Файл қосу
Биология оқыту әдістемесі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ
БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
[pic]
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Биологияны оқыту технологиясы
«050113» – «Биология» мамандығы үшін
Құрастырғандар:
Мукаева Г. Т
Педагогика ғылымдарының
магистрі
Семей 2013ж
ПОӘК- авторлары туралы мәліметтер
| |Мукаева Гульмира Толеубековна |
| |Ғылыми дәрежесі: | |
| |Ғылыми атағы: |магистр |
| |Қызметі: | Биология кафедрасының оқытушысы |
| |Мамандандыруы: |Биология |
| |Байланыс мәліметтері: |
| |Жұмыс телефоны: |+7 (7222)42-34-72 |
| |Электрондық пошта: |GM_7_7_7@mail.ru |
| |Skype: | |
|Жалпы мәліметтер: |
| |
1. Қолдану саласы
«Биологияны оқыту технологиясы» пәнінің оқу-әдістемелік кешені
«5В011300» - «Биология» мамандығының студенттеріне арналған. ПОӘК
студенттерді курс мазмұнымен, өзектілігімен, қажеттілігімен, саясатымен
және студенттің оқу үдерісінде қандай дағдылар мен іскерлікті үйренетінімен
таныстырады.
2. Нормативтік сілтемелер
Осы пәнінің «Биологияны оқыту технологиясы» оқу-әдістемелік кешені
(ПОӘК) берілген пән бойынша ұйымдастыру ретін анықтайды және келесі
құжаттардың талаптары мен ұсыныстарына сәйкес әзірленген:
«5В011300» - «Биология» мамандығының Мемлекеттік жалпыға бірдей
міндетті білім стандарты ҚР МЖМБС 3.08.0ХХ-20__, ҚР Білім және ғылым
министрлігінің 20__ жылғы «__» _________ №__ бұйрығымен бекітілген.
Шәкәрім атындағы СМУ «Пәннің оқу-әдістемелік кешені туралы ережесі».
3. Жалпы ережелер
• Оқытушының тегі, аты, жөні – Мукаева Гульмира Толеубековна,
педагогика ғылымдарының магистрі;
• Кафедра биология__________________________________________;
• Хабарласу ақпараты – тел: 8722242-34-72, Оқу ғимараты № 3,
кабинет № 221; e-mail: GM_7_7_7@mail.ru
• Контактілі сабақтардың өткізілу орны – аудитория № ;
• Пән атауы – «Биологияны оқыту технологиясы»;
• Кредит саны – 3;
Жұмыс оқу жоспарынан көшірме
1 кесте
|Курс |Семестр |Кредиттер |
| | |ПМПИ ҒҚ |қажеттілік |
|Негізгі әдебиет |
|Биология оқыту әдістемесі. Оқу |9 |30 |23 |
|құралы/ авт. Мырзабаева А.Б. – | | | |
|Караганда, 2006 | | | |
|Верзилин Н.М., Корсунская В.М. Общая|9 |15 |23 |
|методика преподавания биологии: | | | |
|Учебное пособие. – М., 1966. | | | |
|Всесвятский Б.В. Общая методика |9 |1 |23 |
|биологии: Учебное пособие.- М., | | | |
|1960. | | | |
|Шапошников Н.И. Методика |9 |27 |23 |
|преподавания ботаники: Учебное | | | |
|пособие. – М., 1965. | | | |
|Верзилин Н.М., Корсунская В.М. Общая|9 |47 |23 |
|методика преподавания биологии: | | | |
|Учебник для институтов. – 4-е изд. –| | | |
|М., 1976. | | | |
|Методика обучения ботанике/Под ред. |9 |46 |23 |
|Н.В.Падалко, В.Н.Федеровой. – 3-е | | | |
|изд., перераб. – М., 1982. | | | |
|Қосымша әдебиет |
|Биология. Живой организм. Опорные |9 |6 |23 |
|конспекты. – М.: Классикс Стиль, | | | |
|2003 | | | |
|Карцева И.Д., Шубкина Л.С. |9 |21 |23 |
|Хрестоматия по методике преподавания| | | |
|биологии: Учебное пособие. – М., | | | |
|1984. | | | |
|Правдюк В.Н. Практикум по методике |9 |2 |23 |
|преподавания основ сельского | | | |
|хозяйства в школе: учебно-мет. | | | |
|Пособие для студ. педвузов. - М., | | | |
|2005. | | | |
|Соковня-Семенова И.И. Основы |9 |1 |23 |
|физиологии и гигиены детей и | | | |
|подростков с методикой преподавания | | | |
|медицинских знаний: учебное | | | |
|пособиедля студентов пед учеб. | | | |
|заведений. – М., 1999. | | | |
|Позднышев П.М. Учет знаний учащихся |9 |2 |23 |
|по зоологии методом | | | |
|программирования: Учебное пособие. –| | | |
|Ростов-на-Дону, 1970. | | | |
5. Пән мазмұны, пәннің модульдік бөлінуі
Биологияны оқыту технологиясы пәні бойынша дәрістердің тізімі және
қысқаша мазмұны: (15 c). Модуль саны - 8
Пәннің мазмұны
Дәріс сабақтарының мазмұны
1. Кіріспе. Биологиялық білім берудің мақсаттары мен міндеттерінің
жүйесі.
Биологияны оқыту әдістемесі - педагогикалық ғылым.
Биологиялық білімнің ролі.
Әрбір ғылымның пайда болуы мен дамуы адамның тіршілік тілегін
қанағаттандыруға бағытталған практикалық қызметіне байланысты.
Сондықтан БОӘ биологияны не үшін оқыту қажет, қалай оқыту керек,
нелерге оқыту керек және биологияны оқыту процесінде балаларды қалай
тәрбиелеуге болады деген сұрақтарға жауап беретін ғылым ретінде пайда
болған.
| Биологияны оқыту әдістемесі – мектеп пәнінің ерекшелігіне |
|байланыс- |
|ты оқыту және тәрбиелеу процесінің жүйесі туралы ғылым. |
БОӘ- рационалді әдістер мен тәсілдерді орнатады, және биология пәнінен
мұғалім оқушыға оқу материалын сапалы түрде меңгертіп, тиянақты білім
беріп, оны өмірде қолдана білуге үйретеді.
БОӘ- оқу пәнінің мазмұнын, оқыту және тәрбиелеу әдістері мен үлгілерін
қарастырады. Бұл тараулар бір-бірімен байланысты және бірін-бірі
толықтырады.
БОӘ- мен оқу жұмысының жабдықтары мен тәсілдері белгіленеді.
Биология оқу пәні ретінде оқыту әдістері мен формаларының ерекшелігімен
өзге пәндерден айырмашылығы бар. Бұнда нақтылы объекттер мен күрделі
табиғат құбылыстары, және табиғаттың дамуы зерттеледі.
Материалдық ерекшелігі оның тәрбие мүмкіндіктерін де белгілейді
(анықтайды).
Оқушылар ойын дамытуда биологиядан жүргізілетін мектептік курстың
маңызы зор.Биологияның басқа оқу пәндерінен ерекшелігі,ол қарапайымнан
күрделіге өту жолын байқап,отыруға,бөлік пен бүтіннің құрылысы мен
қызметінің өзара байланыстылығы және өзара тәуелділігін айқындауға,
табиғаттағы құбылыстардың аса күрделі байланыстылық себептерін түсінуге
мүмкіндік береді.
Кез келген басқа оқу пәндері тәрізді биология курсын меңгерген кезде
оқушы әр түрлі ойлау процестерін атқарады:бақылап, салыстырады, анализ
жасайды,қорытындылайды, өздері бақылаған құбылыстардың себебі мен салдарын
белгілейді.
БОӘ-сі жалпы БОӘ мен жеке (арнаулы) әдістемелерге бөлінеді
(табиғаттану,ботаника,зоология,тәнтану,физиология,адам гигенасы және
биоло-
гия).
БОӘ-нің өзге ғылымдармен байланысы.
1.БОӘ биологиялық ғылыммен тікелей байланысты.
Мектептегі биология пәнімен биология ғылымының арасында үлкен
айырмашылық бар. Бұлардың мақсаттарымен көлемі, құрылымы және баяндау
әдістерімен формалары өзгеше.
Биология ғылымының мақсаты- зерттеу арқылы табиғат туралы жаңалықтар,
жаңа білім алу.
Мектеп биологиясының мақсаты- оқушыларды даяр ғылыми фактілермен
заңдылықтармен таныстыру.
Мектепте биологияны оқытуға белгілі ғана уақыт бөлінген, сондықтан
оқушыларды нақты ғылыми негіздермен таныстырады және ғылыми проблемаларды
артық информациясыз түсіндіреді.
Биология ғылыми өзінің даму кезеңінде жеке ғылымдарға бөлінсе
(анатомия,систематика,т.б.),дифференциалданса, мектеп биологиясын-
да жеке ғылымдардың элементтері біріктірілген, интеграцияланған.
“Ғылымды ғылыми және педагогикалық баяндау- екі түрлі заттар”, К.Д.
Ушинский.
Биология агрономиямен медицинаның негізі болып саналады.
2.БОӘ балалар психологиясымен байланысты.
3.БОӘ педагогика мен байланысты.
Өз пәніне қызығушылығы болмай, оқытушы биологияны оқыту процесінде
әсіресе биология материалында тәрбиелеу процесінде мақсатына жете алмайды.
“Ғылыммен оқушыны тәрбиелегін келсе, өз ғылымыңды сүй және біл, сонда
оқушылар өзіңдіде ғылымды да ұнатады, және сен оларды тәрбиелей аласың;
егер өзің ғылымды сүймесен, қанша оқуға мәжбір етсеңде, ғылымның тәрбиелік
әсері болмайды ”- Л.Н. Толстой.
Биологиялық ұғымдардың дамуы. Ұғымдардың даму теориясы.
Оқытудың мақсаты- оқушыларға саналы, жүйелі және тұрақты білім беру.
Оқыту процесінде оқушылардың ойлау қызметтерін дұрыс ұйымдастыру,
оқушылардың сапалы білім алуына жағдай жасайды.
Ұғым дегеніміз- адамның ойлау қабілетінің жоғары тұлғасы болып саналады.
Ұғымда заттар мен әлемдегі құбылыстардың жалпы мәнді белгілері
көрсетіледі.
Затты түсіну дегеніміз- оның мәнді белгілерін меңгеру.
Білім заттар мен құбылыстардың мәнді белгілері мен қасиеттері туралы
анықталған ұғымдардан құралады.
“Ойлау дегеніміз- ұғымдарды пайдалана білу”,- Ф.Энгельс.
Ұғымдарды пайдалана отырып, адам ойлау қызметін атқарады.Адамның ойы
нақты дүниені суреттейді, және білімсіздіктен білім жолында әртүрлі
кезеңдерден өтеді.
1.Дүниені тану процесінде алғаш сәт ретінде заттар мен құбылыстардың
сезімдік тануы пайда болады.
2.Сезімдік танымнан түйсік (қабылдау) пайда болады.
3.Қабылдаудың негізінде түсінік (елес) пайда болады.
4.Жалпыланған түсініктер ұғымды құрайды.
Ұғымдардың дамуы оқушылардың оқыту және тәрбиелеу процесінің негізгі
қозғау күші болып саналады.
Алдымен ұғымды құрап, содан кейін мысалмен сипаттау дұрыс емес.Дайын
ұғымдар жылдам есте сақталып, жылдам ұмытылады, өйткені олар жаттанды түрде
қабылданады.
Биология оқу пәні ретінде бір-бірімен байланысқан, (логикалық) қисынды
кезекте дамып келе жатқан ұғымдардың жүйесі болып саналады.
Мектеп биологиясының негізгі ұғымдары:
1.морфологиялық,
2.анатомиялық,
3.физиологиялық,
4.экологиялық,
5.систематикалық,
6.филогенетикалық,
7.цитологиялық,
8.эмбриологиялық,
9.генетикалық,
10.агрономиялық,
11.гигиеналық,
12.медициналық,
Ұғымдардың түрлері.
күрделі
қарапайым
жалпы биологиялық
арнайы
локальды
Қарапайым, бастауыш ұғым, білімнің 1 элементінен құралады.
Арнайы ұғымдар бір курс көлемінде ғана қарастырылады.
Арнайы ұғымдардың арасында локальді ұғымдар кездеседі, олар тек бір
тақырыптың немесе бірнеше сабақтың көлемінде ғана қарастырылады, мысалы,
ботаникада “фотосинтез, өсімдіктердің минералді қоректенуі...”.
Жалпы биологиялық ұғымдар бүкіл әлемге және бәрі тірі ағзаларға
байланысты заңдылықтарды қарастырады.Жалпы биологиялық ұғымдар бөлек
биология курстарындағы ұғымдарды қорытындылайды.
Жалпы биологиялық ұғымдар: жасуша- тіршіліктің қарапайым бірлік өлшемі,
ағзалардың құрылысы мен қызметінің бірлігі, ағзалармен қоршаған ортаның
өзара байланысы, ағза өзін-өзі реттеуші жүйе ретінде, зат алмасу және
энергия өзгеруі, ағзалардың көбеюі, дүниенің эволюциялық дамуы, биологиялық
жүйе және тірі материяның ұйымдасу деңгейі.
Жалпы биологиялық ұғымдар арнайы ұғымдардан құралады және мектеп
биологиясының әр курсында қарастырылады.
Оқыту процесінің міндеті- жоспарлы түрде ұғымдарды құрастыру және дамыту.
Ұғымдарды меңгеру процесінде жаттығулар мен биологияда байқау мен
тәжірибе мен байланысты есептерді шешудің маңызы зор.
Ұғымдардың дамуы тәжірибелік дағдылардың пайда болуымен және дамуымен
байланысты.
Дағдыларды бірнеше топқа бөлуге болады:
морфологиядан- мүшелерді бөлшектеу және анықтау;
систематикадан- өсімдіктер мен жануарлардың түрлерін анықтау және
салыстыру;
анатомиядан- микроскоппен және ұлғайтқыш әйнекпен жұмыс істей
білу, препарат даярлау;
физиологиядан- тірлік процестерін байқау, тәжірибе қою;
экологиядан- ағзалардың бейімделу түрлерін, экологиялық белгілерін
анықтау.
Дағдылардың дамуы ұғымдардың дамуымен қарапайым әдістерден күрделі
әдістерге қарай байланысып қатар жүреді.
Ұғымдарды дамыту әдістемесі.
Оқушылардың оқу материалын тұрақты меңгере алмауының себебі- олардың
білімінің қабылдау (түйсік) және түсінік деңгейінде қалуы.
Ұғымдардың қалыптасуы дұрыс педагогикалық шарттарды қолдануы мен
байланысты.
Ұғымдардың дұрыс қалыптасуының педагогикалық шарттары.
|Қабылдау (түйсік)|1.Табиғи обьекттерді байқау. |
|дұрыстығының |2.Қабылдауды нақтылайтын жаттығулар. |
|шарттары. |3.Мұғалімнің нақты және бейнелі сөзі. |
|Түсініктердің |1.Мұғалімнің сұрақтары. |
|дұрыстық |2.Ойша сурет салу. |
|шарттары. |3.Тану және айыру жаттығулары. |
|Ұғымдардың |1.Оқушылардың алдына мәселе қою. |
|дұрыстық |2.Оқытушының оқу материалының баяндау логикасы (қисыны). |
|шарттары. |3.Анықтау, салыстыру және сұрыптау жаттығулары. |
| |4.Ұғымдарды байланыстырып дамытатын қайталау жүйесі. |
| |5.Жалпылауды қажет ететін сұрақтар. |
| |6.Ұғымдарды дағдылар мен байланыстыратын сұрақтар. |
| |7.Ұғымдардың пайдалануын қажет ететін есеп- тапсырмалар. |
Тікелей қабылдау – байқауға негізделіп зерттелген зат немесе құбылыс
туралы нақты және анық түсінік пайда болған жағдайда ғана биологиялық ұғым
дұрыс меңгеріледі.
Ұғымдардың алғаш құрылуында табиғи обьекттер мен көрнекі құралдардың
маңызы зор (таблица,схема,сурет,кино).
Ұғымдардың дамуы ойлау қабілетінің дамуысыз мүмкін емес.
Биологиялық ұғымдардың топтары.
|Ұғымдардың |Ұғымдардың анықтамасы. |Мысалдар. |
|топтары. | | |
|Қарапайым. |Бастауыш ұғым,білімнің 1 элемен- |Жапырақтың сыртқы |
| |тінен құралады. |құрылысы;жапырақ- |
| | |тың ішкі құрылысы; |
| | |ф-з, тыныс алу, була- |
| | |ну. |
| | | |
|Күрделі. |Жалпыланған ұғымдар, бірнеше қарапайым|Жапырақ- гүлді өсім- |
| |ұғымдардан құралады. |діктің дене мүшесі. |
| | | |
|Арнайы. |Бір курс көлемінде ғана қарастырылады.|Өсімдік орг-змі тура- |
| | |лы ұғымдар,жануар- |
| | |лар туралы ұғымдар; |
| | |адам орг-змі туралы |
| | |ұғым. |
| |Бүкіл әлемге және тірі организм- | |
|Жалпы био- |дерге байланысты заңдылықтарды |Тірі орг-м; жасуша- |
|логиялық. |қарастырады. |тіршіліктің қарапай- |
| | |ым бірлік өлшемі; |
| | |ағзалардың құрылы- |
| | |сы мен қызметінің |
| | |бірлігі т.б. |
| | |ағзамен қоршаған |
| | |ортаның байланысы; |
| | |орг-м өзін-өзі реттеу- |
| | |ші жүйе ретінде. |
Арнайы ұғымдардың дәрежелері.
|Арнайы | Мысалдар. |
|ұғымдардың | |
|дәрежелері. | |
| |өсімдіктер |бактериялар, |жануарлар |адам |
| | |саңырауқұлақтар, | | |
| | |қыналар | | |
|Анатомия - |тұқымның |саңырауқұлақтың |қоңыздың ішкі|ас қорыту |
|морфология- |ішкі және |ішкі және сыртқы |және |жүйесінің |
|лық |сыртқы құрылысы|құрылысы |сыртқы |сыртқы және |
| | | |құрылысы |ішкі құрылы- |
| | | | |сы |
|Физиология- |тұқымның |бактериялардың, |қоңыздың |асқазан |
|лық |тыныс алуы; |қыналардың қо- |көбеюі |ішіндегі |
| |өскіннің өсуі |ректенуі | |тағамдардың |
| |және қорек- | | |өзгеруі |
| |тенуі | | | |
|Экологиялық |тұқымдардың |саңырауқұлақтар- |ормандағы, |жұқпалы |
| |өсу жағдай- |дың, қыналардың |су қойма – |ауырулардың |
| |лары;дәндер- |өсу жағдайлары |ларындағы, |ауа арқылы |
| |дің таралуы; | |сазды жер – |таралуы |
| | | |лердегі құс- | |
| | | |тар | |
|Систематика- |түр, | |тип,класс | |
|лық |өсімдіктер | | | |
| |патшалығы | | | |
|Эволюциялық |өсімдік әлемі- | |қосмекенді- |адамның сүт- |
| |нің дамуы,мә- | |лердің, |қоректі жан- |
| |дени өсімдік - | |бауырымен |уарлармен |
| |тердің пайда | |жорғалау – |ұқсастығы |
| |болуы | |шылардың, | |
| | | |құстардың | |
| | | |шығу тегі | |
2. Отандық биологияны оқыту әдістемесінің пайда болуы мен дамуының
тарихы.
Революциядағы дейінгі кезең. Жаратылыстануды оқу пәні ретінде
мектепке еңгізудің себептері. В.Ф.Зуев 1-ші жаратылыстану оқулығының
авторы. 1804 жылғы мектеп реформасы. Мектеп жаратылыстанудағы суретті-
жүйелілік бағыты, оның мазмұнында К.Линней системасының көрініс табуы.
19-ғасырдың 2-ші жартысындағы жаратылыстанудың жағдайы.
Жаратылыстануда оқыту әдістемесіндегі Любендік және эволюция-
биологиялық бағыт. Рулье К.Ф. жұмыстарының, Ч.Дарвин жаңалықтарының
мектеп жаратылыстануындағы табиғатка деген метафизикалық көзқарастарға
қарсы күрестегі ролі. Д.Н.Кайгородов, оның табиғатты зерттеудегі
көзқарастары. В.В.Половцев, оның отандық жаратылыстану әдістемесін
дамытудағы ролі.
Б.Е.Райков, оның революцияға дейінгі және советтік кезеңдердегі
отандық жаратылыстану әдістемесін дамутыдағы ролі.
Советтік кезең. Советтік жаратылыстану әдістемесінің тууы. Мектеп
жаратылыстануына қойылған жаңа талаптар. Оқушыларда коммунистік тәрбие
мен материалістік көзқарасты қалыптастыру, атеистік тәрбие. Мектептегі
биология курсының негізі. Оқытудағы өлкетану принципі. Биологияны
оқутыдағы оқушыларды политехникалық принципте оқыту және еңбекке
тәрбиелеу.
Биологияны оқыту әдістемесінің одан әрі дамуындағы М.М.Беляев,
П.П.Боровицкий, В.В. Всесвятский; М:М. Мельников, В.Ф.Нотали,
И.П.Полянский, Б.Е.Райков,М.Я.Цузмердің және т.б. еңбектері, маңызы.
50-ші жылдардағы биологияны оқыту әдістемесінің дамуы, Н.М.Верзилиннің,
Н.А.Райковтың, В.М.Корсунская және т.б. еңбектері. Пәнаралық байланысты
жетілдіру. 1960-1980-ші жылдар.
Биология ғылымының жаңа бағыттарындағы: (цитология, биохимия,
генетика, экология және табиғат қорғау) жетістіктері пайдалана отырып,
биологияны оқыту мазмұнын жетілдіру. Биологиялық білім бері
құрылымындағы өзгерістер, Мектепте жаңа «Жалпы биология» пәнінің,
оқушыларға арналған оқулықтардың және студенттермен мұғалімдер үшін
әдістемелік көмекше құралдардың пайда болуы. Орта білім беру
жүйесіндегі биологиялық білім берудің қазіргі заманға сай, қоғам
сұрасына қарай өзгерістері. Қазақстандық биолог ғалымдар мен
әдіскерлердің және озат пән мұғалімдерінің іс тәжірибесі.
3. Биологияның мектеп курсы мазмұнының құрылым принципі.
Оқушыларды биологиялық ғылымдардың негіздері мен ауылшаруашылық өндірісі
және басқада ғылымдармен байланысты халық шаруашылығы салалары туралы
біліммен қаруландыру. Өздігінен білім алуға қажетті біліммен біліктілікті
қалыптастыру. Адамгершілік, патриоттық, интернационалистік, гумандық және
табиғатқа деген көзқарасты қалыптастыруға бағытталған тәрбие беру.
Оқушыларды әдептілікке және эстетикалық талғамға тәрбиелеу. Оқушыларың
тұлғалық қасиеттерін дамыту: табиғатқа қызығушылық, оның ресурстарын
сақтау мен көбейтуге талаптану, еңбек тәртібі, есте сақтау қабілеті мен
зейін және т.б. «Оқу пәні» ұғымы. Биологиялық циклдегі оқу пәндерінің
жүйесі. Орта мектеп оқулықтарымен программаларын таңдау. Биологиялық цикл
пәндерінің мазмұны мен құрылымының ерекшеліктері, олардың сабақтастығы.
Мектеп биология курсының пәнаралық және пән ішілік байланыстары.
Қазақстандық төл оқулықтар мен бағдарламаларға талдау.
4. Педагогтың білім беру іс - әрекетінің әдістемелік негіздері. Биология
әдістемесіндегі негізгі дидактикалық принциптер. Оқыту, тәрбиелеу
және дамыту принциптерінің біртұтастығы. Ғылымилылық және жүйелілік
принциптері. Теория және практиканың бірлігі принціпі. Түсініктілік
және көрнекілік принциптері. Саналылық және белсінділік принциптері.
5. Биологияны оқытудың әдістер жүйесі. Қазіргі кездегі педагогикалық
технологиялар, принциптері. «Оқыту тәсілі» ұғымы. Оқыту әдістеріне
қойылатын талаптар. Оқыту әдістерінің классификациясы: сөз, көрнекі,
практикалық. Сөздік тәсілдерідің түрлері, оларды биология
сабақтарында түсіндіруді және суреттеуді қолданудың ерекшеліктері,
оған қойылатын талаптар. Әңгемелесу, оны ұйымдастырудың талаптары.
Лекция баяндаудың аса күрделі тәсілі, оны құру. Мұғалімнің сөзі мен
сөйлеу мәдениетіне қойылатын талаптар. Көрнекі әдістердің түрлері.
Табиғи, сәулет және экрандық оқыту құралдарын көрсету ерекшеліктері.
Оқытудың көрнекі құралдарын көрсетудің жалпы талаптары және оларды
пайдаланудың негізгі тәсілдері.
1. Практикалық тәсілдерідің түрлері: бақылау, объектілерді тану және
анықтау, эксперимент т.б. Әр түрлі тәсілдерді қолдану кезінде
оқушылардың өздігінен жұмыс істеу қабілетінің күшеюі. Өздік жұмыстарды
өткізу және ұйымдастару тәсілдері. Әдістер мен әдістемелік тәсілдер.
Оқутыдыңң әдістері мен әдістемелік тәсілдерді дамыту, олардың
нәтижелігін көтері жолдары. Проблемалық оқыту элементтері. Әдістер мен
мазмұнның тығыз байланысы, Әдістердің оқу-тәрбие міндеттерін шешудегі
рөлі.
6. Биология сабақтарында оқу әрекетін ұйымдастыру формалары Сабақ –
биологиядан оқу жұмысын ұйымдастырудың негізгі формалары. Биология
сабақтарына қойылатын талаптар. Биология сабақтарының түрлері,
олардың құрылымы.
Оқыту формасы дегеніміз – мұғалімнің әртүрлі жағдайда өткізілетін
оқушылардың оқу – танымдық қызметтерін ұйымдастыру.
Биологияны ұйымдастыру формалары
|Оқыту формалары |Өткізілетін орны |Дамытушылық |
|Сабақ |Кабинет |Ғылыми ұғымдарды, ойлау |
| | |қабілетін, дүниетануды, |
| | |еңбекке баулуды, |
| | |этикалық, эстетикалық |
| | |қарым – қатынастарды |
| | |дамыту |
|Экскурсия |Ауыл шаруашылық өндіріс,| |
| |табиғат | |
|Үй жұмыстары |Үйде | |
|Сабақтан тыс жұмыстар |Кабинет, ауыл шаруашылық| |
| |өндіріс, табиғат, мектеп| |
| |мүйісі, оқу – тәжірибе | |
| |участогы | |
|Сыныптан тыс жұмыстар |Кабинет, ауыл шаруашылық| |
| |өндіріс, табиғат, мектеп| |
| |мүйісі, оқу – тәжірибе | |
| |участогы | |
|Қоғамдық жұмыстар | | |
Биологияны оқыту формалары: сабақ, экскурсиялар (топсеруендер), үй
жұмыстары, сабақтан тыс жұмыстар, сыныптан тыс жұмыстар (жеке, топпен,
көпшілік).
Экскурсиялар, үй жұмыстары және сабақтан тыс жұмыстары міндетті түрде
өткізілуі керек.
Биологияны оқытудың ұйымдастыру формалары.
Биологиядан оқу процесінің негізгі формасы сабақ болып табылады. Ол
белгілі бір ұйымдастыру белгілерімен сипатталады: оны мұғалім тұрақты оқу
кестесі бойынша құрамы тұрақты оқушылар тобымен арнайы жабдықталған
биология кабинетінде немесе класс бөлмесінде өткізеді.
Жылдық (перспективті) жоспарда сабақ сағаттары тақырып бойынша және
күнтізбелік мерзімі бойынша белгіленеді. Жоспарда мейрам және каникул
күндерін шығарып тастап, нақты сағат саны тақырыпқа бөлінеді және өту
мерзімі белгіленеді. Сонымен қатар қайталау сұрақтары белгіленеді,
экскурсия мен сыныптан тыс жұмыстар жоспарланады.
Перспективті жоспар негізінде оқытушы тақырыптық жоспар жасайды. Онда
тақырып мазмұнын түсіндіру реті мен логикасы, қолданылатын әдістер, көрнекі
құралдар, практикалық жұмыстарға қажетті материалдар және сабақтан тыс
өткізілетін жұмыстар көрсетіледі. Білімді жақсы меңгеру және бекіту үшін
қажет болған жағдайда кейбір тақырыптардың сағат мөлшерін 1 – 2 сағатқа
көбейтуге болады. Мұндайда кейбір тақырыптардың сағаты қысқартылады және
бағдарлама толық орындалу керек.
Тақырыптың өзара орынын ауыстырған дұрыс емес.
Жылдық жоспарда қайталауға ерекше көңіл бөлінеді. Жылдық жоспарда
нақты тек экскурсиялар мен сыныптан тыс жұмыстар белгіленеді, үй жұмысы мен
сабақтан тыс жұмыстар әр тақырыпқа анығырақ жазылады.
Биология оқытушысына жұмысты жоспарлаудың өте бір қажеттілігі мынадай
жағдайға байланысты: биология оқытушысы материалды күн ілгері әзірлеу
керек, белгілі бір мерзімде көрсетілетін тәжірибелерді алдын ала жасау,
экскурсия туралы күні бұрын келісу және т.б. қажет.
Жылдық жоспардың үлгісі
| | | | | | |
|Тақырып |Сағат |Өткізу |Тақырыптарды |Экскурсиялар |Сыныптан |
| |мөлшері |мерзімі|қайталау | |тыс |
| | | | | |жұмыстар |
| | | |алдыңғы |курстан | | |
| | | |курстардан| | | |
| | | | | | | |
Келесі жылға жоспарды осы жылдық аяғында жазған дұрыс.
Тақырыптық жоспар
|Сабақ |Әдістер |Көрнекі құрал |Оқу кестесінен тыс|Сыныптан тыс |
|тақырыбы | | |өткізілетін сабақ |оқылатын әдебиет|
| | | | | |
7. Сабақ – негізгі оқу бірлігі. Дәстүрлі сабақ құрылымы. Сабақ жоспары.
Сабаққа дайындалу. Сабақтың білімділік, тәрбиешілік және дамутышылық
міндеттері, мазмұны және оны өткізу әдістері. Сабаққа дайындалу
кезінде мұғалімнің еңбегін ғылыми түрде ұйымдастыру: әдістемелік
әдістерді талдау; сабақ міндеттерін анықтау; оқу еңбегінің білім мен
біліктілік жүйесін анықтау, оларды қалыптастыру мен дамыту
әдістемесін жасау.
Мұғалімнің сабаққа дайындалуы
Әр сабақтың өткізілуі мұғалімнен мұқият дайындықты қажет етеді.
Сабаққа дайындық келесі кезеңдерден тұрады:
1. оқу материалын іріктеу;
2. әдістерді таңдау;
3. сабақ құрылымын анықтау;
4. көрнекі құралдарды дайындау;
5. жоспар немесе конспект жазу.
Мұғалім сабақтың ғылыми мазмұнын кең білу керек және мектеп оқулығын
сынмен ұғынуы керек.
Мұғалімнің міндеттері:
I міндеті – мол ғылыми ақпараттың ішінен керек материалды қатаң іріктеу.
II міндеті – оқыған ақпаратты шығармашылық педагогикалық сіңіру (қайта
қарау): негізгі сұрақпен қосымша сұрақтарды белгілеу, баяндау логикасын
ойластыру, негізгі бөлімдердің мазмұнын, олардың көлемін ойластыру; сабақ
үстінде тәрбие жұмысын белгілеу.
Мұғалім осы сабақта қандай ұғымдарды құрып, бұрынғы тақырыптардан
қандай білімді әрі қарай дамыту керегін анықтайды.
Бұл дайындықта мектеп оқулығы мұғалімге салмақты көмек көрсетеді, бірақ
білім көзі ретінде қызмет атқара алмайды.
Сабақтың сәтті өтуі мұғалімнің жақсы дайындығына байланысты.
Әр биологиялық курс логикалық кезекте орналасқан тақырыптардан құралады.
Бағдарламаның әр тақырыбы логикалы байланысқан сабақтардың жүйесі болып
саналады.
Жылдың басында бүкіл курсқа арналған кіріспе сабағы өткізіледі.
Көлемі үлкен тақырыптарда 3 түрлі сабақтарды айыруға болады:
1. кіріспе
2. тақырыптың мазмұнын ашатын
3. қорытынды сабақтар.
Көлемі шағын тақырыптарда мұғалім бірінші сабақта кіріспені өткізіп,
ақырғы сабақтың аяғында қорытынды жасайды.
Сабақ мазмұнына толық тексерілмеген ғылыми фактілермен және тақырыппен
аз байланысқан мәліметтерді енгізуден сақтану қажет.
Сабақтың шамадан артық деректі материалмен жүктеу оқушылармен түсіндіру
және жалпылау жұмыстарын өткізуге мүмкіндік бермейді.
Курсты көңілдегідей оқыту үшін үлестіріп берілетін материалдар (құрғақ
және кептірілген күйде) қажет; бұл материалдың көбін қай мектеп болса да,
өз күштерімен дайындай алады.
Оқушылардың өздеріне көрнекі құрал жасатуға ерекше көңіл бөлу керек.
Оқушылардың экскурсияда жинаған материалдарынан таблицалар, гербарийлер,
коллекциялар жасауға болады. Мектепте оқу – тәжірибе участогы болса, жыл
сайын биология кабинетіне жаңа материалдар қосылады, оларды гербарий,
таблица және коллекция етіп жасауға болады. Мысалы, “Дарвин участогындағы
өсімдіктер түрлерінің тұқымдары”, “Өзгергіштік”, “Өсімдіктер дүниесіндегі
бейімделушілік”, “Қолдан сұрыптау” және т.б..
Көрнекі құралдарды, үлестіру материалды және тәжірибе жұмысына қажет
жабдықтарды сабақ қарсаңында дайындап қою керек.
Жаңа мұғалімге сабақ қарсаңында өзі құралды жинап, тәжірибені өткізіп
жаттығып алған дұрыс. Алдын ала тәжірибені көрсеткенге, микроскоптарға
ыңғайлы орындар белгілеп алу керек.
8. Қазіргі кездегі сабақ құрылымы. Сабақ жоспары. Оқушылардың танымдық
қызметін белсенді ету. Проблемалық оқыту. Оқушылар білімін тексеру.
Оқушылар жауаптарына қойылатын талаптар. Білімді тексеру әдістері
(ауызекі, жазбаша, практикалық, графикалық). Тест алу оқушылар білімі
мен біліктілігін бақылаудың тиімді бір тәсілі, оның артықшылықтары
мен кемшіліктері. Тестік тапсырмалардың негізгі формалары.
Сабақтың құрылымы
Сабақтың құрылымы,оның жоспары сабақтың мазмұны мен әдістерімен
байланысты.Сабақтың жоспары оның мазмұнының құрылымын анық білдірі керек-
негізгі бөлімдерді әдістерді,қажет құралдарды.Оқушыларға арналған сұрақтар
құрастырылады,анықтама материал көрсетіледі.
Жаңа тақырыпты сабақтың басында түсіндіру оқушылармен жақсы
қабылданады және шаршамай тұрғанда қызығушылықпен қабылданады. Өткен
тақырыпты жаңа тақырыппен салыстыра сұраған дұрыс.
Сабақтың құрылымында материалдың логикалы орналасуының маңызы зор.
1.Сабақтың индуктивті құрылуы нақты білім жинақтауға мүмкіндік
береді.Сол білімге сүйеніп оқушылар қорытынды шығаруға үйренеді.
Сабақ дедуктивті құралғанда алдымен мұғалім заңдылықтын анықтамасын
береді немесе жалпы пікірді хабарлайды, содан кейін растайтын деректерді
қарастырады.
Дедукция
Растайтын деректер
Индукция мен дедукцияның синтезі
Бір реттегі және қарама-
Қарсы деректерді
салыстыру
Жаңа деректерді
түсіну үшін
Сабақтың дұрыс ұйымдастырылуы дегеніміз оқу процесіне оқушылардың барлығын
жұмылдыра білу болып табылады.
Оқу тәрбиелік мақсаты мен мазмұны барлық құрылым элементтерін жұмсауды
талап ететін сабақтар
1. Құрамалы сабақтар типіне жатады
Сабақтын бұл типінен басқа:
2.Жаңа оқу материалын хабарлау;
3.Бекіту және білімді пайдалана білу;
4.Пысықтап қорытындылау;
5.Экскурсия сабақтар
6.Лабораториялық сабақтар
7.Оқу-тәжірибе учаскесіндегі сабақтарда болады.
Жаңа оқу материалын хабарлау сабағы мектеп оқушыларының алғашқы
меңгеруіне қажетті фактілермен, ұғымдармен, теориялық мәселелермен
оқушыларды байытып отыратындығымен сипатталады.
Индукция
Деректер
Ботаника курсында көбінесе сабақтың индуктивті құрылымы қолданылады
Объекттердің бір бөлігі болған жағдайда сабақты дедуктивті құрауға болады.
Сабақта индуктивті және дедуктивті құрылымды біріктіруге де болады.
Мұғалім сабақ мазмұнында басты сұрақты анықтайды,содан кейін басты
сұрақты логикалы байланысқан сұрақтарға бөлшектенеді, алдын ала
қорытындыларды жобалайды.
Сабақ басында оқушылардың алдына мәселе қою оқушыларды қызықтырады.
Мәселе дегеніміз шешуді, анықтауды зерттеуді қажет ететін күрделі
теориялық немесе тәжірибелік сұрақ.
Мәселе қойып құрастырылған сабақта алдымен қызметі қарастырылады,содан
кейін түрі қарастырылады.
Сабақтың негізгі элементтері:
1.Ұйымдастыру бөлімі;
2.Мұғалімнің жаңа сабақ материалын баяндауы;
3.Оқушылардың жаңа білімді ойша қорытындылауы;
4.Оқушылардың жаңа білмді пайдалануы;
5.Оқушылардың жаңа білімді меңгеруін мұғалімнің тексеруі;
6.Үйге тапсырма беру;
Осы құрылым элементтерінің сабақтағы барлығының өзара әрекеттесуі түрліше
болады.
Сабақтың құрылымының негізгі үш элементі кез келген сабақта қатаң
сақталуы керек, бұлар – сабақ ұйымдастыру,сабақты қорыту және үйге тапсырма
беру.
Дүниетаным қабілеті жоғары
Дарынды
Ізденімпаз,талапты
Өнертапқыш
Өз алдына мақсат қоя білетін болуы тиіс
Осындай жеке тұлғаны дамыту үшін оқытудың жаңа технологиясы қажет.Оқу
үрдісінде осындай әдіспен оқыту үшін мұғалім алдымен өзі оқып біліп,зерттеп
тиімділігіне оқытып,өзінің шеберлігіне қарай таңдауы керек.Мұғалімнің
ерекшелігі соны таңдай білуінде.Өйткені бір технологияның өзі мұғалімнің
қолдану әдіс- тәсіліне,шеберлігіне қарай жүзеге асады.Мен өзімнің ұзақ
жылдардағы іс-тәжірбиеме сүйене отырып сабағымда мына педагогикалық
технологияларды басшылыққа аламын.
Д.В.Эльконин,
В.В.Давыдов
В.Занков
”Дамыта оқыту технологиясы”
“Дамыта оқыту
Жүйесі”
Ж.Қараев “Деңгейлеп оқыту “ Сын тұрғысынан ойлау И.Б.Первин
“Топтық оқыту”
Осы технологиялардың тиімділігіне тоқталар болсақ:
1.Дамыта оқыту-жеке тұлғаны жетілдіреді,оның дамуына бағыт беріп, олардың
әуестік,белсенділік,адамгершілік,батылдық сияқты қасиеттерін
қалыптастырады.
А.С.Выготскийдің Білім беру тек дамудың алдында болғаны пайдалы болады
дегенін ескере отырып,оларды дамыта оқытудың бағдарламалық,
проблемалық,ақпараттық,т.б. түрлеріне негіздеп күнделікті сабақтың тиімді
бөлімдеріне қарай бағдарлап оқыту қажет.
2.Деңгейлеп саралау-мұғалімнің де,оқушының да белсенді шығармашылық
қызметін дамытады.
Сабаққа қызығушылығы Жеке
қабілеті
артады
айқындалады
Өз бетімен жұмыс істеуге Даму мониторингі Нақты өз
деңгейінде
үйренеді айқын көрінеді
бағаланады
Бұл жөнінде әр баланың өз деңгейі болатындай,әр балаға берілетін
тапсырманың көлемі лайықтап беріледі.Әр баланы өзінің даму зонасында
жетілдіру керек деген А.С.Выготский зерттеулері өте құнды.Деңгейлеп
оқытудың тиімділігі өте көп.
3.Топтық оқыту-бірлесіп жұмыс істеуге,өз ойын дәлелдеуге,өз пікірін қосуға
үйретеді.Ұжымдық іс-әрекетке тәрбиелейді.
4.Сын тұрғысынан ойлау-бұл кез-келген мазмұнды сынау емес,оны зерттеу,
бақылау,талдау әр-түрлі стратегиялар арқылы ойлау негіздерін сыни тұрғыдан
дамыту.
Еркін ойлауға мүмкіндік береді Ақыл – ойын
дамытады
Оқу мен жазу сауаттылығын Шығармагылық
белсенділі-
арттырады
гін арттырады
Осы педагогикалық технологияның ерекшелігіне сүйене отырып,оның тиімді әдіс-
тәсілдерін жетілдіруге болады.Атап айтқанда:
-дарынды оқушыны дамытады,оқушылар шығармашылығын арттырады;
-оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіріп,білім сапасын көтереді;
-пәнге деген бейімділігі,қызығушылығы артады;
Жаңа технологияның арқасында оқушының белсенділігі артып,жан-жақты
талдауға,өз ойын ашық айтуға,оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауға
үйренеді.
Осындай жұмыстардың нәтижесінде бүгінгі күн талабына сай сауатты,білімді
оқушылар тәрбиелеуге болады.Ол үшін мұғалім көп ізденіп,көп оқып,ізденіс
үстінде болу керек.
Сынып жетекшісінің жұмысы:
Сынақтан өтуші жас маман жетекшісінің жұмысын атқаруға міндетті.
Бұл үшін сынақтан өтуші:
• Сыныптың құрамын (құжаттарды,ата-аналар құрамын және т.б,)
және оқушылардың жеке ерекшеліктерін зерттеп,сыныптың психологиялық-
педагогикалық мінездемесін құрастырып,оны өз жетекшісіне ұсынады.
• Сыныптың құрамын зерттеу негізінде мұғалімдер мен ата-аналардың
тарапынан оқушыларға деген бірегей педагогикалық талапты қамтамасыз
етеді.
• Психологиялық және педагогикалық жас ерекшеліктерін есепке ала отырып
балалар ұжымын ұйымдастырады,оқушылардың
шығармашылығын,белсенділігін,ынтымақтығын арттырады.
• Топтардың жиналысына қатысып,сынып жиналыстарын өткізеді
• Оқушылардың денсаулығын нығайтып және мәдени ой-өрісін кеңейту
үшін(театрға,мұражайға,көрмелерге орманға серуендеуге т.б.)іс-
шараларын ұйымдастырады.
• Оқушылардың қоғамға пайдалы еңбегінің(оқушылардың өндірістік
бригадалары қызметіне,студенттік құрылыс жұмыстарына
қатысуын,аудандық,қалалық көлемдегі іс- шараларға)түрлі нысандарын
ұйымдастырады.
• Оқушылар арасында кәсіптік бағдар жұмысын ұйымдастырып,өзі де тікелей
қатысады.
• Оқушылардың ата-аналармен жұмыс жасап олармен байланыста болады,ата
аналар жиналысын өткізеді,ата-аналарға арнап педагогикалық
тақырыптарда дәрістер оқиды.
Жас маманға сабаққа дайындаларда берілетін кеңестер
1. Сабақта өтетін бағдарламаның тарауын мұқият оқыңыз
2. Осы бөлімді жадыңызға берік ұстаңыз
3. Оқу материалын талдаңыз
4. Сабақтың мақсатын белгілеп алыңыз.Сабақ нәтижесінде неге жетпек
ойыңыз бар деген сауалға жауап беріңіз.
5. Сынып ұжымын,жеке оқушыларды елестетіңіз,олармен сабақ мақсатына
жету жолдарын қарастырыңыз.
6. Берілген сынып оқушыларына ең нәтижелі әдіс тәсілдерді таңдап
алыңыз.
7. Таңдаған тәсілдеріңіз бен өз мүмкіндіктеріңізді келістіре
отырып,сабақтағы өзіңіздің іс-әрекеттеріңізді анықтаңыз.
8. Сабақтың құрылысы мен барысын ойластырыңыз.
9. Барлық дайындықтарыңызды жоспарға немесе конспектіге жазып алыңыз.
10.Іштей немесе дыбыстап жоспардың түйінді жерлерін қайталаңыз.
11.Өзіңізді тексеріңіз.
а/сабақта қандай деректер, жалпы түсініктер,себеп-салдарлық
байланыстар болу керек;
ә/берілген сабақта қандай білім қалыптасады;
б/қандай әлемдік көзқарастағы түсініктер, саяси, адамгершілік және
эстетикалық бағалауларды қалыптасады;
в/берілген материалды оку барысында окушылардың бойында қандай сезім-
күй тудыру керек.
1. Кабинетке қоңыраудан сәл бұрын келіңіз. Кабинеттің сабаққа
дайындығын жиһаздын дұрыс тұрғанын, тақтаның таза екенін,
ТОҚ, көрнекіліктердің дайындығына көз жеткізіңіз.
Сыныпқа соңғы болып кіріңіз. Барлық окушының ұйымдаса карсы
алғанын талап етіңіз. Сыныпқа көз жугіртіп, әсіресе тәртібі нашар
окушыларға міндетті түрде көз салыңыз. Оқушыларға ұйымдасқан сабақтың
көркемдігін көрсетуге тырысыңыз, тек бұған уақытты бірте – бірте
аздатыңыз.
2.Сынып журналынан өз пәніңізді іздесуге уақыт жұмсамаңыз. Оны
қоңырауда дайындап қоюға болады. Кезекшілерді мұғалімнің үстеліне
сабаққа келмегендердің аты-жөні жазылған парақты калдыруға үйретіңіз.
3.Сабақты батыл бастаңыз. Оқушыларға: кім үй тапсырмасын жасамай келді
? деген сұрақты қоймаңыз. Бұл сауал үй тапсырмасын орындамауды
күнделікті іс сияқы қылып көрсету мүмкін. Сабақ балалрдың сабақ
басынан аяғына дейін жұмыспен шұғылданып отыратындай құрылуы тиіс.
Үзілістер, баяулық, әрекетсіздік – тәртіп бұзушылар екенін ескеріңіз.
4.Оқушыларды мазмұны қызық материалдармен, ой салумен баулып, сабақты
бақылып, үлгірімі төмен балалардың өз күшіне сенуіне көмек беріңіз.
Сынып түгелдей көзден таса қалмасын. Әсіресе назары тұрақсыз,
әлденемен айналысып кететіндерді назардан тыс қалдырмаңыз. Жұмыс
тәртібін бұзушылардың алдын алыңыз.
5.Сабақ үстінде өзге жұмыспен айналысатын оқушыларға көбірек сұрақтар
қойып, зейінін өзіңізге аударыңыз.
6. Оқушы білімін бағалауда өз сөзіңізді іскерлік және қызығушылық
қабілетімен ұштастырыңыз. Оқушының немен жұмыс керектегіне нұсқау
беріп,аталған тапсырманың орындалуын қадағалаңыз. Бұл еңбекке деген
жауакершілікке үйретеді. Оқушы мұғалімнің тапсырмасын міндетті түрде
орындау керектігіне үйретеді.
7. Баға қою үшін оқушының ынтасы мен тәртібін ескеріп, оқушының
білімін объективті түрде бағалаңыз.
8. Сабақты сыныптың жалпы бағалаумен және жекелеген оқушылардың
біліміне баға қоюмен аяқтаңыз. Оқушылар сабаққа деген өз еңбектерінің
нәтижесін сезініп, шаттыққа бөленсін. Тәртібі нашар оқушылардың
жұмыстағы оң нәтижесін ескеріңіз,дегенменде бұндай іс-әрекетпен
болмашы жетістікті бағалауда жиі қайталамауға тырысыңыз.
9. Сабақты қоңыраумен аяқтаңыз. Кезекшіге өз міндетін ескертіңіз.
10. Орынсыз ескерту жасаудан аулақ болыңыз.
11. Басқалардың көмегіне сүйеңбеніз. Педагогикалық практикада тәртіпке
шақыру – мұғалімінің пайдасына шешілмейтін ескертіңіз. Көмекке
оқушыларды шақырыңыз. Сынып оқушылары тәртібі нашар оқушыларды
қолдамаған жағдайда мәселені шешу оңай.
12. Сыныптын бөлігімен немесе тұтас сыныппен келіспеушілікке жол
бермеңіз, егерде осындай жағдайға тап болсаңыз мәселені оңды шешу
жолын қарастырыңыз.
13. Мұғалімнің қылығының дұрыстығына күмән туып, тіпті оның кінәсі
сөзсіз дәлелді болса, келіспеушілік оқушылардың пайдасына шешілу керек
екенін ескеріңіз.
14. Н.А.Добролюбованың ”Оқушылардың көз алдында ақталған мұғалім- бұл
әділ мұғалім” деген сөзін есте сақтаңыз.
Іс-әрекет негізіндегі сабақ құрылымы. Сабақ құрылымы. Лабораториялық
жұмыстарды ұйымдастыру мен өткізу ерекшеліктері. Экскурсиялар, олардың
биологияны оқыту жүйесіндегі және жекелеген пән сабақтары жүйесіндегі орны.
Экскурсия кезінде оқушыларды оқытудың тәрбиелеудің және дамытудың әдістері
мен әдістемелік тәсілдердің құрылымы және ерекшеліктері. Экскурсия
нәтижелерін өндеу және оларды сабақ кезінде пайдалану.
Ботникадан оқушылардың білімін тексеру және баға қою
Білім, іскерлік, және дағдыларды тексеру оқушылардың танымдық
процестерін күшейтуге үнемі байланысты болғандықтан, ол мектеп оқушыларының
зейін, ес, ойлау, сөз сияқты танымдық процестерінің дамуына ықпал жасайды.
Оқушылардың білімін тексерудің оқыту процесінде өз мәніндегі ролі болмайды,
бірақ ол педагогикалық процестің барлық бөлімдерімен ажырамастай
байланыстағы қажетті құрам бөлігі болып табылады. Ботаника курсының мол
мазмұны оқушылар білімін әр түрлі методтармен тексеруге мүмкіндік жасайды.
Білімді ауызша, жазбаша тексеру, практикалық жұмыстары өте кең қолданылады
Білімді ауызша тексеру. Білімді ауызша тексеру оқушылар білімін жан-
жақты тексеруге мүмкіндік береді. Оқушылардың оралымды баяндауы осы
методтың бір түрі болып табылады. Ботаникадан білім тексеру үшін оралымды
баяндауды қолдану мұғалімге оқушылардың білімін әділ де дәл анықтауға, ойы
мен ауызша сөйлеуін дамытуға мүмкіндік береді. Алйда ауызша тексерудің бұл
түрі көп уақытты қажет етіп, осы сабақта жауап беретін оқушыларды ғана
жұмылдыра алады.
Сондықтан оны білімді ауызша тексерудің басқа түрлері және тәсілдерімен
үйлестіру қажет.Мысалы, тақтаға шақырылған оқушының біріне мүктің өсіп-
жетілу кезеңдерін жүйелі түрде қысқаша жазу ұсынылады. Екінші бір оқушы осы
тақтаға әрбір жазбаны схемалы суреттермен сипаттап береді. Қалған оқушылар
өз жолдастарының істеген жұмысын қадағалап, олардың кейбіреулеріне
орындалған тапсырманы түсіндіру және мүктің өсіп-жетілуі мен табиғатта бұл
процестің жүзеге асуына қажетті жағдайлар туралы толық баяндап беру
тапсырылады. Сондай-ақ білім тексеруге байланысты бір оқу таблицасының
мазмұнына ауызша талдау жасау; мазмұндары жағынан байланысты екі-үш
таблицаға ауызша салыстырмалы талдау жасау; әр түрлі тұқымдас өсімдіктер
өкілдерінің морфологиялық белгілерін қорытындылай отырып сипаттау; бұрын
зерттелген табиғи объектінің оқушылар үшін ұқсастығы жағынан
жаңалығынауызша сипаттау; бұрын зерттелген өсімдікті (немесе оның органын)
немесе бұрын өткізілген бақылауды, немесе қойылған тәжірибені т.б. схемалы
суреттермен қабаттастыра баяндаулы қолдануға болады.
Ботаникадан оқушылар білімін тексерудің екінші түрі оқушылар білімін
жаппай тексеруге және мұғалім мен оқушылар арасында тығыз байланыс
қалыптастыруға көмекші болатын тексеру әңгімесі болып табылады. Тексеру
әңгімесі сыныптағы барлық оқуыларды оқуға жұмылдырумен бірге, олардың
зейінділігіне, есте сақтауына, ойлауына септігін тигізеді. Сонымен қатар
білімді ауызша тексерудің бұл түрі оқушылардың білімін бірқатар сұақтар
бойынша біршама қысқа мерзімде тексеріп, ботаника сабақтарында әдетте
тексеру әңгімесінің соңында меңгеретін жаңа оқу материалын түсінуге жалпы
сыныпты дайындауға мүмкіндік береді.
Оқушылардың білімін жазбаша тексеру. Жазбаша тексеру бүкіл сыныптың
білімін барынша қысқа мерзімде анықтап, тақырыптың негізгі сұрақтарына
жауап алуғ мүмкіндік береді. Білімді жүйелі түрде жазбаша тексеру
оқушылардың оқу материалын тереңдете оқып үйренуіне, оның маңызды
сұрақтарын меңгеруге жағдай жасайды, өйткені олар жауап қайтара отырып,
білімді ауызша тексеруге қарағанда өздігінен жұмыс істеу дәрежесін көбірек
көрсете білуі, өз білімін қысқа, ғылыми және орфография жағынан дұрыс
баяндай білуі қажет. Сол себепті жазбаша тексеруді жинақтау ретінде, яғни
тақырыпты толық оқып үйрену соңынан өткізу орынды. Мұндай тексеру өткізу
үшін алдын ала психологиялық дайындық жасау, ал бұдан басқа бұрын
меңгерілген оқу материалын дер кезінде пысықтау туралы ескерту қажет.
Биологиялық білімді бағалаудың көпшілік қабылдаған критериі мынлар болып
табылады.
Егер оқушы оқып отырған және бұын оқылған бағдарламадағы материалды
біліп, дұрыс ұсынса, баяндаған қағидаларды дәлелді мысалдармен бекіте алса;
нақтылы фактілерді дұрыс түсіндіріп, ол бойынша дұрыс қорытындылап,
жинақтай алса; меңгерген ғылыми қағидалар мен қорытындылардың практикалық
маңызын түсінсе; оқулық текстінде баяндалғандарды сөзбе-сөз айтуға
тырыспай, жүйелі де толық жауап берсе; зертханалық жұмыстарды орындаған
кезде приборларды; аспаптарды пайдалана білсе, бақылағандарынан дұрыс
қорытынды жасай алса, «5» деген баға қойылады.
Егер оқушы жауабын «5» деген баға үшін белгіленген талаптарға негізінен
сайболып бірақ,
А) материалды бақылауда немесе фактілерді түсіндіруде бірлі-жарым
ағаттықтар жіберілсе, немесе
Б) жауап қайтару кезінде оқушылық текстіден шыға алмай, бірақ мұғалімнің
бақылау сұрақтарына түсіндірген материалды ұғатындығын аңғартса, немесе
В) зертханалық жұмыстарды дұрыс орындай отырып, кейбір қорытындыларға
қиналатын болса, орындалған жұмыстың нәтижелерін жеткілікті мөлшерде толық
қорытындылай алмаса, «4» қойылады.
Егер оқушының негізгі бағдарламадағы материалды білетіндігі және
түсінетіндігі байқалса, бірақ:
А) жекелеген маңыздыларды айтпай, анықтамаларда ағаттықтар жібере отырып,
материалды үстірт баяндаса, немесе
Б) фактілерді қорытындылау, жинақтау және түсіндіруде қиналып, бірақ
мұғалімнің көмегімен оларды орындап шықса,немесе
В) теориялық материалды дұрыс баяндай отырып, баяндалған қағидаларды
нақтылы фактілермен бекітуде қиналса, немесе
Г) жауап қайтарғанда оқулық текстін қайталап айтып, мұғалімнің бақылау
сұрақтарына жауап берген кезде баяндалған жеке жағдайларды
қанағаттанарлықсыз түсінетіндігі байқалса немесе
Д) зертханалық жұмыстарды орындау кезінде приборлар және аспаптармен жұмыс
істеу дағдыларында кемшіліктер байқалып, ұқыпсыздыққа жол берілсе,
өткізілген жұмыстардың нәтижесі бойынша қорытынды жасауға мұғаліснің
көмегінсіз қиналатын болса, «3» қойылады.
Егер оқушы:
А) оқытылатын материалдың көпшілігін немесе өте маңызды бөлімін
білмейтіндігі байқалса немесе
Б) нақтылы фактілерді түсіндіре алмай, баяндалған материалдың практикалық
маңызын түсіне алайтындығы айта алмайтындығы байқалса, немесе
В) мұғалімнің негізгі және жетекші сұрақтарына өздігінен және жүйелі түрде
жауап қайтара алмайтын болса, немесе
Г) зертханалық жұмыстарды орындау кезінде құрал-жабдықтар мен аспаптарды
пайдалана алмайтындығы байқалса, «2» деген баға қойылады.
Егер оқушы баяндалған материалды толық білмей, ал зертханалық жұмыстарды
орындау кезінде тапсырманы орындауға тіпті кіріспейтіндігі байалса, «1»
қойылады.
9. Биологиядан сыныптан тыс жұмыстар.
Кітап бойынша үй жұмысы .
Үй жұмысы мұғалімнің оқушыларға үйде өз бетінше орындауға берген
практикалық және кітап бойынша ( сонымен қатар басқа кітаппен ) , сабақпен
байланысқан тапсырманың бір түрі .
Оқушылар өздерінің оқитын оқулықтарымен жұмыс істеуді білмейді :
біреулері сыныпта жазған тапсырманы ғана оқыс , екіншісі текістті жаттап
алады , басқа біреуі жай ғана қарап шығады . Баяндама дайындағанда әртүрлі
әдебиеттердің беттерін көшіріп алады , ал мұғалім оны білмей оқушыны
мақтайды . Үй жұмысы оқушының ойын дамытып оны өз бетінше жұмыс істеуге
итермелегенде ғана мақсатына жетеді .
Оқушылар тексттерді қатарынан оқып сыныпта мазмұндауы керек демей ,
керісінше тапсырма сұрақ түрінде дайындалып , оқушылар оған тиісті
материалды кітаптан тауып жауаптарын көрсетуі тиіс .
Ең бастысы оқушының кітапты оқығанда оны түсініп оқуы керек .
Оқушыны тақырыптың , тараудың соңындағы сұрақтары қызықтырады .Мұғалім
ол сұрақтарды оқушыларға өзі қояды . Кітаптағы сұрақтардың ішінде , мұғалім
қойған сұрақтардың ең маңыздылары ол салыстыруды қажет ететін сұрақтар . Ол
жылдан жылға күрделеніледі . 8-10 сыныптарда кең көлемде қажет етіледі .
Үй тапсырмасы ретінде салыстыруды , тиісті – тиісті емес тігін көрсететін
тапсырмалар оқушының тақырыпты түсінуін жақсартады . Ол үшін оқушыға
кестені толтыру ұсынылады . Мысалы , 5-сынып оқушысына
| Гүлдің белгілері |
|Гүлдің бөлімдері |Желмен тозаңданатын |Бунақденелілермен |
| |өсімдіктер |тозаңданатын |
| | |өсімдіктер |
| | | |
Үй жұмысы сабақты бекіту үшін ғана емес сонымен қатар фронтальды
және индивидуальды болады .
Тақырыпты аяқтайтын сабақтарда фронтальды тапсырмалар беріледі .
Кейде мұғалім дайын тапсырмалар жазылған дәптерді толтыруға береді . Егер
ондай дәптер мұғалімде ғана болса онда тапсырмаларды тақтаға жазуына болады
.
Мұғалім сабақта оқушыға кітапты үйде дұрыс пайдаланудың бірнеше
тәсілдерін үйретеді . Ол тәсілдер :
1. Кітаптағы материалды көз жүгірту арқылы қарап шығу ;
2. Тексттің қиын жерлерін ,терминдерді , ескертулерді ,ссылоктарды талдап
оқу ;
3. Суреттерді , сызбаларды , схемаларды , кестелерді қарап , түсіну ;
4. Санмен көрсетілген мәліметтерді түсіну ;
Жоғарғы сынып оқушыларына оқулықтан жаңа өз бетінше орындау үшін
әртүрлі тапсырмалар берілуі мүмкін .Сөйтіп мұғалім тапсырманы қиындата
береді .Алғашқыда мұғалім сабақта орындайтын тапсырманы жалғастыру үшін
үйге әртүрлі сұрақтар береді . Одан кейін сабаққа байланысты өздік
жұмыстар беріледі , сосын сыныпта басқа материалмен аналогиялық талданған
сұрақтар , соңынан сабақтың біраз бөлігі үйдегі өздік жұмысына арналады .
Бұл болашақта өздігінен орындауына қажет .
Білімді бекіту үшін суреттің маңызы зор . Оқушылар ауызша ғана
жауап бермей схема бойынша гүлдің құрлысын , жануарлардың сыртқы және
ішкі құрлысын , ұлпаның түрлерін , сүйектердің әртүрлі түрлерін ажырата
білуі тиіс .
Сонымен қатар олар схема құруды : қанайналым , тынысалу
,асқорту , зат алмасу , клетканың құрылысы , фотосинтез , моно және
дигибридті будандастыруға .
Практикалық үй жұмысы .
Мысалы , үй жұмысы ботаникадан морфологиялық және физиологиялық тұрғыдан
болады . Морфологиялық тапсырма ( гербарийлеу , сабақтын , гүлдің
бөлімдерін бөлімдеу ) осы материалды бекіту үшін сабақта жүргізіледі .
Физиологиялық тапсырманы біртіндеп , яғни оның қорытындысын , байқалуын сол
сабақта қолдана алатындай (тұқымның өнуі , жапырақтағы судың булануы және
т.б.)
Тәжірибе жұмыстарын белгілі бір сабақта орындау үшін олардың уақытын
белгілеу қажет . Мұндай тәжірибе жұмыстары көбінесе ботаника курсында көп
болады . Оларды орындау үшін мынандай уақыт керек :
Гербарийді кептіру - 7 күн .
Тұқымның ісінуін анықтау – 2 күн .
Әртүрлі жағдайда тұымның өсуі – 7 күн .
Тамырдың өсуін қадағалау – 10 күн .
Жапырақтың қаңқасын дайындау – 7 күн .
Сабақтың топырақтан өсіп шығуы – 20 күн .
Мұғалімнің тапсырмасымен оқушылар өздерінің тәжірибелерінің
қорытындыларын бір сабаққа алып келеді . Мұғалімнің көрсетуімен оқушылар
өздерінің тәжірибелерінің қорытындыларын баяндайды . Бұл сабақтағы үй
жұмысын баяндау сияқты .
Практикалық жұмыстар зоология сабағынанда беріледі . Ботаника
пәніндегі сияқты мұнда да тәжірибенің өтетін жері , байқалуы болады .
Зоологияда байқау: ауылшаруашылық зиянкестеріне , құстарды қорғау ,
ауылшаруашылық жануарларына қарау .
Зоология курсында бөлшектеуге көп көңіл бөлінеді .Мысалы , уйге өзен
шаянының денесін картонға орналастыру , балықтың скелетін құрастыру сияқты
. Адам анатомиясы физиологиясы мен гигиенасынан да үй жұмыстары
ретінде практикалық және эксперименттік жұмыстар жүргізуге болады . «Тірек-
қимыл жүйесі» тақырыбын бекіткенде практикалық жұмыс ретінде сүйекті өртеу
, оны қышқылға салу , сүйектердің түрлері картонға жапсыру ( ұзын сүйек ,
формасы әртүрлі сүйек , жалпақ сүйек ) . Оған жануарлардың сүйектері
қолданылады .
7-10 сыныптарда биологияны оқыту кезінде басты орынды жануарлардың
рефлексін анықта болып табылады . Мұғалім кімде балықтар , құстар сияқты
т.б. үй жауарлары бар екенін анықтайды . Оқушылардың қалауымен оларға
рефлекстерді анықтап күнделік жүргізуге тапсырма береді . Келесі сабақтарда
оқушылар өздерінің жүргізген тәжірибелері мен күнделіктерін баяндайды .
Табиғи объектілермен жұмыс істеу жалпы биология курсында да
жүргізіледі . Оқушыларға табиғаттан немесе мектеп ауласынан материал жинау
тапсырылады . Жұмыс қысқа мәліметпен ( қайда , қашан , не жиналды және не
байқалды ) және гербарий , коллекция , кестемен керсетіледі . Ол кезде
оқушылар әртүрлі әдебиеттерді , анықтауыштарды , жиналған өсімдік немесе
насеком туралы жазылған әдебиеттерді пайдаланады .
Оқушылар тәжірибе жасап , байқау күнделігін жүргізіп , суреттер
салады . Оқушылардың үйде жүргізген экспериментті жұмыстарының қорытындысы
, мұғалімнің тапсырмасы бойынша мектеп ауласынан жиналған гербарийлер мен
коллекциялары сабақта қолданылады . Бұл материалдар практикалық жұмыстарда
да қолданылады .
Оқушыларды үй жұмыстары әртүрлі болуы мүмкін :
1 . Кітаппен жұмыс :
Сұраққа жауап ;
Кесте түрінде .
2 . Әртүрлі журналдар мен кітаптарды оқу ;
Конспект , баяндама дайындау .
3 . Тақырыпқа байланысты суреттер дайындау .
4 . Табиғи объекттермен жұмыс ;
Бөлме өсімдіктерінің мүшелерінің формасын анықтау ;
Тәжірибелер қою ;
Жануарларды байқау ;
Оқушылардың үйде өз беттерінше орындайтын оқу жұмыстары
сыныпта өткен сабақтардың жалғасы ретінде саналады. Сондықтан да оны кей
жағдайда оқыту процесінің бір компоненті ретінде қарастырады.
Оқушының үйдегі оқу жұмысын сыныптағы оқу жұмысымен жалғастырып, толықтырып
отырса, онда олардың алған білімдері терең және берік болады. Оның маңызы
оқыту жұмысын ұйымдастырудың сабақтың басқа түрлеріне қарағанда ерекше. Бұл
жұмыстың танымдық қызметімен бірге оның тәрбиелік мәні де зор. Себебі, үй
жұмысын күнделікті орындау барысында оқушылардың дербестігі, ойлау қабілеті
артып, өздігінен білім алуға жүйелі түрде дағдыланады . Олар өзінің оқу
жұмысын жоспарлауға, қажетті оқу материалын жинақтауға дағдыланады, сабақта
алған білімдері мен біліктіліктерін өзіндік еңбекте қолдана білуге
жаттығады, өзін өзі бақылау және кітаппен жұмыс істей білу тәсілдерін
меңгереді, оқудың әртүрлі амал-тәсілдерін қолдана отырып, өз бетінше
баяндама жасауға дайындалады. Соның негізінде білім мен біліктілік өте
берік меңгеріледі, оқушының ақыл-ой әрекетінің жеке дара дәстүрі
қалыптасады.
Оқушының үйдегі оқу жұмысын дұрыс ұйымдастырудың мынандай шарттары бар:
1. Үй тапсырмаларын бергенде мұғалім оларды орындаудың қандай тиімді
әдіс-тәсілдерін қолдануға болатыны туралы жақсылап нұсқау беруі қажет.
2 . Үйге берілетін тапсырмалар оқушыларды қызық-тыратындай болуы
және өмірмен, олардың іс-тәжірибе-лерімен байланысты болғаны жөн.
3.Үй тапсырмасы оқушының бәріне бірдей бірыңғай мазмұнда емес, мүмкін
болған жағдайда бірнеше нұсқада (вариант) болғаны пайдалы.
4.Үй тапсырмасының мазмұны шығармашылық сипатта болғаны жөн.
5 .Үйдегі оқу жұмысының табысты болуы, көбінесе сабақта мұғалімнің үй
тапсырмасын орындау тәсілін оқушыларға тыңғылықты етіп түсіндіруіне
байланысты.
6.Үй тапсырмасының көлемін белгілеуде мұғалім оқушылардың жас
ерекшеліктері мен таным қабілеттерін ескергені жөн.
7 .Үй тапсырмасын тексеру және бағалау барысында мұғалім , оның орындалу
сапасына айрықша мән беріп, жетістігі мен кемшілігіне оқушылар- дың
назарын аударып отырғаны жөн.
Үй тапсырмасына даярлық – 2-3 мин.
Мұғалімнің берген бағасы әділетті болса онда ол оқушының ынтасын
артырып, үй тапсырмасын тыңғылықты орындап отыруға септігін тигізеді.
Мұғалімнің бағалауы оқушылардың өзін-өзі бағалауымен ұштасып отырса ғана ол
жемісті болмақ .Жоғарыда аталған шарттардың тиянақты орын-далуын ескеру
мұғалімдер үшін аса қажет болмақ .Мұғалімдер тарапынан оқушыларға шамадан
тыс үй тапсырмасын тапсыруды болдырмау және олардың жас ерекшеліктері мен
таным қабілеттерінің мүмкіншілігін ескеру мақсатын көздей отыра, оқу
министрлігінің нұсқауы бойынша әр сыныпта үй тапсырмаларын орындауға
берілген уақыт мөлшері мынандай болып белгіленген:
I - II сыныптарда - 1 сағат;
III - IV сыныптарда - 1,5;
У - VIII сыныптарда - 2 сағат;
IX - Х сыныптарда - 2,5 - 3 сағат.
Сонымен қатар, оқушылардың сенбі және жексенбі күндері бос болуы
үшін дүйсенбіге тапсырма берілмейді. Үй тапсырмалары мұғалімнің қатысынсыз
орындалатын болғаннан кейін, олар ата-аналармен тығыз қарым-қатынаста
болып, оларға оқушылардың үйде орындайтын жұмыстарына көмектесіп отырулары
үшін үнемі әдістемелік тұрғыдан басшылық жасап отырғаны жөн.
Ол үшін әрбір оқушының үйлерінде тұрақты жұмыс кестесі болуы
тиіс. Осы кесте бойынша оқушылар күнде-лікті үй тапсырмаларын орындап
отыруға дағдылануы қажет. Оны ата-аналар ұйымдастырып, бақылап, жағдай
жасап отыруы тиіс.
Үй тапсырмасын орындар алдында оқушы бір мезгіл таза ауаға шығып
демалып, дер кезінде тамақтанып, тынығып және уақытылы ұйықтап тұрса
баланың оқу жұмысын жақсы ұйымдастыруға тигізер әсері мол.
Оқушылардың өзіндік жұмыстары оқушылардың оқу жұмысын сәтті
ұйымдастыруда оның өзіндік жұмыстарының маңызы ерекше.
Бүгінгі таңда оқушылардың үзіліссіз білім алу міндеттерін
жетілдіруге сай мектеп мұғалімдерінен олардың ойлау қабілеттерін одан әрі
арттыру, танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту, сонымен қатар
өзіндік жұмыстарына қатысты іскерліктері мен дағдысын тәрбиелеу талап
етілуде. Ол үшін өзіндік жұмыс оқушылардың тек үй жұмысын орындау барысында
ғана емес, оқыту процесінің өн бойында өз орнын табуы тиіс. Оқушылардың
әртүрлі өзіндік жұмыстары негізінде сабақтың нәтижесін және таным
қабілеттерінің белсенділігін арттыруға болады.
Оқушылардың таным белсенділігі - оқуға қажетті білім мен дағдыны
меңгеру және оларды өмірде, практикада пайдалана білуге, үйренуге оқушының
істейтін саналы әрекеті.
Оқыту процесінде оқушының белсенділігі, негізінен, екі түрлі сипатта
болады : сыртқы және ішкі белсенділік.
Сыртқы белсенділік дегеніміз- оқушы әрекетінің сыртқы көріністері
(белсенді қимыл қозғалыстары, тәжіри-белік әрекеттері, мұғалімге зейін
қойып қарауы, мими-касы т.б.) бірақ осы кезде ол басқа нәрсені ойлап отыруы
да мүмкін.
Оқушының ішкі белсенділігіне - оның белсенді түрде ойлау әрекеті
жатады. Белсенділік жеке басқа тән, маңызды бір қасиет болып саналады. Бұл
қасиетсіз адамның қандайда болмасын жұмысы нәтижелі болуы мүмкін емес.
Оқушы белсенділігі қандай болғанда да ой дербестігіне сүйенеді. Оқыту
процесінде оқушылардың белсенділігін арттыру принципін жүзеге асыруды
мақсат еткен мұғалім сабақтың барлық кезеңінде олардың ой дербестігін
дамытуға тырысады. Оқушыда белсенділік бір қалыпта болмайды, оның қарапайым
(еліктеушілікке, жай қайталауға, біреудің айтқанын бұлжытпай орындауға
негізделген белсенділік) және күрделі (творчестволық т.б. белсенділік)
түрлері болады.
Соңғысы оқушының жоғарғы саналылығы мен дербестігін керек етеді.
Оқушылардың жас ерекшеліктеріне және психикалық даму
дәрежесіне қарай белсенділіктің бірнеше түрі қалыптасып, дамиды : қимыл
және сөйлеу, ойын және оқу (таным), өзін-өзі тәрбиелеу т.б. белсенділіктер.
Өзіндік жұмысты ұйымдастырудың шарттары мыналар:
1. мұғалімнің нақты тапсырмалар (нұсқаулар) беруі;
2. жұмысты орындаудың және аяқтаудың уақытын белгілеуі;
3. мұғалімнің басқаруымен оқушылардың дербестігінің мөлшері, олардың
жұмысты өз еркімен және қалауымен істеуі;
4. оған әсер ететін мотивтер т.б.
Оқушылардың өзіндік жұмысы міндетті түрде мұғалімнің басшылығын,
сонымен қатар оқушылардың дербестігін, олардың қызығып өз ықыласымен
жасайтын әрекетін де керек етеді. Осыған байланысты кейбір педагогтар мен
психологтар (Р. Г. Лемберг, М. Н. Скаткин, В. А. Занков т.б.) оқушылардың
өзіндік жұмыстарының ерекшелігі - олардың ықыласы және өз еркімен әрекет
жасауына байланысты деп санайды.
Алдыңғы қатарлы мектептердің іс тәжірибелеріне көңіл бөлсек,
оқушылардың өздік жұмыстарының сан алуан түрі бар екенін байқаймыз.
Мәселен, оқушылардың сабақ үстінде меңгерген оқу материалдарын пысықтау
үшін оқулық не басқа құралдар бойынша жұмыс істеуі, көркем әдебиеттерін,
ғылыми және техникалық әдебиеттерді пайдалануы; жаттығу жұмыстарын жазба
түрде орын-дауы, графикалық жаттығу жұмыстарын жүргізуі, түрлі практикалық
немесе лабораториялық бақылау жұмыс-тарын өткізуі (репродукциялы жұмыстар),
шығармашылық дағдыларын дамыту мақсатында баяндама, реферат, шығармалар,
пікір жазуы және көрнекі құралдар, модельдер, конструкциялық т.б. жұмыс
түрлерін жатқызуға болады.
Репродуктивтік типтегі өзіндік жұмыстарын оқушылар өздерінің
меңгерген білімдеріне сүйене отырып орындайды. Шығармашылық (творчестволық)
типтегі өзіндік жұмыстарын орындауда оқушылар өзінің болжау, топшылау,
түрлі құбылыстардың арасындағы байланыстарды салыстыра білу қабілетіне
сүйене отырып, ой қорытындысын жасап жаңа шешім табады, өзіндік жаңалық
ашады. Сөйтіп бұл жағдайда белгілі дәрежеде оқушылардың бейімділігін
айқындап береді.
Оқушылардың үй жұмыстары мен оқу материалын қайталау кезіндегі
өздігінен істейтін жұмыстарының да маңызы ерекше. Бұған қоса көрнекі
құралдарын (карточкалар, схемалар, чертеждар, оқу карталары т.б.) пайдалана
отырып өздік жұмыстарын ұйымдастырудың да пайдасы зор.
Мұғалім оқушылардың өзіндік жұмыстарын дұрыс ұйымдастыру үшін, алдымен,
олардың өзіндік әрекеттерінің негізгі психологиялық ерекшелік-терін
білгені жөн. Оқушылардың өзіндік әрекетіне тән ерекшеліктері мыналар:
1. оқушының алдын ала өз әрекетінің жалпы және нақты мақсаты мен
міндеттерін анықтау;
2. жоспарға сәйкес амал-тәсілдерді қолдана білу;
3. өз әрекетінің барысын бақылап отыру.
Егер оқушы өздігінен жұмыс істеуге үйренбесе, оның оқуы жемісті
болмайды, ол жиі сәтсіздікке ұшырайды. Мұндай жағдайда оқушының оқуға деген
ынтасы төмендейді, соның салдарынан үлгермеушілер қатарына қосылады.
Профессор Р. Г. Лембергтің пікірінше, оқушылардың өзіндік жұмыста-
рын ұйымдастыру мына шарттарға байланысты болмақ:
1. оқушының істейтін жұмысының мақсатына айқын түсінуі;
2. жұмыстың жемісті аяқталуына, оның алдағы нәтижесіне қызығуы;
3. жұмысты оқушылардың өз еркімен, қалауымен орындауы. өзіндік Жұмысты
ұйымдастыруға қойылатын талаптар мыналар:
• жұмыстың көлемін шамадан тыс асырмай, оның сапасын арттыруға
көңіл аудару;
• оқушылардың жұмысын оқу жұмысының басқа түрлерімен дұрыс
ұштастыра білу;
• оқушылардың дербестігін арттырып, өзіндік білім алу қабілетін
жүйелі түрде дамыту;
• өзіндік жұмыстың мазмұнына күнделікті өмірден алынған
материалдарды, хабарларды енгізу;
• оқушыларды табиғат пен қоғам дамуының жалпы заңдылықтарын,
сонымен қатар нақты фактілер мен құбылыстарды өздігінен талдап
түсінуге үйрету;
• оқушыларды алған білімдерін іс жүзінде қолдана білуге
дағдыландыру;
• оқушыларды оқу жұмысына шығармашылық тұрғыдан қарауға, әр
уақытты дербес және белсенді әрекет жасауға баулу;
• оқушылардың өздігінен дербес жұмыс істеу, еңбек ету дағдысын
қалыптастыру.
Н . К. Крупская 1934 ж. жазған ''өздігінен білім алумен шұғылданушы-
ның есіне'' деген тезистерінде мынадай жалпы кеңестер (нұсқаулар) береді:
өздігінен білім алу үшін, алдымен, сол жұмысқа қажетті нақты дағдыларға
(іштей жылдам оқи білу, библио-графиялық дағдылар, түрлі анықтама
әдебиеттерді пайдалана білу, оқығандарды жазып алу т.б.) ие болу керек.
Біліммен жемісті шұғылдану қолайлы жағдайларды (уақыт, орын, тиісті
әдебиеттер мен құралдардың болуы т.б.) керек етеді. Ең дұрысы -
кітапханаларда, оқу залдарында біліммен шұғылдануға дағдылану.
өздігінен білім алатын адам нені оқитынын анық біліп, ол жұмысты белгілі
жоспармен, жүйемен жасауы керек.
Алғашқы кездерде тәжірибелі адамдардан, кітапхана-шылардан кеңес,
консультациялар алудың пайдасы зор. Өздігінен білім алу жұмысын асықпай,
көп үзіліс жасамай жүргізген жөн.
Оқыған материалды мұқият ұғатындай етіп оқып, түсінбеген жерлерді
қалдырмай, бір оқығанда қайта оқып, оның негізгі жақтарын жазып алу қажет.
Сонымен қатар анықтама әдебиеттерді, энциклопедияларды, түрлі сөздіктерді
қоса пайдаланып отыру керек.
Н. К. Крупскаяның бұл кеңес-нұсқаулары қазіргі күнде де маңызын
жойған жоқ .
Оқушылардың өздігінен білім алу әрекетін арттыру мақсатында қазіргі
озат мектептер арнайы жұмыстар жүргізуде . Жоғары сынып оқушыларына
арналған еңбекті ғылыми жолмен ұйымдастыру (НОТ) сабақтары, кітапхана
сабақтары, библиографиялық конкурстар , саяси тақырыптарға арналған
факультативтер, саяси клубтар, оқушылардың қызығулары бойынша ұйымдас-
тырылған үйірмелер, арнайы семинарлар мен лекторий-лер, ой еңбегінің
мәдениетін жетілдіру университеті, кон-сультациялық бюролар, жас мұғалімдер
үшін ''өздігінен білім алу мектебі'' т.б. жұмыстар. Мұндағы көзделген
мақсат - оқушылардың өздігінен білім алуға қызықтыру және бұл жұмысқа
қажетті нақты қарапайым дағдыларды қалыптастырып, дербес білім алу
мәдениетін арттыру.
Бұл жұмыста жоғары сынып оқушыларын өз жұмысын жоспарлауға, уақытты
дұрыс (үнемдеп) пайда-лануға, өзіне қолайлы күн режимін белгілеуге
үйретудің маңызы зор. Сол сияқты оқығанын конспектілеуге, тыңда-ғанын жазып
алуға, өзіне керек хабарларды іздеуге, библиографиялық және анықтама
материалдарды пайда-лануға кітаппен, каталогпен жұмыс істеуге арнайы дайын-
дау және үйрету мектептің өте маңызды міндеті болып табылады.
Ол үшін мектеп оқушыларына арнап ''Кітап оқу мәдениетінің негіздері''
атты факультативтік сабақ ұйымдастырудың да маңызы ерекше.
В. А. Сухомлинский оқушының өздігінен, өз ықыла-сымен жүйелі кітап
оқуын ақыл-ой тәрбиесінің екінші бағдарламасы деп санаған. ''Кітап, - дейді
ол, балалардың өмірінде бала жақсы оқи білуге үйренгенде ғана үлкен рөл
атқарады. ''Жақсы оқи білу'' деңгейінің мәні неде? Бұл, ең алдымен, кітап
оқудың қарапайым әдісін білу, игеру болып табылады'' дей келе, ол кітапты
жүйелі оқудың, ең алдымен көркем әдеби шығармалардан, одан әрі ғылыми-
көпшілік әдебиеттерге ауысуын жөн көреді. Егер адам өз өмірінде екі мыңдай
кітап оқитын болса, соның жарты-сын балалық және жасөспірім шақта оқуға
тиісті дейді . Өздігінен білім алудың қайнар бұлағы - біріншіден кітап
болса, екіншісі мерзімді баспасөз. Соған орай газетпен жұмыс істей білу -
газет бетінен керек материалды таба білу деген сөз. Газетпен жұмыс істеу
аса ауыр да, күрделі болумен қатар, тым қызықты да.
Оқушыларды газет-журналдарды жүйелі оқуға итермелейтін мотив -
білімге деген құштарлық, қызығу (таным мотиві). Газет оқуға олардың ынта-
ықыласын арттыру үшін, мұғалім сабақта мерзімді баспасөз беттерінде
жарияланған материалдарды өзі пайдаланып және оқушыларға содан үйде оқуына
арнайы тапсырмалар беріп отыруы
10. Биологияны оқытудың материалдық базасы. Биология кабинеті, оны
ұйымдастуры және жабдықтау. Биология кабинетіне қойылатын талаптар.
Класс, лаборанттық бөлме. Көрнекі құралдарды таңдау мен сақтау
принциптері. Биология кабинетінің лабораторлық және экскурсиялық
жабдықтары. Тірі табиғат бұрышы. Өсімдіктерді мен жануарларды тандау
және оларды тірі табиғат бұрышында орналастыру. Өсімдіктер мен
жануарларды күтуді ұйымдастыру. Мектеп оқу-тәрбие учаскесі. Учаске
территориясын ұйымдастыру. Учаске бөлімдері және оларды пайдалану
мақсаты, Негізгі дақылдар мен сорттарды бөлімдер бойынша орналастыру.
Жануарларды учаскенің зоологиялық бөлімінде орналастыру және ұстау.
Оқушылардың тәжірибелік-практикалық жұмыстарының нәтижелерін
қорытындылау.
3.2 Зертханалық сабақтар мазмұны
|№ |Тақырыптар |Мазмұны |Орындау |Сағат |
|р/с| | |мерзімі |саны |
| | | |(апталық| |
| | | |) | |
|1 |Өсімдіктануды|Өсімдіктану оқулығы мен |1,2,3 |6 |
| |оқыту |бағдарламасына әдістемелік талдау. |апта | |
| |әдістемесі. |Жылдық, тақырыптық, сабақ жоспарларын| | |
| | |талдау. | | |
| | |Морфологиялық, анатомиялық, | | |
| | |физиологиялық, систематикалық | | |
| | |мазмұндағы сабақтарды өткізуді | | |
| | |әдістемесі. | | |
| | |Қортынды сабақтарды өткізудің | | |
| | |әдістемесі. | | |
| | |Практикалық сабақтар өткізудің | | |
| | |әдістемесі. | | |
| | |Топсеруенді жоспарлау және өткізу | | |
| | |әдістемесі. | | |
| | |Оқушыларды сабаққа қызығушылығын | | |
| | |орттыру бағытында жаңа педагогикалық | | |
| | |технологияны пайдаланудың әдістемесі.| | |
|2 |Жануартануды |Жануартану оқулығы мен бағдарламасына|4,5 апта|8 |
| |оқыту |әдістемелік талдау. | | |
| |әдістемесі. |Жылдық, тақырыптық, сабақ жоспарларын| | |
| | |үлгісін жасап үйрету. | | |
| | |Жануартануды оқытудағы пәндік | | |
| | |ерекшеліктер. | | |
| | |Сабақта пайдаланатын көрнекіліктер, | | |
| | |олардың ерекшеліктері. | | |
| | |Систематикалық және экологиялық | | |
| | |ұғымдарды қалыптастыру, ұғымдарды | | |
| | |дамыту. | | |
| | |Жануартануды оқытуды таратылып | | |
| | |берілетін көрнекіліктер. Практикалық | | |
| | |сабақтар оларға қойылатын талаптар. | | |
| | |Блокталған сабақтар өткізудің | | |
| | |тиімділігі, әдістемесі. | | |
| | |Қайталау, қортындылау, талдау | | |
| | |сабақтары ұйымдастырудың әдістемесі. | | |
| | |Қазақстандағы сирек кездесетін | | |
| | |хайуанаттар ҚР Қызыл кітабы. | | |
|3 |Тәнтануды |Тәнтану оқулығы мен бағдарламасына |6,7 апта|8 |
| |оқыту |әдістемелік талдау. | | |
| |әдістемесі. |Жылдық, тақырыптық, сабақ жоспарларын| | |
| | |үлгісін жасап үйрету. | | |
| | |Тәнтануды оқытудағы пәндік | | |
| | |ерекшеліктер. Цитологиялық, | | |
| | |гистологиялық, анатомиялық, | | |
| | |физиологиялық, гигиеналық ұғымдарды | | |
| | |оқыту әдістемесі. | | |
| | |Тәнтануды оқытуды пайдаланатын | | |
| | |көрнекіліктер, олардың ерекшіліктер. | | |
| | |Инновациялық әдістемелерді пайдалану | | |
| | |арқылы сабақ өткізудің әдістемесі | | |
| | |және тиімділіггі, жас өсімдіктер | | |
| | |физиологиясы, жеке бастың гигиенасы. | | |
| | |Қайталау, білімді және білікті | | |
| | |бағалаудың жолдары. | | |
|4 |Тіршіліктануд|Тіршіліктану оқулығы мен |8,9,10 |8 |
| |ы оқыту |бағдарламасына әдістемелік талдау. |апта | |
| |әдістемесі. |Жылдық, тақырыптық, сабақ жоспарларын| | |
| | |үлгісін жасап үйрету. | | |
| | |Тіршіліктануды оқытудағы пәндік | | |
| | |ерекшеліктер. Дүниенің даму | | |
| | |заңдылықтарын түсіндіруге жаңа | | |
| | |педагогикалық технологияны | | |
| | |пайдаланудың әдістемесі. | | |
| | |Тіршіліктану пәнін оқытуда | | |
| | |өткізілетін лабораториялық, | | |
| | |практикалық, топсеруен, конференция, | | |
| | |диспут, лекция сабақтарының | | |
| | |әдістемесі. | | |
| | |Қортындылау сабақтарының әдістемесі. | | |
3.3 Студенттің өздік жұмысының мазмұны
|№ |Тақырыптар |Мазмұны |Орындау |Сағат |
|р/с| | |мерзімі |саны |
| | | |(апталық| |
| | | |) | |
|1 |Биологияны оқытудың |Биологияны оқытудың |1,2 апта|9 |
| |құралдары және оларды|құралдарының жүйесі. Негізгі | | |
| |“Сезім мүшелері” |оқыту құралдары, оның | | |
| |бөлімі бойынша |сипаттамасы. Қосымша оқыту | | |
| |сабақтарды жоспарлау |құралдары, олардың сипаттмасы.| | |
| |кезінде қолдану. |Оқытудың ақпараттық құралдары.| | |
| | |Биологиядан көрнекі құралдары,| | |
| | |олардың түрлері. Табиғи | | |
| | |нұсқаулардың классификациясы | | |
| | |мен сипаттамасы. Бейне | | |
| | |нұсқаулардың класситфикациясы | | |
| | |және сипаттамасы. Жұмысқа | | |
| | |қосымша ретінде сабақ | | |
| | |конспектісі мен көрнекі | | |
| | |нұсқалар болу керек. | | |
|2 |Орта мектепте |Сабақ биологияны оқытуды |3,4 апта|9 |
| |биологияны оқытуды |ұйымдастырудың негізгі формасы| | |
| |ұйымдастыру |ретінде. Қазіргі кездегі | | |
| |формалары. |сабаққа деген талаптар: | | |
| | |дидактикалық, тәрбиелік және | | |
| | |ұймдастырушылық. Сабақ | | |
| | |құрылымы және этаптары. | | |
| | |Биология сабағының негізгі | | |
| | |түрлері; олардың | | |
| | |классификациясы: 1) сабақ | | |
| | |құрылым сипаты мен мазмұны | | |
| | |бойынш, 2) таңдаған әдістері | | |
| | |бойынша, 3) тақырыптағы сабақ | | |
| | |орны бойынша, 4) дидактикалық | | |
| | |мақсат пен мәселелер бойынша | | |
| | |және т.б. Жұмысқа қосымша | | |
| | |ретінде сабақ конспектісі, | | |
| | |көрнекілік нұсқаулар Сіздің | | |
| | |таңдаған оқытуды ұйымдастыру | | |
| | |формасы бойынша болу керек. | | |
|3 |Биологияны оқытудың |Оқыту әдістері түсінігі. |5,6 апта|9 |
| |негізгі әдістері және|Биологияны оқытудың | | |
| |оларды “Көбею және |әдістерінің жүйесі. Биологияны| | |
| |даму. Адам |оқытудың әдістерінің | | |
| |онтогенезінің |классификациясы. Биологияны | | |
| |ерекшеліктері.” |оқытудың логикалық, | | |
| |тақырыбын оқыту |ұйымдастырушылық және | | |
| |кезінде қолдану. |техникалық әдістемелік | | |
| | |тәсілдері. Оқыту әдістерінің | | |
| | |негізгі функциялары. Жұмысқа | | |
| | |қосымша ретінде сабақ | | |
| | |конспектілері және көрнекі | | |
| | |нұсқаулар болу керек. | | |
|4 |Биологияны оқытудағы |Биологияны оқытудағы |7,8 апта|9 |
| |бақылау-бағалау |бақылаудың маңызы. Түрлі | | |
| |әрекеті, тақырып |қасиеттер бойынша білімді | | |
| |«Көпклеткалы |бақылау формаларының | | |
| |ағзалар». |классификациясы. Білім мен | | |
| | |біліктілікті жазбаша және | | |
| | |ауызша, жеке, топппен және | | |
| | |фронтальді тексеру. | | |
| | |Биологиядан дидактикалық | | |
| | |карточкалардың түрлері. | | |
| | |Деңгейлік биологиялық | | |
| | |жатжазулар мен тестер. Жұмысқа| | |
| | |қосымша ретінде сабақ | | |
| | |конспектісі, көрнекі нұсқаулар| | |
| | |және білім бақылау формасы | | |
| | |бойынша разработка болу керек.| | |
|5 |Дамыта оқытудың жалпы| Дамыта оқыту жүйесі мен |9,10 |9 |
| |принциптері. |тұлғалық-әрекет қисыны |апта | |
| | |(подход) (А.А. Леонтьев | | |
| | |бойынша) туралы түсінік. | | |
| | |Дамыта оқыту жүйесіндегі | | |
| | |сабақтардың типологиясы. | | |
| | |Оқу есептері бойынша сабақтар.| | |
| | |Оқу есептері туралы түсінік, | | |
| | |оның дамыта оқыту жүйесіндегі | | |
| | |ролі. Биологиядан оқу | | |
| | |есептерінің мысалдары. Сабақ | | |
| | |жоспарлары «Өсімдіктің | | |
| | |вегетативті мүшелері» тарауы | | |
| | |бойынша құрастырылуы керек. | | |
3.4 Студенттің оқытушымен өздік жұмысының мазмұны
|№ |Тақырыптар |Мазмұны |Орындау |Сағат |
|р/с| | |мерзімі |саны |
| | | |(апталық| |
| | | |) | |
|1 |Биологияны оқыту |Ғылымның дамуына үлесін қосқан |1,2 апта|6 |
| |әдістемесі |әйгілі қайраткерлер туралы | | |
| |ғылымының тарихи |рефераттар. | | |
| |аспектісі | | | |
|2 |Қазіргі биология |Мектеп бағдарламасынан алынған |3,4 |6 |
| |курсы мазмұнының |жеке бөлімін ала отырып, |апта | |
| |құрылым принципі |стандарттың жеке бөліміне | | |
| | |дидактикалық талдау | | |
| | |жасау.(сыныпты өз қарауына қарай| | |
| | |таңдау). Оқулықтың жеке бөлімін | | |
| | |алып (сыныпты өз қарауына қарай | | |
| | |таңдау), бағдарламаның бөліміне | | |
| | |дидактикалық талдау жасау. | | |
|3 |Педагогтың білім |Биологияның оқыту әдістер |5,6 апта|6 |
| |беру әрекетінің |жүйесі. Қазіргі кездегі | | |
| |әдістемелік |педагогикалық технологиялар, | | |
| |негіздері. |принциптері. Биологияның мектеп | | |
| | |бағдарламасының бөлімдерін | | |
| | |мысалға ала отырып, оқушылардың | | |
| | |танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру| | |
| | |бойынша әдістемелік тәсілдерді | | |
| | |құрастыру. | | |
|4 |Қазіргі сабақ |Оқушылардың танымдық іс-әрекетін|7,8 апта|6 |
| |құрылымы. Сабақ |дамытуға бағытталған биология | | |
| |жоспары. |сабақтарының сабақ жоспарларын | | |
| | |құрастыру. | | |
| | |Оқушылардың ойлау әрекетін | | |
| | |дамытуға бағытталған биология | | |
| | |сабақтарының сабақ жоспарларын | | |
| | |құрастыру. | | |
| | |Білім беру жүйелері және | | |
| | |педагогикалық технологиялар | | |
| | |Ақпараттық технология және сын | | |
| | |көзімен ойлау әрекеті | | |
| | |технологиясын пайдаланатын | | |
| | |биология сабақтарының сабақ | | |
| | |жоспарын құрастыру. | | |
|5 |Білім сапасын |Білімді бақылаудың түрлері мен |9,10 |6 |
| |бағалаудың жүйесі |әдістерін (алдын-ала, ағымдағы, |апта | |
| |және бақылау. |тақырыптық, қорытыныды бақылау; | | |
| |Сыныптан тыс және |нольдік бақылауларды, әр түрлі | | |
| |мектептен тыс |нұсқалы бақылауларды, әр түрлі | | |
| |жұмыс. |деңгейдегі тестер түрінде | | |
| | |қорытыныды бақылау құрастыру). | | |
| | |Биологиядан сыныптан тыс және | | |
| | |мектептен тыс жұмыстарды | | |
| | |ұйымдатыру (жеке жұмыс: сыныптан| | |
| | |тыс оқу, тәжірибелер, | | |
| | |бақылаулар, рефераттар жазу, | | |
| | |көрнекі құралдарды дайындау және| | |
| | |т.б.; топтық жұмыс: | | |
| | |факультативтер, үйірмелер және | | |
| | |т.б.). | | |
4 Биологияны оқыту әдістемесі пәні бойынша оқулықтар мен оқу кешендерімен
қамтамасыз ету картасы
|Негізгі және қосымша әдебиет тізімі |Триместр |Кітап саны |
| | |ПМПИ ҒҚ |қажеттілік |
|Негізгі әдебиет |
|Биология оқыту әдістемесі. Оқу |9 |30 |23 |
|құралы/ авт. Мырзабаева А.Б. – | | | |
|Караганда, 2006 | | | |
|Верзилин Н.М., Корсунская В.М. Общая|9 |15 |23 |
|методика преподавания биологии: | | | |
|Учебное пособие. – М., 1966. | | | |
|Всесвятский Б.В. Общая методика |9 |1 |23 |
|биологии: Учебное пособие.- М., | | | |
|1960. | | | |
|Шапошников Н.И. Методика |9 |27 |23 |
|преподавания ботаники: Учебное | | | |
|пособие. – М., 1965. | | | |
|Верзилин Н.М., Корсунская В.М. Общая|9 |47 |23 |
|методика преподавания биологии: | | | |
|Учебник для институтов. – 4-е изд. –| | | |
|М., 1976. | | | |
|Методика обучения ботанике/Под ред. |9 |46 |23 |
|Н.В.Падалко, В.Н.Федеровой. – 3-е | | | |
|изд., перераб. – М., 1982. | | | |
|Қосымша әдебиет |
|Биология. Живой организм. Опорные |9 |6 |23 |
|конспекты. – М.: Классикс Стиль, | | | |
|2003 | | | |
|Карцева И.Д., Шубкина Л.С. |9 |21 |23 |
|Хрестоматия по методике преподавания| | | |
|биологии: Учебное пособие. – М., | | | |
|1984. | | | |
|Правдюк В.Н. Практикум по методике |9 |2 |23 |
|преподавания основ сельского | | | |
|хозяйства в школе: учебно-мет. | | | |
|Пособие для студ. педвузов. - М., | | | |
|2005. | | | |
|Соковня-Семенова И.И. Основы |9 |1 |23 |
|физиологии и гигиены детей и | | | |
|подростков с методикой преподавания | | | |
|медицинских знаний: учебное | | | |
|пособиедля студентов пед учеб. | | | |
|заведений. – М., 1999. | | | |
|Позднышев П.М. Учет знаний учащихся |9 |2 |23 |
|по зоологии методом | | | |
|программирования: Учебное пособие. –| | | |
|Ростов-на-Дону, 1970. | | | |
5 Курстық жұмыстар тақырыбы:
1. Биология пәні оқытуда жергілікті жер материалдарын пайдалынудың
тиімділігі.
2. Биологияны оқытуда оқушыларда дүниетанымдық көзқарас қалыптастырудың
мүмкіндіктері.
3. Биологияны оқытуда экологиялық білім берудің жолдары.
4. Биологияны оқытуда педагогикалық технологияны пайдаланудың тиімділігі.
5. Биологияны оқытуда өз организмін танып білуге үйрету.
6. Биология сабақтарында проблемалық әдіс пайдаланып оқыту.
7. Биология сабақтарында техникалық құралдарды пайдаланудың жолдары.
8. Биологиядан білім-білігін тексерудің жолдары.
9. Биология сабақтарында және кластан тыс жұмыстарда ойын элементтерін
пайдалану.
10. Мектеп оқулықтары мен бағдарламаларына талдау.
11. Биология кештерді ұйымдастыру және өткізу жолдары.
12. Мектепте физиологиялық бақылауларды ұйымдастыру.
13. Оқушылардың биологияны оқуға қызығушылығын арттырудың жолдары.
14. Оқушылардың сабақтарында пәнаралық байланыстарды пайдалану жолдары.
15. Теориялық білім мен практиканың байланысын жүзеге асыру (жеке
тақырыптар мысалында).
16. 6-сынып оқушыларымен оқу-тәжірибе учаскесінде сарамандық сабақтар
өткізу әдістемесі.
17. Мектептің тірі табиғат бұрышында және оқушылардың өсімдіктанудан өз
бетінше істейтін жұмыстарын ұйымдастыру.
18. Кәсіби мамандық таңдауға бағдарлы оқулықтар мазмұнының рөлі.
19. Биологиялық білімінің жалпыға бірдей қажеттігін дәлелдейтін деректер.
20. XXI ғасырдың биология ғасыры деп аталуының себебі.
21. «Клетка - біртұтас ашық жүйе» деген тұжырымның дәлелдері.
22. Биотехнология – биология ғылымының жаңа саласы.
23. Биотехнология, оның болашағы.
24. Биология курсының «Ағзалардың жүйеленуі» тақырыбын оқыту әдістемесі.
25. Биология курсының «Көпжасушалық жануарлар» тақырыбын оқыту әдістемесі.
26. «Өсімдіктердің вегетативтік мүшелері» тақырыбын оқытудағы негізгі
биологиялық түсініктерді қалыптастыру және дамыту.
27. «Желелік жануарлар» тақырыбын үйретудегі биологияны оқыту үрдесіндегі
тәрбие.
28. «Сезу мүшелері» тарауы бойынша сабақтар жоспарлаудағы биологияны
оқыту құралдары және олардың қолданылуы.
29. «Сыртқы шығару жүйесі» тақырыбың оқытудағы дамытушылық оқытудың жалпы
қағидаттары.
30. Биологияны оқытудағы дәстүрлі емес тәсілдемелер, нысандар және
әдістер.
5.1 Негізгі әдебиет тізімі:
1. Бинас А.В., Маш Р.Д., Никишев А.И. и др. Биологический эксперимент в
школе. – М.: Просвещение, 1990.
2. Верзилин Н.М., Корсунская В.М. Общая методика преподавания биологии:
Учебник для студентов биологических специальностей. – М.: Просвещение,
1987.
3. Зверев И.Д., Мягкова А.Н. Общай методика преподавания биологии. -
М.: Просвещение, 1985.
4. Колеченко А.А. Энциклопедия педагогических технологий. - М.: Изд-во
КАРО, 2002.
5.2 Қосымша әдебиет тізімі:
1. Анастасова Л.П. Самостоятельные работы учащихся по общей биологии:
Пособие для учителя. – М.: Просвещение, 1989.
2. Брунов Е.П., Малахова Г.Я., Соколова Е.Л. Уроки анатомии, физиологии и
гигиены человека. – М.: Просвещение, 1984.
3. Бровкина Е.Т., Казьмина Н.И. Уроки зоологии. – М.: Просвещение, 1987.
4. Демьяненков Е.Н. Биология. Мир человека. 8 класс. – М.: Гуманитар.
изд. центр ВЛАДОС, 2004.
5. Конюшко В.С. Как подготовить урок биологии: Пособие для учителя. –
Минск: Народная асвета, 1988.
6. Кузнецова В.И. Уроки биологии: 6-7 кл. – М.: Просвещение, 1991.
7. Конаржевский Ю.А. Анализ урока. – М.: Центр «Педагогический поиск»,
2000.
8. Методика обучения ботаники. / Под ред. Н.В.Падалко, В.Н.Федеровой. – 3-
е изд., перераб. – М., 1982.
9. Муртазин Г.М. Активные формы и методы обучения биологии: Человек и его
здоровье: Книга для учителя; из опыта работы. – М.: Просвещение, 1989.
10. Никишев А.И. Как обучать биологии: Животные, 7 кл. – М.: Гуманитар.
изд. центр ВЛАДОС, 2004.
11. Шарова И.Х., Мосалов А.А. Биология. Внеклассная работа по зоологии. –
М.: Изд-во НЦ ЭНАС, 2004.
5.3 Курстық жұмыстарды орындау үшін ұсынылатын әдістемелік нұсқаулар
Курстық жұмысы келтірген жоспардағы арналған сұрақтарға сай болуға
тиісті. Жұмысқа қосымша ретінде сабақ конспектісі, көрнекілік нұсқаулар
болу керек.
Курстық жұмысты дайындауда тек қана ұсынылған әдебиетті ғана қолдана
қоймай, сонымен қатар басқа да оқу, әдістемелік әдебиеттермен жұмыс жасауға
болады.
Сабақ конспектісіне қойылатын талаптар:
a) Сабақ мақсаты: білім беру, дамытушылық, тәрбиелік.
b) Сабақ типі.
c) Оқыту әдістері
d) Құрал-жабдықтар
e) Сабақ барысы:
a. Сабақ этапын
b. Сабақтағы мұғалімнің әрекетін (оқыту әдістері)
c. Оқушының әрекетін (жұмыс формалары)
көрсету керек.
q) үй тапсырмасы
Шамамен курстық жұмысының көлемі 20-25 беттен кем болмау керек. Ол
таза, әдемі және грамматикалық, стилистикалық қатерлерсіз тиісті. Жұмыс
келесі тараудардан тұруы керек:
1. Алғы бет
2. Жоспар
3. Негізгі бөлім
4. Қолданылған әдебиеттің тізімі
Курстық жұмысы А4 форматының қағазында, Times New Roman, pt – 14, жол
аралық интервал 1 бойынша баспа жүрде тапсырылады. Поля: жоғарғысы – 2,0;
астынғы – 2,0; оң жағынан – 2,0; сол жағынан – 3,0.
7 Аралық және қорытынды бақылауға дайындық үшін бақылау сұрақтары
7.1 Коллоквиумге арналған сұрақтар
Бірінші коллоквиум – 5 –ші аптада:
1. Биологияны оқытудың құралдарының жүйесі.
2. Негізгі оқыту құралдары, оның сипаттамасы.
3. Қосымша оқыту құралдары, олардың сипаттамасы.
4. Оқытудың ақпараттық құралдары.
5. Биологиядан көрнекі құралдары, олардың түрлері.
6. Табиғи нұсқаулардың классификациясы мен сипаттамасы.
7. Бейне нұсқаулардың класситфикациясы және сипаттамасы.
8. Жұмысқа қосымша ретінде сабақ конспектісі мен көрнекі нұсқалар болу
керек
9. Сабақ биологияны оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы ретінде.
10. Қазіргі кездегі сабаққа деген талаптар: дидактикалық, тәрбиелік және
ұймдастырушылық.
11. Сабақ құрылымы және этаптары.
12. Биология сабағының негізгі түрлері; олардың классификациясы: 1) сабақ
құрылым сипаты мен мазмұны бойынша, 2) таңдаған әдістері бойынша, 3)
тақырыптағы сабақ орны бойынша, 4) дидактикалық мақсат пен мәселелер
бойынша және т.б.
13. Жұмысқа қосымша ретінде сабақ конспектісі, көрнекілік нұсқаулар.
14. Сіздің таңдаған оқытуды ұйымдастыру формасы бойынша болу керек.
Екінші коллоквиум – 10–ші аптада:
1. Оқыту әдістері түсінігі.
2. Биологияны оқытудың әдістерінің жүйесі.
3. Биологияны оқытудың әдістерінің классификациясы.
4. Биологияны оқытудың логикалық, ұйымдастырушылық және техникалық
әдістемелік тәсілдері.
5. Оқыту әдістерінің негізгі функциялары.
6. Биологияны оқытудағы бақылаудың маңызы.
7. Түрлі қасиеттер бойынша білімді бақылау формаларының классификациясы.
8. Білім мен біліктілікті жазбаша және ауызша, жеке, топппен және
фронтальді тексеру.
9. Биологиядан дидактикалық карточкалардың түрлері.
10. Деңгейлік биологиялық жатжазулар мен тестер.
11. Дамыта оқыту жүйесі мен тұлғалық-әрекет қисыны (подход) (А.А. Леонтьев
бойынша) туралы түсінік.
12. Дамыта оқыту жүйесіндегі сабақтардың типологиясы.
13. Оқу есептері бойынша сабақтар.
14. Оқу есептері туралы түсінік, оның дамыта оқыту жүйесіндегі ролі.
15. Биологиядан оқу есептерінің мысалдары.
7.2 Қорытынды бақылауға дайындық үшін бақылау тестері
1. «Өсімдіктер» бөлімінің негізгі бөліктері:
A) өсімдіктердің ішкі және сыртқы құрылыс ерекшеліктері,
өсімдіктердің тарихи және жеке дамуы, жүйеленуі, өсімдік
қоғамдастықтары
B) өсімдіктердің ішкі және сыртқы құрылысы
C) өсімдіктердің жеке және тарихи дамуы
D) жүйеленудің элементарлы негізгдері, өсімдік дүниесінің
әртүрлілігі мен бірлігі
E) өсімдік қоғамдастықтарының әртүрлілігі
2. «Гүлді өсімдіктер және олардың классификациясы» тақырыбын оқу кезінде
қандай түсініктер қалыптасады?
A) Түр, туыс
B) Түр, тұқымдас, түр
C) Тұқымдас, класс, түр
D) түр, туыс, тұқымдас, класс
E) класс, түр, туыс
3. Зертханалық жұмыс алдында техникалық нұсқаудың қандай этаптары беріледі?
A) жұмыс орнын дайындау, объектер және құрал-жабдықтармен
жұмыс істеу
B) Жұмысты өткізу
C) Мұғалім талабы
D) Жұмысты өткізуді ұйымдастыру
E) Оқушілармен жұмыстың орындалуы
4. Биологиядағы оқытудың дидактикалық принциптерінің негізгі жүйесін атап
өтіңдер
A) қолжетерлік, жүйелілігі, тәжірибелілік
B) жүйелілігі, бейімділігі, қолжетерлік, тәжірибелілік
C) ғылымилылығы, бірізділігі, теория мен тәжірибенің байланысы
D) ғылымилылық, көрнекілілік, беріктік, теория мен тәжірибенің
байланысы, қолжетерлік
E) тәжірибелілік, эвристикалылық, бейімділілік
5. «Жануарлар» бөлімінде қандай табиғи көрнекі нұсқаулар қолданылады
A) тірі табиғат объектілері, препариратталған объектілер
B) кестелер
C) коллекциялар
D) муляждар
E) схемалар
6. «Жанурлар» бөлімінде жүйелілік және экологиялық түсініктерді өткен
уақытта қандай табиғатты бақылау біліктілігі қалыптасады?
A) тіршілік ету жерін анықтау, сыртқы көрінісінен тіршілік әрекетін
байқау, жануарларды анықтап, тану
B) Дамуының түрлі фазаларын анықтау
C) Жануарларды күту
D) Жануарларға тәжірибе қою және бақылау
E) Жануарларды тану
7. «Эритроциттер және лейкоциттер» тақырыбын өткен кезде қандай әдістер
және әдістемелік тәсіл қолданылады
A) практикалық, әңгіме, пікір алысу, оқулықпен жұмыс, диафильм
көрсету, кестелерді толтыру
B) кестелерді толтыру, әңгіме
C) зертханалық жұмыс, әңгіме, пікір алысу
D) әңгіме, пікір алысу
C) оқулықпен жұмыс істеу
8. «Адам және оның денсаулық» бөлімінде танымдық іс-әрекеті деңгейі бойынша
оқыту әдістерінің классификациясы
A) түсіндірме – көрнекілілікті, репродуктивті
B) проблемное изложение
C) жартылай-ізденушілік, зерттеу
D) үсіндірме–көрнекілілікті, проблемный, жартылай-ізденушілік,
репродуктивтік
E) репродуктивтік, проблемный, жартылай-ізденушілік, зерттеушілік
9. Дидактикалық мақсаттарға байланысты жалпы биология сабақтарының типін
ата
A) кіріспе, жаңа материалды оқыту
B) жалпылау, есепке алу-тексеру
C) жалпылау
D) есепке алу-тексеру
E) жаңа материалды түсіндіру, кіріспе, жалпылау, учетно-проверочный
10. «Эволюция» тақырыбының білім беру мәселелері қандай?
A) эволюция, оның қозғаушы күштері, оның нәтижелері, микро- және
макроэволюция спецификасы, түр, популяция, сорт және тұқым туралы
білімдерді меңгерту
B) Бейімделушіліктер мен түртүзілудің пайда болуы туралы білімдерді
меңгеру
C) Тұқымқуалаушылық және өзгергіштік туралы білімдерді меңгеру
D) Тіршілік үшін күрес туралы білімдерді меңгеру
E) Сұрыптау формалары туралы білімдерді меңгеру
11. Биологияны оқытудың оқу-материалды базасына не енеді?
A) биология кабинеті, тірі табиғат бұрышы, мектеп оқу-тәжірибе
учаскесі
B) класс-зертхана, препараттау бөлмесі (зертхана), тірі табиғат
бұрышы
C) мектеп оқу-тәжірибе учаскесі, биология кабинеті
D) класс-зертхана, тірі табиғат бұрышы, мектеп оқу-тәжірибе учаскесі
E) биология кабинеті тірі табиғат бұрышы
12. Сабақ тақырыбын меңгеру қай уақытта басталып, қай уақытта аяқталады
A) оқу-тәжірибе процесінің бір құрылымдық бірлігінде
B) бір сабақ ішінде
C) бір сабақтың ортасында басталып, екінші сабақтың ортасында
аяқталады
D) бірнеше сабақтарға созылады
E) сабақтың бірінші жартысында
13. Биолог-әдіскерлердің ішінде өткен жүзжылдықтардың 60-шы жылдары дарвин
ілімін жалғастырушлардың бірі болды?
A) А.Я.Герд (жаратылыстану әдістемесінің негізін қалаушы)
B) В.Ф.Зуев (жаратлыстану бойынша бірінші оқулықтың авторы)
C) В.Р.Половцев (жаратылыстану әдістемесі бойынша бірінші оқулықтың
авторы)
D) Б.Е.Райков (әдістеме тарихы мәселелерін қарастырған авторы)
E) А.Я.Герд и В.Ф.Зуев, Ушинский К.Д
14. Биология сабағының құрылымдық-логикалық схемасына не кіреді?
A) Сабақ этаптары, тақырыптың негізгі мазмұны
B) әдістер және әдістемелік тәсіл, оқытудың көрнекі құралдары
C) сабақ этаптары, оқытудың негізгі көрнекі құралдары, әдістер
D) сабақ тақырыбы мазмұнының негізгі мәселелері, әдістер және әдістемелік
тәсіл, оқытудың көрнекілік құралдары
E) сабақ этаптары, сабақ тақырыбы мазмұнының негізгі мәселелері, әдістер
және әдістемелік тәсіл, оқытудың көрнекілік құралдары
15. Биологиядан оқу жұмысын ұйымдастырудың қандай формалары қазіргі
мектептегі белгілі орын алады?
A) сабақ, биологиядан топсеруен
B) сабақтан тыс, үй және сыныптан тыс жұмыстар
C) сабақ, үй жұмысы, сыныптан тыс жұмыс
D) топсеруен, қоғамдық-пайдалы жұмыс, үй жұмысы, сабақ
E) сабақ, сабақтан тыс жұмыстар, топсеруен, сыныптан тыс жұмыс,
қоғамдық-пайдалы жұмыс
16. Оқу материалын жүйелеу және жалпылау кезінде қандай көрнекі құралдарды
пайдалнуға болады?
A) баспа нұсқаулары
B) транспаранттар
C) диафильмдер, табиғи обьектілер
D) кинофильмдер
E) коллекциялар
17. Биология сабақтарындағы оқу-тәрбиелік мақсатын қою немен анықталады
A) оқу материалының мазмұнымен, оқытудың жалпы мәселелерімен,
сабақтар жүйесіндегі сабақтың орнымен, мұғалімнің оқу-тәрбиелік
жұмысының логикасымен
B) тақырып мазмұнымен, сабақтар жүйесімен
C) мұғалімнің оқу-тәрбиелік жұмысының логикасымен
D) оқытудың негізгі мәселелерімен, оқу материалының мазмұнымен
E) тақырыппен, оқу-тәрбие процесінің мәселелері және мақсатымен
18. Үй тапсырмасын берген кезде мұғалім нені көрсетеді?
A) мазмұнын
B) нұсқаулық
C) сабақтағы дайындық, орындау уақыты
D) мазмұны, нұсқаулық
E) мазмұнын, нұсқаулығын, көкейтестілігін, уақытын
19. Таным принциптері
A) себептілік
B) жүйелілік
C) тарихилылық
D) қосымшалылық
E) полицентризм, себептілігі, қосымшалылық, тарихилылығы, жүйелілігі
20. «Жануарлар» бөлімі мазмұнына енетін түсініктерді аиаңыз
A) жалпы биологиялық, анатомиялық;
B) цитологиялық, физиологиялық;
C) жалпы биологиялық, ғылым тарихынан түсініктер;
D) жалпы биологиялық, морфологиялық, систематикалық, экологиялық,
филогенетикалық
E) Филогенетикалық
21. «Өсімдіктер» бөліміндегі негізгі экологиялық түсініктерді атаңыз
A) орта, түрлі тіршілік орындарының өсімдіктері, қоғамдастықтар
B) орта
C) экология
D) экологиялық топтар
E) өмір екпіні
22. Топсеруен қандай әдістермен жүргізіледі?
A) ауызша
B) ауызша, көрнекі, тәжірибелік
C) тәжірибелік, бақылау
D) көрнекі
E) анықтау, әңгіме
23. Дидактикалық мақсат негізіндегі сабақтар түрі
A) кіріспе, тақырыпты өту, жалпылау, бақылау
B) есептік-тексерілетін
C) бекіту
D) жалпылау
E) бақылау
24. Биологияны оқыту кезінде қандай көрнекі әдістер қолданылады
A) тәжірибені, тір объектілерді, кестелерді, суреттерді, схемаларды
демонстрациялау
B) Суреттерді көрсету
C) Суреттерді демонстрациялау
D) Көрнекі нұсқаулармен жұмыс істеу
E) Тірі жануарларды демонстрациялау
25. Пәнаралық байланыстардың түрлері
A) нақты, түсініктік, теориялық, философиялық
B) Нақты деректер деңгейінде
C) Түсініктер деңгейінде
D) теориялық, философиялық
E) түсініктік, нақты деректер деңгейінде
26. Биология сабақтарындағы модельдер түрі
A) көлемдік, кеңістіктік
B) Алмалы-салмалылар, аппликациялар
C) Алмалы-салмалы емес
D) кеңістіктік
E) модель-аппликациялар
27. Зоология курсындағы эмбриологиялық түсініктер қандай іскерліктермен
байланысты
A) жануарлардың даму фазаларын табу және анықтау, даму схемаларын
құрастыру, коллекцияларды жинау және дайындау
B) жануарларды анықтау
C) коллекцияларды құрастыру
D) күту және тамақтандыру
E) жануарларды өсіру
28. Тақырыпты өткізуге дайындалу
A) тақырыптың логикалық құрылымын талдау, мақсаттар мен әдістерді
анықтау, жоспар құрастыру
B) қайталауды ұйымдастыру
C) тақырыпты өткізу
D) тақырыпты өткізу және конспект жазу
E) конспект жазу
29. «Құстар класы» тақырыбын оқығаннан кейін оқушылар нені білу керек?
A) негізгі отрядтарын анықтау, тіршілік ету ортасына беймделушілік
белгілерін анықтау, эволюция дәлелдеріне мысалдар келтіру
B) құстардың экологиялық топтарын анықтау
C) тіршілік ету ортасына беймделушілік белгілерін анықтау
D) жануарлар дүниесі эволюциясының дәлелдеріне мысалдар келтіру
E) құстарды анықтау, тіршілік ету ортасына беймделушілік белгілерін
анықтау, құстарды қорғау
30. Жауын құртының құрылысын оқытудың әдістемесі
A) сыртқы құрылысын және қозғалысын оқыту бойынша зертханалық жұмыс
B) демонстрациялық материалды (тірі жауын құрты) қолдануымен пікір
алысу
C) кестелерді қолдануымен әңгіме
D) оқушылардың оқулықпен өздік жұмысы
E) сөздік-бейнелік көрнекіліктерді қолдануымен пікір алысу
31. «Жануарлар» бөлімін оқыған кезде қандай тәжірибелік іскерлік пен
дағды қалыптасады?
зертханалық құралдар және ыдыстарды пайдалана білу іскерлігі;
материалды фиксациялау, эксперимент қою, жануарларды күту;
жануарлар түрін анықтау, табиғаттау бағдарлау, әдебиетті қолдану;
тұрғылықты жерде бағдарлану;
жануарларды күту
32. «Жануарлар» бөлімінде оқу материалы қалай орналасқан
A) жануарлардың сыртқы және ішкі құрылысы
B) жануарлардың негізгі систематикалық және экологиялық топтары
C) жануарлардың әртүрлілігі
D) а) және б) - бірге
E) жануарлардың жалпы сипаттамасы
33. «Адам және оның денсаулығы» бөлімі мазмұнына кіретін түсініктерді
атаңыз
A) жалпы биологиялық, анатомиялық
B) цитологиялық, физиологиялық, медициналық
C) физиологиялық, жалпы биологиялық, ғылымдар тарихынан түсініктер,
медициналық
D) жалпы биологиялық, анатомиялық, цитогистологиялық, физиологиялық,
санитарлы-гигиеналық, ғылым тарихынан медициналық түсініктер
E) Жалпыбиологиялық, физиологиялық, цитологиялық, гистологиялық,
медициналық, санитарлы-гигиеналық
34. «Тынысалу» тақырыбының химиялық түсініктерін атаңыз
A) тыныс алғандағы және тыныс шығарғандағы ауа құрамы
B) ауа құрамы, оттегі және оның маңызы, СО2, заттардың тотығуы,
сұйықтықтағы газдардың ерігіштігіне температураның әсері
C) жылу және тотықтардың бөлінуімен байланысты ағзадағы тотығу процестері
D) қандағы және өкпедегі газалмасу
E) фильтрация, диффузия туралы түсініктер
35. «Мінез-құлық және психика. Адам денсаулығы» бөліміндегі карточка-
тапсырмаларының мазмұны қандай
A) нақты білімдерді қажет ететін сұрақтар, бұрын алған білімдерді
пайдалануды қолдана отырып, жаңа материалды меңгеру үшін тапсырмалар
B) оқылғанды жүйелеу және жалпылау негізінде дәлелдерді қажет ететін
тапсырмалар
C) қорытындыға әкелетін және түсініктерді анықтау үшін тапсырмалар
D) белгелі бір курс түсініктерін байланыстыру үшін тапсырмалар
E) фактілі материалды тексеру үшін, білімдерді қолдану үшін, курс
түсініктерін байланастыруға, білімдерді жалпылауға арналған
тапсырмалар
36. Мұғалімнің күнтізбелік жоспары неше бөлімнен тұрады
A) тақырып, бағдарлама, тақырыпқа арналған сағат саны, оқытудың
күнтізбелік мерзімі, тақырыптың үлестірмелі материалы
B) бағдарлама тақырыбы, тақырыпқа арналған сағат саны
C) бағдарлама тақырыбы, оқытудың күнтізбелік мерзімі, тақырыптың
үлестірмелі материалы
D) бағдарлама тақырыбы, тақырыпқа арналған сағат саны, тақырыптың
үлестірмелі материалы
E) бағдарлама тақырыбы, тақырыпқа арналған сағат саны, оқытудың
күнтізбелік мерзімі
37. «Органикалық дүние эволюциясының дәлелдері және адамның пайда болуы»
тақырыбындағы әңгіменің логикалық схемасы қандай
A) негізгі ережелер, дәлелдер, фактілер,осы сұрақ бойынша басқа көз-
қарастар
B) Негізгі ережелер, мазмұны, фактілер
C) Мазмұны, фактілер, дәлелдер
D) фактілер, дәлелдер
E) фактілер, дәлелдер, осы сұрақ бойынша басқа да көзқарастар
38. Мұғалім мен оқушының іс-әрекетіне байланысты жалпы биология
сабақтарының типін атаңыздар
A) дәріс, семинар, түсіндіру, проблемалық, зертханалық
B) проблемалық, зертханалық, семинар
C) дәріс, түсіндіру, проблемалық
D) зертханалық, проблемалық, дәріс
E) семинар, түсіндіру, проблемалық
39. Жалпы биология оқулығымен жұмыс істегенде оқушыларда қандай іскерлік
қалыптасады
A) мәтінде қажет ақпаратты табу
B) суреттерден мәлеметтер алу
C) маңыздыларын бөліп шығару, қорытынды жасау
D) ақпарат табу, суретпен жұмыс істеу, бастыларын бөліп шығару
және қорытынды жасау
E) мәтінді оқу, маңыздыларын бөліп шығару, суретпен жұмыс жасау
40. 12 жылдық білім беруге көшудегі биология курсының оқыту
бағдарламасына не енеді?
A) жеке бөлімдердің тереңделуімен және ұлғаюымен, зертханалық жұмыстар
мен топсеруендердің көбеюімен байланысты жасалған жалпы білім беру
мектебінің бағдарламасы
B) жалпы білім беру мектебінің бағдарламасы және арнайы оқулықтар
C) арнайы бағдарламалар
D) арнайы бағдарламалар және оқулықтар
E) жалпы білім беру мектептерінің бағдарламалары
41. Жаңа материалды оқыту кезінде мұғалім қандай логикалық тәсіл
пайдаланады
A) мәселені қою, салыстыру, жалпы және айырмашылық қасиеттерін бөліп
көрсету, жалпылау, қорытынды
B) Бақылау, демонстрация, тапсырма дайындау
C) жоспар жазу, жұмыс обьектілерін жеке операцияларға бөлшектеу,
нәтижелерді тіркеу
D) жоспар құру, сұрақтарға жауап
E) оқулықпен жұмыс, көргенді дәптерге жазу
42. Биологиядан қандай сыныптан тыс жұмыстар формаларын білесіңдер
A) жеке, сыныптан тыс оқулар, конференциялар
B) компаниялар, үй жұмысы
C) жеке, топтық және көпшілік
D) топтық, кештер
E) топсеруендер, жорықтар
43. Биологиядағы білімдерді есепке алу әдістері қандай топтарға бөлінеді
A) Тәжірибелік, эвристикалық, көрнекілік
B) көрнекілік, ауызша, тәжірибелік
C) фронтальді, көрнекілік, тәжірибелік
D) жеке, ауызша, тәжірибелік
E) жеке, фронтальді, көрнекілік
44. Жалпы білім беру мектептегі биологиялық курстардың жүйесі қандай
A) табиғаттану, жануарлар, биология
B) табиғаттану, биология
C) табиғаттану, өсімдіктер, жануарлар, адам және оның денсаулығы,
жалпы биология
D) өсімдіктер, жануарлар, жалпы биология
E) өсімдіктер, жануарлар, адам және оның денсаулығы, жалпы биология
45. Оқушының өздік жұмысын ұйымдастыру кезіндегі мұғалім нұсқаулығының
мазмұны
A) өткізу уақытындағы қауіпсіздік техникасының ережелері
B) жұмыстың мақсаты мен міндеттері
C) жұмыстың әдістері және барысы
D) оқу жабдықтарымен танысу
E) жұмыс орнын қалай тәртіпте сақтау керек
46. Дәріс сабағын құрастыру жоспарын көрсетіңіз
A) тақырыпты, мақсатын анықтау, жазу
B) конспект жазу
C) тақырыпты оқыту, дәптерге жазғызу
D) тақырыпты, міндетін анықтау және мазмұны
E) тақырыпты таңдау, мақсатын анықтау, тақырыппен танысу, жоспар
және конспект құру, оқушылар дәптеріне жазғызу
47. Оқушылар білімін қандай деңгейде тексеруге болады
A) репродуктивті
B) алгоритмді
C) эвристикалық
D) шығармашылық
E) барлық деңгейде
48. Әдістер қандай қызмет атқарады
A) білім беру
B) дамытушылық
C) тәрбиелік
D) тұлға ретінде қалыптасуы
E) білім беру, дамытушылық, тәрбиелік
49. «Тыныс алу» тақырыбын өту кезіндегі білімдерді бекіту және тексеру
әдістерін атаңыз
A) тексеру және жалпылау, ізденушілік үй жұмысы
B) оқушылар әңгімесі
C) есептер шығару
D) пікір алысу
E) әңгіме, пікір алысу
50. Оқушы қай жерде бақылау жүргізе алады
A) сабақта
B) үйде
C) табиғатта, тірі табиғат бұрышында
D) тірі табиғат бұрышында
E) теплицада
51. Оқулықпен жұмыс уақытында қалыптасатын іскерлік \
A) мәтінді оқу, негізгілерін белгілеу, суретттермен жұмыс,
оқулықтағы сұрақтармен жұмыс істеу
B) оқулықпен жұмыс істеу
C) суретпен және мәтінмен жұмыс
D) мәтінмен жұмыс
E) сиганлдармен жұмыс
52. «Ас қорыту» тақырыбында қандай түсініктер қалыптасады
A) гистологиялық, анатомиялық, физиологиялық
B) морфологиялық
C) анатомиялық
D) физиологиялық
E) гистологиялық
53. Өсімдік бүршігі құрылысын оқыту кезінде қандай әдістер қолданылады
A) пікір алысу
B) нұсқаулық жүргізу
C) мұғалім әңгімесі
D) тәжірибелік жұмыс
E) демонстрация
54. «Өсімдіктер» бөлімін өткізген кезде қандай дамыту мәселелері
шешіледі
A) тәжірибелерді бақылау және жүргізу іскерлігі, алған білімдерін
тәжірибелік есептерді шығаруда қолдану біліктілігі, ұжымдық еңбек
дағдысы, танымдық белсенділік және логикалық ойлауы дамиды
B) туған табиғатын зерттеу және оны қорғау қызуғышылығын тудыру
C) ұжымдық еңбек дағдысын қалыптастыру, танымдық қызығушылығын дамыту
D) мектептің оқу-тәжірибелік учаскесінде ұжымдық еңбек дағдыларын
қалыптастыру
E) оқушылардың танымдық белсенділігін, логикалық ойлауын дамыту,
туған табиғатын зерттеу, қызуғышылығын тудыру
55. Өсімдіктерді зерттеу қандай оқу мәселелерін шешуге жағдай жасайды
A) ботаникалық ғылымдардың элементарлы негіздерінен білімін оқушылардың
игеруі, политехникалық білімдерді қалыптастырады, ауылшарушылық
өндіріспен таныстырады
B) ұжымдық еңбек дағдысын қалыптастырады, танымдық белсенділігін дамытады
C) оқушылардың танымдық белсенділігін, ойлау қабылетін, логикалық ойлауын
дамытады
D) туған табиғатын зерттеу қызығушылығын тудырады
E) өсімдіктердің құрылыс заңдылығы мен әртүрлілігі туралы білімдердің
қалыптасуын қамтамасыз етеді
56. «Тұқымдар өсу жағдайлары» тақырыбында қандай көрнектілік әдістер
қолданылады
A) экспериментті демонстрациялау
B) табиғи объектілерді демонстрациялау
C) кестелерді демонстрациялау
D) схемаларды демонстрациялау
E) мылқау суреттерді демонстрациялау
57. «Сүтқоректілер класы» тақырыбында экологиялық және филогенетикалық
түсініктерді қалыптастыруда қандай жұмыс түрлері қолданылады
A) әңгіме, демонстрациялау кезіндегі пікір-талас
B) айырып тану және анықтау
C) экспериментті бақылау
D) тірі объектілерді анықтау
E) схемаларды демонстрациялау кезіндегі пікір-талас
58. Жануарлардың сыртқы құрылысына бақылауды ұйымдастырған кезде қандай
тәсілдер қолданылады
A) жануар мұғалім үстелінен демонстрацияланады, оқушылар обьктіні жан-
жағынан қарайды
B) пікір-талас жоспарын жазып алу
C) тақта жанында жауап беру
D) жеке эксперимент қою
E) демонстрация
59. «Көру мүшесінің функциясы және гигиенасы» тақырыбын өткен кезде
қандай іскерліктер қалыптасады
A) көз құрылысы мен қызметі арасындағы байланысты түсіндіру, кітаппен,
кестелермен жұмыс істеу іскерлігі, көз гигиенасы ережелерін білу
біліктілігі
B) кестелермен жұмыс істеу және көздің негізгі қызметтерін бөліп шығару
біліктілігі
C) сезу мүшелерін айыру және қорытынды жасау біліктілігі
D) көз гигиенасы ережелерін білу және кітаппен жұмыс істеу біліктілігі
E) көз бөліктерін айыра білу біліктілігі, оларды айыра алу, кестемен
жұмыс істеу біліктілігі
60. «Адам және оның денсалығы» бөлімін өткен кезде оқушылар өз ағзаларына
қандай бақылаулар жүргізе алады
A) жиырылу кезіндегі бұлшықет формаларының өзгеруі, жүк көтерген кезде
жұмыс дене тұрысы өкпенің тіршілік сыймдылығын анықтау, жасанды тыныс
алдыру тәсілдер, тізе рефлексі
B) көз қарашығының ұлғаюы, тыныс алу және шығару уақытында кезде кеуде
көлемінің өзгеруі
C) көздегі соқыр дақты анықтау, шартты рефлекстің пайда болуы және
тежелуі
D) әртүрлі жағдайларда тыны салу қозғалысының санын анықтау
E) жұту қозғалысы, әр түрлі буындардағы қозғалыс сипаты
61. «Асқорыту» тақырыбы бойынша қандай зертханалық жұмыстарды міндетті
түрде өткізу керек
A) тағам өнімдеріндегі ақуыздар мен майларды анықтау
B) тағам өнімдеріндегі майлар мен көмірсуларды анықтау
C) крахмалға сілекей ферменттерінің әсері
D) асқазан сөлі ферменттерінің ақуыздарға әсері
E) асқазан сөлі ферменттерінің ақуыздарға әсері немесе крахмалға
сілекей ферменттерінің әсері
62. «Қан және қан» тақырыбындағы анатомиялық-физиологиялық түсініктерін
атаңыз
A) қантамырлармен қанның жылжуы, жүрек жұмысы, қан қысымы
B) қантамырлар қабырғасына қан қысымының әсері, қысымның берілуі,
Паскаль заңы
C) атмосферлік қысым, диффузия
D) тірі ағзадағы электрлік құбылыстар, булану, жылу беру
E) қан тамырлармен қанның қозғалуы, жүрек жұмысы, Паскаль заңы
63. Биология курсындағы негізгі экологиялық түсініктерді атаңыз
A) орта және орта факторлары, ағзалар экологиясы, популяциялық-
экологиялық және биогеоценологиялық түсініктер;
B) орта факторлары, экологиялық топтар, ағзалардың тіршілік ырғағы
C) популяциялық-экологиялық және биогеоценологиялық түсініктер
D) ағзалар экологиясы
E) орта, экологиялық топтар
64. Оқыту әдістері бойынша жалпы биология сабақтарының классификациясы
қандай
A) пікір алысу, дәріс, киносабақ, зертханалық-тәжірибелік сабақ,
семинар, топсеруен
B) пікір алысу, дәріс
C) топсеруен, дәріс, зертханалық сабақ
D) тәжірибелік сабақ, киносабақ
E) пікір алысу, дәріс, семинар
65. «Жалпы биология» бөліміндегі жалпы биологиялық түсініктерді атаңыз
A) ағзалық, популяциялық-түрдік, эволюциялық, биосфералық,
биоценологиялық
B) технологиялық, ағзалық, тарихи-ғылыми
C) популяциялық-түрдік, эволюциялық
D) биосфералық-биоценологиялық
E) ағзалық, эволюциялық
66. Аталған түсініктердің қайсысы жалпы биологиялық түсініктерге жатады
A) жасуша тіршілік бірлігі ретінде, ағза мен орта арасынлағы өзара
байланыс, жануар ағзалары құрылысы мен қызметінің бірлігі, заттар
алмасуы және энергия айналымы
B) адам ағзасындағы заттар алмасуы және олардың энергия айналымы,
өсімдіктер дамуының эволюциясы
C) жасуша тіршілік бірлігі ретінде, жануар ағзасындағы заттар алмасуы
және олардың энергия айналымы
D) жануарлардың эволюциялық дамуы, жануар ағзасындағы заттар алмасуы
және олардың энергия айналымы
E) жасуша тіршілік бірлігі ретінде ағзалары құрылысы мен қызметінің
бірлігі, ағза мен орта арасынлағы өзара байланыс, ағза өзін-өзі
реттейтін жүйе ретінде, заттар алмасуы және олардың энергия айналымы,
дүниенің эволюциялық дамуы
67. Бағдарламаның қандай сұрақтарын қарастырғанда сабақта кактус өсімдігін
пайдалануға болады
A) өсімдіктердің бейімделуі
B) құрғақшылық тіршілк орталарына өсімдіктердің бейімделуі
C) вегетативті мүшелердің құрылысы
D) сабақтың түрөзгеруі жәнежапырақ редукциясы
E) сабақ пен жапырақтың түрөзгерістері
68. Оқу-тәжірибелік учаскідегі оқушының жұмыс жоспрына қандай бөлімдер
кіреді
A) оқу-тәжірибелік учаскенің аумағын белгілеу, жұмыс мазмұны мен
ұйымдастырылуы, оқушылар жұмысына жетекшілік ету, учаскідегі жұмыстың
материалды қамтылуы
B) бөлімдердің орналасуы, өсімдіктер тізімі, құрал-жабдықтар
C) учаскі аумағын бөлу, тәжірибелер тақырыбы, мұғалімдердің жұмыс
графигі, егу материалы
D) учаскі аумағын жоспарлау, жұмыстардың орындалу мерзімі, жұмысқа
жетекшілік ету
E) бөлімдердің орналасуы, өсімдіктердің тізімі, оқушылар жұмысына
жетекшілік ету, учаскідегі жұмыстың материалды қамтылуы
69. Оқыту әдісі дегеніміз не
A) мұғалім мен оқушы арасындағы ақпарат алмасу, бұл уақытта сөз
(сөйлеу), бейне (дене), әрекет қолданылады
B) оқыту-танымдық іс-әрекет және оның ұйымдастыруын басқару және
өздігінен басқару құралы, ынталандыру және мотивация
C) танымдық үдірістің барлық этаптарын – алғашқы міндеттен оны
шешудегі бақылауға дейін – қамтамасыз ететін құрал
D) оқушы білімінің жақсы меңгерілуіне, белгілі іскерлік пен
дағдылардың қалыптасуына, танымдық әрекеттің, өздік жұмысқа және
шығармашық мүмкіндіктеренің дамуына бағытталған оқушы мен
мұғалым өзара байланысқан іс -әрекетінің құралы
E) әдіс – білім берудің, психикалық дамудың және тұлғаның
тәрибесінің мақсаттарына жетуге бағытталған мұғалім мен оқушының
өзара байланысқан әрекеттері құралдарының реттелген жүйесі
70. Не себептен биологияны оқыту әдістемесі педагогикалық ғылымдар жүйесіне
енеді
A) білім беру, тәрбие және даму үдірістерінің жүйесі туралы ғылым
B) биологияның мектеп курсы мазмұнының ерекшеліктеріне негізделген білім
беру үдірісінің жүйесі туралы ғылым
C) биологияның мектеп курсы мазмұнының ерекшеліктеріне негізделген тәрбие
мен дамудың жүйесі туралы ғылым
D) биологияның мектеп курсы ерекшеліктеріне негізделген оқушылардың даму
жүйесі туралы ғылым
E) биологияның мектеп курсы ерекшеліктеріне негізделген білім беру,
тәрбие және даму үдірісінің жүйесі туралы ғылым
71. Қандай болмасын формадағы сабақ жоспарында не көрсетілуі керек
A) сабақ тақырыбы және сипаттамасы
B) сабақ материалын қарастыру, үй тапсырмасы
C) үй тапсырмасы, сабақ тақырыбы мен сипаттамасы
D) сабақтың жалпы сипаттамасы, әдістерді таңдау, көрнекіліктер,
тірек білімдерін тексеру
E) сабақтың тақырыбы мен сипаттамасы, сабақ материалын оқыту
72. Оқу әрекетіне қандай іскерліктер сәйкес келеді
A) оқулық және дәптермен жұмыс, материалды байланыстыра баяндау,
кестеге жазу түрту
B) өсімдіктер мен жануарларды тану, қорытынды жасау
C) өз көз-қарасын дәлелдеу
D) табиғаттағы үдірістерге және жануарлар дамуына бақылау жүргізу
E) өсімдіктер мен жануарларды өсіру
73. Семинар сабағының құрылымы
A) тақырыбы, мақсаты, оқушылардың жауабы
B) тақырыбы, пікір-талас
C) тақырыбы, мақсаты, талқылау
D) тақырыбы, талқылау, үй тапсырмасы
E) мұғалімнің кіріспе сөзі, сөз сөйлеу, қорытынды, үй тапсырмасы
74. Биологиялық білім берудің бірінші кезеңінде қандай мәселелер шешіледі
A) дүниетанымдық
B) әдістемелік
C) теориялық
D) тәжірибелік
E) аталғандардың барлығы
75. Сабақтарды типизациялауда неге көңіл аударады
A) білім беру мақсаты, материал мазмұны, әдістер, формалары,
құралдар
B) іс-әрекет түрлері
C) сабақ матриалының мазмұны
D) ұйымдастыру формалары
E) білім берудің мақсаттық мәселелері
76. Экологиялық және филогенетикалық түсініктерді қалыптастыру кезінде
жұмыстың қандай түрлері пайдаланылады
A) әңгіме
B) пікір алысу
C) бақылау
D) әңгіме, пікір алысу, демонстрация
E) тірі объектілермен жұмыс істеу
77. Жануарлардың ішкі құрылысын оқытқан кезде мұғалім қандай әдістерді
қолданады
A) табиғи және бейнелеу объектілерді демонстрациялау арқылы пікір
алысу
B) әңгіме
C) пікір алысу
D) әңгіме және пікір алысу
E) табиғи және бейнелеу объектілерді демонстрациялау
78. Аскариданың ішкі құрылысын оқытудың әдістемесі қандай
A) зертханалық жұмыс
B) тірі құртты көру арқылы пікір алысу
C) ылғалды препараты қолдану арқылы әңгіме
D) оқулықпен жұмыс
E) мұғалім әңгімесі
79. Кіріктірілген сабақ қандай кезеңдерден тұрады
A) тақырыпты өту, бекіту, өткен және жаңа тақырыпты сұрау, үй
тапсырмасы
B) сұрау, жаңа тақырып, үй тапсырмасы
C) сұрау, жаңа тақырып, бекіту
D) жаңа тақырып, үй тапсырмасы
E) жаңа тақырып, бекіту
80. «Жасушы» тақырыбын өту кезінде қандай пәнаралық байланыстар іске асады
A) химия, физика, тіл, тарих
B) химия, агрохимия
C) ботаника, зоология
D) анатомия, экология
E) химия, физика
81. «Өркен» тақырыбындағы пәнаралық байланыстар
A) табиғаттану, математика, физика
B) математика “аудандарды есептеу”
C) физика “денелерді өлшеу”;
D) табиғаттану “Табиғат құбылыстары”, “Судың үш күйі ”
E) табиғаттану
82. Тірі табиғат бұрышына арналған құрал-жабдықтар
A) бөлме өсімдіктерінің жиынтығы, бөлме теплицасы, ұсақ жануарлар
B) террариум
C) аквариум
D) мектеп гүлдері
E) теплица
83. Биологияны оқытудың материалдық базасы
A) кабинет, тірі табюиғат бұрышы, оқу-тәжірибелік учаскі
B) кабинет және мектептегі өсімдіктер
C) аквариум және кабинет
D) кабинет
E) мектепалды учаскі
84. Какими методами можно провести зоологические экскурсии
A) экскурсионным методом
B) словесный
C) словесный, наглядный, практический
D) сочетание словесного метода и наблюдения
E) объяснение
85. Зоология сабақтарында «түр», «туыс» түсініктерін қалуптастыру үшін
мұғалім не істейді
A) бақылау ұйымдастрады
B) қабылдауды күшейтетін жаттығуларды пайдаланады
C) мұғалімнің немесе оқушының бейнелік әңгімесі
D) жаттығулар
E) а), б), в) жауаптары – бірге
86. «Адам және оның денсаулығы» бөлімінен қандай жалпы биологиялық
түсініктерді білесіздер
A) ағза мен қоршаған орта арасындағы байланыс, мүшелердің құрылыс мен
қызметі, заттар мен энергия алмасуы, жасушалық теория, тұқымқуалау
B) Мүшелердің, мүшелер жүйесінің құрылыс мен қызметі
C) Ұлпалар, жасуша, мүшелер жүйесі
D) Мүшелер жүйесі және олардың қызметі, ағза мен сыртқы орта байланысы
E) Анатомиялық және физиологиялық түсініктер
87. «Жүйке жүйесі» тақырыбындағы қандай түсініктер өзара байланысты
A) морфологиялық және физиологиялық
B) анатомиялық және морфологиялық
C) анатомиялық және физиологиялық
D) гистологиялық және цитологиялық
E) цитологиялық және морфологиялық
88. «Цитология негіздері» тақырыбында міндетті түрде қандай зертханалық
жұмыстар жүргізілуі керек
A) ферментер арқылы Н2О2 ыдырауы, жасушадағы плазмолиз және деплазмолиз,
өсімдік, жануар, саңырауқұлақ, бактерия жасушаларының құрылысы
B) әр түрлі жасушалардағы плазмолиз және деплазмолиз
C) ферментер көмегімен Н2О2 ыдырауы, жасушалар құрылысы
D) өсімдік, жануар, саңырауқұлақ, бактерия жасушаларының құрылысы
E) жасушалар органоидтарының құрылысын оқу, тургор
89. «Клетка» түсінігі қандай білімдер негізінде қалыптасады
A) цитохимия
B) цитогенетика
C) эволюциялық цитология
D) гистология
E) жасуша биологиясы
90. «Сабақтың ішкі құрылысы» тақырыбыг өткен кезде ойлаудың қандай
логикалық жолы қолданылады
A) талдау
B) синтез
C) индуктивті
D) дедуктивті
E) талдау, синтез
91. Биологиядан факультативті курстардың міндеттерін атаңыз
A) биологияға деген қызығушылықтарын дамыту, білімдерді тереңдету,
табиғатты танимын деген биологияға қызығушылық тудыратын оқушылардың
қажеттілігін қанағаттандыру, ғылыми зерттеулер әдістерін меңгерту,
өздігінен жұмыс істеу іскерлігін жетілдіру
B) биологияға деген қызығушылығын дамыту, іскерлікті дамытуда, табиғатты
өздігінен зерттеуді және онда болатын үдірістерді тануды
қанағаттандыру
C) теориялық және тәжірибелік білімдерін тереңдету, ой-өрісін кеңейту,
ғылыми зерттеу әдістерін меңгеру
D) биологиядан білімдер, іскерліктер және дағдыларды қалыптастыру
E) тірі табиғат туралы білімдер мен іскерліктерді дамыту және
қалыптастыру
92. Аталған түсініктердің қайсысы жалпы биологиялық түсініктерге жатады
A) жасуша тіршілік бірлігі ретінде, ағза мен орта арасындағы өзара
байланыс, жануар ағзаларының құрылыс және қызметінің бірлігі, заттар
алмасуы және олардың энергиясының айналымы
B) адам ағзасындағы зат алмасулар және энергия айналымы, өсімдіктер
дамуының эволюциясы
C) жасуша өсімдіктердің тіршілік бірлігі ретінде, жануарлар ағзасындағы
зет алмасу және энергия айналымы
D) жануарлырдың эволюциялық дамуы, өсімдіктер мен орта арасындағы өзара
байланыс, адам ағзасы өздігінен реттелетін жүйе ретінде
E) жасуша тіршілік бірлігі ретінде, ағзалардың құрылыс мен қызметінің
бірлігі, ағза мен орта арыснадығ өзара байланыс, ағза өзін-өзі
реттейтін жүйе ретінде, зат алмасу және энергия айналымы, дүниенің
эволюциялық дамуы
93. Мазмұны бойынша сабақ типтерін атаңыз
A) морфологиялық-экологиялық, анатомиялық-физиологиялық, эволюциялық,
экологиялық-жүйелілік, табиғатты қорғауға арналған
B) морфологиялық, физиологиялық
C) экологиялық, жүйелілік
D) эволюциялық
E) табиғатты қорғаушылық, морфологиялық-анатомиялық
94. Диапозитивтердің дидактикалық бағыттылығы
A) мұғалім сөзінің бейнелілігі, білімді тексеру, өздік жұмысты
орындауға дайындық
B) оқушы әңгімесі мен мұғалым әңгімесінің бейнелілігі
C) экранда берілген материалды өздігінен оқу
D) оқушының білімін тексеру
E) оқушының білімін тексеру және материалды өздігіне меңгеру
95. Семинар сабағына дайындалу жлспары
A) тақырыпты таңдау, міндеттерді анықтау
B) тапсырмаларды бөлу
C) тақырыпты, міндеттерді, сұрақтарды, тапсырмаларды анықтау, кеңес беру,
әдебиеттерді жинақтау, көрнекілік нұсқаулар әдістері
D) тақырып, әдебиет, әдістер, көрнекілік нұсқаулар
E) тақырыпты, әдебиеттерді, талқылау үшін сұрақтарды таңдау
96. Жаңа материалды меңгеруді қалай қамтамасыз ету керек
A) проблемалық оқыту
B) материалды әңгімелеу
C) пікір алысу
D) оқулықтан оқу
E) әңгіме, пікір алысу
97. Клетканы өткен кезде қандай әдістемелік тәсілдер қолданылады
A) препараттарды қарау, суретін салу, оқулықпен жұмыс, кесте толтыру
B) жасушаларды салыстыру
C) кесте толтыру
D) суреттер, схемалар
E) оқулықпен жұмыс
98. Өсімдіктердің морфологиялық түсініктері қандай іскерліктермен
байланысты
A) гербаризация, өсімдіктердің негізгі мүшелерін анықтау
B) генеративті мүшелерін анықтау
C) вегетативті мүшелерді анықтау
D) тұқымдарды, тамырларды анықтау
E) гүлдер мен гүлшоғырларды анықтау
99. Оқу жылына дайындық
A) жылдық жоспарлау
B) жыл бойына жұмыс талдауы
C) құжаттарды қарастыру
D) жоспарлау
E) оқулықтарды және бағдарламаны талдау, оқушыларды және оқыту
базасын зерттеу, жоспарлау
100. Гүлді өсімдіктердің бірінші тұқымдасын оқыған кездегі әңгіменің
құрастырылуы
A) индуктивті
B) дедуктивті
C) салыстыру
D) жалпылау
E) анықтау
101. «Өсімдіктер» бөлімін оқытқан кезде әңгіменің қандай түрлері
пайдаланылады
A) сюжеттік
B) бейнелеу
C) ақпараттық
D) ақпараттық-бейнелеу
E) сюжеттік, бейнелеу, ақпараттық
102. Өсімдіктер бөлімінің сабақ жоспарларында не көрсетілуі керек
A) сабақтың тақырыбы мен сипаттамасы
B) сабақ материалын қарастыру, үй тапсырмасы
C) үй тапсырмасы, сабақтың тақырыбы және сипаты
D) тірек білімдерін тексеру
E) сабақтың тақырыбы мен сипаты, сабақ материалын қарастыру, үй
тапсырмасы
103. Зоологиядан пікір алысуды оқушылар үшін қызықты ету үшін не істеу
керек, сонымен қатар белгіленген материалдың меңгеруін қалай қамтамасыз ету
керек
A) мәселенің проблемалық құрастырылуы
B) нақты емес жауаптар оқушылармен немесе мұғаліммен түзетіледі
C) көрнекі нұсқауларды пайдалану
D) а), в) с) жауаптары – барлығы бірге
E) мұғалім шамаланған жауаппен қанағаттанады
104. Зоологиядан оқу жұмысын ұйымдастырудың қандай формалары қазіргі
мектепте белгілі орын алады
A) сабақ, биологиядан топсеруен
B) сабақтан тыс үй және сыныптан тыс жұмыс
C) сабақ, үй тапсырмасы, сыныптан тыс жұмыс
D) топсеруен, қоғамдық-пайдалы жұмыс, үй жұмысы, сабақ, топсеруен
E) сабақ, сыныптан тыс жұмыс, топсеруен, сыныптан тыс жұмыс,
қоғамдық-пайдалы жұмыс
105. «Адам және оның денсаулығы» бөлімінде білімді бекіту және тексеру
әдістерін атаңыз
A) мұғалімнің елесту және түсіндіру әңгімесі, тексеру және жалпылама
пікір алысу, оқулықпен іздену үй жұмысы
B) мұғалім тапсырмасы бойынша әңгіме, пікір алысу
C) танымдық әрекеті мен танымдық әрекеттің алмасуы
D) елестету және түсіндіру әңгімесі, тексеру және жалпылау пікір алысу
E) әңгіме, пікір алысу, есептерді шешу
106. «Адам және оның денсаулығы» бөліміндегі біріккен сабақ қандай
кезеңдерден тұрады
A) жаңа тақырыпты түсіндіру, бекіту, үй тапсырмасы
B) сұрақ-жауап, үй тапсырмасы
C) сұрақ-жауап, жаңа тақырыпты оқыту, бекіту, үй тапсырмасы
D) сұрақ-жауап, үй тапсырмасы
E) бекіту арқылы жаңа тақырыпты түсіндіру, өткен және жаңа тақырыпты
қайталау сұрақтарымен сұрақ-жауап, үй тапсырмасы
107. Мутациялар даралар үшін зиянды, бірақ эволюцияда оң роль атқарады
деген фактіні түсіндіру негізінде қандай мәселе жатыр
A) ғылыми фактілердегі қайшылықтар
B) тұрмыстық көз-қарастар мен фактілердің ғылыми түсіндірілуінің қайшы
келуі
C) бар білімдер мен түсіндіру мүмкін емес жаңа фактілердің қайшы келуі
D) ғылыми фактілердің өзінің қайшы келуі, тұрмыстық көз-қарастар мен
фактілердің ғылыми түсіндірілуінің қайшы келуі
E) бар білімдер мен түсіндіру мүмкін емес жаңа фактілердің қайшы келуі,
ғылыми фактілердің өзінің қайшы келуі
108. «Цитоплазма қозғалысы» тақырыбын оқыған кездегі зертханалық сабақ
қандай кезеңдерден тұрады
A) тақырыпқа кіріспе, қысқаша түсінік, өздік жұмыс, бекіту, үйге
тапсырма
B) тақырыпқа кіріспе, үйге тапсырма, білмдерін тексеру, өздік жұмыс
C) тақырыпқа кіріспе, өздік жұмыс
D) тықырыпқа кіріспе, толық түсінідіру, өздік жұмыс
E) өздік жұмыс
109. Биологияны оқыту үдірісінде дүниетанымын дамыту мәселесіне не енеді
A) оқушылар бойына табиғатқа және қоғамға деген адамгершілік қатынасты,
құқықтық және адамгершілік сенімін қалыптастыру
B) оқушалар бойына эстетикалық тәрбиені қалыптастыру, білімін кеңінен
жалпылау деңгейне жеткізу
C) оқушалар бойына эстетикалық тәрбиені, қоғамға және табиғатқа деге
адамгершілік қатынасы мен саяси, адагершілік қасиеттерді қалыптастыру
D) оқушылар бойына білімдерін кеңінен жалпылау іскерлігін, саяси, құқықтық
және адамгершілік сенімдерін қалыптастыру
E) оқушылар бойына табиғатқа және қоғамға деген адамгершілік қатынасты,
саяси, құқықтық және адамгершілік сенімдерді, эстетикалық тәрбие,
білімдерін кеңінен жалпылау деңгейіне жету дағдыларын қалыптастыру
110. Биологияны оқыту үдірісінде тәрбие жүйесіне не енеді
A) идеялы-саяси, еңбек, эстетикалық, дене, гигиеналық, жыныстық тәрбие
B) дүниетанымның қалыптасуы, интернационалдық, эстетикалық, дене,
гигиеналық, жыныстық тәрбие
C) ғылыми-атеистік, патриоттық, интернационалдық, еңбек,
эстетикалық, жыныстық тәрбие
D) идеялы-саяси, ғылыми-атеистік, еңбек, эстетикалық,
дене, жыныстық
E) дүниетанымның қалыптасуы, ғылыми-атеистік, патриоттық,
интернационалдық, еңбек, жыныстық
111. Биологияның қазіргі курсынының негізінде қандай негізгі дидактикалық
принциптер жатыр
A) қол жетерлілігі және көрнекілілігі, саналылық беріктілігі және білім
белсенділігі
B) білім беру, тәрбие және даму бірлігі, ғылымилылық және жүйелілік, қол
жетерлілік және көрнекілілік, білім алудың беріктілігі, саналылығы
және белсенділігі
C) білім берудің, тәрбиенің және дамудың бірлігі, қол жеткізерлігі және
көрнекілілігі, білім алудың беріктілігі, саналылығы және белсенділігі
D) білім беру, тәрбие бірлігі, ғылымилылық пен жүйеліліктің, білім
беріктілігі, саналылығы және белсенділігін дамыту
E) білімнің ғылымилылық және жүйелілік, қол жетерлілік және көрнекілік,
беріктілік, саналылық және белсенділік принципі
112. Оқу материалын меңгертуде Б.Е.Райков қандай әдістерді ұсынады
A) нығайтатын, бейнелеу
B) нығайтатын, ашушы
C) зерттеу, ашушы
D) зерттеу
E) нығайтатын
113. Биологияны оқытудағы қазіргі кездегі белсенді әдістер
A) нақты ситуациялароқиға әдісі,
B) метод инцидента, “төтенше жағдай”
C) “миға шабуыл”
D) оқу ойындары
E) ситауция тудыру, “миға шабуыл”, ойындар
114. Орта мектепте биология курсының білім беру стандарты нені анықтайды
A) оқушылардың өздік жұмыс дағдыларының даму деңгейін
B) түсініктердің қалыптасуы
C) білім және іскерліктер деңгейі
D) тәжірибелік іскерліктер деңгейі
E) дағдылардың қалыптасуы
115. Биологияны оқытудың әдістері қандай топтарға бөлінеді
A) эвристикалық, оқу, көрнекі
B) ауызша, көрнекі, тәжірибелік
C) логикалық, эвристикалық, әрекеттік
D) инструктивтік, логикалық, оқу
E) көрнекі, әрекеттік, түсініктік
116. Әдістемелік тәсіл дегеніміз не
A) оқыту тәсілі
B) қыту әдісінің элементтері
C) оқу-тәрбие үдірісін ұйымдастыру элементі
D) әдістеме элементі
E) оқыту тәсілінің элементі
117. Биологиялық түсініктер қандай топтарға бөлінеді
A) күрделі, жай, локальді
B) жалпыбиологиялық, күрделі
C) жай, локальді
D) арнайы, күрделі
E) жалпыбиологиялық, арнайы
118. Оқу-тәжірибелік учаскіде оқу-тәрбие үдіріс ұйымдаструдың қандай
жүйелері қалоданылады
A) пәндік, тәжірибелік
B) операциялық, пәндік
C) пәндік, өндірістік
D) оқу, пәндік
E) өндірістік, операциялық
119. Биологиядан сыныптан тыс жұмыстар қандай топтарға бөлінеді
A) тәжірибелік, топтық, ұжымдық
B) жеке, көпшілік, топтық
C) анайы, жеке
D) жеке, көпшілік
E) арнайы, ұжымдық, көпшілік
120. Биологиялық іскерліктер қандай топқа бөлінедң
A) морфологиялық, жүйелілік, физиологиялық, анатомиялық,
экологиялық, гигиеналық, натуралистік
B) тәжірибелік, жазбаша, морфологиялық, экологиялық, санитарлық
C) генетикалық, арнайы, экспериментальді, жүйелілік
D) агротехникалық, зоотехникалық, арнайы
E) жалпыбиологиялық, арнайы
-----------------------
Жалпы пікір
Жалпы қорытынды
Басшы принцип ұстанымы
Жалпы пікір қорытынды ретінде
Қазіргі оқушы
Қазіргі оқушы
Деңгейлеп саралау
СТО
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz