Файл қосу
Тұрғын ұйге жеке меншік құқығын жұзеге асыру шарттары
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ | |
|3 деңгейлі СМЖ құжаты |ОӘК |ОӘК |
| | |042-18-20.1.86/03-2014 |
|«Тұрғын үй құқығы» |№1 басылым | |
|пәнінің оқу-әдістемелік |11.09.2014 ж. | |
|кешені | | |
«Тұрғын үй құқығы» пәні бойынша
«5В030100»- құқықтану мамандығына арналған
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІНІҢ
ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛЫ
СЕМЕЙ
2014
Мазмұны
1. Глоссарий
2. Дәрістер
3. Практикалық сабақтар
4. Студенттердің өздік жұмысы
1. Глоссарий
|№ |Терминдік ұғым сөз |Ұғымдық мазмұны |
|1 |Тұрғын үй |тұрақты тұруға арналған және соған пайдаланылатын,|
| | |белгіленген техникалық, санитарлы және басқада |
| | |міндеттерге сай келетін және тұрғын үй (жеке-дара |
| | |тұрғын үй, пәтер, жатақанадағы бөлме) |
|2 |Дара (бөлек) меншік |тұрғын үй (тұрғын ғимарат) құрамындағы үй-жайға |
| | |азаматтардың, заңды тұлғалардың немесе мемлекеттің|
| | |меншігі |
|3 |Тұрғын жай |тұрақты тұруға арналған және соған пайдаланылатын,|
| | |белгіленген техникалық, санитариялық және басқа да|
| | |міндетті талаптарға сай келетін жеке тұрғын үй |
| | |бірлігі (дара тұрғын үй, пәтер, жатақханадағы |
| | |бөлме). |
|4 |Тұрғын үй-жай (пәтер) |тұрақты тұруға арналған және соған пайдаланылатын,|
| | |тұрғын жайдың тұрғын алаңын да, тұрғын емес алаңын|
| | |да қамтитын жеке үй-жай |
|5 |Үй-жай |тұрғын үйдегі (тұрғын ғимараттағы) жеке ішкі |
| | |кеңістік. Үй-жай қабырғасының, еденінің және |
| | |төбесінің (қабатаралық жабынның) ішкі әрленбеген |
| | |беті, егер Қазақстан Республикасының заңнамасында |
| | |немесе меншік иелері арасындағы келісімде өзгеше |
| | |көзделмесе, әрбір үй-жайдың шекарасы болып |
| | |табылады |
|6 |Жеке тұрғын үй қоры |жеке немесе мемлекеттік емес заңды тұлғаларға және|
| | |олардың бірлестіктеріне меншік құқығымен тиесілі |
| | |тұрғын жай |
|7 |Жалға берілетін үй |жеке және (немесе) заңды тұлғаға меншік құқығымен |
| | |тиесілі, жалдауға беруге арналған тұрғын үй |
| | |(тұрғын ғимарат), тұрғын үй-жайлар (пәтерлер) |
|8 |Қосымша жалдаушы |тұрғын жайды қосымша жалдау шартындағы тұрғын |
| | |жайды немесе оның бір бөлігін жалдаушыдан (жалға |
| | |алушыдан) тұрақты немесе уақытша иеленуге және |
| | |пайдалануға алатын тарап |
|9 |Тұрғын үйді жалдау | жалдаушыға (жалға алушыға) тұрғын үйді немесе |
| |(жалға беру) |оның бір бөлігін ақы төлеттіріп тұрақты немесе |
| | |уақытша иеленуге және пайдалануға беру |
|10 |Жалға беруші |тұрғын үйді жалдау шартындағы тұрғын үйді |
| | |меншіктенуші немесе меншік иесі атынан іс-қимыл |
| | |жасаушы болып табылатын тарап. |
|11 |Кондоминиум |үй-жай азаматтардың, заңды тұлғалардың, |
| | |мемлекеттің дара (бөлек) меншігінде болатын, ал |
| | |ортақ мүлік оларға ортақ үлестік меншік құқығымен |
| | |тиесілі болатын жағдайда, жылжымайтын мүлікке |
| | |меншіктің нысаны |
|12 |Кондоминиум объектісі |жеке және заңды тұлғалардың, мемлекеттің дара |
| | |(бөлек) меншігіндегі тұрғын және тұрғын емес |
| | |үй-жайлардан және оларға ортақ үлестік меншік |
| | |құқығымен тиесілі ортақ мүліктен тұратын біртұтас |
| | |мүліктік кешен |
|13 |Тұрғын үй кооперативі |азаматтардың тұрғын үйді сатып алу (салу) және |
| | |пайдалану мақсатындағы комерциялық емес |
| | |бірлестігі, онда тұрғын үйді меншіктену құқығы |
| | |кооперативке тиесілі болады, иелену және пайдалану|
| | |құқығына ие болады және тұрғын үйді күтіп ұстау |
| | |шығынына қатысады |
|14 |Табысы аздар |мемлекеттік тұрғын-үй қорынан тұрғын үй беруді |
| | |сұрар алдындағы соңғы он екі айда отбасының әрбір |
| | |мүшесіне шаққандағы жиынтық айлық табысы заңдарда |
| | |осы мақсаттар үшін белгіленген ең төменгі күнкөріс|
| | |денгейіне жетпейтін адамдар |
|15 |Репатрианттар |Қазақстан Республикасында тұрақты тұру үшін басқа |
| | |мемлекеттерден тарихи отанына қайтып оралушы |
| | |адамдар |
|16 |Тұрғын үйді |төтенше оқиғалар жағдайында мемлекеттік |
| |реквизициалау |органдардың шешімі бойынша меншік иесінен тұрғын |
| | |үйді заң актілерінде белгіленген тәртіппен мәжбүр |
| | |етіп алып, алынған тұрғын үйдің құнын, не |
| | |Қазақстан Республикасының заң актілеріне қайшы |
| | |келмеитін өзгеде өтем түрлерін төлеу |
|17 |Тұрғын үйді |азаматтардың мемлекеттік тұрғын үй қоры |
| |жекешелендіру |үйлеріндегі өздері тұратын үй-жайларды меншігіне |
| | |сатып алуы, олзаңдарға сәйкес жүзеге асырылады |
2. Дәрістер
Дәріс сабағының құрылымы
Тақырып 1. Тұрғын үй құқығы – 2 сағат
1. Тұрғын ұй құқығының түсінігі және мәні.
2. Тұрғын ұй құқығының қағидаттары
3. Тұрғын ұй құқығының әдісі, нысаны.
4. Тұрғын ұй құқығының жүйесі
5. Тұрғын ұй құқығымен реттелетін қатынастар.
1. Тұрғын ұй құқығының түсінігі және мәні.
Тұрғын үй - тұрақты тұруға арналған және соған пайдаланылатын,
белгіленген техникалық, санитарлы және басқада міндеттерге сай келетін
және тұрғын үй (жеке-дара тұрғын үй, пәтер, жатақанадағы бөлме);
Тұрғын үй емес үй жай-тұрғын үйдің ортақ мүлік болып бөлігін
қоспағанда, тұрақты тұрудан өзге мақсаттарға пайдаланылатын жеке үй жай
(дүкен, кафе, шеберхана, кеңсе және сол сиақтылар).
Тұрғын үйдің тұрғын емес алаңы-тұрғын-үй жайдағы ішкі қосалқы
бөлмелердің (ас үйдің, ванна бөлмесінің, дәретқананың, кіреберістің,
дәліздің, пәтер қоймасының және тағы басқалардың) шаршы метрмен
есептелінетін алаңы.
Дара (бөлек) меншік – тұрғын үй (тұрғын ғимарат) құрамындағы үй-
жайға азаматтардың, заңды тұлғалардың немесе мемлекеттің меншігі;
Тұрғын жай – тұрақты тұруға арналған және соған пайдаланылатын,
белгіленген техникалық, санитариялық және басқа да міндетті талаптарға
сай келетін жеке тұрғын үй бірлігі (дара тұрғын үй, пәтер, жатақханадағы
бөлме);
Тұрғын үйді (тұрғын ғимаратты) күтіп-ұстауға жұмсалатын шығыстар –
кондоминиум объектісінің ортақ мүлкін пайдалануға және жөндеуге, жер
учаскесін күтіп-ұстауға, коммуналдық қызметтерді тұтынуды есептеудің үйге
ортақ құралдарын сатып алуға, орнатуға, пайдалануға және тексеруге
жұмсалатын шығыстарға, кондоминиум объектісінің ортақ мүлкін күтіп-
ұстауға тұтынылған коммуналдық қызметтерді төлеуге жұмсалатын шығыстарға
жалпы жиналыстың шешімімен белгіленген ай сайынғы жарналар арқылы
төленетін үй-жайлардың (пәтерлердің) меншік иелері шығыстарының міндетті
сомасы, сондай-ақ болашақта кондоминиум объектісінің ортақ мүлкін немесе
оның жекелеген түрлерін күрделі жөндеуге ақша жинақтауға жұмсалатын
жарналар;
тұрғын үй-жай (пәтер) – тұрақты тұруға арналған және соған
пайдаланылатын, тұрғын жайдың тұрғын алаңын да, тұрғын емес алаңын да
қамтитын жеке үй-жай;
үй-жай – тұрғын үйдегі (тұрғын ғимараттағы) жеке ішкі кеңістік. Үй-
жай қабырғасының, еденінің және төбесінің (қабатаралық жабынның) ішкі
әрленбеген беті, егер Қазақстан Республикасының заңнамасында немесе
меншік иелері арасындағы келісімде өзгеше көзделмесе, әрбір үй-жайдың
шекарасы болып табылады.
2. Тұрғын ұй құқығының қағидаттары
Құқықтық принциптер деп, құқық нормалары жүйесінің ішкі бірлігі мен
дамуының бағыттарын анықтайтын негізгі жетекші бастаулар түсініледі.
Құқықтық нормалардың қандай жүйесіне қандай-да бір ережелер жетекші
бастаулар болып табылатынына байланысты ажыратылады:
а) жалпы құқықтық қағидаттар, яғни құқықтың барлық жүйесінің
дамуының бағыты мен ішкі бірлігін анықтайтын негізгі жетекші бастаулар
(заңдылық, демократизм, тең құқықтылық, ізгілік, әділеттілік және т.б.);
б) бірнеше құқық салаларына тән салааралық қағидаттар (меншікті
қорғау, материалдық жауапкершілік және т.б.);
в) осы құқық саласының өзгешелігін бейнелейтін салалық қағидаттар,;
г) Тұрғын ұй құқығының нақты институтының мазмұнын бейнелейтін
ішкісалалық қағидаттар.
Тұрғын ұй құқығындағы салааралық қағидаттар осы құқық саласының
нормалары реттейтін қоғамдық қатынастардың ерекшеліктеріне қатысты ғана
әрекет етеді. Тұрғын ұй құқығының салалық қағидаттары тек осы құқық
саласы нормаларының мазмұндық қасиетін білдіреді. Олар мазмұны мен
мақсаттық бағытталуына байланысты жекелеген институттар мен нормаларда
нақтыланады және көрініс табады.
Тұрғын ұй құқығының негізгі қағидаттары ҚР Конституциясында және осы
құқық саласының маңызды заңи актілерінде көрініс тапты.
3. Тұрғын ұй құқығының әдісі, нысаны.
Құқықтың әрбір саласы реттеудің құқықтық әдісі мен реттеу пәнінің
өзгешелігімен анықталады. Бұл құқықты, немесе оның басқа салаларын жасау
үшін қоғамдық қатынастар түрінің өзіндік сапалы дәрежесі өте қажет, ол
құқықтық реттеудің ерекше әдісін талап етеді.
Егер ол пән немесе басқа құқықтық сала қоғамдық қатынастардың
қандай топтарын реттейтіндігіне мағлұмат беретін болса, онда бұл әдіс
қатынастардың қандай жағдайда реттелетінің көрсетеді.
Тұрғын ұй құқығының әдісі бірнеше белгілерімен өзгешеленеді:
А) Тұрғын ұй құқық қатынастарының орталықтанған және
жергілікті реттелуінің үйлесімі;
Б) реттеу тәсілінің шарттық, ұсынымдық және императивтік болуы;
Осылайша, Тұрғын ұй құқығының әдісі – еңбек қатынастарын
реттеудегі амалдардың, құралдардың, әдістердің жиынтығы.
Орталықтанған реттеудің негізінде маңызды еңбек
қатынастарын уәкілетті органдармен (Парламент, Үкімет) заңдар және заңға
тәуелді актілерді қабылдау жолымен мемлекеттік реттеу принципі жатыр.
Мысалы, мемлекет ең төмен жалақы мөлшері, жұмыс уақытының ең жоғарғы
ұзақтығы, өндірістегі еңбекті қорғау мен техника қауіпсіздігін сақтаудың
негізгі принциптерін белгілейді, яғни ұжымдағы адамның өмірі мен
денсаулығының қауіпсіз болуының қалыпты дәрежесін қамтамасыз ететін еңбек
жағдайлары.
Бұл тұрғын ұй қатынастарын реттеудің жергілікті тәртібіне қатысты.
Жынысына, жасына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, мүлiк және қызмет
жағдайына, тұрғылықты жерiне, дiнге көзқарасына, сенiмiне, азаматтықта,
қоғамдық бiрлестiктерде болуына, сондай-ақ қызметкердiң iскерлiк қабiлетi
мен оның еңбегiнiң нәтижелерiне байланысты болмайтын басқа да мән-
жайларға қарамастан, ешкiмнiң де тұрғын ұй құқықтары шектелуге немесе
оларды iске асыруда қандай да бiр артықшылықтар алуға тиіс емес. Тұрғын
ұй саласында кемсiтушiлiкке ұшырадым деп есептейтiн адамдар тиiстi
арызымен сотқа жүгiне алады.
Ұсыну нормалары жергілікті (локальды) құқықтық актілерде бекітіле
отырып тұрғын ұй құқық қатынастарының тараптары үшін міндетті болып
табылады. Олар заң шығарушысына керекті тәртіп ережелерін белгілейді.
Бұйрықты (императивті) нормалар ұйғарым немесе тыйым салу нысанында
болады.
Тұрғын ұй құқығының әдісі азаматтардың тұрғын ұй құқықтарын қорғау
амалдарының өзгешелігін сипаттайды.
4. Еңбек құқығының жүйесі
Тұрғын ұй құқығынын жүйесі - біртұтас саланы құрайтын, кейін
құқықтық институттар мен субинституттарға бөлінетін заңды нормалар
жиынтығы. Басқа сөзбен айтқанда, еңбек құқығының саласы институттарға
біріккен, өзара байланысты еңбек заңнамасының нормаларынан құрылған.
Құқықтық институт құқық саласының негізі болып табылады, өйткені заңды
нормалар құқық саласын тікелей емес, институттар арқылы құрайды.
Осылайша, тұрғын ұй құқық нормаларының институттарға бөлінуі, реттеу пәні
бойынша жүзеге асыралады.
Тұрғын ұй құқығының жүйесі жалпы және ерекше бөлімнен тұрады, олар
өз кезегінде институттарға ыдырайды.
Жалпы бөлім Тұрғын ұй құқығының пәні, әдісі және жүйесі, тұрғын ұй
қатынастарын реттеудің принциптері, еңбек құқығының қайнар көздері,
субъектілердің құқықтық жағдайларын қамтиды. Бұл мәселелердің барлығы
тұрғын ұй құқығының нақты тарауларын (институттарын) терең зерттеудің
іргелі негіздерін құрайды.
Ерекше бөлімге еңбек заңнамасының барлық басқа нормалары жатады.
Олар Тұрғын ұй қатынасының немесе осы құқық саласының пәніне жататын
басқа да қоғамдық қатынастардың жекелеген түрлерін реттейтін Ерекше
бөлімнің құқықтық институттарына топтастырылады. Мысалы, тұрғын ұй
қатынастарының пайда болу, өзгерту мен тоқтату негіздері реттейтін
нормалар тұрғын ұй шарты құқықтық институтын құрайды және т.б.
5. Тұрғын үй құқығымен реттелетін қатынастар.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің құзыреті:
1) тұрғын үй қатынастары саласында мемлекеттік саясаттың негізгі
бағыттарын және мемлекеттік бағдарламаларды әзірлейді және іске асырады;
2) тұрғын үй қорын күтіп-ұстаудың ережелерін бекітеді;
3) тұрғын үй көмегін көрсетудің ережелерін бекітеді;
4) тұрғын үй қатынастары саласындағы уәкілетті органның ұсынысы
бойынша кондоминиум объектісін басқару органы мен түпкі тұтынушыларға
коммуналдық қызметтерді жеткізуші нарық субъектілері арасындағы
ынтымақтастықтың үлгі шарттарын бекітеді;
5) жекелеген коммуналдық қызмет түрлерін көрсету ережелерін бекітеді;
6) Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорын мемлекеттік есепке алуды
жүзеге асырудың бірыңғай тәртібін айқындайды.
Уәкілетті органның құзыреті
1) тұрғын үй қатынастары саласында мемлекеттік саясаттың іске
асырылуын жүзеге асырады;
2) тұрғын үй қорын күтіп-ұстау ережелерін, тұрғын үй көмегін беру
ережелерін, сондай-ақ кондоминиум объектісін басқару органы мен түпкі
тұтынушыларға коммуналдық қызметтер көрсетуші нарық субъектілері
арасындағы ынтымақтастықтың үлгі шарттарын әзірлейді және Қазақстан
Республикасының Үкіметіне енгізеді;
3) тұрғын үй қатынастары саласында бағдарламаларды және мемлекеттік
саясатты одан әрі жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлейді және Қазақстан
Республикасының Үкіметіне енгізеді, сондай-ақ іске асырады;
4) өз құзыреті шегінде тұрғын үй қатынастары саласында нормативтік
құқықтық актілерді, нормативтік-техникалық құжаттамаларды әзірлейді және
бекітеді;
5) тұрғын үй қатынастары саласында басқа да мемлекеттік органдармен
және қоғамдық бірлестіктермен өзара іс-қимыл жасайды;
6) Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасын қолдану мәселелері
бойынша ақпараттық-әдістемелік көмек көрсетеді;
7) тұрғын үй қорының жай-күйіне мониторингті жүзеге асырады;
8) тұрғын үй қатынастары саласында басшылықты және салааралық
үйлестіруді жүзеге асырады;
9) үй-жайлардың (пәтерлердің) меншік иелері жиналыстары хаттамасының
және үй-жайлардың (пәтерлердің) меншік иелеріне жазбаша сауалнама жүргізу
кезінде дауыс беру парағының, кондоминиум объектісін басқару жөніндегі
есептің үлгі нысанын әзірлеп, бекітеді.
10)«Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес
ведомстволық есептіліктің, тексеру парақтарының нысандарын, тәуекел
дәрежесін бағалау критерийлерін, жыл сайынғы тексерулер жоспарларын
әзірлейді және бекітеді.
Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті
мемлекеттік басқару органдарының құзыреті:
Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті
өкілді органдары тұрғын үй-коммуналдық саланы дамыту бағдарламаларын
бекітеді.
Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергілікті
атқарушы органдары:
1) тұрғын үй-коммуналдық саланы дамыту бағдарламаларын әзірлейді және
тиісті жергілікті өкілді органдардың бекітуіне ұсынады, олардың іске
асырылуын қамтамасыз етеді;
2) тұрғын үй қоры саласындағы мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
3) өздеріне ведомстволық бағынысты аумақта кондоминиум объектісін
басқару органдарының тұрғын үй қорын сақтау және тиісті дәрежеде
пайдалану жөніндегі қызметін бақылау бойынша тұрғын үй инспекциясының
жұмысын ұйымдастырады;
4) жергілікті бюджет қаражаты есебінен кондоминиумдар құрамына
енгізілмеген ортақ пайдаланылатын жерлерді күтіп-ұстау жөнінде шаралар
қабылдайды.
Аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергілікті мемлекеттік
басқару органдарының құзыреті
Аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергілікті өкілді
органдары тұрғын үй-коммуналдық саланы дамытудың бағдарламаларын
бекітеді.
Аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың) жергілікті атқарушы
органдары:
1) тұрғын үй-коммуналдық саланы дамыту бағдарламаларын әзірлейді және
тиісті жергілікті өкілді органдардың бекітуіне ұсынады, олардың іске
асырылуын қамтамасыз етеді;
2) өздеріне ведомстволық бағынысты аумақта тұрғын үй қорын сақтау және
тиісті дәрежеде пайдалану жөнінде іс-шаралар ұйымдастыруды қамтамасыз
етеді;
3) тұрғын үй қоры саласындағы мемлекеттік бақылауды жүзеге асырады;
4) өздеріне ведомстволық бағынысты аумақтағы тұрғын үй инспекциясының
кондоминиум объектісін басқару органдарының тұрғын үй қорын сақтау және
тиісінше пайдалану жөніндегі қызметін бақылау жөніндегі жұмысын
ұйымдастырады;
5) жергілікті бюджет қаражаты есебінен тұрғын үй көмегін көрсету
жөнінде шаралар қабылдайды;
6) Заңның 32-бабының 2-2-тармағында көзделген жағдайларда, жергілікті
бюджет қаражаты есебінен кондоминиум объектісіне техникалық паспорттар
дайындау бойынша шығыстарды өтеуді қамтамасыз етеді.
Өзін өзі бақылау сұрақтары
1. Тұрғын ұй құқығының әдісі, функциясы, қағидаттары.
2 Тұрғын үй емес үй жай
3 Тұрғын үйдің тұрғын емес алаңы
4. Тұрғын ұй құқығының жүйесі, түсінігі және мәні.
Ұсынылатын әдебиет
1. Басин Ю.Г. Вопросы жилищного права. –Алма-Ата,- 1963.
2. Басин Ю.Г., Попов И.Т. О жилищных правоотношениях советских граждан-
АлмАта: Казахстан, 1966.
3. Басин Ю.Г. Право на жилище-новое конституционное право советского
человека. Алма-Ата, 1980.
4. Басин Ю.Г. Вещные права участников кондоминиума и членов жилищных
кооперативов// Научные труды «Әділет». 1998.-№2(4). –С. 21-52.
Тақырып 2. Тұрғын үй заңнамасы – 2 сағат
1. Тұрғын ұй құқығының қайнар көздері.
2 . ҚР-ның аумағында әрекет ететін тұрғын ұй заңнамасының негізгі
актілеріне жалпы сипаттама.
3. Әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз азаматтардың пайдалануына
берiлген мемлекеттiк көмек
1. Тұрғын ұй құқығының қайнар көздері.
Құқық теориясы бойынша, құқықтың қайнар көздері дегеніміз көп рет
пайдалануға бағытталған, құқықтық бұйрық түріндегі мемлекеттің еркін
білдірудін түрлі әдістерінен құралған жазбаша ресми құжат. Оларды
орындауға міндеттіме мемлекеттік заң шығарушы органдар қызметінің
көрінісі деп түсінуге болады.
Құқықтың қайнар көздері заңдар және заңға сәйкес актілер нысанында
көрініс табады. Заңдар мен заңға сәйкес актілер нормативтік құқықтық
актілердің заңды күші бойынша бір-біріне иерархиялық қатынаста болады.
Олар бір-біріне заңды күшіне байланысты тең емес. Құқықтың қайнар көзі
ретінде ең жоғарғы заңды күшке Қазақстан Республикасының Конституция
иеленеді. Себебі, Қазақстан Республикасының Конституциясы бүкіл халықтық
референдумда мақұлданып ең жоғарғы заңды күшке ие болған.
Конституциядан өзге нормативтік құқықтық актілердін заңды күші
келесідей тәртіп бойынша анықталады:
-Конституцияға өзгертулер мен толықтырулар енгізетін зандар;
-Қазақстан Республикасының конституциялық зандары және Қазақстан
Республикасы Президентінің конституциялық заң күші бар жарлықтары;
-Қазақстан Республикасының кодекстері, зандары және Қазақстан
Республикасы Президентінің заң күші бар жарлықтары;
-Қазақстан Республикасы Президентінің нормативтік жарлықтары;
- Қазақстан Республикасы Парламентінің нормативтік қаулылары;
- Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік қаулылары:
- Министрлердің нормативтік бұйрыктары; мемлекеттік комитеттердің
нормативтік қаулылары, басқа да орталық органдардың нормативтік
бұйрықтары, қаулылары;
- Мәслихаттар мен әкімдердің нормативтік шешімдері.
2. ҚР-ның аумағында әрекет ететін тұрғын ұй заңнамасының негізгі
актілері.
ҚР тұрғын ұй қатынастары туралы заңы 16.04.1997.
1. ҚР Президентінің «Азаматтардың тұрғын ұйге деген құқықтарын қамтамасыз
ету туралы» заң кұші бар жарлығы 05.04.1994.
2. «Мемлекеттік тұрғын ұй қорын жекешелендіру туралы» ереже 24.01.1992.
3. ҚР Ұкіметінің Кондоминиум қатысушыларына жер учаскелерін беру тәртібі
туралы қаулысы 18.12.1997.
4. ҚР Ұкіметінің Пәтер меншік иелері тұтыну кооперативтерінің қызметін
қолдаудың шаралары туралы қаулысы 17.04.1997.
5. ҚР Министрлер Кабинетінің тұрғын ұй нарығын одан әрі дамыту туралы
қаулысы 25.09.1995.
6. ҚР Ұкіметінің Тұрғын ұйді кұту және тұрғын ұй коммуналдық қызметтерді
төлеудің жаңа қағидаларына көшу туралы қаулысы 12.04.1996.
7. ҚР Ұкіметінің Тұрмысы нашар азаматтарға тұрғын ұйді кұту және
коммуналдық қызметтерді төлеуге тұрғын ұй жәрдемақыларын беру тәртібі
туралы уақытша ереже 12.04.1996.
8. ҚР Ұкіметінің Тұрғын ұй жәрдемақы қызметі туралы ұлгі ереже
12.04.1996.
9. ҚР Ұкіметінің Тұрғын ұйлердегі тұрғын емес жайлар мен пәтер иелерінің
тұтыну кооперативтерін дамыту шаралары туралы қаулысы 27.05.1997.
10. ҚР Конституциясы. 30 тамыз 1995 ж. 21 мамыр 2007 жылы өзгертулер мен
толықтырулар енгізілген.
11. ҚР Азаматтық кодексі 27.12.1994
3. Әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз азаматтардың пайдалануына
берiлген мемлекеттiк көмек
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз
азаматтарға берiлетiн тұрғын үйдi жалдаушының тұрғын үй иесiнiң
келiсiмiмен Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген ретпен және
шарттармен жекешелендiруiне болады.
Заңда аталған азаматтарға берiлген, сондай-ақ әлеуметтiк жағынан
қорғалатын табысы аз азаматтарға берiлген тұрғын үйдi жергiлiктi атқару
органының келiсiмiмен басқа тұрғын үйге ауыстыруға болады.
Бұл орайда ауыстыру азаматтардың тұрғын үй жағдайын қасақана нашарлатуға
әкеп соқпауға тиiс, өйткенi бұл жағдайда ол Заңның 69-бабына сәйкес
тұрғын үй жағдайын жақсартуға мұқтаж адам болып шығады.
Халықтың әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын
және кейiннен мемлекеттiк немесе әскери қызметке, бюджеттiк ұйымдарға
жұмысқа тұрған немесе мемлекеттiк сайланбалы қызмет атқарған азаматқа
пайдалануға берiлген тұрғын үй оның және отбасының кәмелетке толған
мүшелерiнiң тiлек бiлдiруi бойынша қызметтiк тұрғын үйге теңестiрiлуi
мүмкiн.
Өзін өзі бақылау сұрақтары
1. Тұрғын ұй құқығының қайнар көздері.
2. Тұрғын үй заңдарының құрылымы.
3. Тұрғын үй және азаматтық заңнаманың арақатынасы.
4. ҚР тұрғын үй заңнамасы.
1. Тұрғын үй заңнамасының уақытқа, кеңістікке, тұлғаларға қарай әсер
етуі
Ұсынылатын әдебиет
1. Басин Ю.Г. Вопросы жилищного права. –Алма-Ата,- 1963.
2. Басин Ю.Г., Попов И.Т. О жилищных правоотношениях советских
граждан- АлмАта: Казахстан, 1966.
3. Басин Ю.Г. Право на жилище-новое конституционное право
советского человека. Алма-Ата, 1980.
4. Басин Ю.Г. Вещные права участников кондоминиума и членов
жилищных кооперативов// Научные труды «Әділет». 1998.-№2(4). –С.
21-52.
Тақырып 3. Тұрғын үй қорлары – 2сағат
1 Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорының түсінігі
2 Тұрғын үй қоры саласындағы мемлекеттік бақылау
3 Тұрғын үй қорларын құқықтық реттеу
1 Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорының түсінігі
Тұрғын үй қоры - Қазақстан Республикасы аумағындағы барлық меншік
нысандарындағы тұрғын үйлер.
Қазақстан Республикасының тұрғын үй қоры- Қазақстан Республикасының
тұрғын үй қоры жеке және мемлекеттік тұрғын үй қорларын қамтиды.
Тұрғын үй қорына тұрғын үйлердегi тұрғын емес үй-жайлар кiрмейдi.
Жеке тұрғын үй қорының және мемлекеттiк кәсiпорындардың тұрғын үй
қорының үйлерiндегi тұрғын үй-жайларды жергiлiктi өкiлдi және атқарушы
органдардың немесе өзге де ұйымдардың мәжбүр етiп алуына, Заңда және
басқа заң актiлерiнде көзделгендегiден басқа жағдайларда тыйым салынады.
Мемлекеттiк кәсiпорындардың тұрғын үй қорынан берiлетiн тұрғын
үйлердiң құқықтық режимi
Мемлекеттiк кәсiпорындар өз қызметкерлерiне мемлекеттiк
кәсiпорындардың тұрғын үй қорынан тұрғын үй беруге құқылы. Мұндай тұрғын
үй, егер бұл Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмесе, басқа
адамдарға да берiлуi мүмкiн.
Аталған тұрғын үйлердi берудiң және оларды пайдаланудың тәртiбiн
Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.
Заңда аталған азаматтарға берiлген тұрғын үй мемлекеттiк кәсiпорын
әкiмшiлiгiнiң келiсiмiмен мемлекеттiк кәсiпорынның тұрғын үй қорындағы
басқа тұрғын үйге ауыстырылуы мүмкiн.
Мемлекеттiк кәсiпорынның тұрғын үй қорындағы тұрғын үйдi коммуналдық
тұрғын үй қорындағы тұрғын үйге және керiсiнше ауыстыруға кәсiпорын
әкiмшiлiгi мен жергiлiктi атқару органдарының келiсiмi болған жағдайда
жол берiледi.
2. Тұрғын үй қоры саласындағы мемлекеттік бақылау
Тұрғын үй қоры саласындағы мемлекеттік бақылауды жергілікті атқарушы
орган кондоминиум қатысушыларының ортақ мүлкіне жергілікті атқарушы
органдардың тұрғын үй инспекциясы (бұдан әрі – тұрғын үй инспекциясы)
лауазымды адамдарының тексеру жүргізуі арқылы жүзеге асырады. Тексеру
«Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жүзеге
асырылады.
Тұрғын үй қоры саласындағы мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын
тұрғын үй инспекциясының лауазымды адамдарының өкілеттіктері
Тұрғын үй инспекциясы:
1) кондоминиум объектісінің ортақ мүлкін техникалық зерттеуді
ұйымдастыру;
2) кондоминиум объектісінің ортақ мүлкіне күрделі жөндеудің жекелеген
түрлерін жүргізудің тізбесін және кезектілігін айқындау;
3) кондоминиум объектісін басқару органы ұсынған кондоминиум
объектісінің ортақ мүлкіне күрделі жөндеудің жекелеген түрлерін
жүргізуге арналған, тұрғын үй көмегінің қатысуымен қаржыландырылатын
шығыстардың сметасын келісу;
4) кондоминиум объектісінің ортақ мүлкіне күрделі жөндеудің жекелеген
түрлері бойынша орындалған жұмыстарды қабылдау жөніндегі комиссияларға
қатысу бойынша өкілеттіктерді жүзеге асырады.
Тұрғын үй инспекциясының өкілеттігіне Қазақстан Республикасының
заңдарында көзделген өзге де мәселелер кіреді.
Тұрғын үй инспекциясы лауазымды адамдарының:
1) тексеру жүргізген уақытта қызметтік куәлігін көрсеткен кезде
тексерілетін объектіге баруға;
2) тексеру жүргізу кезінде кез келген қажетті ақпаратты сұратуға,
тексеру нысанына жататын құжаттардың түпнұсқасымен танысуға құқығы бар.
Тұрғын үй инспекциясының лауазымды адамдары:
1) тексеруді Жеке кәсіпкерлік туралы» Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес жүргізуге;
2) тексеру жүргізу кезеңінде тексерілетін объектінің белгіленген
жұмыс режиміне кедергі келтірмеуге;
3) тексеру жүргізу нәтижесінде алынған құжаттар мен мәліметтердің
сақталуын қамтамасыз етуге;
4) тұрғын үй қорын күтіп-ұстау ережелерінің бұзылуы туралы актілер
жасауға;
5) тұрғын үй қорын күтіп-ұстау ережелерін бұзушылықтарды жою туралы
орындалуы міндетті нұсқама шығаруға міндетті.
Тұрғын үй инспекциясының іс-әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен шағым жасауға болады.
3. Тұрғын үй қорларын құқықтық реттеу
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй тұрғын үйге мұқтаж, осы
елді мекенде тұрақты тұратын (тұру мерзіміне қарамастан) жәнехалықтың
әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын Қазақстан
Республикасы азаматтарының пайдалануына беріледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үй пайдаланумен байланысты
қарым-қатынастар меншік құқығы бойынша мемлекетке тиесілі және
жергілікті атқарушы органдардың (мемлекеттік коммуналды тұрғын үй қоры)
немесе мемлекеттік кәсіпорынның (мемлекеттік кәсіпорынның тұрғын үй
қоры) басқаруындағы тұрғын үй азаматтарға берілген жағдайларда пайда
болады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын
үйлерді беру, жалдау және пайдалану тәртібін реттейтін заңнама уақытша
құрылым мен маусымдық тұрғын жайларда, бау-бақшалық пен аңшылық үйлерде,
туристік базаларда, мотелдерде, кемпингтерде, қонақ үйлерде, демалыс
үйлерінде, санаторийлерде, пансиоанаттарда, интернаттарда тұруға
таралмайды.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй, сондай-ақ, тұрғын үйге
мұқтаж мемлекеттік қызметшілерге, бюджеттік ұйымдардың қызметкерлеріне,
әскери қызметшілерге және сайланбалы мемлекеттік қызмет атқаратын
адамдарға беріледі. Оларға берілетін тұрғын үй қызметтік тұрғын үйге
теңестіріледі.
Халықтың әлеуметтік жағынан қорғалуға жататын топтарына мыналар
кіреді:
Ұлы Отан соғысының мүгедектері мен қатысушылары, сондай-ақ оларға
теңестірілген адамдар;
І және ІІ топтағы мүгедектер (өздері қылмыс жасаудың салдарынан
мүгедек болған тұлғаларды қоспағанда);
Мүгедек балалары бар немесе оларды тәрбиелеп жатқан отбасылар;
Белгіленген заңдық тәртіпте бекітілген аурулар тізімінде
көрсетілген кейбір созылмалы аурулардың ауыр түрлеріне шалдыққан
тұлғалар;
Жасына қарай зейнетке шыққан тұлғалар;
Кәмелетке толғанға шейін ата-аналарынан айрылған жиырма жасқа
толмаған жетім балалар. Осы тұлғалар әскерге шақырылғанда бұл жас әскери
қызметті өтеу мерзіміне дейін ұзартылады:
Репатрианттар;
Экологиялық зілзалалар, табиғи және техногенді сипаттағы төтенше
жағдайлар салдарынан тұрғын үйінен айрылған адамдар;
Көп балалы отбасылар; Мемлекеттік немесе қоғамдық міндеттерін,
әскери қызметін орындау кезінде, адам өмірін құтқару кезінде, құқық
тәртібін қорғау кезінде қаза тапқан адамдардың отбасыларына;
Толық емес отбасылар.
Азаматтар мына жағдайларда тұрғын үйге мұқтаж деп танылады, егер:
олар Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығы бойынша тұрғын
үйге ие болмса; олар тиісті елді мекенде мемлекеттік тұрғын үй қорынан,
сондай-ақ меншіктің мемлекеттік емес нысанына негізделген заңды
тұлғаларға тиесілі үйлерде, соның ішінде, тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс)
кооперативтерінің үйлерінде тұрақты түрде пайдаланатын тұрғын үйге ие
болмаса; отбасы тұрып жатқан тұрғын үй нормативті санитарлық және
техникалық талаптарға сай келмесе; аралас, оқшауланбаған тұрғын үй-
жайларда екі немесе одан да көп отбасылар тұрып жатса; отбасы құрамында
кейбір созылмалы аурулардың ауыр түрлеріне (белгіленген заңдық тәртіп
бойынша бекітілген аурулар тізімі бойынша) шалдыққан аурулар болса, және
сол аурулармен бір тұрғын үйде (пәтерде) тұру мүмкін болмайтын болса.
Азамат (ері немесе зайыбымен және кәмелетке толмаған балаларымен)
мемлекеттік тұрғын үй қорынан тиісті елді мекенде бір ғана тұрғын үйді
иеленуге құқылы, бұған ерлі-зайыптылардың әрқайсысы осындай тұрғын үйді
некеге тұрғанға дейін иеленген жағдайлары жатпайды. Азаматтық заңнаманың
басқа заттық құқықтары арасынан тұрғын үйге меншік құқығы және өзге
құқықтар (АК-ның 194-бабы) бөлініп алынған, олардың ерекшеліктерін
тұрғын үй заңнамасы, бәрінен бұрын — Тұрғын үй заңы анықтайды.
Бұл ретте тұрғын үйге меншік құқығы көп жағынан, әсіресе, мазмұны
жағынан, басқа жылжымайтын мүлікке меншік құқығымен ұқсас, дегенмен
тұрғын үйдің әрбір адам өміріндегі айрықша маңыздылығынан туындайтын
айрықша ерекшеліктер де бар.
Сондықтан тұрғын үйге заттық құқық азаматтық құқық принциптерін ғана
емес, сондай-ақ әлеуметгік қорғаудың кейбір принциптерін де білдіреді,
кейбір реттерде тұрғын үйде тұрушы азаматтардың мүлделерін қорғауға
басымдылық беріледі.
Тұрғын үйге заттық құқықтардың барлық түрлерінің ортақ сипаты сол,
олардың объектісі әрқашан да — тұрғын үй, яғни тұрғын үй заңының 2-
бабында көрсетілгендей — түрғылықты тұруға арналған және соған
пайдаланылатын жеке тұрғын үй (жеке тұрғын үй, пәтер).
Тұрғын үй құқығының субъектісі тек азамат болады.
Мұндай құқықтардың барлығы оларды иемденгендерге өздеріне тиесілі
немесе өздеріне берілген тұрғын үйді өз мақсатында, және ешкімнің қандай
да бір көмегіне жүгінбей тікелей пайдалануына мүмкіндік береді.
Тұрғын үйге заттық құқықты иемденген адам оны пайдалану және күтіп
ұстау жөнінде басқа адамдармен өз тарапынан құқықтық қатынастарға кіре
алады. Заттық тұрғын үй құқығын иеленгендердің барлығы оларды кез келген
заң бұзушылықтан, оның ішінде меншік иесінің заңсыз әрекеттерінен (егер
құқық иемденген тұрғын үйдің меншік иесі болмаса) өз әрекетімен қорғай
алады.
Тұрғын үйге құқық бұрында да, экономикалық реформа жүргізгенге және
мемлекеттік тұрғын үй қорын жаппай жекешелендіргенге дейін де, барлық
азаматтардың тұрғын үйге мұқтаждығын қанағаттаңдырудың, олардың тұрғын
үйге мүддесін қорғаудың қүралдары арасында маңызды орын алды. Ондай
қанағаттандырудың негізгі формасы жергілікті коммуналдық органдар мен
мемлекеттік кәсіпорыңдар (мекемелер) арқылы азаматтарға және олардың
отбасыларына жалдау тәртібінде мемлекеттің үй жай беруі еді.
Әрине, жеке үйлер де, кооперативтік пәтерлер де кең пайдаланылды,
бірақ тұрғын үй қатынастарының негізгі формасы тұрғын үйді жалдау болды,
ал қатынастардың негізгі субъектісі мемлекеттік тұрғьн жайды жалдаушы
адам болды.
Тұрғын үй қатынастарын құқықтық реттеу, негізінен, тұрғын үй құқығының
екінші (ерекше) бөлігін зерделегеңде қарастырылды, оңда өзінше бөлек
институт — тұрғын жайды жалдау шарты көзделді.
Қазіргі кезде жағдай мүдде өзгерді. Мемлекеттік тұрғын үй қорының
басым бөлігі жекешелендіріледі, жалдау қатынастарынан меншік
қатынастарына көшті. Әрине, өз тұрғьш үйін өзі соққан, біреуден сатьш
алған немесе өзгедей жолмен иемденген адамдар да меншік иесі больш
табылады. Тұрғьн үй қорының бірқатар бөлігі де жалға берілгенімен,
тұрғын үй қатынастарының негізгі субъектілері жалдаушылар емес, меншік
иелері.
Республикасының мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйлерді беру,
жалдау және пайдалану тәртібін реттейтін заңнама уақытша құрылым мен
маусымдық тұрғын жайларда, бау-бақшалық пен аңшылық үйлерде, туристік
базаларда, мотелдерде, кемпингтерде, қонақ үйлерде, демалыс үйлерінде,
санаторийлерде, пансиоанаттарда, интернаттарда тұруға таралмайды.
Мемлекеттік тұрғын үй қорының үйлерінен тұрғын үй алуға азаматтардың
құқықтары тең екенін жария ете отырып, жаңа тұрғын үй заңнамасы тұрғын
үйді кезектен тыс және бірінші кезекте алу деген түсініктерді сақтап
қалған.
Тұрғын үйді кезектен тыс және бірінші кезекте алу Қазақстан
Республикасының «Тұрғын үй қатынастары туралы» Заңын күшіне еңгізу
сәтінде тұрғын үйге мұқтаж ретінде есепке қойылған кейбір категориядағы
азаматтардың тұрғын үй құқықтарының кепілдікретін қолдаумен байланысты.
Бұған қоса аталған заңды күшіне енгізгенге дейін есепке қойылған барлық
азаматтар үшін мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй алудың бұрынғы
тәртібі сақталады.
Отбасы мүшелері тұрғын үйді пайдалану бойынша жалға алушымен бірдей
құқықтарды пайдаланады. Олар Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді
жалдау шартынан туындайтын міндеттерді де атқарады. Отбасының кәмелетке
толған мүшелері тұрғын үйді жалдау шартынан туындайтын міндеттемелер
бойынша жалға алушымен бірге ортақ мүліктік жауапкершілікте болады.
Тұрғын үйді қосымша жалға беруге жол беріліп қана қоймайды, сонымен
қатар оған қолдау да көрсетіледі. Мысалы, егер жалға алушы өзіне
сақталатын уақытша бос тұрған тұрғын үйге ешкімді тұрғызбаса онда үш
айлық мерзім өткеннен кейін жалға беруші оны жалға алушының келісімінен
мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үй жалға алушыға сақталатын
мерзімінен шегінде қосымша жалдау шарты бойынша басқа азаматтарға беруге
құқылы. Жалға беруші тұрғын үйді қосымша жалға берген кезде қосымша
жалдау мерзімі жалдаушы мен оның отбасы мүшелері мерзімінен бұрын қайтып
келген кезде қысқартылуы мүмкін. Жалға алушының немесе оның отбасы
мүшелерінің қайтып оралуына қарай олар қосымша жалдаушыларды немесе
уақытша тұрғындарды жалға берген тұрғын үйден дереу шығаруды талап етуге
құқылы. Қосымша жалдаушылар немесе уақытша тұрғандар тұрғын үйді
босатудан бас тартқан жағдайда олар жалға алушының немесе оның отбасы
мүшелерінің талап етуі бойынша мемлекеттік тұрғын үй қорынан басқа
тұрғын үй берілместен шығарылуға тиіс.
Бірақ, мемлекеттік тұрғын үй азаматқа тұрғын үйге деген аса
қажеттілігін қанағаттандыру үшін берілетінін ойдан шығармауымызкерек.
Мемлекеттік тұрғын үй қорының үйлерінде тұрғын үйді жалдау
қатынастарының ерекшелігі болып оның мерзімсіз сипаты табылғанмен,
мұндай тұрғын үйді азамат үшін мерзімсіз сақтау, егер ол онда тұрмайтын
жағдайда, және сонымен бірге жалға алушының заттық құқықтарын қолдау
мемлекеттік тұрғын үйді берудің заңдық дәлелдерімен қайшылыққа түседі,
сондықтан ол уақыты жағынан шектелген.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуі мүмкін азаматтарды
есепке алу тұрғылықты жері бойынша жергілікті органдарда жүзеге
асырылады. Есепке әлеуметтік жағынан қорғалмаған азаматтар немесе тұрғын
үйге мұқтаж мемлекеттік қызметшілер, бюджеттік ұйымдардың жұмысшылары,
әскери қызметшілер мен сайланбалы мемлекеттік лауазымдарда отырған
тұлғалар алынады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуі мүмкін азаматтарды
есепке алу тұрғылықты жері бойынша жергілікті органдарда жүзеге
асырылады. Есепке әлеуметтік жағынан қорғалмаған азаматтар немесе тұрғын
үйге мұқтаж мемлекеттік қызметшілер, бюджеттік ұйымдардың жұмысшылары,
әскери қызметшілер мен сайланбалы мемлекеттік лауазымдарда отырған
тұлғалар алынады.
Есепке алу үшін қажетті құжаттардың тізбесі мен нысанын Қазақстан
Республикасының Үкіметі бекітеді. Азаматтардан қандай да бір қосымша
құжаттарды беруді талап етуге тыйым салынады.
Азаматтардың өздерін және өздерінің жанұя мүшелерін мемлекеттік
тұрғын үй қорынан тұрғын үй беруге мұқтаж ретінде есепке қою туралы
арыздары тұрғылықты жері бойынша тиісті жергілікті атқарушы органда бір
ай ішінде қаралады. Есепке алу немесе одан бас тарту туралы шешімді бір
айлық мерзім өткенге шейін жергілікті атқарушы орган арызданушыларға
жазбша түрде хабарлауға тиіс. Қабылданған шешім бойынша тұрғын үй
құқықтары бұзылған азаматтар оларды қорғау бойынша заңнамамен көзделген
іс шараларды қолдана алады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілетін тұлғалар ретінде
азаматтарды есепке қоймау туралы шешім қабылдаудың негіздерін нақты
көрсету үшін заңнамада (Қазақстан Республикасының «Тұрғын үй қатынастары
туралы» Заңның 72-бабы) мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру
үшін есепке алудан бас тарту негіздері көзделген. Сырт көзге қарағанда
аталған тізім түпкілікті көрінгенмен, Қазақстан Республикасының «Тұрғын
үй қатынастары туралы» Заңның 73-бабының нормаларының мағынасы бойынша,
тұлғаны тұрғын үй есебінен шығару негіздері ретінде сонда көзделген
негіздер азаматтарды мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берілуі
мүмкін тұлғалар ретінде есепке алудан бас тарту негіздері, егер бұл
негіздер оны есепке алғаннан кейін анықталса, тұлғаны мемлекеттік тұрғын
үй қорынан тұрғын үйге мұқтаждар есебінен шығарудың негіздері болып
табылады.
Өзін өзі бақылау сұрақтары
1. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй, сондай-ақ, тұрғын үйге
мұқтаж адамдар туралы сипаттама
2. Тұрғын үй инспекциясының лауазымды адамдары
3. Тұрғын үйді кезектен тыс және бірінші кезекте алу тәртібі
4. Тұрғын үй қорларын құқықтық реттеу
5. Тұрғын үй қоры саласындағы мемлекеттік бақылау
Ұсынылатын әдебиет
1. Басин Ю.Г. Жилдищные права и обязанности граждан- Алма-
Ата:Казгосиздат, 1957.
2.Богомолов А.М., Голощапов Н.А., Помазкова С.И. Договоры жилищно-
коммунального хозяйства-М, 1999.
3.Владимирская А.С. аренда жилых и нежилых помещений – М., 1999
4.Гражданское право под ред. Ю.К.Толстого и А.П. Сергеева. – М.,
1997 г.
Тақырып 4. Жеке тұрғын үй жайға меншік құқығы – 2 сағат
1. Тұрғын үйге меншiк құқығы пайда болуының негiздерi
2. Тұрғын үйге жеке меншiк құқығын алу
3. Тұрғын үйге жеке меншiк құқығының мазмұны және оны жүзеге асыру
шарттары
4. Тұрғын үйге меншiк құқығын күштеп тоқтату
5. Тұрғын үйге жеке меншiк құқығының Тоқтатылуы
1. Тұрғын үйге меншiк құқығы пайда болуының негiздерi
Тұрғын үйге немесе оның бiр бөлiгiне меншiк құқығы мынадай негiздер
бойынша:
1) үй (үйдiң бiр бөлiгiн) салу;
2) сатып алу-сату, айырбастау, сыйға тарту, өмiр бойы күтiп ұстау
шартымен, алып қою мәмiлелерi мен заңдарға қайшы келмейтiн басқа да
азаматтық-құқықтық мәмiлелер жасасу;
3) тұрғын үйдi мұраға немесе құқықтың әмбебап түрде ауысуы ретiмен алу;
4) жалға алушының мемлекеттiк тұрғын үй қорының үйiнде өзi тұратын
тұрғын үйдi немесе тұрғын үй-жайды жекешелендiру (сатып алу немесе тегiн
алу) жолымен меншiгiне алуы;
5) тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс) кооперативi мүшесiнiң тұрғын үй-жай
үшiн пай жарнасының бүкiл сомасын төлеуi;
6) шарттық мiндеттеме, соның iшiнде азаматтың үй салуға өз қаражатымен
немесе еңбегiмен қатысуы туралы шарт негiзiнде тұрғын үй-жайды меншiкке
беру;
7) заңды тұлғалардың мемлекеттiк емес меншiк нысанына негiзделген тұрғын
үйдi сату не тегiн беру жолымен өз қызметкерiнiң немесе өзге азаматтың
меншiгiне беруi;
8) мемлекеттiң немесе заңды тұлғаның мемлекеттiк меншiк нысанына
негiзделген тұрғын үйдi заңдарда белгiленген шарттармен өз қызметкерiнiң
не өзге адамның меншiгiне беруi;
9) жеке меншiкте болған тұрғын үйдiң бұзылуы немесе күштеп алынуы
салдарынан тұрғын үйден айырылудың өтемi ретiнде тұрғын үй беру;
10) Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде тыйым салынбаған басқа да
негiздер бойынша пайда болады.
Қазақстан Республикасының «Тұрғын ұй қатынастары туралы» заңында азамат
немесе заңды тұлға, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, Қазақстан
Республикасы аумағының қай жерiнде тұратынына қарамастан, жеке меншiгiне
заңды тұрде тұрғын ұй сатып ала алады делінген. Осы айтылған бап
негізінде студент семинар сұрақтарын талқылау барысында «Тұрғын ұй
қатынастары туралы» заңын басшылыққа ала отырып, тұрғын ұйдi сатып алу
құқығының пайда болу негіздерін, жалпы тұрғын ұйге меншiк құқығының
пайда болуының негiздерiн, жалға алушының мемлекеттiк тұрғын ұй
қорындағы тұратын тұрғын ұйiне меншiк құқығын жекешелендiру тәртiбiмен
алуын, жер учаскелерiнiң мемлекеттiк қажеттер ұшiн алынуына (сатып
алынуына) байланысты тұрғын ұй бұзылған жағдайда меншiкке тұрғын ұй беру
жолдарын, тұрғын ұйге ортақ меншiк құқығының пайда болу негіздерін /ерлi-
зайыптылардың ортақ меншiгi ретінде/ меңгеріп, талдау жасауы қажет.
Сондай-ақ ипотекалық тұрғын ұйлердің берілу тәртібі мен тұрғын ұйге жеке
меншік құқығын жұзеге асыру шарттарына толық тұсінік берулері тиіс.
2.Тұрғын үйге жеке меншiк құқығын алу
Тұрғын үйдi сатып алу құқығы
1. Азамат немесе заңды тұлға, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе,
Қазақстан Республикасы аумағының қай жерiнде тұратынына қарамастан, жеке
меншiгiне заңды түрде тұрғын үй сатып ала алады.
2. Бiр азаматтың немесе заңды тұлғаның меншiгiндегi тұрғын үйлердiң
саны мен көлемiне шек қойылмайды.
3. Тұрғын үйге меншiк құқығын алуға немесе жүзеге асыруға байланысты
қатынастар да Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасымен реттеледi.
Тұрғын үйге ортақ меншiк құқығы
Тұрғын үйдi бiрлесiп салған, азаматтық-құқықтық мәмiлелер жолымен
немесе мұраға алған жағдайда және заңдарға қайшы келмейтiн басқа
жағдайларда екi немесе одан көп азаматтар тұрғын үйге ортақ меншiк
құқығына ие бола алады.
Бiрнеше адамның меншiгiндегi тұрғын үй оларға ортақ бiрлескен меншiк
құқығымен:
1) ерлi-зайыптылардың ортақ меншiгi;
2) жекешелендiрiлген тұрғын үйге ортақ меншiк түрiнде тиесiлi болады.
3. Ортақ меншiктегi тұрғын үйдiң меншiк иелерi арасында Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексiне белгiленген тәртiппен бөлiнуi мүмкiн.
4. Ерлi-зайыптылардың ортақ бiрлескен меншiк құқығының ерекшелiктерi
неке және отбасы туралы заңдармен белгiленедi.
Жекешелендiрiлген тұрғын үйге ортақ бiрлескен меншiк құқығының
ерекшелiктерi осы Заңмен белгiленедi.
Тұрғын үйге меншiк құқығын тiркеу
Тұрғын үйге меншiк құқығы ол тiркеу органында тiркелген кезден бастап
пайда болады.
Тiркеу тиiстi тәртiппен ресiмделген, Заңның 12-бабында көзделген
негiздер бойынша тұрғын үй алынғандығын растайтын құжаттар көрсетiлген
жағдайда жүргiзiледi.
3.Тұрғын үйге жеке меншiк құқығының мазмұны және оны жүзеге асыру
шарттары
Тұрғын үй иесiнiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерi
Тұрғын үйдiң, сондай-ақ салынып бiтпеген тұрғын үйдiң иесi оны, сату
шартын белгiлей отырып, өз қалауы бойынша еркiн сатуға, сыйға тартуға,
айырбастауға, басқа адамдарға мұраға қалдыруға, кепiлге беруге, осы бапта
көзделген ерекшелiктердi ескере отырып, заң актiлерiнде тыйым салынбаған
өзге де жолмен оған билiк етуге құқылы.
Ипотекалық тұрғын үй қарызы қаражатының есебiнен толық нeмece iшiнара
сатып алынған тұрғын үйдi сатып алу-сату шарты мемлекеттiк тiркелген
кезден бастап меншiк иесiнiң ипотекалық тұрғын үй қарызы толық өтелгенге
дейiн кредитордың келiсiмiнсiз осы тұрғын үйге билiк етуге құқығы жоқ.
Меншiк иесiнiң тұрғын үйдi немесе оның бiр бөлiгiн тұрғын емес
мақсатта пайдалануы оған мемлекеттiк органдардың рұқсатын қажет етпейдi.
Бұл құқықты меншiк иесi құрылыс, санитариялық, өртке қарсы және басқа
да мiндеттi нормалар мен ережелердi сақтаған жағдайда ғана iске асырады.
Егер құзыреттi органдар мiндеттi нормалар мен ережелердi бұзу
фактiлерiн не тұрғын үйдi пайдалану басқа азаматтардың құқықтары мен
мүдделерiн айтарлықтай бұзатын фактiлердi анықтаса, үй-жай иесi
Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылыққа тартылып,
сонымен бiрге оған мұндай тәртiп бұзушылықтарды және олардың зардаптарын
жою мiндетi жүктелуi мүмкiн.
3. Бiр тұрғын үйде орналасқан үй-жайлардың иелерi оны күтiп ұстау
жөнiндегi ортақ шығындарға қатысуға мiндеттi. Әрбiр меншiк иесi шығынның
мөлшерi, егер меншiк иелерiнiң келiсiмiнде өзгеше белгiленбеген болса,
тұрғын үйдегi тұрғын үй-жайлардың пайдалы алаңының немесе дара
(бөлек) меншiктегi тұрғын емес үй жайлар алаңының тұрғын үйдiң жалпы
алаңына қатынасымен анықталады.
Тұрғын үй иесi отбасының мүшелерi
Үнемi бiрге тұратын ерлi-зайыптылар мен олардың балалары тұрғын үй
иесi отбасының мүшелерi деп танылады. Ерлi-зайыптылардың ата-аналары,
сондай-ақ өздерiнiң отбасы бар және меншiк иесiмен үнемi бiрге тұратын
балалары өзара келiсiм бойынша ғана меншiк иесi отбасының мүшелерi деп
танылуы мүмкiн.
Ерекше жағдайларда, егер меншiк иесiмен үнемi бiрге тұрса және онымен
кемiнде бес жыл ортақ шаруашылық жүргiзсе, басқа адамдардың да тұрғын үй
иесi отбасының мүшелерi деп танылуы мүмкiн. Еңбекке жарамсыз
асырауындағылар, егер олар меншiк иесiмен үнемi бiрге тұрса, меншiк иесi
отбасының мүшелерi болып табылады.
Тұрғын үй иесi отбасы мүшелерiнiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерi
Меншiк иесiнiң өзiне тиесiлi тұрғын үйiне өзi қоныстандырған отбасының
мүшелерi, егер оларды қоныстандыру кезiнде өзгеше ескертiлмеген болса,
тұрғын үйдi онымен бiрдей пайдалануға құқылы. Олар өздерiне меншiк иесi
берген тұрғын үйге өздерiнiң кәмелетке толмаған балаларын тұрғызуға
құқылы. Отбасының басқа мүшелерiн тұрғызуға меншiк иесiнiң келiсiмiмен
ғана жол берiледi.
Меншiк иесiмен отбасылық қатынастар тоқтатылған жағдайда отбасының
бұрынғы мүшелерi тұрғын үйдi, егер тұрғын үй иесiмен жазбаша келiсiмде
өзгеше көзделмеген болса, жалға алу мерзiмiн көрсетпестен жалға алушы
құқығын пайдалана алады. Бұл орайда отбасының бұрынғы мүшелерi тұрғын
үйдi күтiп ұстау және коммуналдық қызметтердiң ақысын төлеу жөнiндегi
шығындарға қатысуға мiндеттi.
Тұрғын үй иесi отбасы мүшелерi өздерiнiң тұрғын үйдi пайдалану құқығын
бұзған кез келген адамнан, соның iшiнде меншiк иесiнен де аталған
бұзушылықты жоюын талап ете алады.
Меншiк иесi отбасының кәмелетке толған мүшелерi (бұрынғы мүшелерi)
өздерiнiң тұрғын үй-жайды пайдалануынан туындайтын мiндеттемелерi бойынша
ортақ мүлiктiк жауапкершiлікте болады.
4.Тұрғын үйге жеке меншiк құқығының тоқтатылуы
Тұрғын үйге меншiк құқығының тоқтатылуы
Тұрғын үйге меншiк құқығы тұрғын үй иесi тұрғын үйдi басқа адамның
иелiгiне берген кезде, меншiк иесi қайтыс болған жағдайда не тұрғын үй
жойылған (қираған) жағдайда, сондай-ақ Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексiнде көзделген өзге де жағдайларда тоқтатылады.
Тұрғын үйге ортақ үлестi меншiкке қатысушылардың бiреуi өз үлесiн
сатқан кезде ортақ үлесi бар меншiкке басқа қатысушының сатып алуға басым
құқығы болады.
Егер сатылатын үлестi сатып алуға ортақ үлестi меншiкке қатысушылардың
бiрнешеуi ниет бiлдiрсе, сатып алушыны таңдау құқығы сатушыға тиесiлi
болады. Тұрғын үйге ортақ меншiктегi үлестi басымдықпен сатып алу құқығын
iске асыру тәртiбi Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiмен
белгiленедi.
5.Тұрғын үйге меншiк құқығын күштеп тоқтату
Тұрғын үйге меншiк құқығын күштеп (меншiк иесiнiң еркiнен тыс)
тоқтатуға:
1) меншiк иесiнiң қарыздары бойынша жер учаскесiмен бiрге төлеттiрiп
алуды тұрғын үйге аудару;
2) реквизициялау;
3) тәркiлеу;
4) үй орналасқан жер учаскесiн мемлекет мұқтажы үшiн алу (сатып алу)
жағдайларында жол берiледi.
Тұрғын үйге меншiк құқығын осы баптың 1-тармағындағы 2) және 4)
тармақшаларда көзделген негiздер бойынша күштеп тоқтатқан кезде меншiк
иесiне оның қалауы бойынша:
1) тұрғын үйдiң және жер учаскесiнiң нарықтық құнын қоса, меншік
иесiне құқығы тоқтатылғанға дейiн төленетiн ақшалай өтем төленуге, сондай-
ақ меншiк иесiне келтiрiлген залалдардың орны толық толтырылуға;
2) Заңның 15-бабында көзделген тәртiп бойынша меншiгiне тұрмысқа жайлы
тұрғын үй (пәтер немесе тұрғын жай) берiлуге;
3) реквизициялауды туғызған төтенше жағдайлар тоқтатылғаннан кейiн
меншiк иесiне реквизициялаудан келтiрiлген залалдардың өтемақысын толық
төлеу арқылы реквизицияланған тұрғын үй қайтарылуға тиiс.
Тұрғын үй қатынастарьн құқықтық реттеуді зерделеу азаматтық құқықтың
екінші бөлігін емес, бірінші бөлігін зерделегенде жүргізілуі тиіс.
Бүгіндері, "тұрғын үйге құқықтың" жалпы ұғымы шегінде бірнеше түрді
ажыратуға болады, олардың бастылары:
1) тұрғын үйге меншік құқығы;
2) кондоминиум қатысушыларының тұрғын үй құқығы;
3) кооперативтік пәтерді пайдалану құқығы;
4) тұрғын жайды жалдаушының заттық құқығы;
5) басқа адамға тиесілі тұрғын жайда тұру құқығы.
Тұрғын үйге меншік құқығы, оның өзінше бөлек үй, үйдің бір бөлігі,
пәтер немесе пәтердің бір бөлігі екендігіне қарамастан, өзінің туындау
негіздері, өкілеттіктерінің мазмұны, тоқтау және қорғау жағынан
жылжымайтын мүлікке меншік құқығына жататын жалпы құқықтық
міндеттеулермен толықтай қамтылады. Тұрғын үйдің белгілі бір әлеуметтік
функцияларымен байланысты бірқатар ерекшеліктер ғана сақталды, олар да
біртіндеп реттеліп келеді. Мысалы, Тұрғын үй заңы қабылданғанға дейін
тұрғын үйді тұруға емес мақсатта пайдалануға тыйым салыңды, ол меншік
иесінің өкілетгігін әрине шектеді. Тұрғын үй заңының 4- және 18-баптары
меншік иесінің тұрғын үйді немесе оның бір бөлігін тұруға емес мақсатта
пайдалануы үшін оған мемлекеттік органдардың рұқсаты керек емес
екендігін тікелей белгіледі.
Тұрғын үй заңының 12-бабы тұрғын үйге меншік құқығының туындау
негізін көздейді. Аталған баптардағы негіздердің көпшілігін меншік
құқығын жылжымайтын мүліктің басқа түрлерін иемденген жаздайда да
қолдануға болады. Бірақ негіздердің кейбіреуі тек тұрғын үйге ғана
меншік құқығын тудырады. Бәрінен бұрын бұл тұрғын үйді жекешелендіруге
қатысты; мұндай негіз жайында Заңның 13-бабында айтылған. Тұрғын үйлерді
жекешелендіру жаппай ортақ компания ретінде аяқталды, бірақ оның кейбір
тұстары әлі аяқталған жоқ, азаматтардың жекелеген санаттары үшін әлі де
жалғасар. Жекешелендіру дегеніміз мемлекеттік түрғьш үй қорыньщ пәтерін
сол пәтерде жалдаушы ретінде тұрып жатқан адамдардың меншігіне беру.
Мемлекеттік пәтерді жай сатудан жекешелендірудің айырмашылығы осында.
Жекешелендіру үшін тек пәтер жалдаушының ғана емес, онымен бірге тұратын
барлық кәмелетке толған отбасы мүшелерінің келісімі керек.
Жекешелендіру шарты заңнамада анықталған, ол өтемді немесе өтемсіз
болуы мүмкін. Мемлекеттік пәтердің онда тұратын адамның меншігіне
жекешелендіру тәртібінде өткен барлық жағдайларда иемденушіге мүндай
пәтерді сатьп алу-сату шарты бойынша иемденудің әдеттегі жағдайымен
салыстырғанда бірқатар жеңілдіктер берілді.
Жекешелендіргенде пәтер қандай да бір жекешелендіру жеңілдіктері
берілген негізгі жалдаушының ғана емес, пәтерді жекешелендіру кезінде
онымен бірге тұратын, оның кейбіреуі сол кезде жоқ болса да, барлық
басқа отбасы мүшелерінің меншігіне өтеді. Бұл адамдардың барлығы тұрғын
үйге ортақ бірлескен меншік құқығына ие болады.
Өзін өзі бақылау сұрақтары
1. Тұрғын ұй иесі отбасы мұшелерінің тұсінігі, негізгі құқықтары мен
міндеттері.
2. Ипотекалық тұрғын ұйлер.
3. Тұрғын ұйге жеке меншік құқығын жұзеге асыру шарттары.
4. Тұрғын үйге ортақ меншiк құқығы
5. Тұрғын үй иесi отбасының мүшелерi
6. Тұрғын үй иесi отбасы мүшелерiнiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерi
7. Тұрғын үйге меншiк құқығын күштеп тоқтату
Ұсынылатын әдебиет
1. Басин Ю.Г. Жилдищные права и обязанности граждан- Алма-
Ата:Казгосиздат, 1957.
2.Богомолов А.М., Голощапов Н.А., Помазкова С.И. Договоры жилищно-
коммунального хозяйства-М, 1999.
3.Владимирская А.С. аренда жилых и нежилых помещений – М., 1999
4.Гражданское право под ред. Ю.К.Толстого и А.П. Сергеева. – М.,
1997 г.
Тақырып 5. Жеке тұрғын үй қорындағы үй-жайды жалдау шарттары – 2 сағат
1. Жеке тұрғын үй қорының түсінігі.
2. Тұрғын үйдің техникалық жағдайын тексеру
3. Жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйлердi жалдау
1.Жеке тұрғын үй қорының түсінігі.
Жеке тұрғын үй қоры – жеке немесе мемлекеттік емес заңды тұлғаларға және
олардың бірлестіктеріне меншік құқығымен тиесілі тұрғын жай;
Жалға берілетін үй – жеке және (немесе) заңды тұлғаға меншік
құқығымен тиесілі, жалдауға беруге арналған тұрғын үй (тұрғын ғимарат),
тұрғын үй-жайлар (пәтерлер);
Қосымша жалдаушы – тұрғын жайды қосымша жалдау шартындағы тұрғын
жайды немесе оның бір бөлігін жалдаушыдан (жалға алушыдан) тұрақты
немесе уақытша иеленуге және пайдалануға алатын тарап.
Біздің әрбіріміз өзіміздің жеке үйіміз болса деп армандаймыз.
Әрине, көп қабатты үйдің кіре берісіндегі ұсақ-түйек мәселелер, есік
алдындағы жастардың түні бойғы даңғаза шуы, өмірі бітпейтін жөндеу
жұмыстары мен болмашыға бола есігіңді қағып тұратын қытымыр көршілердің
әрекетінен талайымызды бұл ой сан рет шаршатқан да болар.
Үй салу үшін жер телімі болуы керек екенін білетін боларсыз.
Мемлекет жер телімін беру арқылы жеке тұрғын үй құрылысын жүзеге асыруды
ынталандыруды қарастырған:
✓ 10 соттықтан артық емес жер телімдері тегін беріледі;
✓ Мұндай алаптар құрылыс басталғанға дейін инженерлік-коммуникативтік
инфрақұрылымдармен жарақтандырылады;
✓ Жеке тұрғын үй құрылысына (ЖТҚ) берілген алаңдар бекітілген бас
жоспарға, детальдық жоспарлау жобасы құрылыс салу ережесі және елді-
мекеннің жер-шаруашылық құрылымдарының жобасына сәйкес, алаппен қоршалуы
тиіс.
Заңды құрылыс жұмыстарын бастау үшін, сіз жергілікті билік
орындарынан келісімдер алуыңыз керек болады.
1. Сіз атқарушы биліктің жергілікті органынан үй құрылысын салуға
рұқсат беретін қаулыны аласыз. Ол үшін сізге жерге иелік құқығыңызды
білдіретін құжат, паспорт және оның көшірмесі, атқарушы биліктің
жергілікті орган басшысы атына жазылған үй құрылысын салуға рұқсат беру
туралы өтініш, үй жобасының көшірмесі мен жобалау ұйымының лицензиясының
көшірмесі керек болады. Егер сіз кондоминиум қатысушысы болсаңыз, онда
жобаны кондоминиум көршілермен де келісуіңіз керек.
2. Аудандық сәулет комитетінің геобақылау бөлімінің мамандарына жер
телімін зерттеу бойынша актіге (жер телімінің шекаралары мен құрылыс
осьтерін бөлу актісі) немесе өз бетіңізше құрылыс жүргізгіңіз келсе
(іргетастан бастап ары қарай) — жер телімі мен үйдің атқарушылық
топотүсірілімінің жоспарын құрылыс паспортына тапсырыс беріңіз. Бұдан
басқа, жер телімінің және құрылыс жүргізілетін ғимарат остерін шығаруға
тапсырыс беру керек, егер құрылыс бұдан бұрынғы иелермен басталып қойған
болса, жер телімінің жоспары мен жер куәлігінің көшірмесін ұсына отырып,
үй мен жер телімінің топотүсіріліміне тапсырысты толтыру қажет болады.
3. Осы комитетке объектінің құрылыс паспортына тапсырыс беріңіз.
Оған келесі құжаттар қажет болады: паспорт және оның көшірмесі, жер
куәлігі және жер телімінің жоспары, аудан басшысының атына жазылған
құрылыс салуға рұқсат беру туралы өтініш, құрылыс салуға рұқсат
бергендігі туралы атқарушы биліктің қаулысы (өтініш), үй жобасы,
жобалауға рұқсат берген лицензияның расталған көшірмесі, құрылыс
басталмас бұрынғы жер телімін қарау актісі немесе құрылыс паспорты үшін
жасалған топотүсірілім жоспары.
4. Құрылыстың жер телімінде орналасу жоспарына санитарлық және өрт
инспекцияларының келісімін алыңыз. Жер теліміне жер асты және жер
үсті коммуникацияларын жүргізу қажет болған жағдайда тиісті бақылаушы
ұйымдармен (газбен жабдықтаушылардан бастап энергетиктерге дейін)
жоспарға келісімін алыңыз.
5. Барлық келісімдері алынған жоспарды аудандық сәулеткерлік
комитетіне апарып, объектінің дайын құрылыс паспортын алыңыз.
Бұдан басқа екі маңызды мәселе:
1. Егер үйдің жалпы көлемі 500 ш. м асып кетсе, құрылысты тағы да
сол аудандық сәулеткерлік комитеті беретін сәулеткерлік жоспарлау
тапсырмасына (ҮЖТ) сәйкес салуға тура келеді. ҮЖТ қалақұрылысы құжатында
бекітілген сәулеткерлік объектінің экологиялық, санитарлық-гигиеналық,
өртке қарсы міндетті ережелерін, тарихи және мәдени ескерткіштерді
сақтау талаптарын, ерекше жағдайдағы құрылыстарды салуға көрсетпені және
осы құрылыс барысында мүдделері қозғалатын заңды және жеке тұлғалардың
құқын бұзбау талаптарын қамтуы тиіс. ҮЖТ-ны алу үшін жер теліміне
сіздің иелік құқығыңызды растайтын құжаттарды (ұйғарым құқығы) немесе
жер телімі меншік иесінің осы жерде жобалауға берген рұқсатын және
өтінімді дайындау керек. Үй салмас бұрын, рұқсат беретін құжаттарды
алғаннан кейін, бұдан басқа тағы да жер жұмыстары өндірісіне, құрылыс-
монтаж жұмыстарына, және ең соңынан құрылыс біткен кезде сіздің салынған
үйіңізді қабылдайтын ведомоствоаралық комиссияның (ВАК) құрылыс салуға
беретін рұқсатын алу керек болады. Сіз алған құжаттардың барлығы екі жыл
мерзімге жарамды болатынын ұмытпаңыз.
2. Есіңізде болсын, құрылыс барысындағы жобадағы барлық өзгерістер,
(10%-дан жоғары болатын) ауданның бас сәулеткерінің рұқсатымен ғана іске
асырылады. Жер теліміндегі келісілген үй жобасында және жер теліміне
құрылыс тұрғызу жоспарында көрініс таппаған қосымша құрылыстар аудан
әкімшілігінің және бас сәулеткердің рұқсатымен ғана іске асырылатынын
ұмытпаңыз.
2. Тұрғын үйдің техникалық жағдайын тексеру
Тұрғын үйлерге техникалық қызмет көрсетуді тексеру ғимараттың
ақауларын дер кезінде анықтау, олардың туындау себебін белгілеу және жою
шараларын дайындау мақсатында жүргізіледі. Ғимараттарды тексеру кезінде
жалпыға ортақ қосалқы орын-жайлардың (тұрғын үйдің жалпы мүлігі)
пайдаланылуына және жалпы жағдайына бақылау жүргізіледі, тексеруге
берілген уақыт ішінде жоюға болатын аздаған кемшіліктерін түзетеді.
Тұрғын үйдің техникалық жағдайына тексеру жүргізу кезінде мынадай
жұмыс түрлері жасалады:
1) ғимараттың техникалық жағдайын, оның инженерлік желілерін
(тіректер мен инженерлік жабдықтарға алып баратын құбыр желілерін оларда
орналасқан тіректік-реттеуші арматураларымен қоса) толық тексеру;
2) анықталған ақауларды жою жоспарын әзірлей отырып жақын
аумақтардың инженерлік жабдықтарын тексеру және абаттандыру;
3) тұрғын орын-жайларды пайдалану, тұрғын үйдің тұрғын және қосалқы
орын-жайларын қалпында ұстап тұру, инженерлік жабдықтарды пайдалану және
өрт қауіпсіздігі қағидалары бойынша тұрғын үй жалдаушылар мен меншік
иелеріне нұсқаулықтар беру;
4) анықталған ақауларды жоюға тапсырма беру (қажет болған жағдайда)
және оларды жою мерзімін белгілеу, сондай-ақ алдын-ала берілген
тапсырмаға сәйкес ақаулардың жөнделуін бақылау.
Тұрғын үйдің жалпыға ортақ мүлігінің техникалық жағдайына тексеру
жүргізу үшін пәтер иелері тұрғылықты жері бойынша әкімдіктердің
жанындағы тұрғын үй инспекциясына үйді тексеру және оның техникалық
жағдайы туралы акт беруге жазбаша өтініш беруі тиіс.
Меншiк иесi өзi тұратын тұрғын ұйдi, не негiзгi мақсаты жалға
алушыларға тұрақты не уақытша тұру ұшiн берiлу болып табылатын тұрғын
ұйдi жалға беруге құқылы. Тұру шарттары (жалдау мерзiмi, ақы төлеу
мөлшерi, жөндеу жөнiндегi мiндеттердi бөлiсу, жалға алушыларды шығарудың
негiздерi және сол сияқтылар) осы Заңмен, сондай-ақ жалға берушi мен
жалға алушы арасындағы шартпен белгiленедi. Тұрғын ұйiн жалға беретiн
адамдарды меншiк иесi таңдайды. Жергiлiктi атқарушы орган Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес ҚР тұрғын ұй қатынастары заңының 67-
бабында аталған азаматтарға кейiннен беру ұшiн жеке тұрғын ұй қорынан
тұрғын ұй-жайларды (пәтерлердi) жалдауға құқылы.
Жеке тұрғын ұй қорындағы меншiк иесi тұрмайтын тұрғын ұйдi ол жазбаша
тұрде жасалған шарт бойынша басқа адамға жалға бере алады. Жеке тұрғын
ұй-жай не тұруға жарамды, құрылыс, санитариялық, өртке қарсы және басқа
мiндеттi талаптарға сәйкес келетiн жеке бөлме (бөлмелер) жалға берiлуi
мұмкiн. Тұрғын ұй-жайды жергiлiктi атқарушы орган жалға алып берген адам
оған қосымша жалдаушылар мен уақытша тұрғындарды қоныстандыруға құқылы
емес. Егер шартта өзгеше көзделмеген болса, жалға алушы жалға алынған ұй-
жайды алты айға дейiнгi мерзiмге тастап кетуге құқылы.
Осы аталғандардың негізінде студенттер семинар сабағының барысында
Қазақстан Республикасының «Тұрғын ұй қатынастары туралы» заңына сәйкес
қосымша жалдаушылар мен уақытша тұрғындардың құқықтық жағдайы анықтауы
тиіс. Сондай-ақ меншік иесі тұрмайтын тұрғын ұйді жалдау шарттарына
тұсінік бере отырып, шарттың орындалу негіздеріне талдау жасаулары
қажет. Және де тұрғын ұйге меншік құқығын кұштеп тоқтату негіздемелерін
анықтап, мысал келтіре отырып талдау жасаулары қажет.
Тұрғын үйді жалдау (жалға беру) --- жалдаушыға (жалға алушыға) тұрғын
үйді немесе оның бір бөлігін ақы төлеттіріп тұрақты немесе уақытша
иеленуге және пайдалануға беру.
Жалға беруші - тұрғын үйді жалдау шартындағы тұрғын үйді меншіктенуші
немесе меншік иесі атынан іс-қимыл жасаушы болып табылатын тарап.
3. Жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйлердi жалдау
Меншiк иесiнiң тұрғын үйдi басқа адамдарға жалға беруi
Меншiк иесi өзi тұратын тұрғын үйдi, не негiзгi мақсаты жалға
алушыларға тұрақты не уақытша тұру үшiн берiлу болып табылатын тұрғын
үйдi жалға беруге құқылы.
Тұру шарттары (жалдау мерзiмi, ақы төлеу мөлшерi, жөндеу жөнiндегi
мiндеттердi бөлiсу, жалға алушыларды шығарудың негiздерi және сол
сияқтылар) осы Заңмен, сондай-ақ жалға берушi мен жалға алушы арасындағы
шартпен белгiленедi.
Тұрғын үйiн жалға беретiн адамдарды меншiк иесi таңдайды.
Жергілікті атқарушы орган Қазақстан Республикасының заңнамасына
сәйкес Заңның 67-бабында аталған азаматтарға кейіннен беру үшін жеке
тұрғын үй қорынан тұрғын үй-жайларды (пәтерлерді) жалдауға құқылы.
Меншiк иесi тұрмайтын тұрғын үйдi жалдау шарттары
Жеке тұрғын үй қорындағы меншiк иесi тұрмайтын тұрғын үйдi ол жазбаша
түрде жасалған шарт бойынша басқа адамға жалға бере алады.
Жеке тұрғын үй-жай не тұруға жарамды, құрылыс, санитариялық, өртке
қарсы және басқа мiндеттi талаптарға сәйкес келетiн жеке бөлме
(бөлмелер) жалға берiлуi мүмкiн.
Егер жалға алу шартында өзгеше көзделмеген болса, жалға алушы жалға
алынған үй-жайға өзiнiң отбасы мүшелерiн, қосымша жалдаушыларды және
уақытша тұрғындарды қоныстандыруға құқылы.
Тұрғын үй-жайды жергілікті атқарушы орган жалға алып берген адам оған
қосымша жалдаушылар мен уақытша тұрғындарды қоныстандыруға құқылы емес.
Егер шартта өзгеше көзделмеген болса, жалға алушы жалға алынған үй-
жайды алты айға дейiнгi мерзiмге тастап кетуге құқылы.
Бұдан неғұрлым ұзақ уақыт бойы болмаған жағдайда шарттың күшi жалға
берушiнiң келiсiмiмен ғана сақталады.
Жалға беру шартының күшi тараптар белгiлеген мерзiм бiткеннен кейiн
не шартта көрсетiлген ахуал туғанда тоқтатылады. Жалға берушiнiң талап
етуi бойынша шартты мерзiмiнен бұрын бұзуға жалдаушы жалдау шартының
ережелерiн сақтамаған жағдайда, сондай-ақ Заңның 91-бабының 2 және 3-
тармақтарында, 101-бабының 9-тармағында, 105-бабының 1-тармағындағы 1),
2) және 3) тармақшаларда, 106-бабының 5-тармағында, 107-бабының 1) - 5)
тармақшаларында көзделген негiздер мен ережелер бойынша жол берiледi.
Қолданылу мерзiмi және тоқтатудың өзге де негiздерi көзделмейтiн
шартты жалға берушi жалға алушыға кемiнде үш ай бұрын ескерте отырып,
кез келген уақытта бұза алады. Шарт тоқтатылған не бұзылған жағдайда
жалға алушы өзiмен бiрге тұратын барлық адамдармен қоса басқа тұрғын үй-
жай берiлместен шығарылуға тиiс.
6. Жалға алушы шартты мерзiмiнен бұрын бұзған жағдайда ол бұл туралы
жалға берушiге кемiнде бiр ай бұрын ескертуге не сол ай үшiн шартта
белгiленген ақыны төлеуге мiндеттi.
Егер шартта көзделген мерзiмге не шарттың қолданылуын тоқтататын өзге
де ахуалға бiр айға жетпейтiн уақыт қалса, аталған мерзiм тиiсiнше
қысқартылады.
7. Егер отбасы мүшесiн қоныстандырған кезде сол мүше мен жалға алушы
арасында өзгеше келiсiм болмаса, жалға алу шартының ережелерiне сәйкес
жалға алушымен бiрге тұратын отбасы мүшесi, тұрғын үй-жайды жалға
алушының өзi сияқты, дәл сондай пайдалану құқығына ие болады.
Отбасы мүшелерiнiң ауқымы Заңның 21-бабына сәйкес белгiленедi.
8. Тұрғын үй-жайға немесе жалға берiлген тұрғын үй-жай орналасқан
тұрғын үйге меншiк құқығы басқа тұлғаға ауысқан жағдайда жалдау шарты,
егер жалға алушының және тұрғын үй-жайды жалға берген меншiк иесiнiң
арасында өзгеше көзделмесе, жаңа меншiк иесi үшiн күшiн сақтап қалады.
Меншiк иесi тұрақты тұратын тұрғын үйдi жалдау ережелерi
1. Меншiк иесi тұрақты тұрғын үйде жалға алушыға тұрғын үй-жайды
немесе оның бiр бөлiгiн, оның iшiнде жапсарлас бөлменi немесе бөлменiң
бiр бөлiгiн жалға беруге болады. Тұрғын үйде бiрнеше меншiк иесi тұрған
жағдайда тұрғын үйдi жалға беру үшiн барлық меншiк иелерiнiң келiсiмi
талап етiледi.
2. Жалға алушының басқа адамдарды, оның iшiнде өз отбасының мүшелерiн
де меншiк иелерiнiң келiсiмiнсiз тұрғызуға құқығы жоқ.
3. Жалға алу мерзiмi аяқталғаннан кейiн жалға алушыда шартты жаңарту
құқығы болмайды және ол жалға берушiнiң талап етуi бойынша басқа тұрғын
үй-жай берiлместен шығарылуға тиiс. Жалдау шарты жалға берушiнiң талап
етуi бойынша жалдаушы жалдау шартының ережелерiн сақтамаған жағдайда,
сондай-ақ себептi тосын жағдайларда не осы Заңның 107-бабының 1) - 5)
тармақшаларында көзделген негiздер бойынша ғана мерзiмiнен бұрын бұзылуы
мүмкiн.
4. Мерзiмi көрсетiлмей жасалған жалдау шартын жалға берушi себебiн
түсiндiрместен кез келген уақытта тоқтатуы мүмкiн. Жалға берушi жалға
алушыға, жалдау шартының тоқтатылуы туралы кемiнде бiр ай бұрын
ескертуге мiндеттi.
5. Жалға алушы жалдау шартын, егер шартта өзгеше көзделмеген болса,
мерзiмiнен бұрын және ескертусiз бұзуға құқылы.
Қосымша жалдаушылар мен уақытша тұрғындардың құқықтық жағдайы
1. Қосымша жалдаушылардың тұру шарты, атап айтқанда, тұру мерзiмi,
төленетiн ақының мөлшерi мен оны төлеу тәртiбi тұрғын үй-жайды жалға
алушы мен қосымша жалдаушы арасындағы шарт арқылы белгiленедi.
2. Қосымша жалдау шарты тараптар белгiлеген мерзiм бiткенде не шартта
көрсетiлген ахуал пайда болғанда тоқтатылады.
Шарт қосымша жалдаушы шартты бұзған жағдайда жалға алушының талап
етуi бойынша, ал мерзiм не өзге де тоқтату негiздерi белгiленбеген
шарттар қосымша жалдаушыны кемiнде бiр ай бұрын ескерте отырып, кез
келген уақытта мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы мүмкiн. Қосымша жалдау шарты
Заңның 29-бабында көзделген тұрғын үйге меншiк құқығы мәжбүр етiлiп
тоқтатылған жағдайда да тоқтатылады.
3. Қосымша жалдаушы шартты, егер қосымша жалдау шартында өзгеше
көзделмеген болса, кез келген уақытта бұзуға құқылы.
4. Қосымша жалдау шарты тоқтатылған не оны жалға алушы бұзған
жағдайда қосымша жалдаушы басқа тұрғын үй-жай берiлместен шығарылуға
тиiс.
5. Жалға алушы тұрғын үй-жайға уақытша тұрғындарды жалдау шартын
жасаспай-ақ тұрғызуға құқылы. Уақытша тұрғындардың тұру шарттарын жалға
алушы белгiлейдi.
Уақытша тұрғындар жалға алушының талап етуi бойынша, басқа тұрғын үй-
жай берiлместен, кез келген уақытта, кемiнде жетi күн бұрын ескерте
отырып шығарылуға тиiс.
Жалдау шарты тоқтатылған жағдайда қосымша жалдаушылар мен уақытша
тұрғындарды шығару
Жалдау шартының тоқтатылуымен бiрге қосымша жалдау шарты да
тоқтатылады. Қосымша жалдаушылар мен уақытша тұрғындар жалдау шарты
тоқтатылған жағдайда басқа тұрғын үй-жай берiлместен шығарылуға тиiс.
Пәтерді қайта жобалау. Осы күнде ешбір толыққанды жөндеу жұмыстары
қайта жобалаусыз жүзеге аспайды. Адамдар әдетте өз тұрақтарын өз
талғамдарына, әдеттеріне және жайлылық туралы түсініктеріне байланысты
«бейімдейді». Сол себепті артық қабырғаны алып тастау, бөлмелердің
кескінін өзгерту, дыбыстық оқшаулануды арттыру, еден төсемдерін
өзгертіп, оған жылы еден орнату, лоджияға терезе салу және сол сияқты
көптеген қажеттіліктер туындайды. Алайда бұл ойлардың барлығын жүзеге
асыру үшін әр түрлі қажетті орындардан сәйкес рұқсаттар алу қажет.
Қайта жоспарлауға рұқсат алу үшін сіз мемлекеттік өкілеттілігі бар
сәулет, құрылыс және қала құрылысы органдарына өтініш тастауыңыз қажет.
Арызға қосымша ретінде:Подпункт 1 изложен в редакции постановления
Правительства РК от 29.09.09 г. № 1467 (см. стар. ред.)
1) Сіздің өзгертілетін орынға (ғимарат бөлігіне) иелігіңізді
куәландыратын құжаттардың көшірмесі, өтінішті қарастырып отырған орган
құжаттардың растығын тексеруі үшін құжаттардың түпнұсқалары салынуы
қажет немесе өзгертуге келісімі жөніндегі орын иесінің (немесе
иелерінің) нотариалды куәландырылған хаты;
2) жергілікті сәулет және қала құрылысы органының тапсырмасына
сәйкестендірілген жоба (эскиз) қажет.
Егер орынды (тұрғын үй бөлігін) жоспарланған қайта жөндеу жұмыстары
(қайта жоспарлау, қайта жабдықтау) немесе қабырғаларды жылжыту өзге
тұрғын орындарының мүддесіне әсер ететін жағдай туындаса, онда өтінішке
оларың осы өзгерістерді енгізуге жазбаша түрдегі нотариалды
куәландырылған келісімдері қосылуы қажет.
Орындарды (ғимарат бөліктерін) өзгертуге бағытталған құрылыс-
монтаждау жұмыстарына рұқсат беру немесе бермеу жөнінде өтініш
тасталғаннан кейін 5 күн ішінде хабарлануы керек.
Егер қайта жоспарлау кезінде өзгерістер тұғырлық конструкцияларға
(құрылымдарға) немесе ортақ мүлікке әсер ететін болса, сіздің тұрғын
үйіңіздегі пәтер иелерінің кем дегенде үштен екі бөлігінің жазбаша
түрдегі келісімі қажет. Ал егер өзгерістер тек өзге орындардың (үй
бөліктерінің) иелеріне әсер етсе немесе пәтердің өзгертілетін
бөліктерімен шектесетін пәтер иесіне әсер етсе, ол жағдайда тек аталған
тұлғалардың жазбаша келісімдері жеткілікті.
Рұқсатсыз қайта жоспарлау құрылыс нормалары мен ережелерінің,
өрттен сақтандыру және санитарлық талаптардың бұзылуына әкеліп соқтыруы
мүмкін, ал бұл өз кезегінде тұрғын үйдің жекеленген құрылымдары мен
жүйелерінің және жалпы техникалық жағдайға әсер етуі мүмкін екендігін
ұмытпаңыз. Нәтижесінде, бұл түрлі айыппұлдарға, тіпті пәтердің
тәркіленуіне әкеліп соғады.
Өзін өзі бақылау сұрақтары
1 Жеке тұрғын ұйдін салу тәртібін айтыныз?
2 Тұрғын үйдің техникалық жағдайын тексеру
3 Тұрғын ұйге меншік құқығын кұштеп тоқтату
4 Меншік иесі тұрмайтын тұрғын ұйді жалдау шарттары.
5 Қосымша жалдаушылар мен уақытша тұрғындардың құқықтық жағдайы.
Ұсынылатын әдебиет
1. Басин Ю.Г. Жилдищные права и обязанности граждан- Алма-
Ата:Казгосиздат, 1957.
2.Богомолов А.М., Голощапов Н.А., Помазкова С.И. Договоры жилищно-
коммунального хозяйства-М, 1999.
3.Владимирская А.С. аренда жилых и нежилых помещений – М., 1999
4.Гражданское право под ред. Ю.К.Толстого и А.П. Сергеева. – М.,
1997 г
Тақырып 6. Кондоминиум қозғалмайтын мүлікке меншіктің ерекше нысаны
ретінде – 2 сағат
1 Кондоминиум қозғалмайтын мүлікке меншіктің ерекше нысаны ретінде
2 Пәтер иелері кооперативі (ПИК) және оның жұмысындағы тұрғындар рөлі
3. Кондоминиум обьектісін басқару және кондоминиум объектiсiн тiркеу
4. Кондоминиумның құрылуы және тоқтатылуы
1.Кондоминиум - үй-жай азаматтардың, заңды тұлғалардың, мемлекеттің
дара (бөлек) меншігінде болатын, ал ортақ мүлік оларға ортақ үлестік
меншік құқығымен тиесілі болатын жағдайда, жылжымайтын мүлікке меншіктің
нысаны.
Кондоминиум объектісі - жеке және заңды тұлғалардың, мемлекеттің
дара (бөлек) меншігіндегі тұрғын және тұрғын емес үй-жайлардан және
оларға ортақ үлестік меншік құқығымен тиесілі ортақ мүліктен тұратын
біртұтас мүліктік кешен.
Кондоминиум объектiсiн басқару нысаны оған қатысушылардың келiсiмiмен
белгiленедi. Ондай нысандар:
1) егер барлық меншiк иелерiнiң саны жиырма адамнан аспаса, олардың
тiкелей бiрлесiп басқаруы;
2) үй-жай (пәтерлер) иелерiнiң кооперативi;
3) кондоминиум объектісін үшінші (бөгде) тұлғалардың: сайланбалы
немесе жалдамалы жеке тұлғалардың – тұрғын үйлерді басқарушылардың
(менеджерлердің) немесе заңды тұлғалардың басқаруы;
4) Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтiн өзге де
нысандар болуы мүмкiн.
Жеке немесе заңды тұлғаға үй-жайлардың (пәтерлердің) меншік иелері
беретін кондоминиум объектісін басқару жөніндегі құқықтар мерзімі мен
көлемі кондоминиум объектісін басқару шартымен айқындалады.
Үй-жайлар иелерi тұрғын үй-пайдалану және коммуналдық қызмет
көрсететiн ұйымдармен осындай қызмет көрсету туралы жеке шарттар жасасуға
құқылы.
Кондоминиум объектісін басқаруды меншiк иесi тiкелей, не өзi
құратын (тағайындайтын, сайлайтын) органдар арқылы, сондай-ақ сенiм
бiлдiрiлген адамдар арқылы жүзеге асырады.
Тұрғын үйдің ортақ мүлкін басқару, пайдалану мәселелері бойынша
шешім пәтер меншік иелерінің келісімімен қабылданады, ал ПИК басқару
органы пәтер меншік иелері қабылдаған шешімді орындайды.
Тұрғын үй инспекциясы уәкілетті орган ретінде:
1) Кондоминимум нысанының жалпыға ортақ мүлкінің техникалық
тексерісін ұйымдастырады;
2) Кондоминимум нысанының жалпыға ортақ мүлкіне күрделі жөндеудің
жекелеген түрлерін жүргізудің тізбесі мен кезегін анықтайды;
3) Кондоминимум нысанының жалпыға ортақ мүлкіне күрделі жөндеудің
жекелеген түрлерін жүргізудің тұрғындардың көмегімен қаржыландырылған
шығындары сметасын кондоминимум нысанын басқарудың ұсынылған органына
келісуге алып барады;
4) Кондоминимум нысанының жалпыға ортақ мүлкіне күрделі жөндеудің
жекелеген түрлерін жүргізу бойынша орындалған жұмыстарды қабылдап алу
бойынша комиссияларға қатысады.
2.Пәтер иелері кооперативі (ПИК) және оның жұмысындағы тұрғындар
рөлі
ПИК-тің атқарып жатқан шаралары өте көп. Ең басты міндеті – үйді
ұстау бойынша барлық мәселелерді шешеді: жайластыру, жабдықтау, бір
реттік және қайталанатын жөндеу, баспана, өжіре, шатырдың асты,
инженерлік коммуникациялар күтімі, техқамтамасыз ету, аймақ тазалығы.
Егер баспана немесе құбыр жарылып су ақса, онда ПИК–ке шағымданыңыз.
Егер үй қымбат жөндеуді талап етсе, ал қаржы жетіспесе, онда ақшаның
(20-40%) тұрғындардан жиналу бойынша мәселенің шешімі жалпы жиналыста
талқыланатын болады. Сіздің мақсатты шығындарыңыз неге жұмсалатынын
білгіңіз келсе, онда ПИК-тің тексеру комиссиясының көмегіне жүгіне
аласыз. Бастысы – ПИК-тің тексеру комиссиясы құрамына ПИК әкімшілігі
мүшелері кірмеу керек. Егер аталған комисия ПИК жұмысында бұзушылықтарды
анықтаса, онда сотқа жүгініңіз. Ал егер комиссия тұрғындардың сенімінен
айырылса, онда аудиторлық тексеру жұмыстарын ұйымдастыра аласыз.
ПИК егер арзан болса, басқа заңды тұлғалардан мынадай қызмет
түрлерін ала алады: дала сыпырушы, электрик, кіреберіс тазалаушысы.
Кооперативтердің барлығы жөндеу бригадаларын ұстамайды. Бастысы қалада
осындай қызмет түрлерінің бәсекелестік нарығы қалыптасса жақсы болар еді.
Ал ПИК келісім-шарт жасасқанда, экономикалық пайда жағын ескеруі керек.
Меншік иелерінің талап етуімен ақшалардың, тұрғын үйді (тұрғын
ғимаратты) күтіп ұстауға арналған қаражаттың қозғалысы туралы ақпарат
ұсынады.
Ортақ мүлікті пайдалануға байланысты шығыстар кондоминиум объектісін
басқару жөніндегі есепте көрсетілуге тиіс, кондоминиумды басқару органы,
яғни ПИК үй-жай (пәтер) меншік иелеріне әрбір тоқсан үшін жазбаша нысанда
есепті кезеңнен кейінгі айдың алғашқы он күнінде есеп береді.
ПИК басқармасы шаруашылық қызмет және қаржылық есеп бойынша
тұрғындар алдында есеп беруі керек.
Егер тұрғындар есепті қабылдаса, онда келер жылға жұмыс жоспары
жасалады. Ал егер есеп қабылданбаса, онда тұрғындар жаңа ПИК төрағасын –
үйдің кез-келген сенімді тұрғынын тағайындауға құқылы. Егер есеп
қанағаттанарлық жағдайда болса, онда төраға қайта сайлана алады.
ПИК жұмысында ең бастысы – төраға таңдау. Ол шаруашылық мәселелері
мен заң саласын меңгеру керек. Ол тұрғындар жиналысы барысында дауыс беру
арқылы сайланады. Егер жиналыста пәтер иелерінің жартысынан көбі
болмаса, онда ондай шешімнің күші жоқ.
Тұрғындар өздері мәселені шешуге араласқысы келе ме? Жауап
түсінікті: жоқ немесе мүмкіндіктері жоқ. Кейде, тіпті жиналыстың өзіне
пәтер иелерінің көпшілігі келмей жатады. Алайда тұрмыстық қатынастар
туралы заңға сәйкес, жиналыс ПИК-тің жоғары органы болып табылады.
Жиналыстарда түрлі мәселелер талқыланып, тіпті төрағаны алып тастау
туралы шешімдер де қабылданып жатады.
«Мен ақша төлеймін, менде шаруалары болмасын» деген пікір – қате,
егер тұрғындар немқұрайлы болса, онда ПИК те жаман жұмыс істейді. Әр үйде
басшы болатын, бос уақыты бар сенімді үлкен адам таңдалу керек. Мақсатты
шығындар тек сол үйге ғана жұмсалу тиіс (егер ол апаттық жағдай болып
және ақша пайызсыз несие түрінде берілсе ғана).
Тұрғындар ПИК есеп шотына қандай міндетті төлемдер аударуы керек?
Тұрғындар жалпы қолданыстағы орын-жайларды – дәліз, кіреберіс, шатырдың
асты, жертөлені күту мен аймақты жинау шығындарын ғана төлейді. Жалпы
шаруашылық үшін ПИК-ке қанша қаржы қажет ететінін ескерген тұрғындар ақша
көлемін өздері белгілейді.
3. Кондоминиум объектiсi тiркелгеннен кейiн бiр айдан кешiктiрмей
ұй-жай иелерi кондоминиум объектiсiн басқару нысаны туралы мәселенi
шешуге тиiс. Осындай шешiм қабылданғанға дейiн бiртұтас кешен ретiнде
кондоминиумге, сондай-ақ тұрғын ұйдi коммуналдық қызметтермен бiр
орталықтан қамтамасыз етуге байланысты мiндеттемелер бойынша меншiк
иелерi бiрдей жауап бередi. Бiртұтас инженерлiк және коммуналдық
қамтамасыз ету жұйесi бар және бiртұтас тұрғын ұй- коммуналдық кешендi
құрайтын көп пәтерлi тұрғын ұйде (немесе оның бiр бөлiгiнде) кондоминиум
объектiсiн бiрлесiп басқарудың бiр нысаны ғана қолданылуы мұмкiн.
Қазақстан Республикасының «Тұрғын ұй қатынастары туралы» заңының 42-бабын
басшылыққа ала отырып кондоминиум объектiсiн басқару нысанын оған
қатысушылардың келiсiмiмен белгiленетін негіздер бойынша талдау жасауы
тиіс.
Сондай-ақ, ұй-жайлар иелерінің ортақ шығыстарға қатысуының заңи
негіздемелерін мысал келтіре отырып қарастыруы қажет. Және де ұй-жайлар
иелерінің кооперативін тоқтату жағдайларына да назар аударулары қажет.
Қазақстан Республикасының «Тұрғын ұй қатынастары туралы» заңының 6-шы
тарауында кондоминиумға сипаттама берілген. Осы тарауды басшылыққа ала
отырып студент кондоминиумның құрылуы мен тоқтатылу негіздеріне назар
аударуы керек. Сондай-ақ заңда көзделген баптарға сәйкес кондоминиум
объектісінің тіркелу тәртібін анықтап, бөлек ұй-жай иелерiнiң ортақ
мұлiктегi ұлестерiнің құқықтық реттелуін тұсіндіруі қажет. Және де
кондоминиум бойынша ұй-жай иелерінің құқықтары мен міндеттеріне, ұй-
жайлардың иесі емес адамдардың міндеттеріне, тұрғын емес ұй-жай иелерінің
құқықтары мен міндеттерінің ерекшеліктеріне, ұй жайларға кіру мәселеріне
назар аударуы қажет. Сонымен қатар тұрғын ұй заңында көзделген ретте
ортақ мұлікке немесе басқа ұй-жайларға келтірілген залалды өтеу
мәселелеріне талдау жасауы қажет.
Қазақстан Республикасының «Тұрғын ұй қатынастары туралы» заңының 52-
бабында көзделгендей, азаматтар тұрғын ұй және тұрғын ұй-құрылыс
кооперативтерiне кiруге құқылы. Тұрғын ұй кооперативтерi пәтерлерi немесе
өзге де тұрғын ұй-жайлары кооператив мұшелерiне берiлетiн тұрғын ұйдi
сатып алу ұшiн құрылады. Тұрғын ұй-құрылыс кооперативтерi тұрғын ұй
салып, оны кейiннен кооператив мұшелерiнiң тұруына тұрғын ұй-жайлар
ретiнде пайдалану ұшiн құрылады. Тұрғын ұй құрылысы аяқталғаннан кейiн
тұрғын ұй-құрылыс кооперативi тұрғын ұй кооперативiнiң мәртебесiн алады.
Тұрғын ұй (тұрғын ұй-құрылыс) кооперативiн басқару, егер тұрғын ұй туралы
заңының және Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң нормаларына
қайшы келмесе, ұй-жайлар иелерiнiң кооперативiн басқару ұшiн тұрғын ұй
қатынастары заңымен белгiленген тәртiппен жұзеге асырылады. Осы
аталғандар негізінде студент семинар сабағында тұрғын ұй-құрылыс
кооперативіне мұше болу шарттарымен таныса отырып, кооператив мұшесiне
тұрғын ұй-жай беру, тұрғын ұй (тұрғын ұй-құрылыс) кооперативтерiн
қаржылай (несиелей) қолдау, тұрғын ұй (тұрғын ұй-құрылыс) кооперативiнiң
жарғысы, кооперативтi және оған тиесiлi жылжымайтын мұлiктi тiркеу
мәселерін де меңгереді.
Тұрғын үй кооперативі - азаматтардың тұрғын үйді сатып алу (салу) және
пайдалану мақсатындағы комерциялық емес бірлестігі, онда тұрғын үйді
меншіктену құқығы кооперативке тиесілі болады, иелену және пайдалану
құқығына ие болады және тұрғын үйді күтіп ұстау шығынына қатысады.
Табысы аздар- мемлекеттік тұрғын-үй қорынан тұрғын үй беруді сұрар
алдындағы соңғы он екі айда отбасының әрбір мүшесіне шаққандағы жиынтық
айлық табысы заңдарда осы мақсаттар үшін белгіленген ең төменгі күнкөріс
денгейіне жетпейтін адамдар.
Репатрианттар- Қазақстан Республикасында тұрақты тұру үшін басқа
мемлекеттерден тарихи отанына қайтып оралушы адамдар.
Тұрғын үйді реквизициалау- төтенше оқиғалар жағдайында мемлекеттік
органдардың шешімі бойынша меншік иесінен тұрғын үйді заң актілерінде
белгіленген тәртіппен мәжбүр етіп алып, алынған тұрғын үйдің құнын, не
Қазақстан Республикасының заң актілеріне қайшы келмеитін өзгеде өтем
түрлерін төлеу.
Тұрғын үйді жекешелендіру- азаматтардың мемлекеттік тұрғын үй қоры
үйлеріндегі өздері тұратын үй-жайларды меншігіне сатып алуы, олзаңдарға
сәйкес жүзеге асырылады.
Кондоминиум объектісі қатысушыларының жиналысы – үй-жайлар (пәтерлер)
меншік иелерінің кондоминиум объектісін басқаруға және күтіп-ұстауға
байланысты шешімдерді ұжымдық талқылау және қабылдау үшін алдын ала
белгіленген жерде және белгілі бір уақытта бірлесіп қатысуы;
кондоминиум объектісін тиісті дәрежеде күтіп-ұстау – тұрғын үйдің
(тұрғын ғимараттың) тіреуіш конструкцияларының мерзімінен бұрын тозуының
алдын алу мақсатында жүргізілетін, тұрғын үйдің (тұрғын ғимараттың) ортақ
мүлкіне қызмет көрсету және оны жөндеу үшін үй-жайлардың (пәтерлердің)
меншік иелері, сондай-ақ кондоминиум объектісін басқаруды жүзеге асыратын
адамдар іске асыратын ұйымдастырушылық және техникалық іс-шаралардың
жиынтығы;
Үй-жайлар (пәтерлер) меншік иелерінің кооперативі – бір (бірнеше)
кондоминиум (кондоминиумдар) қатысушыларының ортақ үлестік меншікті
бірлесіп басқаруы үшін үй-жайлардың (пәтерлердің) меншік иелері құратын
коммерциялық емес ұйым;
Үй-жайлар (пәтерлер) меншік иелері кооперативінің мүшесі – үй-жайлар
(пәтерлер) меншік иелері кооперативінің құрылтайшысы болып табылатын
немесе берген өтінішінің негізінде үй-жайлардың (пәтерлердің) меншік
иелері кооперативінің мүшелігіне қабылданған кондоминиум объектісіндегі
үй-жайдың (пәтердің) меншік иесі;
Кондоминиум объектісін басқару органы кондоминиумның осы объектісінің
ортақ мүлкін күрделі жөндеуге жұмсалатын сомаларды жинақтау үшін
кондоминиумның әрбір объектісіне екінші деңгейдегі банкте жинақ шотын
ашуға құқылы.
Кондоминиум объектісінің барлық меншік иелерінің тікелей бірлесіп
басқаруы екінші деңгейдегі банктерде шоттар ашылмай жүзеге асырылуы
мүмкін.
Заңды тұлға құрмай кондоминиум объектісін басқарған жағдайда,
нотариалды куәландырылған сенімхат және (немесе) өзге де құжат негізінде
уәкілетті жеке тұлға банк шоттарын ашуды жүзеге асырады, оларға сәйкес
осы жеке тұлға банк шоттарын ашуға және жүргізуге уәкілетті болады.
Уәкілетті жеке тұлға кондоминиум объектісін басқару үшін ағымдағы және
жинақ шоттарын осы тармақта белгіленген мақсаттарда ғана ашады.
Кондоминиум объектісін басқару органы, уәкілетті жеке тұлға
кондоминиум объектісі меншік иелерінің талап етуімен банк шоттары бойынша
ақшалардың, тұрғын үйді (тұрғын ғимаратты) күтіп-ұстауға арналған
қаражаттың қозғалысы туралы ақпарат ұсынады.
Кондоминиум объектiсiн тiркеу
Кондоминиум объектiсi жылжымайтын мүлiкке және онымен жасалатын
мәмiлеге құқықты тiркеу туралы заңдарға сәйкес бiртұтас кешен ретiнде
тiркелуге тиiс.
Кондоминиум объектісін тіркеу кондоминиум қатысушысының не меншік
иеленушілердің немесе кондоминиум басқармасы органының уәкілетті өкілінің
өтініші бойынша жүзеге асырылады. Кондоминиум объектісін тіркеу кезінде
ортақ мүлік құрамы мен әрбір үй-жайдың құқық иелерінің ортақ мүліктегі
үлесінің мөлшері айқындалады. Осылай тіркелгенге дейін, ортақ меншіктегі
үлесі бар мәміле дара (бөлек) меншіктегі (өзге заттай құқықтағы) мүлікпен
мәмілелерді жасау кезінде жасалған деп саналатын жағдайларды қоспағанда,
ортақ мүлікпен жасалатын мәмілелер заңдық күшке ие болмайды.
Кондоминиумды тіркеген кезде кондоминиум объектісіне техникалық
паспорт дайындау жергілікті бюджеттер қаражаты есебінен жүргізіледі.
Көп пәтерлi тұрғын үйдi не мемлекеттік тұрғын үй қоры
жатақханаларындағы бөлмелік үлгідегі тұрғын үй-жайларды жекешелендiру
кезiнде кондоминиум объектiсiн бастапқы тiркеу iсiн жекешелендiрудi
жүзеге асыратын мемлекеттiк орган жүргiзуге тиiс.
Үй-жайлардың алаңын қатысушылардың келісімі немесе өзге де негіздер
бойынша өзгерту нәтижесінде кондоминиум қатысушыларының ортақ мүлкінің
құрамы және (немесе) олардың ортақ мүліктегі үлестерінің мөлшері өзгерген
кезде тиісті өзгерістер мемлекеттік тіркелуге тиіс.
Дара (бөлек) үй-жай иелерiнiң ортақ мүлiктегi үлестерi
Бiрнеше меншiк иелерiне тиесiлi дара (бөлек) үй-жайға меншiк иелерiнiң
ортақ мiндеттемелерiндегi ынтымақтастық жауапкершiлiгiмен ортақ мүлiктегi
бiр үлес сәйкес келедi. Мұндай меншiк иелерiнiң арасындағы өзара
қатынастар олардың арасындағы келiсiмiмен реттеледi.
Ауызша немесе жазбаша келiсiм болмаған жағдайда әрбiр меншiк иесiнiң
ортақ мүлiкте көрсетiлген үлеске меншiгiне байланысты бөлiнбейтiн
құқықтары мен мiндеттерi тең болады.
4.Кондоминиумның құрылуы және тоқтатылуы
Үй-жайлардың (пәтерлердің) екi және одан да көп меншiк иелерiне
тиесiлi тұрғын үйлерде - кондоминиум құрылады.
Үй-жайлар (пәтерлер) меншiк иелерiнiң әрқайсысы өзiне дара
(бөлек) меншiк құқығы бойынша тиесiлi үй-жайды өз қалауы бойынша
иеленуге, пайдалануға және оған билiк етуге құқылы.
Кондоминиум объектісінің ортақ мүлкі үй-жайлардың (пәтерлердің) меншік
иелеріне ортақ үлестік меншік құқығымен тиесілі.
Тұрғын үй (тұрғын ғимарат) жанындағы жер учаскесі үй-жайлардың
(пәтерлердің) меншік иелеріне ортақ үлестік меншік құқығымен немесе ортақ
жер пайдалану құқығымен тиесілі.
Үй-жайдың әрбір меншік иесінің (өзге құқық иеленушінің) ортақ
мүліктегі үлесі оған тиесілі үй-жайға дара (бөлек) меншіктен (өзге заттай
құқықтан) бөлінбейді. Үлестің мөлшері, егер кондоминиум қатысушыларының
келісімінде өзгеше белгіленбесе, дара (бөлек) меншіктегі (өзге заттай
құқықтағы) тұрғын үй-жайлардың және (немесе) тұрғын емес үй-жайлардың
пайдалы алаңының кондоминиумның осы объектісіндегі бүкіл тұрғын үй-
жайлардың және бүкіл тұрғын емес үй-жайлардың пайдалы алаңының сомасына
қатынасымен анықталады. Мұндай үлесті заттай бөліп беруге болмайды.
Егер үй-жай тұрғын үйге (тұрғын ғимаратқа) жапсарлас салынса немесе
одан бөлiнсе, ортақ мүлiктегi үлес мөлшерi қайта есептеледi.
Үй-жайға (үй-жайларға) меншiк құқығының басқа адамға ауысуы ортақ
мүлiктегi тиiстi үлестiң сатып алушыға ауысуына әкеп соғады.
Үй-жай (пәтер) меншiк иелерiнiң ортақ мүлiктегi өз үлесiн өзiне дара
(бөлек) меншiк құқығымен тиесiлi үй-жайдан (пәтерден) жеке бөлiп алуға
құқығы жоқ.
Кондоминиум тұрғын үйдегi барлық үй-жайлар мен ортақ мүлiкке меншiк
құқығы бiр меншiк иесiне (жеке, заңды тұлғаға, мемлекетке) ауысқан кезде
немесе жер учаскесi мемлекет мұқтажы үшiн алынған (сатып алынған) немесе
төтенше жағдай салдарынан тұрғын үйдiң көп бөлiгi бүлiнген (қираған)
жағдайда тоқтатылуы мүмкiн.
Кондоминиум объектісін басқару органы кондоминиумның әрбір объектісіне
екінші деңгейдегі банкте ағымдағы шот ашуға міндетті, оған үй-жайлардың
(пәтерлердің) меншік иелерінің кондоминиумның осы объектісінің ортақ
мүлкін күтіп-ұстауға және ағымдағы жөндеуге жұмсалатын жарналары
(төлемдері) аударылады.
Өзін өзі бақылау сұрақтары
1. Ұй-жайлар иелерінің кооперативтерін тіркеу, олардың мұлкі мен жарғысы.
2. Ұй-жайлар иелерінің ортақ шығыстарға қатысуы.
3 Ұй-жайлар иелерінің кооперативін тоқтату.
4 Кондоминиумның ұғымы, пайда болуы мен тоқтатылуы.
5. Кондоминиум обьектісіндегі ұй жайдың ішін өзгерту.
6. Тұрғын емес ұй-жайлар иелерінің құқықтары мен міндеттерінің
ерекшеліктері.
7. Тұрғын ұй-құрылыс кооперативіне мұше болу шарттары.
8. Босаған тұрғын ұйді басқа адамға беру.
Ұсынылатын әдебиет
1.Гражданское право.Т.1.Издание четвертое, переработанное и
доплненное/ Под ред.А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого М: « Проспект
»,1999.
1. Еренов А.Е. Очерки по истории феодальных земельных отношений у
казахов. Алма-ата 1960.
2. Ерофеев Б.В. Земельное право: Учебник для вузов / Под ред. Академика
Г.В.Чубукова.-Министерство: Новый Юрист, 1998.
3. Жетписбаев Б.А. Административная ответственность в Республике
Казахстан: Учебное пособие / Под общей редакцией профессора
С.С.Сартаева-Алматы: Данекер, 2000
Тақырып 7. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйлерді жалдау – 2
сағат
1 Мемлекеттік коммуналдық тұрғын үй қоры
2 «Самұрық-Қазына» жылжымайтын мүлік қоры арқылы тұрғын үйді алу
3 Жалға алушының мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы тұратын тұрғын үйiне
меншiк құқығын жекешелендiру тәртiбiмен алуы
4. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру нормасы
5. Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үйлеріне немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйлеріне қойылатын
талаптар
1.Біздің республикамызда белгілі бір себептермен тұрғын үй сатып ала
алмайтын азаматтар санаты бар. Мемлекет халықтың бірнеше санаттарына
тегін тұрғын үй құқығын берді.
Бәрінен бұрын бұл – Ұлы Отан соғысының мүгедектері мен қатысушылары,
мемлекеттiк қызметшiлер, бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерi, жалғыз
тұрғын үйі авариялық деп танылған азаматтар, Ұлы Отан соғысының
мүгедектері мен қатысушыларына теңестірілген адамдар, I және II топтағы
мүгедектер (өздерi жасаған қылмыс салдарынан мүгедек болған адамдарды
қоспағанда), мүгедек балалары бар немесе оларды тәрбиелеушi отбасылары,
заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлетiн аурулар тiзiмiнде аталған
кейбiр созылмалы аурулардың ауыр түрлерiмен ауыратын адамдар, жасына
қарай зейнет демалысына шыққан зейнеткерлер, кәмелетке толғанға дейiн
ата-аналарынан айырылған жиырма үш жасқа толмаған жетім балалар мен ата-
анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, оралмандар, экологиялық
зiлзалалар, табиғи және техногендi сипаттағы төтенше
жағдайлар салдарынан тұрғын үйiнен айырылған адамдар, көп балалы
отбасылар, мемлекеттiк немесе қоғамдық мiндеттерiн, әскери қызметiн
орындау кезiнде, адам өмiрiн құтқару кезiнде, құқық тәртiбiн қорғау
кезiнде қаза тапқан адамдардың отбасылары, толық емес отбасылар.
Сонымен қатар, «Тұрғын үй қатынастары туралы» Қазақстан
Республикасының Заңында бірқатар талаптар белгіленген, оған мемлекеттік
тұрғын үй қорынан тұрғын үй алуға үміткер азаматтар сәйкес келуге тиіс:
1) аталған елді мекенде тұруы;
2) мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын жай беруге өтініш жасау
алдындағы соңғы 12 айда отбасының әрбір мүшесіне шаққандағы жиынтық
айлық табысы ең төменгі күнкөріс деңгейін артық болмау керек. 2011 жылғы
1 қаңтардан бастап ең төменгі күнкөріс деңгейі 14 952 теңге деп
белгіленген.
3) тұрғын үйге мұқтаж деп тану.
Азаматтар егер:
1) Қазақстан Республикасының аумағында меншiк құқығымен өздерiнiң
тұрғын үйi болмаса;
2) осы елдi мекенде мемлекеттiк тұрғын үй қорынан, сондай-ақ
меншiктiң мемлекеттiк емес нысанына негiзделген заңды тұлғаларға тиесiлi
үйлерде, соның iшiнде тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс) кооперативтерiнiң
үйлерiнде өздерiнiң тұрақты пайдаланатын үйлерi болмаса;
3) отбасы тұрып жатқан тұрғын үй нормативтiк санитарлық және
техникалық талаптарға сай келмесе;
4) оқшауланбаған, шектес тұрғын үй-жайларда екi және одан да көп
отбасы тұрып жатса;
5) отбасы құрамында кейбiр созылмалы аурулардың ауыр түрлерiмен
ауыратын науқастар болып (заңдарда белгiленген тәртiппен бекiтiлген
аурулардың тiзiмi бойынша), бiр үй-жайда (пәтерде) олармен бiрге тұру
мүмкiн болмаса, тұрғын үйге мұқтаж деп танылады.
Заңда тұрғын үй азаматтарға жергілікті атқарушы органдағы
тұрғылықты жері бойынша барлық қажеттi құжаттармен бiрге өтiнiш берiлген
кезден бастап тiзiмде белгiленген кезек ретiмен берiледi деп
белгіленген. Аталған тізімдерге енгiзiлген азаматтардың құқықтары тең.
Тұрғын үй алуға осы тізімдерге енгiзiлген басқалар алдында, Ұлы Отан
соғысының мүгедектері мен қатысушыларын қоспағанда, ешкiмнiң де басымдық
құқығы болмайды.
Сізді тұрғын үйге мұқтаж азамат ретінде кезекке қою үшін өзіңіз
тұрғылықты жеріңіз бойынша Тұрғын үй басқармасының азаматтарды тіркеу
бөліміне барып, тиісті құжаттарды тапсыруыңыз қажет.
Азаматтардың өздеріне және олардың отбасы мүшелеріне тұрғын үйге
мұқтаждар есебіне кезекке қою туралы өтініштері бір ай ішінде қаралады.
Қабылданған шешім туралы өтініш иелеріне аталған мерзім өткеннен кейін
жазбаша түрде ақпарат беріледі.
Пайдалы сілтемелер:
1) www.zakon.kz/ – ақпараттық портал;
2) www.astana.kz/ – Астана қаласының ресми сайты («Тұрғын үй»
бөлімі);
3) www.ads.gov.kz/ – Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық
агенттігінің сайты.
2. «Самұрық-Қазына» жылжымайтын мүлік қоры арқылы тұрғын үйді алу
Қазіргі уақытта жалдамалы тұрғын үй бағдарламасын «Самұрық-Қазына»
жылжымайтын мүлік қоры» АҚ (бұдан әрі – Жылжымайтын мүлік қоры) іске
асыруда.
Жылжымайтын мүлік қоры жалдау және кейін сатып алатын жалдау
талаптарында тұрғын жай береді. Бұл нені білдіреді?
Бірінші жағдайда - жалға алушы тұрғын жайды ақысын төлеп уақытша
иелікке және пайдалануға алады, ал екінші жағдайда - жалға алушы жалдау
мерзімі өткеннен кейін, не болмаса мерзімінен бұрын сатып алу арқылы
пәтердің меншік иесі бола алады. Кейіннен сатып алатын жалдау шарты 13
жылға дейін жасалады. Жалға алушы жалға алынған орын-жайды тек 5 жылға
жалдағаннан кейін ғана мерзімінен бұрын сатып ала алады. Жалға алушы
жалдау шартына қол қойған кезде, сондай-ақ алғашқы 5 жыл ішінде,
алғашқы салымды енгізе алады және/немесе орын-жайдың құнының жартысын
мерзімінен бұрын өтей алады. Сонымен қатар, мерзімінен бұрын өтеу көлемі
орын-жайда сату құнының 50%-нан аспауы тиіс.
Тұрғын үй алуға кім үміткер бола алады?
Біріншіден, тұрғын үй тек меншігінде үйлері жоқ (кемінде 1
күнтізбелік жыл) немесе тұрғын алуға ниет білдірген өтініш иесінің сол
елді-мекенде тұрғын үй жағдайын жақсарту қажеттілігі бар (тұрғын үйдің
жалпы алаңы 1 адам үшін 18 ш.м. аспайтын) тұлғаларға беріледі.
Екіншіден, тұрғын үй алуға үміткер болған барлық адамдар өздерінің
төлем қабілеттіліктерін растаулары қажет. Төлем қабілеттілігі
«Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ (ҚТҚЖБ) есептеген ең
жоғарғы жалдамалы төлем сомасының (ЕЖТС) көрсеткішінен анықталады.
Жылжымайтын мүлік қоры қаржыландыратын барлық объектілер үш топқа
бөлінеді: әлеуметтік-класс, эконом-класс және бизнес-класс. Осы
топтардың арасында негізгі айырмашылығы тұрғын үйдің техникалық
өлшемдеріне, жалпы және тұрғын алаңы, төбесінің биіктігі, қауіпсіздіктің
заманауи жүйелерімен қамтамасыз етілуі, үнемділігі мен ыңғайлылығы және
т.б. байланысты болады.
Қор іске асыратын бағдарламалардың қатысушысы атануға мүмкіндігі.
1. «Егемен Қазақстан», «Казахстанская Правда» газеттерінде және
Жылжымайтын мүлік қорының www.kazproperty.kz веб-сайтында кезекті
объектіде тұрғын үй бөлуге өтінім қабылдау туралы хабарландыру
жарияланады. Сонымен қатар, аталған веб-сайтта сіз бағдарламаға қосылған
тұрғын үй кешендері (нақты объектілер, олардың орналасқан жері
пәтерлердің үлгілік жобалануы және т.б.) туралы нақты ақпарат ала
аласыз.
2. Өтінім қабылдау басталғаннан кейін сіз ҚТҚЖБ-ға ЕЖТС есептеу
үшін қажетті құжаттар тізімін (қажетті құжаттардың тізімін
www.kazproperty.kz сайтынан көре аласыз) беруіңіз қажет.
3. ҚТҚЖБ құжаттарды қабылдап алғаннан кейін 7 жұмыс күні ішінде
ЕЖТС есебін жүргізеді және ЕЖТС көрсеткішін Жылжымайтын мүлік қорының
басқарушы компаниясына Банктің ресми бланкісінде, көшірмесін Сізге
береді.
4. Қабылдау басталғаннан кейін 15 күннен кешіктірмей, яғни өтінімді
қабылдау аяқталған күннен кешіктірмей сіз Басқарушы компанияға (БК)
құжаттардың толық тізімін (қажетті құжаттардың тізімін
www.kazproperty.kz сайтынан ала аласыз) беруіңіз қажет. Басқарушы
компанияның қызметкері құжаттарды қабылдайды және өтініш иесімен
бірлесіп осы Қордың базасында өтініш-сауалнаманы толтырып, тіркейді,
сонымен қатар, оған орын-жай бөлуге құжаттарды қабылдаудың орны, күні
және нақты уақыты көрсетілген жеке нөмір береді.
5. Өтінімдерді қабылдау аяқталған күннен кейін БК төлем
қабілеттілігі бар өтініш иелерін іріктейді және тұрғын үйді бөлудің
басымдылығына сәйкес әрбір объект үшін рейтинг қалыптастырады.
6. БК рейтингке сәйкес тұрғын жайды алдын ала бөлуді жүзеге
асырады.
7. Қордың тұрғын үй комиссиясы көпшілік дауыспен шешім қабылдайды
және Өтініш берушілерге бекітілген тұрғын үйді бөлудің тізбесін
бекітеді.
8. Өтініш иелерінің және оларға бекітілген пәтерлердің тізімі
«Егемен Қазақстан», «Казахстанская Правда» газеттерінде және
www.kazproperty.kz веб-сайтында жарияланады.
9. Тұрғын үйді бөлудің бекітілген тізімін алғаннан кейін 5 жұмыс
күні ішінде БК Өтініш иесімен шарт жасасады.
10. Жалдау және кейіннен сатып алатын жалдау шартын жасасқаннан
кейін 3 күннің ішінде Өтініш иелері кепілдік төлем, алғашқы салым (ол
болған жағдайды) төлеуі тиіс. Сонымен қатар, олар шарттарды мемлекеттік
тіркеуді жүргізулері қажет.
11. Шарттар мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін 5 жұмыс күні
ішінде БК үй-жайды қабылдау-беру актісінің негізінде Өтініш берушілерге
тұрғын үйді тапсыруды жүргізеді.
Маңызды! Жалға алынған немесе кейіннен сатып алатын жалға алынған
пәтерлерді жалға алушылар үшінші тұлғаға жалға бермей, мақсаты бойынша
пайдалануы тиіс.
Ескерту. Жылжымайтын мүлік қорының жалдамалы тұрғын үй
бағдарламасының талаптары уақыт өте өзгеруі мүмкін, сондықтан соңғы
ақпарат үшін мына сайтқа кіріңіз - www.kazproperty.kz
Пайдалы сілтемелер:
1) www.kazproperty.kz – «Самұрық-Қазына» Жылжымайтын мүлік қоры» АҚ
сайты;
2) www.astana.kz – Астана қаласының ресми сайты («Тұрғын үй»
бөлімі).
Қазақстан Республикасының «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңының 10-
шы тарауын басшылыққа ала отырып мемлекеттік тұрғын ұй қорына сипаттама
берілу керек. Содан соң мемлекеттiк тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй беруге
болатын азаматтарды есепке алу, мемлекеттiк тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй
беру ұшiн есепке қоюдан бас тарту негiздерi, азаматтарды мемлекеттiк
тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй беруге мұқтаждар есебiнен шығару негiздерi
азаматтарға мемлекеттiк тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй беру кезегi,
мемлекеттiк тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй беру нормасы, мемлекеттiк тұрғын
ұй қорының тұрғын ұйлерiне қойылатын талаптар сияқты мәселелерге назар
аударулары қажет.
Мемлекеттiк тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй немесе жеке тұрғын ұй
қорынан жергiлiктi атқарушы орган жалдаған тұрғын ұй оған мұқтаж, осы
елдi мекенде тұрақты тұратын (тұру мерзiмiне қарамастан) және халықтың
әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз топтарына жататын Қазақстан
Республикасы азаматтарының пайдалануына берiледi. Мемлекеттiк тұрғын ұй
қорынан тұрғын ұй немесе жеке тұрғын ұй қорынан жергiлiктi атқарушы
орган жалдаған тұрғын ұй сондай-ақ тұрғын ұйге мұқтаж мемлекеттiк
қызметшiлерге, бюджеттiк ұйымдардың қызметкерлерiне, әскери
қызметшiлерге және сайланбалы мемлекеттiк қызмет атқаратын адамдарға
берiледi. Оларға берiлетiн тұрғын ұй, жергiлiктi атқарушы орган жалдаған
тұрғын ұйдi қоспағанда, қызметтiк тұрғын ұйге теңестiрiледi. Мемлекеттiк
тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй өздерiнiң жалғыз тұрғын ұйi ипотекалық
тұрғын ұй заемы бойынша ипотека нысанасы болған және оны Қазақстан
Республикасының тұрғын ұй қатынастары туралы заңдарына сәйкес жергiлiктi
атқарушы орган сатып алған Қазақстан Республикасының азаматтарына
берiледi.
Қазақстан Республикасының «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңының 11-
ші тарауының 80-90 баптарын басшылыққа ала отырып жалға алушының отбасы
мұшелерінің құқықтары мен міндеттеріне сипаттама берулері тиіс. Сондай-
ақ мемлекеттік тұрғын ұй қорынан тұрғын ұйді жалдау шартын жарамсыз деп
танудың заңи негіздемелерін Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексінде көзделген реттерде анықтап, талдау жасауы қажет.
Мемлекеттiк тұрғын ұй қорынан әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы
аз азаматтарға берiлетiн тұрғын ұйдi жалдаушының тұрғын ұй иесiнiң
келiсiмiмен Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген ретпен және
шарттармен жекешелендiруiне болады. Мемлекеттік тұрғын ұй қоры
жатақханаларындағы бөлмелік ұлгідегі тұрғын ұй-жайларды жекешелендіру
ерекшеліктері Қазақстан Республикасының «Тұрғын үй қатынастары туралы»
заңының 13-бабына сәйкес белгіленеді. Аталған бапта көрсетілген
азаматтарға берiлген, сондай-ақ әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз
азаматтарға берiлген тұрғын ұйдi жергiлiктi атқару органының келiсiмiмен
басқа тұрғын ұйге ауыстыруға болады.
Бұл орайда ауыстыру азаматтардың тұрғын ұй жағдайын қасақана
нашарлатуға әкеп соқпауға тиiс, өйткенi бұл жағдайда ол Қазақстан
Республикасының «Тұрғын үй қатынастары туралы» заңының 69-бабына сәйкес
тұрғын ұй жағдайын жақсартуға мұқтаж адам болып шығады. Аталмыш
тақырыптың аясында студент мемлекеттік кәсіпорындардың тұрғын ұй қорынан
берілетін тұрғын ұйлердің құқықтық режиміне, жабық обьектілерде
берілетін тұрғын ұйлердің құқықтық режиміне, тұрғын ұйді коммерциялық
жалдау шартының негіздемелеріне талдау жұмысын жұргізуі тиіс.
Жалдаушының мемлекеттiк тұрғын ұй қорындағы тұрғын ұйдi жалдау
шартын бұзуы тұрғын ұй заңының 102-ші бабында көрініс тапқан. Онда
мемлекеттiк тұрғын ұй қорынан тұрғын жайды жалдаушы (кәмелетке толған
отбасы мұшелерiнiң келiсiмiмен) кез келген уақытта жалдау шартын бұзуға
құқылы екенін атап көрсеткен. Жалдаушы мен отбасы мұшелерi тұрақты тұру
ұшiн басқа жаққа көшiп кеткен жағдайда тұрғын ұйдi жалдау шарты олар
кеткен кұннен бастап бұзылды деп есептеледi.
Тұрғын ұй Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтiн тұрғын
ұйдi пайдалануға беру туралы шарт негiзiнде берiлуi мұмкiн.
Шарттар атап айтқанда:
1) кұрделi жөндеу кезiнде тұрғын ұй беру туралы;
2) бұзылуға тиiстi тұрғын ұйдi сол жерден немесе жақын маңдағы жер
учаскесiнен
тұрғын ұйдiң орнына тұрғын ұй беру шартымен босату туралы;
3) құрылыс салушыға құрылыс алаңында орналасқан және бұзылуға тиiстi
тұрғын азаматтарды орнына басқа тұрғын ұйлер беру шартымен шығару ұшiн
тұрғын ұйлер беру
4) басқа жерге кетуiне байланысты тұрғын ұйдi сол елдi мекенге қайтып
келгеннен
тұрғын ұй беру шартымен жергiлiктi атқарушы органға немесе заңды тұлғаға
өткiзу туралы;
5) тұрғын ұйдiң (ұйдiң бiр бөлiгiнiң) немесе тұрғын ұй кешенiнiң
құрылысына қатысқан адамға немесе құрылысты қаржыландыруға өз
қаражатымен қатысқан адамға тұрғын туралы;
6) еңбек шартының ережелерi бойынша тұрғын ұй беру туралы жасалуы
мұмкiн.
Мемлекеттік тұрғын үй қоры – мемлекетке меншік құқығымен тиесілі
және жергілікті атқарушы органдардың қарауындағы (мемлекеттік
коммуналдық тұрғын үй қоры) не мемлекеттік кәсіпорынның қарауындағы
(мемлекеттік кәсіпорынның тұрғын үй қоры) тұрғын жай;
3.Жалға алушының мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы тұратын тұрғын үйiне
меншiк құқығын жекешелендiру тәртiбiмен алуы
1. Заңда көзделген реттерде мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үйдi
жалға алушы, кәмелетке толған отбасы мүшелерiнiң келiсiмiмен, тұрғын
үйдi Қазақстан Республикасының заңдарында белгiлеген шарттармен және
тәртiппен жекешелендiруге құқылы.
Жалға алушының отбасы мүшелерiнiң ауқымы Заңның 21-бабына сәйкес
белгiленедi.
2. Жекешелендiрiлген тұрғын үй жалға алушының және онымен тұрақты
бiрге тұратын барлық отбасы мүшелерiнiң, соның iшiнде уақытша
тұрмайтындарының, егер олардың арасындағы шартта өзгеше көзделмеген
болса, бiрлескен ортақ меншiгiне көшедi.
3. Ортақ бiрлескен меншiктегi тұрғын үйдiң алып қойылуына барлық
меншiк иелерiнiң келiсiмiмен ғана жол берiледi. Егер мәмiле тұрғын үйдiң
меншiк иесi болып табылатын кәмелетке толмаған балалардың мүдделерiне
қатысты болса, қорғаншы және қамқоршы органның келiсiмi талап етiледi.
4. Қызметтiк тұрғын үйлерге теңестiрiлген мемлекеттiк тұрғын үй
қорындағы тұрғын үйлер Заңның 101-бабының 2, 3 және 4-
тармақтарында көзделген негiздер бойынша жекешелендiрiлуi мүмкiн.
5. Мемлекеттік тұрғын үй қоры жатақханаларындағы бөлмелік үлгідегі
тұрғын үй-жайларды оларда тұрақты тұратын азаматтар Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілейтін тәртіппен жекешелендіруі мүмкін. Бұл
орайда жалпы пайдаланудағы тұрғын емес үй-жайлар және үйдің дара
(бөлек) меншіктегі емес және ортақ мүлік болып табылатын өзге бөліктері
барлық меншік иелерінің ортақ меншігіне өтеді.
Аталған тұрғын үй-жай берілген азамат қайтыс болған жағдайда,
жекешелендіру құқығы, егер қайтыс болған адамның бұған құқығы болған
болса, қайтыс болған (қаза тапқан) адамның отбасы мүшелеріне өтеді.
Еңбек шарты бойынша жұмыс істейтін адамдарға, оқу кезеңінде
студенттерге (курсанттарға, аспиранттарға) және оқушыларға берілген
жатын орындық үлгідегі, сондай-ақ бөлмелік үлгідегі тұрғын үй-жайлар
жекешелендіруге жатпайды.
6. Бiрнеше жалдаушы тұратын тұрғын үйдi (пәтердi) барлық
жалдаушылардың және олардың кәмелетке толған отбасы
мүшелерiнiң келiсiмiмен ғана жекешелендiруге болады. Бұл жағдайда тұрғын
үй (пәтер) барлық жалдаушылардың ортақ үлестi меншiгiне көшедi.
7. Ұлы Отан соғысының мүгедектері мен қатысушыларының мемлекеттік
тұрғын үй қорынан өздері тұратын тұрғын үйлерін меншігіне тегін алуына
құқығы бар.
Ұлы Отан соғысының мүгедегі немесе қатысушысы қайтыс болған жағдайда,
оған берілген тұрғын үйді тегін алу құқығы оның отбасы мүшелеріне өтеді.
8. Жалғыз тұрғын үйі Қазақстан Республикасының заңнамасында
белгіленген тәртіппен авариялық жағдайда деп танылған азаматтардың
пайдалануына мемлекеттік тұрғын үй қорынан берілген тұрғын үйлерді
жекешелендіруге болмайды.
4. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру нормасы
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй әр адамға кемінде он бес
шаршы метр және көп дегенде он сегіз шаршы метр пайдалы алаң, бірақ
кемінде бір бөлмелі пәтер мөлшерінде беріледі.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй мемлекеттік немесе әскери
қызмет атқармайтын, сондай-ақ бюджеттік ұйымдарда (мекемелерде) жұмыс
істемейтін әлеуметтік жағынан қорғалатын табысы аз азаматтарға Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілейтін мөлшерде, бірақ Республикада бір
адамға қолданылатын санитариялық нормадан кем емес тұрғын алаң және
кемінде бір бөлме мөлшерінде берілуі мүмкін.
Заңдарда белгіленген тәртіппен бекітілген мүгедектердің жекелеген
санаттарына және аурулар тізімінде аталған кейбір созылмалы аурулардың
ауыр түрлерімен ауыратын азаматтарға дара (бөлек) қосымша бөлме
беріледі. Аталған қосымша алаң артық деп есептелмейді.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан берілетін тұрғын үй мөлшерін анықтаған
кезде отбасында жүкті болғанына жиырма аптадан асқан әйелдің болуы
ескеріледі.
5. Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үйлеріне немесе жеке тұрғын
үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйлеріне қойылатын
талаптар
Азаматтарға тұру үшін берілетін мемлекеттік тұрғын үй қорындағы
тұрғын үй сол елді мекеннің жағдайларына қарай тұрмысқа жайлы және
мұқтаж адам есепте тұрған елді мекеннің шегінде болуға тиіс.
Белгіленген талаптарға сай келмейтін тұрғын үй мұқтаж адамның және
оның отбасының кәмелетке толған барлық мүшелерінің жазбаша келісімімен
ғана берілуі мүмкін. Мұндай тұрғын үй беру мұқтаж адамдарды есептен
шығаруға әкеп соғады.
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беру кезінде бір
бөлмеге жеті жастан асқан әр жынысты адамдарды (ерлі-зайыптылардан
басқа) олардың келісімінсіз тұрғызуға жол берілмейді.
Мүгедектерге, қарттарға, жүрек-қан тамырлары және басқа ауыр
науқастармен ауыратын адамдарға мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй
немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын
үй олардың тілегі ескеріліп, төменгі қабаттардан немесе лифтісі бар
тұрғын үйлерден беріледі.
Сауықтыру жөніндегі дербес бағдарламаға сәйкес, мүгедектерге үйдің
үлгісін, қолайлылық деңгейін және тұруға қажетті басқа да жағдайларды
ескере отырып, тұрғын үй-жайды таңдау құқығы беріледі.
Қазақстан Республикасы азаматтарыныңЗаңның 98-1-бабында аталған
санаттарына мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын
үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй беру жөнiндегi
қатынастарға қолданылмайды.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй берудiң жариялылығы
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үй алу есебiнде тұрған
адамдардың тiзiмi, сондай-ақ мемлекеттiк тұрғын үй қорынан соңғы жиырма
төрт ай iшiнде тұрғын үй алған адамдардың тiзiмi осы тiзiмдерде тұрған
адамдардың талап етуi бойынша танысу үшiн берiледi. Мұндай тiзiмдердiң
нысанына отбасының құрамы, есепке қойылған уақыты, мемлекеттiк тұрғын үй
қорынан тұрғын үй немесе жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы
орган жалдаған тұрғын үй алуға арналған негiздер және оның көлемi,
тұрғын үй берiлген уақыт туралы мәлiметтер мiндеттi түрде енгiзiлуге
тиiс.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын үйдi немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы
орган жалдаған тұрғын үйді жалдау (қосымша жалдау) шартын өзгерту
Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйді немесе жеке тұрғын үй қорынан
жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйдi жалдау (қосымша жалдау)
шарты жалдаушының, оның кәмелетке толған отбасы мүшелерінің және жалға
берушінің келісімімен ғана өзгертілуі мүмкін, бұған осы Заңда көзделген
реттер қосылмайды.
Жеке тұрғын үй қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйді
қосымша жалдау шарты, Заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, қосымша
жалдаушының, оның кәмелетке толған отбасы мүшелерінің және жергілікті
атқарушы органның келісімімен ғана өзгертілуі мүмкін.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы тұрғын үйдi айырбастау
Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы тұрғын үйдi айырбастаудың тәртiбi
Заңның 98, 99, 100, 101, 110-баптарында белгiленген тұрғын үйлердiң
құқықтық режимдерiмен айқындалады. Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан тұрғын
үйдi жалға алушы айырбастауды ресiмдеу үшiн уақытша болмағандарды қоса
алғанда, өзiмен бiрге тұратын отбасының кәмелетке толған мүшелерiнiң
келiсiмiн алуға тиiс.
Өзін өзі бақылау сұрақтары
1. Мемлекеттік коммуналдық тұрғын үй қоры
2. «Самұрық-Қазына» жылжымайтын мүлік қоры арқылы тұрғын үйді алу
3. Жалға алушының отбасы мұшелерінің құқықтары мен міндеттері.
4. Мемлекеттік тұрғын ұй қорынан тұрғын ұйді жалдау шартын жарамсыз деп
тану.
5. Уақытша болмаған азаматқа тиесілі мемлекеттік тұрғын ұй қорындағы тұрғын
ұйдің пайдаланылуы.
6. Мемлекеттік тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй беру нормасы.
7. Азаматтарға мемлекеттік тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй беру кезегі.
8. Азаматтарды мемлекеттік тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй беруге мұқтаждар
есебінен шығару негіздері.
Ұсынылатын әдебиет
1.Гражданское право.Т.1.Издание четвертое, переработанное и
доплненное/ Под ред.А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого М: « Проспект »,1999.
2. Еренов А.Е. Очерки по истории феодальных земельных отношений у
казахов. Алма-ата 1960.
3. Ерофеев Б.В. Земельное право: Учебник для вузов / Под ред. Академика
Г.В.Чубукова.-Министерство: Новый Юрист, 1998.
4. Жетписбаев Б.А. Административная ответственность в Республике
Казахстан: Учебное пособие / Под общей редакцией профессора
С.С.Сартаева-Алматы: Данекер, 2000
Тақырып 8. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берудің және оны
пайдаланудың ерекшеліктері – 2 сағат
1. Мерзімдердің азаматтық құқықтағы түсінгі мен мазмұны
2. Талап қою мерзімінің ұғымы мен түрлері
1. Мерзімдердің азаматтық құқықтағы түсінігі мен мазмұны
Заңдармен, мәмілемен белгіленген не сот тағайындайтын мерзім күнтізбелік
күнмен немесе сөзсіз болуға тиісті оқиға көрсетіліп белгіленеді. Мерзім
жылдармен, айлармен, апталармен, күндермен немесе сағаттармен есептеліп
уақыт кезеңі де белгіленуі мүмкін. Уақыт кезеңімен белгіленетін мерзімнің
өтуі күнтізбелік күннен мерзімнің басталуы белгіленген оқиға болғаннан
кейінгі келесі күннен басталады. Жылдармен есептелетін мерзім – мерзімнің
соңғы жылының тиісті айы мен күніне бітеді. Жарты жылмен есептелетін
мерзімге айлармен есептелетін мерзімнің ережелері қолданылады. Жыл
тоқсандарымен есептелетін мерзімге айлармен есептелетін мерзімнің ережелері
қолданылады. Бұл орайда бір тоқсан үш айға тең деп есептеледі, ал
тоқсандарды есептеу жыл басынан бастап жүргізіледі. Айлармен есептелетін
мерзім – мерзімнің соңғы айының тиісті күнінде бітеді. Жарты аймен
белгіленетін мерзім күндермен есептелетін мерзім ретінде қаралады да, он
бес күнге тең болып есептеледі. Егер айлармен есептелетін мерзімнің
аяқталуы тиісті күн саны жоқ айға тура келсе, мерзім сол айдың соңғы
күнінде бітеді. Апталармен есептелетін мерзім – мерзімнің соңғы аптасының
тиісті күнінде бітеді. Мерзімнің соңғы күні жұмыс істемейтін күнге тура
келсе содан кейінгі ең таяу жұмыс күні мерзімнің аяқталған күні болып
саналады. Мерзім қандай да бір әрекет жасауға белгіленген болса, ол әрекет
мерзімнің соңғы күніндегі сағат жиырма төртке дейін орындалуы тиіс. Алайда,
егер бұл әрекет ұйымда жасалуға тиіс болса, онда мерзім осы ұйымда
белгіленген ережелер бойынша тиісті операциялар тоқтатылған сағатта бітеді.
Мерзімнің соңғы күніндегі сағат жиырма төртке дейін почтаға, телеграфқа
немесе өзге де байланыс мекемесіне тапсырылған жазбаша мәлімдемелер мен
хабарламалар мерзімінде жасалған болып саналады.
2. Талап қою мерзімінің ұғымы мен түрлері
Талап қою мерзімі – адам құқығының немесе заңмен қорғалатын мүдденің
бұзылуынан туындайтын талаптың қанағантандыруы мүмкін болатын уақыт кезеңі.
Талап қою мерзімі дегеніміз – бұл заңда белгіленген мерзім, яғни бұл мерзім
өткеннен кейін ақы талап ету құқығы жойылады, басқаша айтқанда құқықты
еріксіз жүзеге асыру мүмкіндігі жойылады.Талап қою мерзімін қолдану өте
қажет. Бұған бірсыпыра себептер бар – бір жағынан, арада ұзақ уақыт өтіп
кеткеннен кейін даулы құқықты анықтай сот органдарына қиын жұмыс. Талап қою
мерзімдері жалпы және арнайлы болып бөлінеді. Талап қоюдың жалпы мерзімі 3
жыл болып табылады. Талаптардың жекелеген түрлері үшін заңнамада талап
қоюдың жалпы мерзіммен салыстырғанда қысқартылған немесе неғұрлім ұзақ
арнаулы мерзімдер белгіленуі мүмкін. Талап қою мерзімінің өтуі адам құқық
бұзушылық туралы білген немесе білуге тиіс болған күннен басталады. Тап осы
сәттен бастап жәбірленушінің әрі материалдық, әрі азаматтық іс – жүргізу
тұрғысынан талап – арыз беру құқығы пайда болады. Материалдық тұрғыдан
алғанда, талап ету құқығы дегеніміз белгілі бір азаматтық құқықты еріксіз
түрде орындату – тиістіні сот арқылы алу әдісі мен жүзеге асады. Талап қою
мерзімі материалдық талап ету құқығын жояды, бірақ азаматтық іс- жүргізу
құқығын жоя алмайды. Талап ету мерзімі өтіп кетсе де, сот азаматтық істі
қарауына алуға міндетті, бірақ оны қарау кезінде талап қою мерзімі өтіп
кеткендігі анықталған жағдайда ғана сот талапкердің талабын
қанағантандырудан бас тартады.
Талап қою мерзімі мынадай жағдайларда тоқтатылады:
- талап қоюшы төтенше және бұл жағдайда болмай қоймайтын оқиға кедергі
жасаса;
- міндеттемелердің бұл түрін орындау Қазақстан Республикасы Президентінің
жариялауымен кейінге қалдырылуына байланысты (мораторий);
- талапкер немесе жауапкер соғыс жағдайына көшірілген әскери бөлімшелер
құрамында болса;
- әрекет қабілеттігі жоқ адамның заңды өкілі болмаса;
- тиісті қатынасты реттейтін заңдардың қолданылуын тоқтатуға байланысты.
Талап қою мерзімінің өтуі, егер осы бапта көрсетілген мән-жайдар талап
мерзімінің соңғы алты ай ішінде пайда болса немесе бұрынғысынша қала берсе
тоқтатыла тұрады, ал егер бұл мерзім алты айдан аспаса – талап мерзімінің
өтуі кезінде тоқтатыла тұрады. Тоқтата тұруға әкеліп соқтырған мән-жайлар
тоқтатылған күннен бастап талап қою мерзімінің өтуі одан әрі жалғасады. Бұл
орайда мерзімнің қалған бөлігі алты айға дейін, ал егер талап қою мерзімі
алты айдан аспаса – талап мерзіміне дейін ұзартылады. Талапты сот қараусыз
қалдырған жағдайда, талап қойылғанға дейін басталған талап қою мерзімі
жалпы тәртіппен одан әрі жалғаса береді. Ал, со қылмыстық істе қойылған
талапты қараусыз қалдырса, талап қоюға дейін басталған талап қою мерзімінің
өтуі талапты қараусыз қалдырған үкім заңды күшіне енгізілгенге дейін
тоқтатыла тұрады. Мерзімі тоқтатыла тұрған кездегі уақыт талап қою
мерзіміне есептелмейді. Бұл орайда, егер мерзімнің қалған бөлігі алты айдан
аз болса, ол алты айға дейін ұзартылады. Ерекше жағдайларда, талапкердің
жеке басына байланысты мән-жайлар (ауыр науқас, дәрменсіз халде болу,
сауатсыздық және т.б.) бойынша талап қою мерзімі өтіп кетуінің себебін сот
орынды деп таныған кезде, азаматтың бұзылған құқығы қорғалуы тиіс. Талап
қою мерзімінің өтіп кету себептері орынды болып, егер ол талап мерзімінің
соңғы алты ай ішінде орын алған болса, ал егер бұл мерзім алты айға тең
немесе алты айдан аз болса – талап мерзімінің өтуң кезінде танылады. Талап
қою мерзімі біткеннен кейін міндетін атқарған борышқордың немесе өзге
міндетті адамның тіпті сол міндетті атқарған кезінде талап мерзімінің өтіп
кеткенін білмесе де, аталған адамның өзі атқарған нәрсесін қайтаруды талап
етуге құқығы жоқ. Талап қою қолданылмайтын талаптарға жататындар:
- заңнамада көзделгеннен басқа реттерде материалдық емес игіліктер мен
мүліктік емес өзіндік құқықтарды қорғау туралы талаптар
- салымшылардың банкіге банктік салымдарды беру туралы талаптары;
- азаматтың өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиянның орнын толтыру
туралы талаптар;
- меншік иесінің немесе өзге заң иеленушінің өз құқығының кез келген
бұзылуы иеліктен айыруға байланысты болмайтын, олардың осы құқық
бұзушылықты жою туралы талаптар.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Азаматтық құқықтағы мерзімдердің алатын орны
2. Талап қою тәртібі
3. Талап қою негіздері
4. Талап қою мерзімінің ұғымы
Ұсынылатын әдебиет
1.Гражданское право. Учебник пособие (общая часть) том . Под ред. К.С.
Мауленова, Г.И. Тулеугалиева.
2.Г.А. Жайлин, Б.К. Абдыкадыров. Юридические лица от «А» до «Я». Пособие,
А; 2003.
3.Төлеуғалиев Ғ. ҚР азаматтық құқығы Т.1 А., 2001
4.Ынтымақов С. Азаматтық құқық: Практикум. – А., 2000
5.Абдуллина З.К. ҚР азаматтық іс жүргізу құқығы. – А., 2001
6.Гражданское право. Общая часть: Учеб.пособие / Гл. ред. А.Г.Диденко.-
Алматы: Нур-пресс, 2006
Тақырып 9. Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйлерді пайдалану
құқығын тоқтату және олардан шығару тәртібі – 2 сағат
1. Меншік құқығы ұғымы және мазмұны
2. Меншік құқығының пайда болуының негізгі тәсілдері
3. Меншік құқығының тоқтатылу негіздері
4. Меншік құқығын қорғау
1. Меншік құқығы ұғымы және мазмұны
Меншік дегеніміз - өз материалдық игіліктерді табиғаттың өнімдері мен
еңбекті меншіктену әрі иеленуді білдіреді. Ол тарихи қоғамның ішкі
айқындауы арқылы пайда болады. Меншік құқығы дегеніміз – субъектінің заң
құжаттары арқылы танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз
қалауынша иелену, пайдалану және оған билік ету құқығы. Меншік құқығының
мазмұнын меншік иесіне тиесілі иелену, пайдалану және билік ету тәрізді
өкілеттіктер құрайды. Иелену құқығы – мүлікті нақты иелену мүмкіндігін заң
жағынан толықтай қамтамасыз етуді жүзеге асырады. Ол меншік иесіне затқа іс
жүзінде үстемдік етуге мүмкіндік беріп, затты пайдалану үшін маңызды алғы
шарт жасайды. Пайдаланудың өкілеттік құқығы дегеніміз – мүлікке оның
пайдалы табиғи қасиеттерін алудың, сондай-ақ одан пайда табудың заң жүзінде
қамтамасыз етілуі. Пайдалану осы құқықтың жүзеге асыруы болып табылады.
Билік ету құқығы дегеніміз – мүліктің заң жүзіндегі тағдырын белгілеудің
заңмен қамтамасыз етілуі. Билік етудің өкілеттігі меншік құқығының
объектілеріне қатысты мәмілелер жасауға өкілетті. Билік ету құқығы затқа
меншік иесі болып табылмайтын тұлға арқылы да жүзеге асады. Қазақстан
Республикасы мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей
қорғалады деп жазылған. Меншік иесі өзіне тиесілі мүлікке қатысты өз қалауы
бойынша кез келген әрекеттер жасауға, соныішінде бұл мүлікті басқа
адамдардың меншігіне беріп, иелігінен шығаруға, өзі меншік иесі болып қала
отырып, оларға мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету жөніндегі өз
өкілеттігін тапсыруға, мүлікті кепілге беруге және оған басқа да әдістермен
ауыртпалық түсіруге, оларға өзгеше түрде билік етуге құқылы.
2. Меншік құқығының пайда болуының негізгі тәсілдері
Меншік құқығының екі түрі бар: 1) жеке меншік; 2) мемлекеттік меншік.
Жеке меншік азаматтардың және мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен олардың
бірлестіктерінің меншігі ретінде көрінеді. Заң құжаттарына сәйкес
азаматтарға немесе заңды тұлғаларға тиесілі бола алмайтын жекелеген мүлік
түрлерінен басқа кез келген мүлік жеке меншікте болуы мүмкін.
Мемлекеттік меншік республикалық және коммуналдық меншік түрінде көрінеді.
Республикалық меншік мемлекеттік қазынадан және заң құжаттарына сәйкес
мемлекеттік республикалық заңды тұлғаларға бекітіліп берілген мүліктен
тұрады. Республикалық бюджеттің қаражаты, алтын валюта қоры және алмас
қоры, мелмекеттік меншіктің Азаматтық заңнамада аталып көрсетілген
объектілері және мемлекеттік заңды тұлғаларға бекітіліп берілмеген өзге де
мемлекеттік мүлік Қазақстан Республикасының мемлекеттік қазынасын құрайды.
Коммуналдық меншік жергілікті қазынадан және заңнамаға сәйкес коммуналдық
заңды тұлғаларға бекітіліп берілген мүліктен тұрады. Жергілікті бюджет
қаражаты және мемлекеттік заңды тұлғаларға бекітіліп берілмеген өзге де
коммуналдық мүлік жергілікті қазынаны құрайды. Мемлекеттік меншіктегі мүлік
мемлекеттік заңды тұлғаларға шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару
құқығымен бекітіліп берілуі мүмкін. Жекелеген мемлекеттік мекемелердің
иелігіндегі мемлекеттік мүліктің құқықтық режимінің ерекшеліктері заң
актілерімен белгіленеді. Мемлекеттік мүлікті мемлекеттік меншіктің бір
түрінен екіншісіне беру Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін
тәртіппен жүзеге асырылады. Конституцияда меншікті екі нысанға бөліп қарау
олардың мемлекетке меншік құқығының субъектісі ретіндегі қатынасының
белгісі орналастырған. Осыған орай жеке меншік мемлекеттік меншік болып
саналады. Мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен азаматтар өздеріне қарасты
барлық мүліктің меншік иесі болып табылады. Азаматтардың жеке меншік
категориясы жеке дара өзіндік меншік ұғымына сай келеді. Қазақстан
Ресепубликасының ұлттық меншігі құқығының қалыптасуы айтарлықтай қиын
жағдайда өтті. Қазақ КСР-ның 1990 жылғы 15 желтоқсанда қабылданған меншік
туралы Заңында тұңғыш рет меншік құқығының принциптері мен ұғымы бекітіліп,
Қазақ КСР-ның жері мен басқа табиғат ресурстарына айрықша меншік
жарияланады. Меншіктің қалған басқа түрлері де республиканың меншігі болып
танылады. Меншік құқығын азаматтық құқықтың субъектілері әр түрлі негіздері
ала алады. Меншік құқығын алудың негіздерінің түпкілікті дәрежеде тізімін
жасайды. Меншік құқығын алуды бастапқы және туынды негіздерін шектеу
өлшемінен бір жағдайда еркіндік өлшемі ал келесі бір жағдайда құқық
қабылдайшылық сай келеді, оның соңғысына ерекше баға беріледі.
3. Меншік құқығының тоқтатылу негіздері
Меншік құқығы меншік иесі өз мүлкін басқа адамдаға берген, меншік иесі
меншік құқығынан бапс тартқан, мүлік қираған немесе жойылған және заң
құжаттарында көзделген өзге де реттерде мүлікке меншік құқығынан айрылған
жағдайда тоқтатылады. Төмендегі реттерді есептемегенде мүлікті меншік
иесінен ықтиярсыз алып қоюға жол берілмейді:
- меншік иесінің міндеттемелері бойынша мүлікке өндіріліп алынған айналымға
түскен ретте;
- заңнамаға сәйкес белгілі бір адамға тиесілі бола алмайтын мүлікті
ықтиярсыз иеліктен айырған ретте;
- реквизицияланған ретте;
- тәркіленген ретте;
- жер учасксін алып қоюға байланысты қозғалмайтын мүлікті иеліктен айырған
ретте;
- күтімсіз ұсталған мәдени немесе тарихи қазыналар сатып алынған ретте және
т.б.
Азамат немесе заңды тұлға өзіне тиесілі мүлікке меншік құқығынан бас тарта
алады, бұл жөнінде ол жариялайды, не бұл мүлікке қандай да болсын
құқықтарын сақтау ниетінсіз өзінің мүлікті иеленуден, пайдаланудан және
оған билік етуден шеттейтінін айқын дәлелдейтін басқа да әрекеттер жасайды.
Меншік құқығынан бас тарту осы мүлікке басқа тұлға меншік құқығын алған
кезге дейін тиісті мүлікке қатысты меншік иесінің құқықтары мен міндеттерін
тоқтатуға әкеліп соқтырмайды. Меншік құқығы тоқтатылғанкезде мүлік оның
нарықтық құны негізге алына отырып бағаланады. Меншік иесі адамның заттық
құқықтары заңнамада белгіленген ережелер бойынша, сондай-ақ заң
құжаттарында, заңды тұлғаның жарғысында немесе меншік иесінің мүлік иесімен
жасасқан шартында белгіленген тәртіп бойынша меншік иесінің шешімімен
тоқтатылады.
Меншік құқығын қорғау
Меншік иесі меншік құқығын тануды және өзгенің иеленген өз мүлкін талап
етуге құқылы. Егер мүлік оны иеліктен айыруға құқығы болмаған адамнан тегін
алынып, алушы мұны білмесе, және білуге тиіс болмаса (адал алушы), мүлікті
меншік иесі немесе меншік иесі мүлікті иеленуге берген адам жоғалтқан, не
мұның екеуінен де ұрланған, не олардың иеленуінен бұлардың еркінен тыс өзге
жолмен шығып қалған ретте ғана меншік иесі бұл мүлікті алушыдан талап теіп
алдыруға құқылы. Егер мүлік оны иеліктен айыруға құқығы жоқ адамнан тегін
алынса, меншік иесі барлық ретте бұл мүлікті талап етіп алдыруға құқылы.
Меншік құқығы, өз құқықтарының бұзылуы иеліктен айыруға байланысты
болмағанымен, оларды бұзудың қандайын болса да жоюды талап теуге құқылы.
Меншік иесі болмағанымен, шаруашылық жүргізу, оралымды басқару, тұрақты жер
пайдалану құқығымен не заңнамада немесе шартта көзделген өзге де негізбен
мүлікті иеленушінің құқықтары болады. Бұл адамның өз иелігін меншік иесінен
де қорғауға құқығы бар. Қазақстан Республикасы меншік құқығын тоқтататын
заң құжаттарын қабылдаған ретте, осы құжаттарыды қабылдау нәтижесінде
меншік иесіне келтірілген залалдарды меншік иесіне Қазақстан республикасы
толықкөлемде өтейді. Мемлекет басқару органының, жергілікті өкілді немесе
атқарушы органның, не лауазымды адамның заңдарға сәйкес келмейтін қалыпты
немесе жеке қуат шығаруы салдарынан меншік иесінің және басқа адамдардың
өзіне тиесілі мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету жөніндегі
құқықтары бұзылса, мұндай құжат меншік иесінің құқығы бұзылған адамның
талап қоюы бойынша сот тәртібімен жарамсыз деп танылады. Нақты іс бойынша
сот шешімі шығарған жағдайда мемлекеттік басқару органдарының, жергілікті
өкілді немесе атқарушы органның заң құжаттарына қайшы келетін құжаттары
қолданылмайды. Аталған құжаттарды шығару салдарынан меншік иесіне
келтірілген залал тиісті өкімет немесе басқару органының тиісті бюджет
қаражатынан толық көлемінде өтелуге тиіс.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Меншік құқығы туралы жалпы сипаттама
2. Меншік құқығының пайда болу негіздері
3. Меншік құқығының тоқтатылу негіздері
Ұсынылатын әдебиет
1. Басин Ю.Г. Общие положения нового гражданского законодательства.
Учебник, т. 1. Алматы: 1996.
2.Шершеневич Г.Ф. Учебник русского гражданского права. М; 1995.
3. Гражданское право. Учебник, часть 1. Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К.
Толстого, М;98.
4. Гражданское право. Учебник пособие (общая часть) том Под ред. К.С.
Мауленова, Г.И. Тулеугалиева.
5.А. Жайлин, Б.К. Абдыкадыров. Юридические лица от «А» до «Я». Пособие, А;
2003.
6.Төлеуғалиев Ғ. ҚР азаматтық құқығы Т.1 А., 2001
7.Ынтымақов С. Азаматтық құқық: Практикум. – А., 2000
8.Абдуллина З.К. ҚР азаматтық іс жүргізу құқығы. – А., 2001
9.Гражданское право. Общая часть: Учеб.пособие / Гл. ред. А.Г.Диденко.-
Алматы: Нур-пресс, 2006
Тақырып 10. Қызметтік тұрғын үйлер және жатақханалар – 2 сағат
1. Қызметтік тұрғын ұйлер жалдау шартының түсінігі.
2. Қызметтiк тұрғын үйдi беру және пайдалану
3. Қызметтiк тұрғын үйден шығару ерекшелiктерi
4. Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы жатақханалардан тұрғын үй-жай беру
тәртiбi
5.Мемлекеттік тұрғын ұй қорындағы жатақханадан шығару.
1. Мемлекеттiк тұрғын ұй қорындағы қызметтiк тұрғын ұйлер жалдау
шарты бойынша өздерiнiң еңбек қатынастарының сипатына байланысты жұмыс
орны бойынша тұруға тиiстi азаматтарды тұрғызуға арналады. Өздерiнiң
еңбек қатынастарының сипатына байланысты жұмыс орны бойынша тұруға тиiс
және қызметтiк тұрғын ұй берiлуi мұмкiн қызметкерлер санатының тiзбесiн
Қазақстан Республикасының Ұкiметi белгiлейдi.Тұрғын ұй ауданның
(облыстық маңызы бар қаланың), республикалық маңызы бар қаланың,
астананың жергiлiктi атқарушы органдарының шешiмiмен қызметтiк тұрғын
ұйлердiң қатарына кiргiзiледi және олардың қатарынан шығарылады.
Мемлекеттiк тұрғын ұй қорынан қызметтiк тұрғын ұйдi беру және пайдалану
тәртiбi ҚР тұрғын ұй қатынастары туралы заңмен және Қазақстан
Республикасы заңдарының өзге де нормаларымен белгiленедi.
Қызметтiк тұрғын ұйдi пайдалануға ҚР тұрғын ұй қатынастары туралы
заңының 90, 93, 95-баптарының ережелерi қолданылмайды. Мемлекеттiк
тұрғын ұй қорындағы қызметтiк тұрғын ұйлердi ауыстыруға қызметтiк
тұрғын ұйдi берген мемлекеттiк органның келiсiмiмен жол берiледi.
Жоғарыда аталғандардың негізінде студенттер семинар сабағын талдау
барысында қызметтік тұрғын ұйлерден шығару негіздерін, мемлекеттік
тұрғын ұй қорындағы жатақханадан шығарудың заңды тәртібін айқындап,
меңгерулері тиіс. Сонымен қатар, студенттер қазіргі таңда қарқынды
деңгейде салынып жатқан ипотекалық тұрғын ұйлердің ерекшеліктеріне
назар аударып, халық ұшін тиімді жақтарын көрсетулері тиіс /мысал
келтіре отырып/.
Қызметтік тұрғын жай – азаматтардың еңбек қатынастарының сипатына
байланысты өз міндеттерін орындауы кезеңінде оларды қоныстандыруға
арналған айрықша құқықтық режимдегі тұрғын жай;
Қызметтік тұрғын үйлерге теңестірілген тұрғын жай – мемлекеттік
тұрғын үй қорынан мемлекеттік қызметшілерге, бюджеттік ұйымдардың
қызметкерлеріне, әскери қызметшілерге және мемлекеттік сайланбалы
қызмет атқаратын адамдарға берілетін тұрғын жай;
2. Қызметтiк тұрғын үйдi беру және пайдалану
Мемлекеттiк тұрғын үй қорынан қызметтiк тұрғын үйдi беру және
пайдалану тәртiбi Заңмен және Қазақстан Республикасы заңдарының өзге де
нормаларымен белгiленедi.
Қызметтiк тұрғын үйдi пайдалануға Заңның 90, 93, 95-
баптарының ережелерi қолданылмайды.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы қызметтiк тұрғын үйлердi ауыстыруға
қызметтiк тұрғын үйдi берген мемлекеттiк органның келiсiмiмен жол
берiледi.
Қызметтiк тұрғын үйлер
Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы қызметтiк тұрғын үйлер жалдау шарты
бойынша өздерiнiң еңбек қатынастарының сипатына байланысты жұмыс орны
бойынша тұруға тиiстi азаматтарды тұрғызуға арналады.
Тұрғын үй ауданның (облыстық маңызы бар қаланың), республикалық
маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органдарының
шешiмiмен қызметтiк тұрғын үйлердiң қатарына кiргiзiледi және олардың
қатарынан шығарылады.
Қызметтiк тұрғын үйлерден шығару
Заңның 101-бабындағы 5-тармақтың 1), 2), 3)-тармақшаларында, сондай-
ақ екiншi бөлiгiнде көзделген реттердi қоспағанда, еңбек қатынастарына
байланысты тұрғын үй берiлiп, ол қатынастарды тоқтатқан қызметкерлер
өзiмен бiрге тұратын барлық адамдармен қоса басқа тұрғын үй-жай
берiлместен шығарылуға тиiс.
Аталған негiздер бойынша қызметтiк тұрғын үйден шығару туралы талап
еңбек қатынастарын тоқтатқан күннен бастап үш жылдың iшiнде қойылуы
мүмкiн.
3. Қызметтiк тұрғын үйден шығару ерекшелiктерi
Осы Заң күшiне енгiзiлгенге дейiн берiлген қызметтiк тұрғын үйден
тұру үшiн жарамды басқа тұрғын үй берiлместен:
1) I және II топтағы мүгедектердi (өздерi жасаған қылмыс салдарынан
мүгедек болған адамдарды қоспағанда);
2) Ұлы Отан соғысына қатысушыларды, сондай-ақ оларға теңестiрiлген
адамдарды;
3) мемлекеттiк немесе қоғамдық мiндеттердi, әскери қызмет
мiндеттерiн атқару кезiнде, адам өмiрiн құтқару кезiнде, құқық тәртiбiн
қорғау кезiнде, өндiрiстегi жазатайым жағдайдың салдарынан қаза
тапқандардың немесе хабар-ошарсыз кеткен жауынгерлердiң отбасыларын;
4) халықты әлеуметтік қорғау саласындағы орталық атқарушы органның
аумақтық бөлімшесінің қорытындысы бойынша Чернобыль апатының, Семей
полигонындағы ядролық сынақтар жарылыстарының, сондай-ақ басқа да
азаматтық және әскери мақсаттағы ядролық объектiлердегi төтенше
жағдайлардың салдарынан денсаулық жағдайы нашарлаған азаматтарды;
5) қызметтiк тұрғын үй берген кәсiпорында немесе мекемеде кемiнде он
жыл жұмыс iстеген адамдарды;
6) қызметтен босатылған, өздерiне соған байланысты қызметтiк тұрғын
үй берiлген, бiрақ сол кәсiпорынмен немесе мекемемен еңбек қатынастарын
тоқтатпаған адамдарды;
7) жасы бойынша немесе денсаулық жағдайы бойынша, сондай-ақ
штаттардың қысқаруына, кәсiпорынның немесе мекеменiң таратылуына
байланысты жұмыстан босатылған адамдарды;
8) қызметтiк тұрғын үй берiлiп, қайтыс болған қызметкерлердiң отбасы
мүшелерiн;
9) көп балалы отбасыларын шығаруға болмайды.
4.Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы жатақханалардан тұрғын үй-жай беру
тәртiбi
Жатақана- мерзімді еңбек шарты бойынша жұмыс істеитін адамдардың, оқу
кезінде студенттер мен оқушылардың, сондай-ақ жатақананың меншік
иесімен немесе қожаиынымен мерзімді еңбек шарты бар басқада адамдардың
тұруы үшін арнайы салынған немесе қайта жабдықталған тұрғын үй.
Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы жатақханалардан тұрғын үй-жай
кәсiпорын, мекеме әкiмшiлiгiнiң шешiмi бойынша еңбек шартымен жұмыс
iстейтiн кезеңiнде, сондай-ақ студенттер (курсанттар, аспиранттар) мен
оқушылардың оқуы кезеңiнде тұруы үшiн берiледi.
Шешiмде жатақханадан тұрғын үй-жай берiлген адаммен бiрге тұрғызылатын
барлық адамдар аталуға тиiс. Басқа адамдарды тұрғызуға тыйым салынады
Мемлекеттiк тұрғын үй қорының жатақханаларындағы тұрғын үй-жайларды
пайдалану тәртiбi
1. Жатақханалардағы тұрғын үй-жай төсектiк және бөлмелiк үлгiлерде
болуы мүмкiн.
2. Мемлекеттiк тұрғын үй қорының жатақханаларындағы тұрғын алаңның
көлемi бiр тұрушыға Республикада қолданылып жүрген тұрғын алаңның
санитариялық нормасынан кем болмауға тиiс.
Бөлмелiк үлгiдегi жатақханада тұрушыға отбасы мүшелерiнiң санына
қарай екi және одан да көп бөлмелерден тұратын тұрғын үй-жай берiлуi
мүмкiн.
3. Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы жатақханаларды пайдалану
ережесiн, сондай-ақ бұл жатақханалардағы тұрғын үй-жайларды
пайдаланғаны үшiн төленетiн ақының мөлшерiн Қазақстан Республикасының
Үкiметi белгiлейдi.
4. Қажет болған жағдайда жатақхана берген кәсiпорынның немесе
мекеменiң әкiмшiлiгi жатақханада тұратын адамдарды (отбасы мүшелерiмен
бiрге) сол немесе басқа жатақханадағы басқа тұрғын үй-жайларға көшiруге
құқылы. Бөлмелiк үлгiдегi тұрғын үй-жайда тұратын адамға көшiру кезiнде
басқа бөлмелiк үлгiдегi қажеттіліктер керек.
5. Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы жатақханадан шығару
Еңбек шарты бойынша жұмыс iстеген және осы еңбек қатынастарын
тоқтатқан адамдар, сондай-ақ оқу орындарында оқыған және олардан шығып
қалған адамдар өздерiмен бiрге тұратын отбасыларының мүшелерiмен қоса
оларға жұмысына немесе оқуына байланысты берiлген мемлекеттiк тұрғын үй
қорының жатақханасынан басқа тұрғын үй-жай берiлмей шығарылуға тиiс.
Осы ереже еңбек шарты немесе жергілікті атқарушы органдардың және
кәсіпорындар (мекемелер) әкімшіліктерінің өзге де шешімдері негізінде
мемлекеттік тұрғын үй қоры жатақханаларындағы бөлмелік үлгідегі тұрғын
үй-жайларда тұру құқығын алған адамдарға, сондай-ақ қоныстанған кезінен
бастап осы Заң күшіне енгенге дейін іс жүзінде тұрып жатқан басқа да
адамдарға қолданылмайды.
Заңның 107-бабында көзделген негiздер бойынша да жатақханадан басқа
тұрғын үй-жай берiлместен шығарылуы мүмкiн.
Ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша талап ету
құқығын беру ерекшелiктерi
Осы Заңның 98-1-бабының күшi Қазақстан Республикасы Президентiнiң
"Жаңа тұрғын үй саясаты туралы" 1993 жылғы 6 қыркүйектегi № 1344
Жарлығын iске асыруға байланысты туындайтын құқық қатынастарына ғана
қолданылады.
Өзін өзі бақылау сұрақтары
1 Қызметтiк тұрғын үйден шығару ерекшелiктерi
2 Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы жатақханадан шығару
3 Ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша талап ету
4 Қызметтік тұрғын ұйлерден шығару.
5 Қызметтiк тұрғын үйлердi және мемлекеттiк тұрғын үй қорының
жатақханаларындағы тұрғын бөлмелердi пайдалану
Ұсынылатын әдебиет
1.Гражданское право.Т.1.Издание четвертое, переработанное и
доплненное/ Под ред.А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого М: « Проспект
»,1999.
2. Еренов А.Е. Очерки по истории феодальных земельных отношений у
казахов. Алма-ата 1960.
3. Ерофеев Б.В. Земельное право: Учебник для вузов / Под ред. Академика
Г.В.Чубукова.-Министерство: Новый Юрист, 1998.
4. Жетписбаев Б.А. Административная ответственность в Республике
Казахстан: Учебное пособие / Под общей редакцией профессора
С.С.Сартаева-Алматы: Данекер, 2000
Тақырып 11. Тұрғын үй – жайларға коммуналдық қызметтерге ақы төлеу
- 2 сағат
1 Коммуналдық қызметтер түсінігі мен мәні
2 Коммуналдық қызметтерге тарифтерді бекітудің тәртібі
3 Коммуналдық қызметтерге ақы төлеу бойынша жеңілдіктер
1. Коммуналдық қызметтер- тұрғын үйде (тұрғын жайда) көрсетілген және
сумен жабдықтауды, канализация, газбен, электрмен, жылуменжабдықтауды,
қоқысты әкету мен лифт қызметін көрсетуді қамтитын қызметкер.
Әлемдік дағдарыстың салдарынан көптеген адамдар табысының азайып
қалғанын сезінді. Ондай жағдайда не істеу қажет? Ешқашан да еңсеңізді
түсірмеңіз. Жан-жағыңызға қараңыз да, неге үнемдеуге болатынын
елестетіңіз. Батыс елдері тіпті ең қажетті деген заттардың өзіне
үнемдеуді үйренді.
Жалға алушы Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы үйлерде тұрғын
үйді пайдаланғаны үшін және коммуналдық қызметтер үшін төлем
төлеуге міндетті. Коммуналды тұрғын үй қорындағы үйлерде тұрғын
үйді пайдаланғаны үшін төлем жергілікті атқарушы органмен, ал
мемлекеттік кәсіпорындардың тұрғын үй қорындағы үйлерде кәсіпорын
әкімшілігімен белгіленеді. Тұрғын үйді пайдаланғаны үшін төлемді
анықтаудың өзге тәртібі ҚР – ның заңды актілерімен аяқталуы
мүмкін.
2. Тұрғын үйлердің меншік нысанына қарамастан коммуналдық
қызметтер үшін төлем ҚР – ның Үкіметімен бекітілетін тарифтер
бойынша алынады. Мемлекет табысы аз азаматтар мен олардың
отбасыларына тұрғын үйді ұстау үшін және коммуналдық қызметтерді
тұтынғаны үшін ақы төлеу бойынша көмек көрсету жөнінде шаралар
қолданады.
Мұндай көмек жеке меншік құқығымен тиесілі жеке тұрғын
үйді ұстау кезінде көрсетілмейді. Тұрғын үй көмегі жергілікті
бюджет есебінен қайсыбір елді мекенде тұрақты тұратын және тұрғын
үйдің меншік иелері (жалға алушылары) болып табылатын тұлғаларға
көрсетіледі.
Тұрғын үй көмегін көрсетудің мөлшері мен тәртібі
жергілікті өкілді органдармен анықталады. Жоғарыда айтылғандай тұрғын
үйді пайдаланумен байланысты шығындарды өтеу жалға алушының отбасының
барлық кәмелетке толған мүшелеріне жүктеледі. Мұндай міндет бір
тұрғын үйде тұратын бірнеше жалға алушылар мен меншік иелерінің
әрқайсысына да жүктеледі.
Аталған тұлғалар арасында тұрғын үйге және коммуналдық
қызметтерге төлем бойынша ортақ шығындарды бөлу тәртібі олардың
арасындағы келісіммен анықталады, келісімге келмеген жағдайда – сот
тәртібінен анықталады.
3. ҚР – ның заңнамасымен тұрғын үйге және коммуналдық қызметтерге ақы
төлеу бойынша жеңілдіктер белгіленуі мүмкін.
Тұрғын ұй қатынастары туралы Заңнын 6 тарауын 86 бабына сілтеме.
Электр қуаты. Біз өзімізді электроника бізге ыңғайлы өмір сүруді
қамтамасыз етеді, біздің өмірімізді жайлы етеді деп, өзімізді электр
құралдармен, тұрмыстық техникамен, электроникамен қоршап тастадық.
Электр қуаты бізге көптеген бос уақыт беріп біз үшін жұмыс істеуі керек
еді, алайда біз осыған қоса шу, кернеу және үлкен сомадағы электр
қуатына деген шот алдық. Не істеуге болады? Әжетханадағы, жуынатын
бөлмедегі және қоймадағы шамдарды айтарлықтай төмен қуатты, 60 ваттығына
ауыстырамыз. Жағдайға үйрену үшін бұл жеткілікті болады. Сіз көп
уақытыңызды өткізетін жерлерде және жақсы жарықсыз болмайтын жерлерге
электр үнемдейтін лампаларды салыңыз. Ондай лампалар қызбайды және
барлық күшін жарық беруге жұмсайды. Олардың бағасы кәдімгі лампаларға
қарағанда қымбатырақ, алайда, тұтыну қуаты төмен, сонымен қатар олар тез
күйіп кетпейді. Егер сіз оқығанды жақсы көретін болсаңыз, онда алты
көзді люстраны қосудың еш қажеті жоқ, кітап оқу үшін торшер немесе стол
шамын жағуға да болады. Бір шәйнек шай қайнатқаннан гөрі, өзіңіз
ішетінін ғана қайнатқан дұрыс. Бұдан да кәдімгідей үнемделеді. Оның
үстіне қайта-қайта қайнаған шәйді ішу денсаулыққа зиян. Жан жағыңызға
қараңыз, сөзсіз Сізде тек демалыс күндері, онда да анда-санда қолданатын
DVD-плеер, музыкалық орталықтар тоқ сұққышқа (розеткаға) қосылып тұрған
шығар. Бұл заттар аз тұтыну режиміне жатады, бірақ сонда да электр
тұтынады. Егер сіз әлі пластик терезелер құрғызбаған болсаңыз, балконның
ескі ағаш есіктерін жылылаңыз. Осылай сіз желдеулерден құтылып, жылуды
үнемдейсіз. Сонда жылыту құрылғысын да қосу керек емес.
Су. Біз қанша ақшаны құбырға жіберетінініміз туралы бір сәт болса
да ойландыңыз ба? Пәтерде су өлшеуіш құралдарын орнату суды бей-берекет
жұмсауды тоқтатып, отбасы бюджетін үнемдеуге көмектеседі. Егер пәтерде
бірнеше адам тіркеліп, шын мәнінде бір адам ғана тұратын болса, онда су
өлшеуіш құрал өте тиімді болады. Сондай-ақ, бұл құрылғы сіз жаз айларын
отбасыңызбен саяжайда өткізетін болсаңыз да тиімді. Егер сіз сүйікті
киноңызды көруге асығып, кранды жабуды ұмытып кетсеңіз, унитазыңыздан су
ағып тұрса – онда сізге өлшеуіш құрал көмектеспейді. Сонымен, сіз су
өлшеуіш құралын орнатуға бел бусаңыз, онда бірнеше ережелерді білгеніңіз
жөн.
Өлшеуіш құрылғысын орнатпас бұрын, крандарды жөндеп, ауыстыру,
сондай-ақ барлық ағып тұрған жерлерді жөндеу қажет. Ең бастысы – әдетке
айналған дағдыңызды өзгерту керек, яғни суды бекерге төкпеу керек. Өз
бетіңізбен өсептеуіш құралдарды орната көрмеңіз. Бекітілген ереже
бойынша пәтерлердегі есептеуіш құралдарды тек сәйкес лицензиялары бар
ұйымдар ғана құра алады.
Газ. Газды тұтыну нормасы көп жағдайда жоғары. Газында есептеуіш
құралы бар пәтер иесі, есептеуіші жоқтарға қарағанда аз ақша төлейді.
Газға есептеуіш құрал орнату да қиын емес. Ол үшін қалалық газ қызметіне
есептеуіш құрал орнатып, үйді газдандыру жобасына сәйкес өзгертулер
енгізу туралы өтініш жазу қажет.
Жылу. Халықтың тұрғын үй коммуналдық шаруашылық қызметіне төлейтін
жалпы шығындарының 40% жылу шығыны құрайтындықтан, жылуды үнемдеу басқа
энергоресурстарды үнемдеуге қарағанда басымдыққа ие. Пәтерлерді жылумен
қамтамасыз ету меншік иелері үшін басымдыққа ие, себебі пәтерлерді
жылытуда ғимараттарды құрылғылар арқылы тығындау арқылы («ақшасы
төленген жылуды шығындатпау және өзіңді тоңдырмау үшін») шығынды өтеуге
әрі қосымша газ бен электрді жұмсамай-ақ пәтердегі температураны қажетті
деңгейде ұстауға болады.
Егер тұрғын үйдің жылу балансын қарайтын болсақ, жылу жүйесінің
басым бөлігі жылу шығындарын жабуға жұмсалады екен. Бұл орталықтанған
жылу және су жүйесіне қосылған тұрғын үйде төмендегіше көрінеді:
✓ Жылытып бекітілмеген терезелер мен есіктер арқылы жоғалатын жылу
шығыны – 14%;
✓ Ғимарат қабырғалары арқылы шығын – 22%
✓ Төбелер, еден, шатыр жабындылары арқылы шығын – 8%
✓ Қымтап жабылмайтын есіктер мен терезелер, желдеткіштер арқылы жылу
шығыны – 56%.
Егер Сізде жылуға есептеуіш құрал болмаса, онда Сіз қанша
үнемдесеңіз де, жылу үшін төленетін төлемге мұның еш қатысы болмайды.
Жылу беруді реттеуге мүмкіндік болуы үшін және коммуналдық
қызметкерлер жылу берумен асыра сілтемеуі үшін жылу беру кезеңінде
барлық желдеткіштерді ашық қалдырмай, реттегіш радиаторларды құру
ұсынылады. Осылайша, жылу қажеттілік бойынша түсетін болады, енді
жылуды қалай үнемдеу емес, оны қалай бостан босқа жоғалтпау мәселесі
туындайды.
Жылдың суық мезгілінде жылы ауаның сыртқа шығатын жері – есік пен
терезе. Егер Сіздің қаражатыңыз жетсе – онда заманауи терезелер үйіңізді
айтарлықтай қолайлы әрі жылы етіп, шығындарыңызды үнемдейді. Егер
қаражатыңыз жетпесе, суық түсердің алдында терезелер мен кіретін есікті
жылылауға ерінбеңіз.
Өзіңіз үшін кем дегенде екі-үш түрлі ақша үнемдеу әдісін таңдау
артық болмайды, әрі нәтижесі де көп күттірмейді.
Үйдегі жылуды қалай сақтап тұруға болады?
Қысқы суық күндерде үйде жылу мен жайлылық жетіспейді. Жылу
сақтаудың ең қарапайым жолы - терезе, қабырға, еден мен есікті жылыту.
Терезелерді жылыту үшін жақтауға поролон не мақта тығып, қалыңдығы
4-5 см. мақталық қағаз жабыстыру керек. Ол үшін ескі ақ жайма жарайды.
Кесілген жолақтарды сулатып, кір сабын жағу керек. Ондай жолақтар оңай
жабысып, қыс бойы ұстап тұрады. Олар қағазға қарағанда икемді,
терезелердің сұқпа тиектері мен ілмектерін жабады. Мата қағаз сияқты
сарғаймайды, қыс бойы бүлінбей, көктемде жеңіл алынады. Мата жолақтарын
бір емес, бірнеше рет қолдануға болады. Көктемде оларды жуып, кептіріп,
орамаға орап, келесі қысқа дейін сақтауға болады.
Немесе суы бар банкада парафинді (оны дәріханадан алуға болады)
немесе май шамның шырақ тұқылын 70°С температурада ерітуге болады. Сол
суда бір реттік инесіз шприцті қыздыру керек (көлемі үлкен болса, тіпті
жақсы). Одан кейін парафинді жинақтап, суымай тұрғанда терезе
саңылауларына салу керек. Бұл әдіс қарапайым және жедел. Ал көктемде
терезені ашқан кезде, ол өз-өзінен түсіп қалады.
Терезе пен әйнектерді жабыстыру – бір ғана шара. Жылу тек
конвекционды ағындар мен саңылаулар есебінен жоғалып кетпейді, түссіз
әйнекке шағылысудан да жоғалуы мүмкін. Сондықтан да суықта терезеге
тығыз перделер іліп қойған дұрыс, ашық түсті болған жөн. Олар қара
түстілерге қарағанда жылуды көп сіңіреді. Аязда оларды тартып көтеріп
қояды. Ал үйлердің көбінде олар жылыту радиаторларының үстінде
орналасып, ұзын болғандықтан, түсіріп қойған кезде, жылытуды шектейді.
Сондықтан олар қысқа болған жөн.
Тағы бір әдіс – қазіргі заманғы пластик терезелерді орналастыру,
яғни шыныпакеттер. Ол арзан болмағанымен, сапасы жағынан ең тиімдісі.
Пластик терезе құрылымының бір ерекшелігі – жылыны ұстап тұрады, тіпті
қатты жел болғанда, терезе оны өткізбейді, сондықтан қысқы мезгілде
қосымша жылыту бойынша шаралар жасаудың қажеті болмайды. Жылыту бойынша
шараларсыз пластик терезелер бөлме температурасын 5 градусқа көтере
алады. Шыныпакеттердің жылу сақтағыш бетінің болуы электр энергияны
үнемдейді, қысқы уақытта әйнек беті қайтадан бөлмеге инфрақызыл толқынды
шағылыстырады. Соның нәтижесінде жылу сақталып тұрады. Ал жазда әйнек
беті күннің жылуын шағылыстырады, соның нәтижесінде күн жағында
орналасқан орын-жай ысып кетпейді.
Сонымен қатар, терезелерді жиі реттеп тұрыңыз, өйткені резеңке
нығыздауышы босап, соның нәтижесінде жел немесе жылу сақтау қабілеті
нашарлайды.
Есіктің ойықтарына синтетикалық негізде жасалған арнайы жабысқақ
тығыздауыштар орнатылады. Осылайша есіктер біраз жылытылады. Егер жаңа
есіктер қойылса, онда есік қорабы тығыз орналасу керек. Ол үшін жаңа
есіктің сапалы орнатылуынан кейін, қосымша оның бойына құрылыс көбігін
жағуға болады. Көбік кепкеннен кейін, ішкі орын-жай біршама жылынады.
Еден – пәтер жайлылығының негізгі бөлігі. Суық плиталардан гөрі,
жылы еденмен жүрген жақсы. Жылуы дұрыс жолға қойылған орын-жайдың едені
де жылы болу керек. Алайда барлық жерде олай емес. Физика заңдарына
сәйкес, суық ауа төменде шоғырланған. Сондықтан, жалпы жайлы бөлменің
едені суықтау болады. Бұл көпқабатты үйлердің бірінші қабаттарындағы
сонымен қатар, жертөлесі жоқ, топырақ үстінде тұрғызылған жер үй
тұрғындарына таныс. Еденді жылыту үйге ерекше жайлылықты қамтамасыз
етеді.
Нарықта дайын технологиялық шешімдер бар. Оларға электрлік және
сулы жылы еден жүйелері жатады. Ондай едендерді орналастыру және
пайдалану бойынша қызмет көрсетуді білікті мамандар жүзеге асырады.
Өйткені есеп және құрастыру барысындағы қателер еденнің жоспардан тыс
жөнделуіне, сонымен қатар көршілермен түсініспеушілік мәселесіне әкеп
соғады.
Еденді жылытудың дәстүрлі әдісінің бірі - лагтар үстіндегі ағаш
еден жабдығы. Ондай еден түрі жер үйлер мен көпқабатты үйлердің бірінші
қабаттарына орналастырылады. Лагтар арасындағы кеңістікті нығыздауышпен
– шыны мақта мен минералды мақтамен толықтырып, ал лагтарды жылуөткізгіш
фольгалық пенополиэтилен мен полистиролмен жабады. Еден және қабырға
жапсарларын жылыту үшін монтажға арналған көбік пен көбіктенген
пенополистирол қолданылады.
Ал егер пәтер жоғары қабатта орналасып, жертөлесі бар болса, онда
жылу мен дыбысоқшаулағыш қатпары бар линолеум немесе кілем жабындысы
төселеді. Декоративті жабынды астына қосымша жұқа орамалық экрандық
көбіктенген полиэтилен орналастыруға болады. Егер орын-жай жертөле
үстінде орналасса, жылытуды жертөледен қамтамасыз етуге болады.
Қабырғаларды жылыту үшін, төмен жылу өткізгіш пен жылу ұстайтын
материалдар қолданылады: минералды және шынымақта, түрлі пенопластар
және пенополиэтилендер, тығындық оқшаулау материалдары.
Қалай дегенмен де, жылыту приборлары – батареялар үйдің жайлылығын
қамтамасыз ете алмайды. Осы жағдайда электржылыту жабдықтары
қолданылады: конвектор, инфрақызыл жылытқыш, жылужелдеткіш және май
радиаторлары. Бұл жабдықтарды тұрмыстық техника дүкенінде сатып ала
аласыз.
Энергетикалық тиімділікті арттыруға үйдің автоматты жылу жүйесімен
жабдықталуы үлкен әсер етеді, ол көшедегі ауа температурасына және жылу
көздерінің параметрлеріне байланысты жылудың берілуін реттейді, бұл үйде
қолайлы температура ұстауға мүмкіндік береді.
Үйлерді терможаңғырту – едендерді, қабырғаларды, шатырларды жылылау
арқылы үйдің қоршау құрастырмаларының жылутехникалық сипатын жақсарту.
Терможаңғырту іс-шараларының бірі – панель аралық герметикалық жіктерді
қалпына келтіру және қабырғаларды гидроизоляция болып табылады. Батыс
елдерінің практикасы қоршау құрастырмалары жылу ысырабын қысқарту
жылытуға жұмсалатын шығындарды 40-60 процентке төмендетуге мүмкіндік
беретінін көрсетті.
Сыртқы есік арқылы шығып кететін жылуды сақтаудың ең тиімді тәсілі
екінші есік орнату, осылай жылу оқшаулағыш тамбур жасалады. Қалай болса
да қабырға мен есіктің арасындағы саңылауды монтаждаушы көбікпен толтыру
қажет. Есік қаңқасына есіктің толық жанасуы үшін профильдік
тығыздағыштарды пайдалану қажет. Егер кіреберістегі есік жақсы жабылатын
болса, есіктерді жылылау тиімді. Бұған есікті сапаландырушы немесе жеке
коды бар құлып орнату көмектеседі.
Жылыту маусымында үй-жайды аз ғана, бірақ қарқынды желдету қажет.
Үнемі ашық тұрған терезе көшені жылытады және тұрғындардың ақшасын
шығындайды. Аз уақытқа терезені толық ашып желдету ұсынылады. Ауа
алмасады, бірақ үй-жайдың ішін салқындатпайды.
Пәтерде/үйде шытынаған немесе сынған әйнекті ауыстыру ұсынылады.
Суық түскеннен кейін терезелердегі саңылаулар жылудың ысырып болуына
себеп болады. Сондықтан терезенің рамасы мен әйнектің жанасқан жеріндегі
саңылауларды терезенің бойымен жылуоқшаулағыш материалдармен тығыздау
қажет, жылуоқшаулаушы ретінде арнайы тығыздағыштар немесе кәдімгі
медициналық мақта да қолданылады. Терезені жылылау үй-жайдың
температурасын 2-5 0С-қа көтереді.
Пәтерде қолайлы жағдай жасаудың қарапайым да, қолжетімді тәсілі
бар. Үй-жайда температураны кем дегенде 1 0С-қа көтеру үшін радиатордың
қуысына жылуды шағылыстыратын экран орнату қажет. Радиатордың сыртындағы
қабырға 500 0С-қа қызуы мүмкін. Тек қабырғаны жылытуды болдырмау үшін
батареяға жылуды шағылыстыратын экран орнату қажет. Экран арнайы
материал – пенофол (бір жағында фольгасы бар көбікті негіз), сондай-ақ
жай фольга болуы мүмкін. Радиатордың артындағы экран екі рейкаға немесе
рамаға орнатылады, оларға желіммен немесе екі жақты скотчпен немесе
степлермен бекітіледі. Тиімді жұмыс істеудің міндетті шарты қабырға мен
радиатордың арасында 2-3 см саңылаудың болуы.
Батареяны қара түске бояу қажет, тегіс, қара түсті бет 5-10% жылуды
артық шығарады.
Үйдің маңына ағаштар отырғызған жағдайда ғимараттың маңындағы
ағаштар үй-жайдың ішінде жылудың сақталуына әсер етеді.
Жылыту радиаторларында температураны реттегіш, ең тиімдісі – жылу
есептегіш орнату қажет. Түнде мүмкіндігінше төменгі температураны ұстау
денсаулыққа пайдалы.
Жылу энергиясын тұтынуда тұрғындардың әдеті негізгі рөл атқарады.
Осыған мысал, кіреберіс есіктердің үнемі ашық қалуы, осының салдарынан
жылу энергиясы ысырып болады. Дер кезінде аздаған кемшіліктерді,
кіреберістегі сынған әйнекті, жабылмайтын терезені және т.б. қалпына
келтірмеу салақтыққа алып келеді.
Өзін өзі бақылау сұрақтары
1 Коммуналдық қызметтерге кеткен шығындарды үнемдеуі
2 Үйдегі жылуды қалай сақтап тұруға болады?
3 Тұрғын үйге ақы төлеу жөніндегі женілдіктер.
Ұсынылатын әдебиет
1. Гражданское право / Ред. Тулеугалиев Г. - А., 1999
2.Граждангское право / Ред. Гришаев С. – М., 1998
3.Гражданское право : Уч. Т.1,2,3,/ Ред. Сергеев А.П. – М., 2000
4.Гражданское право: Общая часть / Под ред. Диденко А.Г. – А., 2003
5.Гражданское право. Ч.ІІ :Конспект лекций /Авт.-сост. Р.Беленков .-
М.:ПРИОР,2000
Тақырып 12. Тұрғын үй саласын дамыту бағдарламасы – 2сағат
1. Міндеттеме ұғымы және пайда болу негіздері
2. Міндеттемені орындау
3. Міндеттемені тоқтату
1. Міндеттеме ұғымы және пайда болу негіздері
Міндеттеме - бір адамның (борышқордың) басқа адамның (несие берушінің)
пайдасына мүлік беру, жұмыс орындау, ақша төлеу сияқты белгілі бір
әрекеттер жасауы, не белгілі бір әрекет жасаудан тартынуы. Міндеттеменің әр
тарабы – несие беруші немесе борышқор ретінде бір мезгілде бірнеше адам
қатыса алады. Мұндай ретте үлесті, ынтымақты немесе жәрдем берушілік
міндеттеме пайда болады. Міндеттеме тараптары (несие беруші мен борышқор)
және үшінші жақ міндеттемеге қатысушылар болып табылады. Үшінші жақ ретінде
міндеттеме тараптарының біреуне міндеттемелер немесе өзге де құқық
қатынастары арқылы байланысты жақтар қатысады. Міндеттеме үшінше жақ үшін
міндеттер туғызбайды, бірақ міндеттеме үшінші жақтар үшін міндеттеменің бір
немесе екі тарапына да қатысты құқықтар туғызуы мүмкін. Міндеттеменің пайда
болу негіздері:
- заңнамаде көзделген шарттар мен мәмілелерден, сондай-ақ заңнамада
көзделмегенімен оларға қайшы келмейтін шарттар мен мәмілелерден;
- заңнамаға сәйкес азаматтық-құқықтық жағдайларды туғызатын әкімшілік
құжаттардан;
- азаматтық құқықтар мен міндеттер белгілеген сот шешімімен;
- заң құжаттарында тыйым салынбаған негіздер бойынша мүлікті жасау немесе
иемдену нәтижесінде;
- өнертабыстар, өнеркәсіптік үлгілер, ғылым, әдебиет пен өнер шығармаларын
және интеллектуалдық қызметтің өзге де нәтижелерін жасау нәтижесінде;
- басқа жаққа зиян келтіру салдарына, сол сияқты басқа жақ есебінен мүлікті
негізсіз сатып алу немесе жинау (негізсіз баю) салдарынан;
- азаматтар мен заңды тұлғалардың өзге де әрекеттері салдарынан;
- азаматтық-құқықтық жағдайлар басталуын байланыстыратын оқиғалар
салдарынан және өзге де негіздерден міндеттемелер пайда болады.
2. Міндеттемені орындау
Міндеттеме барлық шарттар мен заң талаптарына сәйкес тиісінше орындалуға
тиіс, ал мұндай шарттар мен талаптар болмаған жағдайда – іскерлік қызмет
өрісіндегі әдеттегі құқықтарға немесе әдетте қойылатын өзге де талаптарға
сәйкес орындалуға тиіс. Міндеттемені орындаудан біржақты бас тартуға және
оның шарттарын біржақты өзгертуге жол берілмейді. Тараптардың келісімінде
өзгеше көделмесе борышқор міндеттемені орындау кезінде несие берушінің өзі
немесе бұған ол уәкілдік берген адам орындауға қабылдайтын нәрсені талап
етуге құқылы және мұндай талап жасалмауының зардабын тартуға тәуекел етеді.
Егер заңдарда немесе шартта көзделсе, үшінші жақ тиісті шарт арқылы
тараптардың бірімен байланысты болса, міндеттемені орындау түгелдей немесе
бөлшектеп үшінші жаққа жүктелуі мүмкін. Міндеттемеде ол орындалатын күн
немесе ол орындалуға тиіс уақыт кезеңі көзделсе немесе анықтауға мүмкіндік
берсе, міндеттеме сол күні немесе тиісінше сол кезең ішінде кез келген
уақытта орындалуға тиіс. Міндеттемеде ол орындалатын кезең көзделмесе, ол
міндеттеме пацда болғаннан кейін ақылға қонымды мерзімде орындалуға тиіс.
Ақылға қонымды мерзімде орындалмаған міндеттемені, борышқор несие беруші
талап еткен күннен бастап жеті күн мерзімде орындауға міндетті. Міндеттеме
орындалатын жер шарттарда белгіленбеген жағдайда міндеттеме мынадай
жерлерде орындалуы мүмкін:
- міндеттеме бойынша қозғалмайтын мүлікті беру – мүлік орналасқан жерде;
- міндеттеме бойынша мүлікті тасымалдауды пайдалана отырып беру – мүлікті
несие берушіге жеткізу үшін оны бірінші тасымалдаушыға тапсыратын жерде;
- егер бұл жер міндеттеме пайда болған кезде несие берушіге белгілі болса,
кәсіпкердің басқа міндеттемелері бойынша мүлікті беру – мүлік дайындалған
немесе сақталған жерде;
- ақшалай міндеттеме бойынша – несие берушінің міндеттеме пайда болған
кездегі тұрғылықты жерінде, ал егер несие беруші заңды тұлға болса –
міндеттеме пайда болған кезеде оның болған жерінде;
- басқа да барлық мәндеттемелер бойынша – борышқордың тұрғылықты жерінде,
ал егер борышқор заңды тұлға болса – оның орналасқан жерінде орындалуға
тиіс.Міндеттемеге бірнеше несие беруші немесе бірнеше борышқор қатысса,
несие берушілердің әрқайсысы міндеттемені орындауыды талап теуге құқылы, ал
борышқорлардың әрқайсысы басқалармен тең үлесті орындауға міндетті (үлесті
міндеттеме). Несие берушілердің әрқайсысы міндеттемені толық атқаруды талап
етуге құқылы, ал борышқорлардың әрқайсысы орындауға міндетті болуына сәйкес
көп жақтар қатысатын міндеттеме ортақтасқан міндеттеме деп танылады.
Негізгі борышқор несие берушінің міндеттемені орындау туралы талабын
қанағаттандырмаған жағдайда бұл талап орындалмаған бөлігінде басқа
борышқорға (субсидиярлық борышқорға) мәлімдеуі мүмкін екендігі заң
құжаттарында немесе несие беруші мен борышқордың арасындағы міндеттеме
ережелерінде көзделуі мүмкін. Басқа адамның міндеттемесін орындаған
борышқор орындалған міндеттеме мөлшерінде сол адамға кері талап (регресс)
қоюға құқылы. Міндеттеменің орындалғанын қабылдау отырып, несие беруші
борышқордың талап етуі бойынша оның толық немесе бір бөлігі орындалғаны
жөнінде оған қолхат беруге міндетті. Егер борышқор міндеттемені куәландыру
үшін несие берушіге борыш құжатын берсе, несие беруші оның орындалғанын
қабылдай отырып, құжатты борышқорға қайтаруға тиіс. Борышқорда борыш
құжатының болуы, өзгеше дәлелденге дейін міндеттеменің тоқтатылғандығы
куәландырады.
3. Міндеттемені тоқтату
Міндеттеме орындалса, талаптан бас тарту төлемі төленсе, борышты есепке
жатқызылса, жаңғыртылса, борышты кешіру арқылы борышқор мен несие беруші
бір тұлға болса, орындауға мүмкіндік болмаса, мемлекеттік органның құжаты
шығарылса, азамат қайтыс болса, заңды тұлға таратылса, толық немесе ішінара
тоқтатылады.Тараптардың келісімі бойынша міндеттеме орындалудың орнына бас
тарту төлемін беру арқылы тоқтатытлуы мүмкін. Бас тарту төлемінің мөлшерін,
мерзімдерін және тәртібін тараптар белгілейді.Міндеттеме мерзімі жеткен, не
мерзімі көрсетілмеген немесе мерзімі талап ету кезімен белгіленген
біртектес қарсы талапты есепке жатқызу арқылы толық немесе бөлік-бөлігімен
тоқтатылады. Есепке жатқызуға бір тараптың өтініші жеткілікті. Міндеттеме
тараптардың арасында болған бастапқы міндеттемені ауыстыру туралы
келісіммен сол адамдардың арасындағы орындаудың өзге нысанын немесе әдісін
көздейтін басқа міндеттемемен (жаңғыртылуға байланысты) тоқтатылады.
Азаматтың өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиянды өтеу жөніндегі
және алимент төлеу жөніндегі міндеттемелерге қатысты жаңғыртылуға жол
берілмейді.Міндеттемені орындауға мүмкіндіктің болмауы борышқор жауап
бермейтін жағдайлардан туындаса, орындауға мүмкіндік болмағандықтан
міндеттеме тоқтатылады. Бұл ереженің күші ақшалай мінддемелерген
қолданылмайды. Жергілікті өкілді және атқарушы органдарды қоса алғанда,
мемлекеттік органдардың құжат (жария құжат) шығаруы салдарынан міндеттемені
толық немесе ішінара орындау мүмкін болмаса, міндеттеме толық немесе тиісті
бөлігінде тоқтатылады. Міндеттемені орындау борышқордың жеке өзінің
қатысуынсыз жүргізілмейтін болса не міндеттеме басқаша түрде борышқордың
жеке басымен ажырамастай байланысты болса, борышқордың қайтыс болуымен
міндеттеме тоқтатылады. Егер де міндеттемені орындау несие берушінің жеке
өзіне арналса, не міндеттеме басқаша түрде борышқордың жеке басымен
ажырамастай байланысты болса, несие берушінің қайтыс болуымен міндеттеме
тоқтатылады. Таратылған заңды тұлғаның міндеттемесін орындау заңдармен
басқа заңды тұлғаға (азаматтың өмірі мен денсаулығына зиян келуі салдарына
туындаған міндеттемелер бойынша) жүктелген жағдайлардан басқа реттерде,
міндеттеме заңды тұлға (борышқор немесе несие беруші) тартылғанда
тоқтатылады. Жергілікті өкілді және атқарушы органдарды қоса алғанда,
мемлекеттік органдардың қызметін тоқтату немесе оларды қайта құру осы
органда борышқор болған міндеттемелерді тоқтатуға әкеліп соқтырмайды.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Міндеттеме ұғымы және пайда болу негіздері
2. Міндеттемені орындау негіздері
3. Міндеттемені тоқтату негіздері
Ұсынылатын әдебиет
1. Басин Ю.Г. Жилдищные права и обязанности граждан- Алма-
Ата:Казгосиздат, 1957.
2.Богомолов А.М., Голощапов Н.А., Помазкова С.И. Договоры жилищно-
коммунального хозяйства-М, 1999.
3.Владимирская А.С. аренда жилых и нежилых помещений – М., 1999
4.Гражданское право под ред. Ю.К.Толстого и А.П. Сергеева. – М., 1997
г
Тақырып 13. Тұрғын үй даулары – 2 сағат
1. Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету ұғымы
2. Айыппұл және кепілпұл
3. Кепіл және оның түрлері
4. Кепілдік және кепіл болушылық
1. Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету ұғымы
Азаматтық құқықтың нормаларын сақтайтын қатысушылар көп жағдайда
міндеттемені ерікті түрде және тиесінше орындайды. Сонымен бірге, өмірде
міндеттемені орындау немесе тиесінше орындау орын алатыны тағы шындық.
Осыған байланысты заң міндеттемені орындауды қамтамасыз етуі үшін әдістер
деп аталатын арнайы шараралды көздейді. Міндеттемені қамтамасыз ету оны
орындатуға бағытталатын, жалпыға бірдей емес, арнайы шаралар болып
табылады. Сондықтан, ол міндеттемелердің бәріне бірдей емес, тек заңдарда
немесе келісімге отырған жақтардың шарттарына қаралған міндеттемелерге
қолданады. Азаматтық заңнама талаптарына сәйкес, ондай әдістерге айып
төлету, кепіл, борышқордың мүлігін алып қалу, аманат, кепілдік , кепілпұл
және басқа әдістер жатады. Қамтамасыз ету әдістерін өздерінің сипаттарына
қарай төрт топқа бөлуге болады. Қамтамасыз ету сипатының бірі
міндеттемелерді орындамағанда немесе тиісінше орындамағанда борышқордың
белгілі бір ақша сомасын төлей арқылы қосымша мүлік залал шегуініен
көрінеді. Екінші топтың әдістері несие беруші арқылы мүлікті өндіріп алумен
жүзеге асады. Үшінші топтағы қамтамасыз ету әдісі несие берушіге тек
борышқордың ғана емес, үшінші жақтың да мүлкін өндіртіп алуды
қамтиды.Төртінші топқа біздің заңымызда бұрын – сонда тән болмаған әдіс –
борышқордың мүлкін ұстап қалу болып табылады. Бұл әдістің ерекшелігі сол
заң несие берушіге борышқор өз міндетін орындамайынша, борышқордың затын
өзін - өзі қорғау мақсатында ұстап қалу құқығын береді.
2. Айыппұл және кепілпұл
Айыппұл (айып төлеу)– борышқордың міндеттемені орындамаған немесе тиісінше
орындамаған ретте несие төлеушіге міндетті заңдармен немесе шартпен
белгіленген ақша сомасы. Айып төлеу туралы келісім, негізгі міндеттеменің
нысаныа қарамастан жазбаша түрде жасалуға тиіс. Жазбаша нысанның сақталмауы
айып төлеу туралы келісімнің жарамсыздығына әкеліп соқтырады. Айыппұл
мөлшері нақты ақша сомасында немесе орындалмаған не тиісінше орындалмаған
міндеттеме сомасына шаққандағы процентпен белгіленеді. Егер төленуге тиіс
айыпппұл несие берушінің шеккен залалдарымен салыстырғанда тым көп болса,
сот борышқордың міндеттемені орындау дәрежесін және борышқор мен несие
берушінің назар аударуға лайықты мүдделерін ескере отырып айыппұл мөлшерін
азайтуға құқылы. Міндеттемені бұзғаны үшін дорышқор жауапқа тартылатын
жағдай болған кезде міндеттеменің орындалмағаны немесе тиісінше
орындалмағаны үшін айып өндіріп алынады. Кепілпұл – уағдаласушы тараптардың
біреуінің шарт бойынша өзінен алынатын төлемнің есебінен екінші тарапқа
және шарт жасау мен орындауды қамтамасыз еткуге берілген ақшалай сома.
Кепілпұл туралы келісім кепілпұлдың сомасына қарамастан жазбаша нысанда
жасалуға тиіс. Бұл ереже негізгі міндеттеме нотариалдық жолмен
куәландырылуға тиіс болатын жағдайда да қолданылмайды. Келісімнің жазбаша
нысанда жасалуын сақтамау кепілпұл келісімін жарамсыз деп тануға әкеліп
соқтырады. Міндеттеменің орындалуы басталғанға дейін тараптардың келісімі
бойынша не олардың кінәсінсіз-ақ оны орындаудың мүмкіндігі болмауы
салдарынан тоқтатылған жағдайда кепілпұл қайтарылуға тиіс. Егер
міндеттеменің орындалмауына кепілпұл берген тарап жауапты болса, ол екінші
тарапта қалады, ал егер кепілпұл алған тарап жауапты болса, ол екінші
тарапқа кепілпұлдың екі еселенген сомасын төлеуге міндетті.
3. Кепіл және оның түрлері
Кепіл – міндеттемеге сәйкес несие берушінің (кепіл ұстаушының) борышқор
кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемені орындамаған ретте кепілге салынған
мүлік құнынан осы мүлік тиесілі адамның (кепіл берушінің) басқа несие
берушілердің алдында артықшылықпен қанағандандырылуға құқығы бар
міндеттемені атқарудың әдісі. Кез келген мүлік, соның ішінде айналымнан
алып тасталған заттар, несие берушінің жеке басымен тығыз байланысты
талаптар, атап айтқанда алименттер, өміріне немесе денсаулығына келтірілген
зиянды өтеу туралы талаптар және заң құжаттарымен оларды басқа тұлғаға
беруге тыйым салынған өзге құқықтар, заттар мен мүліктік құқықтар
(талаптар) кепіл мәні бола алады. Кепіл түрлері:
- ипотека – кепілге салынған мүлік кепіл салушының немесе үшінші бір жақтың
иелігінде және пайдалануында қалатын кепіл түрі;
- кепілзат – кепілге салынған мүлікті кепіл беруші кепіл ұстаушының
иелігіне беретін кепіл түрі. Кепіл туралы шартта кепілдің мәні мен оны
бағалу құны, кепілден қамтамасыз етілетін міндеттеменің мәні, мөлшері мен
орындалу мерзімі көрсетілуге тиіс. Онда кепілге салынған мүлік қай тарапта
екендігі және оны пайдалану болатындығы көрсетілуге тиіс. Мемлекеттік
тіркелуге тиісті мүлікті кепілге салу осы мүліктің тіркелуін жүзеге
асыратын органда тіркелуге тиіс. Тіркеуді жүзеге асыратын орган кепілдерді
тіркеу реестрін жүргізуге және кепіл ұстаушылардың мүдделерін қорғау
жөнінде шаралар қолдануға, кепілге салынған мүлікті кепіл ұстаушының
келісімінсіз иеліктен айыруға жол бермеуге міндетті. Кеплімен қамтамасыз
етілген борыштық талап қоюдың сипаты мен мазмұны өзгерген кезде қосымша
тіркеу жүргізіледі. Егер кепілге салынған мүлік басқа талаптарды
қамтамасызететін басқа бір кепілдің нысанасы болса ( кепілге қайта салу),
кейінгі кепіл ұстаушының талабы алдыңғы кепіл ұстаушылардың талаптарынан
талаптары қанағаттандырғаннан кейін кепіл мәнінің құнынан
қанағаттандырылады. Кепілдің тоқтатылу негіздері:
- кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемелер тоқтатылғанда;
- кепілге салынған мүліктің жоғалу немесе бүліну қаупі туып, кепіл ұстаушы
кепілдегі мүлікті күтіп ұстау мен сақтау міндеттерін өрескел бұзған
жағдайда кепіл беруші талабы бойынша кепіл мерзімінен бұрын тоқтатылғанда;
- кепілге салынған мүлік жойылса немесе бүлінсе кепіл беруші кепілге
салынған нәрсені ақылға қонымды мерзімде қалпына келтіре алмаса немесе оны
басқа мүлікпен алмастыра алмастыра албағандық салдарынан тоқтатылғанда;
- кепілге салынған мүлікті жария саудаға салып сатқан ретте, сондай-ақ оны
сату мүмкін болмаған ретте тоқтатылады.
Кепілдің тоқтатылғаны туралы кепіл туралы шарт тіркелген реестрде белгі
соғылуға тиіс.
4. Кепілдік және кепіл болушылық
Кепілдік – кепіл беруші заң актілерінде көөделген жағдайларды қоспағанда,
басқа жақтың (борышқордың) несие берушісі алдында осы жақтың
міндеттемесінің орындалуына толық немесе борйышқормен ортақтасып ішінара
жауап беруге міндетті міндетеменің орындалуын қамтамасыз ету әдісі. Кепіл
болушылық – кепіл болушы басқа жақтың (борышқордың) несие беруші алдында
осы жақтың міндеттемесінің орындалуына толық немесе ішінара қосалқы жауап
беруге міндетті міндетеменің орындалуын қамтамасыз ету әдісі. Кепілдік
немесе кепіл болушылық шарттары жазбаша нысанда жасалуға тиіс. Жазбаша
нысанды сақтамау кепілдік немесе кепіл болушылық шартының жарамсыз болуына
әкеледі. Кепілдік беруші немесе кепіл болушы борышқордың міндеттемені
орындауын өз жауапкершілігіне алатынын несие берушіге жазбаша түрде
хабарласа, ал несие беруші кепілдік берушінің немесе кепіл болушының
ұсыныстарынан бұл үшін жеткілікті болатын қажетті уақыт ішінде бас
тартпаса, кепілдік немесе кепіл болушылық шарттарыныі жазбаша нысаны
сақталған деп есептеледі. Кепілдік және кепіл болушылық өздері қамтамасыз
еткен міндеттеменің тоқтатылуымен бірге, осы міндеттеме кепілдік беруші мен
кепіл болушының жауапкершілігін соңғылардың келісімінсіз арттыруға немесе
өзге де қолайсыз салдарға әкеліп соқтыратындай өзгерген жағдайда
тоқтатылады.Кепілдік және кепіл болушылық, егер олар өздері қамтамасыз
еткен міндеттемені орындау мерзімінің басталуына қарай борышқор немесе
кепілдік беруші мен кепілдіболушы ұсынған тиісті дәрежедегі орындауды
қабылдаудан несие беруші бас тартса тоқтатылады. Кепілдік және кепіл
болушылық оларға кепілдік немесе кепілдік болушылық шартында көрсетілген
мерзім біткен кезде тоқтатылады. Егер мұндай мерзім белгіленбесе, егер
несие беруші кепілдіктен немесе кепіл болушылықпен қамтамасыз етілген
міндеттемені орындау мерзімі басталған күннен бастап бір жылдың ішінде
кепілдік берушіге немесе кепіл болушыға қуыным жасамаса, ол тоқталады.
Негізгі міндеттеменің орындалу мерзімі көрсетілмеген және белгілеуге
болмайтын немесе талап етуімен белгіленген кезде, кепілдік және кепіл
болушылық егер несие беруші кепілдік берушіге немесе кепіл болушыға
кепілдік немесе кепіл болушылық шарты жасалған күннен бастап екі жылдың
ішінде қуыным жасамаса, егер заң актілерінде өзгеше көзделмесе, кепілдік
пен кепіл болушылық тоқтатылады.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету ұғымы
2. Айыппұл және кепілпұл
3. Кепіл және оның түрлері
4. Кепілдік және кепіл болушылық
Ұсынылатын әдебиет
1. Абдуллина З.К. ҚР азаматтық іс жүргізу құқығы. – А., 2001
2.Гражданское право. Общая часть: Учеб.пособие / Гл. ред. А.Г.Диденко.-
Алматы: Нур-пресс, 2006
3.Гражданское право / Ред. Тулеугалиев Г. - А., 1999
4.Граждангское право / Ред. Гришаев С. – М., 1998
5.Гражданское право : Уч. Т.1,2,3,/ Ред. Сергеев А.П. – М., 2000
6.Гражданское право: Общая часть / Под ред. Диденко А.Г. – А., 2003
3.Практикалық сабақтың құрылымы
Тақырып 1. Тұрғын үй құқығы – 2 сағат
1. Тұрғын ұй құқығының түсінігі және мәні.
2. Тұрғын ұй құқығының қағидаттары
3. Тұрғын ұй құқығының әдісі, нысаны.
4. Тұрғын ұй құқығының жүйесі
5. Тұрғын ұй құқығымен реттелетін қатынастар.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Тұрғын ұй құқығының әдісі, нысаны.
2. Тұрғын ұй құқығының жүйесі
3. Тұрғын ұй құқығымен реттелетін қатынастар.
Ұсынылатын әдебиет
1.Басин Ю.Г. Вопросы жилищного права. –Алма-Ата,- 1963.
2. Басин Ю.Г., Попов И.Т. О жилищных правоотношениях советских граждан-
АлмАта: Казахстан, 1966.
3. Басин Ю.Г. Право на жилище-новое конституционное право советского
человека. Алма-Ата, 1980.
4. Басин Ю.Г. Вещные права участников кондоминиума и членов жилищных
кооперативов// Научные труды «Әділет». 1998.-№2(4). –С. 21-52.
Тақырып 2. Тұрғын үй заңнамасы – 2 сағат
1. Тұрғын ұй құқығының қайнар көздері.
2 . ҚР-ның аумағында әрекет ететін тұрғын ұй заңнамасының негізгі
актілеріне жалпы сипаттама.
3. Әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз азаматтардың пайдалануына
берiлген мемлекеттiк көмек
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Тұрғын ұй құқығының қайнар көздері.
2 . ҚР-ның аумағында әрекет ететін тұрғын ұй заңнамасының негізгі
актілеріне жалпы сипаттама.
3. Әлеуметтiк жағынан қорғалатын табысы аз азаматтардың пайдалануына
берiлген мемлекеттiк көмек
Ұсынылатын әдебиет
1.Басин Ю.Г. Вопросы жилищного права. –Алма-Ата,- 1963.
2. Басин Ю.Г., Попов И.Т. О жилищных правоотношениях советских
граждан- АлмАта: Казахстан, 1966.
3.Басин Ю.Г. Право на жилище-новое конституционное право
советского человека. Алма-Ата, 1980.
4.Басин Ю.Г. Вещные права участников кондоминиума и членов жилищных
кооперативов// Научные труды «Әділет». 1998.-№2(4). –С. 21-52.
Тақырып 3. Тұрғын үй қорлары – 2сағат
1 Қазақстан Республикасының тұрғын үй қорының түсінігі
2 Тұрғын үй қоры саласындағы мемлекеттік бақылау
3 Тұрғын үй қорларын құқықтық реттеу
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1.Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй, сондай-ақ, тұрғын үйге мұқтаж
адамдар туралы сипаттама
2. Тұрғын үй инспекциясының лауазымды адамдары
3. Тұрғын үйді кезектен тыс және бірінші кезекте алу тәртібі
4. Тұрғын үй қорларын құқықтық реттеу
5. Тұрғын үй қоры саласындағы мемлекеттік бақылау
Ұсынылатын әдебиет
1. Басин Ю.Г. Жилдищные права и обязанности граждан- Алма-
Ата:Казгосиздат, 1957.
2.Богомолов А.М., Голощапов Н.А., Помазкова С.И. Договоры жилищно-
коммунального хозяйства-М, 1999.
3.Владимирская А.С. аренда жилых и нежилых помещений – М., 1999
4.Гражданское право под ред. Ю.К.Толстого и А.П. Сергеева. – М.,
1997 г.
Тақырып 4. Жеке тұрғын үй жайға меншік құқығы – 2 сағат
1. Тұрғын үйге меншiк құқығы пайда болуының негiздерi
2. Тұрғын үйге жеке меншiк құқығын алу
3. Тұрғын үйге жеке меншiк құқығының мазмұны және оны жүзеге асыру
шарттары
4. Тұрғын үйге меншiк құқығын күштеп тоқтату
5. Тұрғын үйге жеке меншiк құқығының тоқтатылуы
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Тұрғын ұй иесі отбасы мұшелерінің тұсінігі, негізгі құқықтары мен
міндеттері.
2. Ипотекалық тұрғын ұйлер.
3. Тұрғын ұйге жеке меншік құқығын жұзеге асыру шарттары.
4. Тұрғын үйге ортақ меншiк құқығы
5. Тұрғын үй иесi отбасының мүшелерi
6. Тұрғын үй иесi отбасы мүшелерiнiң негiзгi құқықтары мен мiндеттерi
7. Тұрғын үйге меншiк құқығын күштеп тоқтату
Ұсынылатын әдебиет
1. Басин Ю.Г. Жилдищные права и обязанности граждан- Алма-
Ата:Казгосиздат, 1957.
2.Богомолов А.М., Голощапов Н.А., Помазкова С.И. Договоры жилищно-
коммунального хозяйства-М, 1999.
3.Владимирская А.С. аренда жилых и нежилых помещений – М., 1999
4.Гражданское право под ред. Ю.К.Толстого и А.П. Сергеева. – М.,
1997 г.
Тақырып 5. Жеке тұрғын үй қорындағы үй-жайды жалдау шарттары – 2 сағат
1. Жеке тұрғын үй қорының түсінігі.
2. Тұрғын үйдің техникалық жағдайын тексеру
3. Жеке тұрғын үй қорындағы тұрғын үйлердi жалдау
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1 Жеке тұрғын ұйдін салу тәртібін айтыныз?
2 Тұрғын үйдің техникалық жағдайын тексеру
3 Тұрғын ұйге меншік құқығын кұштеп тоқтату
4 Меншік иесі тұрмайтын тұрғын ұйді жалдау шарттары.
5 Қосымша жалдаушылар мен уақытша тұрғындардың құқықтық жағдайы.
Ұсынылатын әдебиет
1. Басин Ю.Г. Жилдищные права и обязанности граждан- Алма-
Ата:Казгосиздат, 1957.
2.Богомолов А.М., Голощапов Н.А., Помазкова С.И. Договоры жилищно-
коммунального хозяйства-М, 1999.
3.Владимирская А.С. аренда жилых и нежилых помещений – М., 1999
4.Гражданское право под ред. Ю.К.Толстого и А.П. Сергеева. – М.,
1997 г
Тақырып 6. Кондоминиум қозғалмайтын мүлікке меншіктің ерекше нысаны ретінде
– 2 сағат
1 Кондоминиум қозғалмайтын мүлікке меншіктің ерекше нысаны ретінде
2 Пәтер иелері кооперативі (ПИК) және оның жұмысындағы тұрғындар рөлі
3. Кондоминиум обьектісін басқару және кондоминиум объектiсiн тiркеу
4. Кондоминиумның құрылуы және тоқтатылуы
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
Ұй-жайлар иелерінің кооперативтерін тіркеу, олардың мұлкі мен жарғысы.
1. Ұй-жайлар иелерінің ортақ шығыстарға қатысуы.
2. Ұй-жайлар иелерінің кооперативін тоқтату.
3. Кондоминиумның ұғымы, пайда болуы мен тоқтатылуы.
4. Кондоминиум обьектісіндегі ұй жайдың ішін өзгерту.
5. Тұрғын емес ұй-жайлар иелерінің құқықтары мен міндеттерінің
ерекшеліктері.
6. Тұрғын ұй-құрылыс кооперативіне мұше болу шарттары.
7. Босаған тұрғын ұйді басқа адамға беру.
Ұсынылатын әдебиет
1.Гражданское право.Т.1.Издание четвертое, переработанное и доплненное/
Под ред.А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого М: « Проспект »,1999.
2. Еренов А.Е. Очерки по истории феодальных земельных отношений у
казахов. Алма-ата 1960.
3. Ерофеев Б.В. Земельное право: Учебник для вузов / Под ред. Академика
Г.В.Чубукова.-Министерство: Новый Юрист, 1998.
4. Жетписбаев Б.А. Административная ответственность в Республике
Казахстан: Учебное пособие / Под общей редакцией профессора
С.С.Сартаева-Алматы: Данекер, 2000
Тақырып 7. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үйлерді жалдау – 2
сағат
1 Мемлекеттік коммуналдық тұрғын үй қоры
2 «Самұрық-Қазына» жылжымайтын мүлік қоры арқылы тұрғын үйді алу
3 Жалға алушының мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы тұратын тұрғын үйiне
меншiк құқығын жекешелендiру тәртiбiмен алуы
4. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй беру нормасы
5. Мемлекеттік тұрғын үй қорының тұрғын үйлеріне немесе жеке тұрғын үй
қорынан жергілікті атқарушы орган жалдаған тұрғын үйлеріне қойылатын
талаптар
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Мемлекеттік коммуналдық тұрғын үй қоры
2. «Самұрық-Қазына» жылжымайтын мүлік қоры арқылы тұрғын үйді алу
3. Жалға алушының отбасы мұшелерінің құқықтары мен міндеттері.
4. Мемлекеттік тұрғын ұй қорынан тұрғын ұйді жалдау шартын жарамсыз деп
тану.
5. Уақытша болмаған азаматқа тиесілі мемлекеттік тұрғын ұй қорындағы тұрғын
ұйдің пайдаланылуы.
6. Мемлекеттік тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй беру нормасы.
7. Азаматтарға мемлекеттік тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй беру кезегі.
8. Азаматтарды мемлекеттік тұрғын ұй қорынан тұрғын ұй беруге мұқтаждар
есебінен шығару негіздері.
Ұсынылатын әдебиет
1.Гражданское право.Т.1.Издание четвертое, переработанное и
доплненное/ Под ред.А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого М: « Проспект »,1999.
2. Еренов А.Е. Очерки по истории феодальных земельных отношений у
казахов. Алма-ата 1960.
3. Ерофеев Б.В. Земельное право: Учебник для вузов / Под ред.
Академика Г.В.Чубукова.-Министерство: Новый Юрист, 1998.
4. Жетписбаев Б.А. Административная ответственность в Республике
Казахстан: Учебное пособие / Под общей редакцией профессора
С.С.Сартаева-Алматы: Данекер, 2000
Тақырып 8. Мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын үй берудің және оны
пайдаланудың ерекшеліктері – 2 сағат
1. Мерзімдердің азаматтық құқықтағы түсінгі мен мазмұны
2. Талап қою мерзімінің ұғымы мен түрлері
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Азаматтық құқықтағы мерзімдердің алатын орны
2. Талап қою тәртібі
3. Талап қою негіздері
4. Талап қою мерзімінің ұғымы
Ұсынылатын әдебиет
1.Гражданское право. Учебник пособие (общая часть) том . Под ред. К.С.
Мауленова, Г.И. Тулеугалиева.
2.Г.А. Жайлин, Б.К. Абдыкадыров. Юридические лица от «А» до «Я». Пособие,
А; 2003.
3.Төлеуғалиев Ғ. ҚР азаматтық құқығы Т.1 А., 2001
4.Ынтымақов С. Азаматтық құқық: Практикум. – А., 2000
5.Абдуллина З.К. ҚР азаматтық іс жүргізу құқығы. – А., 2001
6.Гражданское право. Общая часть: Учеб.пособие / Гл. ред. А.Г.Диденко.-
Алматы: Нур-пресс, 2006
Тақырып 9. Мемлекеттік тұрғын үй қорындағы тұрғын үйлерді пайдалану құқығын
тоқтату және олардан шығару тәртібі – 2 сағат
1. Меншік құқығы ұғымы және мазмұны
2. Меншік құқығының пайда болуының негізгі тәсілдері
3. Меншік құқығының тоқтатылу негіздері
4. Меншік құқығын қорғау
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Меншік құқығы туралы жалпы сипаттама
2. Меншік құқығының пайда болу негіздері
3. Меншік құқығының тоқтатылу негіздері
Ұсынылатын әдебиет
1.Басин Ю.Г. Общие положения нового гражданского законодательства.
Учебник, т. 1. Алматы: 1996.
2.Шершеневич Г.Ф. Учебник русского гражданского права. М; 1995.
3. Гражданское право. Учебник, часть 1. Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К.
Толстого, М;98.
4. Гражданское право. Учебник пособие (общая часть) том Под ред. К.С.
Мауленова, Г.И. Тулеугалиева.
5.А. Жайлин, Б.К. Абдыкадыров. Юридические лица от «А» до «Я». Пособие, А;
2003.
6.Төлеуғалиев Ғ. ҚР азаматтық құқығы Т.1 А., 2001
7.Ынтымақов С. Азаматтық құқық: Практикум. – А., 2000
8.Абдуллина З.К. ҚР азаматтық іс жүргізу құқығы. – А., 2001
9.Гражданское право. Общая часть: Учеб.пособие / Гл. ред. А.Г.Диденко.-
Алматы: Нур-пресс, 2006
Тақырып 10. Қызметтік тұрғын үйлер және жатақханалар – 2 сағат
1. Қызметтік тұрғын ұйлер жалдау шартының түсінігі.
2. Қызметтiк тұрғын үйдi беру және пайдалану
3. Қызметтiк тұрғын үйден шығару ерекшелiктерi
4. Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы жатақханалардан тұрғын үй-жай беру
тәртiбi
5.Мемлекеттік тұрғын ұй қорындағы жатақханадан шығару.
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1 Қызметтiк тұрғын үйден шығару ерекшелiктерi
2 Мемлекеттiк тұрғын үй қорындағы жатақханадан шығару
3 Ипотекалық тұрғын үй заемы бойынша талап ету
4 Қызметтік тұрғын ұйлерден шығару.
5 Қызметтiк тұрғын үйлердi және мемлекеттiк тұрғын үй қорының
жатақханаларындағы тұрғын бөлмелердi пайдалану
Ұсынылатын әдебиет
1.Гражданское право.Т.1.Издание четвертое, переработанное и
доплненное/ Под ред.А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого М: « Проспект »,1999.
2. Еренов А.Е. Очерки по истории феодальных земельных отношений у
казахов. Алма-ата 1960.
3. Ерофеев Б.В. Земельное право: Учебник для вузов / Под ред. Академика
Г.В.Чубукова.-Министерство: Новый Юрист, 1998.
4. Жетписбаев Б.А. Административная ответственность в Республике
Казахстан: Учебное пособие / Под общей редакцией профессора
С.С.Сартаева-Алматы: Данекер, 2000
Тақырып 11. Тұрғын үй – жайларға коммуналдық қызметтерге ақы төлеу -
2 сағат
1 Коммуналдық қызметтер түсінігі мен мәні
2 Коммуналдық қызметтерге тарифтерді бекітудің тәртібі
3 Коммуналдық қызметтерге ақы төлеу бойынша жеңілдіктер
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1 Коммуналдық қызметтерге кеткен шығындарды үнемдеуі
2 Үйдегі жылуды қалай сақтап тұруға болады?
3 Тұрғын үйге ақы төлеу жөніндегі женілдіктер.
Ұсынылатын әдебиет
1. Гражданское право / Ред. Тулеугалиев Г. - А., 1999
2.Граждангское право / Ред. Гришаев С. – М., 1998
3.Гражданское право : Уч. Т.1,2,3,/ Ред. Сергеев А.П. – М., 2000
4.Гражданское право: Общая часть / Под ред. Диденко А.Г. – А., 2003
5.Гражданское право. Ч.ІІ :Конспект лекций /Авт.-сост. Р.Беленков .-
М.:ПРИОР,2000
Тақырып 12. Тұрғын үй саласын дамыту бағдарламасы – 2сағат
1. Міндеттеме ұғымы және пайда болу негіздері
2. Міндеттемені орындау
3. Міндеттемені тоқтату
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Міндеттеме ұғымы және пайда болу негіздері
2. Міндеттемені орындау негіздері
3. Міндеттемені тоқтату негіздері
Ұсынылатын әдебиет
1.Басин Ю.Г. Общие положения нового гражданского законодательства.
Учебник, т. 1. Алматы: 1996.
2.Шершеневич Г.Ф. Учебник русского гражданского права. М; 1995.
3. Гражданское право. Учебник, часть 1. Под ред. А.П. Сергеева, Ю.К.
Толстого, М;98.
4. Гражданское право. Учебник пособие (общая часть) том Под ред. К.С.
Мауленова, Г.И. Тулеугалиева.
5.Г.А. Жайлин, Б.К. Абдыкадыров. Юридические лица от «А» до «Я». Пособие,
А; 2003.
6.Төлеуғалиев Ғ. ҚР азаматтық құқығы Т.1 А., 2001
7.Ынтымақов С. Азаматтық құқық: Практикум. – А., 2000
8.Абдуллина З.К. ҚР азаматтық іс жүргізу құқығы. – А., 2001
9.Гражданское право. Общая часть: Учеб.пособие / Гл. ред. А.Г.Диденко.-
Алматы: Нур-пресс, 2006
Тақырып 13. Тұрғын үй даулары – 2 сағат
1. Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету ұғымы
2. Айыппұл және кепілпұл
3. Кепіл және оның түрлері
4. Кепілдік және кепіл болушылық
Өзін өзі бақылаудың сұрақтары
1. Міндеттеменің орындалуын қамтамасыз ету ұғымы
2. Айыппұл және кепілпұл
3. Кепіл және оның түрлері
4. Кепілдік және кепіл болушылық
Ұсынылатын әдебиет
1.Абдуллина З.К. ҚР азаматтық іс жүргізу құқығы. – А., 2001
2.Гражданское право. Общая часть: Учеб.пособие / Гл. ред. А.Г.Диденко.-
Алматы: Нур-пресс, 2006
3.Гражданское право / Ред. Тулеугалиев Г. - А., 1999
4.Граждангское право / Ред. Гришаев С. – М., 1998
5.Гражданское право : Уч. Т.1,2,3,/ Ред. Сергеев А.П. – М., 2000
6.Гражданское право: Общая часть / Под ред. Диденко А.Г. – А., 2003
4. Студенттердің өздік жұмысы
4.1.Студенттердің өздік жұмысын орындаудағы әдістемелік нұсқаулар
Өздік жұмысының кең таралған және маңызды түрлерінің бірі – ол
тәжірибелік сабақтарға және ғылыми конференцияларға студенттермен
әзірленетін рефераттар болып саналады. Бұл өздік жұмыстың түрі өте қызықты
және маңызды, өйткені ол студентті ғылыми зерттеулерге баулиды. Рефератты
дайындау студенттердің ғылыми-ізденіс жұмыстарының элементі ретінде оларды
аудиторияның алдында сөйлеуге мүмкіндік береді. Осының бәрі, студенттердің
рефераттық жұмыстарын басқаруын ұйымдастыруға үлкен жауапкершілік артады.
Рефераттың тақырыбын таңдап алу өте маңызды орын алады, өйткені
студенттің өздік жұмысқа деген қызығушылығы, алынған тақырыпқа байланысты
болады. Сондықтан, оқытушыға студенттің тақырыпты дұрыс таңдап алуына көмек
жасап, рефератты әзірлеу барысында оған жалпы басқаруды қамтамасыз ету
қажет.
Рефератты әзірлеуінің бірінші кезеңі - әдебиетті дұрыс таңдау, ол үшін
кітапханадағы каталогтарды және басқада библиографиялық нұсқауларды
қолданған жөн. Студентті анықтамалық әдебиеттермен, термин – аудармалармен,
әдістемелік нұсқаулармен, ғылыми журналдармен қолдануға үйрету қажет.
Екінші кезең – танысу, мәліметті топтастыру және талдау. Ең алдымен
тақырып бойынша негізгі құжаттарды оқып, оларды зерттеуден бастау керек.
Осы жұмыс барысында тақырыптың негізгі сұрақтары біліне бастайды, олардың
реттілігі және бастапқы жоспары. Сонан кейін, жоспардың сұрақтары арқылы
барлық зерттелген әдебиет бойынша мәліметті топтастыру қажет.
Барлық мәлімет жиналғаннан кейін, жоспарды ретке келтіріп, рефератты
құрастыруға және жазуға кірісуге болады. Бұл реферат әзірлеуінің үшінші
соңғы кезеңі болмақ. Ақырында пайдаланған әдебиет тізімін келтіру қажет.
Оқытушыға студенттерді қатал бақылауының қажеті жоқ, керісінше олардың
ынтасын марапаттау қажет.
Реферат толығымен әзірленбей тұрып, оқытушы студенттің дайындаған
жоспарын қарап шығу қажет.
Рефератты ресімдеу сұрақтары бойынша арнайы кеңес берген жөн.
Рефераттың титулды бетіне университеттің және факультеттің атауын,
мамандығын, тақырыбын, өзінің аты – жөнін, жазылған жылын көрсету қажет.
Келесі бетте, цифрлармен белгіленген рефераттың жоспары көрсетіледі.
Жоспардағы сұрақтардың жауабын жаңа беттен бастаған жөн. Рефератты жазу
барысында беттерді нөмірлеп, сол жақтан (3 см) жолдарды қалтыру керек.
Ақырғы бетте пайдаланған әдебиеттің тізімі көрсетіледі, олардың жазылуын
алдын ала оқытушы студенттерді таныстырады.
Реферат жұмысы аяқталғаннан кейін, оны студент тексеруге оқытушыға
тапсырады, сонан кейін барып ол жұмысқа : «сыналды», «сыналған жоқ» немесе
«қанағаттандырылған», «жақсы», «өте жақсы» деген баға беріледі.
Рефераттық жұмыстардың есепке алуының жеке журналы болғаны немесе
рефераттарды болашақ оқу жұмыстарында пайдалану үшін оқу залында сақтаған
жөн.
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz