Файл қосу
Ғылымың жіктелуі
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|3 денгейлі СМЖ құжаты |ПОӘК | |
| | | |
| | |ПОӘК |
| | |042-18.6.1.83/03-2013 |
|ПОӘК |№__Басылым | |
|Оқу әдістемелік |«___» ________ 20___ ж. | |
|бағдарлама | | |
|«Ғылыми зерттеулерді | | |
|ұйымдастыру және | | |
|жоспарлау» | | |
ПӘННІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
«ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУЛЕРДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ЖОСПАРЛАУ»
6М071700 – Жылуэнергетика
6М072300 – Техникалық физика
мамандықтары үшін
ОҚУ – ӘДІСТЕМЕЛІК БАҒДАРЛАМА
Семей
2013
Мазмұны
1 Глоссарий 3
2 ДәрісТЕР 3
Дәріс 1 4
Дәріс 2 5
Дәріс 3 6
Дәріс 4 7
Дәріс 5 8
Дәріс 6 9
Дәріс 7 10
Дәріс 8 11
Дәріс 9 12
Дәріс 10 13
3 Сарамандық САБАҚ 14
4 Магистранттың өздік жұмыстарының тізілімі 18
1 Глоссарий
Берілген ОӘК – те анықтамасымен бірге терминдер берілген:
Ғылыми қызыметкер (Ғылым) – жаңа білім алып, оны қолдануға
бағытталған интеллектуалдық қызыметкер:
- технологиялық, экономикалық, қоғамдық, гуманитарлық проблемаларды шешу;
- Ғылым, техника және өндірісті бір жүйе ретінде қамтамассыз ету.
Ғылыми зерттеуді автоматтандыратын жүйе (АСНИ) – ғылыми зерттеулерді
автоматтандыруға, сонымен қатар дәстүрлі үлгімен зерттеу мүмкін емес
зерттелетін үлгіні моделдеуге қажетті.
Болжамдау — ( гректің progosis – алдын – ала айту), болжамды жасау,
ауруды алдын – ала болжамдау және содан кейін болашақта қандай да бір
құбылыс жайлы пікір айту.
2 ДәрісТЕР
Дәріс – оқу сабақтарының формаларының бірі, пәнде айтылған
теоретикалық сұрақтарды логикалық тұжырымда қарастыру.
Модуль 1. Ғылыми зерттеудің әдістемесі. Зерттеу бағытын таңдау
Дәріс 1
(2 сағат, 1, 2 апта)
Тақырып. Кіріспе. Негізгі түсініктер мен анықтамалар
Сұрақтар
1 Кіріспе.
2 Негізгі түсініктер мен анықтамалар.
Бүгінгі таңда өндірістің тікелей итеруші күшіне айналған ғылымда
ғылыми - техникалық ревлюцияның мәні күннен – күнге артуда.
Ғылым — жаңа білім алып, оны қолдануға бағытталған интеллектуалдық
қызыметкер:
- технологиялық, экономикалық, қоғамдық, гуманитарлық проблемаларды шешу;
- ғылым, техника және өндірісті бір жүйе ретінде қамтамассыз ету.
Үлкен машина өндірісінің пайда болуы ғылымды өндірістің өзінің
белсендіфакторына айналдырады. Ғылыми – техникалық революция жағдайында
ғылымның түп тамырымен өзгеруі болды. Мұнда ғылым тек техниканы меңгеріп,
соның деңгейіне жетуді ғана мақсат еткен жоқ, ол одан асып кетті.
Саясаттануда, басқаруда, білім жүйесінде және материалдық өндірісте ғылымың
қажеттілігі, басқа қызыметтерден қарағанда ғылымның даму жылдамдығын
арттырды.
Ғылымың жіктелуі. Маркс бойынша келесідей жіктейді: техникалық,
табиғи, қоғамдық және философия болып бөлінеді. Бұл жіктелудің негізіне
материалдық әлемнің негізін зерттейтін барлық ғылымдар жатыр.
Ғылымды жіктеу проблемалары – барлық ғылыми білімің құрылымының
проблемалары. Қазіргі заманғы ғылымның жіктелуі дифференциалдық және
интегралдық болып бөлінуі.
Техикалық ғылымдарда табиғи денелердің мақсатты түрленуі деген жүйелік
білім бар. Ғылыми техникалық білімді қосуға бағытталған алғашқы қадамдар
Энгельсте көрінген жүйелеу және жіктеуден көрінеді. Одан әрі аталған
жіктелу даму мен бірігуге алып келінді.
Ғылымның даму кескінін тереңірек қарастырмай жатып, біз «таза түрде»
ғылыми білімнің жүйесі ретінде ғылымның дамуының басты тенденциясын
анықтамақ боламыз. Әрине, шынайы келгенде барлық тенденциялар бір – бірімен
бірігуі мүмкін. Қазіргі заманғы негізгі тенденцияға дифференциалдық дамудан
интегралдық дамуға айалуы жатады. Ғылым даму классификациясына
фукционалдылықтан субстраттыққа айналуы тән. XVI...XVII ғғ бастап ғылымның
дамуы затпен емес, қозғалыс формасымен немесе зерттелетін заттың жеке
жақтарынан ерекшеленді.
Осы дәріс материалдарының негізгі түсініктерің білуі керек:
Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар
1 «Ғылым» пәні дегеніміз не?
2 Ғылым қалай жіктеледі?
Дәріс 2
(1 сағат, 3 апта)
Тақырып. Ғылыми таным мен шығармашылықтың әдістемелік негіздері.
Қазіргі заманғы ғылыми- техиникалық ойлау қарастырылатын құбылыс пен
процессті толық түсінуге бағытталған. Осылайша қарастыру меңгерілетін
тыңғылықты қарым – қатына жасау, ол заттың пайда болу кезеңін, дамуын және
оның тарихи қолдануын қарастыра отырып мүмкін болды.
Белгілісі сол жаңа ғылыми нәтижелер мен бұрыннан бар білім
диалектикалық қарым – қатынаста болады.
Ғылыми зерттеуде барлығы маңызды. Барлық назарды негізгі немесе басты
проблемаларға аудара отырып, бір қарағанда маңыздылығы аз көрінетін жанама
фактілерді де ұмытпау керек. Жиі байқалатыны мұндай фактілер маңызды
жаңалықтың ашылуының көзі болып табылады.
Ғылымда қандай да бір ғылыми фактіні орнату жеткіліксіз, сонымен қатар
оны қазіргі ғылым тұрғыдан түсіндіріп, жәнеде оның қоғамдық, теориялық және
практикалық маңызын көрсету керек.
Практикадан, қоршаған әлемді бақылаудан жәнеде өмір қажеттілігінен
идея туады. Идея негізіне нақты фактілер мен оқиғалар жатады. Өмір нақты
тапсырмаларды жүктейді, бірақта өнімді идея мен шешім бірден пайда
болмайды. Сол кезде зерттеушінің таңсық дүиеге жаңа шешім беру қасиеті
келеді.
Ғылыми зерттедің жалпы схемасы
Ғылыми зерттеудің барлық сатысын келесі логикалық схема түрінде
қарастыруға болады:
1 Таңдалған тақырыптың өзектілігі.
2 Нақты мақсат пен тапсырмалар жүктеу.
3 Затты анықтау және зерттеу заты.
4 Зерттеу жүргізудің әдісін таңдау.
5 Зерттеу процессін суреттеу.
6 зерттеу қортындысын талқылау.
7 Қортындыны дайындау және алынған нәтижені бағалау.
Зерттеу процесін суреттеу — логикалық заңдар мен ережелерді қолдана
отырып зерттеудің әдісі мен техникасы жақсы байқалатын диссертациялық
жұмыстың негізгі бөлігі.
Ғылыми зерттеудің ең маңызды сатысына – арнайы отырыстарда, ғылыми
кеңесте алдын – ала диссертацияның практикалық және теориялық құндылығы
бағаланатын нәтижені талқылау жатады.
Ғылыми зерттеудің соңғы сатысына өткізілген диссертациялық жұмыстың
ғылыми және практикалық нәтижесінен тұратын қорытындылау жатады.
Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар
1 Ғылымың мағынасы қандай?Что понимают под научным смыслом?
2 Ғылыми зерттеудің жалпы схемасына қандайталаптар қойылады?
3 Тақырыптың өзектілігін негіздеу дегеніміз не?
Дәріс 3
(3 сағат, 4,5,6 апта)
Тақырып. Ғылыми зерттеудің бағытын таңдау және ғылыми-ізденіс
жұмыстарының кезеңдері.
Ғылыми зерттеу бағытын таңдау мақсаты зерттеу әдісін анықтау және
берілген тапсырмаларды шешу қабілеті арқылы анықталады. Осы сатыда ғылыми –
техникалық әдебиетті жинау және таңдау нормотивті – техникалық құжат,
аналог жайында ақпарат және тақырыпқа қатысты басқа да материалдар іске
асады.
Ғылыми зерттеу бағытын таңдау сатысында тапсырманы шешу мүмкіншілігі
қалыптасады; жаңа өнімді енгізудің экономикалық эффективтілігі анықталады.
Нәтижені бағалау жұмыстың жалпыланға нәтижесі жазылған есеп жасау мен
оны безендірумен сипатталады.
Ғылыми - техникалық жұмыстардың орындалу тізбегі, саты сапасы мен
олардыдың орындалу тізбегі, саты сапасы мен олардың мазмұны зерттеу
бағытымен байланысты, ҒТЖ сипаты мен қиындылығы, тақырыптың дайындалу
дәрежесіне байланысты. ҒТЖ – ға келесі сатылар тән:
– Техникалық тапсырманы орындау;
– Зерттеу бағытан таңдау;
– Теоретикалық және эксперименттік зерттеулер;
– Зерттеу нәтижесін жалпылау мен бағалау;
– ҒТЖ қабылдауы.
Қолданбалы ҒТЖ – да зерттеу бағыты жеке сатыда ерекшеленбейді.
Соңғы саты ҒТЖ қабылдауы. Бұл сатыда ҒТЖ қабылдау комиссиясының
қарауына дайындалады. ҒТЖ қабылдау түрі техникалық тапсырмада орындалады
және зерттеу маңызы мен құнына байланысты. Комиссия ҒТЖ – ны ол берген
бағдарламаға сәйкес қабылдайды. Жұмыс техникалық тапсырмада орнатылған
нәтиженің талаппен сәйкес келуімен бағаланады
Ғылыми зерттеу жұмысының есебі бекітілсе, ғылыми – техникалық кеңесте
жұмыс жоспары оң болса жәнеде комиссия бекіткен акт бекітілсе Ғылыми
зерттеу жұмысы орындалған және қабылданған деп есептеледі.
Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар
1 Ғылыми – зерттеу жұмысыың сатыларын атаңдар.
2 Соңғы саты дегеіміз не?
Дәріс 4
(2 сағат, 7, 8 апта)
Тақырып. Ғылыми мәліметтерді іздеу, жинақтау және өңдеу.
Ғылыми зерттеуді қамтамассыз ететін тапсырманың маңызы зор. Ең озық
әдіспен ақпараттарды жинау, іздеу, сақтау, өңдеу және беру маңызды.
Бірнеше қатарды ерекшелеуге болады:
Техникалық (инженерлік), есептеуіш техника мен автоматтандырылған
ақпараттық – іздеу жүйесі, программалау, есептеуіш техниканы программамен
қамтамассыз етумен байланыстысырманы шешумен байланысты.
Ақпараттық жүйелер. Халықты ақпаратпен қамтамассыз ету үшін ақпараттық
жүйені жасау, қолдану және өңдеу. Осыған айланысты «информатика» термині
пайда болды.
Ақпаратты пайдаланушылар.
Әр тұтынушының ақпараттық жүйеге, өз сұранысы бар. Жәнеде оның талабы
жеке адамдық пікір. Бірақта рацианалдық түсінік бойынша ақпараттық жүйені
пайдаланушы тұтынушылар келесі топтарға бөлінеді:
1. Ғылыми зерттеуді өткізумен байланысты;
2. Жаңа техниканы жасау мен өңдеумен байланысты;
3. Басқару шешімін қабылдаумен байланысты;
4. Жаңа техниканы жасаумен байланысты.
Ақпаратты беру тәсіліне байланысты құжаттар:
– тексттік (кітаптар, журналдар, есептер және басқалар);
– графикалық (сызбалар, схемалар, диаграммалар);
– аудиовизуальдық (дыбысжазу, кино, және бейнефильмдер);
– машинаоқитын (мысалы, анықтама базасын құрайды);
– бастапқы (ғылыми зерттеудің тікелей нәтижесін алушы);
– қосымша (аналитикалық – синтетикалық және логикалық өңдеуден
тұратын).
Библиографиялық көрсеткіш тық және журналдық типтегі баспаға жатады.
Библиографиялық суреттеудің орналасу жүйесіне байланысты көрсеткіштер
системалық және пәндік болып бөлінеді.
Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар
1 Ғылыми – зерттеу ақпаратты іздеу қалай іске асады?
2 Бастапқы құжаттар мен баспаға не жатады?
Дәріс 5
(2 сағат, 9, 10 апта)
Тақырып. Теориялық зерттеу
Теориялық зерттеу диссертацияны жазудың міндетті бөлігі болып
табылады. Аталған маңызды бөлімдегі зерттеу көлемі мен тереңдігі сәйкесінше
ғылыми мамандықпен анықталады, сонымен қатар ізденушінің мүмкіндігі мен
оның қабілетіне байланысты. Теоретикалық зерттеу аксиомаларға, заңдарға,
принциптерге, теоремаларға жәнеде логикалық құрылымға негізделеді. Олардың
мәне жаңа бір зерттеу нәтижесін алмас бұрын сол тақырыптағы өткен
білімдерге талдау жасай келе логикалық үйлесімді жаңа нәтиже алу.
Теоретикалық зерттеудің басты мақсаты келесі тапырмаларды шешу
болып табылады:
– зерттелетін заттың физикалық табиғатын, құбылысты және процесстерді
оқу;
– жалпы және жеке сипаттамасына негіздей принциптік моделін орнату;
– зерттелетін заттың мүмкін болатын эквивалентті моделін салыстыру;
– функционерлеген заттың мүмкін болатын эквивалентін салыстыру;
– зерттелетін заттың внвлиз, синтез және оптимизация параметрін шешу.
Теоретикалық зерттеуде жалпы қабылданған, барлығына ортақ әдістермен
қатар, арнайы әдістер де қолданады. Жалпыға қабылданған әдістер келесілер:
– салыстыру – берілген заттың біртекті қасиетін басқалармен
сәйкестендіру (сапалық және сандық);
– талдау– жалпы затты ойша немесе физикалық тұрғыдан жеке оны құрап
тұрған элементтерге бөлу;
– синтез – жеке құрап тұрған элементтерді ойша немесе физикалық
тұрғыдан қосу;
– жалпылау – бірнеше топтағы обьектілерге олардың сыны мен қасиетін
орналастыру;
– индукция – жеке жағдайдан жалпы қортынды жасау;
– дедукция – жалпы жағдайдан жеке сипатты қортынды жасау;
– ой эксперименті – материалдық іске асуы мүмкін емес үлгілердің
комбинациясы;
– идеализация – затты, оның шын іске асу шартын есепке алмай ойша іске
астыру.
– формализация – операция арқылы заттың құрылымы мен өтетін
процесстердің заңдылығын анықтауға көмектесетін жалпыланған белгілі
моделдерді құру.
– моделдеу –зерттелетін заттың орнын ауыстыратын моделді құру және
меңгеру жәнеде соңынан алынған ақпаратты түпнұсқаға көшіру.
Бүгінгі таңда осындай тапсырмаларды орындауға қолданылып жүрген
идентификациялық әдіс келесі сатылардан кезектен өтеді:
– зерттеудің затын мазмұнды суреттеу, жүйе ретінде;
– жалпыланған априорлық ақпарат;
– мақсатты талдау және жасау және зерттеу тапсырмаларын анықтау;
– жүйенің декомпозициясы;
– зерттелетін заттың схемасын жасау;
– математикалық моделді жасау;
– математикалық моделді моделдеуші алгоритмге түрлендіру.
Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар
1 Гнесиологиялық модел не үшін қажет?
2 Физикалық модел дегеніміз не?
3 Жүйені зерттеу процедурасы қандай сатылардан тұрады?
Дәріс 6
(1 сағат, 11 апта)
Тақырып. Ғылыми және техникалық шығармашылықтағы модельдеу
Моделдеу – зерттеудің творчествасының ғылыми – техникалық негізі.
Моделдеу заттың жанама опирациясының практикалық және теоретикалық
әдісі ретінде анықтауға болады. Сонымен қатар заттың өзі зерттелмейді, тек
сол зерттелетін затпен белгілі – бір сәйкестікте болатын аралық көмекші
зерттеледі.
Моделдеуде физикалық табиғаты әр – түрлі, біртекті физикалық табиғат
пен құбылыстың сапалық және сандық қасиетін анықтайтын көмек маңызды.
Табиғатта материалдық бірлігінің нәтижесінде жалпы келтірілген мен
қарапайым форма кеңейтілген практикалық жалпылау жасауға мүмкіндік береді.
Осылайша моделдеуде кейбір сәйкестік болуы керек. Ол сәйкестік
моделден зерттелетін үлгіге ауысуды орындайды. Мұндай сәйкестік масштаб деп
аталады. Моделдеу жалпы философиялық және жалпығылыми проблемаларды шешуге
бағытталған (бірінші аспект) жәнеде нақты ғылыми – техникалық тапсырмаларды
(екінші аспект) шешуге бағытталған. Мұнда моделдеу зерттеу құралына
айналады. Талдауды қабылдау мен шешу аппараты сонымен қатар әр – түрлі.
Үйлестік құбылысы модел мен түп нұсқаға қатысатын, құбылысты
меңгергенде қатысатын шамалардың сәйкестігімен сипатталады (жеке жағдайда
пропорционалдық).
Абсолюттік үйлестік, кеңістік пен уақытта күйлер мен құбылыстың толық
бірігуін талап етеді.
Толық үйлестік – уақыт пен кеңістікте өтетін процесстердің
үйлесімділігі. Мысалы, синхрондық генератор басқа генераторға қарағанда
толық электромеханикалық үйлесімді.
Толық емес үйлесіміділік уақыт пен кеңістіктегі процесстерді оқумен
байланысты. Синхрондық генераторда электромеханикалық процесстер уақытқа
үйлесімді сияқты.
Физикалық табиғаттың моделі мен түп нұсқасы адекваттық жағынан:
– физикалық – меңгерілетін құбылыстың бірдей физикалық
табиғатында іске асады;
– аналогты – салыстырмалы процесстердің параметрлерімен осы және
басқа мағынасында сәйкестікті талап етеді.
Мысалы, физикалық табиғаты әр – түрлі құбылысты сипаттайтын теңдеудің
бірдей формасы.
Ұқсастық теоремасы. Жоғарыда айтылған ұқсастықтар жалпы заңдылықтарға
бағынады. Осы бағынатын заңдылықты ұқсастық теоремасы деп атау келісілген.
Болжамнан барлығы үш теореманың екеуі алынған. Мұнда ұқсастығы алдын – ала
белгілі құбылыс алынған. Олар параметрлер арасындағы ұқсастықты орнатады.
Ал үшінші теорема болса, құбылыс ұқсас немесе үйлесімді болуы үшін шартты
ғана орнатады.
Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар
1 Моделдеу дегеніміз не?
2 Моделдеу неден тұрады?
Дәріс 7
(1 сағат, 12 апта)
Тақырып. Эксперименттік зерттеу.
Негізі ғылым болып табылатын ғылыми зерттеудің маңызды құрама бөлігі
болып эксперимент (көбіне биологиялық, қоғамдық, педагогикалық және
психологиялық ғылымдарда қолданады) табылады. Түрлендіруші эксперимент
зерттелетін үлгінің функциясы мен структурасына белсенді өзгертеді.
Зерттеуші үлгінің дамуына сәйкес жасырын тенденцияға сәйкес алдын – ала
сәйкес болатын шарт қояды. Эксперимен процессі кезінде затқа әсер ету мен
оның нәтижесі арасындағы байланыс орнатылады.
Теорияның математикалық теориясы зерттеу жүргізудің үйлесімді шартын
анықтайды. Эксперименттің математикалық теориясы зерттеу жүргізудің
үйлесімді шартын анықтайды жәнеде ол шарт зерттелетін заттың физикалық
табиғатын толық анықтамағанда да анықталады. Ол үшін тәжірибені
дайындағанда және өткізгенде математикалық әдіс қолданады. Аталған әдіс
эксперименттің өтуінің жоғарғы эффективтілігін және зерттелетін
факторлардың анықтамасының дәлдігін анықтайды. Сонымен қатар құбылыстың
механизімін толық білмегенде экспериментті басқаруға мүмкіндік береді.
Эксперименттер алдын – ала келісілген алгоритммен аздаған сериямен
өткізіледі.
Әр сериядан кейін нәтижелерді өңдей жәнеде одан ары не істеу керек
екендігі шешіледі.
Математикалық жоспарлау әдісін пайдаланғанда: қиын процесстерді
шешумен байланысты әр – түрлі сұрақтарды шешу, эксперименттің жоғары
сапамен өтуін қадағалау шешіледі.
Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар
1 Ғылыми зерттеудің маңызды құрамы дегеніміз не?
2 Эксперименттің математикалық теориясы нені анықтайды?
Дәріс 8
(1 сағат, 13 апта)
Тақырып. Эксперименттік зерттеу нәтижелерін өңдеу
Кездейсоқ олқылықты талдау кездейсоқ қателіктерге негізделген. Ол
дегеніміз белгілі бір кепілдікпен нақты мәнін алуға жәнеде мүмкін болатын
қателікті бағалауға мүмкіндік береді.
Кездейсоқ қателік теориясының негізіне бірден шамалардың көп санының
кездейсоқ қателігі, сол шаманың теріс таңбамен алғандағы кездейсоқ қателігі
тең екенін көрсетеді. Көп қателік аз қателіктен қарағанда аз (шаманың
артуымен қателіктің пайда болу ықтималдылығы азаяды); өлшенетін шамалардың
шексіз көп санының өлшенуінде нақты мәні барлық өлшеу нәтижесінің
орташаарифметикалық санына тең. Кездейсоқ оқиға ретінде осы және басқа
нәтижелердің пайда болуы таралу заңымен суреттеледі.
Өлшеудің басты және терілмелі қосындысы ажыратылады. Басты қосындығы
барлық х пен, оның мүмкін болатын қателігі ∆х жатады.терілмелі қосынды
үшін өзгеру саны n шектеулі, жәнеде әр нақты кезде нақты анықталады. Егер
n>30 болса, онда х өзгерісінің орташа шамасы нақты мәнге жақындайды.
Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар
1 Кездейсоқ қателік теориясының негізіне не жатады?
2 Кездейсоқ қателік теориясы нені бағалауға мүмкіндік береді?
Дәріс 9
(1 сағат, 14 апта)
Тақырып. Ғылыми жұмыстардың нәтижесін өңдеу
Қортынды жасалынып, жалпыланған соң, иллюстрацияны дайындалып,
дәлелдер анық болған соң, келесі саты – алынған нәтижені есеп, мақала
ретінде әдеби безендіру керек болады.
Шығармашылық еңбекті әдеби безендіру білім мен кейбір талаптарды
ұстануды қажет етеді. Ең бастысы жеткізудің түсініктілігі, жүйелілігі мен
материалдарды айтудың кезектілігі болып табылады.
Текстті абзацтарға бөліп, азат жолдан бастау керек. Абзацқа бөлу
ережесі оқуды жеңілдетіп, мағынасын оңай түсінуге көмектеседі. Әр абзац бір
немесе бірнеше абзацтан тұрып, ол абзацтар жеке ойды білдіреді.
Жазбада қайталауға жол бермеу керек, жәнеде бір абзацтағы ой толық
аяқталмай тұрып келесі абзацқа көшуге рұқсат етілмейді. Жазбада дұрыс
бағыңқы сөздерден құрастырылмаған, ұзақ, кіріспе сөздер болмауы тиіс. Жазба
қысқа әрі түсінікті болуы тиіс. Текстте тавтология болмаса, бір сөз қайта –
қайта қайталанбаса жақсы қабылданады.
Сөз факт автордың жағында болмаса да бар көзқарастарға критикалық
бағалаулы болуы тиіс. Егер екі ұшты пікір бар болса, онда ол жайлы айту
керек. Текстте оны баяндаушы адамға аз сілтеме жасалынуы керек. Егерде
ондай бар болса онда біздіңойымызша, автордың пікірінше деген сияқты үшінші
жақта сөйлеу керек.
Жазбаны сандармен, цитаталармен, иллюстрацияларды көп қолданбау керек.
Өйткені ол оқушының назарын аударып, мағынасын толық түсінтпейді. Бірақта
ондай материалдарды еш қоспауға болмайды, өйткені ол сынау нәтижесін
көрсетеді. Жазбаның цитататық жері сілтемемен бекітілуі тиіс.
Шартты елгілер мен жіберілетін қысқартылған сөздердің барлық жерде
бірдей жазылып тұрғанын қадағалау керек. Мысалы, 10 тонн немесе10 тн,
немесе 10 т., деп жазуға болмайды, тек 10 т (точкасыз). Бұл стандарттар мен
қысқартулар туралы ақпарат сөздіктерде, энциклопедияда бар.
Ғылыми есепті, баяндаманы, мақаланы жазғанда келесі жалпы жоспарды
ұстанған жөн.
Бастапқыда атауын ойластыру керек (жұмыс атауы, ол қысқа, анық, жұмыс
мазмұнына жауапты болуы керек, өйткені атауына қарай содан кейін ғылыми
жұмыс каталогта жіктеледі). Басты бетте жұмыс атауы, атау септігінде
жұмысты орындаушының аты – жөні, жұмысты жазған кездегі жұмысты жазушының
қызыметі, жұмыс жасалған қаланың атауы мен ұйым аты, оның безендірілу жылы,
ғылыми жетекшінің аты – жөні, қызыметі кіреді.
Мазмұнын қысқа формада негізгі бөлімдерді белгілеу арқылы жасалады.
Жазба құрылысында мазмұнының орны не жұмыс басында не жұмыс аяғында болады.
Кейде ғылыми жұмысты безендіруде кіріспе беру керек. Онда ғылыми
жұмысты жасауға не түрткі болғаны, жұмыс қашан және кім орындағаны, аталған
жұмысты жасауға ықпал еткен ұйымдар мен адамдарды тізімдеу керек.
Негізгі бөлімді жазбас бұрын өзіңе оқырманды қызықтыратын сұрақтарды
қойып, осы бөлім бойы оған жауап беру керек. Негізгі көңілді бұл бөлімде
берілген сөздердің нақтылығына, екі ұшты еместігіне бөлу керек.
Жаңа енгізілген терминдер мен ұғымдарды толығымен түсіндіру керек.
Қоғамдық және тіпті арнайы терминдерді ашу міндетті емес.
Сандық материалдар оқырманға түсінікті тілде (таблица, диаграмма,
график түрінде) болуы тиіс, белгілі – бір дәлдікте болуы тиіс, өйткені
олардың қателігі нәтижеге әсер етуі мүмкін. .
Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар
1 Әдеби безендіру қалай іске асады?
2 Баспаның қандай түрлері болады?
Дәріс 10
Тақырып. Ғылыми зерттеудің тиімділігі және еңгізілуі
(1 сағат, 15 апта)
Енгізу екі сынмен жіктеледі: материалдық іске асыру; іске асқан заттың
жұмысшы функциясы.
Енгізу материалдық іске асыру формасына қарай келесі топтарға
бөлінеді: басқару мен сынаудың тәсілі, тұтынатын өнім, процессті
автоматтандыру мен басқару, автоматтандыру мен басқару жүйесі, алгаритм мен
бағдарлама, зерттеуді қамтамассыз ету әдісі, стандарттар.
Енгізілетін заттың жұмыс функциясына қарай енгізу:
– ғимараттар мен құрылыстың іске асуы;
– өнімді дайындау;
– ұйымдастыру және басқару жүйесін орнату;
– өндірістік қызыметте типтік нормативті – әдістемелік қызмет пен
өндірісті қолдану.
Енгізу процессі тәжірибелік – өндірістік және сериялық болып
бөлінеді.
ҒТЖ жылдан – жылға дамыса да өндірістік жағдайда барлық болатын
шарттарды есептей алмайды. Сондықтан машиналардың, ғимараттардың,
құрылыстардың жаңа конструкциясы алдын – ала дайындалып, полигон мен
зауыттарда сыналуы қажет. Тәжірибелік аумақтарда тек өндірістік жағдайлар
мен лабораториялық жағдайда сыналып барып қана қолданылады. Техникалық
процесстер өндірістік аумақтарда тәжірибелік тексеруге түседі. Кей
жағдайларда жаңа қондырғыларды қосып, традициялық технологиялық линия қайта
қондырғылармен жабдықтауға ұшырайды. Егер ҒТЖ нәтижесінде жаңа машина,
механизм немесе жаңа сынаманы дайындау керек болса, онда сынама дайындау
керек.
Конструкцияның, материалдың немесе машинаның тәжірибелік сынамасы
бірнеше рет механикалық жүктеу мен табиғи факторларда мұқият оқылады.
Мұндай сынаудың ұзақтығын есептеу береді.
Сынау нәтижесі түсіндірмелі хат түрінде баяндалады. Оған
конструкциялық, технологиялық, эксплуатациялық, экономикалық,
эргономикалық, санитарлық – гигеналық, өртке қарсы, ұйымдық және басқа да
сынаманың ерекшелігін акт түрінде қосымша береді.
Көп жағдайда тәжірибелік сынаманы сынаған кезде ең басты критерий өмір
сүру уақытының ұзақтығы мен жоғары сапа болып табылады.
Ендірудің алғашқы сатысы үлкен экономикалық шығынға алып келеді,
тәжірибелік сынамаларды дайындауда маңызды еңбек өнімділігімен, созылмалы
өндірістік сынамамен байланысты. Бұл сатыда авторлардың зерттеуге қатысуы
шарт және оларды ары қарай жетілдіруге ұсыным бере алады.
Өзін - өзі тексеруге арналған сұрақтар
1 Енгізу қалай жіктеледі?
2 Сынау нәтижесі қандай түрде безендіріледі?
3 Сарамандық САБАҚ
Сарамандық – оқу сабақтарыныңбір түрі, студенттердің өздік жұмысына
және олардың шеберлігінің артуына негізделген.
Практикалық пән бойынша қиын сұрақтарды тереңдете меңгеруге және
студенттердің қортындысын жасаудың негізгі формасы болуы керек. Дәл осы
сабақтарда студенттер өз ойын еркін жеткізіп, профессионалдық
компетенциясының артуына бағытталған жағдайларды қарастырады. Қазіргі заман
маманына қажетті шеберлікті жетілдіруге мүмкіндік береді.
Сарамандық сабақ 1. Ғылыми – зерттеу жұмыс. Ғылым және ғылыми зерттеу
ұғымы.
Сабақ мақсаты. Ғылыми зерттеу жұмысын жүргізе алу.
Бақылау сұрақтары.
1 «Ғылыми зерттеуді ұйымдастыру және жоспарлау» пәні нені оқытады?
2 Ғылыми зерттеуді ұйымдастыру мен жоспарлаудың негізгі сатыларын
айтыңдар.
Тапсырма
Тапсырманы пән оқытушысы береді.
Әдістемелік рекомендация
Тақырыпты оқыған кезде студент ғылыми зерттеудің әдістемесіне көңіл
бөлуі тиіс.
Сарамандық сабақ 2. Ғылыми зерттеудің бағытын таңдау және ғылыми-
ізденіс жұмыстарының кезеңдері. Ғылыми зерттеудің әдісі мен әдістемесі
туралы түсінік.
Сабақ мақсаты. Ғылыми – зерттеу жұмысының этаптарын оқу.
Бақылау сұрақтары.
1Ғылыми – зерттеу жұмысы қандай сатылардан тұрады?
2 Теориялық зерттеудің мақсаты не?
3 Қандай жағдайда қосымша зерттеу жүргізіледі?
Тапсырма
Тапсырманы пән оқытушысы береді.
Әдістемелік рекомендация
Тақырыпты оқыған кезде студент ғылыми зерттеудің әдістемесіне көңіл
бөлуі тиіс.
Сарамандық сабақ 3. Ғылыми – зерттеу жұмысының жеке және арнайы
әдістері.
Сабақ мақсаты. Ғылыми – зерттеу жұмысының жеке және арнайы әдістерін
меңгеру.
Бақылау сұрақтары.
1 Ғылыми – зерттеу әдісі дегеніміз не?
2 Ғылыми – зерттеу жұмысының арнайы әдісіне не жатады?
Тапсырма
Тапсырманы пән оқытушысы береді.
Әдістемелік рекомендация
Тақырыпты оқыған кезде студент ғылыми зерттеудің әдістемесіне көңіл
бөлуі тиіс.
Сарамандық сабақ 4. Ғылыми – зерттеу жұмысын жоспарлау.
Сабақ мақсаты. Ғылыми – зерттеу жұмысын жоспарлауды оқу.
Бақылау сұрақтары.
1 Ғылыми – зерттеу жұмысы қалай жоспарланады?
2 Ғылыми – зерттеу жұмысы жоспарлағанда неге ерекше көңіл бөлу керек?
Тапсырма
Тапсырманы пән оқытушысы береді.
Әдістемелік рекомендация
Тақырыпты оқыған кезде студент ғылыми зерттеудің әдістемесіне көңіл
бөлуі тиіс.
Сарамандық сабақ 5. Әдебиеттерді меңгеру. Кестені безендіру.
Сабақ мақсаты. Әдебиеттерді меңгеру және таблицаны безендіру әдісін
оқу. Әдебиттерді дұрыс пайдалана білуді уйрену.
Бақылау сұрақтары.
1 Таблицалардың жіктелуі?
2 Таблицаларды безендірудің қандай әдістері бар?
3 Ақпарат көздері қандай болады?
Тапсырма
Тапсырманы пән оқытушысы береді.
Әдістемелік рекомендация
Тақырыпты оқыған кезде студент ғылыми зерттеудің әдістемесіне көңіл
бөлуі тиіс. Әдебиеттерді меңгеру.
Сарамандық сабақ 6. Қорытынды сабақ.
Сабақ мақсаты. Өткен материалдарды меңгеру және бекіту.
Бақылау сұрақтары.
1 Гнесеологиялық модел неге қажет?
2 Физикалық модел дегеніміз не?
3 Жүйені зерттеу процедурасы қандай этаптардан тұрады?
Тапсырма
Тапсырманы пән оқытушысы береді.
Әдістемелік рекомендация
Алған білімді диссертация жазған кезде қолдану.
4 Магистранттың өздік жұмыстарының тізілімі
Оқудың кредиттік системасы кезінде студенттің өздік жұмысына үлкен
көңіл бөлінеді, оның ішіне студенттің әр түрлі үй жұмыстарын орындау да
жатады.
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz