Саяси қақ

|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ                         |
|Семей қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ                   |
|СМЖ 3 - деңгейдегі құжаты|ПОӘК                     |                         |
|                         |                         |ПОӘК                     |
|                         |                         |042-18-19.1.21.03/2014   |
|«Саяси қақтығыстану»     |                         |                         |
|пәнінің оқу-әдістемелік  |№3 – басылым             |                         |
|кешені                   |                         |                         |










                             Саяси қақтығыстану

                           ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

                     (Саясаттану мамандықтарға арналған)

                         ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

















                                 Cемей -2014

1.ӘЗІРЛЕГЕН:
Құрастырушы:  03.09.2014
  аға оқытушы Кенжебулатова А.М.

2.ТАЛҚЫЛАНДЫ:
2.1. Философия және саясаттану кафедрасында
Хаттама № 1 03.09.2014ж.

Кафедра меңгерушісі :  ______________ /Мукатаева.А.А./

2.2.  Экономика,  құқык  және  гуманитарлық  ғылымдар   факультетінің   оқу-
әдістемелік бюросында
Хаттама № 1  09.09.2014ж.

Төрағасы: ________________ /Тойкин С.Х./

3. БЕКІТІЛДІ:
  Университетінің  оқу-әдістемелік  кеңесінің  отырысында  мақұлданды   және
басылымға ұсынылды.

Хаттама №1   11.09.2014ж.

ОӘК төрағасы: ____________ /Искакова Г.К./

4. АЛҒАШ РЕТ ЕНГІЗІЛГЕН

























                         МАЗМҰНЫ


1.  Саяси қақтығыстану пәні бойынша негізгі түсініктер (глоссарий)
2. Саяси қақтығыстану  пәні бойынша дәрістер кешені
3. Саяси қақтығыстану пәні бойынша семинар тапсырмалары
4. Қорытытынды бақылау бойынша  тапсырмалар
             5. Қолданылған әдебиеттер тізімі
                                   Алғы сөз

      Бұл  оқу-әдістемелік  кешен   Шәкәрім   атындағы   Семей   мемлекеттік
университетінің саясаттану студенттеріне  арналған.  Оқу  әдістемелік  кешен
кредиттік технология талаптары бойынша жазылған. Оқу әдістемелік  кешен  135
сағат көлемінде және типтік бағдарлама негізінде жасалынған. Сонымен  қатар,
 пән бағдарламасы, дәрістер кешені, семинар  сабақтарының  тақырыптары,  СӨЖ
тапсырмалары мен реферат тақырыптары,  кейс  тапсырмалар  мен  жаттығулардан
тұрады. Оқу әдістемелік  кешен  студенттердің  өз  бетінше  дайындалуына  да
кейбір мәселелерді өздігінен ізденуіне жағдай жасалынған.
      Оқу  әдістемелік кешеннің мақсаты мен міндеттері өз бетімен  ізденемін
деген студенттердің  шығармашылық  қабілетін  арттыру,  олардың  санасы  мен
көзқарастарын рухани құндылықтармен сусындату болып табылады.
 Ол -  халықаралық қақтығыстар ерекшелігін, даму тенденциясын, мақсаты  мен
міндетін, әдістері  мен  қағидаларын,  қақтығыс  субъектісінің  іс-әрекетін,
мәні мен себептерін қарастырады.
 Қазіргі қақтығыстар,  оны  реттеу  туралы  білу  халықаралық  қатынастарды
қарастырып  жүрген  кез-келген  студенттердің  міндеті.  Бұған  итермелейтін
себептердің бастыларының бірі ретінде  қазіргі  күнде  Қазақстанда,  сонымен
қатар  посткеңестік  кеңістіктегі  басқа  елдердегі  уақиғалар  болып  отыр.
Себебі,  қазіргі  кезде  бұл  елдердегі  саяси  іс-әрекеттер  көп   жағдайда
адамдардың саяси білім  деңгейлеріне  және  олардың  саяси  практикалық  іс-
әрекетке араласуымен тікелей байланысты.
 Осы себепті  студенттердің  қазіргі  қақтығыстар  негізін,  оларды  реттеу
әдістерін   білуі,   олардың   қызмет   бабында   жетістіктерге    жетуінің,
Қазақстандағы  саяси  әлеуметтік   өзгерістердің   тиімділігінің   кепілдігі
болады.
 Пәннің мақсаты – студенттерге қазіргі қақтығыстар,  оны  реттеу  тәсілдері
туралы толық білім  алуды,  қақтығыстық  жағдайға  байланысты  дүниетанымдық
және құндылықтық өлшемдер қалыптастыруды, пәнді оқу барысында алған  білімді
халықаралық  саяси  тәжірибемен   байланыстыра   білуді   және   халықаралық
қақтығыстар  туралы  өзінің  ғылыми  негізделген  көзқарасын  қалыптастыруды
көздейді.Оқу әдістемелік кешенде әлуметтік -саяси мәселелерді  терең  түсіну
үшін   көптеген   мамандық   ғылым   салаларынан,   әсіресе,   мәдениеттану,
саясаттану, этика және эстетика пәндерінен хабардар  болуы  керектігін  атап
айтқымыз келеді.
      Бір сөзбен  айтқанда,  студенттер  осы  оқу  әдістемелік  кешенін  оқу
процессінде дұрыс пайдалану арқасында, ондағы көтерілген мәселелерді  талдау
барысында  өздерінің  ішкі  рухани  жан  дүниесін  байыта  отырып,   қазіргі
нарықтық экономика қатынастарын дұрыс  түсінуге,  өмірде  өзіндік  позициясы
мен көзқарасын дұрыс қалыптастыра алады деген ниеттеміз.







1. САЯСИ ҚАҚТЫҒЫСТАНУ ПӘНІ БОЙЫНША НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕР
(ГЛОССАРИЙ)
Қақтығыс  пәні  –  қақтығысушы  жақтардың  негізгі  себебі  болып  табылатын
объективті сипаттағы мәселелер
Қақтығыстардың объектісі –  бұл  қақтығысшы  жақтардың,  қақтығыс  барысында
материалдық және рухани құндылықтарды игеру мен қолданылу болып табылады.
Қақтығыстардың субъектісі – өзінің әрекетімен қақтығыстарды  тудыратын  және
оның мазмұнын өзгерістік бағытын айқындайтын жақтар.
Қақтығысушы жақтардың күші- орын алған  қақтығысқа  байланысты  өз  мақсатын
көздей отырып нақты ресуртарды қолданып әсер ету.
Қақтығыстарға қатысушы- негізгі әрекет етуші күштер.
Қақтығыстың негізгі қатысушылары-бұл бір-біріне қарсы белсенді түрде  әрекет
етуші қақтығыстардың субъектілері болып табылады.
Қақтығыстың қосымша мүшелері- бұл қақтығыстың пайда  болуына,  жүруіне  және
нәтижесіне эпизодтық түрде әсер ететін субъекттер.
Қолдаушы топтар – бұл қақтығыстар дамуына немесе аяқталуына  белсенді  түрде
қатысатын немесе жоспарлы түрде қолдауымен әсер ететін топтар.
Қақтығыстағы  мотивтер  –  бұл  қақтығысты  тудырушының  өз  қажеттіліктерін
қанағаттандыруда  ішкі  және  сыртқа   жағдайлардың   бірігуіне   байланысты
субъектінің қақтығысқа деген белсенділігінің дамуы.
Қақтығыстың интенсивтілігі-қақтығысушы  жақтардың  бір-біріне  кері  әсерінң
өзектілігі.
Қақтығыс эскалациясы-қақтығысдың тереңдей түсуі.
Қақтығыстардың кеңеюі-қақтығысқа жаңа мүшелерінің қатысуы.
Потентивті  дипломатия-қақтығысушы  жақтардың   бір-біріне   деген   сенімін
қалыптастыру  және  бейбітшілік  келісімін  бұзуға  байланысты   факторлерді
анықтау азаматтық бақылаушылар миссиясының жұмыстарын құру.
Бейбітшілік  күрестер-қақтығысушылар   арасындағы   келісім   сөз   процесін
ұйымдастыруға байланысты процедура  және  3-ші  жақтың  өзара  тиімді  шешім
қабылдауды жүзеге асыруы.
Халықаралық арбитраж-халықаралық сот, бұл соттың шешімі қақтығысушы  жоғарғы
заңды күші бар құжат болып есептеледі.
Келісімдер-қақтығысқа әкелетін мәселелерді бірігіп шешу.
Бейбітшілікке  үгіттеу-қақтығыстарды  шешуде  әртүрлі   әдістерді   қолдану,
әскерді, авиацияны, кейде қақтығыс шыққан мемлекеттің келісімінсіз.
Ассиметриялық   дағдарыс   және   қақтығыстар-алып    мемлекеттедің    әлсіз
мемлекеттерге қауіп төндіруі немесе халықаралық террористік ұйымдар.
Антиглобализм-жаһанданудың тек  трансұлттық  корпорацияларының,  халықаралық
финанс  капиталдарының  тар   көлемді   мақсатын   көздеуінен   туындайтынын
негативтік салдарына қарсы шығушы қозғалыс.
Антиглобалистік  қозғалыстың   қозғаушы   күштері-көптеген   антиглобалистік
бағыттағы радикалды бағыттағы үкіметтік емес, кәіподақтық,  жастар  ұйымдары
және қоғамдық қозғалыстар.
Әлемдік форумдарда (әлемдік, европалық) –  әлемдік  экономика,  саясат  және
әлеуметтік жағдайларының дамуына байланысты басты сұрақтар қарастырылады.
Детерминизм  (лат.т.  «анықтаймын»)  -   нақты   әлемнің   құбылыстары   мен
процесстерінің,  заттарының  объективті  заңды  өзара  байланыстары,   өзара
шарттастығы  жөніндегі  философиялық  ілім.  Ғылым   тарихында   детерминизм
себептілік ретінде кездестірілді,  алайда  материя  дамуының  буын  тізбегі,
әлемдік  өзара  тәуелділіктің   кезеңі   ретінде   ғана   себепті   байланыс
детерминизмнің  негізгі  формасы  ретінде  екенін  ғылыми  танымның   дамуын
көрсетіп берді.
Геосаясат - саясаттанудың    концепциясы    мемлекеттің    ішкі    саясатына
сәйкес негізінен әр түрлі  географиялық  факторлармен,  мысалға  кеңістікпен
алдын-ала   анықталған.   Табиғат   ресурстарымен,    климатпен,    халықтың
басым көпшілігімен және оның өсу қарқынымен көрінеді.
Биосфера    (гр.т.    «Био»-өмір,    «сфера»  -шар)    өмірмен     қамтылған
және ұйымдастырылған, кешенді жердің қабықшасы бар өмірдің бөлігі.
Ноосфера  (гр.т. «ақыл-ой») дамудың басты анықтаушы факторы болып  табылатын
адам  қызметі  көрінетін  табиғат  пен  қоғамның  өзара   әрекет     етуінің
сферасы.   Ноосфера   туралы   түсінік   20   ғасырдың    1-  ші  жартысында
берілген болатын.
Географиялық орта - қоғамның дамуы  мен  өмір  сүру  шарттарын  құрастыратын
және қазіргі тарихи кезеңде қоғамдық өндіріс процесіне тартылған  табиғаттың
құбылыстары мен заттарының жиынтығы.
Әлеуметтік    стратификация    (лат.т.қабат     және     жасаймын)     батыс
әлеуметтануындағы  қоғамның  әлеуметтік   құрылымын,   ондағы   теңсіздікті,
әлеуметтік  қабаттасу  шарттарын   белгілейтін  негізгі  түсініктердің  бірі
болып есептеледі.
Постиндустриалдьқ   қоғам   -    қазіргі    батыс    әлеуметтануында    және
футурологиясында кеңінен тараған қоғамның жаңа кезеңі. Дүниежүзілік
тарих  кезеңіндегі  әртүрлі  технологияны  алмастыратын  әлеуметтік  үдеудің
негізіне қаланатын дамулар болып табылады.
Өркениет  (лат.т.азаматтық,  мемлекеттік)  1)  мәдениет  ұғымының  синонимі.
Марксистік әдебиетте материалдық мәдениетті белгілеу үшін де
қолданылған. 2) рухани, материалдық мәдениеттің қоғамдық  дамуының  деңгейі,
сатысы.
Мәдениет (лат.т.-өңдеу, тәрбие, білім, даму, құрметтеу) өзіндік және  өзара,
табиғатқа  қарым-қатынас  жиынтығында,  рухани  құндылықтарында,  әлеуметтік
норма мен  мекемелер  жүйесінде  ,  материалдық  және  рухани  еңбектерінде,
адамның өмірлік іс-әрекетінің дамуы мен ұйымдасуындағы тәсіл.



            2.  САЯСИ ҚАҚТЫҒЫСТАНУ  пәні бойынша дәрістер кешені

 1 Тақырып. Кіріспе. Х/қ қақтығыс және оны реттеу пәнінің мәселелері өрісі.
Тәсілдері мен анықтамалары
 Тақырыпша 1.
 Х/қ ұғымы, объектісі, пәні. Қақтығыстар қоғамның  пайда  болуымен  тікелей
байланысты және оның басты атрибуттарының бірі-адамдар,  әлеуметтік  топтар,
халықтар,  мемлекеттер  өздерінің  талап-мүдделерін  қолдап,  оларды  жүзеге
асыруға  тырысады.  Бұл  жолда  олар  өздері  қажет  деп  тапқан  амалдарды,
тәсілдерді қолданады. Осылай субъектілер арасында  жанжал,  түсініспеушілік,
қақтығыс пайда болады.
 Х/қ объектісі-  қақтығысқа  қатысушылардың  мүдделерінің,  құндылықтарының
(территория, мемл.статусы, басқа елдің  байлығына  қызығу,  аймақта,  әлемде
үстемдік  етуге  талпыну,  өз  идеяларын   басқаға   таңу)   тоғысуы-х/қ-тың
объектісі болады.
 Х/қ пәні-  қақтығыстардың  заңдылықтарының,  олардың  шығу,  даму,  шешілу
жолдарының жиынтығы.
 Проблемалық сұрақтар:
 1.Кейбір саясаткерлер «қақтығыссыз қоғам» болуы мүмкін , ол-болашақтың ісі
дейді. Бұл пікірмен келісесіз бе? Өз пікіріңізде негіздеңіз.
 2. Жануарлар арасындағы  «табиғи  іріктеу»   мен  қоғамдағы  «қақтығыстың»
табиғаты бір деген пікірді қолдайсыз ба?
 3. Адамзат өркениетінің қалыптасу тарихында қақтығыстың алаттын  орны  мен
рөлі қандай деп ойлайсыз?
 Тақырыпша 2.
 Қақтығысқа анықтама бергенде, оның жеке адамда  арасындағы  ,  жан-ұядағы,
басшылар мен олардың қоластындағылардың, діни, саяси ұйымдар мен  партиялар,
мемлекеттер арасындағы қақтығыстарды қамтитын  «жалпы  қақтығыс»  анықтамасы
бар екенін ескеруіміз керек. Ал, біз  х/қ  қарастырғандықтан,  оған  басқаша
анықтама беруіміз керек. Х/қақтысыс деп аз шеңберіне мыңдаған,  миллиондаған
адамдардың тағдыры мен өміріне тікелей әсер ететін  ерекше  заңдылықтар  мен
мен мемлекетаралық  қатынастардың  шиелеісуі  негізінде  болатын  қақтығысты
айтады.
 Әдебиеттер: 1. Козырев Г.И Основы конфликтологии. М.2007 2. Конфликтология
М.2002  3. Международ.отн.:теории, конфликты, организации. М.2007
 Проблемалық сұрақтар:
 х/қақтығыс ұғымы мен жалпы қақтығыс ұғымдарының айырмашылықтары қандай деп
ойлайсыз?
 Қалай деп ойлайсыз: кез-келген мемлекетаралық қайшылықтар  міндетті  түрде
қақтыысқа әкеле ме?
 Тақырыпша 3.
 -Болған не болатын х/аралық құбылыстар туралы тиімді және қажетті деректер
алу үшін әртүрлі зерттеу тәсілдері қолданылады. Олар:
 Құрылымды-қызметтік тәсіл; Бұл тәсіл өзгерісте болатын х/қ-тың себептерін,
шеңберін, қатысушылар құрамын анықтауға көмектеседі.
 Процессуалды-динамикалық тәсіл. Бұл тәсіл х/қ-тың даму сатыларын анықтауға
және оған қатысушыларды айқындауға көмектеседі;
 Эмпирикалық зерттеу тәсілі нақты деректер (цифрлар, пайыздық  көрсеткіштер
т.б) тілімен х/қ-тың  қазіргі  жағдайын  анықтап,  оның  деңгейін  анықтауға
көмектеседі.
 Х/қ-ты топтау арқылы х/қ-тың мәнін түсінуге болады.
 Х/қ-ды болжау барысында қақтығыстың қалай өтетінің, реттеу жолдарын  алдын
ала анықтауға мүмкіндік аламыз.
 Конструктивті шешу  тәсілі  негізінде  х/қ-ты  реттеудің  стратегиясы  мен
тактикасы қалыптасуы “халықаралық қақтығыстар...” пәнінің қызметі  деп  х/қ-
тың әлем алдындағы және осы қақтығысқа қатысушыларға байланысты алатын  орны
мен рөлін айтамыз. Бұл қызмет ашық түрде,  не  лагентті(жабық)  түрде  болуы
мүмкін.
         Қақтығыстық қатынастар қоғами  өмірдің  ерекше  түрі  болғандықтан
жоғарыда көрсетілген қағидалардан басқа, осы ерекше  құбылыстарды  зерттеуге
көмектесетін тек өзіне ғана тән   қақтығыстанымдық  тәсілдер  болады.  Олар:
пәннің  сұрақтарын  анықтау,  экономикалық,  теориялық   және   тәжірибелік,
топтау, болжау т.б. тәсілдер.
       а)   экономикалық  талдау  тәсілдері  экономикалық   қайшылықтардың,
дағдарыстардың,  стагнациялардың  себептерін  анықтау  арқылы  және  олардың
жанжалға, қақтығысқа айналу үдерістерін зерттеу  негізінде  оларды  реттеуге
мүмкіндік береді. Қақтығысты  тудырушы экономикалық  жағдайларға  байланысты
нақты  фактілерді  жинау   және   оларды   сараптау   арқылы    дағдарыстың,
стагнацияның себептерін және олардың салдарын анықтауға болады.
       б)  құрылымдық-қызметтестік   (функционалдық)   тәсіл.   Бұл   тәсіл
қоғамдағы,  халықаралық  қақтығыстардың  негізгі   элементтерін   анықтауға,
олардың  қақтығыс  барысында  атқаратын  қызыметін  және  олардың   қақтығыс
кезінде алатын орнын көрсетуге бағытталған.  Айталық,  бұл  тәсілді  қолдану
арқылы  қақтығысқа  қатысушылар  туралы  қажетті  деректерді  талдап,  соның
негізінде  алынған нәтижеге сүйеніп,  қақтығыстық  қайшылықтардың  түбірінде
бір-бірімен  байланысты  қоғами,  халықаралық  себептер  жатқанын  анықтауға
көмектеседі. Құрылымдық-қызметтестік тәсілге тән  сипат,  ол  –  қақтығыстық
жағдайларды, қақтығыстың өзін тек статикалық жағдайда  ғана  қарастыратдығы.

                                    в)    Үдерісті(процессуалды)-динамикалық
тәсіл. Қоғамдық, халықаралық ақтығыстардың ылғи  да  өзгеріс,  даму  үстінде
болатындығын ескеріп және  оларды  жан-жақты,  терең  зерттеу  үшін  олардың
өзгермелі табиғатын ашып көрсетуге көмектесетін  үдерісті-динамикалық  тәсіл
қолданылады. Бұл әдіс қақтығыстың даму бағытының негізгі сатыларын  анықтап,
оларды   өзгеріс,    даму    үстіндегі    құбылыс    ретінде    қарастырады.
                                          г)  Теориялық   және   тәжірибелік
тәсілді қолдану әлеуметтік, халықаралық қақтығыстың нақты деңгейін  цифрлар,
пайыздар,  қажет  болғанда,  жалпы  теориялық  тұжырымдар  арқылы  анықтауға
мүмкіндік  береді.  Оның  үстіне,  тәжірибелік   жолмен   алынған   деректер
теориялық сараптаудың негізі болып,  алынған  нәтижені  нақты  қақтығыстарды
шешу үшін қолдануға  болады.                  д)  Топтау  (классификациялау)
тәсілі әртүрлі қақтығыстық фактілердің мәнін, табиғатын  зерттеп,  түсіндіру
арқылы  қақтығыстардың  субъектілеріне(тұлғааралық,  тұлға  мен   топаралық,
әлеуметтік          топтараралық,           мемлекеттераралық),объектілердің
сипатына(қорларға,статустық-рөліне,әлеуметтік-мәдени,идеологиялық
т.б.қарай), өкілеттілігінің әсер  ету  бағытына  және  бөлінуіне(  «жоғардан
төмен» - басшы – қызметкер,жоғары тұрған  ұйымдар  –  олардан  төмен  тұрған
ұйымдар  т.б.)  қарай  және  «горизонтальді   қақтығыстар»   (бір   рангтегі
басшылар,  әріптестер  арасындағы)  т.б.қағидалар  негізінде  топтау  арқылы
қақтығыс түрлерінің өзіндік ерекшеліктерін, мәнін,  оларды  реттеу  жолдарын
айқындауға                         мүмкіндік                         аламыз.

                 е)  Болжау тәсілін қолдану қақтығыстық жағдайлардың  мүмкін
болашағын топшылауға ыңғайлы жағдай тудырады.  Болжау  утопия,  не  фантазия
емес, ол – бұрын басқа тәсілдер қолдану арқылы алынған нәтижелерге  сүйеніп,
жасалған                                                            тұжырым.
                                                          Аталған  қағидалар
мен  тәсілдердің  бәрі  де  қақтығыстық  жағдайларды  жан-жақты   қарастырып
зерттеуге, соның негізінде қақтығыстардың мәнін  жан-жақты,  терең  түсінуге
мүмкіндік беретін концепциялар құруға және  қақтығыстық  үдерістерді  тиімді
реттеуге практикалық көмек береді.
Проблемалық сұрақтар:
 1.Х/қ-  тәсілдерінің  қайсысы  қандай  жағдайда  тиімділік  көрсетеді  деп
есептейсіз? Пікіріңізді негіздеңіз.
 2. Х/қ пәнінің қақтығыстарды реттеудегі қызметіне тоқталып, өз пікіріңізді
негіздеңіз.


 2 Тақырып. Қақтығыстардың пайда болу себептері. Қақтығыс динамикасы.
 Тақырыпша 1. Қақтығыс тудыратын қайшылықтар.
 Кез-келген қақтығыс қарама-қайшы мүдделердің көрінісі. Ал, сол мүдделердің
өзі де әртүрлі болады. Өзінің бағытына, табиғатына қарай олар:
 Ішкі және сыртқы
 Антогонистік және антогонистік емес
 Негізгі және қосалқы
 Объективті ж/е субъективті болып бірнеше түрге бөлінеді. Бұл аталған басты
қайшылықтардан  басқа  да  қайшылықтар  кездеседі:  тұрақты-уақытша,  жалпы,
ерекше, жалқы т.б. Бұл қайшылықтар арасында тығыз байланыстар  бар.  Әртүрлі
жағдайларға байланысты олар бірінен екіншісіне ауыса беруі ғажап  емес.  ҚР-
дағы мынадай қайшылықтарға ерекше көңіл бөлу қажет:
 Эк-ны мемл.реттеу мен нарықтық стихия
 Билік пен олигархтар
 Еркіндік (бостандық) пен жауапкершілік т.б. Бұл  қайшылықтар  дер  кезінде
шешілмесе қақтығысқа әкелуі мүмкін.
 Проблемалық сұрақтар:
 “Қақтығыстың  себептері”  және   “қақтығыстық   қайшылықтар”   ұғымдарының
айырмашылығы неде?
 Қақтығыстың пайда болуы үшін қандай факторлар болуы қажет деп ойлайсыз?
 Қақтығыстың  пайда   болуына   әсер   ететін   бірден-бір   фактор-дефицит
(жетіспеушілік) дейді. Пікірмен келісесіз бе? Дәлелдеңіз.
Тақырып 2.  Қақтығыстың пайда болуына әсер ететін объективті факторлар:
      Объективті факторларға:
 Бөлуге қажетті ресурстардың жетіспеушілігі (материалдық, кардылық, экон-ық
т.б.)
 Әртүрлі мемл-дің мақсаттарының үйлеспеуіә, келіспеуі.
 Екі мемл.арас.байланыстың нашарлауы
 Мемлекет басшыларынң басқару  тәсілдерінің  әр-түрлілігі  негізінде  өзара
түсініспеушілігі;
 Құқық өлшемдердің толыққанды жасалмауы;
 Тарихи қалыптасқан екі ел халықтарының арас.кикілжіннің  болуы.
Проблемалық сұрақтар:
 Объективті факторлар қандай жағдайда  қақтығыстың  себебіне  айналады  деп
ойлайсыз?
 Ұлтттық азшылықтың құқықтарын шектеу, не жоққа шығару х/қ-тың себебі  бола
алады деп ойлайсыз ба?
 Тақырыпша  3.  Қақтығыстың  пайда  болуына  әсер  ететін   жеке   тұлғалық
факторлар:
 Оларға мыналар жатады:
 Жеке тұлғаның іс-әрекеттерінің психол.доминанттарының қақтығысқа әсері;
 Мінезінің ерек-і мен тұлғалық ерекшеліктері;
 Тұлғаның алдына қойған талап-тілектері;
 іс-әрекеттерінің ерекшеліктері;
 этикалық құндылықтары;
 Осы  аталған  факторлар  арасындғы  алшақтыққақтығыстың  себебіне  айналуы
мүмкін.
 Проблемалық сұрақтар:
 Қандай жағдайда тұлғаның іс-әректетінің психикалық  доминанты  қақтығыстың
себебі болуы мүмкін бе?
 «Мінездері қиын» адамдармен өзіңді қалай ұстау керек деп ойлайсыз?
3 Тақырып. Қақтығыс туралы ойлардың даму тарихы
 Тақырыпша 1. Антика, орта ғасыр, жаңа заман  өкілдерінің  қақтығыс  туралы
ойларының ерекшеліктері:
 Антика кезіңдегі  ойшылдардың,  соның  ішінде  Гераклиттің  болысы  жатқан
құбылыстардың қозғаушы күші қарама-қарсылық заңы. Онысыз даму болмайды.  Ал,
Геродот, Тацид т.б. мемл.аралық қақтығыстарды қажеттілік деп санады.  Соғыс,
қақтығыстың ең биік сатысы ретінде қарс-ып, ол қоғамды өзгертуге,  жаңартуға
көмектеседі десе, Платон қоғамда тыныштықтың болуын қалап,  соғысты  уақытша
құбылыс ретінде қарады.     Аристотель- адамдар  өздерінің  қоғамда  алаитын
орнына сәйкес келетін «әділеттік»  қағидасын  жүзеге  асырулары  керек.  Бұл
«әділетті» «әділетсіздікті» бұзу қоғамда, мемл-те  қақ-қа  алып  келеді,  ал
оның биік шыңы-соғыс. Қоғамдағы әлеум.қақтығысты  жүйелі  түрде  қарастырған
итальяндаық  Макиавели.  Оның  пікірінше  адам  табиғатынан   тұрақты   және
шектелмеген байлыққа ұмтылады. Ал  бұл  құбылыс  қоғамға  қақтығытың  тууына
себепкер болады. Бұл қақтығыстық жағдайды шешу үшін әр түрлі саяси  тәсілдер
қолдлану керек. Жаңа заман ойшылы Т.Гоббстың концепциясы бойынша,   «Барлығы
барлығына қарсы соғысады». Қақтығыстың шығу себептері: 1. Бақталастық
 2.сенімсіздік.  3.атаққұмарлық  т.б.  Осындай  қақтығыстардан  шығу  жолы-
«қоғамдық келісім-шарт жасау » . Бұл  идеяны  кейінірек  Ж.Ж  Руссо  ұсынды.
Қақтығыстың қайнар көзі- өркениеттің дамуы.
      К.Клаузевец қақтығыстың ерекше түрі- ол соғыс, ал ол  саясатты  басқа
жолмен  жүргізу  тәсілі  десе,  Ш.Монтескье  қақтығыстың   көзі-географиялық
жағдайға байланысты деді. Айталық, оңтүстік  халықтары-  енжар,  құл  болуға
бейім, ал солтүстік халықтары- белсенді, жаугер т.б.
      Дарвин Ч.-тіршілік үшін, ұрпақ жалғастыру  барлық  тіршілік  иелеріне
тән. Бұл күресте тек күштілер ғана жеңеді. Маркс К. , Л.Козердің  әлеуметтік
қақтығыс теорияларының мәніне тоқталу қажет.
Проблемалық сұрақтар:
 Антикалық   ойшылдар  қарама-қайшылық,  күрес  ж/е  қақтығыс   ұғымдарының
арақатынасын қалай түсінді. Ол туралы өз пікіріңізді айтыңыз.
 Жаңа заман кезінде қақтығыстың себебін қалай түсіндірді?  Олардың  пікірін
қолдайсыз ба? Өз пікіріңізді нақтылаңыз.
 Қақтығыстың қайнар көзі- тап  күресінде  жатыр  (экон.мүддеде  т.б)  деген
К.Маркстің пікірімен келісесіз бе?
Тақырыпша 2. Қақтығысты психологиялық тұрғыдан зерттеу.
 -Қақтығыстың басты себебі-З.Фрейдің ойынша, саналылық  пен  бисаналылықтың
арасындағы қайшылық. Айналып келгенде,  ол  қайшылық  қоғамдағы  мемлекеттер
арасына қақтығысқа әкеледі(Эдип.комплексі).  Бұл  идеяны  былай  түсіндіруге
болады. Толық түсінбеген, ойланбаған, инстинкт негізінде құштарлық (әуестік-
влечение)  пен  әдептілік  қағидалары  ж/е  құқықтық   өлшемдер   арасындағы
қайшылық-  қоғам  дамуының,  соғыстың  болу-болмауының   тікелей   себептері
болады.
 З.Фрейдің бұл идеясын әрі жалғастырған келесі австрилік психолог Карл  Юнг
болды. Оның пікірінше адамдар  екі  психотипке  бөлінеді:  интроверттер  ж/е
экстроверттер  болып.  Бұл  психотиптер  арасындағы  қайшылықтар  қақтығысқа
әкеледі.
 Проблемалық сұрақтар:
 Қазіргі психологтар адам өзін “стимул-реакция” қағидасы негізінде  ұстайды
деген пікрді айтып жүр. Сіз бұл аікірмен келісесіз бе? Негіздеңіз.
 “Қарсы жақтардың  мүдделерін  қанағаттандыру  шектеулі  болғанда,  олардың
арасында қақтығыс болады”-деген пікірді  қалай  түсіндірер  едіңіз  ж/е  бұл
идеяның авторы кім?
 Тақырыпша 3. Қазіргі кезең саясаттанушыларының қақтығыстың табиғаты, мәні,
себептері туралы пікірлері.
 К.Маркстің  таптық  күресін  концепциясын  әрі  жалғастырып   Р.Дарендорф,
әлеуметтік жүйені қиратуға ұмтылған антогонистік тап күресі ХІХ ғ. ғана  тән
болды. Ал, қазіргі индустриалды, постиндустриялды қоғамда  антогонистік  тап
күресі өз орнын реттелінетін  және  институционалдаған  қоғамдық  қақтығысқа
берді. К. Боулдингтің пікірінше, кез-келген қақтығысқа олардың бәріне  ортақ
элементтері бар. Осы себепті оларды реттеуге болады.
 ҚР-да қақтығыстың табиғатын, себептерін т.б зерттеу екнді- енді ғана қолға
алынып жатыр.
 Ресей саясаттанушыларын айтуға болады.
 ҚР-дағы қазақ тілін мемлекеттік тілге айналдыруға  байланысты  қазақтармен
орыстар  (басқа  халықтар)   арасындағы   қақтығыс   туралы   жазып   жүрген
А.Курманов, М.Шаханов, О.Сулейменов т.б.  айтуға  болады.  О.Сүлейменов  т.б
айтуға  болады.                Территорияға   байланысты   қақтығыс,   эк-ық
қақтығыс т.б.
 Проблемалық сұрақтар:
 К.Маркс пен  Р.Дарендорфтың  “тап  күресі”,  теорияларының  ұқсастығы  мен
айырмашылығын айырып көрсетіңіз.
 ҚР-да қақтығыстану пәнінің қалыптасуы туралы  мен  дамуының  ерекшеліктері
неде деп ойлайсыз?
 Егер сіздің досыңыз жұмыс барысында қателік жіберсе, сіз не істер едіңіз:
 А) осы қателікке бола досыңмен қайшылыққа келмей-ақ қоясың.
 Б) оның қателігін көрсетпей, онмен келісесіз.
 В) егер бұл қателікті жасаған басқа біреу болса, онда оған сын айтар едім.
4 Тақырып. Қақтығыстарды топтастыру (типология-жіктеу) өлшемдері.
 Тақырыпша 1. Қақтығысқа  қатысушылардың  ерекшеліктері  мен  мінез-құлқына
қарай  топтау.Батыс  саясаттанушылары   қақтығыстың   бұл   түрін-   қақ-тың
интенсивтілігі    (пәрменділігі,    қарқындылығы)    деп    атайды.    Қ-тың
пәрменділігіне  қарай  қақтығыс  төменгі,  орташа,  жоғары  деңгейлі   болып
бөлінеді.
Төменгі деңгейлі, пәрменді қақтығыс негізінен оппоненттер арасындағы  пікір-
талас түрінде болады.Орташа  интенсивті  қақтығыс-  көбінесе  әлі  шиеленісе
қоймаған қайшылықтардан туындайды. Бұл қақтығыс түрі, сонымен  қатар,  қарсы
жақтардың  тек  біреуі  ғана  белсенді  болғанда,  ал  екінші   жақ   қақ-қа
қатыспауға  тырысқанда  көрініс  табады.Жоғары  интенсивті  қақтығыста   екі
жақтың бірі шын объект  ретінде  жойылады.  Бұл  қақ-с  екі  жақ  арасындағы
қайшылық тереңдеп, тұрақтанып, ымырасыз болғанда  кездеседі.  Мұндай  қақ-ты
шешу-белгісіз салдарға әкелуі мүмкін.
 Бұлардан басқа, қақ-с қатысушыларына қарай мынадй болып бөлінеді:
 Тұлғаның өзіндегі қайшылық негізіндегі қақтығыс  (Фрейдтің  айтуынша  “ол”
мен  “жоғарғы мен”-инстинкт пен мораль арасындағы)
 Тұлғалар аралық қақтығыс (студент-оқытушы, бастық-қызметші т.б.)
 Жек тұлға мен топ арасындағы қақтығыс
 Топаралық қақтығыс (кіші, орташа, үлкен топтар)-топ-қоғам т.б.
 Мемлекетаралық қақтығыстар
 Проблемалық сұрақтар:
 Қақтығысты топтастыру бізге қандай артықшылықтар береді?
 Қақ-ты топтастыруөлшемінің негізінде оның басты белгісі болса, ондай  қақ-
ты қалай атайды?
 Егер топтаудың өлшемі ретінде формалды,  қосымша  белгілер  алынса,  ондай
топтау қалай деп аталады?
 Тақырыпша 2. Халықаралық қақ-ды топтаудың басқа түрлері.
 Тезисі:  Қақ-ты  топтаудың  негізіне  кез-келген  басқа  қағидалар  алынуы
мүмкін.                   1.Қақтығыстың ұзақ уақытқа созылуына қарай    :
 -бірнеше күндік қақ-с (Ресей-Грузия)
 -айлар бойы қақ-с (Қырғызстандағы қақ-с.)
 -жылдарға созылған қақ-с. (КСРО-Германия)
 -жүз жылдық (Англия-Франция-116 жыл)
 2. Қақтығыстың  қайшылық деңгейіне қарай:
 -агрессивті қақ-с (қақ-қа қатыс.бірін-бірі жоюға бар күштерін салады)
 -компромисс (ымырашылдық)- қарсыласы берген кейбір жеңілдіктерді қабылдап,
өз тарапынан уақытша болса да ымыраға келуге дайын субъектінің стратегиясы.
 3. Күшпен қысым көрсету деңгейіне қарай:
 -қарусыз (кедендік)
 -қарулы соғыс
 4.Қақ-тың объектісінің сипатына қарай:
 - ресурстық;
 - идеологиялық;
 - этникалық;
 - діни;
 - саяси т.б болып бөлінеді.
Проблемалық сұрақтар:
 Қарулы  қақтығысты  әділетті  және  әділетсіз  бөлу   қандай   қағидаларды
басшылыққа алады?
 Қарулы қақтығыстың қандай ерекшеліктері менбелгілерін атай аласыз?
 Қарулы қақ-с  барысында  көбінесе  өзін-өзі   қорғай  алмайтын  әлеуметтік
топтар (қариялар, әйелдер, балалар т.б.)  шығынға  ұшырайды  деген  пікірмен
келісесіз бе?
 Қарулы қақ-тың салдары инфрақұрылымның барлық салаларына  (әскери,  саяси,
эк-ық, әлеуметтік тех-лық, рухани  т.б.)  не  негативті  әсер  етеді.  Соған
қарамастан көп ұзамай аталған инфрақұрылымдар жедел қарқынмен дамуы  мүмкін.
Сіз осы екі пікірдің қайсысын қолдайсыз?
5 Тақырып. Саяси қақтығыс
 Тақырыпша 1. Х/аралық саяси қақтығыс, олардың ерекшеліктері.
 Тезисі: Саяси қақтығыс (х/ық)- басқару, саяси тәртіпті  реттеу  (режимді),
бейбітшілікті сақтау, немесе соғысты жүргізу (жалғастыру), мемл.аралық  қақ-
ды ұйымдастыру және  реттеу-  бақылау  салаларындағы  қайшылықтар  негізінде
қалыптасады. Айталық, саяси  қақ-с  пен  эк-ка  арас.байланыс  билік  арқылы
жүзеге асады, әлеуметтік құрылыстарға байланысты әр түрлі саясат  жүргізеді.
Мемл.кейде  өндіріс  орындарының  ісіне  араласып,  олардың  өнімін   бөлуге
тікелей қатысады. Кейде, мемл.меншік иесінің ісіне араласпай,  оларға  толық
еркіндік береді. Тура  осы  сияқты  саяси  қақ-с  пен  идеология  арасындағы
қатынас.
 Саяси қақ.ерекшелігі:
 Қақтығысқа  қатысушылардың  қарама  қайшылықтарының  ашық  және   халықтық
сипатта болуы;
 Саяси қақтығыстың билікпен байланыстылығы;
 Саяси қақтығыстың идеологиялық сипаттағы болуы;
 Саяси          қақтығысқа          қатысушылардың          институционалды
ұйымдылығы(партияға,қоғамдық қозғалыстарға)
 «Символдық»біркелкілік    (идентификация     т.б.а.саяси     қақ.символдық
(жалау:қызыл,сары,қара т.б.)
 Лигитимді саяси жетекшілік болуы;
 Күш көрсетудің біржақты заңдылығы;
 Трагедиялық салдардың болу мүмкіндігі.
 Проблемалық сұрақтар:
 Авторитарлық басқару тәртібінде саяси  қақтығыстың  ерекшелігі  не  де?деп
ойлайсыз.
 Демократиялық   тәртібіндегі    саяси    қақтығыстар    артықшылығы    мен
кемшіліктеріне талдау  жасаңыз.
 Қазақстандағы негізі партиялардың сайлау алдындағы жұмыстарының мәнін ашып
көрсетіңіз.
 Саяси қақтығыстың негізгі типтерін атап өтіңіз.
 Қырғызстандағы  саяси  қақтығысты  талдап,  оның   кімге   тиімді   екенін
анықтаңыз.
 Тақырыпша 2. Ішкі және сыртқы саяси қақтығыстар мәні,ерекшеліктері.
 Тезис. Ішкі қақтығыс деп бір мемлекеттің ішіндегі әлеуметтік топтардың  өз
мүдделері үшін күресін айтады. Қоғамның  саяси  өмірі  билікті  қатынастарда
көрініс  табады.  Бұл  билікті  қатынастар  қоғамда  үстемдік  құрып  тұрған
қатынастарды дамытуға, қорғауға, ондағы саяси күштердің жағдайын  жаксартуға
және олардың арасындағы тепе теңдікке (баланс)жетуге талпынады.
 Ішкі саяси қақтығыстар ерекшеліктері:
 Қоғамның  әртүрлі  әлеуметтік  топтарының  өздерінің  саяси  мүддесі  үшін
күресі.
 Саяси үстемдік үшін күрес(парламенттік күрестен азаматтық соғысқа дейін)
 Ішкі саяси қақтығыстар түрлері:
 Әлеуметтік топтар арасындағы қақтығыс;
 Саяси партиялар, қоғамдық қозғалыстар қатысқан саяси қақтығыстар;
 Мемлекеттік билікте, партияда, қозғалыстарда жетекшілік орнату үшін күрес;
 Саяси бағыт ұстанған этникалық қатынастар.
   Проблемалық сұрақтар:
 Халықаралық  саяси  қақтығыстардың  әлемдік  саясаттағы  алатын  орны  мен
маңызын анықтау қажет;
 «Халықаралық  саяси  қақтығыс»  ұғымы  саяси  өлшемдердің  теориялық  және
практикалық негізін анықтай алады ма?
 Тақырыпша 3. Саяси қақтығыстардың экологиялық сипаты. Тезис:
 Табиғи байлық өндіруші елдер мен оны  тұтынушылардың  арасындағы  қайшылық
табиғи   құрылыс.   Себебі,   өндірушілер    шикізатқа    бағаның    өскенің
қаласа,тұтынушылар бағаның төмендегенін қалайды.
 Қаржыға байланыст қақтығыстар. Кредиторлар мен жеке меншік банктер  кредит
бойынша  ақшаларын  кері  қайырғысы  келсе,  қарыз  алғандар  кредит  қайыру
мерзімін созуға тырысады.
 Әскери қаруды сатуға байланысты қақтығыстар. Қаруды  жасырын  сатуға  тиым
салынған.  Ядролық   қарулар   мен   оларды   өндіруге   мүмкіндік   беретін
шикізаттарды сатуға (уран,вольфрам) тиым салынған.
 Меншік  үшін  қақтығыстар.  КСРО  ыдырағаннан  кейін   тәуелсіздік   алған
мемлекеттер мен Ресей арасындағы күрес. Ресей  Украина  (қара  теңіз  флотын
бөлуге) байланысты  болған  қақтығыстар.Украинаның  Ресейге  ядролық  қаруды
беруден бас тартуы.
 Проблемалық сұрақтар:
 Саяси қақтығыстың  динамикалық  дегенді қалай түсінуге болады.?
 Саяси қақтығыста күшті легитимді қолдану дегенді қалай түсіну керек?
 Саяси қақтығыстарты шешудің басты тәсілдерін ашып көрсетіңіз.
6 Тақырып. Халықаралық қақтығыстарды эскалациялау.
 Тақырыпша 1.  Эскалация  кезеңіндегі  халықаралық  қақтығыстың  құрылымдық
өзгерістері.
 Тезистер: халықаралық қақтығыстар өршуі 3фазадан тұрады:
 Матентті(жабы)   Ашық;    Қақтығысқа    қатысушылар    санының    (одақтар
арасында)көбеюі
 Қақтығыстың апогейі тоталды соғысқа айналуы.
 Осы    қақтығыстың    ашық    фазасында,оған      жаңа,     тың     қорлар
(әскери,техникалық,қаржылай,одақтар т.б)қосылады. Бұл процесті  «қақтығыстың
эскалациялануы» деп  аталады.  Демек,  қақтығысты  экскалациялау  деп  уақыт
өткен сайын оның шиеленісуінің өрбіп, үдей түсуін  және  өзінің  қарсыласына
барынша  қирата  соққы  беру  үшін  барлық  қорларлы   пайдалануды   айтады.
Қақтығысты эскалациялаудың негізгі белгілері: Қақтығысқа қатысушылардың  бір
біріне деген семінің таусылуы;
Қарсыласынан «жау бейнесін» жасау; Эмоционалды (сезімдік) күйзелістің өсуі;
 Бейбіт   түсіндіруден,   дәлелдеуден   қарсылас   әр    түрлі    жолдармен
әшкерелеу;Қарсыластар мүдделерінің поляризциялану; Күш  қолдану;  Қақтығысқа
себеп  болған  алғашқы  құбылыстың  орнына  барлық  қоғам  өмірін   қамтитын
факторларыдың пайда болуы;
 Қақтығыстың  уақыттық   және  кеңістік   шеңберінің   кеңейіп,көп   салада
қақтығыстың  үдейі   түсуі;Қақтығысқа   объективті   құрылымы   (қақтығыстық
жағдай)өзгереді. Мыс.  Қақтығысқа  жаңа  қатысушылар  тартылады  және  қақс.
болып жатқан территория кеңейді. Эскалациялау  қақтығыстың  ең  биік  шыңына
жеткенде, оған қатысушылардың рангісі өзгереді:
 а) екі жақтың рангісі тең болады;
 б) бірінің рангісі жоғары,екіншісі төмен.
 Қақтығыстың субъективті қабылдауда өзгереді:
 Қатысушылардың қатысу маңыздылығы мен құндылығы өседі;
 Екі  жақтың  сенімі  мен  түсінушілігі  жоққа  саяды,   осының   кесірінен
проблеманы  бірігіп  шешу  мүмкін  болмайды;Әр  қайсысы  өз  қөзқарасы   мен
мүдделік  қызығушылығын  өзгертпей  қарсыласына  қарсы  іс  әрекет  жасайды;
Қарсыласына  жау  ретінде   қарап   оның   кемшіліктері   мен   қателіктерін
қақтығыстың себебі деп түсінеді.
 Проблемалық сұрақтар:
 Қақтығысты  эскалациялау  кезеңінде  қақтығыстық  жағдайда   конструктивті
жолмен шешу мүмкін бе?
 Қақтығыстың  эскалациялану  кезіңде  қақтығыстың   себептерін   объективті
тұрғыдан парасатпен саналы түрде қарастыруға неге болмайды?
 «Жау бейнесін жасау» қалай жүзеге асады?
 Қақтығысты эскалациялаудың негізгі  белгілерін  басқа  қосымша  белгілерін
атап көрсетіңіз.
 Не себептен олар қақтығысты эскалациялауға белгілі бір рөл атқарады?
 Жалпы эскалацияны калай түсінесіз?
 Тақырыпша 2. Қақтығысты эскалациялаудың негізгі сатылары.
 Тезис. Қақтығысты эскалациялау негізі төрт сатыдан тұрады. Олар:
 Бірінші   саты.   Бұл   сатыда   қақтығысқа   қатысушылардың   өз    талап
мүдделері,оларды негіздейтін аргументтері болады. Негізгі белгілері:
 Проблеманы бірігіп шешу мүмкіндігіне айырылу қорқынышы;
 Екі жақты бақталастығының өрши түсуі;
 Қарсы  жақтың  позициясын  өзгертуге  бағытталған   кез   келген   шараны,
қақтығысты эскалациялауға берілген белгі деп түсінеді.
 Екінші саты. Эскалацияның басталуы. Белгілері:
 Пайдасыз бос дискуссияның  орнына,эскалациялау  шараларына  жұмсайды  (бар
күшті);
 Қысым жасау және өз позициясын қатал ұстау арқылы  қарсыласының  ұстанымын
өзгертуге тырысады;
 Екі  жақта  өз  еріктерімен   қарсыластарының   талаптарын   қабылдағылары
келмейді.
 Үшінші саты.
 Эскалацияның өрбу сатысы.  Бұл  кезеңде  бірі  екіншісінің  (қарсыласының)
кемшіліктері мен қателіктерін баса көрсетіп,өздерінің  істерін  оң  тұрғыдан
көрсетеді.
 Сипаты:
 Қақтығыстың мақсаты ретінде өз халқының, елінің  «қасиетті  құндылықтары»,
саяси  ұстанымдары  (демократия,социализм,не  нацизм  т.б)жоғарғы  моральдық
қағидалар қабылданады;
 Күш пен зорлық қатысушыларды қатысушылардан жауапкершіліктен айырады;
 Қарсылас жау ретінде қарастырылады;
 Төртінші   саты.   Қақтығысты   шешу   сатысы.   Эскалациялау    барысында
пайдаланылған бар қорлардың нәтижесінде екі жақтың  да  ұстанымдары  өзгеруі
мүмкін. Жаңа реалий  тұрғысынан  құндылықтар  қайта  қарастырылады,  олардың
стратегиясы  мен  тактиксы  өзгертеді.  Сөйтіп,екі  жақта  қақтығыстан  шығу
жолдарын іздестіреді. Қақтығыстан шығарудың тиімді жолдары:
 Күшті жақ әлсіз жаққа өзінің айтқандарын қабылдауға мәжбүрлейді;
 Күрес екі жақтың бірінің толық жеңілуімен бітеді;
 Ресурстардың таусылу таусылмауына қарай қақтығыс ұзаққа  (не  тез)  созылу
болуы мүмкін;
 Барлық ресурстар таусылған кезле екі жақ ымыраға келу мүмкін;
 Қақтығыс үшінші күштің қысымы мен тоқтауы мүмкін.
 Төртінші   саты.   Қақтығысты   шешу   сатысы.   Эскалациялау    барысында
пайдаланылған бар қорлардың нәтижесінде екі жақтың  да  ұстанымдары  өзгеруі
мүмкін. Жаңа реалий  тұрғысынан  құндылықтар  қайта  қарастырылады,  олардың
стратегиясы  мен  тактиксы  өзгертеді.  Сөйтіп,екі  жақта  қақтығыстан  шығу
жолдарын іздестіреді. Қақтығыстан шығарудың тиімді жолдары:
 Күшті жақ әлсіз жаққа өзінің айтқандарын қабылдауға мәжбүрлейді;
 Күрес екі жақтың бірінің толық жеңілуімен бітеді;
 Ресурстардың таусылу таусылмауына қарай қақтығыс ұзаққа  (не  тез)  созылу
болуы мүмкін;
 Барлық ресурстар таусылған кезле екі жақ ымыраға келу мүмкін;
 Қақтығыс үшінші күштің қысымы мен тоқтауы мүмкін.
 Төртінші   саты.   Қақтығысты   шешу   сатысы.   Эскалациялау    барысында
пайдаланылған бар қорлардың нәтижесінде екі жақтың  да  ұстанымдары  өзгеруі
мүмкін. Жаңа реалий  тұрғысынан  құндылықтар  қайта  қарастырылады,  олардың
стратегиясы  мен  тактиксы  өзгертеді.  Сөйтіп,екі  жақта  қақтығыстан  шығу
жолдарын іздестіреді. Қақтығыстан шығарудың тиімді жолдары:
 Күшті жақ әлсіз жаққа өзінің айтқандарын қабылдауға мәжбүрлейді;
 Күрес екі жақтың бірінің толық жеңілуімен бітеді;
 Ресурстардың таусылу таусылмауына қарай қақтығыс ұзаққа  (не  тез)  созылу
болуы мүмкін;
 Барлық ресурстар таусылған кезле екі жақ ымыраға келу мүмкін;
 Қақтығыс үшінші күштің қысымы мен тоқтауы мүмкін.
Проблемалық сұрақтар:
 Қақтығыстың объектісі мен субъектісінің сипаттыры қандай  жағдайда  өзгеру
мүмкін?
 Үшінші күш дегенді қалай түсінесіз?
 Қақтығысты шешуде үшінші күш қандай рөл атқарады?
 Қақтығысты шешу барысында аталған төрт сатының  бәрін  өту  міндет  пе?Бір
сатыдан соңғы сатыға ортасындағыларды атап, секіріп өтуге бола ма?
 «Құндылықтарды қайта қарау»дегенді қалай түсінесіз  және  ол  қай  уақытта
пайда болады?
 Тақырыпша 3. Қақтығыстан кейінгі саты.
 Тезис:Қақтығыс тоқтатылады деген, қақтығыс тудырған проблема жойылды деген
сөз емес. Қақтығыс тоқтағаннан кейінгі екі  жақтың  екеуі  де,  не  екеуінің
бірі   қақтығысты   шешуден   ешқандай   пайда   таппауы   мүмкін.   Олардың
қанағаттанғаның не қанағаттанбағанын мына жағдайдан көруге болады.
 Қақтығыс  барысында,  қақтығыстан  кейінгі  бейбіт  сатыда  екі   жақ   өз
мүдделеріне жетті ме?
 Күрес қандай тәсілдермен жүргізіледі (күш,бейбіт)?
 Екі жақтың адами, материалдық,территориялық  ұтылыстарды  қандай  деңгейде
болады?
 Қақтығыс барысында екі жақтың ар намысы қандай деңгейде тапталды;
 Екі жақты мүдделері қақтығыстан кейін қандай деңгейде ескерілді?
 Келісім барысында қандай  тәсілдер  қолданылды  (қысым  көрсету  арқылы,өз
еріктерімен қажетті нәтижеге жетті)
 Халықаралық ұйымдар мен мемлекеттердің  қақтығыстарың  реттеу  нәтижесінде
берген бағалары қандай болды?
 Қақтығыстан кейінгі келісімнің тәтижесі тиімді деп есептеледі,егер екі жақ
келісіге консенсус арқылы жетсе.
 Егер екі жақтың бір келісім арқылы  өздерінің  мүдделері  ескерілмеді  деп
есептесе, онда екі жақ арасындағы қақтығыстық жағдай сақталады  да,  келісім
ұзаққа бармайды.
 Ресурстар(қорлар) тусылып, амалсыздан болған келісім  де  уақытша  болады,
қақтығыс жағдай сақталады.
  Жалпы, соғыстан кейінгі сатыда жаңа объективті шындық  қалыптасады.  Жаңа
күш  жиналады,  бір  біріне  деген  көзқарас  өзгеруі  мүмкін.   Қақтығыстар
тудырған мәселеге басқаша қараулары мүмкін.   (Мыс.1994-1996  жылдары  Ресей
Шешен сғысының қорытындысында,  қақтығыстың  себебін  басқаша  қарастыруған,
осыған  сәйкес  екі  жақаралық  қарым   қатынас   басқаша   жүргізуге   және
ұйымдастыруға екі жақта мәжбүр болды.)
 Проблемалық сұрақтар:
 Қақтығыстан  кейінгі  сатының   даму  ерекшеліктері   қандай   факторларға
байланысты өрбиді?
 Екі ел арасындағы қақтығыс олардың қарым  қатынасын  ынталандырып,қақтығыс
тудырған  мәселеден  басқа  біршама  мәселелрді  оң  қарастыруға   мүмкіндік
береді. Деген пікірмен келіссесіз бе?Келіспесеңіз себебін түсіндіріңіз.
 Күштің мүддесі негізінде шешілген біржақты шешімнің нәтижесі ұзаққа созылу
мүмкін бе?
 Қақтығыстан кейінгі келісімге қақтығысқа қатысқан үшінші жақтан басқа  тың
күштер қосылуы мүмкін бе? Болса,олар қандай рөл атқарады?
7   Тақырып.   Халықаралық   терроризм,   экстремизм   және   сепаратизм   -
қақтығыстардың ерекше түрі.
 Тақырыпша 1.  Халықаралық  терроризм,  діни  экстремизм  ұғымы,  табиғаты,
түрлері.
 Тезистер: Терроризм  (лат.terra-қорқыту  )саяси  мәселелерді  күш  көрсету
арқылы шешуге талпынып,халықты қоғамдық қорқынышта ұстауды мақсат  еткен  іс
әрекет террор локальды болады. Террордың ерекше  түрі  ретінде   халықаралық
терроризм дәстүрлі емес соғыс құралы ретінде  мемлекеттік  тәртіпті  (режим)
тұрақсыздандыруға,  билікке  деген  халық  сенімін  жоғалтуға  және  қоғамда
психологиялық  дискомфорт  тудыруға  бағытталған  іс  әрекет  .  Халықаралық
терроризм қолдаушылары ТҰК (ТНК)  мен  халықаралық  қаржы  олигархтары  және
кейбір   тұрақсыздықты   қалайтын   мемлекеттер.   Террорды    орындаушылар,
күнделікті жақсы өмір үшін, о дүниеде жұмақта боласын деген сөздерге  сеніп,
өмірін өлімге қиған  адамдар.  Терракт  дайында,  террористерді  дайындайтын
шетелдік   аранайы   қызмет(спецслужба)    атқарушы    ұйымдардың    бұрынғы
қызметкерлері (ЦРУ,ФБР,Израиль,Ағылшын т.б)  басқаратын  «Дайындау  Орталық»
үлкен  рөл  атқарады.  Терроршыларды  психология   тұрғысынан   идеологиялық
өндеуден өткізеді. Алдарына қойған мақсатқа жету үшін  олар  креминалдық  іс
әрекет жасаудан тайынбайды.
 «Халықаралық терроризм» саяси құбылыс ретінде мойындау  АҚШ,Израиль,  т.б.
Батыс елдері үшін қолайлы идея. Себебі, халықаралық қақтығысқа  қарсы  күрес
арұылы олар өздеріне тиімді біраз мәселелрі шешеді:\
 Әлемдік  үстемдікке  және  бақылауға  талпынушы   күштердің   (ТҰК   -ТНК,
АҚШ,Израиль т.б) шын мақсаттарын жасырып ұстауға мүмкіндік береді.
 Белгісіз (тұратын орны) жаумен мақсаты анықталмаған  күреске  миллиондаған
адамды (әр елден) тарату олардың арасында  қорқыныш  тудыруға  және  олардың
санасын уландыруға мүмкіндік береді.
 Ынталы күштер тарапынан  халықаралық  құқықты  өзгерту,  айналып  келгенде
агрессия,мемлекеттік  террор  т.б.  ұгымдардың  мәні  мен  мазмұнын  түбімен
өзгертуге   мүмкіндік   береді.   Сөйтіп,   агрессия,   мемлекеттік   террор
халықаралық қауымдастық арасында ізгі ниетті саяси акт болып көрінеді.
 Мемлекеттердің өз қауіпсіздігі  үшін әскери блок құрып  бірігудің  орнына,
оларға антитеррорлық коалицияның артықшылығы дәріптеледі.
 Мемлекеттердің геосаяси орталыққа бірігуінен де, альтернативті  құрылымдар
құрудан да бас тартуына да әкеледі.  Сөйтіп,олардың  тек  АҚШ  т.б  айтқанын
істеуге мәжбүрлейді.
 Тақырыпша 2. ҚР дағы террор.қарсы күрес саясатын жетілдіру мәселесі.
 Проблемалық сұрақтар:
 Позитивті  идея  мен  жасампаз  идеология  жетілмеген  де,  терроризм   өз
мақсатына жету үшін күш  көрсетеді  деген  пікірге  байланысты  өз  ойыңызды
айтыңыз.
 Қалай ойлайсыз: «мслам экстримизмі мен терроризмі» деген  ұғымының  негізі
бар ма?
 Кейбір  саясаткерлер  «террористік  топтар  өздерінің  идеялогиясын  күллі
адамзатқа зорлықпен тануға  талпынған  революциялық  ұйымдар»  деп  санайды.
Сонда терроризммен революция бір тектес,  ұқсас  ұғымдар  ма?  Әлде  олардың
айырмашылықтары бар ма?
 Дін мен терроризм қатар қолданып жүр. Осы пікәр дурыс па?  Өз  пікіріңізді
айтыңыз.
 Тақырыпша2. ОА мен ҚР дағы діни экстремтизм мен терроризмнің таралу көлемі
және олардың таралу түрлері.
 Тезистер:  Террористік  іс   әрекеттердің   әлеуметтік   бағытына   қарап,
мақсаттарына қарап, оның бірнеше түрлерін атуға болады. Олар:
 Саяси терроризм қоғамдық құрлысты өзгертуге бағытталған террактілір.
 Ұлыттың дәстүрлі  саяси  доктринасы  мен  құндылықтарына  сүйенетін  оңшыл
терроризм; және  маркстік,  анархистік,  троцкистік,  маоистік  т.б.  солшыл
тактриналарға сүйенеді  «қызыл»  (солшыл)  терроризм.  Осы  екі  террористік
бағытты қосып жалпы мемлекеттің өз ішіндегі әлеуметтәк мідени  қақтығыстарды
әлеуметтәк терроризм деп атайды.
 Ұлттық (этникалық) терроризм; оның бірнеше түрі бар:
 А) Сепаратистік терроризм; тарихи территорияда ғасырлыр  бойы  өмір  сұріп
отырғын  халықтардың  ұлт  патриоттарының  тәуелсісдік,  не  автономия  үшін
күресі. (Тибет, ұйғыр, күрттердің күресі)
 Б)  Ұлттық  тәуелсіздік  (ұлт  азаттық   )   үшін   күрес.   Агессорларға,
калоизаторларға, олардың  экономикалық,  саяси  доктринасына  қарсы  күресі.
Қазіргі кезед бұл күрес басқа мемлекеттердің саяси  үстемдігіне,  ТҰК  (ТНК)
үстемдігіне қарсы күреске айналып отыр.
 В)  Репрессия  қолдану  ұлттық  терроризмнің  ерекше   түрі.   Үстем   ұлт
өкілдерінің мемлекетті аз ұлттың мүдделерін ескермей,  оларға  қарсы  террор
ұйымдастыруы. (Қытый Тибетке, Ұйғырға, Турк Курт)
 4.  Идеологиялық  терроризм  үстемдік  жүргізіп  тұрған   қатыныстар   мен
құндылықтарға  қарсы  күрес.  Оған  діни,  мәдени  террорлвр  жатады.   Діни
терроризм екіге бөлінеді:
 А)  Фундаменталистік  –  мұсылман  елдерінде  ислам  қағидаларын  орнатуға
бағытталған ислам радикалистерінің күресі (Хизб-Ут- Тахрир).
 Б) Сиктантық - әр-түрлі маргиналды сиктант топтардың  күш  қолдану  арқылы
билікке ұмтылуы. Оларға:
 Сунниттердің «мұсылмандық ағайындар» тобы;
 Суниттердің баххбидтер сектасы (билік үшін күреседі);
 Ирандық шииіт ұйымдарын қолдаушылар.
 5.Аққпаратық террактілер – халық санасын өзгертуге бағыттауға.
 6.  Биотерроризм  –адам  саулығына,  өміріне  зиянды  әсер  ететін  табиғи
биоагенттерді пайдаланады. (Сібір язвасы, СПИД, Шошқа тауқ грипі т.б.)
 Проблемелық сұрақтар:
 «Исламдық қауіп-қатер» деп айтып жүрген  Батыс  саясаткерлері  бұл  ұғымға
қандай мән мағына беруде.
 Исламдық фундаменттализмнің негізгі идеологиясын қалай түсінуге болады.
 ҚР-ның  территориялық  тұтасығы  мен   толирантты   қоғамына   ірткісалып,
сепаратизм  мен  қлттар  алауыздығын  қоздыруды  көздейтін   діни   секталар
өкілдеріне қанадай шаралар қолдану керек?
 Діни экстримизм мен терроризмнің айырмашылықтары  мен  ұқсастықтарын  ашып
көрсетіңіз.
 Тақырыпша 3. ҚР-ғы мемлекет пен діни ұйымдар арасындағы қарым- қатынас.
 Тезис:  ҚР-ның діни ұйымдарымен  қарым-қатынасы  ҚР-ның  конститутциясында
нақты корсетілген. Конститутция бойынша ҚР-да діни
 негізде парти құруға,   бір  дінге  мемлекеттік  мәртебе  берге  болмайды.
Себебі,
 ондай болса, қоғамда дінаралық, ұлтаралық, шиеленістердің өршуі ғажап
 емес, ал ол террордың  пайда болуына қолайлы жағдай.
1.  Назарбаев  Н.А.  парламент  палаталарының  алдында   сөйлеген   сөзінде,
терроризммен күрестің маңыздылығын айта келіп, біздің аймақта  да  терроризм
қаупінің бар  екендігіне  ерекше  тоқталды.  Бұл  тынымсыздыққа  әсер  еткен
мындай құбылыстар. 2000ж. Бері қарай «Хизб-Ут-Тахрир»  діни  сектасы  өзінің
заңсыз іс-әрекетін ашық жүргізе бастады. 2003 жылы олар  бір  мың  үн  парақ
таратса, 2004ж 11мың таратқан. ҚР-на  заңсыз  жолменкелген  күмәнді  адамлар
аны  көбейген.  Шымкенттегі  қыздар  пансионаттында  8-15  жастағы  қыздарды
исламдық  фанатизм  тұрғысында  тәрбиелеу  жұмыстары  жүргізілген.  Ал,  осы
істері реттейтін, не тиым салатын  заңы  жоқ  болғаны  қынжынарылқ  іс.  Тек
соңғы кезде ғана бұндай құбылыстарды шектейтін  заңдар  падй  бола  бастады.
2002 жылы құқық қорғау ұйымдары халықты діни экстремизмге үгітеп жүрген  120
шетел  азаматын  ұстады.  Қазірдің  өзіңде  40тан   астам   діни   ағымдарды
насихаттап жүрген 2500 діни бірлестік  бар  екені  белгілі  болды.  Әсіресе,
адам  ханын  пайдалануды,  жыныстық  жүгенсіздікті,   өзін-   өзі   өлтіруді
насихаттайтын «церковь сатаны», «белая  братства»,  ахамадия,  бахан  сияқты
діни ағымдар кең етек жайған. Осыларды және олардан басқа  «Абсаб-Әл-Фасар»,
«Мұсылман бауырлар», «Талибан», «Бозгурд»,  «ОА  моджахеттерінің  жамағаты»,
«Лашкар-и-Тайба», «Әлеуметтік  реформалар  қоғамы  сияқты»  діни  ұйымдардың
қызметіне тиым салынды.
 ҚР-да  діни  экстримизмнің  өрістеуіне  исламдық  діни  ағымдардан  басқа,
көптеген  басқа  дінлердің  ағымдары  да  үлкен  әсер  етіп  отыр.  Айталық,
С.Корнилов бастаған «Кришнаны түсіну қоғамы».  Бұл  діни  ұйым  Исса  малған
бекетінің маңынан Таххир  Хибатуллин  атына  алынған   60га  жерді  900  мың
тенгеге сатып алаған  (қазіргі  бағамен  6  мың  доллар).  Ал,  Евангелистер
сектасы ҚР-да соңғы 5-6  жыл  ішінде  4  мыңдай  «ұя»салған.   Жақын  арада,
Қазақстанның жартысынан көбін осы сектаға кіргізу  жоспараланып  отыр  екен.
Бұларға заңды түрде тиым салу керек.
 ҚР-сы көптеген контуртеррорлық  халықаралық  ұйымдардың  (БҰҰ,  ШОС,  ОБСЕ
т.б.) ісіне араласып, өздеріде көптеген ұсыныстар жасады. ҚР-ның  парламенті
2004 жылы «экстримистік іс әрекеттерге қарсы күрес туралы»  заңды  қабылдап,
онда республикамыздың алдында тұрған басты міндеттер осы:
 Оппозициялық күштермен ымыраға келу;
 Кең ауқымды саси процестерден шет қалмау;
 Кінәлілердің  (түрмеде  отырған)  біразына  шарт  қойып,  оларға   кешірім
(амнистия) жасау;
 Әлеуметтік экономикалық  жағдайларға  байланысты  арыз  шағымдарға  ерекше
көңіл бөлу;
 Терроршылар пайдаланып кетуі мүмкін қаржы көздерін бақылау;
 Экстримистердің БАҚ пайдаланбауын қадағалау;
 Полицияның ланкестермен күресудегі құзырларын көтеру;
 Иммиграциялық шараларды жетілдіру;
 Ұлт, дін, тілдік , мәдени қарым-қатынастарды заң жолымен реттеу т.б.
 1999 жылы «терроризм мен экстримизмді болдырмаудың алдын  алу  және  жолын
кесу жөніндегі шаралар» туралы Призиденттің жарлығы қабылданды.  Бұл  жарлық
Қырғыстандағы 1999  жылы  болған  Баткен  оқиғасына  байланысты  қабалдынды.
Қорта келе, ҚР да  әліде  болса  тынымсыздық  тудыратын  діни  секталар  мен
сепаратистік топтар аз емес. Демек, олардың заңсыз  іс  әрекетін  алдын  алу
үшін республика заңдарын жетілдіре түсу керек.
 Проблемелық сұрақатар:
 Назарбаев Н.Ә. «дінаралық диалог  ...  бейбітшілік  пен  келісім  аймағын,
үйлесім мен айқындық  уақытын  жасау  керек»  деген  пікіріне  саяси  талдау
жасаңыз.
 Қазақтарыдың басқа діни секталарына кіруінің себебі  неде?  Деп  ойлайсыз.
Бұл  фактор   еліміздеге   экономикалық,   әлеметтік,   құқықтық   жағдайдың
тиімсіздігін көрсетпей ме?
 Қазақстан   сонғы   жылдары   дінаралық,   конфессияаралық    қатынастарды
жетілдіруге  бағытталған  бірнеше   халықаралық   конференциялар,   форумдар
өткізді.  Біз  шынымен,  діндерді,  конфессияларды  біріктіре  алатын  күшке
айнала аламыз ба?
Т.8. Ұлтаралық (этникалық) қақтығыстар
 Тақырыпша 1. Этнос деп іс қимылдары ортақ таптық өлшемдермен біріккен,  ал
олардың ерекшеліктері тіл, психология, әдептілік,  эстетикалық  т.б.  мәдени
құралдардан көрінетін тарихи қалыптасқан адамдар  жиынтығын  айтады.  Өзінің
мемлекеттілігін алған этнос ұлт деп аталады.
 Ұлтаралық қақтығыс негізінде – этнос өзінің мәдениетін,  ерекшелігін  және
рухани  жақындығын  тек  тәуелсіздік  алып,  жеке  мемлекет  болғанда   ғана
дамытып,  жетілдіре  алады  деген  түсінік   жатыр.Демек,   этнос   өзін-өзі
сақтағысы ,  дәстүрлері  мен  құндылықтарын  қорғағысы  келеді.  Қақтығыстың
түбірі  осы  талап-тілекпен,  оны  жүзеге   асыруға   байлансты   қайшылықта
жатыр.Этникалық қөақтығыстың пайда болу себептері:
 Территорияға байланысты қақтығыстар. Бұл қақтығыстың негізінде:
 тарихына  байланысты  ескерткіштер;екі  ел  арасындағы   нақты   шекараның
белгілнебеуі;
 шекараны  санаспай  өзгерту;халықтың  тарихи  отанына  қайтып  келуі;басқа
халықтың жерін зорлап,  күшпен  бағындыру;этностарды  әр  түрлі  мемлекеттер
арасында  бөлу.Саяси  мақсаттардан  туындайтын  этникалық  қақтығыстар:билік
үшін әр этностың күресі;бір мемлекет ішіндегі өздерінің саяси  статусы  үшін
күрес.
 Экологилық қақтығыстар:
 1)материалдық қорларды әр этностың әр түрлі иеленуі, бөлуі, тұтынуы;
  2)орталық пен шет аймақтардағы  этностардың  арасындағы  эк-лық  мүдденің
сәйкес келмеуі;
  3)саяси жүйедегі өзгерістер эк-лық қақ-қа әкелуі мүмкін.
   4)   Эк-ық,  саяси,әлеуметтік  реформалардың  біркелкі  өтпеуі  –  этнос
арасында наразылық тудырады;
 5) Этнос құндылықтарын (әдептілік,  мәдени,  т.б.)  ескермеу  (тіл,  діни,
мәдени, т.б. құндылықтар арасындағы айырмашылықты ескермеу).
 6)  Әлеуметтік-психологиялық  факторлар   негізінде   тұрмыстық   деңгейде
этноқақтығыс болады. Тарихи қалыптасқан  бисаналық  деңгейдегі  этноқақтығыс
болады. Тарихи қалыптасқан  бисаналық  деңгейдегі  жек  көрушілік  негізінде
қалыптасқан қақ-тар (қазақ-қытай, т.б.)
 7) Өткен уақыттардан қалған өкпе, жек көру негізінде этнос қақ-тың  тарихи
себептері қалыптасады. Тұрмыстық  деңгейдегі  қалыптасқан  этноқақтығыс  көп
ұлт тоғысқан  елді  мекендеерде,миграция  жоғарғы  деңгейдегі  жерлерде  жиі
кездеседі. Бұл себептер жеке  күйінде  кездесе  бермейді,  көбінесе  олардың
бірнешеуі қабатаса келеді.
 Проблемалық сұрақтар:
 ҚР-да  болған  қазақ-ұйғыр,   қазақ-шешен,   қазақ   –қытай,   қазақ-түрік
араларындағықақтығыстарды этноқақ-тың қай түріне жатқызуға болады? Неге?
 Этноаралық қақ-дың өрбіп дамуының ерекшеліктерін атаңыз.
 Серб республикасыныңқұрамына кіретін Косовоавтономиялы өлкесіөзін біржақты
тәуелсіз елмін деп санайды. Х/а құқық тұрғысынан бұл іс-әрекет дұрыс па?
 ҚР-дағы ұлтаралық қатынас тұрақты. Оған қандай себептерді айта аласыз?
 Бір этностың екінші этносқа деген тарихи қалыптасқан жек көрушілігі қандай
факторлармен байланысты?
 Тақырыпша 2. Этно-қақтың типтері
 Тезистер:- Этникалық қақ-ды  топтағанда,  олардың  негізі  етіп  әр  түрлі
мәселелерді алуға болады.
 1) Егер  этноқақ-тың  себебі  ретінде  этностардың  шоғырланып  өмір  сүру
территориясын, бірақ онда  ешқандай  этностарды  бөлетін  шекараның  болмауы
және әкімшілік биліктің болмауын алсақ, онда  этноқақ-ты  мынандай  түрлерге
бөлуге боллады:
 мемлекетаралық, сыртқы қақ-с;
 бір мемлекет ішінде ортақ әкімшілік шекарамен бөлінген аймақтық қақ-с;
 орталық пен аймақ арасындағы қақ-ыс;
 жергілікті қақ-ыс.
 2) Ұлттық-этникалық қозғалыстың мақсатына қарай:
 а) әлеуметтік-эк-лық (қоғамдық өндірісті қайта бөлу);
 б)мәдени-тілдік (туған тілді, мәдениетті қорғау);
  в)территориалды-статустық (шекараны өзгерту,этностың шын мәніндегі құқығы
мен статусын көтеру);
  г)сеператтық( мақсаты- мемл. Құрамынан шығу)
 3) Қарсылықтың түріне жүргізілу тәсіліне қарай:
 зорлық күш көрсету (қару қолдану);
 бейбіт жолмен (саяси-депломатиялық, құқықтық, экономикалық).
 4) Этноқатынастың созылу  мерзіміне  және  пәрменділігінің  қарқындылығына
қарай:
 қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді;
 пермонентті (тоқтаусыз жалғасу) және спонтанды;
 өте қарқынды және баяу қарқынды.
Проблемалық сұрақтар:
 Этноаралық қақ-тық топтағанда қандай факторлар негізге алынады?
 “Этникалық парадокс”  деген не? Қалай түсінесіз?
  Этноқақ-тың алдын алу (превентивті әрекет) қажет. Ол үшін қандай  шаралар
жасау керек?
 Кейбір этноқақ-ты алдын ала қайтару (тоқтату) мүмкін болмағанда  жан-жақты
және терең (қақ-тың себептерін)  зерттеу  арқылы  тоқтатуға  болады.  Қандай
шаралар жасау қажет?
Тақырыпша 3. Х/а этноқақ-тың даму ерекшеліктері.
 Тезис: Этноқақ-с қақ-тың басқа түрлері сияқты қақ-тың негізгі  сатыларынан
өтеді. Бұлардан басқа этноқақ-қа тән өзіндік ерекшеліктер де бар. Олар:
 Этноқақ-с қақ-тың басқа түрлеріне де таралады (мысалы, қақ-с  субьектілері
ұлттық мәселемен қатар экономикалық,  саяси,  әлеуметтік,  құқықтық,  мәдени
т.б. мәселелерін де қозғайық).
 Этноқақ-с әр уақытта (жоғары) эмоцияда болады.
 Бұл қақ-тың негізінде тарихи түбір болады.
 Этноқақ-с жоғары деңгейлі  жұмылдырумен  (мобилизациялаумен)  сипатталады.
Этника қорғап отырған тіл, дәстүр, сенім –  осы  халық  өкілдерінің  бәрінің
күнделікті қолданып жүрген өмір салты, сондықтан  олар  аталған  құндылықтар
үшін өлімге дейін  баруға  дайын  (М.Шаханов  т.б.  тілге  байланысты  аштық
жариялануы т.б.).
 Этноқақ-тар ұрпақтан-ұрпаққа  кететін  қақт-тар,  себебі  олардың  себебін
түбегейлі шешу мүмкін емес.
 Этноқақ-тар, елді басқарушылар тарапынан саяси қателіктер жібергенде, өрши
түседі. Кеңес үкіметі ыдырағаннан кейін, посткеңестік  кеңістікте  әр  түрлі
себептерге негізделген этноқақ-тар өрши түсті (Таулы Карабах, Брузия –  Оң.,
Осетия, Абхазия т.б.).
 Кеңес өкіметі кезінде барлық халықтарды  орыстандыру  саясатының  үстемдік
алуы, халықтар арасындағы көптеген наразылықтарға,  кейіннен  қақ-ға  әкеліп
соқты.
 Кеңес өкіметінің тағы бір қателігі – жергілікті халықты ескертпей, олардың
жайлап  отырған  жерлерін  басқа  республикаларға  беруі   (Қазақ   ССР-дағы
Бостандық ауданын Өзбекстанға беруі т.б.).
 Үшінші қателік – кейбір халықтарға сенімсіздікпен қарап, оларды күшпен жер
айдатуы.
 Төртінші  қателік  –  жергілікті  халықтың   ғасырлар   бойы   қалыптасқан
шаруашылық  түрлерін   ескермей,  ол  жерге  шаруашылықтың  басқа   түрлерін
дамытуы (тың жерді игеруі т.б.)
 Бесінші қателік – ҚР полигон (әскери) орнатып, ядролық қару сынауы.
 Проблемалық сұрақтар:
 “Айналық бейнелеу” қағидасының мәні неде?
 Мемлекет ішіндегі  этноқақ-ты  реттеуде  сырт  күштің  рөлі  өандай  болуы
мүмкін? (Югославиядағы,  Таулы  Карабахтағы  уақиғаларды  талдап,  сараптама
беріңіз).
 Этноқақ-ты жеңіл және терең ескерту деген не? Осыған орай, өз  пікіріңізді
айтып, диспутқа қатысыңыз.
 Этноқақ-ты өршітпеу үшін қандай жағдайға “басып-жаншу” тәсілі (Күш қолдану
тәсілі) қолданлады?
  Этноқақ-қа байланысты мониторинг жүргізу қандай тиімді нәтижелерге әкелуі
мүмкін?
9 Тақырып. Қақтығыстардың пайда болу себептері. Қақтығыс динамикасы.
 Тақырыпша 1. Қақтығыс тудыратын қайшылықтар.
 Кез-келген қақтығыс қарама-қайшы мүдделердің көрінісі. Ал, сол мүдделердің
өзі де әртүрлі болады. Өзінің бағытына, табиғатына қарай олар:
 Ішкі және сыртқы,Антогонистік және антогонистік емес,Негізгі және қосалқы
 Объективті ж/е субъективті болып бірнеше түрге бөлінеді. Бұл аталған басты
қайшылықтардан  басқа  да  қайшылықтар  кездеседі:  тұрақты-уақытша,  жалпы,
ерекше, жалқы т.б. Бұл қайшылықтар арасында тығыз байланыстар  бар.  Әртүрлі
жағдайларға байланысты олар бірінен екіншісіне ауыса беруі ғажап  емес.  ҚР-
дағы мынадай қайшылықтарға ерекше көңіл бөлу қажет:
 Эк-ны мемл.реттеу мен нарықтық стихия
 Билік пен олигархтар
 Еркіндік (бостандық) пен жауапкершілік т.б. Бұл  қайшылықтар  дер  кезінде
шешілмесе қақтығысқа әкелуі мүмкін.
 Проблемалық сұрақтар:
 “Қақтығыстың  себептері”  және   “қақтығыстық   қайшылықтар”   ұғымдарының
айырмашылығы неде?
 Қақтығыстың пайда болуы үшін қандай факторлар болуы қажет деп ойлайсыз?
 Қақтығыстың  пайда   болуына   әсер   ететін   бірден-бір   фактор-дефицит
(жетіспеушілік) дейді. Пікірмен келісесіз бе? Дәлелдеңіз.
Тақырыпша 2.  Қақтығыстың пайда болуына әсер ететін объективті факторлар:
      Объективті факторларға:
 Бөлуге қажетті ресурстардың жетіспеушілігі (материалдық, қаржылық, экон-ық
т.б.)
 Әртүрлі мемл-дің мақсаттарының үйлеспеуіә, келіспеуі.
 Екі мемл.арас.байланыстың нашарлауы
 Мемлекет басшыларынң басқару  тәсілдерінің  әр-түрлілігі  негізінде  өзара
түсініспеушілігі;
 Құқық өлшемдердің толыққанды жасалмауы;
 Тарихи қалыптасқан екі ел халықтарының арас.кикілжіннің  болуы.
Проблемалық сұрақтар:
 Объективті факторлар қандай жағдайда  қақтығыстың  себебіне  айналады  деп
ойлайсыз?
 Ұлттық азшылықтың құқықтарын шектеу, не жоққа шығару х/қ-тың  себебі  бола
алады деп ойлайсыз ба?
 Тақырыпша  3.  Қақтығыстың  пайда  болуына  әсер  ететін   жеке   тұлғалық
факторлар:
 Оларға мыналар жатады:
 Жеке тұлғаның іс-әрекеттерінің психол.доминанттарының қақтығысқа әсері;
 Мінезінің ерек-і мен тұлғалық ерекшеліктері;
 Тұлғаның алдына қойған талап-тілектері;
 іс-әрекеттерінің ерекшеліктері;
 этикалық құндылықтары;
 Осы аталған факторлар  арасындғы  алшақтық  қақтығыстың  себебіне  айналуы
мүмкін.
 Проблемалық сұрақтар:
 Қандай жағдайда тұлғаның іс-әректетінің психикалық  доминанты  қақтығыстың
себебі болуы мүмкін бе?
 «Мінездері қиын» адамдармен өзіңді қалай ұстау керек деп ойлайсыз?
10 Тақырып. Қақтығыс туралы ойлардың даму тарихы
 Тақырыпша 1. Антика, орта ғасыр, жаңа заман  өкілдерінің  қақтығыс  туралы
ойларының   ерекшеліктері:Антика   кезіңдегі   ойшылдардың,   соның   ішінде
Гераклиттің болысы жатқан құбылыстардың қозғаушы күші қарама-қарсылық  заңы.
Онысыз даму болмайды. Ал,  Геродот,  Тацид  т.б.  мемл.аралық  қақтығыстарды
қажеттілік деп санады. Соғыс, қақтығыстың ең биік  сатысы  ретінде  қарс-ып,
ол  қоғамды  өзгертуге,   жаңартуға   көмектеседі   десе,   Платон   қоғамда
тыныштықтың  болуын  қалап,  соғысты   уақытша   құбылыс   ретінде   қарады.
Аристотель-  адамдар  өздерінің  қоғамда  алаитын  орнына   сәйкес   келетін
«әділеттік»   қағидасын   жүзеге    асырулары    керек.    Бұл    «әділетті»
«әділетсіздікті» бұзу қоғамда, мемл-те қақ-қа  алып  келеді,  ал  оның  биік
шыңы-соғыс. Қоғамдағы әлеум.қақтығысты жүйелі түрде қарастырған  итальяндаық
Макиавелkи.  Оның  пікірінше  адам  табиғатынан  тұрақты  және   шектелмеген
байлыққа  ұмтылады.  Ал  бұл  құбылыс  қоғамға  қақтығытың  тууына  себепкер
болады. Бұл қақтығыстық жағдайды шешу үшін әр түрлі саяси тәсілдер  қолдлану
керек.  Жаңа  заман  ойшылы  Т.Гоббстың   концепциясы   бойынша,    «Барлығы
барлығына қарсы соғысады». Қақтығыстың шығу себептері: 1. Бақталастық
 2.сенімсіздік.  3.атаққұмарлық  т.б.  Осындай  қақтығыстардан  шығу  жолы-
«қоғамдық келісім-шарт жасау » . Бұл  идеяны  кейінірек  Ж.Ж  Руссо  ұсынды.
Қақтығыстың қайнар көзі- өркениеттің  дамуы.К.Клаузевец  қақтығыстың  ерекше
түрі-  ол  соғыс,  ал  ол  саясатты  басқа  жолмен  жүргізу   тәсілі   десе,
Ш.Монтескье  қақтығыстың   көзі-географиялық   жағдайға   байланысты   деді.
Айталық,  оңтүстік  халықтары-  енжар,  құл  болуға  бейім,   ал   солтүстік
халықтары- белсенді, жаугер т.б.
 Дарвин Ч.-тіршілік үшін, ұрпақ жалғастыру  барлық тіршілік  иелеріне  тән.
Бұл күресте тек күштілер ғана  жеңеді.  Маркс  К.  ,  Л.Козердің  әлеуметтік
қақтығыс теорияларының мәніне тоқталу қажет.


 Проблемалық сұрақтар:
 Антикалық   ойшылдар  қарама-қайшылық,  күрес  ж/е  қақтығыс   ұғымдарының
арақатынасын қалай түсінді. Ол туралы өз пікіріңізді айтыңыз.
 Жаңа заман кезінде қақтығыстың себебін қалай түсіндірді?  Олардың  пікірін
қолдайсыз ба? Өз пікіріңізді нақтылаңыз.
 Қақтығыстың қайнар көзі- тап  күресінде  жатыр  (экон.мүддеде  т.б)  деген
К.Маркстің пікірімен келісесіз бе?
Тақырыпша 2. Қақтығысты психологиялық тұрғыдан зерттеу.
 -Қақтығыстың басты себебі-З.Фрейдің ойынша, саналылық  пен  бисаналылықтың
арасындағы қайшылық. Айналып келгенде,  ол  қайшылық  қоғамдағы  мемлекеттер
арасына қақтығысқа әкеледі(Эдип.комплексі).  Бұл  идеяны  былай  түсіндіруге
болады. Толық түсінбеген, ойланбаған, инстинкт негізінде құштарлық (әуестік-
влечение)  пен  әдептілік  қағидалары  ж/е  құқықтық   өлшемдер   арасындағы
қайшылық-  қоғам  дамуының,  соғыстың  болу-болмауының   тікелей   себептері
болады.
 З.Фрейдің бұл идеясын әрі жалғастырған келесі австрилік психолог Карл  Юнг
болды. Оның пікірінше адамдар  екі  психотипке  бөлінеді:  интроверттер  ж/е
экстроверттер  болып.  Бұл  психотиптер  арасындағы  қайшылықтар  қақтығысқа
әкеледі.
 Проблемалық сұрақтар:
 Қазіргі психологтар адам өзін “стимул-реакция” қағидасы негізінде  ұстайды
деген пікрді айтып жүр. Сіз бұл аікірмен келісесіз бе? Негіздеңіз.
 “Қарсы жақтардың  мүдделерін  қанағаттандыру  шектеулі  болғанда,  олардың
арасында қақтығыс болады”-деген пікірді  қалай  түсіндірер  едіңіз  ж/е  бұл
идеяның авторы кім?
 Тақырыпша 3. Қазіргі кезең саясаттанушыларының қақтығыстың табиғаты, мәні,
себептері туралы пікірлері.
 К.Маркстің  таптық  күресін  концепциясын  әрі  жалғастырып   Р.Дарендорф,
әлеуметтік жүйені қиратуға ұмтылған антогонистік тап күресі ХІХ ғ. ғана  тән
болды. Ал, қазіргі индустриалды, постиндустриялды қоғамда  антогонистік  тап
күресі өз орнын реттелінетін  және  институционалдаған  қоғамдық  қақтығысқа
берді. К. Боулдингтің пікірінше, кез-келген қақтығысқа олардың бәріне  ортақ
элементтері бар. Осы себепті оларды реттеуге болады.
 ҚР-да қақтығыстың табиғатын, себептерін т.б зерттеу екнді- енді ғана қолға
алынып жатыр.
 Ресей саясаттанушыларын айтуға болады.
 ҚР-дағы қазақ тілін мемлекеттік тілге айналдыруға  байланысты  қазақтармен
орыстар  (басқа  халықтар)   арасындағы   қақтығыс   туралы   жазып   жүрген
А.Курманов, М.Шаханов, О.Сулейменов т.б.  айтуға  болады.  О.Сүлейменов  т.б
айтуға  болады.                Территорияға   байланысты   қақтығыс,   эк-ық
қақтығыс т.б.
 Проблемалық сұрақтар:
 К.Маркс пен  Р.Дарендорфтың  “тап  күресі”,  теорияларының  ұқсастығы  мен
айырмашылығын айырып көрсетіңіз.
 ҚР-да қақтығыстану пәнінің қалыптасуы туралы  мен  дамуының  ерекшеліктері
неде деп ойлайсыз?
 Егер сіздің досыңыз жұмыс барысында қателік жіберсе, сіз не істер едіңіз:
 А) осы қателікке бола досыңмен қайшылыққа келмей-ақ қоясың.
 Б) оның қателігін көрсетпей, онмен келісесіз.
 В) егер бұл қателікті жасаған басқа біреу болса, онда оған сын айтар едім.
11 Тақырып. Қақтығыстарды топтастыру (типология-жіктеу) өлшемдері.
 Тақырыпша 1. Қақтығысқа  қатысушылардың  ерекшеліктері  мен  мінез-құлқына
қарай топтау.     Батыс  саясаттанушылары  қақтығыстың  бұл  түрін-  қақ-тың
интенсивтілігі    (пәрменділігі,    қарқындылығы)    деп    атайды.    Қ-тың
пәрменділігіне  қарай  қақтығыс  төменгі,  орташа,  жоғары  деңгейлі   болып
бөлінеді.
 Төменгі деңгейлі, пәрменді қақтығыс негізінен оппоненттер арасындағы пікір-
талас түрінде болады.
 Орташа интенсивті қақтығыс- көбінесе әлі шиеленісе қоймаған қайшылықтардан
туындайды. Бұл қақтығыс түрі, сонымен  қатар,  қарсы  жақтардың  тек  біреуі
ғана белсенді болғанда, ал екінші жақ қақ-қа қатыспауға  тырысқанда  көрініс
табады.
 Жоғары интенсивті қақтығыста екі жақтың бірі шын объект ретінде  жойылады.
Бұл  қақ-с  екі  жақ  арасындағы  қайшылық  тереңдеп,  тұрақтанып,  ымырасыз
болғанда кездеседі. Мұндай  қақ-ты  шешу-белгісіз  салдарға  әкелуі  мүмкін.
Бұлардан басқа, қақ-с қатысушыларына қарай  мынадй  болып  бөлінеді:Тұлғаның
өзіндегі  қайшылық  негізіндегі   қақтығыс  (Фрейдтің  айтуынша   “ол”   мен
“жоғарғы мен”-инстинкт пен мораль арасындағы)
 Тұлғалар аралық қақтығыс (студент-оқытушы, бастық-қызметші т.б.)
 Жек тұлға мен топ арасындағы қақтығыс
 Топаралық қақтығыс (кіші, орташа, үлкен топтар)-топ-қоғам т.б.
 Мемлекетаралық қақтығыстар
 Проблемалық сұрақтар:
 Қақтығысты топтастыру бізге қандай артықшылықтар береді?
 Қақ-ты топтастыруөлшемінің негізінде оның басты белгісі болса, ондай  қақ-
ты қалай атайды?
 Егер топтаудың өлшемі ретінде формалды,  қосымша  белгілер  алынса,  ондай
топтау қалай деп аталады?
Тақырыпша  12. Халықаралық қақ-ды топтаудың басқа түрлері.
  Тезисі: Қақ-ты  топтаудың  негізіне  кез-келген  басқа  қағидалар  алынуы
мүмкін.      1.Қақтығыстың ұзақ уақытқа созылуына қарай
 -бірнеше күндік қақ-с (Ресей-Грузия)
 -айлар бойы қақ-с (Қырғызстандағы қақ-с.)
 -жылдарға созылған қақ-с. (КСРО-Германия)
 -жүз жылдық (Англия-Франция-116 жыл)
 2. Қақтығыстың  қайшылық деңгейіне қарай:
 -агрессивті қақ-с (қақ-қа қатыс.бірін-бірі жоюға бар күштерін салады)
 -компромисс (ымырашылдық)- қарсыласы берген кейбір жеңілдіктерді қабылдап,
өз тарапынан уақытша болса да ымыраға келуге дайын субъектінің стратегиясы.
 3. Күшпен қысым көрсету деңгейіне қарай:
 -қарусыз (кедендік)
 -қарулы соғыс
 4.Қақ-тың объектісінің сипатына қарай:
 - ресурстық;
 - идеологиялық;
 - этникалық;
 - діни;
 - саяси т.б болып бөлінеді.
Проблемалық сұрақтар:
 Қарулы  қақтығысты  әділетті  және  әділетсіз  бөлу   қандай   қағидаларды
басшылыққа алады?
 Қарулы қақтығыстың қандай ерекшеліктері менбелгілерін атай аласыз?
 Қарулы қақ-с  барысында  көбінесе  өзін-өзі   қорғай  алмайтын  әлеуметтік
топтар (қариялар, әйелдер, балалар т.б.)  шығынға  ұшырайды  деген  пікірмен
келісесіз бе?
 Қарулы қақ-тың салдары инфрақұрылымның барлық салаларына  (әскери,  саяси,
эк-ық, әлеуметтік тех-лық, рухани  т.б.)  не  негативті  әсер  етеді.  Соған
қарамастан көп ұзамай аталған инфрақұрылымдар жедел қарқынмен дамуы  мүмкін.
Сіз осы екі пікірдің қайсысын қолдайсыз?
 13 Тақырып. Саяси қақтығыс
 Тақырыпша 1. Х/аралық саяси қақтығыс, олардың ерекшеліктері.
 Тезисі: Саяси қақтығыс (х/ық)- басқару, саяси тәртіпті  реттеу  (режимді),
бейбітшілікті сақтау, немесе соғысты жүргізу (жалғастыру), мемл.аралық  қақ-
ды ұйымдастыру және  реттеу-  бақылау  салаларындағы  қайшылықтар  негізінде
қалыптасады. Айталық, саяси  қақ-с  пен  эк-ка  арас.байланыс  билік  арқылы
жүзеге асады, әлеуметтік құрылыстарға байланысты әр түрлі саясат  жүргізеді.
Мемл.кейде  өндіріс  орындарының  ісіне  араласып,  олардың  өнімін   бөлуге
тікелей қатысады. Кейде, мемл.меншік иесінің ісіне араласпай,  оларға  толық
еркіндік береді. Тура  осы  сияқты  саяси  қақ-с  пен  идеология  арасындағы
қатынас.
 Саяси қақ.ерекшелігі:
 Қақтығысқа  қатысушылардың  қарама  қайшылықтарының  ашық  және   халықтық
сипатта болуы;
 Саяси қақтығыстың билікпен байланыстылығы;
 Саяси қақтығыстың идеологиялық сипаттағы болуы;
 Саяси          қақтығысқа          қатысушылардың          институционалды
ұйымдылығы(партияға,қоғамдық қозғалыстарға)
 «Символдық»біркелкілік    (идентификация     т.б.а.саяси     қақ.символдық
(жалау:қызыл,сары,қара т.б.)
 Лигитимді саяси жетекшілік болуы;
 Күш көрсетудің біржақты заңдылығы;
 Трагедиялық салдардың болу мүмкіндігі.
 Проблемалық сұрақтар:
 Авторитарлық басқару тәртібінде саяси  қақтығыстың  ерекшелігі  не  де?деп
ойлайсыз.
 Демократиялық   тәртібіндегі    саяси    қақтығыстар    артықшылығы    мен
кемшіліктеріне талдау  жасаңыз.
 Қазақстандағы негізі партиялардың сайлау алдындағы жұмыстарының мәнін ашып
көрсетіңіз.
 Саяси қақтығыстың негізгі типтерін атап өтіңіз.
 Қырғызстандағы  саяси  қақтығысты  талдап,  оның   кімге   тиімді   екенін
анықтаңыз.
 Тақырыпша 2. Ішкі және сыртқы саяси қақтығыстар мәні,ерекшеліктері.
 Тезис. Ішкі қақтығыс деп бір мемлекеттің ішіндегі әлеуметтік топтардың  өз
мүдделері үшін күресін айтады. Қоғамның  саяси  өмірі  билікті  қатынастарда
көрініс  табады.  Бұл  билікті  қатынастар  қоғамда  үстемдік  құрып  тұрған
қатынастарды дамытуға, қорғауға, ондағы саяси күштердің жағдайын  жаксартуға
және олардың арасындағы тепе теңдікке (баланс)жетуге талпынады.
 Ішкі саяси қақтығыстар ерекшеліктері:
 Қоғамның  әртүрлі  әлеуметтік  топтарының  өздерінің  саяси  мүддесі  үшін
күресі.
 Саяси үстемдік үшін күрес(парламенттік күрестен азаматтық соғысқа дейін)
 Ішкі саяси қақтығыстар түрлері:
 Әлеуметтік топтар арасындағы қақтығыс;
 Саяси партиялар, қоғамдық қозғалыстар қатысқан саяси қақтығыстар;
 Мемлекеттік билікте, партияда, қозғалыстарда жетекшілік орнату үшін күрес;
 Саяси бағыт ұстанған этникалық қатынастар.
Проблемалық сұрақтар:
 Халықаралық  саяси  қақтығыстардың  әлемдік  саясаттағы  алатын  орны  мен
маңызын анықтау қажет;
 «Халықаралық  саяси  қақтығыс»  ұғымы  саяси  өлшемдердің  теориялық  және
практикалық негізін анықтай алады ма?
 Тақырыпша 3. Саяси қақтығыстардың экологиялық сипаты. Тезис:
 Табиғи байлық өндіруші елдер мен оны  тұтынушылардың  арасындағы  қайшылық
табиғи   құрылыс.   Себебі,   өндірушілер    шикізатқа    бағаның    өскенің
қаласа,тұтынушылар бағаның төмендегенін қалайды.
 Қаржыға байланыст қақтығыстар. Кредиторлар мен жеке меншік банктер  кредит
бойынша  ақшаларын  кері  қайырғысы  келсе,  қарыз  алғандар  кредит  қайыру
мерзімін созуға тырысады.
 Әскери қаруды сатуға байланысты қақтығыстар. Қаруды  жасырын  сатуға  тиым
салынған.  Ядролық   қарулар   мен   оларды   өндіруге   мүмкіндік   беретін
шикізаттарды сатуға (уран,вольфрам) тиым салынған.
 Меншік  үшін  қақтығыстар.  КСРО  ыдырағаннан  кейін   тәуелсіздік   алған
мемлекеттер мен Ресей арасындағы күрес. Ресей  Украина  (қара  теңіз  флотын
бөлуге) байланысты болған қақтығыстар.
 Украинаның Ресейге ядролық қаруды беруден бас тартуы.
 Проблемалық сұрақтар:
 Саяси қақтығыстың  динамикалық  дегенді қалай түсінуге болады.?
 Саяси қақтығыста күшті легитимді қолдану дегенді қалай түсіну керек?
 Саяси қақтығыстарты шешудің басты тәсілдерін ашып көрсетіңіз.
14 Тақырып. Халықаралық қақтығыстарды эскалациялау.
 Тақырыпша 1.  Эскалация  кезеңіндегі  халықаралық  қақтығыстың  құрылымдық
өзгерістері.
 Тезистер: халықаралық қақтығыстар өршуі 3фазадан тұрады:
 Матентті(жабық)
 Ашық;
 Қақтығысқа қатысушылар санының (одақтар арасында)көбеюі
 Қақтығыстың апогейі тоталды соғысқа айналуы.
 Осы    қақтығыстың    ашық    фазасында,оған      жаңа,     тың     қорлар
(әскери,техникалық,қаржылай,одақтар т.б)қосылады. Бұл процесті  «қақтығыстың
эскалациялануы» деп  аталады.  Демек,  қақтығысты  экскалациялау  деп  уақыт
өткен сайын оның шиеленісуінің өрбіп, үдей түсуін  және  өзінің  қарсыласына
барынша қирата соққы беру үшін барлық қорларлы пайдалануды айтады.
 Қақтығысты эскалациялаудың негізгі белгілері:
 Қақтығысқа қатысушылардың бір біріне деген семінің таусылуы;
 Қарсыласынан «жау бейнесін» жасау;
 Эмоционалды (сезімдік) күйзелістің өсуі;
 Бейбіт түсіндіруден, дәлелдеуден қарсылас әр түрлі жолдармен әшкерелеу;
 Қарсыластар мүдделерінің поляризциялану;
 Күш қолдану;
 Қақтығысқа себеп болған алғашқы  құбылыстың  орнына  барлық  қоғам  өмірін
қамтитын факторларыдың пайда болуы;
 Қақтығыстың  уақыттық   және  кеңістік   шеңберінің   кеңейіп,көп   салада
қақтығыстың үдейі түсуі;
 Қақтығысқа  объективті   құрылымы   (қақтығыстық   жағдай)өзгереді.   Мыс.
Қақтығысқа жаңа қатысушылар тартылады және  қақс.  болып  жатқан  территория
кеңейді.  Эскалациялау   қақтығыстың   ең   биік   шыңына   жеткенде,   оған
қатысушылардың рангісі өзгереді:
 а) екі жақтың рангісі тең болады;
 б) бірінің рангісі жоғары,екіншісі төмен.
 Қақтығыстың субъективті қабылдауда өзгереді:
 Қатысушылардың қатысу маңыздылығы мен құндылығы өседі;
 Екі  жақтың  сенімі  мен  түсінушілігі  жоққа  саяды,   осының   кесірінен
проблеманы бірігіп шешу мүмкін болмайды;
 Әр қайсысы өз қөзқарасы мен мүдделік қызығушылығын  өзгертпей  қарсыласына
қарсы іс әрекет жасайды;
 Қарсыласына  жау  ретінде  қарап  оның   кемшіліктері   мен   қателіктерін
қақтығыстың себебі деп түсінеді.
Проблемалық сұрақтар:
 Қақтығысты  эскалациялау  кезеңінде  қақтығыстық  жағдайда   конструктивті
жолмен шешу мүмкін бе?
 Қақтығыстың  эскалациялану  кезіңде  қақтығыстың   себептерін   объективті
тұрғыдан парасатпен саналы түрде қарастыруға неге болмайды?
 «Жау бейнесін жасау» қалай жүзеге асады?
 Қақтығысты эскалациялаудың негізгі  белгілерін  басқа  қосымша  белгілерін
атап көрсетіңіз.
 Не себептен олар қақтығысты эскалациялауға белгілі бір рөл атқарады?
 Жалпы эскалацияны калай түсінесіз?
 Тақырыпша 2. Қақтығысты эскалациялаудың негізгі сатылары.
 Тезис. Қақтығысты эскалациялау негізі төрт сатыдан тұрады. Олар:
 Бірінші   саты.   Бұл   сатыда   қақтығысқа   қатысушылардың   өз    талап
мүдделері,оларды негіздейтін аргументтері болады. Негізгі белгілері:
 Проблеманы бірігіп шешу мүмкіндігіне айырылу қорқынышы;
 Екі жақты бақталастығының өрши түсуі;
 Қарсы  жақтың  позициясын  өзгертуге  бағытталған   кез   келген   шараны,
қақтығысты эскалациялауға берілген белгі деп түсінеді.
 Екінші саты. Эскалацияның басталуы. Белгілері:
 Пайдасыз бос дискуссияның  орнына,эскалациялау  шараларына  жұмсайды  (бар
күшті);
 Қысым жасау және өз позициясын қатал ұстау арқылы  қарсыласының  ұстанымын
өзгертуге тырысады;
 Екі  жақта  өз  еріктерімен   қарсыластарының   талаптарын   қабылдағылары
келмейді.
 Үшінші саты.
 Эскалацияның өрбу сатысы.  Бұл  кезеңде  бірі  екіншісінің  (қарсыласының)
кемшіліктері мен қателіктерін баса көрсетіп,өздерінің  істерін  оң  тұрғыдан
көрсетеді.
 Сипаты:
 Қақтығыстың мақсаты ретінде өз халқының, елінің  «қасиетті  құндылықтары»,
саяси  ұстанымдары  (демократия,социализм,не  нацизм  т.б)жоғарғы  моральдық
қағидалар қабылданады;
 Күш пен зорлық қатысушыларды қатысушылардан жауапкершіліктен айырады;
 Қарсылас жау ретінде қарастырылады;
 Төртінші   саты.   Қақтығысты   шешу   сатысы.   Эскалациялау    барысында
пайдаланылған бар қорлардың нәтижесінде екі жақтың  да  ұстанымдары  өзгеруі
мүмкін. Жаңа реалий  тұрғысынан  құндылықтар  қайта  қарастырылады,  олардың
стратегиясы  мен  тактиксы  өзгертеді.  Сөйтіп,екі  жақта  қақтығыстан  шығу
жолдарын іздестіреді. Қақтығыстан шығарудың тиімді жолдары:
 Күшті жақ әлсіз жаққа өзінің айтқандарын қабылдауға мәжбүрлейді;
 Күрес екі жақтың бірінің толық жеңілуімен бітеді;
 Ресурстардың таусылу таусылмауына қарай қақтығыс ұзаққа  (не  тез)  созылу
болуы мүмкін;
 Барлық ресурстар таусылған кезле екі жақ ымыраға келу мүмкін;
 Қақтығыс үшінші күштің қысымы мен тоқтауы мүмкін.
 Төртінші   саты.   Қақтығысты   шешу   сатысы.   Эскалациялау    барысында
пайдаланылған бар қорлардың нәтижесінде екі жақтың  да  ұстанымдары  өзгеруі
мүмкін. Жаңа реалий  тұрғысынан  құндылықтар  қайта  қарастырылады,  олардың
стратегиясы  мен  тактиксы  өзгертеді.  Сөйтіп,екі  жақта  қақтығыстан  шығу
жолдарын іздестіреді. Қақтығыстан шығарудың тиімді жолдары:
 Күшті жақ әлсіз жаққа өзінің айтқандарын қабылдауға мәжбүрлейді;
 Күрес екі жақтың бірінің толық жеңілуімен бітеді;
 Ресурстардың таусылу таусылмауына қарай қақтығыс ұзаққа  (не  тез)  созылу
болуы мүмкін;
 Барлық ресурстар таусылған кезле екі жақ ымыраға келу мүмкін;
 Қақтығыс үшінші күштің қысымы мен тоқтауы мүмкін.
 Төртінші   саты.   Қақтығысты   шешу   сатысы.   Эскалациялау    барысында
пайдаланылған бар қорлардың нәтижесінде екі жақтың  да  ұстанымдары  өзгеруі
мүмкін. Жаңа реалий  тұрғысынан  құндылықтар  қайта  қарастырылады,  олардың
стратегиясы  мен  тактиксы  өзгертеді.  Сөйтіп,екі  жақта  қақтығыстан  шығу
жолдарын іздестіреді. Қақтығыстан шығарудың тиімді жолдары:
 Күшті жақ әлсіз жаққа өзінің айтқандарын қабылдауға мәжбүрлейді;
 Күрес екі жақтың бірінің толық жеңілуімен бітеді;
 Ресурстардың таусылу таусылмауына қарай қақтығыс ұзаққа  (не  тез)  созылу
болуы мүмкін;
 Барлық ресурстар таусылған кезле екі жақ ымыраға келу мүмкін;
 Қақтығыс үшінші күштің қысымы мен тоқтауы мүмкін.
 Әдебиеттер:1. Козырев Г.И. Осн.конф-ии.М,2007.


 Әдебиеттер:1. Козырев Г.И. Осн.конф-ии.М,2007.  2.Глухова  А.В.Полит  Конф
основание,типология,динамика.М.2000. 3.Рыжов О.А. Полит.конф.М.1997
 4. Фельдман Д.М.Полит.конф.М.1998


 Проблемалық сұрақтар:
 Қақтығыстың объектісі мен субъектісінің сипаттыры қандай  жағдайда  өзгеру
мүмкін?
 Үшінші күш дегенді қалай түсінесіз?
 Қақтығысты шешуде үшінші күш қандай рөл атқарады?
 Қақтығысты шешу барысында аталған төрт сатының  бәрін  өту  міндет  пе?Бір
сатыдан соңғы сатыға ортасындағыларды атап, секіріп өтуге бола ма?
 «Құндылықтарды қайта қарау»дегенді қалай түсінесіз  және  ол  қай  уақытта
пайда болады?
Тақырып 15. Қақтығыстан кейінгі саты.
 Тезис:Қақтығыс тоқтатылады деген, қақтығыс тудырған проблема жойылды деген
сөз емес. Қақтығыс тоқтағаннан кейінгі екі  жақтың  екеуі  де,  не  екеуінің
бірі   қақтығысты   шешуден   ешқандай   пайда   таппауы   мүмкін.   Олардың
қанағаттанғаның не қанағаттанбағанын мына жағдайдан көруге болады.
 Қақтығыс  барысында,  қақтығыстан  кейінгі  бейбіт  сатыда  екі   жақ   өз
мүдделеріне жетті ме?
 Күрес қандай тәсілдермен жүргізіледі (күш,бейбіт)?
 Екі жақтың адами, материалдық,территориялық  ұтылыстарды  қандай  деңгейде
болады?
 Қақтығыс барысында екі жақтың ар намысы қандай деңгейде тапталды;
 Екі жақты мүдделері қақтығыстан кейін қандай деңгейде ескерілді?
 Келісім барысында қандай  тәсілдер  қолданылды  (қысым  көрсету  арқылы,өз
еріктерімен қажетті нәтижеге жетті)
 Халықаралық ұйымдар мен мемлекеттердің  қақтығыстарың  реттеу  нәтижесінде
берген бағалары қандай болды?
 Қақтығыстан кейінгі келісімнің тәтижесі тиімді деп есептеледі,егер екі жақ
келісіге консенсус арқылы жетсе.
 Егер екі жақтың бір келісім арқылы  өздерінің  мүдделері  ескерілмеді  деп
есептесе, онда екі жақ арасындағы қақтығыстық жағдай сақталады  да,  келісім
ұзаққа бармайды.
 Ресурстар(қорлар) тусылып, амалсыздан болған келісім  де  уақытша  болады,
қақтығыс жағдай сақталады.
  Жалпы, соғыстан кейінгі сатыда жаңа объективті шындық  қалыптасады.  Жаңа
күш  жиналады,  бір  біріне  деген  көзқарас  өзгеруі  мүмкін.   Қақтығыстар
тудырған мәселеге басқаша қараулары мүмкін.   (Мыс.1994-1996  жылдары  Ресей
Шешен сғысының қорытындысында,  қақтығыстың  себебін  басқаша  қарастыруған,
осыған  сәйкес  екі  жақаралық  қарым   қатынас   басқаша   жүргізуге   және
ұйымдастыруға екі жақта мәжбүр болды.)
 Проблемалық сұрақтар:
 Қақтығыстан  кейінгі  сатының   даму  ерекшеліктері   қандай   факторларға
байланысты өрбиді?
 Екі ел арасындағы қақтығыс олардың қарым  қатынасын  ынталандырып,қақтығыс
тудырған  мәселеден  басқа  біршама  мәселелрді  оң  қарастыруға   мүмкіндік
береді. Деген пікірмен келіссесіз бе?Келіспесеңіз себебін түсіндіріңіз.
 Күштің мүддесі негізінде шешілген біржақты шешімнің нәтижесі ұзаққа созылу
мүмкін бе?
 Қақтығыстан кейінгі келісімге қақтығысқа қатысқан үшінші жақтан басқа  тың
күштер қосылуы мүмкін бе? Болса,олар қандай рөл атқарады?


ОСӨЖ тапсырмалар
 1 Тақырып. Кіріспе. Х/қ қақтығыс ж/е оны реттеу пәнінің мәселелері  өрісі.
Тәсілдері мен анықтамалары
 Бұл тәсілдің кемшіліктері:
 -екі жақ та өз ұстанымдарынан баст артуға мәжбүр;
 -егер екі жақ келіскен шешім қайшылықта болса;
 Артықшылықтары:
 -екі жақ та пайдалы, тиімді дәрежеге қол жеткізеді;
 -екі жақ бір біріне деген сыйластықты көрсетеді.
 Проблемалық сұрақтар:
 -«ымыраға келу» тәсілін жүзеге асырудың негізгі «механизмдері» қандай?
 -«компромис»  тәсілін  жүзеге  асырудың  негізгі  механизмдерін  көрсетіп,
оларға талдау жасаңыз.
 -егер екі жақ келіскен шешім қайшылықты болса, оның  салдары  неге  әкеліп
соқтыруы мүмкін?
 -бұл тәсілдерді қолдануға байланысты студенттердің пікірін анықтап, оларға
талдау жасаңыз.
 2 Тақырып. Аймақтық және жерлестік (рулық) топтар  арасындағы  қақтығыстар
(Тәжікстан, Қырғызстан).
 -КСРО ыдырағаннан  кейін  Тәжікстан,  Қырғызстан  елдерінде  саяси  жіктеу
жерлестік, сыбайластық негізде қалыптасты. Елдегі барлық саяси, әскери,  әк-
ық қорлар осы топтардың мүдделерін қорғауға  ж/е  олардың  саяси  үстемдігін
арттыруға бағытталған. Осындай шіркеу ел  ішіндегі  азаматтық  қайшылықтарға
алып келді.
 Тапсырма: Әдебиеттерге қысқаша шолу жасаңыз.
 - әдебиеттерге берілген ұсыныстарды талдаңыз.
 - оларға контент талдау жасап, өз пікріңізді қалыптастырыңыз
 - осы мәселені зерттеуші саясаткерлердің  пікірлерін  анықтап,  оларға  өз
пікірлеріңізді тұжырымдаңыз.
 -қақтығыстарды топтау қағидасына сүйеніп, қазір Қырғызстанда болып  жатқан
оқиғаға баға беріңіз.
 - осы мәселеге арнап эссе, не реферат жазыңыз.
 Проблемалық сұрақтар:
 Аймақтық жерлестік (сыбайластық,  рулық)  топтар  арасындағы  қайшылықтар,
олардағы қақтығыстардың мазмұны мен бағытына әсер ете ала ма?
 Тәжікстан  мен  Қырғызстандағы  қақтығыс-ды  реттеу  үшін  қандай  шаралар
жүргізу керек?
 Бұл елдердегі қақтығыс-ды реттеу үшін ЕҚЫҰ-ның төрағасы ретінде  не  істеу
керек?
3 Тақырып. Этно-саясатқа байланысты қақтығыстар.
   Посткеңестік  кезеңде  этноқақтығыстар.  Грузия  мен   Осетия,   Абхазия
арасындағы бұл қақтығыстардың ертеден келе жатқан себептеріне тоқталып,  бұл
қайшылық қазір қандай түрге ие болғанын көрсетіңіз.
 Тапсырма: Басылымдардағы деректерді топтап, оларға контент-анализ жасаңыз;
 Грузия,  Оңт.Осетия,  Абхазия,  Ресей,  Батыс  елдері  (АҚШ)  басшыларының
пікірлерін келтіріп, оларға баға беріңіз.
 Осы оқиғаларға байланысты ҚР-ның ұстанымы қандай? Талдау жасаңыз.
 Эссе, не реферат жазыңыз
 Топаралық «дөңгелек үстелге» сөйлеңіз.
 Проблемалық сұрақтар:
 2008ж.8тамыздағы Ресейдің Грузияға қарсы әскери акциясын қолдайсыз ба?
 Оңт.Осетия мен Абхазияның тәуелсіздігін Ресей  тарапынан  біржақты  қолдау
дұрыс шешім деп ойлайсыз ба?
 Осы оқиғаларға байланысты ҚР-ның ұстанымы қандай?
       Өз пікіріңізді айтыңыз.
 4 Тақырып. Халықаралық қақтығыстарды реттеутегі ақпарат деректердің рөлі:
  Әлемді ақпараттандыру және ұлттық мемлекеттердің стратегисы.
 Жаһандану процессі мемлекетаралық,  халықаралық  қатынастарды  жақындатып,
күрделіндеріп ғана қоймай, дамыған елдермен  ұлттық  мемлекеттер  арасындағы
түрлі қайшылықтарға  әкелуі.  Осыған  қарамастан  олрдың  өз  ара  қатынасы,
байланысты  даму  үстінде.  Негізінен  қайшылық  трансаралық  коммуникацияны
жүзеге асырушы елдердің жаңа ақпараттық кеңістікті иемдеуінен туындайды.
 Үшіншіден, қайшылық дамыған елдермен дамушы не дамымаған  елдер арасындағы
техникалық мүмкіндіктерінен туындайды. Бұл әсіресе, соңғы кезде орын  алған,
хабарды цифрлі түрмен  жеткізумен  және  оны  прото  цифрлі  түрмен  жеткізу
арасындағы қайшылық. Бұд айырмашылық осы  құралдарды  қолданушы  мемлекеттер
арасындағы  жарнамаларды  пайдалану,  БАҚ,  әлемдік  жіне  локальді  ақпарат
жүйелеріндегі елдердің мүдделерін сәйкес  келмеуі  ақпараттық  технологияның
дер  кезіндегі  жетуі  сияқты   айырмашылыұтарды,   ал   ол   өз   тарапынан
қайшылықтарда, кейбір  жағдайда  ақпараттық  қақтығыстарда  әкелері  сөзсіз.
Цифрлі хабар тарату  турлерін  қолданып  жүрген  елдер  басқа  елдерге  (бұл
хабарды пайдаланушы),  гуманитарлы  интервенция  жасауға  мүмкіндік   алады.
Глобальді  (жан  жақты)  ақпараттанудың   арқасында   қоғамды   экономикалық
либералдық процестеріне қоғамнің бөлуіне өндірістің жаңартылуы  және  ұлттық
мәдениетті қанауға, басып жаншуға  бағытталған  медиа  өнімдердің  таратулуы
адами талаптардың төмендеуі т.б. болуы мүмкін.
 Жаһандану процессінің әлемді ақпараттануға әсерінен болатын қайшылықтардың
күрделүіне әсер ететін тағы бір фактор- ол  Хабардың нарықтық және  нарықтық
емес сигменттері арқылы таралуы. Айталық мемлекеттің, тіпті кейбір  аймақтың
дер  кезінде  жаңалықтар,  коммерциялық  ақпараттар,  саяси   және   бизнесс
жоспарларға  ала  алмауын  да  бұл  мемлекеттердің,  не  аймақтық.   Қазіргі
ақпараттыр өрістен тыс қалауына әкеліп  соқтырады.  Демек  дамыған  елдердің
қолданып  отырған  глобалға  комминикацияны  әлемнің  барлық  еліне   (артта
қалғанына да) таратуы арқылы – әлемде трансшекаралық кеңестіктің  калыптасып
жатқанын көрсетеді. Бұл  процесті  кейін  бір  саясаттанушылар  (Г.  Шиллер:
“Массовая комуникация и амперная империя”, 1969)  “мәдени  империялизм”  деп
айтады. Олардың пікірінше, глобалға коммуникация негізінен, батыстық,  соның
ішінде американдық саяси және әскери күштердің  іс-  әрекетінің  нәтижесінде
пайда болды. Бұл коммуникацмя дәстүрлі мәдениетті  әлсіретіп,  олардың  жаңа
мәдени   (батыстық)   ортаға   тәулділігінің   арттырады.    “Вестернизация”
ақпараттық шетте қалған.
Сәйкес келмесе де олардың арасында келісім  табуға  мүмкіндік  береді  деген
пікірмен келісесіз бе?
 4) келіссөздің нәтижесіне  іс-қимылдың  авторитарлық  бағытта  болуы,  оны
қандай жетістіктерге әкелуі мүмкін?
    Өз пікіріңізді айтыңыз.
 Осы сұраққа байланысты эссе дайындаңыз
 Топаралық дискуссия қатысу үшін сөзіңіздің мәтінін дайындаңыз
 Презентация дайындаңыз
5 Тақырып. – Халықаралық қақтығыстарды реттеудегі БАҚ-тың рөлі.
 Мына проблемалы сұрақтарға жауап іздеңіз:
 Глобалды коммуникация әлемдік саясатқа қалай әсер етеді?
Әлемдік  ақпараттың   коммуникативтік   кеңістікте   ұлттық   мемлекеттердің
жүргізетін стратегиясы қандай болуы мүмкін?
 Глобалды  ақпараттық-коммуникативтік  кеңістікте   ҚР   қандай   іс-әрекет
қолдануы керек?


 ҚР-дың БАҚ туралы заңынан үзінді келтіріңіз
ҚР-да БАҚ жетілдіру үшін қандай жаңа шаралар жасау  керек?  Сіз  пікіріңізді
айтып, негіздеңіз. Кейс-тапсырма:
 Әдістемелік нұсқау. Қазіргі кезде трансұлттық, ірі мемлекеттер және ұлттық
мемлекеттердің  БАҚ-тары  алдын-ала   режиссерленген   ақпараттар   беретіні
белгілі. Бұл  ақпараттар  ТҰК  (ТНК)  жоспарлаған  бағдарлардан  шығып  кете
алмайды. Ондай корпорациялар: CNN, «ТВ без  границ»,  «Евроньюс»  т.б.  Олар
өздерінің еуропалықтарға, олардың сұраныстарын  қамтамасыз  етуге  арналған,
ақпараттарын еуропалықтармен бірге басқа аймақтарға да  тарады.  Әрине  олар
басқа  халықтардың  сұраныстарын  қанағаттандырады  деп  айту  қате.  Осыдан
келіп,  х/а  уақиғаға  берілген  ТҰК  (ТНК)  ақпараты  мен   оған   берілген
комментарий  мен  саяси  баға  ұлттық  БАҚ-тың   осы   уақиғаға   деген   өз
көзқарастары мен комментарийлері арасында үлкен алшақтық тіпті  қайшылық  та
болуы мүмкін.
 Сұрақты  дайындау  барысында  осы  тезисті  ашуға  көмектесетін   мысалдар
келтіріңіз.   Айталық,   аймақтық    қақтығыстың    көзі    болып    отырған
Қырғызстандағы,  Украинадағы,  қытай-ұйғыр   т.б.   қақтығысына   байланысты
деректер келтіріңіз.
 БАҚ мына жағдайларға байланысты қақтығыс  көзіне  айналуы  мүмкін:  1)  әр
түрлі БАҚ-та қақтығыстық уақиғаға баға берудің бір-бірінен алшақ  болуы  (әр
түрлі болуы);  2)  қақтығысты  әр  түрлі  БАҚ-тың  әр  түрлі  сараптауы;  3)
Қақтығысқа байланысты кімнің сөйлегені емес,  оның  не  айтқаны  –  қақтығыс
тудыруы  мүмкін.  Қақтығыстағы  ақпараттық   күрес   барысында   қарсыластар
қақтығыс туралы қарама-қайшы пікірді  әр  түрлі  жолдармен  таратуы  мүмкін:
ресми, бейресми, жалған, алдын ала жалған т.б. пікірлер таратылды.
 Халықаралық  аренада  қақтығысқа  байланысты  CNN,  немесе   «аль-Джазира»
факторы деген құбылысқа ерекше мән беру керек.  Себебі  олар  не  дайындалып
жатқан, не болған теракт туралы ақпарат береді. Сонымен қатар,  CNN  факторы
қақтығысқа  қатысы  жоқ  адамдарда  теракт  барысында  қайтыс   болғандарға,
материалдық құндылықтардың күйреуіне байланысты олардың да  қатысы  барлығын
көрсететін психологиялық сезім синдромын қалыптастырады.
 Негативті  ақпарат  гипертрофиялық  деңгейде  беріледі  де,   қолданушылар
санасында объективті процестің  субъективті  көрінісі  қалыптасады.  Сөйтіп,
«виртуалды шындық  (нақтылық)»  құрастырылады,  бұқаралық  санасымен,  саяси
көзқарастармен  манипуляция  жасалады,  сөйтіп,  қақтығысқа  қатысы   шамалы
ақпараттар беріледі: халықаралық қақтығыстың мәнін, табиғатын  түсінуде  PR-
дың рөлі ерекше. PR- қоғамдық  үдестік  пен  өзара  түсіністікті  қамтамасыз
етеді:  PR-  бұқаралық  сананың  объективті  заңдылықтарына,   ұйымдар   мен
қауымдастықтар (халық) арасындағы заңдылықтарға  сүйенеді.  PR-дың  мақсаты-
қоғамдық пікірге әсер ету.
 Бұл сұраққа жауапты 1- тақырыпшада берілген әдебиеттерден ала аласыз.
 Реферат дайындаңыз.
 Диспутқа қатысып, өз пікіріңізді айтыңыз.
 Презентация дайында
 ҚР-ның интернетке байланыста заңына талдау жасаңыз;
 Белгілі бір қазақстандық саясаткерді алып, оған PR-жасаңыз.
 Мына проблемалық сұрақтарға жауап іздеңіз.
 ТҰК (ТНК) және әлемдік БАҚ-тардың ҚР-на саяси  әсерін  шектеуге  бола  ма?
Болса қалай?
 Жаһандық әлемде интернет-технологияның саяси мүмкіндіктері қандай?
 Қандай ақпарат-деректерді қақтығыстардың қайнар көзі деп айтуға болады?
 PR қақтығыс барысында қандай рөл атқарады?
 6   Тақырып.   Бейресми    өкілдердің    семинариялары.    Парадипломатия.
Мультибағытталған дипломатия.
 Кейс тапсырмалары: Соңғы кезде, МПОның етек алған істерінің  бірі-форумдар
мен  семинарларды  ұйымдастыру.  Мақсат-қақтығыстарға   қатысушы   жақтардың
өкілдеріне  өз  пікірлерін  айтуға  және  дау-жанжал  тудырған   мәселелерді
талқылау  арқылы  қақтығысты  шешуге  қадам  басу.  Осындай   іс   әрекетті,
халықаралық  үкіметтік  ұйымдар  мен  (ОБСЕ,  ШЫҰ,  т.б.)  бейтарап   делдал
мемлкеттер де жасайды.
 -1960-1970жж  басында  жоғарыда  айтылған  семинар  кездесуді   (бейресми)
Лондондағы қақтығыстарды сараптау  орталығынан  –  Дж  Бертон,  АҚШтың  Цель
университетінен Бертонның әріптесі- Л.Дуб алғашқы рет өткізген болатын.  Осы
семинар   кездесулердің   қарастырған    мәселелелріне,    олардың    берген
ұсыныстарына талдау жасаңыз.
 -«бейбітшілік  және  келісім  федерациясының»  мәні  мен  табиғатын   ашып
көрсетіп, ол туралы Эссе дайындаңыз.
 -1960жылдардың    екінші    жартысында    жүргізілген    (Дж.    Бартонның
ұйымдастыруымен)  грек  киприаттор  мен   түріктер   арасындағы   қақтығысқа
байланысты семинарлар қандай нәтиже береді?
 -1969ж американдық Л.Дубаның Сомали мен  Ксения  және  Эфиопия  арасындағы
қақтығысты реттеуге арналаған семинарының (фермед семинары Африкалық  Рокта)
нәтижесінің Бертонның семинарының нәтижесінен айырмашылығын көрсетіңіз.
 7 Тақырып . Халықаралық жұмсақ құқық: ОБСЕ мысалы.
 Тезистер-Халықаралық ұйымдардың резолюциялары  соңғы  кезде  жеңілдетілген
құқықтардың    қайнар    көздеріне    айналды.    Халықаралық    ұйымдарының
резолюцияларының көп болуы, жұмсақ құқықтың көбеюіне  әкелді.  Жеңілдетілген
құқық актілерінің маңызы туралы БҰҰ ның  Бас  Ассамблеясының  резолюциясында
ерекше көрсетілген. «Жұмсақ құқықтың» мүмкіндігін біз  Хельсинки  процесінен
кореміз.  Қырғи  қабақ  соғыстан  кейін  халықаралық   қауымдастық   алдында
Европадағы қызметтестік және қауіпсіздіктің жаңа жүйесінің  (ОБСЕ)  құқықтық
өлшемдерінің негізін құру мәселесі туды. Осы кезде,  халықаралық  қатынастың
оптимальді құралы  ретінде  халықаралық  келіссөздер  резолюциясының  ерекше
түрі – жұмсақ құқық пайда болды. Оның  негізінде  Европадағы  қызметтік  пен
қауіпсіздіктін  Хельсинки  кодексі  алынды.  Ал,  жалғасы  ретінде   алдымен
тұрақты халықаралық орган –Европадағы қауіпсіздік және  қызметтестік  кеңесі
(СБСЕ), ал 1995ж ОБСЕ құрылды. Бұл ұйымдардың құқықтық  өлшемдерінің  негізі
–жұмсартылған құқық болды. ОБСЕ  нің  құқықтық  статусы  жоқ,  сондықтан  ол
халықаралық құқықтың субектісі бола алмайды.  Бұл  ұйымың  басқа  ұйымдармен
және  мемлекеттермен   қарым   қатынасы   жұмсартылған   құқық   актілерімен
реттеледі. ОБСЕ-нің өздерінің  айтқандарын  істемеген  мүшелеріне  әсер  ете
алмайды. (Мысалы, олардың  дипломатиялық  қағидаларын  мойындамаған  елдерге
ештеңе істей алмайды. Айталық ҚР–на).
 Жұмсақ құқықтың тағы бір ерекшелігі ОБСЕ ұйымының  бөлімдері  барлық  мүше
елдерде орналасқан. Ол бөлімдердің статусы  мен  артықшылықтары  мен  оларға
тарайтын иммунитет  ОБСЕ  құжаттарында  белгіленген.  Бұл  ұйымдар  өздеріне
бөлінген құқық шеңберінде ғана жұмыс істейді.
 «Жұмсақ  құқық»  актілері  мүше  мемлекеттердің  заңдарын   жұмсақ   түрде
жақсартуға көмектеседі.
 Проблемалық сұрақтар:
 –ОБСЕ де төрағалық етіп отырған ҚР ның іс шараларына талдау жасаңыз
 –ОБСЕ төрағасы ҚР ның Қырғызстандағы қақтығыстарды реттеудегі рөлі қандай?
 –ҚР 2007ж Мадридте ҚР ның СІМ М.М.Тажиннің алған міндеттемелерін  орындады
ма? Өз пікіріңізді айтыңыз.
 –ОБСЕ нің қақтығыс болып жатқан аудандарға бейбіт  батальондарын  жіберуге
құқықғы бар ма? Өз пікіріңізді негіздеңіз.
 КСРО мен АҚШ тың «Қырғи қабақ» кезіндегі негативті  қатынастарын  жақсарту
мақсатында бірнеше семинарлар өтті. Оны Дертмунд  конференциясы  деп  атады.
Бұл конференйияның нәтижесі қандай болды?
 -Бір екі күндік пилоттық (алдын ала, эксперименталді)  семинарлардың  бсқа
форумдар, конференциялар, семинар – кездесулерден айырмашылығы неде?
 -ұсынылған әдебиеттерді контент талдаңыз
 -Д.Бертонның,   Л.Дубаның   семинарларының    қорытындысы    материалдарын
конспектілеп, семинар сабағында сөйлеңіз.
 -семинарлардың, форумдардың мәні, маңызына байланысты баяндама дайындаңыз.
 -презентация дайындаңыз
 -проблемалық сұрақтарға жауап дайында.
 1.Егер бұрын  жеке  тұлғалар  ғана  семинарларды  ұйымдастырып,  қорытынды
ұсыныстар дайындаса,  соңғы  кезде  «Бейбітшілік  және  келісім  федерацияс»
(ФМС) осындай семинарлар мен форумдар өткізіп  жур.  Семинар  ұйымдастырудың
осы әдістерінің қайсысы тиімді деп есептейсіз?Не себептен?
 2.Қақтығыстарды реттеудегі НПО ның рөліне қандай баға бересіз?
 3.Парадипломатия (аймақтық дипломатия) дегенді қалай түсінесіз?
 4.Парадипломатияны кейбір саясаттанушылар бірінші  дипломатияға  жатқызса,
кейбіреулері  екінші  дипломатияға  жатқызып  жүр.  Сіз  қайсысына  жатқызар
едіңіз және не себептен?
8 Тақырып. Мемлекеттік емес ұйымдардың (МПО) қақтығысты реттеудегі рөлі.
 –Халықаралық қақтығыстағы дәстүрлі емес акторлар дегенде МПОның қақтығысқа
араласуын  айтамыз.  МПОның  қақтығыстарды  реттеуге  байланысты  қызметі  4
түрден тұрады. Олар: (Американдық саясаттанушы П.Ааллдың айтуынша)
 1) Реабилитациялық (қалпына келтіру); 2) Превентивті (қақтығысты алдын ала
ескерту); 3)мониторинг жасау (адам құқығын сақтай ма?); 4)Қақтығысты  шешуге
және қатысушалырды келістіруге бағытталған іс әрекет.
 НПО–басқа  акторлармен  бірге  делдалдық  (посредник)  қызметтер   атқаруы
мүмкін. Қазіргі кезде осындай  делдалдық  қызметті  «шекарасыз  дәрігерлер»,
«халықаралық  амнистия»,  «Қызыл  крест  және  Қызыл  жарты  ай  халықаралық
комитеті», «шекарасыз журналистер» т.б. Бұл ұйымдар іс  әрекеттерінің  басты
қағидасы деп бейтараптықты айтады. Мысалы,  «халықаралық  Қызыл  крест  және
қызыл  жарты  ай  комитеті»,  «МКК  и  КП»   өзінің   бейтараптық   статусын
пайдаланып, қарсы жақтарға  «жақсы  көмектер»  көрсетеді.  Айталық,  уақытша
соғысты тоқтатуды немес арнайы санитарлық  және  қауіпсіздік  зона  орнатуды
талап етеді. 1996 ж желтоқсан айында  МКК  и  КП  осыған  іс  әрекеті  шешен
қақтығысының қатысушыларына ұсынып, бейбіт келісімге қол қойдырды.
 МКК и КП нің әлемінің барлық түкпіріне өздерінің аймақтық бөлім  жүйелерін
ұйымдастырды.  Бұл  бөлімдер  өздерінің  істерін  басқа  ұйымдармен  бірігіп
істейді:
 –НПО, БАҚ арқылы шынайы, ақиқат (қақтығыс туралы)  ақпарат  тарату  арқылы
қоғамдық пікір қалыптастырды.
 –мемлекеттік билік арасында  қақтығыс  туралы  пікір  қалыптастыру  арқылы
олардың шешім қабылдауына әсер етеді.
 –НПО қоғамға, мемлекеттік  билікке,  саяси  партия  сияқты  тікелей  емес,
жанама әсер етеді.
 –НПО,  көп  жағдайға   қақтығысқа   қатысушыларды   халықаралық   құқықты,
қабылдаған шешімдерді (БҰҰ, ШОС,  ТМД,  т.б.қабылдаған)  сақтауға  шақырады.
Бұл ескі жақтың диалогының белгілі бір шеңберде  (рамочный  формат  диалога)
жүргізілуіне әкеледі.
 –НПО  негізінен  халықпен  жұмыс  істейтін  болғандықтан,  олардың   керек
уақытында  көмекке  келе  алатын  жасақтары  көп  болады  (халық   арасында,
депутаттар, т.б.).
 –НПО халық арасында ерекше сеніге ие, сондықтан  халық  олардың  қақтығыст
реттеудегі істерін қолдайды.
 Проблемалық сұрақтар:
 1.НПО ның қақтығысты реттеудегі рөлін ашу  үшін  олардың  бірінің  істерін
ашып көрсет. Мысалы «шекарасыз журналист».
 2.НПО қақтығысты шешуге байланысты келіссөзде қандай рөл атқарады?
 3. «Рамалық шеңбердегі диалог» дегенді қалай түсінесіз?
 4.НПО ның қақтығысты шешуге қатысуының мемлекет араласудан
 9 Тақырып. Келіссөз: ерекшеліктері және қақтығысты аяқтау.
 Тезис:
 –«Келіссөз»ұғымы   –   қақтығыс    тудыратын    мәселелерді    талқылауға,
қатысушылардың  іс  әрекеттерін  келістіруге  талсас  тудыратын   сұрақтарды
шешуге байланысты мәселелерді қарастырғанда қолданылады.
 Келіссөздердің ерекшеліктер:
 1.Келіссөз екі жақтың мүдделері әр түрлі болған жағдайда жүргізіледі
 2.Мүдделерінің әр түрлілігі, кейде қарама  қарсылылығы  қатысушыларды  бір
біріне тәуелді етеді
 3.Мүдделерінің бір біріне тәуелділігі қатысушылардың келіссөз барысында іс
әрекеттерінің мәселені бірігіп шешуге бағытталуын талап етеді.
 «Келіссөздің» артықшылықтары:
 –Келіссөз барысында екі жақ өзара жақындасады;
 –қатысушылар өз еріктерімен уақыттық өлшем белгілеп және мәселені талқылау
шеңберін анықтай  алады.  Сонымен  қатар,  келісім  сөзге  әсер  етіп,  оның
нәтижесіне араласа алады;
 –келіссөз қатысушыларға өздері қалағандай келісімшарт қабылдауға мүмкіндік
береді;
 –қабылданған шешім көр жағдайда, бейресми сипатта болады;
 Келіссөзге қатысушылар қақтығыстық жағдайды әр түрлі бағалайды:
 –не «суммасы нолге тең ойын» ретінде, б.а.  қатысушы  жақтардың  мүдделері
қарама қайшы болады, сондықтан бір  жақтың  жеңісі  екіншісінің  жеңілісімен
аяқталады, ал суммасында ол–нөлге тең болады (қақтығыс шешімін таппады)
 –не «суммасы нол емес ойын»,  б.а.  екі  жақ  та  не  ұтады,  не  ұтылады.
Қақтығысқа  қатысушылар  келіссөздің  аяғында  оның  «ұтыс–ұтылыс»  моделіне
ұмтылса, онда келіссөз өз мақсатына жетпей, желкесі қиылады. Ол  қақтығыстың
әрі қарай жалғасып, әкеледі.
   Ал, егер келіссөз «ұтылыс–ұтылыс» моделіне бағытталса, онда екі  жақ  та
өз мүдделеріне жетпегендіктен, компромиске келуі ғажап  емес.  Екі  жақ  бір
бірімен ымыраға келіп, әр қайсысы аз болса да бірдеңе ұтады.
 Проблемалық сұрақтар:
 –«ұтыс–ұтыс» моделінің мәні неде?
 –«суммасы нолге тең ойын» дегенді қалай түсінесіз? Сараптап көріңіз.
 –келіссөз барысында екі жақ қандай ымыраға келуі мүмкін?
 –егер келіссөз барысында шешім тең бір  жаққа  ғана  тиімді  болса,  ондай
шешімді екінші жақ міндетті түрде орындауы тиіс пе?
 10 Тақырып. Позициялық сауда (торг) стратегиясы.
 –Келіссөз барысында «позициялық  сауда»  стратегиясын  қолдану  мүмкіндігі
мына жағдайларда жүзеге асады:
 1.Екі жақ та  келіссөз  барысында  қол  жеткізген  бейбіт  қатынасты  ұзақ
ұстағылары келмесе;
 2.Қақтығыс объектісі шектеулі қор болса;
 3.Екі жақтың бірі екіншісінен, не үшінші жақтан тәуеді болса;
 4.Егер қақтығыс тудырған мәселе екі жақтың бірі үшін өте маңызды болмаса.
 «Позициялық сауда» стратегиясының ерекшеліктері:
 –Келіссөзге  қатысушылар  мүмкіндігінше  өз  мүдделерін   жүзеге   асыруға
тырысады;
 –Екі жақ та өздерінің бастапқы позициялары төңірегінде келіссөз жүргізеді;
 –Қарсы жақтың позициясының  өздерінің  позициясынан  айырмашылықтары  ғана
ескеріледі, ал ортақ мәселелер ескерілмейді;
 –Мәселені шешуге байланысты өз мақсат мүдделерін жасырын ұстайды;
 –Келіссөздің нәтижесіз  болуынан  қорқып  ,екі  жақ  та  компромис  іздеуі
мүмкін;
 –Екі  жақ  та  келіссөзге  қатысушы  үшінші  жақты  өз  жақтарына  тартуға
тырысады.
 «Позициялық сауда» стратегиясының кемшіліктері:
 –Екі жақ та өз мүдделеріне сәйкес келмейтін келісімге келуі мүмкін;
 –Келіссөз көп шығынды талап  етуі;  оған  жіберілген  уақыт  босқа  кетсе,
келісім мүлде болмауы мүмкін;
 –Келіссөз барысында екі жақ татуласудың орнына, жауласып қайтуы мүмкін;
 –Егер екі жақ та үшінші жақты тартамын  деп  күш  салса,  келіссөз  нәтиже
бермейді.
 «Позициялық саудада» қолданылатын тактикалық амалдар:
 1) бір біріне орындалмайтын «жоғарғы талап» қояды;
 2) өз ұстанымдарына жалған мәліметтер жіберіледі;
 3) «күту амалы» –қарсыласының бірінші болып өз ұстанымдарын айтуды күтеді,
ал өз ұстанымдарын қарсыласының ұстанымдарына қарап түзетіп айтады;
 4)  «салями»  амалы–қарсыласына  мәліметті  аз  аздан  беру.   Бұл   тәсіл
–қарсыласынан неғұрлы толық мәліімет  алу  үшін,  не  келіссөзді  созу  үшін
керек;
 5)   «жоғары   құндылықтарға   жүгіну»   амалы–халықаралық    қатынастарды
қалыптасқан  жоғары  құндылықтарға   сүйену   арқылы   өзінің   ұстанымдарын
қабылдауға көндіру;
 6) «біліп бұрып алдау» амалы:
 –мәліметті бұрмалайды
 –өтірік мәлімет жариялайды
 –сұрақтарды шешу үшін өкілеттілігім жоқ дейді
 –келісімді орындағысы келмейді
 7) «талапты бір біріне жоғарылап қою» –егер қатысушылардың бірі  келісімді
орындауға кіріссе, екіншісі жаңа талаптар қояды;
 8) «талапты ең соңғы минутта қою» –бұл талапты қоюдағы  мақсат  қарсы  жақ
келісілген шарттарды бұзбау үшін айтылған талаптарды орындайды деп сену.
 9) «екі түрлі түсіндіру» –қорытынды  құжатқа  екі  маыналы  баптар  енгізу
арқылы жүзеге асады. Ал, бұл жағдай болашақта жаңа қақтығыс тудырады.
 10) «оллонетке қысым көрсету» –күш көрсету, ультиматум қою, т.б.
 Проблемалық сұрақтар:
 –«позициялық сауда» стратегиясын қандай жағдайда қолдану керек?
 –«позициялық сауданың»артықшылығы неде?
 –«біліп тұрып алдау» амалының мәні неде?
 –«жоғары құндылықтарға жүгіну» арқылы қандай мақсаттар жүзеге асырады?
 –«жалған мәлімет» таратушы жақ өзіне қандай артықшылықтар алады?
11.Тақырып. Конструктивті стратегия.
  «Позициялық сауда» альтернативті стратегия, конструктивті стратегия. Егер
«позициялық  сауда»  екі   жақ   арасындағы   қарама   қарсылықты   өрбітуге
бағытталса, конструктивті  стратегия  екі  жақтың  әріптестік  (серіктестік)
жағдайда келіссөз жүргізуіне сүйенеді.
 Ерекшеліктері:
 1) екі жақ қақтығыс  тудыратын  мәселені  бірігіп  талдау,  бірігіп  шешім
қабылдайды;
 2) келіссөз барысында олардың ұстанымдары  емес,мүдделері  ескеріледі  де,
ортақ мүдде іздестіріледі;
 3) екі жақ та өздері пайдалы шешімді қабылдайды;
 4) оң шешімге келу үшін екі жақ та сырт күштің қысымын ескермей,  мәселені
шешуге көмектеседі.Объективті өлшем табулары керек;
 5) әрқайсысы қарсыласын түсінуге мүдделі болады;
 6) келісілген шешім екі жақтың да мүддесін толық қамту керек.
 Конструктивті сратегиясының артықшылықтары:
 –екі жақ та тең жағдайда болады (артықшылық жоқ)
 –екі жақ та қабылданған шешімді әділетті және тиімді деп санайды;
 –пост қақтығыстық қатынасты оң бағалауға мүмкіндік береді
 Кемшіліктері:
 –бұл стратегияны екі жақ та өз еріктерімен таңдау керек;
 –жауласқан екі жақтың келіссөз барысында татуласуы екіталай;
 –егер келіссөздің негізгі мәселесі–екі жақ таласып отырған  «шектулі  қор»
туралы болса, келіссөз тиімсіз болады.
 Конструктивті стратегияда қолданылатын тактикалар:
 1)  қарастырылатын  сұрақтарды  күрделілерін  кейінге   қлдыру.   Алдымен,
қарсылық тудырмайтын мәселелер шешіледі, сосын күрделі сұрақтарға көшеді;
 2) «қақтығыс  тудыратын  мәселені  бірнеше  бөлікке  бөлу»  б.а.  мәселені
бірден, тұтас шешемін демей оны бөліп қарастыру.
 3) «талас тудырған мәселені (скобканың) жақшаның сыртына шығу».   Келіссөз
барысында талас тудырған сұрақтарды әрі қарай жалғастырып қарамай,  жақшаның
сыртына шығару;
 4) «біреуі кеседі (режет),  екіншісі  тыңдайды»  –б.а.  біреуі  қақтығысты
реттеуге байланысты бірнеше шешімінің варианттарын ұсынса, екіншісі  барынша
дұрыс деген біреуін таңдайды;
 5) «ортақ мәселені көрсету» –қарсыластардың  қақтығысты  шешуге  мүмкіндік
беретін ортақ мәселені кқрсетуі.
 Проблемалық сұрақтар:
 –Конструктивті стратегияның «позициялық саудадан» артықшылығы неде?
 –Егер екі жақ та тек өздеріне пайдалы шешім қабылдауға талпынса, онда  екі
жақ та қанағаттандыратын әділ шешім болуы мүмкін бе?
 –Қақтығыс тудыратын мәселені шешуге көмектесетін объективті өлшемді  қалай
табуға болады?
 –талас тудырған мәселені «скобканың  (жақшаның)  сыртына  шығару»  дегенді
қалай түсінесіз?
 –«Біреуі –кеседі, екіншісі–таңдайды» деген амалдың мәні неде?
 12.Тақырып.  Келіссөз барысындағы жетекшілердің жеке тұлғалық қасиеттері.
 Проблемалық сұрақтар:
 Нашар ұйымдастырылған келіссөздін салдары:
 -материалдық құңдылықтардан айырылу;
 -репутация жоғалту
 Ал, келіссөздер нәтижелі болу үшін не істеу керек?
 Келіссөзге дайындық кезінде іскерлік ойын және ақыл ой  шабуылы  (мозговой
штурм) сияқты тәсілдерді пайдаланып келіссөзге қатысушылардың шын  мәніндегі
пікірлерін анықтаңыз?
 Жеке тұлғалардың  негізгі  қасиеттерін  ранжирлеп,  ең  ұтымдысына  талдау
жасаңыз.
 Қатысушылардың қарсы жақтың пікіріне толерантты қарау қажет дегенді, қарсы
жақтың ұсыныстарын толығымен қабылдау деп түсіну керек пе?
 Саяси  жетекшілердің  тұлғалық  белгілері   мен   қасиеттері   (әдептілік,
интеллектуалдық, саяси білімі мен еркі, отанына, халқына қызмет  етуі,  т.б)
өзі өмір сүріп тұрған заман мен  қоғамның  әсерімен  қалыптасатыны  белгілі.
(мысалы:  соғыс  кезінде  қырғи-қабақ,   бейбіт   кезең)    Ал,   келіссөзге
қатысушылардың тұлғалық қасиеттерінің келіссөздің  нәтижесіне  тікелей  әсер
ететіні белгілі. Ол қандай  қасиеттер:  адалдық,  шыншылдық,  жауапкершілік,
әділдік,  т.б.  Келіссөздің  оң  нәтижелі  болуна  әсер  ететін  субъективті
факторлар:
 - Келіссөзге қатысушылардың саяси компетенттілігі
 - Келіссөзге қатысушылардың келіссөздің аяқталуына мүдделігі
 - Қатысушылардың қарсы жақтың пікіріне толерантты қарауы
 - Қарсыласына әр түрлі жеңілдіктер  беру  арқылы,  оларды  ымыраға  келуге
шақыру
  Келіссөз барысындағы мінез-құлық.
 1)  қақтығыс  туралы  мәселені  талқылай  отырып,  қарсыласының   тұлғалық
қасиеттерін өз пікірімен салыстырып қарау қажет;
 2) Қарсыласының пікірін өз пікірімен салыстырып қарау қажет.
 3) Қарсыласты ықыласпен тыңдау қажет. Осы айтқан  психологиялық  қағидалар
келіссөздің нәтежелі болуына үлкен әсер етеді. Оның үстіне, ол  қарсыласының
ұстанымын дұрыс түсінүге, оны оңға бағалауға мүмкіндік береді.  Оның  үстіне
бұл айтылған психологиялық қағидалар керегі  жоқ,  келіссөзді  созу  мүмкін,
қарсы   сұрақтың   қайталауына,    келіссөздің    жоспарланғандай    жүруіне
көмектеседі.
 егер келіссөз тығырыққа тірелсе:
 Мәселені басқа жағынан қарастырып, және теріс жақтарын анықтау қажет.
 Қарсыласқа қарсы сұрақ қою қандай нәтиже  береді:  сіз  оның  ұстанымдарын
дұрыс түсіндіңіз бе? Әлде ол сізде дұрыс түсінді мен? Осыны анықтау қажет
 Келіссөздің тығырыққы тірелуіне  не  себеп  болды?  Осыны  анықтау  керек:
келіссөз  маңызды  емес  мәселелер   төңірегінде   болып,   негізгі   мәселе
қарастырылмады  немесе   тағы   қандай   себептер   болады?   Тезис.   Саяси
жетекшілердің    тұлғалық    белгілері    мен     қасиеттері     (әдептілік,
интеллектуалдық, саяси білімі мен еркі, отанына, халқына қызмет  етуі,  т.б)
өзі өмір сүріп тұрған заман мен  қоғамның  әсерімен  қалыптасатыны  белгілі.
(мысалы:  соғыс  кезінде  қырғи-қабақ,   бейбіт   кезең)    Ал,   келіссөзге
қатысушылардың тұлғалық қасиеттерінің келіссөздің  нәтижесіне  тікелей  әсер
ететіні белгілі. Ол қандай  қасиеттер:  адалдық,  шыншылдық,  жауапкершілік,
әділдік, т.б.
 -Проблемалық сұрақтар:
 Нашар ұйымдастырылған келіссөздін салдары:
 -материалдық құңдылықтардан айырылу;
 -репутация жоғалту
 Ал, келіссөздер нәтижелі болу үшін не істеу керек?
 Келіссөзге дайындық кезінде іскерлік ойын және ақыл ой  шабуылы  (мозговой
штурм) сияқты тәсілдерді пайдаланып келіссөзге қатысушылардың шын  мәніндегі
пікірлерін анықтаңыз?
 Жеке тұлғалардың  негізгі  қасиеттерін  ранжирлеп,  ең  ұтымдысына  талдау
жасаңыз.
 Қатысушылардың қарсы жақтың пікіріне толерантты қарау қажет дегенді, қарсы
жақтың ұсыныстарын толығымен қабылдау деп түсіну керек пе?
 Келіссөздің оң нәтижелі болуна әсер ететін субъективті факторлар:
 - Келіссөзге қатысушылардың саяси компетенттілігі
 - Келіссөзге қатысушылардың келіссөздің аяқталуына мүдделігі
 - Қатысушылардың қарсы жақтың пікіріне толерантты қарауы
 - Қарсыласына әр түрлі жеңілдіктер  беру  арқылы,  оларды  ымыраға  келуге
шақыру
 - Келіссөз жүргізудің басты тактикасы мен механизімі туралы білуі
 Бұл факторлар ұзақ уақыттық мақсаттарды, қалыптасқан құндылықтарға  сүйене
отырып, келіссөздің нәтижелі болуына септігін тигізеді.
 Мысалы: Ресей- Грузия қақтығысы
 13.Тақырып.  Әр елдің өкілдерімен келіссөз жүргізудің ерекшеліктері
 Тезис: келіссөздің нәтижелі болуы, көп жағдайда оған қатысушылардың мінез-
құлықтарымен тікелей байланысты. Олар:
 А.  Сәлемдесу.  Дәстүрлі  қол  алысып  амандасу:тұрпайы  (агрессияны,  күш
көрсетуді білдіреді)
 - жұмсақ (қарсыласына деген сенімді, сыпайылықты білдіреді) контакт  болып
екіге бөлінеді. Англияда қол алысып амандасу жылына 2 рет  болады.  (мысалы,
Кембридж университетінде студенттер жыл  басында  және  аяғында  қол  алысып
амандасады). Ал Латын Америкасында қол алысып амандасу өте жиі кездеседі.
 Қол алысып амандасу түрлері:
 өте тез және жігерсіз (қолы құрғақ болса  да)  қол  алысу  немқұрайлылықты
көрсетеді;
 ұзақ қол қысып, оның үстіне қолы терлесе  -  әріптесінің  толқып  тұрғанын
көрсетеді;
 біршама ұзақ қол қысып, күлімсіреп  және  жылы  жүзбен  қараса,  әріптеске
деген достық қатынасты көрсетеді.
 Б.  Қарсыласын өзіне қаратып сөйлеу:
 - Француздар қарсыласының акцентіне, дұрыс сөйлеуіне ерекше көңіл бөледі;
 - Американдықтар (АҚШ) фамилиясын атамай, атын атап сөйлеседі, себебі олар
формалды қатынасты елемейді.
 - Англияда фамилияға дәрежесін, титулын қысып айту керек
 - Қытайда фамилия бірінші, сосын аты аталады. - Испанияда фамилияда  әкесі
мен анасының қатар жүреді. Бірінші әкесінің аты аталады.
 - Бразилияда тура осындай, тек анасының фамилиясы бірінші аталады.
 В. Тәжім жасап сәлемдесу (поклон). Бұл сәлемдесу түрі Азияға кең  тараған.
Жапонияға тәжім жасу арқылы:
 Сәлем береді (тек қана!)
 Кешірім сұрайды
 Рақметін білдіреді, т.б.
 Тәжімнен кейін барып, қол алысады. Сәлем бергенде адам еңкейіп, басын  иіп
тұрады да, сәлем біткенге дейін сол күйінде  қалады.  Сәлем  беруші  көзінің
қырымен сәлем қабылдаушының дәрежесі жоғарысының  тәжімді  тоқтауын  бақылап
отыруы керек, ол тәжімді тоқтатқанда ол да сүйтуі керек.
 Г. Ым (жест). Ымның өзі бірнеше түрлі болады:
 - ашық қатынасты көрсететін ым
 - күдікті көрсететін ым
 - ойлануды және бағалауды көрсететін ым
 1) Ашық ымға:
 «ашық қол» ымы жатады. Қарсыласы өзінің  алақанын  жоғары  қарап  ұсынады.
«пиджактың  ілгегін  ағыту»  -  қатысушылардың   бір-біріне   деген   достық
қатынасын көрсетеді. Кейде пиджакты шешіп қояды.  Ілгекті  ағытып,  аяқтарын
созып, орындықтың шетіне жылжып, үстелге жақындайды.
 2) Күдікті көрсететін ым. Қатысушылардың бірі  –  самайын,  иегін  қасиды,
қолымен бетін жабады, көзін  басқа  жаққа  бұрып  әкетеді.  Күдікті  ымға  –
жақтырмайтын қарсыласының күлуі. Бұл күлкі – жасанды  күлкі.  Күлікті  ым  –
қарсыласының   айтқандарына   сенімсіздікпен   қараудан,   айтқанының   шын,
ақиқаттығына сенбеуді көрсетеді.
 3) Ойлануды, бағалауды білдіретін ым:
 - қолын иегінде ұстау – қарсыласының  ұсыныстарының  бір  жері  қызықтырды
деген сөз. Ал,  қарсыласы  оны  не  қызықтырғанын  анықтап,  әңгімені  соның
төңірегінде өрбітуі керек.
 - «мұрнының үстін шымшу (переносица) – қарсыласының  терең  ойға  батқанын
көрсетеді.
 - «көзін қысып, иегін сипа» - өзінің  сұрақтарына  жауап  іздеп  отырғанын
көрсетеді.
 - егер қатысушының бірі иегін алақанға тіреп, сұқ саусағын  бетіне  қойса,
ал қалған саусақтары аузынан төмен болса, онда ол  қарсыласының  айтқандарын
сынап отырғаны.
 Д. Іскерлік тамақ (түскі) (деловой обед) – бұл АҚШ-та кездеседі.  Еуропада
тамақ – тамақ ретінде болады.  тамақ  кезінде  саясат,  жанұя,  ауру  туралы
айтуға  болмайды.  Шақырушы  жақ  ренжиді.  Алдына  қойған  тамақтың   бәрін
(экзотикалық тамақты да) жеу керек.
 Е.  Сыйлық.  Соңғы  кездері  сыйлық  тарту  әдетке   айналған.   Жапонияға
кездескеннен  бастап,  бір-біріне  сыйлық  беру  әдеттегі  жағдай.  Еуропада
кездесу біткен соң береді.
 - проблемалық сұрақ:
  Тұрпайы қол алысып амандасу нені білдіреді?
 Жлына екі рет қана қол алысу қай елдерге тән? Не себептен?
 Амандасушы инициативаны қарсыға береді.
 Қарсыласын өзіне қаратып сөйлесудің мәні неде?
14.Тақырып.  Үшінші жақтың халықаралық қақтығысты реттеуге қатысуы.
 қақтығысқа  қатысушылар   тарапынан   үшінщі   жаққа(медиатор)   қойылатын
талаптар.
 Тезис: - тікелей (тек қарсы  екі  жақ)  келіссөз  барсында  ортақ  мәмліге
келмесе, одан шығу  үшін  келіссөзге  үшінші  жақты  (басқаша,  -  медиация,
немесе медиаторлық) шақырып. Келіссөзді жандандыруға  тырысады.  Медиатор  –
формальды (ресми) және  биформалды  (биресми)  болып  екіге  бөлінеді  Ресми
медиатордың халықаралық аренда белгілі бір статусы,  не  оппоненттерге  әсер
ете алатын мүмкіндіктері бар:
 Биресми  медиатордың  халықаралық  аренада  ресми   статусының   жоқтығына
қарамастан,  қатысушылар  олардың    бұдан   бұрынғы   осындай   мәселелерді
реттеудегі беделін мойындайды.
 Қақатығысқа қатысушылар қандай жағдайда үшінші жақты келіссөзге шақырады?
 а) қатысушылар  келіссөз  барысында  мүмкін  болған  барлық  аргументтерін
таусып, тығырыққа тірелгенде;
 б) екі жақта өз ұстанымдарынан  бас  тартпай,  басқа  пікірді  мойындамай,
ортақ идея таппағанда;
 в) қақтығысты шешуде басты рөл атқарады леп сенген құқықтық  өлшемдер  мен
құндылықтар екі жақтың бірінің ұстанымдарын негіздеуге мүмкіндік  бергенде;
 г) екі жақ уақытша келісімге келгенмен, оның  орындалуын  қадағалау  қажет
болғанда.
 Медиаторларды қақтығыстарды реттеуші ретінде пайдалану.
15.Тақырып.  «Челнок дипломатиясы» тактикасын қолдану.
Медиатор  екі  жақты  бөліп,  содан  кейін  олардың  әрқайсысымен  жеке-жеке
сөйлесіп, олардың ұстанымдарының кейбір қырларын анықтайды. 1)   Оппоненттің
біріне қысым көрсету тактикасы  - өз ұстанымынан  кеткісі  келмегенр  жақпен
сөйлесу арқылы, оны компромиске көндіру.
 2)  Директивті әсер ету тактикасы -  қатысушылардың әлсіз жерлерін көрсету
арқылы, олардың қателіктерін көрсету. Осылай оларды компромиске келтіреді.
 -  проблемалық сұрақтар:
 рефлексивті араласу техникасының мәні неде?
 тәуелсіз араласу техникасы қандай жағдайда қолданылады?
 контексті араласудың техниканың басқа түрлерінен айырмашылығы неде?
 «челнок дипломатиясмының» мәні неде?
 оппоненттерге қысым көрсету тактикасы қандай жағдайда қолданылады?
 - әдебиеттер: 1-2 тақырыпшадан қараңыз.


 СӨЖ
Тақырып 1
 Халықаралық терроризм мен діни экстремизм
  Халықаралық  терроризм  мен  діни  экстремизмнің  іс-шаралары  криминалды
бағытта болғанымен, түбінде, алдарына қойған мақсаттары дұрыс  деп  саналады
(айталық, ұлт-азаттық үшін, халық  қамы  үшін,  діни,  коммунистік  идеалдар
үшін күрес). Бұл туралы сіздің пікіріңіз қандай?
 Терракт  дайындауға  және  оны  жүзеге  асыруға  Батыстың  арнайы   қызмет
орындарының (ЦРУ, ФБР, Израиль, ағылшын т.б.елдердің барлау  ұйымдары)  рөлі
өте күшті деп санайтын саясаткерлер аз емес. Сіз қалай деп ойлайсыз?
 Қазіргі терроризм мен  діни  экстремизмнің  ерекшеліктерінің  бірі-олардың
қылмыс  әлемімен  (қару   сату,   наркотрафик,   ағаш   сату   т.б.)   тығыз
байланыстылығы. Осыған орай не айта аласыз? 
 Әдебиеттер:
 1.  Тейлор  Френсиск  К.  Терроризм;  политика  и  контрмеры  США//Внешняя
политика США, Т6.№3
 2.   Цели   наиболее   известных   радикальных    территорияльных    групп
мира//саясат.2001.№9
 4. Современый терроризм. А.2002
 5.  Джуманова  Г.  Религиозный  экстремизм:сущность  и   проявление.   ВСБ
материалы научно-практ-конр. параграф26-27 А.2001, часть 1
  Тақырып 2
 Халықаралық қауымдастықтың терроризм мен діни  экстремизмге,  сепаратизмге
қарсы күресі.
 1. Терроризмге, діни экстремизмге байланысты айтқан АҚШ,  Ресей,  ҚХР,  ҚР
т.б. пікірлерінің негізінде халықаралық қауымдастық бірігіп  қандай  шаралар
жасау керек?
 2. Халықаралық қандай ұйымдар осы террористік,  экстремисттік  әрекеттерге
қарсы күрес жүргізеді. Ондағы ҚР рөлі қандай?
 3.  Терроризмге  қарсы  қабылданған  халықаралық  құжаттарды   талдап   өз
пікіріңізді айтыңыз
 4. Халықаралық қауымдастықтың  терроризм  мен  экстремизмге  қарсы  күресі
тиімді болу үшін қандай шаралар болу керектігін айт
 5. «ҚР терроризм мен экстремизмге қарсы күресі» атты тақырыптағы  баяндама
дайындап студенттік конференцияда сөйлеңіз
 6. Дайындаған материал бойынша өзіңізді тестілеңі
 Проблемалық сұрақтар:
 АҚШ,Батыс  саясаткерлері  терроризм  мен  діни  экстремизм  мен   исламдық
фундаментализм байланысты деген пікір айтады. Сіз онымен келісесіз бе?
 Соңғы  кезде  террористтердің   биологиялық   агенттері   (Сібір   язвасы,
тауық,шошқа гриппі т.б. аурулар ) қолдану мүмкіндігі артып келеді. Оған  жол
бермеу үшін не істеу керек?
 АҚШ, т.б. Батыс елдері өздеріне ұнамаған басқа  елдердің  саяси  құрылымын
өзгерту үшін түрлі аңыздарды желеу етуде. Осыған өз пікіріңізді айтыңыз.
Халықаралық терроризмнің алғышарттары мен қазіргі  себептерін  анықтап  оған
баға беріңіз
 2. Әдебиеттерде берген ұсыныстарды талдаңыз
 3.Осы   мәселеге   байланысты   айтылған   үкімет   басшыларының   белгілі
саясаткерлердің пікірлерін сараптаңыз
 4. 2001 жыл 11 қыркүйекте АҚШта болған террактіге саяси талдау жасаңыз
 5. Халықаралық терроризм мен эктремизмге қарсы халықаралық  қауымдастықтың
іс-шаралары туралы деректерді топтастырып, талдау жасаңыз.
 6. Осы мәселеге қатысты ҚР ұстанымы қандай?
 7. Осы тақырыпты ашатын эссе не реферат жазыңыз
 Проблемалық сұрақтар:
 АҚШтың Иракқа қарсы соғыс әрекетін мемлекеттік терракт деп  айтуға  болады
ма?
 Кейбір саясаткерлер халықаралық терроризм мен  д»ни  экстремизм  ТҰК  және
қаржы олигархтарының мүддесін қорғауға бағытталған іс –әрекет деп  жүр.  Сіз
келісесіз бе?
 Тақырып 3. Ішкі және сыртқы саяси қақтығыстар мәні,ерекшеліктері.
Ішкі  қақтығыс  деп  бір  мемлекеттің  ішіндегі  әлеуметтік   топтардың   өз
мүдделері үшін күресін айтады. Қоғамның  саяси  өмірі  билікті  қатынастарда
көрініс  табады.  Бұл  билікті  қатынастар  қоғамда  үстемдік  құрып  тұрған
қатынастарды дамытуға, қорғауға, ондағы саяси күштердің жағдайын  жаксартуға
және олардың арасындағы тепе теңдікке (баланс)жетуге талпынады.
 Ішкі саяси қақтығыстар ерекшеліктері:
 Қоғамның  әртүрлі  әлеуметтік  топтарының  өздерінің  саяси  мүддесі  үшін
күресі.
 Саяси үстемдік үшін күрес(парламенттік күрестен азаматтық соғысқа дейін)
 Ішкі саяси қақтығыстар түрлері:
 Әлеуметтік топтар арасындағы қақтығыс;
 Саяси партиялар, қоғамдық қозғалыстар қатысқан саяси қақтығыстар;
 Мемлекеттік билікте, партияда, қозғалыстарда жетекшілік орнату үшін күрес;
 Саяси бағыт ұстанған этникалық қатынастар.
 Проблемалық сұрақтар:
 Халықаралық  саяси  қақтығыстардың  әлемдік  саясаттағы  алатын  орны  мен
маңызын анықтау қажет;
 «Халықаралық  саяси  қақтығыс»  ұғымы  саяси  өлшемдердің  теориялық  және
практикалық негізін анықтай алады ма?
 Тақырып 4. ОА мен ҚР дағы діни экстремтизм мен терроризмнің таралу  көлемі
және олардың таралу түрлері.
 Тезистер:  Террористік  іс   әрекеттердің   әлеуметтік   бағытына   қарап,
мақсаттарына қарап, оның бірнеше түрлерін атуға болады. Олар:
 Саяси терроризм қоғамдық құрлысты өзгертуге бағытталған террактілір.
 Ұлыттың дәстүрлі  саяси  доктринасы  мен  құндылықтарына  сүйенетін  оңшыл
терроризм; және  маркстік,  анархистік,  троцкистік,  маоистік  т.б.  солшыл
тактриналарға сүйенеді  «қызыл»  (солшыл)  терроризм.  Осы  екі  террористік
бағытты қосып жалпы мемлекеттің өз ішіндегі әлеуметтәк мідени  қақтығыстарды
әлеуметтәк терроризм деп атайды.
|Ұлттық (этникалық) терроризм; оның бірнеше түрі бар:                    |
|А) Сепаратистік терроризм; тарихи территорияда ғасырлыр бойы өмір сұріп |
|отырғын халықтардың ұлт патриоттарының тәуелсісдік, не автономия үшін   |
|күресі. (Тибет, ұйғыр, күрттердің күресі)                               |
|Б) Ұлттық тәуелсіздік (ұлт азаттық ) үшін күрес. Агессорларға,          |
|калоизаторларға, олардың экономикалық, саяси доктринасына қарсы күресі. |
|Қазіргі кезед бұл күрес басқа мемлекеттердің саяси үстемдігіне, ТҰК     |
|(ТНК) үстемдігіне қарсы күреске айналып отыр.                           |
|В) Репрессия қолдану ұлттық терроризмнің ерекше түрі. Үстем ұлт         |
|өкілдерінің мемлекетті аз ұлттың мүдделерін ескермей, оларға қарсы      |
|террор ұйымдастыруы. (Қытый Тибетке, Ұйғырға, Турк Курт)                |
|4. Идеологиялық терроризм үстемдік жүргізіп тұрған қатыныстар мен       |
|құндылықтарға қарсы күрес. Оған діни, мәдени террорлвр жатады. Діни     |
|терроризм екіге бөлінеді:                                               |
|А) Фундаменталистік – мұсылман елдерінде ислам қағидаларын орнатуға     |
|бағытталған ислам радикалистерінің күресі (Хизб-Ут- Тахрир).            |
|Б) Сиктантық - әр-түрлі маргиналды сиктант топтардың күш қолдану арқылы |
|билікке ұмтылуы. Оларға:                                                |
|Сунниттердің «мұсылмандық ағайындар» тобы;                              |
|Суниттердің баххбидтер сектасы (билік үшін күреседі);                   |
|Ирандық шииіт ұйымдарын қолдаушылар.                                    |
|5.Аққпаратық террактілер – халық санасын өзгертуге бағыттауға.          |
|6. Биотерроризм –адам саулығына, өміріне зиянды әсер ететін табиғи      |
|биоагенттерді пайдаланады. (Сібір язвасы, СПИД, Шошқа тауқ грипі т.б.)  |
|Проблемелық сұрақтар:                                                   |
|«Исламдық қауіп-қатер» деп айтып жүрген Батыс саясаткерлері бұл ұғымға  |
|қандай мән мағына беруде.                                               |
|Исламдық фундаменттализмнің негізгі идеологиясын қалай түсінуге болады. |
|ҚР-ның территориялық тұтасығы мен толирантты қоғамына ірткісалып,       |
|сепаратизм мен қлттар алауыздығын қоздыруды көздейтін діни секталар     |
|өкілдеріне қанадай шаралар қолдану керек?                               |
|Діни экстримизм мен терроризмнің айырмашылықтары мен ұқсастықтарын ашып |
|көрсетіңіз.                                                             |


Тақырыпша  5.  Қазакстан  Республикасындағы  мемлекет   пен   діни   ұйымдар
арасындағы қарым- қатынас.
 Тезис:  ҚР-ның діни ұйымдарымен  қарым-қатынасы  ҚР-ның  конститутциясында
нақты корсетілген. Конститутция бойынша ҚР-да діни
 негізде парти құруға,   бір  дінге  мемлекеттік  мәртебе  берге  болмайды.
Себебі,
 ондай болса, қоғамда дінаралық, ұлтаралық, шиеленістердің өршуі ғажап
 емес, ал ол террордың  пайда болуына қолайлы жағдай.
   Назарбаев  Н.А.  парламент  палаталарының  алдында   сөйлеген   сөзінде,
терроризммен күрестің маңыздылығын айта келіп, біздің аймақта  да  терроризм
қаупінің бар  екендігіне  ерекше  тоқталды.  Бұл  тынымсыздыққа  әсер  еткен
мындай құбылыстар. 2000ж. Бері қарай «Хизб-Ут-Тахрир»  діни  сектасы  өзінің
заңсыз іс-әрекетін ашық жүргізе бастады. 2003 жылы олар  бір  мың  үн  парақ
таратса, 2004ж 11мың таратқан. ҚР-на  заңсыз  жолменкелген  күмәнді  адамлар
аны  көбейген.  Шымкенттегі  қыздар  пансионаттында  8-15  жастағы  қыздарды
исламдық  фанатизм  тұрғысында  тәрбиелеу  жұмыстары  жүргізілген.  Ал,  осы
істері реттейтін, не тиым салатын  заңы  жоқ  болғаны  қынжынарылқ  іс.  Тек
соңғы кезде ғана бұндай құбылыстарды шектейтін  заңдар  падй  бола  бастады.
2002 жылы құқық қорғау ұйымдары халықты діни экстремизмге үгітеп жүрген  120
шетел  азаматын  ұстады.  Қазірдің  өзіңде  40тан   астам   діни   ағымдарды
насихаттап жүрген 2500 діни бірлестік  бар  екені  белгілі  болды.  Әсіресе,
адам  ханын  пайдалануды,  жыныстық  жүгенсіздікті,   өзін-   өзі   өлтіруді
насихаттайтын «церковь сатаны», «белая  братства»,  ахамадия,  бахан  сияқты
діни ағымдар кең етек жайған. Осыларды және олардан басқа  «Абсаб-Әл-Фасар»,
«Мұсылман бауырлар», «Талибан», «Бозгурд»,  «ОА  моджахеттерінің  жамағаты»,
«Лашкар-и-Тайба», «Әлеуметтік  реформалар  қоғамы  сияқты»  діни  ұйымдардың
қызметіне тиым салынды.
 ҚР-да  діни  экстримизмнің  өрістеуіне  исламдық  діни  ағымдардан  басқа,
көптеген  басқа  дінлердің  ағымдары  да  үлкен  әсер  етіп  отыр.  Айталық,
С.Корнилов бастаған «Кришнаны түсіну қоғамы».  Бұл  діни  ұйым  Исса  малған
бекетінің маңынан Таххир  Хибатуллин  атына  алынған   60га  жерді  900  мың
тенгеге сатып алаған  (қазіргі  бағамен  6  мың  доллар).  Ал,  Евангелистер
сектасы ҚР-да соңғы 5-6  жыл  ішінде  4  мыңдай  «ұя»салған.   Жақын  арада,
Қазақстанның жартысынан көбін осы сектаға кіргізу  жоспараланып  отыр  екен.
Бұларға заңды түрде тиым салу керек.
 ҚР-сы көптеген контуртеррорлық  халықаралық  ұйымдардың  (БҰҰ,  ШОС,  ОБСЕ
т.б.) ісіне араласып, өздеріде көптеген ұсыныстар жасады. ҚР-ның  парламенті
2004 жылы «экстримистік іс әрекеттерге қарсы күрес туралы»  заңды  қабылдап,
онда республикамыздың алдында тұрған басты міндеттер осы:
 Оппозициялық күштермен ымыраға келу;
 Кең ауқымды саси процестерден шет қалмау;
 Кінәлілердің  (түрмеде  отырған)  біразына  шарт  қойып,  оларға   кешірім
(амнистия) жасау;
 Әлеуметтік экономикалық  жағдайларға  байланысты  арыз  шағымдарға  ерекше
көңіл бөлу;
 Терроршылар пайдаланып кетуі мүмкін қаржы көздерін бақылау;
 Экстримистердің БАҚ пайдаланбауын қадағалау;
 Полицияның ланкестермен күресудегі құзырларын көтеру;
 Иммиграциялық шараларды жетілдіру;
 Ұлт, дін, тілдік , мәдени қарым-қатынастарды заң жолымен реттеу т.б.
 1999 жылы «терроризм мен экстримизмді болдырмаудың алдын  алу  және  жолын
кесу жөніндегі шаралар» туралы Призиденттің жарлығы қабылданды.  Бұл  жарлық
Қырғыстандағы 1999  жылы  болған  Баткен  оқиғасына  байланысты  қабалдынды.
Қорта келе, ҚР да  әліде  болса  тынымсыздық  тудыратын  діни  секталар  мен
сепаратистік топтар аз емес. Демек, олардың заңсыз  іс  әрекетін  алдын  алу
үшін республика заңдарын жетілдіре түсу керек.
 Проблемелық сұрақатар:
 Назарбаев Н.Ә. «дінаралық диалог  ...  бейбітшілік  пен  келісім  аймағын,
үйлесім мен айқындық  уақытын  жасау  керек»  деген  пікіріне  саяси  талдау
жасаңыз.
| |


 Тақырып 6. Этно-қақтыгыстың типтері
 Тезистер:- Этникалық қақ-ды  топтағанда,  олардың  негізі  етіп  әр  түрлі
мәселелерді алуға болады.
 1) Егер  этноқақ-тың  себебі  ретінде  этностардың  шоғырланып  өмір  сүру
территориясын, бірақ онда  ешқандай  этностарды  бөлетін  шекараның  болмауы
және әкімшілік биліктің болмауын алсақ, онда  этноқақ-ты  мынандай  түрлерге
бөлуге боллады:
 мемлекетаралық, сыртқы қақ-с;
 бір мемлекет ішінде ортақ әкімшілік шекарамен бөлінген аймақтық қақ-с;
 орталық пен аймақ арасындағы қақ-ыс;
 жергілікті қақ-ыс.
 2) Ұлттық-этникалық қозғалыстың мақсатына қарай:
 әлеуметтік-эк-лық (қоғамдық өндірісті қайта бөлу);
 мәдени-тілдік (туған тілді, мәдениетті қорғау);
 территориалды-статустық (шекараны өзгерту,этностың  шын  мәніндегі  құқығы
мен статусын көтеру);
 сеператтық( мақсаты- мемл. Құрамынан шығу)
 3) Қарсылықтың түріне жүргізілу тәсіліне қарай:
 зорлық күш көрсету (қару қолдану);
 бейбіт жолмен (саяси-депломатиялық, құқықтық, экономикалық).
 4) Этноқатынастың созылу  мерзіміне  және  пәрменділігінің  қарқындылығына
қарай:
 қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді;
 пермонентті (тоқтаусыз жалғасу) және спонтанды;
 өте қарқынды және баяу қарқынды.
  Проблемалық сұрақтар:
 Этноаралық қақ-тық топтағанда қандай факторлар негізге алынады?
 “Этникалық парадокс”  деген не? Қалай түсінесіз?
  Этноқақ-тың алдын алу (превентивті әрекет) қажет. Ол үшін қандай  шаралар
жасау керек?
 Кейбір этноқақ-ты алдын ала қайтару (тоқтату) мүмкін болмағанда  жан-жақты
және терең (қақ-тың себептерін)  зерттеу  арқылы  тоқтатуға  болады.  Қандай
шаралар жасау қажет?
 Тақырып 7.. Халык аралык этноқақтыгыстың даму ерекшеліктері.
 Тезис: Этноқақ-с қақ-тың басқа түрлері сияқты қақ-тың негізгі  сатыларынан
өтеді. Бұлардан басқа этноқақ-қа тән өзіндік ерекшеліктер де бар. Олар:
 Этноқақ-с қақ-тың басқа түрлеріне де таралады (мысалы, қақ-с  субьектілері
ұлттық мәселемен қатар экономикалық,  саяси,  әлеуметтік,  құқықтық,  мәдени
т.б. мәселелерін де қозғайық).
 Этноқақ-с әр уақытта (жоғары) эмоцияда болады.
 Бұл қақ-тың негізінде тарихи түбір болады.
 Этноқақ-с жоғары деңгейлі  жұмылдырумен  (мобилизациялаумен)  сипатталады.
Этника қорғап отырған тіл, дәстүр, сенім –  осы  халық  өкілдерінің  бәрінің
күнделікті қолданып жүрген өмір салты, сондықтан  олар  аталған  құндылықтар
үшін өлімге дейін  баруға  дайын  (М.Шаханов  т.б.  тілге  байланысты  аштық
жариялауы т.б.).
 Этноқақ-тар ұрпақтан-ұрпаққа  кететін  қақт-тар,  себебі  олардың  себебін
түбегейлі шешу мүмкін емес.
 Этноқақ-тар, елді басқарушылар тарапынан саяси қателіктер жібергенде, өрши
түседі. Кеңес үкіметі ыдырағаннан кейін, посткеңестік  кеңістікте  әр  түрлі
себептерге негізделген этноқақ-тар  өрши  түсті  (Таулы  Карабах-Әзірбайжан,
Грузия – Оң., Осетия, Абхазия т.б.).
 Кеңес өкіметі кезінде барлық халықтарды  орыстандыру  саясатының  үстемдік
алуы, халықтар арасындағы көптеген наразылықтарға,  кейіннен  қақ-ға  әкеліп
соқты.
 Кеңес өкіметінің тағы бір қателігі – жергілікті халықты ескертпей, олардың
жайлап  отырған  жерлерін  басқа  республикаларға  беруі   (Қазақ   ССР-дағы
Бостандық ауданын Өзбекстанға беруі т.б.).
 Үшінші қателік – кейбір халықтарға сенімсіздікпен қарап, оларды күшпен жер
айдатуы.
          Төртінші қателік – жергілікті халықтың ғасырлар бойы  қалыптасқан
шаруашылық  түрлерін   ескермей,  ол  жерге  шаруашылықтың  басқа   түрлерін
дамытуы (тың жерді игеруі т.б.)
          Бесінші қателік –  ҚР  полигон  (әскери)  орнатып,  ядролық  қару
сынауы.
 Проблемалық сұрақтар:
 “Айналық бейнелеу” қағидасының мәні неде?
 Мемлекет ішіндегі  этноқақ-ты  реттеуде  сырт  күштің  рөлі  өандай  болуы
мүмкін? (Югославиядағы,  Таулы  Карабахтағы  уақиғаларды  талдап,  сараптама
беріңіз).
 Этноқақ-ты жеңіл және терең ескерту деген не? Осыған орай, өз  пікіріңізді
айтып, диспутқа қатысыңыз.
 Этноқақ-ты өршітпеу үшін қандай жағдайға “басып-жаншу” тәсілі (Күш қолдану
тәсілі) қолданлады?
  Этноқақ-қа байланысты мониторинг жүргізу қандай тиімді нәтижелерге әкелуі
мүмкін?
 Тақырып 8. Қақтығыстан кейінгі саты.
 Тезис:Қақтығыс тоқтатылады деген, қақтығыс тудырған проблема жойылды деген
сөз емес. Қақтығыс тоқтағаннан кейінгі екі  жақтың  екеуі  де,  не  екеуінің
бірі   қақтығысты   шешуден   ешқандай   пайда   таппауы   мүмкін.   Олардың
қанағаттанғаның не қанағаттанбағанын мына жағдайдан көруге болады.
 Қақтығыс  барысында,  қақтығыстан  кейінгі  бейбіт  сатыда  екі   жақ   өз
мүдделеріне жетті ме?
 Күрес қандай тәсілдермен жүргізіледі (күш,бейбіт)?
 Екі жақтың адами, материалдық,территориялық  ұтылыстарды  қандай  деңгейде
болады?
 Қақтығыс барысында екі жақтың ар намысы қандай деңгейде тапталды;
 Екі жақты мүдделері қақтығыстан кейін қандай деңгейде ескерілді?
 Келісім барысында қандай  тәсілдер  қолданылды  (қысым  көрсету  арқылы,өз
еріктерімен қажетті нәтижеге жетті)
 Халықаралық ұйымдар мен мемлекеттердің  қақтығыстарың  реттеу  нәтижесінде
берген бағалары қандай болды?
 Қақтығыстан кейінгі келісімнің тәтижесі тиімді деп есептеледі,егер екі жақ
келісіге консенсус арқылы жетсе.
 Егер екі жақтың бір келісім арқылы  өздерінің  мүдделері  ескерілмеді  деп
есептесе, онда екі жақ арасындағы қақтығыстық жағдай сақталады  да,  келісім
ұзаққа бармайды.
 Ресурстар(қорлар) тусылып, амалсыздан болған келісім  де  уақытша  болады,
қақтығыс жағдай сақталады.
  Жалпы, соғыстан кейінгі сатыда жаңа объективті шындық  қалыптасады.  Жаңа
күш  жиналады,  бір  біріне  деген  көзқарас  өзгеруі  мүмкін.   Қақтығыстар
тудырған мәселеге басқаша қараулары мүмкін.   (Мыс.1994-1996  жылдары  Ресей
Шешен сғысының қорытындысында,  қақтығыстың  себебін  басқаша  қарастыруған,
осыған  сәйкес  екі  жақаралық  қарым   қатынас   басқаша   жүргізуге   және
ұйымдастыруға екі жақта мәжбүр болды.)
 Проблемалық сұрақтар:
 Қақтығыстан  кейінгі  сатының   даму  ерекшеліктері   қандай   факторларға
байланысты өрбиді?
 Екі ел арасындағы қақтығыс олардың қарым  қатынасын  ынталандырып,қақтығыс
тудырған  мәселеден  басқа  біршама  мәселелрді  оң  қарастыруға   мүмкіндік
береді. Деген пікірмен келіссесіз бе?Келіспесеңіз себебін түсіндіріңіз.
 Күштің мүддесі негізінде шешілген біржақты шешімнің нәтижесі ұзаққа созылу
мүмкін бе?
 Қақтығыстан кейінгі келісімге қақтығысқа қатысқан үшінші жақтан басқа  тың
күштер қосылуы мүмкін бе? Болса,олар қандай рөл атқарады?
 Тақырып 9. Қақтығыстан қашу және компромисс тәсілдері:
 Кейс тапсырмалар:
 Қақтығыстан қашутактикасының мәнін ашып көрсетіп мысал келтір
 Компромисс тактикасының артықшылығы неде?
 Бұл тәсілдерінің қандай кемшіліктері
 Берілген әдебиеттерге контент талдау жаса
 Презентация дайында
 Тақырып бойынша баяндама жасап, семинарға сөйлеңіз
 Қажетті деректер мен материалдар жина
 Проблемалық сұрақтарға жауап бер
 Проблемалық сұрақтар:
              1.  BATNA  мен  ATNA  тәсілдерінің  оң  және  теріс  жақтарын
талдап, өз пікіріңді айт
 2. Шын болған келіссөз барысында қақтығысты шешуден қашып, өз  ұстанымынан
шықпаған қақтығыс қатысушының ісіне талдау жаса
              3.  Қақтығыс  тек  бір  мәселемен  шектелмейді.  Ол  көптеген
мәселелермен тығыз байланысты.
              4. Қақтығысты шешуге байланысты альтернативті ұсыныстарға жан
жақты қарастырып, әрқайсысына    баға беріңіз.
            5. Бір жақты шешім  қабылдау  мен  комприомистің  айырмашылығын
көрсетіп, олардың тиімді, не тиімсіз жақтарын көрсет.
  Тақырып 10. Қақтығыстарды шешудің әмбебеп механизмдері.
     Кейс тапсырма:
         Кез-келген   қақтығыс   тек   өзіне   ғана   ерекше   құралдармен,
механизмдермен реттеледі. Соған қарамастан қақтығыстардың  қай-қайсысына  да
тән әмбебеп, жұрттың бәрі мойындаған реттеу механизмдері болады:
 Негативті және позитивті
 Мақсаты мен мәнін түсіну
 Қарсыластарына жақтырмай қарау
 Позитивті және негативті түсіндіріп, мысал келтіру
 Позитивті жағдай қашан қолданылады?
 Эссе жазу
 Диспутқа дайындалу
 Тақырыптың мәнін ашатын мысалдар келтіру
 Контент жасау
 Презентация дайындау
   Проблемалық сұрақтарға жауап дайында:
 1.  Қарсыласынның  жұмысын  бағаламай  өзіндікін  дұрыс  қылып   көрсетсен
болашақағы қатынастарын?
 2. Келіссөз кезінде қарсыласынның сөзін бөлу кезінде  қарсылас  не  істеуі
керек?
 3. Неғұрлым қарсылас бір-біріне тәуелді болса, соғұрлым келіссөз барысында
өзара тіл табысу жеңіл болады деген пікірді қолдайсыз ба?
 4. Қатысушылардың бірігіп шешім іздеуіне  әсер  ететін  факторларды  атап,
оларға cараптама жасаңыз.
  Тақырыпша   11.   Терроризммен   күресуде   ОА   елдерінің    халықаралық
қауымдастықпен қызметтесуі.
  Кейс-тапсырма:
 Халықаралық   ұйымдар:   ОБСЕ,   ОАГ,   ЮААРС(южно-азиатская    ассоциация
регионального  сотрудничества),  ОИК(организация  «исламская  конференция»),
ТМД, ШОС т.б. антитеррорлық шараларын талдап, қысқаша эссе жазыңыз.
 ҚР мен АҚШ арсындағы антитеррорлық күреске байланысты келіссөздерінің  ОА-
да қауіпсіздікті  сақтауға  тигізер  әсеріне  тоқталып,  семинарда  сөйлеуге
баяндама жасаңыз.
 ҚР мен ҚХР арасындағы терроризм, экстремизмге, сепаратизмге қарсы бірігіп,
күресу туралы келісім-шартының (Пекин 2002) маңызы.
 ҚР-ның ұйғыр мәселесіне байланысты ұстанымдарын жан-жақты қарастырып, оған
байланысты өз пікіріңізді айтып семинарда сөйлеңіз.
 Терроризм,    экстремизмге,    сепаратизмге    қарсы    күресте     «үлкен
сегіздіктің»(АҚШ, Англия, Франция, Япония,  Германия,  Канада,  Италия  және
Ресей) бірігіп ұсынған шараларының қауіпсіздікті сақтаудағы маңызы
 ҚР-ның терроризмге  қарсы  күреске  байланысты  Германия,  Грузия,  Ресей,
Балтика елдері, Чехиия, Венгрия т.б. елдермен екі жақты келіссөздерінің бір-
екі құжаттарынан үзінді келтіріп, оған талдау жасаңыз.
 Тақырыпқа байланысты реферат жасаңыз.
 Презентация дайындаңыз.
 Әдебиеттерге талдау жасаңыз.
 Проблемалық сұрақтарға жауап дайындаңыз.
 1) Қазіргі ОА-дағы қауіпсіздіктің шайқалуына қандай себептер әсер етуде?
 2) ОА-дағы қақтығыстардың негізгі мақсаттары мен себептері.
 3) Қоғамда қақтығыс болдырмауды қалай шектеуге болады?
 4) Наркотик таратуды қазіргі қақтығыстың қайнар көзінің бірі  деп  санауға
келеді ме?
 5) ОА-дағы терроризм мен экстремизмнің  қайнар  көзі  неде  деп  ойлайсыз?
Талдаңыз.
  Tақырып.12. Азия Тынық мұхит аймағындағы қақтығыстар.
 Тақырыпша  1.  АТА-дағы  қақтығыстардың  ерекшеліктері.  Аймақтағы  саяси-
территориялық қайшылықтар.
 Кейс-тапсырма:
 АТА-дағы қақтығыстың ерекшеліктерін талдап, олар туралы эссе жазыңыз.
 ҚХР-Тайвань  қайшылықтарының  негізгі  себептерін   анықтап,   одан   шығу
жолдарына ерекше көңіл бөліп талда.
 ҚХР  –Оңтүстік  Шығыс  Азия  елдері  арасындағы   қақтығыстың   себептерін
көрсетіңіз.
 Куриль аралдарына байланысты Ресей-Жапония қайшылықтарына талдау жасаңыз.
 Екі Кореяны біріктіру проблемасына байланысты өз пікіріңізді  айтып,  эссе
жазыңыз.
 «Бір мемлекет – екі жүйе» деген Дэн Сяопиннің формуласының мәні неде?
 Тақырып бойынша реферат жазыңыз.
 Топаралық диспутқа дайындалып, баяндама жазыңыз.
 Презентация дайындаңыз.
 З.Бжезинскийдің АТА-на байланысты пікірлеріне талдау жасаңыз.
  Әдебиеттерге талдау жасаңыз:
 1. Богатуров А.Д. Великие державы на Тихом океане. М. 1997
 2. Хан Г.Б., Ха И.Г., Кунгейбаев  Р.Р.  Терроризм  и  антитеррористические
законы. А.2006
 3. Хан Г.Б., Суворов Л.С., АТР в мировой экономике и политике. А.2006
 4. Козырев Г.И. Основы конфликтологии. М.2007
 5. Идентичность и конфликт. М.1997
 6. Лебедева М.М. Политическое урегулирование конфликтов: подходы, решения,
технологии. Изд.-2.М.1999
 Проблемалық сұрақтар:
 ҚХР-Вьетнам арасындағы қайшылықтың түбірі неде? Талдау жасаңыз.
 Жапония мен ҚХР-ң аймақта жетекші болу үшін таластары  қандай  факторларға
негізделеді?
 Екі Кореяны біріктіру мәселесіндегі ортақ  мүдделер  мен  айырмашылықтарды
көрсетіп, қайсысы басымдыққа ие екенін көрсет. Неге? 
 ҚР-ның АТА-ға байланысты қандай мүдделері бар?
 Тақырып.13. Терроризм және экстремизмен аймақтық деңгейдегі күрес.
  Орталық Азиядағы терроризм мен экстремизмге  қарсы күрес жүйесі.
2000ж.  Ташкентте  болған   саммитте   Орталық   Азия   (ОА)   мемлекеттерді
терроризмге, діни және саяси экстермизмге, трансұллтық қылмыс ұйымына  қарсы
бірігіп күресу туралы  келісім – шарт қабылдап, онда оларға қарсы  күресудің
нақты шаралары  көрсетілген  бағдарлама  бекітілді.  Содан  бергі  10–жылдан
астам жыл ішінде – ТМД – ның  Антитеррорлық  Орталығы  (АТЦ  –АТО)  құрылды,
арнайы қызмет және барлау ұйымдармен  деректермен  алмасу,  бандқұрлымдардың
іс – әрекетінің алдын алу, ісі қолға алынды, ОА – да тез соққы беруге  дайын
Ұжымдық  күш  құрылды.  Кейін  осының,  негізінде  АТО  (Бішкекте)  құрылды.
Осындай шаралардың  арқасында  тез  арада  1999   –  2000,  2010  жылдардағы
Қырғызстан Өзбекстандағы қақтығыстарды шешуге мүмкіндік туды. Егер  1999   –
2000 ж. Қақтығысты сырт күштің көмегімен басуға тура келсе,  қазір  олар  өз
күштерімен қайшылықты шешуге ұмтылуда.
  Проблемалық сұрақтар:
 ОА-да су қорын тиімді пайдалану – қақтығыстың алдын алу  шаралары  дегенді
қалай түсінесіз?
 ОА мен ҚХР арасындағы  территоряға  байланысты  қайшылықтардың  алдын  алу
мәселесін қарастырыңыз.
 Тәжікстан мен Қырғызстандғы  аймқтық  топтар  мен  рулық-жерлестік  топтар
арасындағы қақтығыстарды тежеу жолдарын көрсетіңіз.
 ҚХР-ұйғыр мәселесі төңірегіндегі қақтығыстар, оның ОА  елдеріндегі  таралу
мүмкіндігі. Талдау жасаңыз.
 ОА елдері арасындағы саяси-экономикалық  қайшылықтарды  көрсетіп,  олардың
себептерін талдаңыз.
 Қырғызстандағы соңғы кездегі қақтығыстардың негізгі себептерін талдап,  ол
туралы эссе жазыңыз
  Тақырып 14. Этно-саясатқа байланысты қақтығыстар.
 Посткеңестік  кезеңде  этноқақтығыстар.   Грузия   мен   Осетия,   Абхазия
арасындағы бұл қақтығыстардың ертеден келе жатқан себептеріне тоқталып,  бұл
қайшылық қазір қандай түрге ие болғанын көрсетіңіз.
 Тапсырма: Басылымдардағы деректерді топтап, оларға контент-анализ жасаңыз;
 Грузия,  Оңт.Осетия,  Абхазия,  Ресей,  Батыс  елдері  (АҚШ)  басшыларының
пікірлерін келтіріп, оларға баға беріңіз.
 Осы оқиғаларға байланысты ҚР-ның ұстанымы қандай? Талдау жасаңыз.
 Эссе, не реферат жазыңыз
 Топаралық «дөңгелек үстелге» сөйлеңіз.
 Проблемалық сұрақтар:
 2008ж.8тамыздағы Ресейдің Грузияға қарсы әскери акциясын қолдайсыз ба?
 Оңт.Осетия мен Абхазияның тәуелсіздігін Ресей  тарапынан  біржақты  қолдау
дұрыс шешім деп ойлайсыз ба?
 Осы оқиғаларға байланысты ҚР-ның ұстанымы қандай?
       Өз пікіріңізді айтыңыз.
 Tақырып15.Халықаралық қақтығыстарды келіссөз арқылы шешу.
«Келіссөз»ұғымы – қақтығыс тудыратын мәселелерді талқылауға,  қатысушылардың
іс әрекеттерін келістіруге талсас  тудыратын  сұрақтарды  шешуге  байланысты
мәселелерді қарастырғанда қолданылады.
 Келіссөздердің ерекшеліктер:
 1.Келіссөз екі жақтың мүдделері әр түрлі болған жағдайда жүргізіледі
 2.Мүдделерінің әр түрлілігі, кейде қарама  қарсылылығы  қатысушыларды  бір
біріне тәуелді етеді
 3.Мүдделерінің бір біріне тәуелділігі қатысушылардың келіссөз барысында іс
әрекеттерінің мәселені бірігіп шешуге бағытталуын талап етеді.
 «Келіссөздің» артықшылықтары:
 –Келіссөз барысында екі жақ өзара жақындасады;
 –қатысушылар өз еріктерімен уақыттық өлшем белгілеп және мәселені талқылау
шеңберін анықтай  алады.  Сонымен  қатар,  келісім  сөзге  әсер  етіп,  оның
нәтижесіне араласа алады;
 –келіссөз қатысушыларға өздері қалағандай келісімшарт қабылдауға мүмкіндік
береді;
 –қабылданған шешім көр жағдайда, бейресми сипатта болады;
 Келіссөзге қатысушылар қақтығыстық жағдайды әр түрлі бағалайды:
 –не «суммасы нолге тең ойын» ретінде, б.а.  қатысушы  жақтардың  мүдделері
қарама қайшы болады, сондықтан бір  жақтың  жеңісі  екіншісінің  жеңілісімен
аяқталады, ал суммасында ол–нөлге тең болады (қақтығыс шешімін таппады)
 –не «суммасы нол емес ойын»,  б.а.  екі  жақ  та  не  ұтады,  не  ұтылады.
Қақтығысқа  қатысушылар  келіссөздің  аяғында  оның  «ұтыс–ұтылыс»  моделіне
ұмтылса, онда келіссөз өз мақсатына жетпей, желкесі қиылады. Ол  қақтығыстың
әрі қарай жалғасып, әкеледі.
   Ал, егер келіссөз «ұтылыс–ұтылыс» моделіне бағытталса, онда екі  жақ  та
өз мүдделеріне жетпегендіктен, компромиске келуі ғажап  емес.  Екі  жақ  бір
бірімен ымыраға келіп, әр қайсысы аз болса да бірдеңе ұтады.
 Проблемалық сұрақтар:
 –«ұтыс–ұтыс» моделінің мәні неде?
 –«суммасы нолге тең ойын» дегенді қалай түсінесіз? Сараптап көріңіз.
 –келіссөз барысында екі жақ қандай ымыраға келуі мүмкін?
 –егер келіссөз барысында шешім тең бір  жаққа  ғана  тиімді  болса,  ондай
шешімді екінші жақ міндетті түрде орындауы тиіс пе?
3. САЯСИ ҚАҚТЫҒЫСТАНУ пәні бойынша тәжірибе
                                тапсырмалары
 1 тақырып. Қақтығыстарды зерттеудің негізгі методологиялық үрдістері
 Такырыпша   1.   Қақтығыс   «адам   табиғатының»өзінен   туындайды   деген
концепцияның мәнін ашып көрсетіңіз.
 Кейс тапсырма:
 -Бұл   сұраққа   дайындалу   барысында   бұл    концепцияның    қақтығысқа
қатысушылардың эмоциналық, психо-физиологиялық  жағдайын  анықтаудан  бастау
алатынын ескеру керек. Бұл орайға ежелгі грек тарихшысы  Фукивидтің  (б.д.д.
Vғ) «тарихынан» бастап қазіргі Дж.у.Фулбрайттың «самонадеянность силы»  атты
еңбектеріндегі қақтығыс адамның паталогиялық жағдайы негізінде пайда  болады
деген пікірлерін қарастырған жөн.
 -Бұл сұрақты ашуда белгілі ойшылдардың еңбектерінен үзінді келтіріңіз.
 -Салыстырмалы түрде презентация жасаңыз.
 –Проблемалық тапсырма
 -«Адам табиғаты» деген ұғымның уақыт өткен  сайын  өзгеріп  отыру  себебін
түсіндіріңіз
 -Қақтығыс «адам табиғатының» туындысы деген анықтамалардың айырмашылықтары
мен  ұқсас  жерлерін  салыстырып,  өзіңіздің  көңіліңізге  қонатын  біреуіне
ерекше тоқталыңыз.
Біліктілік міндеттер:
 -жоғарыда  берілген  концепцияларды  талдау   арқылы   қақтығыс   ұғымының
мәнін,табғатын түсінуге тырысыңыз.
 -өзіңізді берілген әдебиеттермен жұмыс істеуге баулыңыз.
 -презентация,салыстырмалы  тәсіл  қолдану  арқылы  өзіңіздің  шығармашылық
қабілетіңізді арттырыңыз.
 Тақырыпша 2.
 Қақтығыстың субъекті дегенді қалай түсінесіз?
 Кейс тапсырма:
 -Сұраққа дайындық барысында халықаралық  қауымдастықтың  басты  субъектісі
халықтар,мемлекеттер,  қоғамдық  саяси  қозғалыстар,   халықаралық   ұйымдар
екеніне назар аударыңыз. Халықаралық қатынаста көп түрлі субъектінің  болуы,
олардың мақсат мүдделерінің әр  түрлі  болуына,кейде  қарама  қайшы  болуына
қарамастан,  әлемдік  саяси  процесс  әр  уақытта  да  өз  кезіндегі  тарихи
өзгерістерге  сәйкес  келетін  өзіндік  мазмұнға  және  субъектілер  ұсынған
қақтығыстарды   қақтығыстарды   реттеуге   бағытталған   заңдылықтарға   ие.
Халықаралықтың     әр      түрлі      деңгейде      дамитындығы      (саяси,
экономикалық,әскери,мәдени,   т.б.)белгілі.   Осыған   сәйкес,   әр    елдің
субъектісі өз алдарына өздері қалаған мақсат мүдделер қамтиды. Соған  жетуге
тырысады. Айталық ТМД-ның кейбір елдері алдарында  демократиялық  процесстер
жүргізуді мақсат етіп, қойса,  кейбіреулері  қоғамның  тұрақтылығының  басты
кепілі – авторитарлық режим деп  есептейді.  Тапсырма:  Осы  тезиске  сүйене
отырып,  салыстырмалы  түрде:Украина-РФ,  Қазақстан  –Қырғызстан,  Өзбекстан
–ҚР, т.б. арасындағы қатынастарға тоқталыңыз.
 -Коррупцияланған бюрократиялық мемлекеттерде  демократиялық  үрдістер  ете
ме?
 -Олигархияның,  трансұлттық  компаниялардың   болуы,   ұлттық   мемлекетті
демократияға жеткізе ме?
 Біліктілік міндеттер:
 -халықаралық қақтығыстар субъектісінің табиғатын анықтау арқылы  өздеріңіз
таңдаған бір мемлекеттің мақсат мүддесін, құндылықтарын анықтаңыз
  -коррупцияның табиғатын, мәнін түсінуге талпыныңыз.
 -демократия, авторитаризм сияқты саяси тәртіптердің мәнін  түсіну  арқылы,
ҚР-да болып жатқан саяси  процестерге талдау жасап көріңіз.


 2 тақырып. Этникалық құндылықтардың әр түрлілігі  халықаралық  қақтығыстың
себебі.
 Тақырыпша  1.  Этникалық  өлшемдер   мен   этникалық   тілдің   арасындағы
қайшылықтары.
 Кейс тапсырмалар:
 -бұл сұраққа дайындалу барысында бұл ұғымдардың мәні мен  табиғатын  жақсы
түсініп алу қажет. Бұл ұғымдар арасындағы қайшылықтар не  себептен  іскерлік
қарым қатынаста, мемлекетаралы қарым қатынаста  кедергі  болуы,  өлшей  келе
қақтығыстың көзіне айналуы мүмкін. Осыған орай, ҚР-сы мен  КХР  бизнесмендер
арасынчдағы, ҚР мен Ресей,  ҚР  мен  Шеврон  т.б.  арасындағы  қайшылықтарды
талдаңыз.
 -этникалық құндылақтар қайшылығын  қалай  шешу  керектігіне  ерекше  көңіл
бөліңіз. Бұл сұраққа жауап беру үшін Ратниклв В.П. «конфликтология»  кітабын
қараңыз.
 -бұл  сұрақты  ашуда  белгілі  саясаткер,  ғалымдардың  айтқан  пікірлерін
келтіріңіз (үзінді).
 -салыстырмалы түрде презентация жасау
 -семинарда диспутқа қатысуға дайындалыңыз.
 Проблемалық тапсырма:
 1.  «макиавилистік  іскерлік»  дегенді  қалай  түсінесіз?  Өз  пікіріңізді
негіздеңіз
 2.кейбір ойшылдар адамдардың  сізге  этикалық  қатынасы,  сіздің  өзіңізге
байланысты деген пікірмен келісесіз бе?
 3.конфуцийдің  «өзіңе қаламағанды өзгеге жасама»  деген  қағидасының  мәні
неде?
 Біліктілік міндеттер:
 Этникалық  қайшылықтарды талдау арқылы қақтығыстың пайда болу себептерінің
бірінің мәнін түсінуге талпыныңыз
 Диспутка  дайындалып,  онда  сөәлеу  арқасында  өзіңіздің   жүйрік   ойлау
қабілетіңізді жетілдіріңіз
 Тақырыпша 2.
 Халықаралық жағдайды дұрыс бағаламау және  қабылдамау  қақтығыстың  себебі
ретінде
 Кейс тапсырма:
 Дайындық барысындағы С.Стауффердің «Американдық солдат»  еңбегіндегі  ұжым
арасындағы    қалыптасқан    қоғами    қайшылықты    түсіндіру    негізінде,
республикамыздағы  кез  келген  өндірістік  ұжымындағы  қайшылықты   талдап,
сараптаңыз.
 Осыған орай осыдан  бірнеше  жыл  бұрын  болған  түрік  қазақ  жұмысшылары
арасында болған қақтығысқа объективті баға беріңіз
 Семинарда сөйлеу үшін эссе дайындап келіңіз
 Салыстырмалы түрде презентация жасаңыз
 Проблемалық тапсырма:
 1. «Қақтығыстың себебі тек дұрыс бағалай алмау емес,  сонымен  қатар  өзін
өзі дұрыс бағалай алмауы» дегенді қолдайсыз ба?
 2. Д. Хоманс басқалармен қатынасқа түскен адам, алатын  сый  немесе  табыс
олардың әрқайсысының істеген істеріне  тікелей  байланысты  деп  есептейтін.
Олай болмағанда бұл жағдай қайшылыққа әкеледі.  Бұл  қайшылықтар  қақтығысқа
әкелуі мүмкін бе?
Біліктілік міндеттер:
 -халықаралық жағдайды дұрыс бағаламаудың қақтығыстың себебі  болуы  мүмкін
екендігін түсіну арқылы жалпы қақтығыс себептерін  терең  және  кең  көлемді
түсінуге мүмкіндік аласыз.
  -семинарға баяндама дайындаңыз, сөйтіп өз біліктілігіңізді жетілдіріңіз.
3 тақырып. Қақтығыс туралы ойлардың даму тарихы
 Ежелгі түркі және ортағасыр шығыс  (Фараби,  Баласағұн,  Қорқыт  ата,  тб)
ойшылдарының қақтығыс туралы пікірлері:
 Тақырыпша 1. Ежелгі түркі тайпаларының қақтығыс туралы ойлары
 Кейс тапсырмалар:
 Жер кіндігі Алтайды мекендеген, құдайдың шапағты  түскен  т.ркі  тайпалары
мен  оларды  қоршаған  төрткүл  елдің   арасындағы   қайшылықтарды   талдап,
сараптама жасаңыз.
 Осыған орай түркі халықтарының қақтығысқа  байланысты  көзқарасын  қазірде
кездесетін аңыздар негізінде көрсетіңіз:
 Семинарда сөйлеу үшін эссе дайындап келіңіз
 Астанадағы  «Бәйтерек»  пен   аңыздағы   «Бәйтеректің»   арасында   қандай
сабақтастық бар?
 Проблемалық тапсырма:
 1. Ежелгі түрік тайпаларытөрткүл елді бір жағынан жау деп есептесе, екінші
жағынан, оларға қарсы  күресу  үшін  одақ  іздеді.  Бұл  жерде  олар  қандай
қағидаға сүйенді?
 2. М. Орынбековтың «Предфилософия протоказахов» деген еңбегін  оқып,  оған
талдау жаса.
 Тақырыпша 2.
 Ортағасыр Шығыс ойшылдарының қақтығыс туралы пікірлері
 Кейс тапсырма:
 Әл Фарабидің  «Қайырымды  қаланың  тұрғындары»  атты  еңбегін  оқып,  одан
қақтығыс ұғымына байланысты айтылатын пікірлерді бөліп, жазып алыңыз.
 Әл Фарабише «бақыт» деген не? Оған қалай жетуге болады? Егер жете  алмасаң
оғын кім кінәлі? Осы сұрақтарға жауап жазыңыз
 Ж. Баласағұнның мемлекетті басқару идеясы  мен  Н.  Макиавеллидің  осындай
ойларын  салыстырмалы  түрде  қарастырып,  олардың   арасындағы   ұқсастығын
табыңыз.
 Презентация жасаңыз
 Семинарға баяндама дайындаңыз
 Проблемалық тапсырма:
 1. Әл Фараби өз еңбектерінде адам мен қоғам  арасындағы  қарым  қатынастың
жетілуі не күйзеліске, қайшылыққа  ұшырауы  қақтығысқа  әкеледі  дейді.  Бұл
қайшылықты қалай шешуге болады?
 2. Ж. Баласағұн: «егер қоғамда тәртіп орнату үшін  он  адам  өлтіру  керек
болса онын, жүз адам керек болса  жүзін,  қанша  адам  жазалау  керек  болса
соншасын жазалау керек» дейді.Сіз бұл пікірмен келісесіз бе?
 3.Қорқыт атаның қай пікірін ешқандай өзгеріссіз қазіргі кезде  пайдалануға
болады?
 Біліктілік міндеттер:
 Ж. Баласағұнның Қорқыт атаның ойларын талдау арқылы,  олардың  қақтығыстың
табиғатын, себептерін қалай түсінгеніне ерекше назар аударыңыз.
 Семинарға дайындалу арқасында  халқымыздың  ұлы  ойшылдарының   қақтығысқа
байланысты  айтқан  пікірлерін   қазіргі   кездегі   қақтығыстардың   мәнін,
табиғатын түсәну үшін пайдаланыңыз.
4 тақырып. Материалдық негіздегі қақтығыстар
 Тақырыпша 1. Территориялық және экологиялық дау жанжалдар
 Кейс тапсырмалар:
 Территорияға байланысты қақтығыстың бір түрі сецессия (сепаратизм). Осыған
орай, Грузия-Абхазия, Оңтүстік  Осетия,  Молдавия-Приднестровье,  ҚХР-Тибет,
ұйғырлар,   Турция-Курдистан,   т.б   сепаратистік   құрылыстарды    талдап,
сараптаңыз.
 Сепаратизмге  байланысты  БҰҰ,  ЕО,  ШЫҰ,  НАТО  тб  ұйымдардың   құқықтық
өлшемдерімен  танысып,  сепараттық   іс   әрекеттерді   талдағанда   соларды
басшылыққа алыңыз.
 ҚР-Ресей, ҚР-Қызғызстан, ҚР-Өзбекстан арасындағы энергетикалық  шикізатқа,
суға, Каспийдің  статусын  анықтауға  т.б  байланысты  қақтығыстарды  талдап
семинар сабағында сөйлеңіз
 Диспутқа баяндама дайындаңыз
 Презентация жасаңыз
 ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың биылғы (2010ж)  саммитте  сөйлеген  сөзінен
үзінді келтіріңіз
 Ұсынылған әдебиеттерді оқып шығып, оларға талдау жасаңыз
 Проблемалық тапсырма:
 1. ҚР басқа елдерде қалған өзіміздің қандастарымыздың тілін ұмытпау  үшін,
олардың құқығын қорғау үшін не істеу керек деп ойлайсыз?
 2. Көші қон, босқын мәселелерін тиімді шешу  үшін  қандай  шаралар  ұсынар
едіңіз?
 3. ҚР шикізат қорларын басқа елдердің  меншігіне  ұзақ  мерзімге  арендаға
берді. Бұл жағдайды өз пайдамызға  қарай  өзгертіге  болады  ма?  Болса,  не
істеу керек?
 Тақырыпша 2. «Ықпал» жүргізу үшін күрес.
 Кейс тапсырма:
 АҚШ тың Иракқа «С. Хуссейннің режимін құлату  үшін)  қарсы  соғысына  баға
беріңіз
 АҚШ-Югославия (Милошевич режиміне  қарсы)  қақтығысының  салдарына  талдау
жасаңыз
 КСРО ның 1956ж Венгрияның, 1968ж Чехославакияның ішкі істеріне  араласуына
қандай баға бересіз?
 Аталған қақтығыстарға байланысты эссе жазып, диспутқа қатысыңыз
 Презентация жасаңыз
 АҚШ, Ресей, президенттерінің өз  елдерінің  ықпалын  күшейту  үшін  қандай
шаралар қолдануға дайын екендігі туралы сөздерінен үзінді келтіріңіз
 Ұсынылған әдебиеттерді талдаңыз
 Проблемалық сұрақтар:
 Халықаралық құқық бойынша ешбір  мемлекет  басқа  мемлекеттің  ішкі  ісіне
араласа алмайды. Шындығында осылай болып отыр ма?
 АҚШ Ирак, Югославия елдеріндегідемократиялық емес  үкіметті  құлату  керек
деп соғыс ашты. Сіз бұл (АҚШ тың) ісін қолдайсыз ба?
 Сепаратистік идеялар соғыссыз, бейбіт жолмен  шешілуі  мүмкін  бе?  Мүмкін
болса, қандай шаралар қолдану қажет?
5 тақырып. Саяси қақтығыстарды реттеу және шешу жолдары
 Тақырыпша 1. Саяси қақтығыстарды реттеу түрлері
 Кейс тапсырмалар:
 Саяси әлеуметтік айланы (тәсілді) жүзеге асыру түрлерін жақсы игеріңіз
 Саяси манипуляцияға (айла, құлық) байланысты қазіргі  халықаралық  өмірден
мысал алыңыз.Билік пен оппозиция  арасындағы  (ҚР  дағы)  қақтығысты  күшпен
басуға  байланысты  мысал  келтіріңіз  .Семинарда   сөйлеу   үшін   баяндама
жазыңыз.Презентация   жасаңызБерілген    әдебиеттерді    ыждағаттап    оқып,
конспектілеңіз.
Проблемалық сұрақтар жауап дайындаңыз.
  -  Оппазициядағы қысым жасау дегенді қалай түсінесіз?Не істеу  керектігін
көрсетіңіз.
  - Оппазиция билікке қарсы күресте қандай шараларды жүзеге асырады? ҚРдағы
оппазициялық іс шараны талдаңыз.
    Әдебиеттерге талдау жасаңыз.
  -  Туыстық,жерлестік қатынастар төңірегінде саяси топтар жиналады. ҚР  да
қандай топтар білесіз?
 Тақырыпша                 2.                 Әртүрлі                 саяси
режимнің(авторитаризм,демократия,тоталитаризм)саяси қақтығыстарды реттеу.
     Кейс-тапсырма.
 Тоталитарлы режимді реформалау қалай жүзеге асады. Мысал көрсетіңіз.
 Авторитаризм, егер саяси қақтығыс бола қалса,оны күшпен  басуға  тырысады.
Не себептен?
 Демократиялық  режим  компрамисс  табу  арқылы  және  құқықтық  өлшемдерге
сүйеніп қақтығысты болдырмауға күшін салады. Мысал келтіріңіз.
 Диспутқа қатысу үшін баяндама жасаңыз.
 Қажетті деректерді жинаңыз.
 Берілген әдебиеттерді талдаңыз.
 Презентация жасаңыз.
 Проблемалық сұрақтарға жауап дайындаңыз.
 Тоталитаризмді қиратуға аралас әдіс қолдану керек дегенді қалай түсінесіз?
 Авторитарлы режимді жою үшін міндетті  түрде  көтеріліс  жасау  керек  пе?
(Украина,Қырғызстан сияқты)
  Проблемалық сұрақтар:
 1. Демократияны зорлап таңу мемлекеттің ішкі саяси құрылымына  әсер  етеді
деп айтуға бола ма?
 2. Авторитаризм мемлекет жаңа құрылған кезде тиімді деген пікір  бар.  Сіз
қалай ойлайсыз?
 3. Қоғамдағы саяси қақтығысты тиімді шешудің жолдарын көрсетіңіз.
 4. Билік оппазиция қатынасы қалай өрбігені дұрыс. Мысал келтіріңіз.
      Диспут семинар: «Мемлекеттік құрылыстың ең тиімді түрі:»
 1. Диспуттың мақсаты студенттерді әртүрлі саяси режим түрлерімен таныстыру
арқылы олардың «оң» және «теріс» жақтарын өздері түсінуіне мүмкіндік беру.
 2. Топ әртүрлі саяси режимді қолдаушыларға бөлінеді.
 3. Эксперт топ сайланады.
 4. Әр топ өздері таңдаған саяси режим туралы көзқарастарын қалыптастырады.
 5. Дискуссия басталып, әр топ өз  көзқарастарын  негіздеулері  керек  және
басқалардың кемшіліктерін көрсету керек, әрине айқаласпай ұрыспай.
 6. Эксперттер әр топтың позициясына, оның дәлелді негіздеу мүмкіндіктеріне
баға береді. Аргументті талдаған топ жеңімпаз атанады.
 7. Өткен дискиссия-диспутты жалпы талдап бағалау.
 Тақырып 6. «Күш қолдану» қақтығыстар эскалау сатысы.
 Тақырыпша 1. Күш көрсету және оны қолдану қауіпі.
 Кейс тапсырма:
 Күш көрсету,қарсыласын қорқыту арқылы қатысушы алдына қандай мақсат қояды?
Осы сұраққа жауап ретінде эссе,не реферат жазыңыз.
 Семинар барысында осы сұраққа байланысты баяндама жасаңыз.
 Соңғы басылымдарға контент талдау жасау арқылы,  күш  қолдану  қауіпі  бар
елдерді анықтап,оларға талдау жасаңыз.
 Берілген әдебиеттерге талдау жасаңыз.
 Презинтация жасаңыз.
 Проблемалық сұрақтарға жауап дайындаңыз.
 Проблемалық сұрақтар:
 Халықаралық қақтығыста күш көрсетуді  лигитимді  қолданудың  ерекшеліктері
қандай?
 Халықаралық қатынастарда қандай жағдайда бір ел басқа ультиматум қояды?
  Күш көрсету көп  жағдайда  қарсы  жақтың  қақ.одан  әрі  эскалациялануына
әкелуі мүмкін бе?
 Тақырыпша 2. Қақтығысты тереңдету жәнеикеңейту тенденцияы
     Кейс-тапсырма.
 Екі жақты қақтығысты одан  әрі  жалғастыруды  ұмтылулары  қандай  жағдайда
жүзеге асады?
 Осы тақырыпқа баяндама жазыңыз
 Баяндамамен семинарда сөйлеңіз
 Берілген әдебиетке контент талдау жасаңыз
 АҚШ  Ирак  соғысың  талдап,  оның  қай  кезінде   қақтығыс   тереңдетіліп,
кеңейтілді деген сұраққа эссе дайындаңыз.
 Грузия мен Ресей қақтығысында осындай жолмен  талдап,  семинарға  баяндама
жасаңыз.
   Проблемалық сұрақтар:
  1. Қақтығысты тереңдету қатысушыларға қандай артықшылықтар береді?
  2. Қақтығысты бір жақты тоқтату үшін қандай жағдай қолайлы?  Ондай  шешім
екі ел арасындағы тұрақты қатынасқа әкеле ме?
  3. Өзінің сипатына қарай қақтығысты тоқтатудың  бірнеше  түрі  бар.Сіздің
ойыңызша қайсысы тиімді деп оілайсыз?
  4. Бір  қақтығыс  екінші  бір  қақтығысқа  ұласуы  мүмкін  дегенді  қалай
түсінесіз?






 Тақырып 7 Терроризм мен діни экстремизмге қарсы күреске негізгі бағыттары
 Тақырыпша 1. Терроризм  мен  діни  экстремизмге  қарсы  күрестің  баламалы
жолдары.
 Кейс тапсырма:
 Қазіргі халықаралық терроризм мен діни экстремизмге қарсы күрестің негізгі
маңызы «әділ жаза» беру. Осыған орай, эссе не реферат дайындаңыз.
 Терроризмге  қарсы   күрестің   баламалы   жолдарын   көрсетіп,   баяндама
дайындаңыз;
 АҚШ,Ресей,ҚР президенттерінің сөздерінен үзінді келтіріңіз.
 Терроризммен діни экстремизге қарсы күрес жүргізуді заңдастырған  құқықтық
құжатты талдап, сараптаңыз және оны семинарға пайдалан;
 Әдебиеттерге контент талдау жасаңыз;
 Презинтатция жазаңыз;
 Интернет сайт арқылы дерек жинаңыз.
 Проблемалық сұрақтарға жауап дайындаңыз
   1.  Осы  мәселеге  байланысты  «ақпарттар  соғысының»  кесірінен   ислам
қағидалары  бұрмаланып,  мұсылман  елдерінің  келбеті  көмсекілденуде  деген
пікрді қолдайсыз ба? Қолдасаңыз өз пікіріңізді дәлелдеңіз
  2. Күш қолдануға(террористер тарапынан) қарсы  күш  қолдану  (мемлекеттер
тарапынан) терроризмді тоқтата алмайды. Бұл тығырықтан қалай шығуға болады?
  3. Н.Ә.Назарбаев өзінің «Сындарлы он жыл» атты  кітабында  террористермен
күрестің  басқа  балама  жолдарын  атап   көрсетті.   Олар   қандай   балама
түрлер(күрестің)?
  4. Терроризмді, діни экстремизмді «насихаттаруда»  телеарналардың  зорлық
пен күшке негізделген фильмдерді көрсетуі ерекше  орын  алады.  Осыған  орай
қандай пікір айта аласыз?
Тақырыпша 2.ҚР дағы террор.қарсы күрес саясатын жетілдіру мәселесі.
     Кейс-тапсырма.
 ҚРның   Конститутциясының   жиірмасыншы    бабының    үшінші    тармағында
«діни...астамшылықты ....насихаттауға немес үгіттеуге жол берілмейді»  қалай
түсіндіресіз. Эссе жазып,семинарға сөйлеуге дайындалыңыз.
 Қазір ҚРда 2299 діни ұйымдар жұмыс істейді.Олар ҚР да  қауіпсіздік  тудыра
ала ма деп ойлайсыз ба?
 Берілген әдебиеттерді контент талдау жасап,сараптаңыз.
 Қажетті деректерді жинап талдаңыз.Семинарда ол туралы баяндама жасаңыз
 Н.Ә.Назарбаевтың басқа да саясаткерлер мен  саясаттанушылардың  пікірлерін
келтіріп, оларға баға беріңіз.
 Диспутқа дайындалыңыз. (осы тақырып  бойынша)
 Презентация жасаңыз.
    Проблемалық сұрақтарға жауап дайындаңыз
    1. Миссионерлер  қазақтарды  ақшаның  күшімен  алдап  арбау  арқылы  өз
діндеріне өткізіп жатыр. Бұл миссионерлер ҚРның заңын бұзып отыр ма?  Оларға
қандай шара қоладану керек?
     2.  Соңғы  кезде  ҚРда  тиым  салынған  Хизб-Уд-Тахрир  сектасы   анти
конституциялық шараларға шақырған үндеу  қағаздары  мен  кітаптар  таратудың
180 уақиғасы тіркелген. Бұл  заңсыз  әрекетке  қандай  тиімді  шара  қолдану
керек?
   3. Терроризм мен экстремизмге қарсы  күреске  байланысты  ҚРы  әр  түрлі
халықаралық ұйымдармен бірігіп жұмыс істеуде. Ол қандай ұйымдар?
   4. ҚР азаматтары негізінен толерантты. Келушілердің өз  дінің  ұстануына
қарсылық  жасамайды.  Бұл  әрине  ар  ождан  бостандығы.  Осындай   қағиданы
мойындаушы АҚШта 260тай діни секталар болса,ҚР да 2299. Не себептен  осындай
алшақтық?
2 тақырып. Этникалық құндылықтардың  әр  түрлілігі  халықаралық  қақтығыстың
себебі.
 Тақырыпша  1.  Этникалық  өлшемдер   мен   этникалық   тілдің   арасындағы
қайшылықтары.
 Кейс тапсырмалар:
 -бұл сұраққа дайындалу барысында бұл ұғымдардың мәні мен  табиғатын  жақсы
түсініп алу қажет. Бұл ұғымдар арасындағы қайшылықтар не  себептен  іскерлік
қарым қатынаста, мемлекетаралы қарым қатынаста  кедергі  болуы,  өлшей  келе
қақтығыстың көзіне айналуы мүмкін. Осыған орай, ҚР-сы мен  КХР  бизнесмендер
арасынчдағы, ҚР мен Ресей,  ҚР  мен  Шеврон  т.б.  арасындағы  қайшылықтарды
талдаңыз.
 -этникалық құндылақтар қайшылығын  қалай  шешу  керектігіне  ерекше  көңіл
бөліңіз. Бұл сұраққа жауап беру үшін Ратниклв В.П. «конфликтология»  кітабын
қараңыз.
 -бұл  сұрақты  ашуда  белгілі  саясаткер,  ғалымдардың  айтқан  пікірлерін
келтіріңіз (үзінді).
 -салыстырмалы түрде презентация жасау
 -семинарда диспутқа қатысуға дайындалыңыз.
 Проблемалық тапсырма:
 1.  «макиавилистік  іскерлік»  дегенді  қалай  түсінесіз?  Өз  пікіріңізді
негіздеңіз
 2.кейбір ойшылдар адамдардың  сізге  этикалық  қатынасы,  сіздің  өзіңізге
байланысты деген пікірмен келісесіз бе?
 3.конфуцийдің  «өзіңе қаламағанды өзгеге жасама»  деген  қағидасының  мәні
неде?
 Біліктілік міндеттер:
 Этникалық  қайшылықтарды талдау арқылы қақтығыстың пайда болу себептерінің
бірінің мәнін түсінуге талпыныңыз
 Диспутка  дайындалып,  онда  сөәлеу  арқасында  өзіңіздің   жүйрік   ойлау
қабілетіңізді жетілдіріңіз
 Тақырыпша 2.
 Халықаралық жағдайды дұрыс бағаламау және  қабылдамау  қақтығыстың  себебі
ретінде
 Кейс тапсырма:
 Дайындық барысындағы С.Стауффердің «Американдық солдат»  еңбегіндегі  ұжым
арасындағы    қалыптасқан    қоғами    қайшылықты    түсіндіру    негізінде,
республикамыздағы  кез  келген  өндірістік  ұжымындағы  қайшылықты   талдап,
сараптаңыз.
 Осыған орай осыдан  бірнеше  жыл  бұрын  болған  түрік  қазақ  жұмысшылары
арасында болған қақтығысқа объективті баға беріңіз
 Семинарда сөйлеу үшін эссе дайындап келіңіз
 Салыстырмалы түрде презентация жасаңыз
 Проблемалық тапсырма:
 1. «Қақтығыстың себебі тек дұрыс бағалай алмау емес,  сонымен  қатар  өзін
өзі дұрыс бағалай алмауы» дегенді қолдайсыз ба?
 2. Д. Хоманс басқалармен қатынасқа түскен адам, алатын  сый  немесе  табыс
олардың әрқайсысының істеген істеріне  тікелей  байланысты  деп  есептейтін.
Олай болмағанда бұл жағдай қайшылыққа әкеледі.  Бұл  қайшылықтар  қақтығысқа
әкелуі мүмкін бе?
 Біліктілік міндеттер:
 -халықаралық жағдайды дұрыс бағаламаудың қақтығыстың себебі  болуы  мүмкін
екендігін түсіну арқылы жалпы қақтығыс себептерін  терең  және  кең  көлемді
түсінуге мүмкіндік аласыз.
  -семинарға баяндама дайындаңыз, сөйтіп өз біліктілігіңізді жетілдіріңіз.
3 тақырып. Қақтығыс туралы ойлардың даму тарихы
 Ежелгі түркі және ортағасыр шығыс  (Фараби,  Баласағұн,  Қорқыт  ата,  тб)
ойшылдарының қақтығыс туралы пікірлері:
 Тақырыпша 1. Ежелгі түркі тайпаларының қақтығыс туралы ойлары
 Кейс тапсырмалар:
 Жер кіндігі Алтайды мекендеген, құдайдың шапағты  түскен  т.ркі  тайпалары
мен  оларды  қоршаған  төрткүл  елдің   арасындағы   қайшылықтарды   талдап,
сараптама жасаңыз.
 Осыған орай түркі халықтарының қақтығысқа  байланысты  көзқарасын  қазірде
кездесетін аңыздар негізінде көрсетіңіз:
 Семинарда сөйлеу үшін эссе дайындап келіңіз
 Астанадағы  «Бәйтерек»  пен   аңыздағы   «Бәйтеректің»   арасында   қандай
сабақтастық бар?
 Проблемалық тапсырма:
 1. Ежелгі түрік тайпаларытөрткүл елді бір жағынан жау деп есептесе, екінші
жағынан, оларға қарсы  күресу  үшін  одақ  іздеді.  Бұл  жерде  олар  қандай
қағидаға сүйенді?
 2. М. Орынбековтың «Предфилософия протоказахов» деген еңбегін  оқып,  оған
талдау жаса.
 Тақырыпша 2.
 Ортағасыр Шығыс ойшылдарының қақтығыс туралы пікірлері
 Кейс тапсырма:
 Әл Фарабидің  «Қайырымды  қаланың  тұрғындары»  атты  еңбегін  оқып,  одан
қақтығыс ұғымына байланысты айтылатын пікірлерді бөліп, жазып алыңыз.
 Әл Фарабише «бақыт» деген не? Оған қалай жетуге болады? Егер жете  алмасаң
оғын кім кінәлі? Осы сұрақтарға жауап жазыңыз
 Ж. Баласағұнның мемлекетті басқару идеясы  мен  Н.  Макиавеллидің  осындай
ойларын  салыстырмалы  түрде  қарастырып,  олардың   арасындағы   ұқсастығын
табыңыз.
 Презентация жасаңыз
 Семинарға баяндама дайындаңыз
 Проблемалық тапсырма:
 1. Әл Фараби өз еңбектерінде адам мен қоғам  арасындағы  қарым  қатынастың
жетілуі не күйзеліске, қайшылыққа  ұшырауы  қақтығысқа  әкеледі  дейді.  Бұл
қайшылықты қалай шешуге болады?
 2. Ж. Баласағұн: «егер қоғамда тәртіп орнату үшін  он  адам  өлтіру  керек
болса онын, жүз адам керек болса  жүзін,  қанша  адам  жазалау  керек  болса
соншасын жазалау керек» дейді.Сіз бұл пікірмен келісесіз бе?
 3.Қорқыт атаның қай пікірін ешқандай өзгеріссіз қазіргі кезде  пайдалануға
болады?
 Біліктілік міндеттер:
 Ж. Баласағұнның Қорқыт атаның ойларын талдау арқылы,  олардың  қақтығыстың
табиғатын, себептерін қалай түсінгеніне ерекше назар аударыңыз.
 Семинарға дайындалу арқасында  халқымыздың  ұлы  ойшылдарының   қақтығысқа
байланысты  айтқан  пікірлерін   қазіргі   кездегі   қақтығыстардың   мәнін,
табиғатын түсәну үшін пайдаланыңыз.
4 тақырып. Материалдық негіздегі қақтығыстар
 Тақырыпша 1. Территориялық және экологиялық дау жанжалдар
 Кейс тапсырмалар:
 Территорияға байланысты қақтығыстың бір түрі сецессия (сепаратизм). Осыған
орай, Грузия-Абхазия, Оңтүстік  Осетия,  Молдавия-Приднестровье,  ҚХР-Тибет,
ұйғырлар,   Турция-Курдистан,   т.б   сепаратистік   құрылыстарды    талдап,
сараптаңыз.
 Сепаратизмге  байланысты  БҰҰ,  ЕО,  ШЫҰ,  НАТО  тб  ұйымдардың   құқықтық
өлшемдерімен  танысып,  сепараттық   іс   әрекеттерді   талдағанда   соларды
басшылыққа алыңыз.
 ҚР-Ресей, ҚР-Қызғызстан, ҚР-Өзбекстан арасындағы энергетикалық  шикізатқа,
суға, Каспийдің  статусын  анықтауға  т.б  байланысты  қақтығыстарды  талдап
семинар сабағында сөйлеңіз
 Диспутқа баяндама дайындаңыз
 Презентация жасаңыз
 ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың биылғы (2010ж)  саммитте  сөйлеген  сөзінен
үзінді келтіріңіз
 Ұсынылған әдебиеттерді оқып шығып, оларға талдау жасаңыз
 Проблемалық тапсырма:
 1. ҚР басқа елдерде қалған өзіміздің қандастарымыздың тілін ұмытпау  үшін,
олардың құқығын қорғау үшін не істеу керек деп ойлайсыз?
 2. Көші қон, босқын мәселелерін тиімді шешу  үшін  қандай  шаралар  ұсынар
едіңіз?
 3. ҚР шикізат қорларын басқа елдердің  меншігіне  ұзақ  мерзімге  арендаға
берді. Бұл жағдайды өз пайдамызға  қарай  өзгертіге  болады  ма?  Болса,  не
істеу керек?
 Тақырыпша 2. «Ықпал» жүргізу үшін күрес.
 Кейс тапсырма:
 АҚШ тың Иракқа «С. Хуссейннің режимін құлату  үшін)  қарсы  соғысына  баға
беріңіз
 АҚШ-Югославия (Милошевич режиміне  қарсы)  қақтығысының  салдарына  талдау
жасаңыз
 КСРО ның 1956ж Венгрияның, 1968ж Чехославакияның ішкі істеріне  араласуына
қандай баға бересіз?
 Аталған қақтығыстарға байланысты эссе жазып, диспутқа қатысыңыз
 Презентация жасаңыз
 АҚШ, Ресей, президенттерінің өз  елдерінің  ықпалын  күшейту  үшін  қандай
шаралар қолдануға дайын екендігі туралы сөздерінен үзінді келтіріңіз
 Ұсынылған әдебиеттерді талдаңыз
 Проблемалық сұрақтар:
 Халықаралық құқық бойынша ешбір  мемлекет  басқа  мемлекеттің  ішкі  ісіне
араласа алмайды. Шындығында осылай болып отыр ма?
 АҚШ Ирак, Югославия елдеріндегідемократиялық емес  үкіметті  құлату  керек
деп соғыс ашты. Сіз бұл (АҚШ тың) ісін қолдайсыз ба?
 Сепаратистік идеялар соғыссыз, бейбіт жолмен  шешілуі  мүмкін  бе?  Мүмкін
болса, қандай шаралар қолдану қажет?
5 тақырып. Саяси қақтығыстарды реттеу және шешу жолдары
 Тақырыпша 1. Саяси қақтығыстарды реттеу түрлері
 Кейс тапсырмалар:
 Саяси әлеуметтік айланы (тәсілді) жүзеге асыру түрлерін жақсы игеріңіз
 Саяси манипуляцияға (айла, құлық) байланысты қазіргі  халықаралық  өмірден
мысал алыңыз
 Билік  пен  оппозиция  арасындағы  (ҚР  дағы)  қақтығысты  күшпен   басуға
байланысты мысал келтіріңіз
 Семинарда сөйлеу үшін баяндама жазыңыз
 Презентация жасаңыз
 Берілген әдебиеттерді ыждағаттап оқып, конспектілеңіз.
 Проблемалық сұрақтар жауап дайындаңыз.
  -  Оппазициядағы қысым жасау дегенді қалай түсінесіз?Не істеу  керектігін
көрсетіңіз.
  -  Оппазиция билікке  қарсы  күресте  қандай  шараларды  жүзеге  асырады?
ҚРдағы оппазициялық іс шараны талдаңыз.
    Әдебиеттерге талдау жасаңыз.
  -  Туыстық,жерлестік қатынастар төңірегінде саяси топтар жиналады. ҚР  да
қандай топтар білесіз?
 Тақырыпша                 2.                 Әртүрлі                 саяси
режимнің(авторитаризм,демократия,тоталитаризм)саяси қақтығыстарды реттеу.
     Кейс-тапсырма.
 Тоталитарлы режимді реформалау қалай жүзеге асады. Мысал көрсетіңіз.
 Авторитаризм, егер саяси қақтығыс бола қалса,оны күшпен  басуға  тырысады.
Не себептен?
 Демократиялық  режим  компрамисс  табу  арқылы  және  құқықтық  өлшемдерге
сүйеніп қақтығысты болдырмауға күшін салады. Мысал келтіріңіз.
 Диспутқа қатысу үшін баяндама жасаңыз.
 Қажетті деректерді жинаңыз.
 Берілген әдебиеттерді талдаңыз.
 Презентация жасаңыз.
 Проблемалық сұрақтарға жауап дайындаңыз.
 Тоталитаризмді қиратуға аралас әдіс қолдану керек дегенді қалай түсінесіз?
 Авторитарлы режимді жою үшін міндетті  түрде  көтеріліс  жасау  керек  пе?
(Украина,Қырғызстан сияқты)
  Проблемалық сұрақтар:
 1. Демократияны зорлап таңу мемлекеттің ішкі саяси құрылымына  әсер  етеді
деп айтуға бола ма?
 2. Авторитаризм мемлекет жаңа құрылған кезде тиімді деген пікір  бар.  Сіз
қалай ойлайсыз?
 3. Қоғамдағы саяси қақтығысты тиімді шешудің жолдарын көрсетіңіз.
 4. Билік оппазиция қатынасы қалай өрбігені дұрыс. Мысал келтіріңіз.
  Диспут семинар: «Мемлекеттік құрылыстың ең тиімді түрі:»
 1. Диспуттың мақсаты студенттерді әртүрлі саяси режим түрлерімен таныстыру
арқылы олардың «оң» және «теріс» жақтарын өздері түсінуіне мүмкіндік беру.
 2. Топ әртүрлі саяси режимді қолдаушыларға бөлінеді.
 3. Эксперт топ сайланады.
 4. Әр топ өздері таңдаған саяси режим туралы көзқарастарын қалыптастырады.
 5. Дискуссия басталып, әр топ өз  көзқарастарын  негіздеулері  керек  және
басқалардың кемшіліктерін көрсету керек, әрине айқаласпай ұрыспай.
 6. Эксперттер әр топтың позициясына, оның дәлелді негіздеу мүмкіндіктеріне
баға береді. Аргументті талдаған топ жеңімпаз атанады.
 7. Өткен дискиссия-диспутты жалпы талдап бағалау.
Tақырып  8.   Қақтығысты   келіссөз   арқылы   шешу:BATNA,   ATNA   келіссөз
кеңістігінің ұғымдары.
 Тақырыпша 1. BATNA, ATNA жолымен келісөз жүргізу.
 Кейс тапсырма:  Қақтығысты  бейбіт  жолмен  шешуде  қолданылатын  дәстүрлі
құралдар  бірінші Гагаа бейбітшілікті қолдаушы конференцияда 1889 жылы  және
екінші Гаага бейбітшілікті  қолдаушы  конференцияда  1907  жылы  қабылданған
халықаралық  қақтығыстарды  бейбіт  жолмен  шешу  туралы  конвенцияда  жақсы
қарастырылған.  Осы  конвенцияның  материалдарымен  таысып,  оны   семинарға
айтыңыз.
 BATNA – стандарт, оған келіссөз  барысында  ұсынылған  кез-келген  шешімді
қарсы қоюға болады, бірақ олардың қай-қайсысы да BATNAмен  салыстыру  арқылы
өзінің кемшіліктерін айқындай  түседі.  Бұл  стандарт  бұрынғы  Югославияда,
Таулы Карабахта қолданылды.  Қандай нәтижеге жеткізді?
 ATNA стандартының мәнін ашып бұл тәсіл  қандай  жағдайда  қолданыс  тапты.
Мысал келтіріп, талдаңыз.
 Диспутқа қатысу үшін баяндаа жаз
 Қажетті деректерді жина
 Берілген әдебиеттерді контентті талда.
 Презентация дайында
 BATNA мен ATNAның  және  келіссөздік  кеңістіктің  айырмашлыығын  көрсетіп
нақты мысал келтір
             Проблемалы сұрақтар:
 Бір жақты іс-әрекетпен жақсы нәижеге жету мүмкін емес. Не істеу қажет?
 Келіссөз жүргізу тиімдіболу үшін үшінші
 жақтан басқа аймақтық, не халықаралық күшті пайдалану керек  деп  ойлайсыз
ба? Негіздеңіз.
  BATNA ұсынған стандарт төңірегінде келісімге келуге мүмкіндік береді  деп
ойлайсыз ба? Ол қалай жүзеге асады?
 «Келіссөздік кеңістіктің» мәнін ашып көрсетіп, мысал келтіріңіз
 Тақырыпша 2. Қақтығыстан қашу және компромисс тәсілдері:
 Кейс тапсырмалар:
 Қақтығыстан қашутактикасының мәнін ашып көрсетіп мысал келтір
 Компромисс тактикасының артықшылығы неде?
 Бұл тәсілдерінің қандай кемшіліктері
 Берілген әдебиеттерге контент талдау жаса
 Презентация дайында
 Тақырып бойынша баяндама жасап, семинарға сөйлеңіз
 Қажетті деректер мен материалдар жина
 Проблемалық сұрақтарға жауап бер
 Проблемалық сұрақтар:
              1.  BATNA  мен  ATNA  тәсілдерінің  оң  және  теріс  жақтарын
талдап, өз пікіріңді айт
 2. Шын болған келіссөз барысында қақтығысты шешуден қашып, өз  ұстанымынан
шықпаған қақтығыс қатысушының ісіне талдау жаса
              3.  Қақтығыс  тек  бір  мәселемен  шектелмейді.  Ол  көптеген
мәселелермен тығыз байланысты.
              4. Қақтығысты шешуге байланысты альтернативті ұсыныстарға жан
жақты қарастырып, әрқайсысына    баға беріңіз.
            5. Бір жақты шешім  қабылдау  мен  комприомистің  айырмашылығын
көрсетіп, олардың тиімді, не тиімсіз жақтарын көрсет.
 Tақырып 9 .Делдал (араға түсу), оның қызметтері .
  Тақырыпша 1. Посредникке (араға түсушіге) назар аударудың себептері.
 Кейс тапсырма:
 Араға түсуге (делдал) анықтама беріңіз
 Араға түсудің мақсатын анықтаңыз
 Мүдделі адамдардың статусына сипаттама беріңіз
 Мүдделі емес  адамдардың  статусының  негізгі  белгілерін  атап  көрсетіп,
оларға талдау жаса
 Диспутқа қатысу үшін баяндама жасаңыз
 Қажетті деректер, материалдар жинаңыз
 Халықаралық қақтығыстарда ортаға түсуші (делдал) ролін  атқарған  мемлекет
немесе адамнан мысал келтіріп, олардың ісін талдаңыз
 Берілген әдебиеттерді контент жасау
 Презентация жасау
 Проблемалық сұрақтарға жауап дайында:
 Делдал өз шешімін қатысушыларға таңа алады ма?
 Делдал ортаға түсу барысында өзіне қандай артықшылықтар ала алады?
  Тақырыпша 2. Қақтығыстарды шешудің әмбебеп механизмдері.
     Кейс тапсырма:
  Кез-келген қақтығыс тек  өзіне  ғана  ерекше  құралдармен,  механизмдермен
реттеледі. Соған қарамастан қақтығыстардың  қай-қайсысына  да  тән  әмбебеп,
жұрттың бәрі мойындаған реттеу механизмдері болады:
 Негативті және позитивті
 Мақсаты мен мәнін түсіну
 Қарсыластарына жақтырмай қарау
 Позитивті және негативті түсіндіріп, мысал келтіру
 Позитивті жағдай қашан қолданылады?
 Эссе жазу
 Диспутқа дайындалу
 Тақырыптың мәнін ашатын мысалдар келтіру
 Контент жасау
 Презентация дайындау
   Проблемалық сұрақтарға жауап дайында:
 1.  Қарсыласынның  жұмысын  бағаламай  өзіндікін  дұрыс  қылып   көрсетсен
болашақағы қатынастарын?
 2. Келіссөз кезінде қарсыласынның сөзін бөлу кезінде  қарсылас  не  істеуі
керек?
 3. Неғұрлым қарсылас бір-біріне тәуелді болса, соғұрлым келіссөз барысында
өзара тіл табысу жеңіл болады деген пікірді қолдайсыз ба?
 4. Қатысушылардың бірігіп шешім іздеуіне  әсер  ететін  факторларды  атап,
оларға cараптама жасаңыз.
 Тақырыпша 1
 Бейресми өкілдердің семинариялары. Парадипломатия.
 Кейс тапсырмалары: Соңғы кезде, МПОның етек алған істерінің  бірі-форумдар
мен  семинарларды  ұйымдастыру.  Мақсат-қақтығыстарға   қатысушы   жақтардың
өкілдеріне  өз  пікірлерін  айтуға  және  дау-жанжал  тудырған   мәселелерді
талқылау  арқылы  қақтығысты  шешуге  қадам  басу.  Осындай   іс   әрекетті,
халықаралық  үкіметтік  ұйымдар  мен  (ОБСЕ,  ШЫҰ,  т.б.)  бейтарап   делдал
мемлкеттер де жасайды.
 -1960-1970жж  басында  жоғарыда  айтылған  семинар  кездесуді   (бейресми)
Лондондағы қақтығыстарды сараптау  орталығынан  –  Дж  Бертон,  АҚШтың  Цель
университетінен Бертонның әріптесі- Л.Дуб алғашқы рет өткізген болатын.  Осы
семинар   кездесулердің   қарастырған    мәселелелріне,    олардың    берген
ұсыныстарына талдау жасаңыз.
 -«бейбітшілік  және  келісім  федерациясының»  мәні  мен  табиғатын   ашып
көрсетіп, ол туралы Эссе дайындаңыз.
 -1960жылдардың    екінші    жартысында    жүргізілген    (Дж.    Бартонның
ұйымдастыруымен)  грек  киприаттор  мен   түріктер   арасындағы   қақтығысқа
байланысты семинарлар қандай нәтиже береді?
 -1969ж американдық Л.Дубаның Сомали мен  Ксения  және  Эфиопия  арасындағы
қақтығысты реттеуге арналаған семинарының (фермед семинары Африкалық  Рокта)
нәтижесінің Бертонның семинарының нәтижесінен айырмашылығын көрсетіңіз.
 -КСРО мен АҚШ тың «Қырғи қабақ» кезіндегі негативті қатынастарын  жақсарту
мақсатында бірнеше семинарлар өтті. Оны Дертмунд  конференциясы  деп  атады.
Бұл конференйияның нәтижесі қандай болды?
 -Бір екі күндік пилоттық (алдын ала, эксперименталді)  семинарлардың  бсқа
форумдар, конференциялар, семинар – кездесулерден айырмашылығы неде?
 -ұсынылған әдебиеттерді контент талдаңыз
 -Д.Бертонның,   Л.Дубаның   семинарларының    қорытындысы    материалдарын
конспектілеп, семинар сабағында сөйлеңіз.
 -семинарлардың, форумдардың мәні, маңызына байланысты баяндама дайындаңыз.
 -презентация дайындаңыз
 -проблемалық сұрақтарға жауап дайында.
 1.Егер бұрын  жеке  тұлғалар  ғана  семинарларды  ұйымдастырып,  қорытынды
ұсыныстар дайындаса,  соңғы  кезде  «Бейбітшілік  және  келісім  федерацияс»
(ФМС) осындай семинарлар мен форумдар өткізіп  жур.  Семинар  ұйымдастырудың
осы әдістерінің қайсысы тиімді деп есептейсіз?Не себептен?
 2.Қақтығыстарды реттеудегі НПО ның рөліне қандай баға бересіз?
 3.Парадипломатия (аймақтық дипломатия) дегенді қалай түсінесіз?
 4.Парадипломатияны кейбір саясаттанушылар бірінші  дипломатияға  жатқызса,
кейбіреулері  екінші  дипломатияға  жатқызып  жүр.  Сіз  қайсысына  жатқызар
едіңіз және не себептен?
 Әдебиеттер:
 1.Козырев Г.И. Основа конфликтологии.М.2007
 2.Федерация мира и согласия: межд МПО с консультативным статусом при  ЭКОМ
и соц. Совет ООН. М.1997
 3.Пикте Ж. Меж нар. Комитет красного креста. Уникальное учреждение. М,1997
 4.Довженко М.В. Функции и  формы  деятельности  МПО  в  урег.  совр  конф.
Ломоносовские чтения. Вып.2.М.2002
 Тақырыпша 2. Мультибағытталған дипломатия. Кейс тапсырмалар:
 -Мультибағытталған дипломатияның мәнін, атқаратын қызметін, ол туралы Эссе
жазыңыз.
 -Мультибағытталған дипломатияның түсінігі бойынша, ол дипломатия «Бірінші»
де «Екінші» де бағыттарын біріктіреді. Не себептен?
 -«Мультибағытталған дипломатияға» анықтама беріңіз
 -Бұл тақрып бойынша баяндама дайындап, семинар сойлеңіз
 -Берілген әдебиеттерге контент талдаңыз
 -Презентация дайындаңыз
 -Проблемалық сұрақтарға жауап дайындаңыз.
 1.Сіздің пікіріңізше, не себептен мултибағытталған дипломатия соңғы  кезде
үлкен сұранысқа ие болды?
 2.  «Мультибағытталған  дипломатия»   ресим   және   бейресми   ұйымдардың
өкілдерімен  қызметтесуі  арасында  үлкен  жетістіктерге  жете  алды   деген
пікірмен келісесіз бе?
 3.Мультибағытталған дипломатия жолымен қақтығыстың қарулы күш жұмсау түрін
тоқтатуға бола ма?
 4.Мультибағытталған дипломатия қайшылықтарды шешуге көмектесе ме?
 5.Мультибағытталған дипломатияны дипломатиялық және  саяси  келіссөздердің
орнына қолдануға бола ма?
Tақырып10. Келіссөз жүргізудің  негізгі  сатылары  (стадии)  және  атқаратын
қызметтері.
 Тақырыпша 1.Келіссөз сатылары.
 Кейс тапсырмалары:
 –Келіссөз сатылары дегенді қалай түсінесіз?
 –келіссөзге қатысушылардың өзара қатынасын қандай мақсаттармен  мүдделерге
байланысты?
 –қақтығысқа  қатысушылардың  арасында   қатынас   орнату   дегенді   қалай
түсінесіз?
 –қатысушылар арасындағы қатынас (общение) қандай жағдайда  тиімді  болады?
Семинарға сөйле, өз пікіріңізді негіздеңіз.
 –келіссөзден басқа, қатысушылардың бірі өзінің не істегісі келетінін белгі
(сигнал)  беру  арқылы  білдіреді.  Демек,  «белгі   беру»   дегенді   қалай
түсінесіз?
 –қақтығыс тудыратын мәселені «бірігіп шешу» дегеннің мәнін ашып  көрсетіп,
Эссе дайында.
 –берілген әдебиеттерге контент талдау жасаңыз
 –презентация дайындаңыз
 –проблемалық сұрақтарға жауап дайында.
 1.Келіссөздің сатыларын белгілеудің қандай артықшылықтары бар?
 2.КСРО ның 1973ж Египет пен Сириядан шығару арқылы АҚШ қа  қандай  «белгі»
берді?
  3.Келіссөз міндетті түрде «келісім шартқа» әкеле ме? Әкелсе  де  әкелмесе
де өз пікіріңізді негіздеңіз.
Тақырыпша 2. Келіссөздің атқаратын қызметі.
 Кейс тапсырма:
 –Келіссөздің басты қызметін анықтап, оған талдау жасаңыз
 –«Мәселені бірігіп шешу» қызметінің мәнін ашып көрсетіп, Эссе жазыңыз.
 –Келіссөздің басқа  қызметтерін  көрсетіп,  баяндама  дайындап,  семинарда
сөйлеңіз.
 –Ақпараттық–қатынастық (коммуникациялық)  қызметінің  мәнін  талдып,  эссе
жазыңыз.
 –Келіссөздің реттеуші қызметі  дегенді  қалай  түсінесіз?  Семинарда  оның
басқа қызметтерден айырмашылығын көрсет.
 –Келіссөздің үгіт насихат қызмтенің мәнін ашып, эссе жазыңыз
 –Берілген әдебиеттерге талдау жасаңыз
 –Басқа студенттермен бірігіп  «Еш  шабулы»  тәсілін  қолданып,  тақырыптың
мазмұнын ашыңыз.
 –Презентация дайындаңыз:
 1.Келіссөзге қатысушылардың өздерінің ішкі және сыртқы  саяси  міндеттерін
шешу қызметінің мәні және мақсаты неде?
 2.Үгіт–насихат   қызметінің   коммуникативті    (қатынастық)    қызметінен
айырмашылығы неде?
 3.Американдық  саясаткер  Дж.Дин  әр  келіссөзге  барған   сайын   негізгі
келіссөздің негізгі үш түрін атайды. Олар қандай?
 4.Бірінші  дүниежүзілік  соғыстан  кейін,  сол  кездегі   АҚШ   президенті
В.Вильсон келіссөзді ашық жүргізу  керек  деген  идея  ұсынады.  Бұл  идеяны
қолдайсыз ба? Қолдасаңыз да қолдамасаңыз да өз пікіріңізді негіздеңіз.


 Тақырып 11.  Келіссөзге  жағымды  (благоприятный)  климат  қалыптастырудың
рөлі. Тақырыпша 1. Келіссөзге жұмыс атмосферасын қалыптастыру.
 Кейс-тапсырмалар:
 Келіссөзде ең қиын кезең ол қақтығыс тудырған  мәселені  талқылау  кезеңі.
Бұл  кезеңде  екі  жақта  міселені   шешуге   байланысты   өз   ұстанымдарын
қалыптастырады. Мәселені талқылау үшін  екі  жақтан  да  шеберлік  керек:  -
тыңдай білу шеберлігі
 Сендіре білу шеберлігі
 Сұрақ қоя білу шеберлігі
 Өзінше  (өзгеге  ұқсамай)   ойлай   білу   шеберлігі   (б.а.   қалыптасқан
стереотиптен бас  тарту  уақиғаны  басқа  ресурстан  көру;  күтпеген  жерден
ұтымды шешім қабылдау).
 Қақтығыс мәселені шешудің вариантын жасағыз.
 Келіссөзге жағымды климат қалыптастыру үшін шаралау жасау керек?
 Шешім қабылдау үшін келіссөз концепциясы құрылады. Оған қандай  элементтер
кіретінін анықтап, эссе жазығыз.
 Өзін келіссөз  жүргізуге  дайындаған  міндеттер  қандай?  Жауап  дайындап,
семинарға сөйлеуге деректер жинаңыз.
 Топ аралық диспутқа қатысып, өз пікіріңізді айтыңыз.
 Берілген эдебиттерге контент талдау жасаңыз
 Презентация дайындағыз
 Өзінің  таңдап  бір  қақтығыстың  жағдайын  алып,  оған  келіссөз  жүргізу
технологясын қойған.
 Келіссөз барысындағы сұхбаттың  сипатына  қойылатын  талапты  атап,  олрға
талдау жасаңыз.
 Мына проблемалы сұрақтарға жауап дайындағыз:
 Егер екі жақта маңызды детальді  анықтамасы,  ол  қандай  салдарға  әкелүі
мүмкін?
 Әріптестің ұстанвмдағы кейбір түсініксіз моменттерді анықтау үшін негіздеу
керек?
 Мәселені бірігіп талдағанда қандай тактикалық әдіс қолданылады?
 Келіссөз біткеннен кейін, оның жеміті болуына көмектесетін іс  әрекеттерге
талдау жасаңыз.
 Келісім шартты орындау дегенді қалай түсінесіз?
Тақырыпша 2. Келіссөз барысындағы қатысушылардың рөлі  мен  іс  –  қимылының
ережелері
 Келіссөз тапсырма:
 Келіссөз сәтті өтуіне не істеу қажет?
 Қақтығыстың мәнін талдау қажет (қатысушылар, тартысты мәселелер,  мүдделер
қақтығысқа әкелген қанағаттандырылмаған талаптар);
 Келіссөз барысында пайда болуы мүмкін тартысты мәліметтер;
 Өзінің және қарсы жақты күшін сараптап, мүмкін шешімді дайындау;
 Шынында да, келіссөз қарсыластардың мүдделері пікірлер ұстанымдары
 Әріптес пен болашақ қарым – қатынастың мүмкін болатын вариянттарын есепте.
  Осы қағидаларға сүйеніп, Грузия –  Абхазия,  Оңтүстік  Осетия  қақтығысын
талдаңыз.
 Осы тақырыпта ЭССЕ дайындаңыз.
 Келіссөз барысында қандай ережелерді сақтау керек?
 Келіссөзде рұқсат етілмейтін іс- әрекеттерге не жатады? Жауап дайындаңыз.
 Осы сұрақ бойынша диспұтқа дайындал.
 Берілген әдебиеттерге контент – талдау жасаңыз.
 Презинтация дайындаңыз.
 Проблемалы сұраққа жауап дайында:
 Келіссөздің негізгі міндеттерін атап, оларға талдау жасаңыз.
        2)   Екі жақтың бірінің үзіліс жасауды өтінуін оның әлсіздігі деуге
бола ма?
        3)  Шынында да  қарсыластардың  мүдделері,  пікірлері,  ұстанымдары
сәйкес келмесе де олардың арасында келісім  табуға  мүмкіндік  береді  деген
пікірмен келісесіз бе?
       4) келіссөздің нәтижесіне іс-қимылдың  авторитарлық  бағытта  болуы,
оны қандай жетістіктерге әкелуі мүмкін?
Тақырып.12. Терроризм және экстремизмен аймақтық деңгейдегі күрес.
 Орталық Азиядағы терроризм мен экстремизмге  қарсы күрес жүйесі.
 Кейс – тапсырма:
 2000ж.  Ташкентте  болған  саммитте  Орталық   Азия   (ОА)   мемлекеттерді
терроризмге, діни және саяси экстермизмге, трансұллтық қылмыс ұйымына  қарсы
бірігіп күресу туралы  келісім – шарт қабылдап, онда оларға қарсы  күресудің
нақты шаралары  көрсетілген  бағдарлама  бекітілді.  Содан  бергі  10–жылдан
астам жыл ішінде – ТМД – ның  Антитеррорлық  Орталығы  (АТЦ  –АТО)  құрылды,
арнайы қызмет және барлау ұйымдармен  деректермен  алмасу,  бандқұрлымдардың
іс – әрекетінің алдын алу, ісі қолға алынды, ОА – да тез соққы беруге  дайын
Ұжымдық  күш  құрылды.  Кейін  осының,  негізінде  АТО  (Бішкекте)  құрылды.
Осындай шаралардың  арқасында  тез  арада  1999   –  2000,  2010  жылдардағы
Қырғызстан Өзбекстандағы қақтығыстарды шешуге мүмкіндік туды. Егер  1999   –
2000 ж. Қақтығысты сырт күштің көмегімен басуға тура келсе,  қазір  олар  өз
күштерімен қайшылықты шешуге ұмтылуда.
Тапсырма: Терроризмге қарсы күрес қандай шаралар төңірегінде жүргізіледі.
  ҚР –ның терроризммен экстремизмге қарсы құқықтық өлшемдерін конспектілеп,
оларға талдау жасаңыз.
 ОА-дағы терроризм мен экстремизмге қарсы күресті  жетілдіруге  бағытталған
аймақтық заңдар тиімділігін көрсетіп отыр ма? өз пікіріңізді негіздеңіз.
 ОА-да қандай террористтік және  экстремисттік  ұйымдарға  тыйым  салынған?
Талдау жасаңыз.
 Терроризм мен экстремизмге қарсы арнайы қызмет орындарының  іс-әрекеттерін
қалай жетілдіруге болады деп ойлайсыз?
  Аймақтық ШОС, ОДКБ, ТМД т.б. ұйымдардың терроризм, экстремизмге қарсы іс-
шараларының тиімділігін ашып көрсетіңіз.
 Н.Ә.Назарбаевтың осы мәселеге байланысты сөйлеген  сөзінен(2010  жылы  ШОС
жетекшілерінің  саммитінде) үзінді келтіріңіз.
 Тақырыпқа байланысты реферат дайындаңыз.
 Басқа студенттермен бірігіп осы мәселені талқылап, диспутқа қатысыңыз.
 Берілген әдебиеттерге талдау жасаңыз.
 Презентация дайындаңыз.
 Проблемалық сұрақтар:
 ОА-да су қорын тиімді пайдалану – қақтығыстың алдын алу  шаралары  дегенді
қалай түсінесіз?
 ОА мен ҚХР арасындағы  территоряға  байланысты  қайшылықтардың  алдын  алу
мәселесін қарастырыңыз.
 Тәжікстан мен Қырғызстандғы  аймқтық  топтар  мен  рулық-жерлестік  топтар
арасындағы қақтығыстарды тежеу жолдарын көрсетіңіз.
 ҚХР-ұйғыр мәселесі төңірегіндегі қақтығыстар, оның ОА  елдеріндегі  таралу
мүмкіндігі. Талдау жасаңыз.
 ОА елдері арасындағы саяси-экономикалық  қайшылықтарды  көрсетіп,  олардың
себептерін талдаңыз.
 Қырғызстандағы соңғы кездегі қақтығыстардың негізгі себептерін талдап,  ол
туралы эссе жазыңыз
 Tақырып13. Азия Тынық мұхит аймағындағы қақтығыстар.
  АТА-дағы  қақтығыстардың  ерекшеліктері.   Аймақтағы   саяси-территориялық
қайшылықтар.
 Кейс-тапсырма:
 АТА-дағы қақтығыстың ерекшеліктерін талдап, олар туралы эссе жазыңыз.
 ҚХР-Тайвань  қайшылықтарының  негізгі  себептерін   анықтап,   одан   шығу
жолдарына ерекше көңіл бөліп талда.
 ҚХР  –Оңтүстік  Шығыс  Азия  елдері  арасындағы   қақтығыстың   себептерін
көрсетіңіз.
 Куриль аралдарына байланысты Ресей-Жапония қайшылықтарына талдау жасаңыз.
 Екі Кореяны біріктіру проблемасына байланысты өз пікіріңізді  айтып,  эссе
жазыңыз.
 «Бір мемлекет – екі жүйе» деген Дэн Сяопиннің формуласының мәні неде?
 Тақырып бойынша реферат жазыңыз.
 Топаралық диспутқа дайындалып, баяндама жазыңыз.
 Презентация дайындаңыз.
 З.Бжезинскийдің АТА-на байланысты пікірлеріне талдау жасаңыз.
Проблемалық сұрақтар:
 ҚХР-Вьетнам арасындағы қайшылықтың түбірі неде? Талдау жасаңыз.
 Жапония мен ҚХР-ң аймақта жетекші болу үшін таластары  қандай  факторларға
негізделеді?
 Екі Кореяны біріктіру мәселесіндегі ортақ  мүдделер  мен  айырмашылықтарды
көрсетіп, қайсысы басымдыққа ие екенін көрсет. Неге?
 ҚР-ның АТА-ға байланысты қандай мүдделері бар?
Тақырып 14 . Аймақтық жүйенің қызмет істеу ерекшеліктері.
 Кейс-тапсырма:
 Аймақтағы тұрақтылық ұғымының мәнін ашып, эссе жазыңыз.
 Аймақтық мемлекеттер арасында  келісімнің  жоқтығына  қарамастан,  олардың
арасындағы қарым-қатынас әр қайсысының мүдделері негізінде қалыптасқан.  Осы
құбылыстың мәнін түсіндіріп, баяндама жасаңыз.
 АТА-ға кіретін елдердің  көпшілігі  Жапонияның,  не  ҚХР-ның  жетекшілікке
ұмтылуларын  мойындағылары  келмейтін   себептерін   түсіндіріп,   топаралық
диспутта сөйлеңіз.
 Презентация жасаңыз.
 Тақырып бойынша диспут ұйымдастыруға қатысыңыз.
 Әдебиеттерге талдау жасаңыз 1 тақырыпта берілген әдебиетті көшір!


 Проблемалық сұрақтар:
 1. Аймақтық мемлекеттердің тұрақтылық  ұғымын  қалай  түсінетініне  талдау
жасаңыз.
 2. Американдық саясаттанушылар Д.Лейк пен  П.Морганның   «АҚШ  –  аймақтық
жүйенің қатысушысы» дегенін қалай түсінесіз?
 3. Аймақтағы қақтығысты шешу жолдары ретінде өз ұсынысыңызды беріңіз.
 4. Аймақтағы қайшылықтардың ашық қақтығысқа ұласпай жабық (ларентті) түрде
қалу себебі не деп ойлайсыз?
 Тақырып 15. Терроризммен күресуде ОА елдерінің халықаралық  қауымдастықпен
қызметтесуі.
  Кейс-тапсырма:
 Халықаралық   ұйымдар:   ОБСЕ,   ОАГ,   ЮААРС(южно-азиатская    ассоциация
регионального  сотрудничества),  ОИК(организация  «исламская  конференция»),
ТМД, ШОС т.б. антитеррорлық шараларын талдап, қысқаша эссе жазыңыз.
 ҚР мен АҚШ арсындағы антитеррорлық күреске байланысты келіссөздерінің  ОА-
да қауіпсіздікті  сақтауға  тигізер  әсеріне  тоқталып,  семинарда  сөйлеуге
баяндама жасаңыз.
 ҚР мен ҚХР арасындағы терроризм, экстремизмге, сепаратизмге қарсы бірігіп,
күресу туралы келісім-шартының (Пекин 2002) маңызы.
 ҚР-ның ұйғыр мәселесіне байланысты ұстанымдарын жан-жақты қарастырып, оған
байланысты өз пікіріңізді айтып семинарда сөйлеңіз.
 Терроризм,    экстремизмге,    сепаратизмге    қарсы    күресте     «үлкен
сегіздіктің»(АҚШ, Англия, Франция, Япония,  Германия,  Канада,  Италия  және
Ресей) бірігіп ұсынған шараларының қауіпсіздікті сақтаудағы маңызы
 ҚР-ның терроризмге  қарсы  күреске  байланысты  Германия,  Грузия,  Ресей,
Балтика елдері, Чехиия, Венгрия т.б. елдермен екі жақты келіссөздерінің бір-
екі құжаттарынан үзінді келтіріп, оған талдау жасаңыз.
 Тақырыпқа байланысты реферат жасаңыз.
 Презентация дайындаңыз.
 Әдебиеттерге талдау жасаңыз.
 Проблемалық сұрақтарға жауап дайындаңыз.
 1) Қазіргі ОА-дағы қауіпсіздіктің шайқалуына қандай себептер әсер етуде?
 2) ОА-дағы қақтығыстардың негізгі мақсаттары мен себептері.
 3) Қоғамда қақтығыс болдырмауды қалай шектеуге болады?
 4) Наркотик таратуды қазіргі қақтығыстың қайнар көзінің бірі  деп  санауға
келеді ме?
 5) ОА-дағы терроризм мен экстремизмнің  қайнар  көзі  неде  деп  ойлайсыз?
Талдаңыз.
4. САЯСИ ҚАҚТЫҒЫСТАНУ ПӘНІНЕН ЕМТИХАНДЫҚ СҮРАҚ ТАҚЫРЫПТАРЫ
I-блок теориялық сұрақтар
   1.  антика  ойшылдары  қақтығыс,  қарама-қайшылық  ара  қатынасын   қалай
      түсінді?
   2. орта ғасыр өкілдерінің  қақтығыс  туралы  пікірлерінің  ерекшеліктерін
      көрсетіңіз.
   3. орта ғасыр Шығыс ойшылдарының қақтығыс туралы ойларының  ерекшеліктері
      қандай?
   4. Әл-Фараби, Ибн-Халдунның қақтығыс туралы пікірлері
   5. Ш.Баласағұнның қақтығыс, оны шешу жолдары туралы пікірлері.
   6. Т.Гоббстың қақтығыс туралы ойлары
   7. Ж.Жак Руссоның қақтығыстың мәні, оны шешу жолдары туралы пікірлері
   8. Н.Макиавеллидің ұаұтығыс туралы ойлары
   9. Ш.Монтескье қақтығыс түрлері және мәні туралы
  10.  Конфуцидің  қоғамдық  тәртіпті  сақтау(қақтығысты  болдырмау)  туралы
      ойлары
  11. Аристотельдің қақтығыстың себебі – мүліктік, теңсіздік  концепциясының
      мәнін ашып көрсетіңіз
  12. Адам Смиттің экономикалық қайшылықтар концепциясы
  13. Ч.Дарвиннің «қақтығыс – тіршілік үшін күрес» деген қағидасы
  14. К.Маркстың қақтығыс – тап күресінің салдары теориясы
  15. Э.Дюркгеймнің «қоғам мүшелері  -  бір-біріне  тәуелді»  -  теориясының
      мәнін көрсетіңіз.
  16. М.Вебердің қақтығыс туралы пікірін ашып көрсетіңіз
  17. Г.Зиммельдің қақтығыс теориясына қосқан үлесін талдаңыз.
  18.  Р.Дарендоррфтың пікірінше қақтығыстың басты көзі – саястта жатыр. Сіз
      бұл пікірмен келісесіз бе?
  19. Л.Козердің қақтығыс туралы іліміне талдау жасаңыз.
  20. К.Боулдингтің материалдық, рухани байлықтар  мен  қорлардың  жетіспеуі
      қақтығыс тудырады деген пікіріне талдау жасаңыз.
  21. З.Фрейд пен К.Юнгтің қақтығыс психологиясы ілімдерінің мәнін ашыңыз.
  22. «қақтығыстану» ұғымының мәнін ашып көрсетіңіз
  23. қақтығыстану обьектісі мен пәні дегеніміз не?
  24. Қақтығыстанудың негізгі тәсілдері қандай?
  25. қақтығыстанудың негізгі әлеуметтік қызметтері қандай?
  26.  қақтығыстанудың мақсаты мен міндеттері қандай?
  27. қақтығыстың қоғам дамуында алатын орны
  28. қақтығыстың пайда болуына әсер ететін негізгі себептер
  29. қақтығыстық қарым қатынастарының негізгі элементтері
  30. қақтығыстың даму сатыларына тоқталып, талдаңыз.
  31. «Эскалация» дегенді қалай түсінесіз
  32. қақтығысты топтау (типологиясы) мәселесі
  33. мемлекетаралық қатығыс деген не? Оның ерекшеліктерін атаңыз.
  34. қақтығыстың негізгі қатысушылары кім?
  35. қақтығыстың негізгі емес қатысушылаы
  36. қақтығысты бастаушылар (инициатор) кім?
  37. қақтығысқа қатысушыларға көмектесушілер кім?
  38. медиатор деп кімді айтады?
  39. «қақтығыстық орта» деп нені айтады?
  40. қақтығыстың қоғами-психологиялық ортасы
  41. қақтығыстың әлеуметтік орны басқа орталар арасында алатын орны
  42. қақтығыстың тұлғалық элементтері деген не?
  43. қақтығыста харизматикалық тұлғаның алатын орны қандай?
  44. не  себептен  этикалық  құндылықтарды  қақтығыстың  себептерінің  бірі
      дейді?
  45.   «қақтығыс   себептері»   мен    «қақтығыс    сылтауы»    ұғымдарының
      айырмашылықтарын көрсетіңіз
  46. қақтығысты тудыратын басты себептерді атаңыз.
  47. қақтығыс тудыратын қайшылықтарды топтап, оларға талдау жасаңыз.
  48. қақтығыс пайда болуының обьективті факторын жасаңыз.
  49. қақтығыстың пайда болуына әсер ететін субьективті факторын жасаңыз.
  50. неліктен дұрыс бағаламау мен оқиғаны  дұрыс  бағаламау  –  қақтығыстың
      себебі болуы мүмкін?
  51. қақтығыстың функционалды қызметінің мәнін ашып көрсетіңіз.
  52. қақтығыстың конструктивті қызметінің мәні неде?
  53. қақтығыстың дестуктивті қызметнінң мәні неде?
  54. қақтығыс алдындағы жағдайдың ерекшеліктеріне талдау жасаңыз.
  55. қақтығыстың динамикасына (даму процесі)-дегенді қалай түсінесіз?
  56. ашық қақтығыс деген не? Мәнін ашып көрсетіңіз
  57. қақтығысты тудырушы инцидент деген не?
  58. қақтығысты эскалациалау, оның даму сатылары
  59. «жау бейнесін жасау» дегенді қалай түсінесіз?
  60. «күш көрсету және қолданамын деп қорқыту» тәсілінің мәні неде?
  61. «күш қолдану» - эскалацияның даму сатысының бірі.
  62. қақтығыстың аяқталуын көрсететін негізгі белгілер қандай?
  63.  қақтығыстан кейінгі сатылар ерекшелігі қандай?
  64. қақтығысты топтастырудың негізгі түрлері
  65. «қарулы қақтығыс» және оның түрлері
  66. «қарулы қақтығыстың» ерекшеліктері мен белгілері
  67.  территорияға  байланысты   қақтығыстардың   мәнін   көрсетіп,   мысал
      келтіріңіз
  68. материалдық негіздегі қақтығыстар, оның түрлері
  69. идеалдық негіздегі қақтығыстар, оның түрлері
  70.   келіссөзде   қолданылатын   «позициалық   сауда»   тактикасы,   онда
      қолданылатын амалдар
  71. «оппонентке қысым көрсету» тәсілі, оның жүзеге асу жолдары
  72. демографиялық процестерге байланысты халықаралық қақтығыстар
  73. асимметриалық қақтығыстардың мәні мен түрелерін атап көрсетіңіз
  74. антиглобалисттік қақығыстардың пайда болу себептерін талдаңыз.
  75. жаһандану және антиглобалисттік қозғалыстар
  76. антиглобалисттік қозғалыстың құрылымы туралы не айтасыз
  77. антиглобалисттік қозғалыстың мақсаты мен міндеттері
  78. антиглобалисттік қозғалыстың даму бағытын анықтап, талдау жасаңыз
  79. антиглобалисттік қозғалыстың даму перпективасы туралы пікіріңіз
  80.  XX  ғ.  90ж  -   XXI  ғ.бас   кезіндегі   халықаралық   қақтығыстарды
      ерекшеліктері қандай?
  81. саяси қақтығыстар, олардың ерекшеліктері қандай?
  82. экономикалық қақтығыс түрлері қандай?
  83. ішкі саяси қақтығыс ерекшеліктері, мәні
  84. сыртқы саяси ққтығыс ерекшеліктері мен мәнін талдаңыз
  85. саяси қақтығыстарды реттеу жолдарын көрсетіңіз
  86. «халықаалық қақтығыстың» мәнін ашып көрсетіңіз
  87. халықаралық қақтығыстың обьектісін анықтап, талдау жасаңыз.
  88. халықаралық қақтығыстың субьектілері деп кімді айтамыз?
  89. халықаралық қақтығыстың ерекше түрі – соғыс: шығу себептерін атаңыз
  90. әділетті соғыс деген не?
  91. әділетсіз соғыс мәні мен себептерін ашып көрсетіңіз
  92.  халықаралық қақтығысты  біржақты  ымыраға  келуі  мен  шешу  жолдарын
      көрсетіңіз
  93. ресейлік және отандық саясаттанушылардың  қақтығыс  туралы  пікірлерін
      атап көрсетіңіз
  94. халықаралық терроризмнің шығу себептері
  95. халықаралық терроризм түрлері
  96. посткеңестік кеңістіктегі қақтығыстардық шығу себептеріне талдау жасау
  97. Т.Парсонстың функционалды қақтығыс теориясын талдыңыз
  98. діни террризм мен экстремизм таратылуының тарихи-мәдени негіздері
  99. діни экстремизм мен терроризмнің дүниетанымдық көзқарастар негіздері
 100. Р.Парктің қақтығыс және әлеуметтік қарым-қатынас теориясының мәні


                              II-блок сұрақтары
1. «қақтығысты реттеу» дегенді қалай түсінеміз
2. «қақтығыстың өзгеруі» дегенді қалай түсінеміз
3. «қақтығыстан қашу» тактикасы мәні неде?
4. «қақтығыстан қашу» артықшылықтары мен кемшіліктері
5. «бір жақты ымыраға келу» тактикасының ерекшеліктері
6. «компромисс» тактикасының мәні
7. «күш қолдану»тактикасының мәнін ашып көрсетіңіз
8. «консенсус» деген не?
9. «консенсусқа» жету жолдары қандай?
10. «коммуникация каналы» деген не?
11. «халықаралық қақтығыстың» қақтығыстан айырмашылығы
12. халықаралық қақтығыс себептері неде?
13.  вертикалды жән горизоталды саяси қақтығыс мәні неде?
14. инцидент деген не?
15. компромисс деген не? Ол қандай жолдарда қолданылады?
16. «қақтығыстық жағдай» деген не?
17. халықаралық қатынастарда жетекшінің алатын орны мен рөлі
18. қақтығыстарды реттеуге қатысатын формальды ресми ұйымдар деген кімдер?
19. қақтығыстарды реттеуге қатысатын биформальды бейресми ұйымдар деген
   кімдер?
20. қақтығыс обьектісі мен субьектісі ұғымдарын түсіндіріңіз
21. «саяси қақтығыс» деген не? Оның басқа қақтығыстардан айырмашылығы
22. этникалық қақтығыстар, оның мемлекетаралық қақтығыстардан айырмашылығы
23. қақтығысты реттеуге көмектесетін «делдал» деген кім? Оның ролі қандай?
24. «қақығыс алды жағдай» ұғымына талдау жасаңыз.
25. «тікелей күш көрсету» дегенді қалай түсінесіз?
26. «халықаралық қақтығыс» динамикасына талдау жасаңыз.
27. қақтығысты шешу және оны реттеу ұғымының арақатынасын көрсетіңіз.
28. аймақтық қақтығыс пен халықаралық қатығыс дегенді қалай түсінесіз.
29. діни экстремизм мен террор дегенді қалай түсінесіз?
30. сепаратизм нені білдіреді?
31. әлеуметтік-мәдени қайшылықтар қақтығысқа әкеледі ме?
32. «үшінші жақ» деген не? Қалай түсінесіз?
33. «келіссөз» ұғымына талдау жасап, оның қақтығысты реттеуге басқа
   түрлерінен айырмашылығы?
34. келіссөзге қатысущылар деп кімді айтады?
35. саяси толеранттылық деген не? Оның қақтығысты реттеудегі ролі қандай?
36. «қақтығыс эволюциясы» дегенді қалай түсінесіз?
37. этникалық қақтығыстардың даму ерекшеліктері. Мысал келтіріңіз.
38. «агрессия» деген не? Ол қандай жағдайда болады?
39. қақтығыста күш қолданудың мақсаты мен себептерін ашып көрсетңіз.
40. халықаралық қатынаста күш қолдануды қалай шектеуге болады? Мысал
   келтіріңіз
41. үкіметтік ұйымдардың халықаралық қақтығысты реттеудегі ролі.
42. үкіметтік емес ұйымдарының халықаралық қақтығысты реттеудегі ролі
43. обьективті факторлар қақтығыстың пайда болуына қалай әсер етеді?
44. қақтығыстың пайда болуына субьективті факторлары қандай?
45. мәдениеттің, этикалық құдылықтардың айырмашылығы қақтығыстың пайда
   болуына әсері бар ма?
46. қақтығысқа қатысушылардың, оны реттеуде алатын орны қандай?
47. медиатор деген кім?
48. халықаралық қақтығыстарды топтау деген не? Мысал келтіріңіз
49. халықаралық қақтығыстағы эскалациялау ұғымы нені білдіреді?
50. халықаралық қақтығысты көрсетудегі БАҚ-тың ролі
51. халықаралық қақтығыстағы реттеудің басты қағидалары қандай?
52. халықаралық қақтығыстағы реттеудің басты кезеңдері қандай?
53. «үшінші жақ» медиатордың мақсаты қандай?
54. «мемлекетаралық түсінісу» деп қандай жағдайды айтады?
55. «психолиялық сипаттау» деп нені айтады?
56. қандай жағдайда «күш қолдану тактикасы» орын алады?
57. қандай жағдайда медиатор өз еркімен келіссөзге араласа алады?
58. «арбитраж» деген не? Оның қақтығысты реттеудегі ролі қандай?
59. «делдал» деген кім? Оның қақтығысты реттеудегі ролі қандай?
60. «бақылаушы» деп кімді айтады? Оның қақтығысты реттеудегі ролі қандай?
61.  келіссөзді кім жүргізеді? Оған қойылатын талаптар
62. «тәуелсіз араласу» деген не? Мәнін түсіндіріңіз.
63. «челнок дипломатиясы» деп нені айтады?
64. «оппонентке қысым көрсету» тактикасы қандай жағдайда қолданылады?
65. «қақтығыстық жағдай» мәнін ашып көрсетіңіз.
66. синхронды келіссөз жүргізудің мәні неде?
67. «позициялық сауда» тәсілін қолданғанда «жалған талап қою» амалы жиі
   қолданылады. Мәнін ашып көрсетіңіз. Себебі неде?
68. «позициалық саудадағы жоғары құндылықтарға сүйену» тәсілінің
   ерекшеліктері
69. не үшін қорытынды құжатқа «екі түрлі мән бар» сөздерді қосуға тырысады?
70. «талас тудырған сұрақтарды жақша сыртына шығару» деген тактикалық
   амалдар қандай жағдайда қолданылады?
71. «бірі кеседі, екіншісі таңдайды» тактикалық амалының мәні неде?
72. оппоненттерді келістіретін ортақ мәселені талқылау тактикасының мәні
73. «халықаралық қауіпсіздік» пен «ұлттық қауіпсіздік» арақатынасы қандай?
74. еуропалық қауіпсіздікті сақтау ерекшеліктері
75. 1986 ж. Алматыдағы желтоқсан оқиғасының шығу себептерімен оның негізгі
   ұстанымдары
76. дінаралық қақтығыс қандай себептер байланысты шығуы мүмкін?
77. ұлттықаралық қақтығыс қандай себептер байланысты шығуы мүмкін?
78. Кэмп-Дэвид келісімі қандай оқиғаға байланысты болды?
79. келіссөз жүргізу тәсілдерін атап, талдау жасаңыз
80. дәни экстремизм мен терроризмнің таралуының жаһандық және идеологиялық
   негіздеріне талдау жасңыз
81. сепаратизм деген не?
82. халықаралық қатынастар ерекшеліктеріне талдау жасаңыз
83. «Аль-Каида» тағы басқа ультрасолшыл ұйымдардың ассиметриалық
   қақтығыстарға әсері
84. қақтығыс ресурсы деген не?
85. қақтығысқа қатысушы мүддесі
86. наркотрафик – халықаралық қақтығысты шиеленістіруші дегенді қалай
   түсінесіз
87. Лоренцтің «агрессия» концепциясының мәніне талдау жасаңыз.
88. кез келген мемлекетті демократизациялау процесіне тарту – қақтығыс
   себептері дегенді қалай түсінесіз. Қолдайсыз ба?
89. халыөаалыө қатынастарда адам құқығын сақтау мен дамыту – қауіпсіздік
   сақтаудың бірі басты фактор деп жүргендермен келісесіз бе?
90. ТНК қазіргі экономикалық дағдарыстың пайда болуының басты себебі деген
   пікірді қабылдайсыз ба?
91. қақтығыстың деструктивті қызметі дегенді қалай түсінесіз?
92. қақтығыстың конструктивті қызметі дегенді қалай түсінесіз?
93. қақтығыстың коммуникативті тәсілін ашып көрсетіңіз.
94. қақтығыстың инструменталды әдісін ашып көрсетіңіз.
95. жаһанданудың халықаралыө қақтығыстарды қалыптасуына және реттеуіне
   әсерін талдаңыз.
96. халықаралық қақтығыстың психлогиялық құрылымының мәні
97. халықаралық қақтығыс субьектілернің қорларына талдау
98. халықаралық қақтығысты эскалациялаудың ішкі және сыртқы механизмдерін
   атап, көрсетіңіз.
99. халықаралық қақтығысты эскалациялаудың сатыларына талдау
   халықаралық қақтығысты шешу сатысында қолданылатын шараларды атаңыз.
       5.  Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Лебедева М.М. Политическое урегулирование конфликтов . М.,2011.
2. Фельдман Д.М. Конфликты в мировой политике. М.,2007.
3. Здравомыслов А.Г. Международные конфликты в  постсоветском  пространстве.
М.,2007.
4. Белокреницкий В.Я Южная Азия в мировой политике. М.,2013.
5. Международные отношения: теории, конфликты, организации. М., 2013.
6. Авсентьев В.А. Этническая конфликтология. В 2 ч. Ставрополь. 2006.
7 . Уилхем Д. Коммукникация и власть. Спб 2013
8.Туронок С.Г. Интернет и политический процесс// общ.науки и совр.2011 №2
9.Соловьев     А.И.      Политический      дискурс      медиакратий:проблемы
интернпациональной эпохи//полис.2009.№2
10.   Анцупов А.Я.,Шипилов А.И. Словарь конфликтологии.СПб., 2011
11. Анцупов А.Я., Баклановский С.В. Конфликтология  схемах  и  комментариях.
СПб., 2005
 12.Ачкасова В.А. Конфликтология СПб., 2005
 13.Василенко И.А. Политические переговоры. Уч.пособие. М., 2006
 14.Антиглобализм: новые повороты. М., 2012
 15.Бейсеков С. Об отдельных аспектах проблемы распространения  религиозного
экстремизма на территории Казахстана.// Сб.матер.НПК 26-27 апр. 2011.Алматы
16.Здравомыслов   А.Г.    Межнациональные    конфликты    в    постсоветском
пространстве. М., 1999
 17.Ланцов С.А. Террор и террористы. СПб., 2004
 18.Митрошенков О.А. Эффективные переговоры. М., 2003
 19.Мировая политика и международные отношения. СПб., 2005
 20.Терроризм и религия. М., 2010
 21Козырев Г.И. Основы конфликтологии. М., 2011
 22.Современный терроризм: взгляд из ЦА. А., 2012
                            Қосымша әдебиеттер:
1.Акчурин  А.,  Омаров  М.  Концепция  государственной  политики  в  области
религии  и  межконфессиональных  отношений  в  республике  Казахстан.//  Сб.
Материалов НПК 26-27 апреля 2011 г. Ч.1 Алматы.
2.  Джуманова  Г.  Религиозный  экстремизм:  сущность  и   проявления.   Сб.
Материаов НПК 26-27 апреля 2011 г.Ч.1 Алматы. 2001
3. Өсерұлы Н. Ислам халықтары арсындағы татулық жайлы.// Сб. Материалов  НПК
26-27 апреля 2011г. Ч.1.Алматы.
4. Европейский союз. Путеводитель. М., 2013
5. Шреплер Х.А. Международные  организации. Справочник. М.,2011
6.Тейлор Френсиск К. Терроризм; политика и контрмеры  США//Внешняя  политика
США, Т6.№3
7.   Цели   наиболее    известных    радикальных    территорияльных    групп
мира//саясат.2001.№9
8. Мухамбеталиев Қ.М. Халықаралық терроризм –  Қазіргі  терроризмнің  ерекше
түрі. ВСБ преп.КазГУМОиМЯ, А.2010
9. Современый терроризм. А.2012
10. Джуманова Г. Религиозный экстремизм:сущность и проявление. ВСБ
материалы научно-практ-конр. параграф26-27 А.2011, часть
11.Глухова А.В, Типология политических конфликтов. Воронеж, 1997
  12.Касенов  У.,  Елеукенов  Д.,  Лаумулин  М.  Казахстан   и   договор   о
нераспространении ядерного оружия. А.,1994
 13.Хан Г.Б., Хан И.Г., Юн С.И., Булекбаев  С.Б.,  Рахманова  Г.Б.  Проблемы
современных международных отношений. А., 2008
14. Сайт Всемирного социального форума – http://www.wstintia.org
15.Сайт Европейского социального форума - http://www.fselts.org

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс