жаңа формасын жүзеге асыруға міндетті емес. Міне, осы жағдай
көптеген психолого-педагогикалық мәселелерге дистанционды білім берудің
кең түрде енгізілуіне әкелді. Дистанционды білім беру де оқыту
технологиясының және жаңа әдістердің дамуы педагогиканың теориясы мен
практикасына төмендегідей жаңа ұйымдастыру формаларының енуіне үлесін
тигізді:
- байланыс тізбегі бойынша өздерінің оқу тапсырмаларын орындау
процесінде бір-бірімен өзара әрекетті және бөлінген оқу процесін
біріктіруде оқушылардың бірлігін анықтайтын виртуалды оқу топтары;
- бірнеше практикалық міндеттерді шешумен байланысты, қойылған
мақстақа жетуде дистанционды оқыту процесіне қатысушылардың біріккен
әрекеті арқылы жалпы білім беру жобалары. Жобалар ұжымдық жұмыстың
дағдысы мен іскерлігіне жағдай жасай отырып, оқыту процесінде
интегративті әрекетті үдетеді;
- білім беру процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ету мақсатымен
оқытушы мен оқушыларда өзара ақпараттық байланыстарын ұйымдастыруда,
қашықтықтан оқытуды қолдау жүйесі;
- оқыту процесінің ырғағы мен жылдамдығын түзетуге арналған кері
байланысты телекоммуникациялық құралдар;
- диалогты оқыту технологиялары, бұлар дәстүрлі телефон
байланыстарымен қатар, телеконференция және электронды почта сияқты
жаңа технологиялар.
Қашықтан оқыту оқытушының ролін жаңартады және кеңейтеді, инновацияға
қатысты танымдық процесті үйлестіру, шығармашылық белсенділіктері мен
біліктілігін жоғарлатуғ өздері оқытатын курстарға үнемі жаңалықтар енгізу.
Студентке де оның шығармашыл және интеллектуалды потенциалын жоғарлатуға,
білімге деген шыдармдылығын, компьютерлік техникамен байланыс жасай алу
және өз бетімен жауапты шешім қабылдау іскерлігін дамытуға позитивті
әсерін тигізеді.
Қазіргі қоғамды информациялауда дистанционды білім беруді қолданудың
жинақталған тәжірибесі глобалды білім беру ортасын ұйымдастырды. Білім
бюеру жүйелерінің өзара әрекет жүйесі әр түрлі беріліс және ақпаратты
алмастыру технологиясынан тұратын осындай орталардың кең түрде жан-жақты
дамуына жағдай жасайды. Дистанционды білім берудің негізгі тенденциялары:
- ақпараттарды беруде әдістердің диверсификациясы;
- оқыту мекемелерінде телекоммуникациялық бірлестіктердің пайда болуы;
- оқушыларды білім алу процесінде белсендіру;
- оқыту нәтижесін бақылаудың тиімді жүйесін құру.
Глобалды ақпараттық ресурстардың жинақталуы оқушыларға байланыстың әр
түрлі каналдары арқылыберілген ақпараттың білімдерді алу және меңгеру
процесін өз бетімен бақылауға мүмкіндік береді.
Қашықтан білім берудің тұтас педагогикалық жүйесі төмендегі
жағдайлармен сипатталады:
1. Оқытудың мақсаты оқушының мемлекеттік тапсырыс және маман
моделіне сәйкес қалыптасатын білім мен іскерлік жүйесін табуы.
2. Оқытудың мазмұнына әлеуметтік тапсырыстың педагогикалық моделі
және оқыту процесі, ұйымдастыру формалары мен тәсілдері енеді.
3. Оқыту нысаны – білім беру қызметін қолданушылар болып табылады.
4. Оқытудың субъектісі – білім беру пооцесінің тиімділігін
қамтамасыз ететінбасты тұлға, оқытушы болып табылады.
Дистанционды білім беруде оқыту қызметінің ерекшелігі «тьютор»
терминінің енуіне мүмкіндік туғызды. «Тьютор» - информатика мен
телекоммуникацияның алғашқы негізін білетін, оқытушы-
консультант.
5. Қашықтан оқыту формасы оқытудың бес жалпы дидактикалық әдістерін
көрсетеді: ақпараттық-рецептивтік, репродуктивтік, проблемалы
мазмұндау, эвристикалық, зерттеушілік.
6. Білім беру процесінде компьютерлік техника мен
телекоммуникацияларды қолдануға негізделген оқытудың
инновациялық құралдары қолданылады.
7. Оқу бағдарламаларына сәйкес оқыту үшін қажетті техникалық және
материалды құралдардың комплексі. Ол оқу ғимараттары,
лабораториялық жабдықтар, оқытудың техникалық құралдары,
оқулықтар, оқу құралдары және басқа да оқу-әдістемелік
материалдардан тұрады.
8. Административті иденсификационды бақылау жүйесі, талапкердің
қабілеті мен кәсіби қасиетінің даму деңгейін бағалау ретінде
енгізілген бақылаудың ерекшелігін анықтайды.
9. Қаржылы-экономикалық жүйе нормалы құқықтық жүйемен бірге қаржылы-
экономикалық қызметті анықтайды. Бұл жүйе қазіргі уақытта толық
қалыптасқан жүйе. Тьютор еңбегін нормалау, оқытудың үзілісін
және мерзімінен тұратын заңды актілер құрылуы керек.
Дәстүрлі оқыту процесінде мынадай құралдар, басылымдар болып табылады:
оқулықтар, оқу-әдістемелік құралдар, сөздіктер, оқу ақпаратты дискеттер,
тақтадағы жазу, плакаттар, кино-видео көрсетілімдер сонымен қатар
оқытушының сөзі. Ал дистанционды білім беруде дәстүрлі оқыту құралдарымен
қатар төмендегі оқыту құралдарын қолданады:
- электронды оқу баспалары;
- компьютерлі оқыту жүйесі;
- аудио-, видео оқу материалдары.
Қашықтан оқытуда лекцияны жазу үшін аудио және видео кассеталар, СД-РОМ
дискілер қолданылады. Жаңа ақпараттық технологияларды қолдану (гипермәтін,
мультимедиа) лекцияларды көрнекі және мәнерлі етеді. Лекцияны құру үшін
кинемотогрофтың барлық мүмкіндіктерін: режиссура, әртістер, сценарий және
т.б, қолдануға болады. Мұндай лекцияларды кез-келген қашықтықта және кез-
келген уақытта тыңдауға болады. Сонымен қатар материалды конспектілеу қажет
етілмейді.
Қашықтан оқытуда семинар сабақтары-оқу сабақтарының белсенді формасы
болып табылады. Бұл семинарлар видеоконференциялардың көмегімен
жүргізіледі. Оқытушы материалдың меңгерілгендігін дискуссия кезінде
оқушының белсенділігі бойынша бағалай алады.
Ал, консультация беру үшін телефон және электронды почталарды, сонымен
қатар телеконференцияларды қолдануға болады. Консультация педагогқа
оқушының жеке қасиеттерін (интеллект, назар, есте сақтау, ойлау) бағалауға
көмектеседі.
Лабораториялық жұмыстар материалды практикалық меңгеруге және
іскерлікпен дағдысын дамытуға бағытталған. Дәстүрлі білім беру жүйесінде
лабораториялық жұмыстар арнайы жабдықтарды, макеттер, тренажерлардың,
химиялық реактивтерді талап етеді.
Қашықтан оқытуды бақылау – оқущылардың оқу материалын теориялық және
практикалық меңгеруінің нәтижесін тексеру. Мұнда тестілік бақылау кеңінен
қолданылады.
2.Қашықтан оқыту қазіргі уақытта байланыстың компьютерлік тізбегінде
құрылуда. Бұл компьтерлік телекоммуникацияның қазіргі қоғамның әр түрлі
салаларына (өндіріс, ғылым, массалық ақпарат құралдары мен білім беру)
енуімен байланысты.
Телекоммуникация - (гректің tele-алыс, латынның communikatio-қарым-
қатынас) кең мағынада ақпаратты дистанционды беруде барлық құралдар: радио,
телевидение, телефон, телеграф, телетайп, телефакс сонымен қатар кейіннен
пайда болған компьютерлік телекоммуникация.
Компьютерлік телекоммуникация – бұл ақпаратты бір компьютерден екінші
компьютерге модем және телефон желісінің көмегімен дистанционды беру
құралы. Білім беру міндеттерін шешу үшін компьютер желісін құру алғаш рет
осыдан 20 жыл бұрын шетелде әрекет жасап қаралды. Біздің мемлекетімізде 90
жылдардан бастап қолданыс тапты.
Компьютер – дистанциоды оқытудың келесі білім беру міндеттерін шешу
үшін қолданылады:
- университеттерде оқудың күндізгі және сырттай бөлімінде қолданылуы;
- қосымша білім алу үшін бағдарламаларда;
- жеке курстар бойынша оқытудың күндізгі және сырттай формасын
студенттің таңдауы үшін, оқу мекемелерінде;
- дәстүрлі оқыту мекемелерінде, мұнда компьютерлік дистанционды оқыту
студенттің қызығушылығына байланысты оқытушы немесе әдіскермен қарым-
қатынас жасау формасы болып табылуы мүмкін;
- білім берумен байланысты әлеуметтік бағдарламаларды өткізуде.
Қазақстанда оқытудың компьютерлік желісі дұрыс дамымаған және қазіргі
кезде отандық білім беруді оқытуда компьютерлік электрондық почталарды –
оқытуды басқарудың құралы ретінде қолдануға алғаш қадам басты. Қазақстанның
көптеген білім беру мекемелерінде электронды почталарды төмендегідей
қолданудың тәжірибесін көрсетеді:
- әр түрлі оқу курстарын жүргізуде педагогтардың тәжірибелерін
алмастыру үшін;
- оқушылардың бір-бірімен ұжымдық хабар алмасуы үшін;
а) хат түрінде (өз қаласы жөнінде әңгіме, үй жануарлары жайлы әңгіме,
мерекемен құттықтау және т.б.);
б) орындалған жоба және зерттеуді жүргізу жайлы есеп-хат;
в) ауа-райын датаграфиялық және фенологиялық бақылау;
- компьютерлік телекоммуникациялық викториналарды өткізу үшін;
- зерттеуді «бөлініп» орындау үшін (лабораториялық зерттеу және
өлшеуді топтардың бірі орындайды, ал қалған класстар оларға
жіберілген өлшемдердің берілгенін және бақылаудың нәтижесін
қорытындылайды).
Білім беруде ақпараттық технологияларды қолдану оқытудың виртуалды
формасына көшуге жағдай жасайды. Бұл, оқушы өзінің үйінде отырып, атақты
ғалымдармен және педагогтармен әңгімелеседі. Студент кез-келген білім беру
мекемесін таңдайды.
Дистанционды оқытудың дидактикалық қасиеттері:
– Ақпаратты кез-келген көлемде, кез-келген түрін қандай қашықтықта
болсын оперативті жеткізу мүмкіндігі.
– Қажетті уақытқа, тексеруге, өңдеуге және т.б. үшін ақпаратты
компьютердің жадында сақтау.
– Электронды конференциялар арқылы кез-келген қызықтыратын сұрақтарға
сұраныс жасау мүмкіндігі.
Дидактикалық функция дегеніміз – арнайы дидактикалық мақсаттарға жету
үшін оқу-процесіндегі ролі. «Функция» - қарым-қатынас жүйесінде
қасиеттердің сырттан көрінуі.
Телекоммуникацияның дидактикалық функциялары оның дидактикалық қасиеттеріне
негізделген:
- әр түрлі мектеп, жоғарғы оқу орындарының ғылыми және оқу
оралықтарының ғылыми қызметкерлерімен, студенттермен, мұғалімдермен және
оқушылармен біріккен зерттеу жұмыстарының әр түрлерін ұйымдастыру. Бұл
кезде жоба әдісі көптеген өзіндік практикалық, танымдық және шығармашылық
әрекеттердің формасы мен әдістерін қолдана отырып, серіктестердің
қолданбалы практикалық біріккен өзіндік әрекетін құруға көмектеседі
- ғылыми-әдістемелік орталықтарда оқитындарға тиімді консультациялық көмек
ұйымдастыру;
- қашықтан оқыту тізбегін және педагогикалық кадрлардың біліктілігін
жоғарлатуды ұйымдастыру;
- жоба жоспарымен, ақпаратпен, ойлармен алмаса отырып, өзінің ой-өрісін
кеңейту, мәдениеттілік деңгейін жоғарлату;
- оқушы, студент және мұғалімдерден өзінің ойын қысқа және нақты
тұжырымдау, дискуссия өткізе білу іскерлігі, өзінің айтқанын дәлелдеу және
серіктесінің пікірін тыңдау талап етілетіндіктен қарым-қатынас дағдысын,
мәдениетін қалыптастыру;
- әр түрлі көздерден ақпаратты ала білу, оны қазіргі компьютерлік
технологияның көмегімен өңдеуін, оны планеталардың әр түрлі жерлеріне, алыс
қашықтықтарға жеткізе білу іскерлігін қалыптастыру;
- шет тілдерін білуге, оны үйренуге қажетті қажеттіліктерді
ұйымдастыру.
Қашықтан оқыту аспектісінде компьютерлік коммуникацияның дидактикалық
қасиеттері мен функциялары жайында айта отырып, төмендегі маңызды екі
факторды атап өтуге болады.
1. оқушы мен мұғалімнің өзара қарым-қатынасы.Оқыту жүйесінде мұғалімнің
болуы міндетті, оның негізгі функциясы – оқыту процесін басқару.
2. Оқытудың әрбір жүйесі мазмұн, әдіс, ұйымдастыру формасын, оқыту
құралдарын таңдауды анықтайтын арнаулы дидактикалық тұжырымдама
негізінде құрылады.
3. Қазіргі қашықтан оқыту жүйесінің негізі – компьютерлік желі болып
табылады. Компьютерлік желіні – есептеуіш желі деп те атайды. Есептеуіш
желі 3 негізгі топқа бөлінеді: жергілікті, аймақтық, глобалдық.
Жергілікті есептеуіш желі жұмыс станциясы мен серверінің жинақтығын
көрсетеді. Сервер ақпаратты іздеу және қолдану бойынша қолданушылар үшін
оның жұмысын қамтамасыз етеді. Өз кезегінде жұмыс станциясы қолданушылардың
қолданбалы міндеттерді шешу үшін қажетті құралдармен қамтамыз етеді.
Аймақтық желі жергілікті есептеуіш желіні келесі тәсілдер бойынша
біріктіреді:
- көпір (мост) бірдей әдістерді қолданып, екі желіні қосатын құрылғы;
- маршрутизатор – бір ғана операциялық жүйені қолданып, әр түрлі
желілерді қосатын құрылғы;
- шлюз - өзара әрекеттің әр түрлі протоколын қолданып, екі желінің
арасында алмастыруды ұйымдастыру құрылғысы.
Глобалды желінің негізі ИНТЕРНЕТ болып табылады және дистанционды білім
берудің дамуына үлес қосады. ИНТЕРНЕТ серверлері дүние жүзінде орналасқан
және барлық байланыс желілеріне қосылған.
Интернеттің тарихына үңілер болсақ, оның 1960 жылдан басталғанын
білеміз. 1980 жылдан бастап IBM компаниясы дербес компьютерлерді шығаруды
бастағаннан кейін Интернеттің дамуына жаңа серпіліс берілді. Интернет «желі
аралық» деген мағына береді, яғни желілердің бірігуі. Соңғы кезде кеңірек
мағынада бүкіләлемдік компьютерлік желі деп атайды.
Интернет желісімен жұмыс істеу үшін компьютер, модем, телефон арнасы,
осыларды байланыстыру ісін атқаратын бағдарламалық жасақ қажет және жұмыс
істеуге белгілі бір провайдермен байланысу керек.
Internet қызметін қысқаша былай бөлуге болады:
Microsoft Internet Explorer – бүкіл әлемдік желінің кеңейтілген
мәліметтеріне қатынауға арналған Интернетте қосылатын бағдарламалық құрал.
Internet Explorer шолушысын үш тәсілмен іске қосуға болады:
- Пуск-Программалар- Internet Explorer;
- Жұмысүстеліндебұрынқұрылған Internet Explorer
обьектісінтышқанменшертуарқылы;
- Тезіскеқосупанелінде «Internet Explorer шолушысыніскеқосу»
батырмасынбасуарқылы.
Internet Explorer-діңмүмкіндіктерініңбірі WWW
ресурстарынақатынаужәнебелгілібір Web-тораптыңмекен-жайыбойынша Web-
парақтарашуболыптабылады. ОлүшінФайл-
Открытьбұйрықтарынорындапжәнепайдаболғандиалогтыңтерезеде Web-парақтыңмекен-
жайыненгізукерек.
Интернеттегіқызметтүрлері –Word Wide Web (WWW) деп аталатын
дүниежүзілік тармақталған өрнек, яғни желі; электрондық пошта (E-mail),
Internet News (Usenet)-Интернеттікжаңалықтаржүйесі, FTR, Copher, Internet
Talk Radio, Internet Relay Chart (IRC), Telnet жәнет.б.
WWW дүниежүзілік тармақталған желісі – бұл Internet-тіңеңкеңтаралған,
күнненкүнгетоқтаусызөсіпжатқанқызметтүрі. Word Wide Web - Интернеттегі
барлық құжаттар және мультимедиалық ресурстарды сипаттайтын термин.
Құжаттағы Web байланыс URL болыптабылады, яғнибасқа Web-парақты немесе
басқа ақпараттық ресурсты көрсетеді.
URL-адрестері Интернетте орналасқан құжаттардың адресін жазудың арнайы
формасы, “ресурстардың әмбебап атауы” деген ұғымды береді. URL адресін өз
қалаңызда тұратын досыңызға немесе мысалы, Америкада тұратын танысыңызға
беруге болады. Сондаолардасолақпараттардысізсияқтыпайдаланаалады. Мысалы:
http://www.soccer.ru/dinamo/rus/index.html, мұндағы http – хаттама,
www.socctr.ru – адрестіңдомендікбөлігі, оныңішінде: www – компьютердің
(сервердің) аты, soccer.ru – доменніңаты, dinamo/rus –
сервердегікаталогаты, index.html – Web-парақтарыфайлыныңаты. Домен –
біркомпьютерменбасқарылатыннемесебіржелілікжұмысмашинасының,
яғнижеліторабыныңбасшылықетуіменістейтінақпараттықжеліқорлары (ресурстар)
тобы.
E-mail немесеэлектрондықпошта –
нақтыабоненттергежеліарқылыхабарларжіберужолыменмәліметалмасутәсілі.
Мұныңкөмегіменэлектрондыхатты Internet-
тіңкезкелгенқолданушысынажіберугеболады. Хаттыжіберууақытыәдетте,
бірнешесағаттанартықемес, алкейдебірнешеминуттанаспайды.
Электрондықпоштаарнайыпоштабағдарламаларыкөмегіменжүзегеасырылады,
мысалретінде Outlook Express бағдарламасынайтуғаболады.
4. 1 модель. Экстернат типі бойынша оқыту. Мектептің немесе жоғарғы
оқу орнының емтихан талаптарына бағытталған оқыту, күндізгі оқу бөліміне
қандай да бір себептермен келе алмаған оқушы немесе студент үшін ұсынылады.
2 модель. Университеттік оқыту. Күндізгі және сырттай бөлімде оқитын
студенттер үшін жаңа ақпараттық технологиялар негізінде қашықтықтан оқыту.
Студенттерге баспа құралдарымен қатар, осы университеттің атақты
оқытушыларының өңдеген аудио, видео касеталары, СД-дискілері ұсынылады.
3 модель. Көптеген оқыту мекемелерімен ынтымақтастыққа негізделген
оқыту. Бірнеше білім беру ұйымдарының бағдарламаларды дайындауда
ынтымақтастығы. Бұл жобаның мақсаты, әр бір адамғаколледжде,
университтетрде өз мемлекінен, өз үйінен кетпей білім алуға мүмкіндік
туғызу.
4 модель Арнайы білім беру мекемелерінде оқыту. Сырттай және
дистанционды оқыту мақсатына негізделген арнайы білім беру мекемелері
мультимедиялық курстарды өңдеуге бағытталған. Олардың құрамына білімді
бағалау және оқушыларды аттестациялау енеді.
5 модель. Автономды оқыту жүйесі. Бұл оқыту жүйесінде телевидения және
радио бағдарламалар, СД-РОМ дискі сонымен қатар қосымша баспа құралдарының
негізінде жүргізіледі.
6 модель. Мультимедиялық бағдарламалар негізінде аралас
(интегрированное) оқыту. Бұл қандай да бір себеппен мектепті аяқталмай
алмаған адамдарды оқытуға бағытталған.
5. Қашықтан білім беру жүйесінің негізгі ұғымдары. 1
Оқыту - білім алудың және шеберліктер мен дағдылар; қалыптастырудың
мақсатты, жүйелі түрде үйымдастырылғ үрдісі, ал білім беру - бүл түлғаны
оқытудың нэтижесі.
Қашықтан оқыту - бүл оқьпушы мен оқушы бірге бола алмағ жағдайда бежілі
бір ара қашықтықта оқыту тәсілдері. Тари түрғыдан алып қарасақ қашықтан
оқьпу бүрын сырттай оқыту д аталатын еді. Ал, бүгінгі күні бүл- байланыс
каналдары арқылы ба ланысатын аудио-, бейне- және компьютерлік жүйелерді
қолданап оқыту қүралдары. Күндізгі және сырттай оқу формалары сияқі
қашықтан оқыту да білім беру процесінде оқытуцың компьютерл| және
телекоммуникациялық технологияларына негізделген ең озық дәстүрлі және
инновациялық әдістері, формалары мен қүралдарі қолданылатын білім алудың
бір формасы болып табылады.
Қашықтан білім беру - қашықтан оқытумен тығыз байланысты». Қазіргі
күнгі ғылымда қашықтан білім беру -бұл білімді қолыма-қол беру процесі (ол
үшін оқу орталығы мен оқытушы мійуміі гі.і), ал, қашықтан оқыту - бұл
білімді қабылдау процесі ( Оумш оқушы жауапты) деген үғым қалыптасқан.
Қашықтан білім беруде білім беру процесінің негізін өзіне ыңғайлы
жерде, арнаулы оқу құралдары мен өзіндік сабақ кестесі және оқытушысымен
телефон, электрондық почта арқылы байланысу мүмкіндігі бар оқушының бір
мақсатқа бағытталған және дамытып отыратын қарқынды өзіндік жұмысы құрайды.
Қашықтан білім беру - жаңа ақпараттық технологиялар мен мультимедиа
жүйелері негізінде күндізгі, сырттай және кешкі оқыту жүйелерінің
әлементтерін біріктіретін, ерекше, жетілдірілген форма.Қазіргі заманғы
телекоммуникациялық және электрондық басылымдар қүралдары дәстүрлі оқыту
формаларының жағымды жақтарын сақтай отырып, олардың жетіспейтін жерлерін
толықтыруға мүмкіндік береді.
Білім беру процесін студенттердің өздігінен оқу принциптеріне негіздеп
жаңаша оқыту да осы қашықтан оқытумен тығыз байланысты. Оқыту ортасы
оқушылардың көп жағдайда, кейде, мүлдем оқытушыдан кеңістіктік және уақыт
тұрғысынан алыста болуымен сипатталады. Солай бола тұрса да олар кез келген
уақытта телекоммуникациялар құралдарының көмегімен диалогқа түсе алу
мүмкіндігіне ие.
Қашықтан оқьпу жүйесі (ҚОЖ) қолданушылардың білімдік қажеттіліктерін
қанағаттандыруға бағытталған ақпараттық ресурстар, өзара карым-қатынас
протоколдары, аппараттық-бағдарламалық және ұйымдастырушылық-әдістемелік
қамтамасыз етудің жүйелі түрде ұйымдастырылған құралдарының бірлігінен
тұрады.
Қашықтан оқыту жүйесі міндетті түрде төмендегідей функциялардың
орындалуын қамтамасыз етуі тиіс:
• Окушыларға ақпараттық технологиялардың көмегімен үйренетін
материалдардың негізгі бөлігін жеткізу;
• Оқыту процесі барысында оқытушы мен оқушының өзара іімтсрактивтік
қарым-қатынасы;
• Оқушыларға зерттелетін оқу материалын игеруде өзіндік жүмыс
мүмкіндіктерін қамтамасыз ету;
Эксперттік оқыту жүйелеріне негізделген дидактикалыв материалдар;
• Геоинформациялық жүйелерге негізделген дидактикальи материалдар;
Әдебиеттер:
Негізгі:
1. Дистанционное обучение. Учеб. Пособие /Под ред. Е.С.Полат.-М.:Гуманист.
Изд.Центр. ВЛАДОС, 1998.-192с.
2. Концепция создания и развития системы дистанционного образования в
России.//Вестник высш. Школы 1995г. №6.
3. Андреев А.А. Введение в дистанционное обучение.- М., 1997г.
4. Егоров В.В., Нурмаганбетов С.Б. Технология дистанционного обучения.
Караганда: Изд-во КарГУ, 2002. 194с.
5. Барсуков В.Н. Дистанционное образование //Проблемы информатизации высших
учреждений образования. 1995. Вып.3 С. 10-12.
6. Полат Е.С. Дистанционное обучение: организационные и педагогические
аспекты: ИНФО. №3. 1996.
Қосымша:
1. Ж.Караев, Е.Балафанов, М.Есбосынов, Анализ и тенденции развития
Дистанционного обучения. //Высш. Школа Казахстана, 1998. №6.
2. Е.Гаевская, М.Виницкая Педагогические аспекты дистанционного
образования// Высш. Школа Казахстана, 1999, №4.
3. Бершадский А.М., Кревский И.Г. Дистанционное образование на базе новых
ИТ. –Пенза.1997.55с.
4. Тәжіғұлова Г.О., Мәлібекова М.С. Ақпараттық технологиялар теориясы: Оқу
құралы. Қарағанды: ҚарМУ баспасы, 2002.183б.
5. Грошев И.С. Информационные технологии тендерный аспект// Высш.
образование в России №4, 1999, 114-120с.
6. Курбацкий А.И., Листопад Н.И. Информационные технологии в системе
высшего образования // Информатика и образования №3, 1999, с.3-5
Тәжірибелік сабақ, ОБСӨЖ және СӨЖ тақырыптары дәріс тақырыптарымен
сәйкестндірілген.
Оларды орындауға әдістемелік нұсқау.
-----------------------
Педагогикалық технология
(анықтамаға түсінік)
Дәстүрлiк | |
Ерекшелiк деңгейi | |
интеллектуальдық | |
Қағаз түрiндегi оқулық | |
Оқыту траекториясы бойынша материалдың бейнеленуi (өзiндiк оқу мен өзiндiк
бақылау) | |
CD, DVD | |
Тарату деңгейi | |
желiлiк | |
Электрондық оқулық осы дискеталар арқылы таратылуы керек (жадының көлемi
бойынша)
| |
Интернет, электрондық пошта арқылы берiлетiн ақпараттары шексiз болуы керек
| |
Автоматтандырылған | |
Оқыту процесiндегi өзiндiк бағалау деңгейi | |
автоматтандырылмаған | |
Оқу материалының мазмұны мен құрылымын кез келген уақытта қолданушы өзiне
қолайлы жағдайда өзгертуiне болады. | |
Алынған нәтижелер мен жүргiзген бақылаулар нәтижесiнде мұғалiм ғана
өзгерiстер енгiзуiне болады. бiрақ бұл жағдайда оқыту процесiне өзгерiстер
енгiзiлмейдi. | |
| |
лекция | |
| |
Бақылауға ену | |
талдау | |
- Курсты автоматты түрде қалыптастыру;
- Оқытушының курс құрамын түзетуi | |
Оқушыға ұсыныстар | |
оқытушы | |
жоқ
Ия
жоқ ия
жоқ | |
практи-ка | |
лекция | |
лаб.жұмыс | |
бақы-лау | |
практи-ка | |
лекция | |
лаб.жұмыс | |
бақылау | |
практи-ка | |
лекция | |
қорытынды бақылау | |
Оқытушы-ның бақылау мен тест жұмыстары-ның қорытынды-сын тексеруi | |
Оқушыға ұсыныстар | |
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz