Файл қосу
Ғимараттарға қойылатын талаптар
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВРСИТЕТІ |
|3 дәрежелі СМЖ құжат |ПОӘК | |
| | |ПОӘК 042-18-14.1.44/01-2014 |
|«Жобалық іс» пәнінің |№1 баспа | |
|оқу-әдістемелік кешенінің |6.01.2014 ж. | |
|оқытушы үшін пәннің жұмыс | | |
|оқу бағдарламасы | | |
5В072900 “Құрылыс”мамандығының
студенттеріне арналған
“ Жобалық іс ”
ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Семей 2014
1. Дәрістер
2. Практикалық сабақтар
3. Студенттің өздік жұмыстары
№1 дәріс.Тақырып: ҒИМАРАТТАР МЕН ИМАРАТТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР.
Дәріс сұрақтары:
1. Ғимараттар, олардың элементтері, конструктивті желілер және
таптастыру
2. Ғимараттардың конструктивті желілері
3. Ғимараттарға қойылатын талаптар. Ғимараттардың таптастырылуы.
1.Ғимараттар, олардың элементтері, конструктивті желілер және
топтастыру.
Барлық салынған құрылыстар, имарат деген жалпы атқа ие.
Имараттардың түрлері мен міндетіне қарай көптеген құрулардың ішінен
жалпы мінездемеге ие, ғимараттар деп аталатын құрылыстың кең тобын ерекше-
леуге болады.
Ғимараттар деп жерде орналасқан құрылыстарды атайды, оларда адам тір-
шілігінің түріне байланысты қажетті бөлмелер орналасады. Мысал ретінде
тұрғын үйлерді, мектептерді, театрларды, гараждарды, фабрика-зауыт
корпустарын және тағы басқаларды келтіруге болады.
Сонымен бірге ғимарат деп кейбір имараттарды атауға болмайды (мысалы:
көпірлер, бөгеттер немесе радиодіңгектер), оларда негізгі міндеттерді
анықтай-тын не бөлмелер, не бөлек бөлімдер болмайды. Мұндай имараттарды
инженерлік деп атайды.
Ғимараттың ішкі кеңістігі бөлмелерге бөлінеді. Егер бөлмелердің
едендері бір (немесе шамамен бір) деңгейде орналасса, олар қабат
құрастырады .
Ғимараттарды қабаттылығына қарай: бір қабаттылар және көпқабатты-ларға
бөледі.
Қабат еденінің тротуарға немесе отмосткаға (ғимаратты айнала тас төсел-
ген немесе асфальтталған жолаққа) қатынасы бойынша орналасуына байланысты,
жер бетіндегі қабат деп атайды. Оның едені отмостка немесе тротуар
деңгейінде орналасады; цокольдік (немесе жартылай үй асты), оның едені
отмостка немесе тротуар деңгейінен төмен, бірақ бөлменің жарты қабатынан
артпай төмендетіледі; үй астылық, оның едені отмостка немесе тротуар
деңгейіне қарағанда бөлменің жарты биіктігінен артығырақ төмен орналасады;
ал егер бөлме шатыр кеңістігінде орналасқан болса, ол мансардалық деп
аталады.
Ғимараттар міндеттеріне байланысты әртүрлі болып бөлінеді. Бірақ
олардың бәрін: азаматтық, өндірістік және ауылшаруашылық деген үлкен үш
топқа бөлуге болады.
Азаматтық ғимараттарға, адамдардың тұрмыстық және қоғамдық-мәдениет
қажеттіліктеріне қызмет көрсету үшін арналған ғимараттарды жатқызады, мыса-
лы: тұрғын үйлер, мектептер, ауруханалар, театрлар, вокзалдар, дүкендер,
мекеме-лер және тағы басқалар.
Өнеркәсіп ғимараттарына, көлік пен өнеркәсіп өндірісіне қызмет
көрсететін ғимараттарды жатқызады, мысалы: фабрикалардың, зауыттардың,
шеберханалар-дың, электр станцияларының, паровоз деполарының және тағы
басқалардың кор-пустары кіреді.
Ауылшаруашылық ғимараттарға, ауыл шаруашылық мұқтаждықтарын қана-
ғаттандыруға арналған ғимараттарды жатқызады, мысалы: сиыр қоралар, шошқа
қоралар, теплицалар (өсімдіктер өсіретін жылы жайлар), ауылшаруашылық өнім-
дерінің қоймалары және басқалар.
Ескеретін жағдай: бұндай бөлу белгілі мөлшерде шартты, себебі
негіздері бірдей ғимараттардың кейбір түрлерін әртүрлі топтарға жатқызуға
болады.
Әр түрлі міндет атқаратын ғимараттардың сыртқы және ішкі пішіндерінің
арасында бар өзгешіліктерде, үлкен айырмашылықтарға қарамастан, олардың бар-
лығы өзара байланысқан, бірнеше негізгі сәулеттік-конструктивті, толығынан
ай-қын функция атқаратын элементтерден тұрады.
Ғимараттардың негізгі элементтерін келесі топтарға бөлуге болады :
а) ғимараттарда пайда болатын, негізгі жүктеуді қабылдайтын, күштеу
көтеруші;
б) қоршаушы, бөлмелерді бөлуші, сонымен қатар атмосфералық әсерлерден
оларды қорғаушы және ғимараттарда айқын температураны қамтамасыз етуші;
в) күштеу көтеруші және қоршау функцияларын атқарушы элементтер.
Ғимараттардың негізгі элементтеріне (немесе бөлімдеріне): іргетастар,
қа-бырғалар, жабындар, бөлек тіректер, жабулар, қалқалар, сатылар,
терезелер, есік-тер, шамдар жатады (1.1 сурет).
|[pic] | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |1.1 сурет. Күштеу көтеруші сыртқы және |
| |ішкі қабырғалы азаматтық ғимарат: |
| | |
| |1 — іргетастар; 2 —сыртқы |
| |қабырғалар; |
| |3 — ішкі қабырғалар; 4 —жабындар; |
| |5 — жабулар; 6 — қалқалар; 7 —саты |
Іргетас деп ғимараттың жер асты контрукциясы аталады, оның негізгі
міндеті ғимараттан түсетін жүктеуді қабылдап негізге беру. Негізбен тікелей
түйісе-тін іргетастың төменгі жазықтығы іргетастың табаны деп аталады.
Тікелей жер бе-тінен іргетастың табанына дейінгі аралықты іргетасты салу
тереңдігі деп атайды.
Негіз болып табиғи топырақ қабаты қызмет ете алады. Олар егер іргетас
салу тереңдігінде салынған ғимараттан түсетін қысымды қабылдауға арналған
қа-жетті қабілеттілікке ие болса - табиғи негіз, жасанды - нығыздалған
немесе күшей-тілген топырақ (жасанды негіз) деп бөлінеді.
Қабырғалар бөлмелерді сыртқы кеңістіктен (сыртқы қабырғалар) немесе
басқа бөлмелерден бөледі (ішкі қабырғалар). Осымен олардың қоршаушы функ-
циялары түзеледі. Бұдан басқа, қабырға тек өзіне меншікті салмақтан ғана
емес, сонымен қатар ғимараттың жоғары жатқан бөлімдерінен (жабындардан,
жабулар-дан және басқа) жүктеуді көтереді және күштеу көтеруші функцияны
орындай алады. Өзіне меншікті салмақтан басқа, басқа конструкциялардан
салмақ қабыл-дап, іргетасқа беретін қабырғалар күш көтеруші деп аталады.
Іргетасқа сүйенуші және барлық биіктік бойынша өзіне меншікті салмақты
көтеруші, бірақ ғимараттың басқа бөлімдерінен күш қабылдамайтын қабырғаны,
өзін өзі көтеруші деп атайды.
Ақырында, тек қоршаушы болып қызмет ететін және өзіне меншікті күшті
тек бір қабат шегінде көтеріп, ғимараттың басқа элементтеріне тірелетін
қабырға-лар күш көтеруші емес (аспалылар) деп аталады.
Жабындар деп, ғимараттың ішкі кеңістігін қабаттарға бөлетін
конструкция-ларды атайды. Жабындар қабаттарды және онда орналасқан
бөлмелерді жоғары-дан және төменнен шектейді (қоршаушы функциялары),
сонымен бірге өзіне мен-шікті салмақтан басқа, ғимаратта табылатын пайдалы
жүктеуді, яғни адамдардың, жабдықтардың және заттардың салмақтарын көтеруші
(күш көтеруші функциясы) контрукциялары болып табылады. Одан басқа,
жабындар ғимараттың кеңістік қаттылығын қамтамасыз етуде өте зор роль
атқарады, яғни барлық мүмкін күштер ықпалынан болатын конструктивтік
желінің тұрақсыздығын болдырмайды.
Ғимараттарда орналасуына байланысты жабындар: қабат аралық - қабат-
тарды биіктігі бойынша шектеуші; шатырлық – жоғарғы қабатты шатырдан бөле-
тін; төменгі – төменгі қабатты жерден бөлетін және үй астының үстіңгісі –
бірінші қабатты үй астынан бөлетін болып бөлінеді.
Бөлек тіректер деп (1.3 суретті қара) тік тіреуді атайды (бөренелер
немесе бағаналар), жабындар мен жабуларды, ал кейде қабырғаларды да
сүйемелдеуге және олардан жүктеуді іргетастарға беруге арналады.
Жабындар тіке бағаналарға немесе, көбіне, олардың үстіне орналастырыл-
ған прогондар немесе ригельдер деп аталатын арқалықтардың (белағаштардың)
үстіне сүйенеді.
Бағаналар мен беғлағаштар ғимараттың ішкі қаңқасын құрастырады .
Жабу ғимаратты үстіңгі жағынан атмосфералық тұнбалардан, күн сәулесі-
нен және желден қорғаушы конструкция болып табылады. Жабудың жоғарғы су
өткізбейтін қабығы шатыр деп аталады. Жабу шатыр жабынымен бірге ғимарат
жабуын құрастырады. Көбіне азаматтық және өндіріс ғимараттары шатырсыз
салынады. Бұл жағдайда шатыр жабынымен жабудың функциясын шатырсыз жа-бу
деп аталатын бір конструкция атқарады.
Қалқалар деп салыстырмалы, бір қабат шектерінде ішкі кеңістікті бөлуге
қызмет етуге арналған жіңішке қабырғаларды атайды. Қалқалар әрбір қабатта
жабындарға сүйенеді және өзіне меншікті салмақтан басқа, ешқандай жүктеуді
алып жүрмейді .
Сатылар қабаттар арасын байланыстыру үшін қызмет етеді. Өртке қарсы
ережелерге байланысты, саты торлары деп аталатын, арнайы, қабырғалармен қор-
шалған бөлмелерде орналастырылады.
Бөлмелерді табиғи жарықпен жарықтандыру және оларды желдендіру үшін
терезелер, ал көршілес бөлмелер мен бөлме арасын және сыртқы кеңістікпен
қаты-нас үшін есіктер қызмет етеді. Бөлмелерге ірі жабдықтарды кіргізу
немесе көлік құралдарын енгізу үшін кейбір жағдайларда есіктерден басқа
қақпалар орналас-тырады.
Күн тартарлар (фонарьлар) деп арнайы контрукцияларды атайды. Олар
бөлмелерді жарықтандыру және желдету үшін (егер бұл мәселе терезелер көмегі
арқылы шешілмесе) жабында орналастырылады. Негізінен күн тартарлар бір қа-
батты өнеркәсіп және салыстырмалы сирек азаматтық ғимараттарда құрылады.
Жоғарыда келтірілгендерден басқа, конструктивті элементтер бар,
(мысалы: балкондар, кіріс алаңдар, терезелер алды орлар, үй астылар және
тағы басқалар). Оларды ешбір көрсетілген топтарға жатқызуға болмайды.
Талап қойылатын еңбектің гигиеналық және тұрмыстық шарттарын қамта-
масыз ету үшін, ғимарат арнайы санитарлық-техникалық және инженерлік қон-
дырғылармен (жылыту, желдету, газбен қамтамасыз ету, тамақ дайындауға арнал-
ған плиталар немесе пештер, суық және ыстық сумен қамтамасыз ету, канализа-
ция, қоқыстарды шығару, жасанды жарықтандыру, радиоландыру және тағы бас-
қалармен) жабдықталады.
Бұл қондырғылардың элементтері осы курста, ғимараттардың конструк-
цияларымен тығыз байланысқан кейбір бөлшектері болмаса, қарастырылмайды.
2. Ғимараттардың конструктивті желілері
Ғимаратта іргетастар, қабырғалар, бөлек тіректер, ригельдер, жабындар
не-гізгі күш көтеруші контрукциялар болып табылады және жиынтықта
ғимараттар-дың негізгі қаңқасын құрастырады. Негізгі қаңқа ғимаратқа ықпал
ететін жүктеу-лерді қабылдауы және барлық мүмкін ыңғайсыз комбинацияларда
әсерлі күштерге оның кеңістікті қаттылығы мен тұрақтылығын қамтамасыз етуі
тиісті.
Негізгі қаңқа түріне байланысты көбінесе қолданылатын ғимараттардың
конструктивті желілері келесідей бөлінеді:
- сыртқы және ішкі жүктеу көтеруші қабырғалы ғимараттар;
- қаңқалы ғимараттар, бұларда барлық жүктеуді тіректер жүйесі
(бағаналар) қабылдайды.
Соңғылар көлденең байланыстармен бірге (арқалықтар, белағаштар) жиын-
тықта ғимарат қаңқасын құрастырады .
Бұл негізгі желілерден басқа аралық және құрастырылған желілер бар.
Конструктивті желілерді бірнеше үлгілерде қарастырып көрейік.
Күштеу көретуші сыртқы және ішкі қабырғалы көп қабатты ғимараттың
конструктивті желісі 1.1 суретте көрсетілген.
Бұндай ғимараттардың күштеу көтеру қаңқасы, көлденең және тік диафраг-
ма құрайтын, жабындар және ішкі (әсіресе көлденең) қабырғалар арқасында
кеңіс-тік қаттылықты қамтамасыз ететін, қорап тәрізді болады. Бұндай күштеу
көтеру қаңқаның тұрақтылығы қабырғалар тұрақтылығына, жабындар қаттылығына
және осы элементтердің тиісті байланыстарына тәуелді болады.
Бұндай ғимараттардың әдетте кездесетін енінде (9-18 м) олардың
жабулары-на ішкі аралық тіректерді міндетті түрде қою қажет, себебі олардың
күш көтеруші элементтерінің тіреулері арасындағы қашықтық темірбетон
жабындары үшін 5-7 м, ал ағаш жабындар үшін 4,5-6 м шамадан аспауы тиісті
(болмаған жағдайда эко-номикалық тұрғыдан жабындар қымбат болады).
Жабулар үшін арналған аралық тіректер ретінде:
1) ішкі көлденең қабырғалар;
2) ішкі бой қабырғалары;
3) бөлек тұратын тіректер (бағаналар) қызмет ете алады.
Жабулар сүйенуінің бірінші түрі (1.2 сурет, «а») ішкі қабырғалардың
жалпы бойлығын үлкейтуді талап етеді. Бірақ оны қолдану бір қатар
жағдайларда ақтал-ған болып табылады, өйткені бұл жағдайда сыртқы бой
қабырғалар жабындардан жүктеу қабылдамайды, сондықтан конструкцияны едәуір
жеңілдетуге болады. Келешекте жоғары әсерлі қабырғалық материалдардың
өндірісі дамыған сайын бұл нұсқа кең тарау алу тиісті.
[pic]
1.2 сурет. Күштеу көтеруші сыртқы және ішкі қабырғалы ғимараттардың
желілері:
а - көлденең күштеу көтеруші қабырғалы; б - бой күштеу көтеруші
қабырғалы; 1- іргетас;
2- көлденең күштеу көтеруші қабырға; 3- өзін өзі көтеруші бой қабырға; 4-
бой күштеу көтеруші қабырға; 5- көлденең қабырға; 6- жабын панелі; 7- үй
асты қабат едені
Екінші нұсқада ішкі көлденең қабырғаларды, тек бой қабырғаларының
тұрақтылықтарын қамтамасыз ету үшін, ал жабындарды сүйеу үшін, бір немесе
екі ішкі қабырғалар орналастырылады (1.2 сурет «б»).
1.3 суретте, ішкі қабырғалардың орнына жабындарды тірейтін, бөлек
тұрған белағаштар сүйенетін бағанар қойылған ғимарат бейнеленген. Бұндай
ғимараттар-да ішкі қабырғалар тек сыртқы қабырғалардың тұрақтылығын
қамтамасыз ету үшін қажетті жерге, саты торларын қоршау үшін немесе түтін
және желдету түтік-терін орнату үшін ұйымдастырылады. Бұл нұсқа кең
тараған, өйткені ішкі қабыр-ғаларды бағаналарға ауыстыру материалдардың
үнемділігін және бөлмелердің пайдалы ауданын арттыруға қол жеткізеді.
Қабаттың ішкі кеңістігі бір үлкен бөлме болуы керек болса, ішкі қабыр-
ғалардан бастартуға тура келеді. Бұл жағдайда жабындарды сүйеу үшін
тіреулер торы деп аталатын, бағаналардың орталықтары арқылы өткізген білігі
жоспарда тікбұрышты тор құратын, паралельді қатарлармен орналасқан
бағаналар жүйесі жасалады (1.4 сурет). Тіректердің бойлай қатарлары
арасындағы ара қашықтықты аралық деп, ал қатардағы бағаналар біліктерінің
қашықтығын бағаналар қадамы деп атайды.
[pic]
1.3 сурет. Бір қатар бағаналар орнатылған ішкі қаңқалы ғимарат: 1-
бағаналар; 2- аралықтар; 3- бағаналар элементтерінің жапсары; 4- жабын
панелі; 5- сыртқы күштеу көте-руші қабырғалар; 6- саты торының қабырғасы;7-
үй асты едені
Ғимараттың күштеу көтеруші қаңқасы бұл жағдайда іргетастардан, сыртқы
күштеу көтеруші қабырғалардан, ішкі қаңқадан және жабын элементтерінен тұра-
ды. Ішкі қабырғалар жоқ болу салдарынан, бұндай ғимараттарда сыртқы қабырға-
лардың тұрақтылығын негізінде қаңқа элементтері мен жабындар қамтамасыз ете-
ді.
Сондықтан оларды қабырғалармен өте сенімді бекіту керек. Конструктивті
желінің бұндай шешімі (күштеу көтеруші қабырғалы және ішкі қаңқалы ғимарат-
тарда) маңызды динамикалық жүктеуі жоқ көп қабатты азаматтық және өнеркәсіп-
тік ғимараттарда қолданылады.
1.5 суретте көпқабатты қаңқалы ғимараттың конструктивті желісі
көрсетіл-ген. Ғимараттың едәуір биіктігіне немесе үлкен, әсіресе
динамикалық, күштеу кө-теруге лайықты, ал кейде қолдануға жалғыз мүмкін,
қаңқалық желі болып табыла-ды.
Қаңқалы ғимараттарда қаңқа тіреулері ғимараттардың ішкі жағында да,
сыртқы қабырғалар периметрі бойынша да қойылады. Олар көлденең байланыс-
тармен (арқалықтармен, белағаштармен) бірге кеңістік қатты жүйені
құрастыра-ды. Бұндай қаңқаның ішкі (толық емес) қаңқадан айырмашылығы толық
деп аталады .
Қаңқалы ғимараттың түбегейлік айырмашылығы, мұнда күш көтеруді қаңқа
қабылдайды, ал қабырғалар қаңқа элементтерінің толтырғышы болып табылады.
Олар тек қоршау функциясын атқарады.
[pic]
1.4 сурет. Сыртқы күштеу көтеруші және үш қатар бағаналы ішкі
қаңқасы бар көп қабатты ғимарат: 1- сыртқы күштеу көтеруші қабырғалар; 2-
ішкі қаңқа бағаналары;
3- арқалық; 4 –қабат аралық жабындар; 5- саты торының қабырғалары
[pic]
1.5 сурет. Қаңқалы ғимарат желісі: 1- сыртқы қатар тіреулері
(бағаналар);
2- ішкі тіреулер (бағаналар); 3-қаңқа белағашы (арқалық); 4- жабын
панельдері;5-қабырғалар
Қабырғалар бұл жағдайда өзін өзі көтеруші де, көтермейтін де бола
алады.
Өзін өзі көтеруші қабырғаларда (салыстырма ауыр материалдардан, мысалы
кірпіштен қаланған) қаңқа күшті тек жабындар мен жабулардан қабылдайды, ал
қабырғалар бөлек іргетасқа немесе іргетас арқалығына ұштарымен іргетас
бағана-ларына сүйеніп орналастырылады.
Өзін өзі көтермейтін (аспалы) қабырғалар әрбір қабатта қаңқаның шеткі
(бү-йір) элементтеріне бекітіледі және сөйтіп өзінің салмағын сыртқы қатар
тіреуле-ріне береді (1.6 сурет).
|[pic] |Бұндай қабырғалар тек бір қабат шектерінде ғана |
| |өзінің салмағын алып жүре алатындығынан, оларды |
| |жеңіл, салыстырмалы аз беріктікті, бірақ аз жылу|
| |өткізгіш материалдардан орындауға бола-ды. |
| |Көтергіш қабырғалардың қалыңдығы берік-тік |
| |шарттарымен анықталатын болғандықтан және |
| |көпқабатты ғимараттардың төменгі қабаттарында |
| |жоғарғы қабаттарға қарағанда жиі қалыңырақ |
| |та-ғайындалатындықтан, жүктеу көтермейтін |
| |қабыр-ғалардың қалыңдығы ғимараттың барлық |
| |биіктігі бойынша бірдей, негізінен жылу |
| |техникалық шарттармен анықталып, қабылданады. |
| |Көп қабатты ғимараттарда қаңқа үшін |
| |қол-данылатын негізгі материалдар темірбетон |
| |немесе болат. Биіктігі кіші және түсетін |
| |жүктеулері аз болған жағдайда қаңқаның |
| |тіреулерін кірпіштен немесе басқа тас |
| |материалдардан дайындауға бо- |
| | |
|Рис. 1.6. Навесная стена: 1| |
|— железобетонная колонна; 2| |
|— навесная стеновая панель;| |
|3 — стальной опорный | |
|столик, укрепленный на | |
|колонне | |
лады.
Азқабатты ағаш қаңқалы құрылыста қаңқаның барлық элементтері ағаштан
дайындалады.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттары өзінің конструктивті шешімдері
бойынша көп жағдайларда азаматтық ғимараттардан да, көп қабатты өнеркәсіп
ғимаратта-рынан да едәуір ерекшеленеді. Бұл едәуір мөлшерде, оларда
болатын технология-лық процестердің ерекшелігімен ескеріледі. Бірқабатты
өнеркәсіп ғимараттарына келесі мінездемелер тән: ірігабаритті қондырғылар
мен бұйымдарды орналастыру үшін қажетті үлкен және биік бөлмелер; ғимарат
ішіндегі арнайы көтеру-көлік жабдықтар; керек болған жағдайда кең
бөлмелерді жоғарғы жарықпен (күн тар-тарлар арқылы) жарықтандыруды
қамтамасыз ететін шатырсыз жабулар.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттары, аралықтар ені 36 м дейін және одан
жо-ғары, және бағалардың бой қадамы 6, 12 м дейін және одан жоғары болса,
бір аралықты және көп аралықты болады. Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттарының
биіктігі сондай-ақ кең шектерде (3,6-дан 30 м дейін) қолданылады.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттарда жабулардың көтеруші элементтерінен,
сондай-ақ кран жабдықтарынан түсетін динамикалық (тік және көлденең) шоғыр-
ланған салмақ күштері едәуір мөлшерге жетеді. Сондықтан бұндай ғимараттарда
көтеруші қаңқа үлкен кеңістік қаттылыққа ие болуы тиісті, және іс жүзінде
қаңқа жүйесінде қолданылады.
|[pic] |[pic] |
| |1.7сурет. Бірқабатты біраралықты |
| |өнеркәсіп ғимараттарының көлденең |
| |қималары: а –аспалы краны бар қаңқалы;|
| |6 –көпірлі кранмен жабдықталған |
| |қаңқалы; в –көтеруші қабырғалы, |
| |қаңқасыз; 1 – бағаналар іргетастары; 2|
| |– қаңқа бағаналары; 3 – жабудың |
| |көтеруші конструкциясы (бөрене); 4 - |
| |жабудың көтеруші конструкциясы, |
| |(ферма); 5 – шатырсыз жабу; 6 - |
| |қабырғалар; 7- іргетас бөренелері; 8 –|
| |кранасты бөренелері; 9 – байлау |
| |бөренелері; 10 – көтеруші қабырға; 11 |
| |- аспалы кран-бөрене; 12 – көпірлі |
| |кран |
Бір қабатты, аспалы көтеру-көлікпен жабдықталған ғимараттың үлгісі
1.7,а суретте, ал бір қабатты, көпірлі кранмен жабдықталған ғимараттың
үлгісі 1.7, б су-ретте келтірілген.
Бұндай ғимараттардың қаңқасы темірбетон немесе, ауыр крандардың, көте-
руші жабу конструкцияларының көлденең бағытта өзара байланыстырылған болат
бағаналарынан (тіреулерден) түзеледі. Бұл жағдайда тіреулер мен көтеруші
жабу элементтері (бағаналар, фермалар) қаңқаның бой бағытында өзара
байланысқан көлденең раманы құрастырады. Бұндай бой байланыстары, жабу
элементтері – тақталар, прогондар, арнайы «жел» байланыстары, ал сыртқы
қабырға кеңістігінде – көпір крандарының рельстерін орналастыратын кран
асты бағаналар, сонымен қатар қабырға толтырғыштарын сүйемелдейтін,
байланыс бағаналар (1.7, а суре-тіне қара) болып табылады. Бұл жағдайда
қабырғаның астыңғы бөлігі іргетасқа сүйенеді.
1.7, а суретте көрсетілген үлгіден, 1.7, б суреттің айырмашылығы,
сыртқы қабырға өзінің жүктеуін темірбетон бағаналарға бермей, іргетас
бөренелері арқы-лы іргетас бағаналарына (немесе кейде дербес іргетасқа)
сүйеніп, өзін-өзі көтеру-ші болып табылады. Қабырғаның тұрақтылығы оның
қаңқа тіреулерімен байла-ныстыру арқылы қамтамасыз етіледі .
|[pic] | |
| | |
| | |
| | |
| | |
| |1.8. сурет. Көпаралық бір қабатты |
| |ғимарат: 1- бағананың іргетастары; 2|
| |- сыртқы бағаналар қаңқасы; 3 - |
| |ішкі бағаналар қаңқасы; 4 -көтеруші |
| |жабу контрукциялары; 5 - жабудың |
| |қоршау бөлімдер тақталары; 6 - өзін |
| |өзі көтеруші қабырға; 7- іргетас |
| |бөренелері; 8 - кран асты |
| |бөренелері; 9 – қабырғаның бүйір жақ|
| |бағаналары |
[pic]
1.9 сурет. Темірбетон қаңқалы көп аралық ғимараттың көлденең кесіндісі:
а –көп құламалы төбемен; б - жалпақ төбемен; 1- іргетастар; 2- қаңқа
бағаналары; 3- жабудың көтеруші элементтері; 4- кран асты бөренелер; 5-
қабырғалар; 6 – іргетас бағаналары; 7- шатырсыз жабу; 8- ішкі су ағарлар; 9-
көпірлі крандар; 10- коммуникацияларды өткізуге арналған тесік; Н-
бөлменің толық биіктігі; Нs- еден деңгейінен кран асты рельстің үстіңгі
деңгейіне дейінгі биіктік
Кейбір жағдайларда ҚР құрылыс жөніндегі Комитетінің рұқсатымен аралығы
12 м аспайтын крансыз ғимараттар қаңқасыз көтеруші сыртқы қабырғалы болып
жобалануы мүмкін (1.7, в сурет). Керек болған жағдайда бұндай қабырғалар
жабулар көтеруші элементтерінің сүйенетін жерлерінде орналасатын жуандаулар-
мен (пилястрлармен) күшейтіледі.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттарда жүретін технологиялық процестер
ерек-шеліктеріне байланысты, кейде өте кең цехтер салу қажет болады. Осы
жағдайда көп аралық ғимараттарды салу тиімді болып табылады. Олардың
үлгілері 1.8 және 1.9 суреттерде келтірілген. Бұндай ғимараттардың жабуы
көп құламалы немесе жайпақ болып жасалады. Су жабындардан арнайы шұңқырлар
арқылы және ішкі су ағатын құбырлармен нөсерлі канализациялық жүйелерге
ағызып жіберіледі.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимарат әр түрлі ен аралықты және биіктікті болуы
мүмкін. Металлургиялық, химиялық және басқа саладағы цехтер арасына арнал-
ған, бұндай конструктивті желі, технология және жабдықтарды орналастыру та-
лаптарына тән қасиет. Сонымен бірге ол бөлмелерді желдетуге (әсіресе үлкен
өн-дірістік жылу, түтін немесе газ шығаратын цехтерге маңызды) қолайлы
жағдай жасайды.
Өнеркәсіптік ғимараттардың жаңа алдыңғы қатарлы шешімдерінің негізінде
келесі принциптер жатыр:
1) Негізгі және қосылқы цехтерді, сонымен қатар жалпы технологиялық
про-цестермен байланысқан көршілес өндірістерді бір төбе астына біріктіру.
Бұндай ғимараттың, жоғарыда қаралған жеңіл құрылыстардан айырмашылығы, блок-
талған деп аталады. Оларды қолдану едәуір өнеркәсіп мекемелерінің аумағын
қыс-қартады.
2) Жұмыста қолдануы күрделі, конструкциясы қымбат тұратын және цехтерде
күндізгі жасанды жарықпен (люминесценциямен жарықтандыру) жарықтандыру-мен
жабдықтаудан бас тарту;
3) Бағаналар торларын ірілендіру;
4) Құламалы төбелерді құрудан бас тарту және аз еңісті немесе еңісі жоқ
жалпақ төбелер салуға көшу;
5) Әсерлі құрылыс материалдары мен конструкция материалдарының берік-
тік қасиеттерін барынша толық қолдану, конструкция салмағын азайту, еңбек
шы-ғынын қысқарту және жергілікті құрылыс материалдарын қолдану.
Келтірілген азаматтық және өнеркәсіптік ғимараттардың конструктивтік
же-лілері ғимараттар және негізгі элементтердің міндеттері туралы тек алдын
ала жалпы ұғым береді. Бұл үлгілермен конструктивті шешімдердің әр
түрлілігі шек-телмейді, себебі олар құрылыс ғылымының дамуына сәйкес
өзгереді және жетілді-ріледі, мысалы, ғимараттардың фермааралық қабаттары.
3. Ғимараттарға қойылатын талаптар. Ғимараттардың таптастырылуы
Әрбір ғимараттың қанағаттандыратын негізгі талабы – оның мақсатқа лайық-
тылығы, өзі атқаратын міндетіне мүмкін толық сәйкестігі. Бұл талапқа
бүтіннен ғимараттың көлемі, жоспарлау және оның бөлмелерінің мөлшерлері,
конструк-тивті шешімдердің сипаттамасы, санитарлық-техникалық және
инженерлік жаб-дықтау, сонымен қатар сыртқы және ішкі түрі бағынышты болуы
тиісті.
Ең ақырында мақсатқа лайықтылық талабына, ғимаратқа қойылатын басқа өз-
ге талаптар бағынышты болуы тиісті. Олардың ішінде өте маңыздылары:
1) беріктік және тұрақтылық,
2) қажетті күрделілік,
3) ішкі сәулеттендіру,
4) үнемділік,
5) сәулеттік айқындық.
Беріктік және ғимарат тұрақтылығы өзара тығыз байланысты және бірін
бірі қамтамасыз етеді. Ғимараттың беріктігі оның контрукцияларының
беріктігі мен ғимаратқа көлемдік қаттылықты қамтамасыз ететін олардың өзара
қатынасынан тәуелді. Ғимараттың және оның элементтерінің тұрақтылығына,
яғни олардың аудару жігерлер қарсылығына, ғимарат мөлшерлерінің дұрыс
арақатынасымен, оның бөлімдерінің өзара байланысымен, контрукциялардың және
негіздің сенімділігімен жетуге болады.
Ғимараттың күрделілігі оның ұзақ өмірлілігі мен отқа төзімділік
дәрежесі ар-қылы сипатталады. Ғимараттың ұзақ өмірлілігі, яғни ұзақ уақытта
беріктік пен тұ-рақтылықты сақтау қабілеті, оның негізгі контрукцияларының
ұзақ өмірлілігімен қамтамасыз етіледі. Ол, контрукциялар дайындайтын
материалдардың, әртүрлі физикалық және химиялық әсерлерге қарсылығынан
тәуелді болады, яғни су және аязға төзімділігі, коррозияға және шіруге
қарсы және басқа материалдардың қасиеттерінен тәуелді. Конструкцияның ұзақ
өмірлілігі, қызмет барысында қандай жағдайда болатынына тәуелді екені
ақиқат.
Ұзақ өмірлік сонымен бірге ғимараттарды құруда құрылыс пен монтаж жұ-
мыстарының сапасынан, яғни конструкцияларды мұқият дайындағанда, өзара
құрастырғанда және құрылыс ісінің теориясы мен іс-тәжірибесі өңдеген басқа
бар-лық өндіріс техникалық ережелерінен тәуелді.
Ғимарат қоршаушы контрукцияларына арналған ұзақ өмірліктің келесі дәре-
желері анықталған: 1- ші дәреже қызмет мезгілі 100 жылдан кем емес; 2- ші
дәре-же - 50 жылдан кем емес; 3- ші дәреже - 20 жылдан кем емес.
Конструкцияның қызмет мерзімі 20 жылдан кем болса, оларды тек уақытша
имараттарға қолданады.
Ғимараттың отқа төзімділік дәрежесі оның негізгі контрукцияларының өрт-
ке қарсы сақтық қасиеттерінен тәуелді болады. Бұндай қасиеттерге жанғыштық
дәреже және отқа төзімділік шегі жатады.
Жанғыштық дәрежесі бойынша барлық құрылыс контрукциялары дайындал-ған
материалына байланысты, жанғыштығына сәйкес үш топқа бөлінеді.
Жанбайтын деп, жанбайтын материалдардан орындалған (мысалы, кірпіш
қабырға) конструкцияларды атайды.
Жануы қыйын деп, жануы қыйын материалдардан (мысалы, фибролит қал-қа),
сонымен қатар оттан сылақпен қорғалған немесе жанбайтын материалдармен
қапталған (мысалы екі жағы сыланған ағаш қабырға) конструкциялар аталады.
Жанатын деп, жанатын материалдардан орындалған және оттан қорғалмаған
(мысалы, сыланбаған ағаш қабырға) конструкциялар аталады.
Контрукцияның отқа төзімділігі деп, сынақ басынан келесі белгілердің
бі-реуі (жарып өтетін жырық; опырылыс; жылытылмайтын бетте температураның
орташа 140оС жоғарылауы немесе сынақ басталардан бұрынғы температурамен
салыстырғанда кез келген нүктеде 180оС немесе сынақ басталар алдындағы
темпе-ратурадан тәуелсіз 220оС) пайда болғанша өткен уақыт (сағат) шегін
атайды.
Отқа төзімділік шегі контрукцияның сипаттамасынан, оның материалынан,
көлденең қима мөлшерлерінен және басқа факторлардан тәуелді болады.
Құрылыс контрукцияларының жанғыштық топтары және отқа төзімділік
шектері сынақ мәліметтері негізінде нормалармен орналастырылады. Бұл норма-
лар ғимараттардың отқа төзімділік дәрежесін жанғыштық тобына және олардың
негізгі конструкцияларының отқа төзімділік шектеріне сәйкес орнатады.
Отқа төзімділіктің бес дәрежесі анықталған :
- I және II отқа төзімділік дәрежесіне отқа төзімділіктің әртүрлі
шекті жан-байтын негізгі конструкциялары бар тастан құрылған ғимараттар
жатады;
- III дәрежеге – жанбайтын, қыйын жанатан және жанатын конструкциялар-
дан құрылған тас ғимараттар;
- IV дәрежеге – жанудан сылақпен қорғалған ағаш ғимарат;
- V дәрежеге – сыланбаған ағаш ғимараттар.
Материалдар мен конструкцияларды таңдауды тек техникалық емес, соны-
мен қатар экономикалық жақтан да, яғни таңдаудың мүмкін түрлерін техника-
экономикалық салыстырумен негіздеу керек. Әсіресе, құрылыс ауданында шыға-
рылатын, көлік шығынын едәуір төмендетуге мүмкіндік беретің жергілікті
матери-алдарды қолдану мағынасын атап өту керек.
Ғимараттың сәулетшілік айқындығына оның бөлімдерінің пропорциональ-
дығымен, әрлеуге арналған материалдардың лайықтысын қолданумен, сонымен
қатар жұмыстардың жоғары сапасымен қол жеткізуге болады. Сонымен бірге сәу-
леттік пішіндер қарапайым, қатал, қымбат бағалы сәндендірусіз болуы тиіс.
Жоғарыда келтірілген талаптар барлық ғимараттарға тиесілі. Бірақ қайсы
да болса ғимараттарға олардың міндеті мен халықшаруашылық мағнасына
тәуелсіз қойылатын сапасы бірдей талаптар, экономикалық тараптан мақсатқа
лайықты емес болар еді.
Сондықтан «Құрылыс нормалары және ережелері» ғимараттар мен имарат-
тарды кластарға бөлуді қарастырады. Әрбір ғимаратқа немесе имаратқа класты
таңдау оны жобалауға тапсырма құрастыру барысында жасалады. Бұл жағдайда
ғимараттың өзінің мағынасымен қатар (ондағы заттық құндылықтар мен өте
сирек кездесетін жабдықтың, талап етілетін ұзақ өмірлілік және ұсынылатын
қалалық құрылыс талаптарының шоғырлану көзқарасына сәйкес), халықшаруашылық
мағ-насы, сол құрама объектінің (қоныстанған орын, өнеркәсіп мекемелері
және тағы басқалар) құрамында тұрғызылатын құрылыстың мөлшері мен
қуаттылығы есеп-теледі.
Осы нышандар жиынтығы бойынша ғимараттар мен әр түрлі имараттар төрт
класқа бөлінеді. Сонымен I класс ғимараттары жоғары талаптарды, ал IV клас
– ең төмен талаптарды қанағаттандыруы тиісті.
Құрылыс жобалау нормалары міндетіне тәуелді ғимараттардың әрбір класы
үшін отқа төзімділік қажетті дәрежелерін, қоршаушы контрукциялардың ұзақ
өмірлік дәрежелерін және ішкі сәулеттендірудің нақтылы талаптарын ескеріп
ор-нықтырады.
№2,3 дәрістер.Тақырып: Жобалаудың жалпы жағдайы және жоба-сметалық
құжаттарын дайындау, келістіру және бекітудің реті.
Дәрістердің сұрақтары:
1. Жалпы жағдайлар
2.Жобалау-сметалық құжаттарды өңдеу, келістіру және бекіту тәртіптері
1. Жалпы жағдайлар
Кез келген тағайындалуға арналған құрылыс объектілерінің жобалауын
өңдеу ҚР ҚНжЕ А.2.2-1-2001 «Мекемелер, ғимараттар және биналар құрылы-сына
жобалау-сметалық құжаттар құрамын өңдеу, келістіру және бекіту тәр-тібі
туралы нұсқау» талаптарына сәйкес жүзеге асырылады. Бұл нұсқау меке-
мелердің, ғимараттардың және биналардың жобалау-сметалық құжаттар құ-рамын
өңдеу, келістіру және бекіту тәртібін орнықтырады және тапсырма бе-руші
(инвесторлар), мемлекеттік басқару және қадағалау органдары, мекеме-лер,
жобалау ұйымдары, басқада заңдық және хұқұқтық мүшелері (соның ішінде
шетелдіктер) – Қазақстан Республикасы көлеміндегі сәулеттік, қала құрылысы
және құрылыс қызметі субъекттері қолданулары үшін арналған.
Жобалау-сметалық құжаттар бекітілген уақыттан бастап үш жыл ішін-де
нақты жұмыс жүргізуге арналған. Осы мезгіл өткен уақытта, жаңадан өң-делген
жобалау-сметалық құжаттар үшін орнықтырылған, жаңа техникалық шарттарға
байланысты соңынан қарастыру және қайта бекіту тәртібімен, жұ-мыс істейтін
нормалар мен ережелерге сәйкес, оларға қажетті өзгерістер енгізіледі.
Жобалау-сметалық құжаттарды өңдеуде, Қазақстан Республикасының заң
шығарушы және басқа нормативті заңға сүйінген актілерін, «Кәсіп-орындар,
ғимараттар және биналар құрылысына жобалау-сметалық құжаттар құрамын өңдеу,
бекіту және келісулер реті туралы нұсқауды», жұмыс істейтін нормативті
талаптарды (шарттарды, шек қоюларды), сонымен қатар құрылыс облысында
инвестициялық қызмет реттеушілерді және басқа құжаттарды басшылыққа алу
қажетті.
Іс жүзінде, жобалау-сметалық құжаттар екі сатылы етіп өңделеді:
- бірінші саты – анықталған тәртіппен бекітуге жататын жоба;
- екінші саты – бекітілген жоба негізінде өңделетін жұмысшы жоба.
Техникалық күрделі емес объектілер үшін құрылыс, типтік жобалар,
типтік жобалық шешімдер және қайта қолдану жобалар негізінде орындау
болжалған жағдайда, бекітілетін бөлімнен құрылушы және жұмысшы құжат-тардан
тұратын, жұмысшы жобалар өңделуі мүмкін.
Объектілердің құрылысына жобалау-сметалық құжаттарды өңдеу, анықталған
ретте мемлекеттік лицензияны жобалау қызмет түріне лайықты алған заңды және
хұқұқты мүшелер жүзеге асыра алады.
Іс жүзінде, жоба бас жобалаушысы, жобалау-сметалық құжаттардың
кезектегі сатыларын өңдейді, авторлық қадағалау және құрылысы толық
орындалған объектілерді қабылдауға қатысады.
Бас жобалаушы, бекітілген жобаға өзгертулер мен қосымшаларды енгі-зуді
мүдделес ұйымдармен немесе мемлекеттік органдардың қызметтерімен келісім
бойынша жүзеге асырады.
Құрылыс объектілерін жобалау жобалау-іздеуші жұмыстар орындалуы-на
тапсырыс берушінің бас жобалаушымен көтерме келісім-шарты (келісімі)
негізінде жүзеге асады.
Келісім-шарт ажырамас бөлімі (келісімі) жобалауға тапсырма беру болып
табылады. Тапсырыс беруші жобалау ұйымдарына құрылыс объекті-леріне
бекітілген тапсырмамен бірге 2.1 және 2.2 кестелерде келтірілген мін-детті
қосымшаларға сәйкес негізгі материалдар береді.
2.1 кесте. (Міндетті)
Өндірістік тағайындалу объектілерін жобалауға тапсырма
|№№ |(Жобаланушы кәсіпорындар, ғимараттар және биналардың атаулары | |
| |мен тұру орындары). Негізгі мәліметтер мен қойылатын | |
| |талаптардың тізімі | |
|1 |Жобалау үшін негіз | |
|2 |Құрылыс түрі | |
|3 |Жобалау сатыланулары | |
|4 |Нұсқалық және конкурстық өңдеу бойынша талаптар | |
|5 |Құрылыстың ерекше шарттары | |
|6 |Объекттің негізгі техника-экономикалық көрсеткіштері, соның | |
| |ішінде қуат-тылық, өнімділік, өндірістік бағдарлама | |
|7 |Инженерлік жабдықтар бойынша негізгі талаптар, соның ішінде | |
| |негізгі пара-метрлер, техникалық және пайдалану сипаттамалар, | |
| |қызмет көрсету қызмет-тер | |
|8 |Бәсекеге қабілеттілік сапаға және өнімнің экологиялық | |
| |параметрлеріне қой-ылатын талаптар | |
|9 |Кәсіпорын технологиясына қойылатын талаптар | |
| |Мүгедектер үшін объектілерге қол жеткізу талаптары | |
|10 |Мүгедектерге арналған тіршілік әрекет орталары қолайлылығын | |
| |ескере сәу-леттік-құрылыстық, көлемдік-жобалау және | |
| |конструктивті шешімдерге қойылатын талаптар | |
|11 |Кезектер мен жіберілетін кешендерді бөліп шығару, кәсіпорынды | |
| |болашақта кеңейту жөніндегі талаптар | |
|12 |Табиғат қорғаушылық шектер мен шаралар өңдеу талаптары мен | |
| |шарттары | |
|13 |Қауіпсіздік тәртібіне және еңбек гигиенасына қойылатын талаптар| |
|14 |Өндіріс ассимиляциясы (ықпалы) бойынша талаптар | |
|15 |Азаматтық қорғаныс инженерлік-техникалық шараларын өңдеу және | |
| |төтен-ше жағдайларды ескерту шараларының талаптары | |
|16 |Тәжірибелі-конструкторлық және ғылыми-зерттеу жұмыстарды | |
| |орындау талаптары | |
|17 |Қуат сақтау бойынша талаптар | |
|18 |Көрсетілетін материалдар құрамы | |
2.2 кесте (Міндетті)
Азаматтық-тұрғын тағайындалу объектілерін жобалауға тапсырма
|№№ |(Объекттің атауы мен тұру орыны). | |
| |Негізгі мәліметтер мен қойылатын талаптардың тізімі | |
|1 |2 |3 |
|1 |Жобалау үшін негіз | |
|2 |Құрылыс түрі | |
|3 |Жобалау сатыланулары | |
|4 |Нұсқалық және конкурстық өңдеу бойынша талаптар | |
|5 |Құрылыстың ерекше шарттары | |
|6 |Объекттің негізгі техника-экономикалық көрсеткіштері, соның | |
| |ішінде тұрғын немесе азаматтық ғимараттар, олардың тағайындалуы| |
| |(қабаттылық, секциялар мен пәтерлер саны, сыйымдылық немесе | |
| |өткізгіш қабілеттілік) | |
|7 |Тұрғын үйлерге қоса салынған қоғамдық қызмет ету | |
| |кәсіпорындарының тағайындаулары және үлгілері, олардың | |
| |қуаттылығы, сыйымдылығы, өткізгіш қабілеттілігі, бөлмелер | |
| |құрамы және аудандары, құрылыс көлемі | |
|8 |Сәулетшілік-жобалау ғимарат шешіміне, бітеу шарттарына, ғимарат| |
| |өңдеу-леріне қойылатын негізгі талаптар | |
|9 |Пәтерлердің ұсынылатын үлгілері және олардың арақатынасы | |
|10 |Технологиялық жабдықтарға қойылатын негізгі талаптар, соның | |
| |ішінде негізгі параметрлер, техникалық және пайдалану | |
| |сипаттамалары, қызмет көрсету қызметі | |
|11 |Инженерлік жабдықтарға қойылатын негізгі талаптар, соның ішінде| |
| |негізгі параметрлер, техникалық және пайдалану сипаттамалары, | |
| |қызмет көрсету қызметі | |
|12 |Аз қаражатты халық топтарының тіршілік әрекеті шарттарын | |
| |қамтамасыз ету талаптар | |
|13 |Алаң сәулеттендіруіне және кіші сәулетшілік түрлерге қойылатын | |
| |талаптар | |
|14 |Азаматтық қорғаныс инженерлік-техникалық шараларын өңдеу және | |
| |төтен-ше жағдайларды ескерту шаралары, қорғау шаралары бойынша | |
| |талаптар | |
|15 |Көрсетілетін материалдар орындалулары, олардың құрамы және | |
| |түрлері; | |
| |Жобалау және құрылыс барысында ғылыми-зерттеу және | |
| |тәжірибелік-конст-рукторлық жұмыстардың орындалуы; | |
| |Объектіге экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық | |
| |шарттардың орындалуы бойынша қажеттіліктер туралы талаптар. | |
|16 |Қуат сақтау бойынша талаптар | |
Тапсырыс беруші, келісу негізінде, тапсырыс беруші өкілеттіктерін
басқа заңды немесе хұқұқты мүшелерге ауыстыруы мүмкін.
Келісім-шартта (келісімде) тапсырыс берушіге берілетін жобалау-сме-
талық құжаттар құрамы туралы арнайы талаптар ескерілмеген жағдайда, оның
құрамына құрылыс конструкцияларының, технологиялық процестер-дің және
жабдықтардың есептеулері қосылмайды. Бұл материалдар тапсырыс берушіде
немесе бас жобалаушыда сақталады және (қажетті жағдайда) жоба-ларды
мемлекеттік сараптау ұйымдарына және мемлекеттік қадағалау орган-дарға
олардың талабтары бойынша беріледі.
Құрылыс объектілерін жобалау барысында өңделген ойлап табуларды және
патенттерді қолдану және жобалау-сметалық құжаттарды өңдеуде жаса-лынған
ойлап табуларды қорғау, жұмыс істейтін заңдылыққа сәйкес іске асы-рылады.
Типтік жобалар (типтік жобалық шешімдер) келешекте Мемлекеттік
ведомстводан тыс жобалар сараптаушыларының шығарған оң нәтижелері не-
гізінде сәулет істері, қала құрылысы және құрылыс жөніндегі мемлекеттік
басқару орталық органында бекітілген (келісілген) бағдарламалар (жоспар-
лар) негізінде өңделеді.
Мемлекеттік қаржылар немесе мемлекеттік инвестициялар тартуымен
құрылатын объектілер үшін, сметалық құжаттар міндетті түрде өңделеді, бас-
қа жағдайларда оны өңдеу тапсырыс беруші шешімімен жүзеге асарылады.
2. Жобалау-сметалық құжаттарды өңдеу, келістіру және бекіту тәртіптері
Іске асыруға жататын объектілер құрылысының жобалау-сметалық құжаттары
құрылысқа бекітілген (мақұлданған) инвестициялар негіздерінде өңделеді.
Бұдан басқа тапсырыс берушінің тапсырысы бойынша басқа алдын ала жобалау
құжаттар, (жобалауға тапсырма және қажетті негізгі мәліметтер қоса) келісім-
шарттар, жергілікті сәулет, қала құрылысы және құрылыс ор-гандары берген
инженерлік ізденістер материалдары, сәулеттік-жоспарлау тапсырмасы, сонымен
қатар жобаланатын объектілерді инженерлік коммуни-кацияларға қосу жөніндегі
техникалық шарттар болулары тиісті.
Сәулетшілік-жоспарлау тапсырмаларды беруде сәулеттік, технология-лық
және конструктивтік шешімдерге, ішкі жабдықтарға, ішкі әрлеуге, соны-мен
қатар басқа тапсырыс берушінің және жоба авторының хұқұқтарын шек-тейтін
керексіз талаптарды қосуға, егер осы талаптар жұмыс істейтін заңды және
нормативтік хұқұқтық акттардың, қалақұрылыс құжаттардың, сонымен қатар
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің Ерекше бөлімінің орындау
шарттарымен негізденбесе рұқсат етілмейді.
Тапсырыс беруші, сәйкес ғылыми-зерттеу және мамандандырылған ұйымдарды
қатыстырып, объектілер мен құрылыс кешендерді жобалауда бө-лек жұмыстар
түрлеріне жобалау нормалары мен ережелері жоқ болған жағ-дайда, оларға
арналған арнайы жобалау ерекшеліктерін айқындайтын техни-калық шарттарды
өңдеу тиісті.
Жобалауға мемлекеттік нормалармен, ережелермен, стандарттармен және
тапсырмамен сәйкес өңделген, жобалау-сметалық құжаттар, жауапты
орындаушының (жобаның бас инженерінің, жобаның бас сәулетшісінің) жазуымен
күәландырылуы тиісті және Қазақстан Республикасының ерекше заңды
актілерінде атап өтілген жағдайлардан өзге, қосымша келісулерге жат-пайды.
Нормативті құжаттар талаптарынан негізделген шегінулер тек осы
құжаттарды бекіткен мемлекеттік органдардың келісулері (рұқсаттары) бар
болған жағдайда рұқсат етіледі.
Барлық құрылыс объектілерінің жобалары мемлекеттік сараптаудан немесе
сараптау орталықтарында сараптаудан өтулері тиісті.
Объектілер және кешендер құрылысына жобалау-сметалық құжаттар
Қазақстан Республикасы үкіметі орнықтырған тәртіппен, мемлекеттік сарап-
таудан өтуі тиісті.
Алдын ала жобалау және жобалау-сметалық құжаттар мемлекеттік
сараптаудан келесі мақсаттарға жету үшін:
- мемлекеттік қаржы есебінен қаржыландырылатын немесе оның мен-
шігіндегі құрылыс көлемі бойынша инвестициялардың әсерлілігін бағалау;
- орнықтырылған нормалар мен ережелер қатарында бекітілген талаптарға
(шарттарға, шектеулерге) қайшы келетін немесе хұқұқтық және заңды
тұлғалардың хұқұқтарын және мемлекет мүдделерін бұзатын объектілер мен
кешендер құрылысына тиым салу;
- жобада қабылданған техника-экономикалық көрсеткіштердің дұрыс-тық
дәрежелерін анықтау;
- құрылатын объектілердің құрылысына және құрылыс кешендерінің сапалық
сипаттамалары мен жобалық шешімдерін жақсарту – үшін өткізіледі.
Объектілердің және кешендердің құрылысына жобаларды мемлекеттік
ведомстводан тыс сараптаманы Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкіл
тағайындаған заңгерлік тұлға өткізеді.
Мемлекеттік инвестицияларсыз қаржыландырылатын, объектілердің және
кешендердің құрылыс құжаттарын, жарылыс қауіпсіздігі, өрт қауіпсіз-дігі,
конструкциялар сенімділігі мен олардың жұмыс орындау тұрақтылығы, сонымен
қатар еңбек шарттары және сақтау бөлімдері мен мәселелерінен басқа,
сараптау жұмыстарын атқаруға мемлекеттік лицензияға ие заңгерлік және
хұқұқты тұлғалар сараптау (сараптау орталықтары) жасаулары мүмкін.
Орнықтырылған тәртіппен мемлекеттік сараптамадан өтпеген жобалау-
сметалық құжаттар (жобалар және жұмысшы жобалар), аяқталмаған деп
есептеледі, бекітуге жатпайды және іске қосылмайды.
Құрылысы мемлекеттік инвестициялардың есебінен толық немесе жа-рым-
жарты жүзеге асатын мемлекеттік ұлттық және республикалық мақсат-тық
бағдарламалардың, сонымен қатар ірі және бірегей объектілердің және
кешендердің жобалар сараптауын, осыған өкілетті мемлекеттік органның
ұсынысы бойынша, Қазақстан Республикасының үкіметі шешіммен тағайын-далған
сараптау комиссиялары (жұмысшы топтары) өткізеді. Аса ірі және бірегей
объекттер мен кешендер тізімін Қазақстан Республикасының үкіметі
орнықтырады.
2.3 кесте
Өндірістік тағайындаулы объектілерге арналған бекітілетін техника -
экономикалық көрсеткіштердің шамалық тізімі
|№№ |Көрсеткіш атауы |Өлшем бірлігі|Мағнасы |
|1 |2 |3 |4 |
|1 |Өнеркәсіп қуаты, жылдық өнім шығарылымы: | | |
| |- құндық бағасы |млн. теңге | |
| |- натуральді бағасы |сәйкес өлшем | |
|1 |2 |3 |4 |
|2 |Участоктың жалпа ауданы |га | |
|3 |Құрылыс коэффициенті |% | |
|4 |Қуат бірлігіне салыстырмалы шығын: | | |
| |Электр қуаты |КВт | |
| |Су |куб. м. | |
| |Жылу |Гкал | |
| |Табиғи газ |мың куб. м. | |
| |Мазут |т. | |
| |Көмір |т. | |
|5 |Жұмыс атқарушылардың жалпы саны |Адам | |
|6 |Өнімнің жылдық шығарылымы: | | |
| |құндық бағасы |мың тең./бір.| |
| |натуральді бағасы |бір./адам | |
|7 |Құрылыстың жалпы құны |млн. теңге | |
| |Оның ішінде ҚМЖ (құрылыс монтаж жұмыстар) |млн. теңге | |
|8 |Қуатқа салыстырмалы күрделі қаражат бөлу |теңге/бір. | |
|9 |Құрылыс мерзімі |ай | |
|10 |Негізгі өндіріс фондылар құны |млн. теңге | |
|11 |Өнімнің өзіндік құны |мың тең./бір.| |
|12 |Баланстық (жалпы) кіріс |мың теңге | |
|13 |Таза кіріс (кәсіпорынның таза пайдасы) |мың теңге. | |
|14 |Өнеркәсіп рентабельділігінің деңгейі |% | |
|15 |Кірістің ішкі нормасы |% | |
|16 |Есе қайтару мерзімі |жыл | |
|17 |Несиені және басқа қарыздарды өшіру мерзімі |жыл | |
2.4 кесте
Қоғамдық ғимараттар мен биналарға арналған бекітілетін техника -
экономикалық көрсеткіштердің шамалық тізімі
|№№ |Көрсеткіш атауы |Өлшем бірлігі |Мағналары |
|1 |Қуаттыдық, сиымдылық, өткізу қабілеті |Сәйкес | |
| | |бірліктерде | |
|2 |Жер участогының жалпы ауданы |га | |
|3 |Ғимараттар мен биналардың жалпы ауданы |кв.м. | |
|4 |Құрылыс көлемі |м. куб. | |
|5 |Қуат қорларының салыстырмалы шығындары |т.ш.о./жыл | |
|6 |Құрылыстың жалпы құны, оның ішінде ҚМЖ |млн. теңге | |
|7 |Құрылыс мерзімі |ай | |
|8 |Негізгі өндіріс фондтар құны |млн. теңге | |
|9 |Баланстық (жалпы) кіріс |мың тең./жыл | |
|10 |Таза кіріс (кәсіпорынның таза пайдасы) |мың тең./жыл | |
|11 |Есе қайтару мерзімі |жыл | |
2.5 кесте
Тұрғын ғимараттарға арналған бекітілетін техника - экономикалық
көрсеткіштердің шамалық тізімі
|№№ |Көрсеткіш атауы |Өлшем бірлігі |Мағналары |
|1 |Қуаттыдық, сиымдылық, өткізу қабілеті |Сәйкес | |
| | |бірліктерде | |
|2 |Құрылыс көлемі |м. куб. | |
|3 |Жалпы аудан |м. кв. | |
|4 |Тұрғын аудан |м. кв. | |
|5 |Тұрғын ауданның жалпы ауданға қатынас | | |
| |коэффициенті | | |
|6 |Құрылыстың жалпы құны, оның ішінде ҚМЖ |млн. теңге | |
|7 |1 м. кв.ауданның (жалпы, тұрғын) құны, |млн. теңге | |
| |оның ішінді ҚМЖ құны | | |
|8 |Бір пәтердің орта бағасы |млн. теңге | |
|9 |1 м. кв. жалпы ауданға қуат қорларының |т.ш.о./жыл | |
| |салыстырмалы шығындары | | |
|10 |Табиғи жарықтандыру | | |
|11 |Құрылыс мерзімі |ай | |
№4 дәріс. Тақырып: Құрылыс объекті жобасының құрамы мен мазмұны.
Дәріс сұрақтары:
1.Құрылыс объекті жобасының құрамы мен мазмұны.
Өндірістік тағайындау кәсіпорындардың, ғимараттардың және бина-лардың
құрылысына жоба келесі бөлімдерден түзеледі :
- жоба төлқұжаты;
- жалпы түсіндірме жазу;
- объектінің бас жоспары және көлік;
- технологиялық шешімдер;
- өндірісті және кәсіпорынды басқару, ұйымдастыру және қызмет-
керлердің еңбек шарттары;
- сәулеттік-құрылыс шешімдер;
- инженерлік жабдықтау, торлар және жүйелер;
- құрылысты ұйымдастыру (жобалауға тапсырмаға айқын көлемде);
- қоршаған ортаны қорғау;
- азаматтық қорғаныс инженерлік-техникалық шаралары, төтенше
жағдайларды ескерту шаралары;
- сметалық құжаттар;
- инвестициялар нәтижелілігі (қажетті жағдайларда) және техника –
экономикалық көрсеткіштер (В қосымша);
- негізгі құрылыс материалдардың, бұйымдардың және контрукция-лардың
қажеттілік құрама ақпартізімі.
Кәсіпорын мұқтаждықтарына арналған тұрғын-азаматтық тағайындау
объектілерін құру қажеттілігі болған жағдайда, жобалау-сметалық құжаттар
құрамынан бөлек тұрғын-азаматтық тағайындау объектілерін құру жоба бөлі-ніп
шығарылады. Ол «Кәсіпорындар, ғимараттар және биналар құрылысы-ның жобалау-
сметалық құжаттарын өңдеу, келісу, бекіту және құрамы тәртібі туралы
нұсқау» 4.2 тармағына және өзара байланысқан жалпы өнеркәсіптер үшін
техника-экономикалық көрсеткіштер бар биналар, қалақұрылыс құжат-тарын
өңдеу, келісу, бекіту және құрамы туралы ережелеріне сәйкес өңделе-ді.
Өндірістік тағайындау кәсіпорындардың, ғимараттардың және бина-
лардың құрылысына жобаның ұсынылатын құрамы мен мазмұны төменде
қарастырылады.
Жалпы түсіндірме жазу құрамы:
- жобаны өңдеуге арналған негізден;
- жобалауға арналған бастапқы мәліметтерден;
- кәсіпорын қысқаша сипаттамасын, биналар және оның құрамына кіруші
өндірістер, жобалық қуаттылық және номенклатура, сапа, бәсекеге
қабілеттілік, өнімнің техникалық деңгейі, шикізат базасы, отынға, суға,
жылу және электр қуаттарына қажеттіліктер, шикізаттарды, өндіріс
қалдықтарын, екінші қайтару қуат қорларын комплексті қолдану, құрылыс
ауданының әлеуметтік-экологиялық шарттары туралы мәліметтерден;
- бас жоспардың, инженерлік торлар және коммуникациялардың, аумақты
инженерлік қорғау шараларының негізгі көрсеткіштерінен;
- жұмыс істеушілердің шарттарын және қорғауын, санитарлық-эпиде-
миологиялық шараларды, еңбек қауіпсіздігін және азауқатты халық топтары-ның
тіршілік әрекет шарттарын, негізгі шешімдерді сипаттайтын жалпы мәлі-
меттерден;
- ойлап табуларды және патенттерді жобада қолдану туралы мәлімдеу-ден;
- жобаны өңдеу нәтижесінде алынған техника-экономикалық көрсет-кіштер,
оларды объект құрылысына бөлінген инвестициялар және тапсыр-мамен
анықталған және жобалауға бекітілген (мақұлданған) негіздеулерді салыстыру,
жобаны орындау бойынша тұжырымдар мен ұсыныстардан;
- өткізілген жобалау шешімдердің келісулері туралы мәліметтерден;
- өңделген жобалау-сметалық құжатардың мемлекеттік қадағалау (ба-
қылау) және мүдделі ұйымдар мен объекттің орналасу орнын келістірген
тұлғалар берген, мемлекеттік нормаларға, ережелерге, бастапқы мәліметтер-
ге, сонымен қатар техникалық шарттарға және талаптарға сәйкестігін растау-
дан;
- жұмыс істейтін нормативтік құжаттардан шегінулер туралы орнық-
тырылған тәртіппен келісімді орындаудан;
- негізгі принциптер көлемдік-жоспарлау және сәулеттік шешімдерден
тұрады.
Объекттің бас жоспары және көлік:
- ауданның және құрылыс алаңдарының қысқаша сипаттамасынан;
- бас жоспар бойынша (аумақтың зоналауын ескере), алаң ішіндегі жә-не
сыртқы көліктердің шешімдері мен көрсеткіштерін, көлік түрін таңдаудан;
- негізгі жоспарлау шешімдерінен, аумақты сәулеттендіру шаралары-нан;
- инженерлік торлардың және коммуникациларының орналасуынан;
- кәсіпорын күзетін ұйымдастыруддан - тұрады.
Негізгі сызулар:
а) бар және жобаланатын сыртқы коммуникациялар, инженерлік жүйелер
және селитебтік аумақтар, санитарлық-қорғау зона шектері, ерекше
күзетілетін аумақтар көрсетілген кәсіпорынның, ғимараттың, бинаның орна-
лыстырылған ситуациялық (жағдайлық) жоспар, ал бойлық биналар (алаңнан тыс
және алаң ішіндегі) үшін жол жоспары, ал қажетті жағдайда жолдың бой пішіні
және жер салуларының көлденең пішіні келтіріледі;
б) жер массасының картограммасы (ұзындық биналардан басқа);
в) бар және жобаланатын (қайта құрылатын), сонымен қатар бұзуға жа-
татын ғимараттар мен биналар, қоршаған ортаны қорғау және сәулеттендіру
объектілері, аумақты көгалдандыру және алаң ішіндегі инженерлік тораптар
мен көлік коммуникациялары, аумақтың жоспарлау белгілері белгіленген бас
жоспар, сонымен қатар шығарылатын кешендерге кіруші объекттер, тораптар
және көлік коммуникациялары бөлінеді.
Технологиялық шешімдерге:
- өндірістік бағдарлама туралы мәліметтер;
- өндіріс технологиясы бойынша қысқаша сипаттама және шешімдерді
негіздеу, еңбек сіңіргіштік (станок сиымдылығы), механикаландыру және
технологиялық процестерді автоматтандыру туралы мәліметтер;
- қолданылатын жабдықтардың, соның ішінде импорттық жабдықтар-дың,
құрамы және негізделуі;
- аз қалдықты және қалдықсыз технологиялық өндірістер және процес-
терді, жылуды және ұсталған химиялық реагенттерді қайта қолдану бойын-ша
шешімдер;
- жұмыс орындарының саны және олардың жабдықталғандығы;
- цехаралық және цех коммуникацияларының сипаттамасы;
- өнім сапасын бақылауды ұйымдастыру бойынша ұсыныстар;
- жөндеу шаруашылығын ұйымдастыру бойынша шешімдер;
- қуат сақтау бойынша шаралар;
- атмосфераға зиянды шығарулар мен су қайнарларына тастаулардың (бөлек
цехтер, өндірістер, биналар бойынша) саны және құрамы туралы мәлі-меттер;
- қоршаған ортаға зиянды шығарулар мен тастауларды болдырмау
(қысқарту) бойынша техникалық шешімдер, апаттақ жағдайлар пайда болу
мүмкіндігін бағалау және оларды болдырмау бойынша шешімдер;
- пайдалану және жерлеуге жататын өндірістік қалдықтар көлемі, түр-
лері, құрамдары;
- технологиялық процестердің жағармайлық-қуаттық және заттық ба-
ланстары;
- негізгі технологиялық мұқтаждықтарға арналған қорлардың түрлеріне
қажеттілік.
Негізгі сызулар:
а) технологиялық процестердің принципшіл желілері;
б) ғимараттар (цехтар) бойынша жабдықтардың және көлік құрал-дарының
орналасу нұсқауымен технологиялық жоспарлау;
в) жүк ағындарының желілері.
Бөлімді өңдеуде технологиялық жобалау салалық нормаларын басшы-лыққа
алу қажет.
Өндірісті, өнеркәсіпті және ұйымдарды басқару, жұмысшылар және
қызметшілердің еңбек шарттары мен қорғауы Еңбек Министрлігі және Қа-зақстан
Республикасының халық әлеуметтік қорғауының нормативтік құжат-тарына сәйкес
орындалады.
Бұл бөлімде:
- кәсіпорынның және бөлек өндірістердің басқару құрылымын ұйым-
дастыру, автоматтандырылған басқару жүйесі және оны ақпараттық, функци-
оналдық, ұйымдастыру және техникалық қамсыздандыру;
- басқару қызметкерлерінің еңбектерін автоматтандыру, механикалан-
дыру;
- жұмыс істеушілердің кәсіби-дәреже құрамын есептеу нәтижелері;
- жұмыс орындардың саны және жабдықталғандығы;
- кәсіпорында жұмыс істеушілердің санитарлық-гигиеналық еңбек
шарттары;
- еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы бойынша шаралар, соның
ішінде өндіріс шуларын және дірілдерін, бөлмелердің газдануын, артық
жылынуын, еңбек шарттарының комфорттығын жоғарылату шаралары ж.т.б. –
қарастырылады.
Сәулетшілік - құрылыс шешімдер:
- құрылысқа арналған ұсынылатын участок сипаттамасын, оның тұрған
жерін, мөлшерін, замандас күй-жағдайларын және қолдануын ескере: объект
сәулеттік шешімдерін қысқаша суреттеуден;
- аумақтың, көліктің және инженерлік-құрылыс шарттардың, инженер-лік
коммуникациялардың және оның үстімен немесе іргелес аумақтары арқы-лы
өтетін өнім өткізу қабылетінің, жоспарлау шектерлердің және жұмыс іс-тейтін
қала құрылысы құжаттардың экологиялық күй-жағдайы туралы мәлі-меттерден;
- ғимараттар мен биналарды бұзу, көшіру жөніндегі талаптардан;
- азауқатты халық топтарының тіршілік әрекетін қамтамасыз етуден,
құрылыс ережелерінен, қалақұрылыс концепциясын сақтаудан, мәдениет
ескерткіштерін және табиғатты сақтаудан, олардың қорғау аймақтарын және
ерекше жөнге салу аймақтарынан;
- жер асты кеңістіктерін қолдану мүмкіншіліктерінен;
- сәулетшілік-құпылыс тапсырмасымен анықталған талаптардың орын-
далуынан;
- объекттер (объекттердің) жұмыс жасауларын қамтамасыз етуге арнал-ған
жобаланушы инженерлік биналардың шешімдерін суреттеуден;
- жобаланушы объекттің негізгі сәулеттік-жоспарлау параметрлерінен;
- құрылыс алаңдарының инженерлік-геологиялық, гидрогеологиялық
шарттарынан, сонымен қатар негізгі ғимараттар мен биналар бойынша қыс-қаша
суреттеу және сәулеттік-құрылыс шешімдерін негіздеу туралы мәлім-деуден;
- өлшемнің қоршау контрукцияларының жылу сақтайтын қасиеттерін
жақсарту, өндіріс шуларын және дірілдеулерін төмендетудің принциптік ше-
шімдерін негіздеуден, жұмыс істеушілерге тұрмыстық, санитарлық қызмет ету
шараларынан;
- электрлік, жарылыс, өрт қауіпсіздіктері бойынша шаралардан;
- құрылыс контрукцияларын, торларын және биналарды коррозиядан қорғау
шараларынан;
- негізгі сызулар: жоспарлар, негізгі күштеу көтеруші және қоршау
конструкцияларын көрсететін негізгі ғимараттардың және биналардың қас-
беттері және қималардан – тұрады.
Инженерлік жабдықтау, торлар және жүйелер:
- канализация, сумен, жылумен, газбен, электрмен жабдықтау, жылыту,
желдету және ауа тазарту бойынша шешімдерден;
- бақылау, есепке алу және жөнге салу құралдарына бақылау бойынша
шаралардан;
- ғимараттар мен биналарды: электр жабдықтау, электрмен жарықтан-дыру,
байланыс және сигнал беру, радиоландыру және теледидар, өртке қарсы сақтық
қондырғылармен, найзағайдан қорғаныш және басқа инженерлік жабдықтаудан;
- инженерлік жүйелерін басқаруды автоматтандыру және диспетчер-леуден
– тұрады.
Негізгі сызулар:
а) жылумен жабдықтаудың, электр жабдықтаудың, газбен жабдық-таудың,
сумен жабдықтаудың, канализацияның және басқалардың түбегейлі желілері;
б) инженерлік торлардың жоспарлары;
в) инженерлік торлардың кесілгендегі кескіндері (қажет болғанда);
г) негізгі биналардың сызулары:
д) жылыту-желдету жүйелерін түсірумен негізгі ғимараттардың жоспарлары
және жылыту-желдету қондырғыларының түбегейлі желілері, сумен жабдықтау
және канализацияның желілері;
е) электр жабдықтаудың, электр жабдықтардың, радиоландыру және сигнал
берулердің, инженерлік жүйелер басқаруын автоматтандырудың жә-не
басқалардың түбегейлі желілері.
Құрылысты ұйымдастыру
Бұл бөлім жұмыс істейтін нормативтерге және жобалау-ізденіш жұ-
мыстарды орындауға арналған келісім-шартта баяндалған шарттар мен та-
лаптарды ескере, құрылыс материалдары, бұйымдары және контрукциялары
нарығы туралы, сонымен қатар қызмет көрсету бар мәліметтерге сәйкес
өңделеді .
Қоршаған ортаны қорғау
Бөлім республикалық құрылысты басқару органымен бекітілген, мем-
лекеттік және мемлекетаралық стандарттарға, табиғи қорларды және Қазақ-стан
Республикасының қоршаған ортаны қорғау Министрлігінің нормативтік
құжаттарына және табиғат қорғауды реттеуші басқа нормативтік құжаттарға
сәйкес орындалады.
Азаматтық қорғаныстың инженерлік - техникалық шаралары, төтенше
жағдайларды алдын ала ескерту шаралары
Бұл бөлім азаматтық қорғаныс, халықты және аумақтарды табиғи тө-тенше
және техногендік мінездемелі жағдайлардан қорғау облыстарындағы нормалар
мен ережелерге сәйкес орындалады.
Қоршаған орта күзеті
Бөлім мемлекеттік және мемлекет аралық стандарттарға, құрылыс
нормалары мен ережелері және басқа нормативті актілерге, табиғатты қорғау
қызметтін реттеу жұмыстарына сәйкес өңделеді.
Азаматтық қорғаныстың инженерлік - техникалық шаралары төтенше жағдайлардың
ескерту шараларынан тұрады
Бұл бөлім азаматтық қорғаныс, халықты және аумақты табиғи және
техногенді сипатталатын төтенше жағдай облысында жұмыс істейтін норма-лар
мен ережелерге сәйкес орындалады.
Құрылысты ұйымдастыру
Аталмыш бөлім жобалау жұмыстарына келісім-шартта баяндалған жұмыс
істейтін нормативтер мен талаптарға, құрылыстық қызмет көрсету нарығы
туралы бар мәліметтерге сәйкес өңделеді.
Сметалық құжаттар «Кәсіпорындар, ғимараттар және биналар құрылы-сына
жобалау-сметалық құжаттар құрамы мен өңдеу, келісу, бекіту тәртібі
жөніндегі нұсқау»-дың 4.1.10 бабының ережесіне сәйкес құрастырылады.
Инвестициялардың әсерлілігі және техника-экономикалық көрсеткіш-тер
«Кәсіпорындар, ғимараттар және биналар құрылысына жобалау-смета-лық
құжаттар құрамы мен өңдеу, келісу, бекіту тәртібі жөніндегі нұсқау»-дың
4.1.11 бабының ережесіне сәйкес өңделеді.
Негізгі сызулар:
- 1:5000, 1:10000 масштабта ситуациялық жоспар;
- бас жоспар схемасы немесе 1:500, 1:1000 масштабтабында орындал-ған
топографиялық негізде участок бас жоспары, қабаттар жоспарлары, қасбеттер,
қүш көтеруші және қоршау конструкцияларының (жеке және қайта қолданылатын
жобалар бойынша) схемалық бейнеленген ғимараттар мен биналар қималары;
- қайта қолдану жобаларының байлау каталогтық беттері;
- негізгі бөлмелердің ішкі көріністері (жобалау тапсырмасына сәйкес
өңделеді);
- жеке конструктивтік шешімдердің схемалық бейнеленуі;
- негізгі жабдықтардың нормальдерге сілтемелері бойынша техноло-гиялық
құрастырылуы немесе әр қабатта орналастыру жоспарлары;
- инженерлік жабдықтаудың принциптік схемалары және сыртқы инже-нерлік
коммуникациялар жолдарының схемалары;
- ішкі алаңшалар v торлары жолдарының, оларға биналардың жоспар-лары
және объекттің электр жабдықтау схемасы;
- инженерлік жабдықтар құралдарын басқаруды және санитарлық-техникалық
қондырғыларды автоматтандырудың принциптік схемалары;
- байланыс және сигнал беру ұйымдарының схемалары;
- қоқымды шығару схемалары.
Жобалаушы ұйым тапсырыс берушімен бірге жобалау-іздеуші жұмыс-тарын
орындау келісім-шартында берілетін жобалау-сметалық құжаттары-ның даналар
санын анықтайды, ал ол жоқ болған жағдайда тапсырыс беруші-ге төрт дана
береді. Жалдаушы жобалау ұйымы бас жобалаушыға бес дана құжат береді.
№5 дәріс. Тақырып: Құрылыс объектілерінің жұмысшы құжаттар құрамы.
Дәріс сұрақтары:
1.Құрылыс объектілерінің жұмысшы кұжаттар құрамы.
1.Құрылыс объектілерінің жұмысшы кұжаттар құрамы.
Кәсіпорындарды, ғимараттарды және биналарды құруға арналған құ-жаттар
құрамы СПДС мемлекеттік стандарттарына, салааралық технология-лық жобалау
нормаларына сәйкес анықталады және тапсырыс беруші мен бас жобалаушы
жобалау келісім-шартты (контрактты) дәлдеп белгілейді.
Жұмысшы құжаттар құрамына:
- құрама смета, қажетті жағдайда шығындардың мәліметі;
- объекттік және жергілікті сметалар - кіреді.
Жұмысшы сызуларда сілтемелер бар, мемлекеттік және салалық стан-
дарттар, сонымен қатар типтік контрукциялар, бұйымдар және тораптар сы-
зулары, жұмысшы құжаттар құрамына кірмейді және егер ол келісім-шартта
ескерілген болса, бас жобалаушы тапсырыс берушіге анықталған ретпен беруі
мүмкін.
Жобалауға тапсырма құрамы салалық ерекшіліктер және құрылыс түрі
ескеріліп орнықтырылады.
Өндірістік тағайындау объектілерін жобалауға тапсырмамен бірге
тапсырыс беруші жобалау ұйымдарына, келесі негізгі құжаттар және мате-
риалдар:
- берілген объекттің құрылыс инвестицияларын негіздеуді;
- объекттің орналасу жерін алдын ала келісуі туралы өкімет жергілікті
атқару органының шешімін;
- құрылысқа арналған жер алаңының (жолдың) таңдау актісі және оған
ұсынылатын материалдарды;
- анықталған ретпен құрастырылатын сәулеттік-жоспарлау тапсырма-сын;
- жобаланатын объекттің жабдықтау қайнарларына, инженерлік торап-тар
мен коммуникацияларға қосылуына техникалық шарттарды;
- объект құрылысы туралы қоғаммен өткізілген талқылаулар шешім-дері
туралы мәліметтерді;
- жабдықтар, соның ішінде жеке дайындаулар бойынша бастапқы мәлі-
меттерді;
- технологиялық процесстер мен жабдықтарды жасаумен байланысты ғылыми-
зерттеу, тәжірибелі-конструкторлық жұмыстардың орындалуы бо-йынша қажетті
мәліметтерді;
- қаттау материалдарды, көшіру және көшірілген ғимараттар мен бина-
ларға берілетін өтемдердің сипаттамалары туралы бағалау актілер және
жергілікті әкімшілік шешімдерді;
- жергілікті әкімшілік пен мемлекеттік бақылау органдардан, соның
ішінде әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың, табиғи шарттардың және табиғи
қоршаған орта жағдайларының мінездемесі, бар ластану көздері және табиғат
қорғау органдардың талаптарына сәйкес басқа мәліметтері, құрылыс
ауданындағы санитарлық-эпидемиологиялық шарттар туралы алынған
материалдарды;
- инженерлік іздеулер мен тексерулердің бар материалдарын, құрылыс
участоктарында ғимараттар, биналар, жер асты және жер үсті торлар мен
коммуникациялар бар өлшеу сызуларды;
- кәсіпорын өнімдерінің сызулары мен техникалық мінездемелерін;
- құрылысқа (қажетті жағдайда) тендерлік құжат өңдеуге тапсырманы;
- жұмыс істейтін өндірістер, ғимараттар және биналар конструкцияла-рын
тексеру нәтижесі бойынша орындалған нәтижелер және материалдарды;
- технологиялық жоспарлаулар це жұмыс істейтін цехтердің, жабдық-
тардың санап терулері бар участоктар мен олардың жағдайлары туралы мәлі-
меттердің, жұмыс орнындағы еңбек шарттары мәліметтердің технологиялық
жоспарлануын;
- уақытша ғимараттар мен биналарды, көтеру-көлік машиналары мен
механизмдерін, құрылыс материалдарын қоймалау жерлерін орналастыруға
шарттарды;
- басқа материалдарды – береді.
Тапсырыс беруші тұрғын-азаматтық тағайындау объекттерді жобалау
тапсырмасымен бірге жобалау ұйымына келесі бастапқы құжаттар мен мате-
риалдарды береді:
- құрылысқа инвестицияларды негіздеу немесе басқа алдын ала бекітіл-
ген жобалау құжатты;
- алдын ала келісілген объект орналастыру жері туралы жергілікті өкі-
мет атқару органының шешімін;
- сәулетшілік-жоспарлау тапсырмасын – береді.
- бекітілген құрылыс участогының толық жоспарлаулары бар матери-
алдарын;
- құрылыс участогының топографиялық түсірулері және геологиялық,
гидрогеологиялық ізденістер бар материалдарды;
- бар және сақтап қалынатын көгалдандыру бойынша материалдарды;
- жер асты және жер үсті инженерлік биналар мен коммуникациялар туралы
мәмімдеулерді;
- қаттау материалдарын, бағалау актілер және көшіру мен көшірілетін
биналарға өтемдер сипаттамалары туралы жергілікті атқару органдарының
шешімдерін;
- сыртқы инженер торларға және коммуникацияларға қосылуға техни-калық
шартды;
- табиғи қоршаған орта бедерсіз жағдайы, халықтың жайлы өмір сүру-лері
туралы, тұрғын-азаматтық тағайындаулы объектілерге жақын маңда техногендік
объектілердің құрылысы бар және олардың мүмкін апаттық жағдайларда
аймақтарға әсерлері туралы мәлімдеулерді;
- басқа материалдарды.
№6дәріс. Тақырып: Жалпы мағлұмат және жобалардың сараптау жұмыстарын
жүргізудің реті.
Дәріс сұрақтары :
1. Жобаларды сараптау туралы жалпы мәлімметтер
2. Сараптау өткізу жалпы реті
1. Жобаларды сараптау туралы жалпы мәліметтер
Әртүрлі тағайындалынатын барлық құрылыс объектілерінің инвести-циялық
жобалары, құрылыс қаржыландыру қайнарларынан (мемлекеттік не-месе экономика
жеке секторынан) тәуелсіз міндетті түрде сарапталуға жата-ды. Бұл жағдай
«Алдын ала жобалау құжаттың бөлек түрлері, сонымен қатар жобалау (жобалау-
сметалық) құжаты бойынша сараптау өткізу ережелері», №918 19 тамыз 2002
жылы Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулысымен бекіткен құжатта
бекітілген. Бұл Қазақстан Республикасында құрылыс объектілеріне және
кешендерге алдын ала жобалау құжаттың бөлек түрлері, сонымен қатар жобалау
(жобалау-сметалық) құжаты бойынша сараптау өткізу ережелері Қазақстан
Республикасының «Қазақстан Республикасында сәулеттік, қалақұрылыс және
құрылыс қызметтері туралы» Заңына және басқа нормативтік заңға сүйінген
актілерге сәйкес өңделген.
Ережелер құрылысқа, қайта құруға, қалпына келтіруге, кеңейтуге,
техникалық қайта жабдықтауға, жаңартуға, объекттер мен олардың кешен-дерін
күрделі жөндеуге, коммуникациялар салуға, аумақты инженерлік дайындауға,
сәулеттендіруге және көгалдандыруға алдын ала жобалау және жобалау (жобалау-
сметалық) құжаттарын сараптауды ұйымдастыру және іске асыру ретін
қондырады.
Ережелер Қазақстан Республикасы көлемінде барлық сәулеттік, қала-
құрылыстық және құрылыстық қызметтер субъекттері үшін міндетті болып
табылады.
Жобалар сараптауын, мемлекеттік сараптаудың ерекше хабардарлық-тарына
жатпайтын, сараптау жұмыстардың лайықты түрлерін жүзеге асыру құқығына
лицензиясы бар аттестацияланған жеке тұлғалар (сарапшылар) және
аккредиттелген заңды тұлғалар (сараптау орталықтары) жүзеге асыра-ды.
Сарапшыларды аттестаттау және сараптау орталықтарын аккредиттеу
құрылыс істері жөніндегі экономика және сауда министірлігінің Комитеті
жүзеге асырады.
Мемлекеттік сараптауды Қазақстан Республикасының үкіметі уәкіл етіп
сайлаған заңды тұлға жүзеге асырады.
Уәкіл етіп сайланған заңды тұлға (мемлекеттік сараптау) анықталған
ретте құрылыс істері жөніндегі Комитеттің ведомствоға қарасты ұйымдар
тізіміне қосылады.
Жобаларды сараптау жобаларды бекітуге дейін өткізіледі.
Жобаларды сараптау шығындарын келісім-шарт негізінде қаралатын жобаның
құнына жатқызуымен жүзеге асырылады .
Мемлекеттік тапсырыс есебінен орындалатын сараптау жұмыстарына бағалар
мен тарифтерді, уәкіл етіп сайланған орган - құрылыс ісі жөніндегі Комитет,
сонымен қатар табиғи монополиялар мен бәсеке қорғауға уәкіл етіп сайланған
мемлекеттік органмен келісу бойынша Мемлекеттік сараптау орнықтырады.
2. Сараптау өткізудің жалпы ережелері
Жобаларды сараптау, жобалау шешімдерімен пайдалануға берілгеннен
кейін, объекттердің тұрақты жұмыс жасауын қамтамасыз етуге бағытталған және
келесі сараптау бағалауын қосады:
1) жобалау үшін тапсырмаға және басқа негізгі материалдарға
(мәліметтерге), техникалық шарттарға және талаптарға, сонымен қатар
бекітілген қалақұрылыс (жоспарлау) шешімдерге және берілген участоктың
(алаңдар, жолдар) құрылысқа функционалдық тағайындалу сәйкестігін;
2) жарылыс және өрт сөндіру қауіпсіздігі, еңбек қорғау және
қауіпсіздік техникасы, инженерлік, қор жинақтушы, мемлекеттік және мемлекет
аралық нормативтермен анықталған экологиялық және санитарлық талаптар
бойынша міндетті талаптардың сақтауын;
3) қабылданған көлемдік-жоспарлау және конструктивтік шешімдерді,
қолданылатын материалдар және инженерлік жабдықтарды негіздеуін, сенім-
ділік және құрылыс контрукцияларының беріктігін;
«Сараптау өткізу ережелері...» -не сәйкес өткізілген жобалар
бекітілуі, сараптаудың оң қорытындысысыз іске асыруды бастауға рұқсат беру
мүмкін емес.
№7,8дәріс.Тақырып:Жобаларды Мемлекеттік сараптамадан өткізу және
сараптама жүргізу барысындағы қолданалатын негізгі түсініктер.
Дәріс сұрақтар:
1. Жобаларды мемлекеттік сараптау
2. Қорытынды ой желістері
3. Жобаларды сараптау өткізу барысында
қолданылатын негізгі ұғымдар
1. Жобаларды мемлекеттік сараптау
к сараптаудың ерекше хабардарлықтарына инвестициялар негіздеулерінің,
техника-экономикалық негіздеулердің және есептеулердің, объектілер (құрылыс
кешендер) құрылысына арналған жобалық (жобалық-сметалық) құжаттардың:
1) мемлекеттік инвестициялар есебінен немесе олардың қатысуымен
салынатын, сонымен қатар мемлекеттік инвестициялар қатысуысыз салы-натын,
бірақ шығарылатын өнім көлемдерінде мемлекеттік меншік үлесі немесе
пайдалануға берілетін қызметтердің заңды тәртіппен орнықтырылуын
қарастыратын;
2) мемлекеттік нормативті талаптарға санитарлық, экологиялық, өрт
сөндіру және жарылыс қауіпсіздік, еңбек күзеті, контрукциялардың сенімді-
лігі, потенциалды қауіпті және техникалық күрделі объектілердің жұмыс жасау
тұрақтылықтары бойынша, құрылыс қаржыландырулар қайнарлары-нан тәуелсіз
сәйкестік бөлімдегі сараптаулар жатады.
Мемлекеттік сараптауға сонымен қатар мемлекеттік сауда жасаулар
өткізуге, құрылыстың ірі және күрделі объектілерімен немесе объектілерге
құрылыс ұзақтығы алты айдан жоғары мердігерлік жұмыстар (қызметтер)
конкурстік (тендерлік) құжаттары жатады.
Кезеңді жобалау және құруды қарастыратын, объектілер мен кешендер
бойынша, жобалардың мемлекеттік сараптауы сәйкес кезеңдер (эксперттік ере
жүру) бойынша іске асырылуы мүмкін.
Құрылыс істері бойынша Комитет бекітетін, эксперттік ере жүру жүзеге
асыру реті мемлекеттік нормативтермен орнықтырылады.
Қойылған функцияларды жүзеге асыру үшін мемлекеттік сараптау:
1) өткізілген сараптау нәтижесіне сәйкес жобаларды бекітуге ұсыну,
қабылдамауға немесе жөндеуге қайтарып беруге;
2) тапсырыс берушілердің берген тапсырмалары оындалмаған жағдай-да,
шарттар (талаптар) тұжырымдарында айтылған, алдыңғы дұрыс нәтиже-лерді
шақырып алуға;
3) мемлекеттік органдар және заңды тұлғалар, сонымен қатар жобаның
бөлек мамандары-өңдеушілері арқылы қаралатын жоба тапсырыс берушісінен
заңды тәртіппен орнықтырылған, сапалы сараптау өткізу үшін қажетті
материалдар мен ақпараттарды сұрау және алуға;
4) жоба өңдеушілерінде лайықты лицензия бары туралы мәліметтер сұрау
және алуға.
5) жобаларды комплексті қарау және құрама тұжырымдама құру үшін
орнықтырылған тәртіппен сараптау комиссия (жұмысшы топ) құру немесе
мамандарды жұмысқа тартуға құқықты. Бұл жағдайда жобаларға мемлекеттік
сараптау өткізу үшін шақырылған мемлекеттік органдар мамандарының, ғылыми
ізденуші, жобалау және басқа ұжымдар, сонымен қатар шетел мамандары санынан
сараптаушыларда лицензиялар болуы міндетті емес.
Мемлекеттік органдардың және ұйымдардың бастықтары, өздерінің
хабардарлығына кіруші жобаларға комплексті мемлекеттік сараптау өткізуге
кіретін сұрақтар бойынша өз мамандарын шақырылған сараптаушылар ретін-де
қатысуын қамсыздандырады.
Шақырылған сараптаушылар дайындаған, жобаны қарау нәтижелері бойынша
және жоба бөлімдері бойынша қорытынды тұжырымдарын ескере, мемлекеттік
сараптау келесі қорытынды шығарып құрама сараптау нәтижелерін құрастырады:
1) жобаны және оның негізгі техника-экономикалық көрсеткіштерін
бекітуге кепілдеме беру;
2) жобаны жөндеуге қайтару туралы;
3) мемлекеттік сараптау шығарған себептерді көрсетіп жобаны қайыру
туралы.
Талдау бойынша мемлекеттік сараптау және сарапшылар өз қызме-тінде,
инвестициялар әсерлілігін және жобалар сапасын бағалауда сәулеттік,
қалақұрылыс және құрылыс қызметтері субъектілерінен тәуелсіз. Өкімет, ат-
қару органдары өкілдіктері және уәкіл етілген мемлекеттік орган сараптау
кәсіпшілік қызметіне килігуге құқығы жоқ.
2. Қорытынды ой желістері
Тапсырыс беруші (инвестор) немесе, оның тапсырмасымен, сенімді тұлға,
мемлекеттік сараптаудың ерекше хабардарлықтарына жататын, сарап-тау
жұмыстарынан басқа, жобаларға мемлекеттік емес сараптау жүргізу үшін
сараптаушыларды (сараптау орталықтарын) таңдауға құқықты.
Жобаның (оның бөлек бөлімдерінің немесе тарауларының), өңдеу-шілері
болып табылатын, физикалық және заңды тұлғалар, сараптаушылар (сараптау
орталықтары) ретінде берілген жобалық (жобалық-сметалық) құ-жаттарға
сараптау өткізе алмайды, сонымен қатар берілген жобаға сараптау баға беруге
қатысу үшін мемлекеттік сараптаушы ретінде шақырыла алмай-ды.
Мемлекеттік сараптау, сонымен қатар сараптау орталықтары және
сараптаушылар қаралатын жобалар бойынша жасырын міндетті сақтау және сауда
құпиясын қамсыздандырулары керек.
Мемлекеттік сараптау, сонымен қатар сараптаушылар және сараптау
орталықтары, бекітуді қабылдауға немесе қабылдамауға ұсынатын, жобалық
шешімдер және техника-экономикалық көрсеткіштер бағалау сенімділігіне
Қазақстан Республикасының заңдарында қарастырылған, жауапкершілікке
тартылады.
Мемлекеттік сараптау, сонымен қатар сараптаушылар немесе сараптау
орталықтары жүзеге асыратын, сараптау қызметы, тапсырыс берушіден (меншік
иесінен), жоба өңдеушілерінен, келісуші сатылардан, құрылыс-монтаж
жұмыстарын іске асыратын мердігерлерден (бас жалдаушыдан), берілген объект
құрылысында қолданылатын, құрылыс материалдарын (бұйымдарын,
конструкцияларын) өндірушілерден жобалық және келешек құрылыс өнім сапасы
үшін жауапкершіліктен босатылмайды.
3. Жобаларды сараптау өткізу барысында
қолданылатын негізгі ұғымдар
1. Конкурстық (тендерлік) құжаттар - тапсырыс беруші тапсырмасына
сәйкес құрастырылған және мердігерлік жұмыстарға конкурс (тендер) өткізу
шарттарын (шектерін) және реттерін, сонымен қатар құрылыс объектсінің
негізгі техника-экономикалық көрсеткіштерін өз құрамына қосатын құжат-тар.
2. Есептелетін құрылыс құны - объект (кешен) құрылысының, құры-лысқа
алдын ала жобалық құжаттар өңдеу барысында ірілендірілген смета-лық
нормативтермен анықталатын құны.
3. Құрылыстың сметалық құны - объект (кешен) құрылысының, құры-лысқа
жобалық құжаттар өңдеу барысында сметалық нормативтерге сәйкес анықталатын
құн.
4. Потенциалдық қауіпті құрылыс объектілері – алдын ала потенциал-ды
техногендік немесе экологиялық апаттар, басқа объектілердің тұрақты жұмыс
істеуіне, олардың құрылысы барысында арнайы жобалық шешімдер шараларына
қауып-қатер төндіруші объектілер.
5. Мердігерлік жұмыстар (қызметтер) - құрылыс үшін инженерлік
іздеулерді өткізу, талдау және ғылыми зерттеулер, сынақтар және тәжіри-
белер, жобалауға норма шығармашылық, құрылысқа сараптау құжаттар,
ғимараттар және биналар құрылысы (кеңейту, жаңарту, техникалық қайта
қаруландыру, қайта құру, қалпына келтіру), технологиялық және инженерлік
жабдықтар мен құрылғыларды монтаждау, пуско-наладка (жіберу-жөндеу)
жұмыстар, техникалық авторлық мемлекеттік қадағалау жүргізу, салынған
объектіні (кешенді) пайдалануға беру, күрделі жөндеуді жүзеге асыру,
құрылыстарды консервациялау және құрылыс объектілерінің келешекте
пайдалану, өз қорын өндіру бойынша жұмыстар (қызметтер).
6. Техникалық күрделі объектілер (кешендер) - мемлекеттік норматив-
терге сәйкес І және ІІ деңгейлер жауапкершілігіне жататын, сонымен қатар
жоғары сейсмикалық қауіп-қатерлі немесе басқа ерекше геологиялық (гидро-
геологиялық) геотехникалық шартты аудандарда (аймақтарда) орналасқан,
күрделі ғимараттар (биналар), құрылыс барысында оларға арнайы жобалық
шешімдер шараларын талап ететін ғимараттар және биналар (олардың
кешендері).
№9,10 дәріс. Тақырып: Құрылыс контрукциялары мен ғимарат табандарының
сенімділігін қамтамасыз етуге арналған негізгі қағидалар.
Дәріс сұрақтары :
1. Жалпы жағдайлар
2. Есептеу негіздері
1. Жалпы жағдайлар
Құрылыс контрукциялары мен негіздердің сенімділік сараптамасы бойынша
негізгі жағдайлар, бұрынғы Кеңес Одағы аумақтарында әрекетке (өзгертулер
ескере) 01.01.1995 жылы енгізілген мемлекеттік стандарт МемСТ 27751-88
жағдайлары мен талаптарына сәйкес баяндалады. Жоғарыда аталған мемлекеттік
стандарт кәзіргі уақытта Қазақстан Республикасының аумақта-рында жұмыс
істейді және әр түрлі материалдардан жасалынған құрылыс контрукцияларына,
ғимараттардың, биналардың барлық түрлерінің негізде-ріне таралады және күш
беретін әсерлерге олардың есептеулері бойынша негізгі жағдайлар
орнықтырады.
2. Есептеу негіздері
Құрылыс контрукциялары және негіздері, құрылыс және пайдалану
процесінде жеткілікті сенімділікпен, қажетті жағдайларда (мысалы, жер
сілкіну, су басу, өрт, жарылу, тіректердің шөгуі біркелкі емес нәтижесінде
және т.б.) пайда болатын ерекше әсерлерді ескере жобалануы керек.
Жалпы алғанда құрылыс контрукцияларының, ғимараттардың және
биналардың сенімділігін анықтаушы, негізгі қасиет - айқын мезгіл ішінде
берілген пайдалану сапаларын сақтау қабілеттілігі, яғни олардың тоқтаусыз
жұмыстар істеуі болып табылады.
Құрылыс контрукциялары мен негіздерін шекті күй-жағдайлар әдісімен
есептеу керек. Бұл әдістің негізгі жағдайлары оның жұмысқа қабілеттілігі
бұзылғанда материалдық және әлеуметтік зиянмен анықталатын матери-алдардың,
топырақтардың, жүктеулердің және әсерлердің, контрукциялар-дың геометриялық
сипаттамаларының, олардың жұмыс шарттарының, сонымен қатар жауапкершілік
дәрежелерінің (және халықшаруашылық маңыздылығының) қасиеттері құбылмалығын
ескере, контрукциялардың және негіздердің тоқтаусыз жұмысын қамтамасыз
етуге бағытталған болу тиісті.
Шекті күй-жағдайлар екі топқа бөлінеді:
бірінші топ - контрукциялардың, негіздердің (жалпы ғимараттардың
немесе биналардың) пайдалануға толық жарамсыздығына немесе жалпы ғи-
мараттардың және биналардың жүк көтеру қабілеттілігін толық (жарым-жарты)
жоғалтуға алып келетін шекті күй-жағдайлардан тұрады;
екінші топ - қарастырылатын қызмет мерзімімен салыстыру бойынша
контрукциялардың (негіздердің) қарапайым пайдалануын ауырлататын немесе
ғимараттардың (биналардың) ұзақ өмірлілігін азайтушы шекті күй-жағдайлардан
тұрады.
Бірінші топ шекті күй-жағдайлары:
- кез келген сипатты қираумен (мысалы, созымдылық, морттық, шаршау) (1
а);
- пайдалануда толық жарамсыздыққа алып келетін, пішін тұрақтылық-тарын
жоғалтумен (1 b);
- жағдай тұрақтылықтарын жоғалтумен (1 с);
- өзгеретін жүйеге өтумен (1 d ):
- кескін үйлесімін сапалы өзгертумен (1 е);
- пайдалануды тоқтатуға (мысалы, сұламалық салдарынан шамадан тыс
деформациялар жүруі, созымдылық, қосулар жылжуы, жырықшалар ашы-луы,
сонымен қатар жырықшалар пайда болуы) қажеттілік туындайтын басқа
құбылыстармен (1 f) - сипатталады.
Екінші топ шекті күй-жағдайлар:
- контрукцияның шекті түр өзгертулеріне жетуімен (мысалы, шекті
иілулер, бұрылулар) немесе негіздің шекті түр өзгертулерімен (2 а);
- контрукциялардың немесе негіздердің тербелулерінің шекті деңгей-
леріне жетуімен (2 b);
- жырықшалар пайда болуымен (2 с);
- жырықшалардың шекті ашылуына немесе ұзындығына жетумен (2 d);
- қарапайым пайдалануды қыйындатуға алып келетін, пішін тұрақты-лығын
жоғалтумен (2 е);
- ғимараттың немесе бинаның тиімсіз қызмет мерзімін төмендету (мысалы,
коррозиялық зақым келу) салдарынан оларды пайдалануды уақыт-ша шектеу
қажеттілігін туындататын басқа құбылыстармен (2 f) – сипатта-лады.
Есептеу орындауды талап етуші, шекті күй-жағдайлар, жобалау стан-
дарттарымен анықталады.
Шекті күй-жағдайлар бойынша есептеудің мақсаты ғимараттың немесе
бинаның барлық қызмет мерзімінде, сонымен қатар жұмыстарды өндіру барысында
олардың сенімділігін қамсыздандыру.
Сенімділікті қамтамасыз ету шарттары, контрукциялар немесе негіз-дерді
жобалау нормаларымен орнықтырылатын, жүктеулердің есептеу мағы-налары
немесе олардың күштеулерді, кернеулерді, деформацияларды, ауыс-палылықтарды
тудыратын, оларға сәйкес шекті мағыналардан жырықшалар ашылуы аспауынан
тұрады.
Контрукциялар және негіздердің есептеу үлгілері (соның ішінде есеп-теу
схемалары, есептеудің негізгі алғы шарттары) ғимараттардың немесе би-
налардың, қаралатын есептеу жағдайлардың нақты жұмыс шарттарын қам-тып
көрсету тиісті. Бұл жағдайда, кернелу және деформациялық жағдайлар,
конструкция элементтерінің өзара және негізбен қатынас ерекшеліктерін
анықтау, конструкциялардың кеңістіктік жұмыс, геометриялық және физика-лық
түзусіздіктер, материалдар мен топырақтардың созымдылық және реоло-гиялық
қасиеттер, темірбетон конструкцияларында жырықшалар болу, гео-метриялық
мөлшерлердің олардың номиналдық мағыналарынан мүмкін ауулар факторлары
ескерілуі тиісті.
Ертерек салынған (немесе оларға өте таяу салынатын) ғимараттарға
тұтасатын жаңа ғимараттарды және биналарды тұрғызу барысында, олардың өзара
мүмкін ықпал жасауын еске алу қажетті.
Сенімді теориялық есептеу әдістері немесе бұрын тексерілген ұқсас
шешімдер жоқ болған жағдайда, контрукциялар мен негіздерді есептеу үлгі-
лерде немесе табиғи контрукцияларда арнайы қойылған теориялық немесе
тәжірибелік зерттеулер негізінде өндірілуі мүмкін.
Контрукцияларды есептеу үшін, жобалау нормалары күштеулерді және
созылымдықсыз деформацияларды ескере кернеулерді анықтау бойынша
нұсқауларсыз өндіріледі және олардың созылымды жұмыстарын: бұл жағ-дайда
қималарды созылымдықсыз деформацияларды ескере мүмкін есептеуді
жорамалдайды.
Негіздерді есептеу топырақтардың механикалық параметрлерін (мыса-лы,
олардың беріктік және деформациялық сипаттамаларын) қолдануымен орындалуы
тиісті. Есептеулерде, контрукциялардың негізбен әрекеттестігін сипаттайтын
және тәжірибелі жолмен қондырылғандар басқа параметрлерді де қолдануға
рұқсат етіледі.
Контрукцияларды есептеу барысында келесі есептеу:
- құрылыс объектісінің қызмет (мысалы, екі күрделі жөндеулер немесе
өзгерген технологиялық процесс арасында пайдалану) мерзіміндей ұзақтығы
бар, орналастырылған;
- құрылыс объектісінің қызмет ұзақтығымен салыстыру бойынша (мы--салы,
ғимарат тұрғызу, күрделі жөндеу, қайта құру) аз ұзақтыққа ие - өткін-ші;
- кіші пайда болу ықтималдығы және аз ұзақтығы бар, бірақ шекті күй-
жағдайларға жеткенде, солардың арқасында мүмкін болатын (мысалы, жарылу
салдарынан, қақтығысудан, жабдықтар апатынан, өрттен туатын жағдайлар,
сонымен қатар тура контрукцияның қандайда болмасын элементі-нің жұмыс
істеуден тоқтап қалғанынан кейін), зардаптар көз қарасынан өте маңызды –
апаттық жағдайлары қарастырылуы тиісті.
Есептеу жағдайлар, осы жағдайда қарастырылуы қажетті контрукция-ның
есептеу схемасымен, жүктеулер түрлерімен, жұмыс шарттары коэффи-
циенттерінің мағыналарымен және сенімділік коэффициенттерімен, шекті күй-
жағдайлардың тізімімен сипатталады.
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz