УМКД

Интеллектуалдық педагогикалық диагностика жүйелер

«Педагогикалық диагностика» пәні

5В010200 – Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

СЕМЕЙ-2013

1 Мазмұны

1
Глоссарий...................................................................
.......................................2-5
2
Дәрістер....................................................................
.........................................
3 Тәжірбиелік
сабақтар....................................................................
................
4 Студенттердің өздік
жұмысы......................................................................
..

1 ГЛОССАРИЙ
БӨЛІМ 1. ПӘН БОЙЫНША ГЛОССАРИЙ
Авторитарлық қарым-қатынас - мұғалімнің оқушылар пікірімен
санаспай,қызығушылықтарын ескермей шешім қабылдауы,тек өзінің айтқанын
орындауға бағытталуы.
Аксиология (грек тілінің «ахіа» - құндылық және «logos»-ілім) -
құндылықтардың табиғаты жайлы және дүниедегі құндылықтар жүйесі туралы
философиялық ілім.
Әміршіл-әкімшіл(авторитарная) педагогика - көзсіз бағыну тәрбиесін алға
тартқан педагогика.
Білім беру процессі - мұғалімнен, оқытушыдан балаға, студентке ақпаратты
жеткізу.
Вербальды қарым-қатынас - бір адамнан екінші адамға не болмаса бір топ
адамдар арасындағы сөз арқылы ақпараттармен алмасу процессі.
Вербальсыз қарым-қатынас - мимика,ым-ишара,пантомима (дене қозғалысы,қол
қимылдары) арқылы жасалатын сөзсіз қарым қатынас.
Гуманизм - адам тұлғасын ең жоғарғы құндылық ретінде қабылдауға негізделген
көзқарастар жиынтығы;тұлғаның құқығы мен бостандығын қорғауға бағытталған
жане тұлғаның жан-жақты үйлесімді дамуын қарастыратын ілім.Гуманизм-адамның
өмірлік ұстанымы,ол адамның адами қасиеттерін сақтап қалуға,тек
жағымды,жақсы істерге бағыттайды.
Даралылық - адамды басқа адамдардан ерекшеліндіріп тұратын айрықша
қасиеттері,ешкімге ұқсамастығы,оның қайталанбастығы.
Демократиалық қарым-қатынас - оқушы білімді іздестіруде қарым-қатынаста тең
құқылы субьект ретінде қарастырылады.Оқушылар мен мұғалім ынтымастық қарым-
қатынаста болады.
Діл (менталитет) - тұлғаның, адамдар тобының немесе белгілі бір социум
дүниетанымның, дүниеге деген көзкарастарының және мінез-құлықтарының терең
жатқан негіздері болып табылатын мәдениеттің мазмұны. Мәдениеттану және
философиялық әдебиеттерде діл белгілі бір кезеңдегі, географиялық аймақтағы
және әлеуметтік ортадағы адамдар қауымы көзқарастарының, сезімдерінің
жиынтығы, тарихи және әлеуметтік үрдістерге ықпал ететін қоғамның ерекше
психологиялық салты ретінде түсіндіріледі. Діл - рухани кұбылыс.
Диагностика -
Дарынды балалар – жалпы және арнайы дарындылығын (музыкаға, сурет
салуға,техникаға т.б.) байқатқан балалар.
Жеке тұлға - индивидтің әлеуметтік маңызды сапалар жүйесі,оның әлеуметтік
құндылықтарды меңгеруі және сол құндылықтарды меңгеруі және сол
құндылықтарды іске асыру қабілеттері.Жеке тұлға ретінде адам өзінің
санасының даму деңгейімен,өз санасын қоғамдық санамен сәйкестендіруімен
сипатталады. Жеке тұлға-қоғамдық мәні бар адам.Кез келген адам өмірге
индивид болып келіп,тек саналы қоғамдық және еңбек іс-әрекеттері арқылы
ғана жеке тұлғаға айналады.
Ізгілікті (гуманистическая) педагогика – шәкіртті педагогикалық үрдістің
субъекті ретінде танып, адам менмдам арасындағы қатынасты ұлықтай білген
педагогика.
Интерактивті қарым қатынас – адамдардың өзара тығыз әрекетте болуларын,
тығыз байланыста,көпшілік ішінде жұмыс істей алуға бейімделуіне бағытталған
қарым-қатынас.
Индивид - адамды адамзат тұқымының жеке бір өкілі ретінде,биологиялық
тіршілік иесі ретінде қарастыратын ұғым. Индивид-жекелік,яғни көп
адамдардың біреуі.
Құндылық – кез келген индивид, топ, ұжым, этнос, т.б. үшін өмірлік маңызы
жоғары материалдық немесе рухани нысаналар.
Педагогика – адам тәрбиесі жайлы ғылым.
Педагогикалық үрдіс- оқу мен тәрбие бірлігі арқасында орындалатын білімдену
мақсатынан оның нәтижесіне қарай болған іс-әрекет,ілгері қозғалыс.
Педагогикалық диагностика-
Оқу – оқушының алдағы іс-әрекеті үшін білім, білік, дағдылары мақсатты
түрде меңгеру процесі.
Өзін-өзі тәрбиелеу - өзіндік адамгершілік сапаларды қалыптастыру бойынша
тұлғаның саналы іс-әрекеті,бір мақсатқа сәйкес адамның өз тұлғасын өзі
қалыптастыруы.
Қарым-қатынас - өзара іс-әрекеттер қажеттіліктернен туындайтын және
ақпараттармен алмасу,адамды адам қабылдау,түсінудіқамтитын адамдар
арасындағы байланыстарды орнату және дамытудың күрделі процесі.
Профессиограмма – маманның кәсіби даярлығына қойылатын талаптар жүйесі;
мұғалімнің, оқытушының, сынып жетекшісінің, педагогтың идеалды үлгісі,
эталоны, моделі.
Педагогикалық парадигма дегеніміз нақты педагогикалық міндеттерді шешудегі
үлгі,стандарт,модель ретінде ұстанатын, негізгі қалыптасып қалған ғылыми
жетістіктер,әдістер,теориялар,көзқарастар жүйесі.
Перцептивті қарым қатынас – басқа адамның ішкі жан дүниесін сезіне алу
(perceptio – қабылдау,сезіну).
Педагогикалық іс-әрекет - педагогикалық процесте жас ұрпақты
оқытып,тәрбиелеп,дамытуға,өздерін өздері іске асыруға және еркін
шығармашылық тұрғыдан өздерін таныта алуларына қолайлы жағдай жасауға
бағытталған кәсіби іс-әрекет.
Педагогикалық жүйе - жеке, дара тұлғаны жетілдіруге, қалыптастыруға
бағыттау мен белгілі бір мақсатқа жету жолындағы арнайы педагогикалық
ықпалды ұйымдастыруға қажетті өзара байланысқан әдістердің, құралдарының
жиынтығы.
Рефлексия – адамның өзін-өзі зерттеуі, түсінуі, өзін басқалардың қалай
қабылдайтаны жайлы өзін бағалауы.
Ретиалды қарым қатынас – ақпаратты бір адамнан бір топ адамға жеткізу
процесі (мұғалім және сынып оқушылары арасындағы қатынас).
Симпатия – бір адамның екінші адамға оң,жағымды көзқарасының қалыптасуы.
Шығармашылық – жаңа сапалы материалдық және рухани құндылықтарды жасаудағы
адамның іс-әрекеті.
Эмпатия – мұғалімнің оқушылардың психикалық жағдайын, көңіл-күйлерін
түсінуі, өзін басқа адамның орнына қоя алуы

2 ДӘРІСТЕР

БӨЛІМ 2. ДӘРІС ТАҚЫРЫПТАРЫ ЖӘНЕ ОНЫ ЖАЗУҒА
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

Мақсаты: студенттерді курс бойынша тиісті теориялық білімдерін
қамтамасыз ету
Міндеттері:
Әр тақырыпты меңгерту барысында жүйелі білім беру;
Әр тақырып бойынша негізгі ұғымдармен таныстыру және меңгерту;
Пәнге қызығушылығын арттыру және өздігінен жұмыс істей білуге үйрету.
Дәріс -жоғары оқу орындарындағы оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы.
Ол студенттерге олар үшін жаңа ақпараттарды беруге тиімді.
Дәріс студенттердің пәнге деген қызығушылығын арттырады, алынған білімді
практикалық міндеттерді шешуде қолдануға көмектеседі.
Дәріс - студенттерге өздігінен терең білім алуға ізденіс туғызады.
Дәріс сабағын тыңдау және жазуға даярлық:
Сабаққа кешікпеңіз;
Дәріс дәптеріңізді және қаламыңызды ұмытпаңыз.
Дәріс барысында мәтінді қалмай жазып отыруға талпыныңыз.

2.1 Дәріс тақырыптары және оның қысқаша мазмұны.

Тақырып 1. Педагогикалық диагностиканың ғылыми-теориялық негізі
Мақсаты :

Студенттерді педагогикалық диагностиканың ғылыми - теориялық негіздерімен
таныстырып,оның мақсаттары мен міндеттері туралы түсінік беру.
Жоспар:
1.Педагогикалық диагностиканың оқыту пәні.

2.Педагогикалық диагностиканың мақсаты мен міндеттері.

3.Педагогикалық диагностиканың қолданылуын талап ететін арнайы тәжірибе
аумақтары.

Педагогикалық диагностика - педагогикалық ғылымның бір саласы және сонымен
қатар практикалық педагогиканың негізгі формасы болып табылады. Қазіргі
жалпы ғылыми көзқарасқа сүйенсек, «диагностика» дегеніміз- белгілі бір
обьектінің ахуалын танып білу немесе оның тәртібінің болжауы мен сол
тәртібіне әсер етуінің мүмкіншіліктері туралы шешім қабылдау мақсатында сол
обьектінің негізгі параметрлерін тез тіркеу жолымен содан кейін оны белгілі
бір диагностикалық категорияға жатқызу жүйелерін тану болып табылады.
Сондықтан, педагогикалық диагностика деген кезде, біз диагностикалық
танымның белгілі бір обьектілер, яғни психикасы бар нақты адамдар туралы
айтамыз. Педагогикалық диагностиканың зерттеу объектісі – педагогикалық
үдеріс болып табылады. Педагогикалық диагностика педагогикалық үдерістегі
өзгерістерді оқушы бойындағы өзгерістермен байланыстыра болжайды.
«Педагогикалық диагностика» ұғымын дұрыс түсіну үшін философия мен
психологиядағы диагностиканың жалпы теориясын қарастыруымыз қажет. Өйткені
педагогикалық диагностика философия мен психологиядағы диагностикагың заңды
жалғасы болып табылады.
Диагностиканың әртүрлі ғылым саласында пайда болуын тарихи хронологиялық
аспектіде қарастыратын болсақ, алғаш рет « диагностика » термині антикалық
дүниеде кездеседы.
Диагностика жасау үрдісі, оны кезеңдерге бөлу ғалымдардың еңбектерінде
әртүрлі көрініс тапқан.
Мысалы, Е.И.Воробьева диагностика жасау үдерісін мынадай кезеңдерге
бөлінеді:
Жүйенің жалпы және дәл қазіргі кездегі жағдайы туралы мәліметтерді
жинақтау;

Үдерістің ( немесе объектінің ), жүйенің үйлесімді жұмыс істеуін
сипаттайтын, жүйенің негізгі параметрлері туралы ақпараттың болуы;

Жүйенің нақты жағдайын оңтайлы анықтауға мүмкіндік беретін ақпараттығ екі
немесе одан да көп түрін салыстыру;

Басқару сигналын жасап шығару, яғни жүйені үйлесімді күйге келтіру үшін
қажетті әсер ету;

Болжау – егер киліксе және әртүрлі килігу тәсілдері қолданылса немесе
ештеңе килікпесе не болатынын алдын ала болжау;

Практикалық тәсілдердің көмегімен жүйені басқару бағдарламасын жүзеге
асыру.

Диагностика жасау үдерісі кезеңдерінің екінші бір түрін Корч Ивонна
ұсынады:
Объектіні диагностикалық тексеру және диагностикалық ақпараттарды жинақтау;

Мәліметтерді өңдеу диагноздың болжамды түрін құрастыру;

Дифференциалды диагностика;

Диагнозды негіздеу және бағалау;

Объектіні қосымша тексеру және жеткіліксіз ақпараттарды жинау.

Диагностика жасау үдерісін кезеңдерге бқлу көптеген ғалымдардың
еңбектерінде қарастырылған.
Диагноситка нәтижесінде алынған білім объектінің қалыпты жағдайынан
ауытқуының алдын алуға, сондай-ақ объектінің дамуын қамтамасыз етуге
пайдаланылады.
Педагогикалық диагностиканың мәнін оның атқаратын функциялары арқылы
талдауға болады.
Педагогикалық диагноз -бір ғана сөзден тұрмайды, кең мағынада жүйелі түрде
болады. Қазіргі педагогикалық диагностикада педагогикалық диагноз - ауруды
анықтамайды, сонымен қатар психологиялық ауруларға болжам жасамайды.
Педагогикалық диагноз кез - келген сау адамға қойылып, сонымен қатар
психикалық қасиеттердің комплекстік бейнесін береді,- қабілеттілігін,
стилін және адамның өзіне байланысты себептерін, Мысалы,бір адамда бір
уақытта бірден бірнеше қабілеттер анықталады: креативтік дамуының жоғары
деңгейі, вербальдық(ауызша) интеллекттің орташа деңгейі, социалдық табысқа
жетуінің негізі, себептердің негізінде зейінді концентрациялау
қабілеттілігінің төмен деңгейі.
Белгілі бір адамның кейбір қасиеттері мен қабілеттері кейбір жағдайларда
өзара конфликтке ұшырап, әртүрлі қимылдарға итермелеуі мүмкін.
Педагогикалық диагностиканың мақсаты - адамның қайсы педагогикалық
қасиеттері өзара қайшылықтарға ұшырағанын анықтау. Бүл ішкі конфликтті
шешуге көмектеседі. Педагогикалық диагностикада норма деген ұғымның үлкен
маңызы бар. Норманың екі түрі болады: статистикалық және социокультуралық.
Бірінші түрі- стильдік және мотивациялық қасиеттерді бағалау үшін
пайдаланады. Екіншісі - қабілеттерді және жетістіктерді бағалау үшін.
Статистикалық норма - өлшенетін қасиеттің орта диапазоны.
Социокультуралық норма - қоғамда қажет қасиеттің деңгейі.
Барлық жағдайда ғылыми және практикалық педагогикалық диагностика өзіне тән
бірнеше міндеттерді шешеді. Олар мыналар:

1.Адамдағы белгілі бір психологиялық сапалар мен мінез - құлық
ерекшеліктерінің бастамасын анықтау.

2.Бұл сапаның даму деңгейін анықтау, оның белгілі бір сапалық және сандық
көрсеткіштерінде көрініс табуын анықтау.

3.Қажет болған жағдайда адамның (мінез- құлық) диагностикаланған мінез
құлық және психологиялық ерекшеліктерін сипаттау.

4.Әр түрлі адамдардағы бұл сапалардың даму деңгейін салыстыру.

Практикалық педагогикалық диагностикада бұл міндеттердің барлығы бөлек
- бөлек шешіледі немесе жүргізілетін зерттеулердің мақсатына байланысты
комплексті түрде шешілуі мүмкін. Барлық жағдайда нәтижелерді сапалы
сипаттаудан басқа, сандық талдау әдістерін меңгеру де талап етіледі.

Сонымен педагогикалық диагностика арнайы дайындықты талап ететін
психологтың кәсіби қызметінің күрделі аймағы болып табылады. Психолог
диагносттың(меңгеруге тиісті болған дағды мен икемділік,білімнің жиынтығы)
меңгеруіне тиісті барлық білімдер жиынтығы, дағды мен икемділіктері
соншалықты аумақты,ал білім, дағды мен икемділіктері соншалықты күрделі,
педагогикалық диагностика психолог кәсібіндегі арнайы сапа ретінде
қарастырылады. Шынында да, мысалы, АҚШ- та практикалық психологтарды
дайындау XIX – ғасырдың соңынан бастап жүргізіліп келеді, бұл жерде
мамандарды арнайы екі жылдық факультетте жоғары психологиялық, қосымша
педагогикалық салада дайындайды.Бұл факультет түлектері мынадай кәсіптердің
бірін меңгеріп шығады: педагогикалық диагностика, психологиялық
консультация және психокоррекция(түзету). Бұл жерде дипломдарының
артықшылығы оларға практикалық педагогикалық диагностикамен де шұғылдануға
құқық береді. Әрине, бүл салаларда психо педагогикалық диагностика бірінші
орында тұр. Психологияның бұл саласынсыз бірде бір психолог маманы жұмыс
істей алмайды. Кәсіби дайындықта мамандарды іріктеу практикалық психологтар
арасындағы еңбекті іріктеумен сәйкес келеді. Олардың бірі педагогикалық
диагностикамен айналысса, екіншілері психологиялық кеңес берумен
шұғылданады, ал үшіншілері психологиялық коррекциямен айналысады. Әсіресе,
педагогикалық диагностика аумағында мұндай еңбектің нақты бөлінуі мен өз
сапасын терең меңгеру кәсіби біліктіліктің ең жоғарғы деңгейіне жетуіне
көмектеседі. Педагогикалық диагностикадағы кәсіби қателіктердің салдарынан
эксперименталды нәтижелермен қатар, консультациялық, психокоррекциялық
жұмыстар да жоққа шығарылады.

Студенттің өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар.
1. Психодиагностиканың пәні мен міндеттерін анықтау ?

2. Психодиагностиканың міндеттерін шешу тәсілдерін көрсету ?

3. Арнайы тәжірибенің аймақтарын бөліп көрсету ?

4. Психодиагностикадағы аралас әдістердің бағытын бөліп көрсету ?

Тақырып 2. Психологиялық – педагогикалық диагностиканың әдістемелік
негіздері.

Мақсаты :

Студенттерді педагогикалық диагностиканың әдістемелік негіздерімен
таныстыру және компьютерлік педагогикалық диагностика туралы түсінік
беру.
Жоспар:
1. Педагогикалық диагностиканың әдістемелік негіздері.

2.Компьютерлік педагогикалық диагностика.

Педагогикалық диагностиканың әдістемелік негіздері.

Педагогикалық диагностика практикалық педагогиканың бағыты ғана емес, ол
теориялық пән болып табылады. Теориялық пән ретінде педагогикалық
диагностика адамның ішкі дүниесін сипаттайтын тұрақты және тұрақсыз
шамалармен жұмыс істейді. Бұл шамаларды анықтап,сипаттап, тіркеу үшін
фактілерді қорытындылап, анализдің теориялық жұмысы жүргізіледі. Осы
фактілер арнаулы әдістерімен тексерілетін теориялық құрылымдары мен
гипотезалардың негізін құрайды. Сондықтан педагогикалық диагностика бір
жағынан теориялық құрылымдарын тексеру әдісі , екінші жағынан абстрактық
теориядан жылжу әдісі болып табылады. Мысалы, жеке тұлғаны зерттеу
барысында тұлғаның қорғау механизмдері деген ұғымға көп жүгінген. Теориялық
диагностикамен айналысатын педагогтар үшін мына сұрақтар қызықтыруы мүмкін.
1. Қорғау механизмдері адамның іс - қимылдары фактілерінің деңгейінде
қалай көрінеді.
2. Қалай, қандай әдістермен оларды тіркеу керек.
Теориялық педагогикалық диагностика жалпы педагогиканың мәліметтерін
пайдаланады.( оның салаларының, психометриканың, психологиялық білімді
пайдаланып практиканың мәліметтерін ) т.б.
Педагогикалық диагностика педагогиканың негізгі әдістеріне сүенеді:
1. Кескіндеу принципі ( қоршаған дүниенің адекваттық кескіндеу адамға оның
іс қимылдарының тиімді регуляциясын қамтамасыз етеді).
2. Даму принципі (психикалық құбылыстардың пайда болу жағдайын зерттеуге
бағытталған жобалау(ориентация), олардың өзгеруінің тенденциясы,сол
өзгеруінің сапалық және сандық мінездемелерінің тенденциялары).

3. Құбылыс пен мәннің диалектикалық байланысының принципі ( осы
философиялық категориялардың өзара қамтамасыз етілуі )

4. Іс-қимылдарының және сананың бірлік принципі (сана мен психика адам іс-
қимылдарында қалыптасады).

Психологтың осы салада жинаған нәтижесі психологиялық информацияны
алудың әдістері болып табылады. Ол әдістерді өзінің әріптестеріне беру
мүмкіншілігі бар.

Педагогикалық диагностиканың методикасы – шешілген психологиялық-
педагогикалық есеп. Бұл есепте психологиялық-педагогикалық информацияны
алудың әдістері бар , әртүрлі варианттары , сол варианттардың мәні.
Педагогикада көптеген әдістер өзінің авторларының есімімен аталған –
Роршахтың тесті, Розенцвейгтің тесті , Вартеннің тесті , Косстың кубиктері
, Равенттің тесті және т.б.

Компьютерлік педагогикалық диагностика.

Экспериментальды педагогикалық диагностика әдістердің дамуында
педагогикалық диагностика хабар алудың стимуляциясын тіркеуде және өңдеуде
техникалық құралдар негізгі орын алады. Компьютерді қолдану практикалық
педагогикалық диагностика тұрғысынан қарағанда бірнеше тиімділіктерге қол
жеткізеді:

1. Дәстүрлі педагогикалық диагностика эксперименттің ескішіл тәсілдерін
жеделдету (автоматизациялау). Оларға зерттелетін адамның жауаптарын тіркеу
, хаттама жүргізу , нәтижелерді шығарып беру және т.б. жатады. Мұндай
жеделдетудің арқасында педагогикалық диагностиканың стандарттық деңгейі
жоғарылайды , диагностика мәліметтерді алудың жылдамдығы мен нақтылығы
жоғарылайды.

2. Көпшілік педагогикалық диагностика зерттеуде қысқа мерзімде өткізу.

3. Педагогикалық диагностика зерттеулердің жаңа түрлерін реализациялау :

жаңа стимулдарды генерирация өткізу мүмкіншілігі;

стимулдық жүйелікті ұйымдастыру;

зерттелетіндердің реакция параметрлерін тіркеу;

педагогикалық диагностика әдістемелерін копьютер ойындары ретінде бейнелеу;

статикалық стимулдарды (мәтіндерді, суреттерді) жылжымалы динамикалық
объектілерге өзгерту және т.б.

4. Педагогикалық диагностикадағы жаңа бейнелерді ажырата білу,
алгоритімдердің жаңа түрін шығару, жасанды интелекттердің әдістерін шығару.

Жоғарыда аталған тиімділіктер тек қана компьютерлік технологияларды
қолданғанда пайда болады. Компьютерлік зерттеулерді барлық жағынан жақсы
деп айтуға болмайды. Зерттелетін адамда компьютермен жұмыс істегенде
«психологиялық тосқауыл» эффекті пайда болуы мүмкін. Сондықтан
психологиялық зерттеулердің жеделдетілген жүйесі ресстандартизациядан өту
керек.

Компьютерлік педагогикалық диагностиканың дамуының үш негізгі бағытын
анықтауға болады.

1. Педагогикалық диагностика мәліметтердің даму базасын құру;

2. Педагогикалық диагностика информация анализінің тиімді әдістерін құру;

3. Интеллектуалдық педагогикалық диагностика жүйесін құру;

Педагогикалық диагностика мәліметтердің базасы:

Мәліметтер базасының негізгі мақсаты информацияны қайталауды эою және
әртүрлі информацияның ішкі түсінігін информациялау болып табылады.
Біріншіден, мәліметтер базалары шексіз информацияны және мәліметтерді
жинап, сақтауды мүмкіншілік береді. Екіншіден, мәліметтер базалары
зерттелетін контингенттердің статистикалық мінездемелерінің оперативті
анықтауларды жүргізуге мүмкіншілік береді.

Педагогикалық диагностика мәліметтердің анализінің компьютерлік әдістері.

Мәліметтердің компьютерлік анализі информацияны шығарудың әдістерінің
жиынтығынан тұратын кең сала.

Қазіргі заманның компьютерлері педагогикалық диагностика информацияның
күрделі құрылымын толық есепке алады.

Интеллектуалдық педагогикалық диагностика жүйелер.

Қазіргі компьютерлер бағдарламашылардың негізгі еңбегін өздері атқарып,
басқа салаларды да тиімдін. Бұл бағыт жасанды интеллектті зерттеу негізінде
80-жылдары пайда болған. Бұл бағыттың аты интеллектуалдық жүйелердің
өндірісі. Интеллектуалдық жүйелер интеллектуалдық есептерді шешуге
арналған. Олар мәтінді түсініп құрастыру есептерін табиғи түрде шешіп тіл
түсінуімен синтезі, бейнелеудің анализі, синтезі және өңдеуі болып
табылады.

Мысалы отандық нұсқау 17ЛФ интеллектуалдық педагогикалық диагностика жүйе.
Ол алдыңғы 16РҒ Р.Кеттелдің тестінен көптеген модернизациялауымен көзге
түседі. Мұнда :

1. Оригиналдық әдістің пункттері нақтыланған.

2. Тесттің толық психометриялық бейімделуі атқарылған.

3. Шкалалардың мықтылығы жоғарылаған.

4. Кері байланыстың көмегімен зерттелетіннің стратегиясын меңгеру әдістері
қолданылады.

Қорытынды.

Педагогикалық диагностика іс жүзінде қолданатын психология ғылымы ретінде
әдістемелік қамтамасыз етілуден басқа педагогикалық диагносттың зерттелетін
адаммен әр түрлі педагогикалық диагностика жағдайларда қарым-қатынас
жасайды, зерттеулердің нәтижелерін тіркеу технологиясын, зерттеулер
негізінде диагностикалық қорытынды жасалады. Клиентке нәтижелер туралы кері
байланыс туғызады, диагностқа деген талаппен мамандық-этикалық стандарттар
көрсетіледі. Сонымен мамандықты жете білуді, мамандық құпиясын сақтау және
мамандар еместерді педагогикалық диагностика әдістерге жолатпау, алынған
мәліметтерді құпия түрде сақтау талап етіледі.

Студенттің өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар
1. Педагогикалық диагностика психологияның қандай әдістерін қолданады ?

2. Педагогикалық диагностиканың әдістемелік негіздеріне не жатады?

3. Арнайы тәжірибенің аймақтарын бөліп көрсету ?

Тақырып 3. Психологиялық – педагогикалық диагностиканың пайда болу тарихы
Мақсаты:

Студенттерді педагогикалық диагностиканың пайда болу тарихымен таныстыру.
Ежелгі Қытай, Үнді және Вьетнам елдеріндегі педагогикалық диагностиканың
дамуы туралы түсінік беру.
Жоспары:
1.Педагогикалық диагностиканың қысқаша тарихы.

2.Педагогикалық диагностиканың ғылым ретіндегі қайнар көздері.

1.Педагогикалық диагностиканың қысқаша тарихы.

Педагогикалық диагностикарың тарихы ІІІ- ғасырдан басталады.

Ежелгі Мысыр, Қытайда, кейіннен ежелгі Грецияда, Вьетнамда
мемлекеттік қызметке үміткерлерді, дінге қызмет етем деушілерді бірнеше
сындардан өткізетін еді. Педагогикалық диагностиканың тарихы ғылыми
негізделген компакттық әдістердің, нұсқаулардың методологиясы ретінде ХХ
ғасырдың басында пегогикадан бөлек дами бастады. Ол педагогиканың бірнеше
бағыттарының әсерімен пайда болды. Оның біріншісі – экспериментальдық
педагогика. Өйткені педагогикалық диагностика әдістемелерінің негізінде
эксперименттер болатыны заңды.

Экспериментальды педагогика,психология 1878 жылы пайда болған
делінеді, өйткені осы жылы В.Вундт Германияда өзінің экспериментальдық
психологияның бірінші лабораториясын ашты. Бұл лабораторияда негізінен
түйсіктер және олардан пайда болатын іс- қимыл актілер – реакциялар.
Сонымен қатар перифериялық және бинокулярлық көру, түстерді ажырату және
т.б. зерттелді. В.Вундттың лабораториясы сияқты басқа да елдерде
экспериментальдық лабораториялары ашылды. Англияда Ч.Дарвиннің Ф.Гальтон
бірінші болып өзі шығарған жаңа комплексттік ғылымы «антропометрикаға»
ерекше сындарды кіргізген. Мысалыға көзінің өткірлігін анықтау, есту
қабілетін т.б. реакцияларын анықтау және Ф.Гальтон «Тест» терминді енгізді,
соның атымен педагогикалық диагностика тарихының пайда болуын
байланыстырады. Алғашқы да педагогикалық диагностика экспериментальдық
дифференциялық педагогиканың әдістемелері туралы ғылым ретінде қалыптасты.
Эксперимент арқылы адамдар арасындағы педагогикалық айырмашылықтарды
зерттейді, бұл зерттеулер медицинамен педогогика содан соң өнер кәсіп
өндірістерінің талаптарының ықпалымен пайда бола бастаған. Әр педагогикалық
мектептерінің негізін қалаушыларымен олардың жолын қуғандар практиканың
талаптарына әр түрлі жауап берген. Тесттік әдістемелер Бихебиоризмнің
теориялық принциптерімен тығыз байланысты. Бихебиоризмнің методологиялық
тұжырымдамасы организммен қоршаған ортаның арасында бірдей себептік қарым –
қатынастар негізінде пайда болған. Организм қоршаған ортаның стимулдарына
жауап беріп, жағдайларды өзіне пайдалы жағына өзгертіп соған бейімделеді.
Бихебиоризм педагогикаға тәртіпті жетекші категория ретінде енгізді.
Алғашқы да диагностиканың мақсаты тәртіпті тіркеуге келіп тірелген. Бірінші
педагогикалық диагносттар тест әдісін шығарған. Клиникалық бағыт
ассоциятивтік психологиямен психоанализге негізделген. Педагогикалық
диагностиканың келесі кезеңі А.Бине есімімен байланысты. Ол ой дамуының
және ой әрекетінің артта қалуының дәрежесінің педагогикалық диагностика
әдістемелерінің нұсқауларына негіз салды. В.Штерн iQ коефицентін (ой
дамуының) ұсынды. Бұл коефицент зерттелетін адамдардың даму деңгейінің
интегралдық мінездеме ретінде алынған. Ешқандай қиындықтарға қарамастан
интеллектің педагогикалық диагностикасы практиканың әр түрлі салаларында
кең таралып кәзіргі күнге дейін пайдаланады. Сонымен қатар К.Юнгтің
есімімен ассоциация әдісімен Г.Роршахтың (1921) тесттері проекцияның
әдістемелік принципіне негізделген жеке тұлғалық құрылымының педагогикалық
диагностика алғашқы проективтік әдістері пайда болады.

30-шы 40-шы жылдары консультациялық нұсқаулар өзекті бола бастады. 40-
шы 60-шы жылдары жеке анкеталар кең таралған болатын. Г.И.Россолиммо (1910)
еңбектерінен бастап интелектуалдық дамуының әдістерінің адаптациясымен
пайда бола бастағандығына байланысты үлкен жұмыс атқарылды. Критикалық емес
мамандардың емес бөгде адамдардың тест нәтижелеріне араласып тез арада
дұрыс емес шешім қабылдау арқасында СССР-де педагогикалық диагностиканың
барлық зерттеулер таратылған еді. Педагогикалық диагностиканың қайта өрлеуі
60-шы 70-шы жылдарына тура келген.

Педагогикалық диагностика (грек тілінен Diagnostikos-танып білуге
қабілетті деген мағынаны білдіреді) жеке тұлғаның индивидуалдық
ерекшеліктері мен оның дамуының ерекшеліктерін айқындайтын әдістерді жасап
шығаратын педагогиканың сапасы болып табылады. Педагогикалық диагностиканың
даму тарихы шамамен педагогика сапасының даму жолымен сәйкес келеді. Кез
келген педагог өзінің кәсіби қызметін жоспарлау барысында өзінің
мүмкіндігінің мативациясы мен оның нәтижесін анықтай білуге тырысқан.
Мұндай әрекеттер мың жылдықтар барысында әр түрлі әдістер көмегімен жүзеге
асырылып отырды.

Егерде педагогикалық диагностика оқу-тәрбие процессінің нәтижелілігін
зерттеудің қортындысы болса, онда оның тарихы ежелгі ғасырлар тереңіне
кетеді. Ол әртүрлі қабілеттер білім мен дағдыларды зерттеумен –

III мың жылдықтың ортасында ежелгі Вавилонда мектеп бітіретін түлектерге
арналып жазушыларды дайындау үшін сынаулар өткізілетін болған. Кәсіби
дайындалған жазушы сол кездегі цивилизациядағы ең негізгі адам болып
табылған. Ол барлық арифметикалық әрекет-амалдарды беруі тиіс еді, жерлерді
өлшей алды, рациондарды анықтап мүліктерді бөліп беруі тиіс еді, ән айту
өнері мен музыкалық инструменттерде ойнай білуі тиіс еді. Сондай ақ
маталарды, металлдарды, өсімдіктердің және т.б. ажырата білуі тиіс болған.

Ежелгі Египетте білім алу үшін белгілі бір сынау жүйесінен өту керек.
Ең алдымен адамнан биографиялық мәліметтер алу үшін әңгімелесу процесі
жүреді, соның нәтижесінде оның білім деңгейі де анықталып отырған, сондай-
ақ сырт келбеті мен әңгімені колдау қабілеттілігі де бағаланған. Одан кейін
еңбек ете алу қабілеттілігі, тыңдай білуі мен сөйлей білуі, отпен, сумен,
қорқынышпен сынау процестері де жүріп жатты.

Бұл қатаң жазаларға қоса әрбір адам, бұл сынауларға төзе алады ма, әлде
жоқ па? өзі шешуі тиіс еді, егерде сыннан өте алмаған жағдайда өлім
жазасына кесілетін еді. Сондықтан да әрбір адамға, алдын ала жақсылап бәрін
таразылап алу ұсынылатын еді. Мұндай қатаң сынаулардың барлығын Пифагор
сәтті өткізген еді. Грецияға келісімен ол мектеп ашты. Мектепке тек қана
белгілі бір сынаулар жүйесінен өте алған балалар ғана жіберіліп отырды.

Деректерге сүйенетін болсақ, Пифогор «Меркурийді кез келген ағаштан
жонып алуға бола бермейді» дей келіп, интеллектуалдық қабілеттердің маңызды
рөлін атап өткен. Сондықтан осы қабілеттердің диагностикасына ерекше маңыз
берген. Бұл үшін әрбір адамға салыстырмалы түрде күрделі математикалық есеп
берілді. Есептің шешімін тапқан талапкер лезде қабылданатын болған. Алайда
көпшілік жағдайда есептің шешімі табыла бермейтін еді. Жасы болмағанды
үлкен бөлмеге кіргізіп, сынақ ережесі бойынша мұнда оны оқушылар аяусыз
күлкіге айналдыруы тиіс болды. Егерде сынға алынған адамның бұл сыны
сағаттағы қимыл-әрекеті жасалынып жатқан сөз шабуылдарына лайықты түрде
жауап берумен және өзін-өзі лайықты түрде ұстай білумен сипатталса,онда ол
адам мектепке қабылданатын еді.

Пифогор жастардың күлкісі мен жүріс-тұрыстарына ерекше мән берді. Ол
күле беру адамның мінез-құлқының ең жақсы көрсеткіші болып табылады деп
есептеді. Ол ата-аналар мен мұғалімдердің ұсыныстарына зейін қойып
қарады,жаңадан келген әрбір баланы өз көз қарасын еркін түрде айтуға және
де қарсыластарының көз-қарастарымен қысылмастан таласуға шақырғаннан кейін
оларды мұқиятты түрде бақылауға алып отырады.

Б.з.д 2200 жыл бұрын ежелгі Қытайда үкімет шенеунерінің лауазымын
иеленгісі келген тұлғалардың қабілеттерін тексеруге арналған жүйе
қалыптасқан болатын. Шенеуніктер әрбір үш жыл сайын музыка, садақ ату, ат
үстінде отыру, жазу, санау, жөн-жорадғылар мен сән-салтанаттарды білу
секілді алты «өнер» бойынша императордың алдында емтиханды қайта тапсырып
отырды. Мемлекет үшін емтихандар жүйнсі қажетінше қабілетті, тапқыр және де
ең бастысы үкіметке одан әрі пайдалану үшін таңдап алудың маңызды тәсілі
болды.(Р.Dubois,1970)

Интеллектуалдық қабілеттерді сынаудың нәтижелері жиі түрде белгілі бір
халықтың мақтанышына да айналып отырды , ал кей жағдайларда ол табыс көзі
ретінде қызмет етті. Мәселен, үнді патшасы Девсаремнің ирандықтардың
данышпандығын сынау мақсатында, оларға шахмат жібергені мәлім.
Ирандықтардың бұл ойынның мәнін ашуға қабілеттері жетпейді деп ұйғарылып
осы шарт бойынша олар Үндістанға алым-салық жөнелтуі тиіс болды. Алайда,
Хосраудың уәзірі Важургмихр ойынның ережесін түсініп, өз кезегінде кәзіргі
уақытта «нарды» деп аталатын ойыынды ойлап тапты. Ол (Хосрау) уәзірді жаңа
ойынмен бірге Үндістанға жібереді. Ал мұнда ешкім де бұл ойынның мәнін аша
алмаған екен (И.А.Орбели,1936).

Тестілік сипаттағы сынақтарды пайдаланудың өзге де бір көрінісі ретінде
чань-буддизмнің діни ілімінің негізін білдіретін материалдар болып
табылады. Чань-буддизмнің ұстаздары жұмбақтарды,таңғажайып сурақтарды
пайдалана отырып, сонымен бірге психологиялық стресс жағдайын қалыпиастырып
отырды. Бұл сұрақтарға бір сәтте,ойланбастан, лезде жауап беру қажет болды.
Н.В.Абаев келтіргендей, чаньдік жекпе-жек сұхбаттарда сұрақтардың
қойылуының таң қаларлығының өзі (мәселен, сақалды жабайының сақалы болды
ма?) ұстаздың бүкіл қимыл-әрекеті арқылы күшейтілген шиеленісті жағдайды
қалыптастырып отырды. Өз қарсыласын жұлқып, әрі оған Айт! Айт! Кідірместен
жауап бер! Деп айқайлап отырып, ол психикалық шиеленісті жағдайды
қалыптастырып отырды.Осы автордың пікірінше чаньдық ғажайып жұмбақтар
белгілі бір чаньдық ойлау барысына тест ретінде пайдаланылды. Тестіленуші
неофиттің осы жұмбақтарға қалай жауап беруіне қарай, тәжірибелі жетекші
оның «көзінің ашылуының» қай деңгейде екенін және оның «чаньдық
тәжірибесін» тереңдету үшін нендей амалдарды қолдану керектігін анықтап
отырды. Сондай ақ дөрекілік пен түсініксіз қылықтардың аржағында өзінің
дәрменсіздігін жасырып тұрған симулянттарды да айқындап отырды.(Н.В
Абаев,1980).

Чжурчшеньдердің (шүршіттердің) құрған Цзинь мемлекетінде емтихан
нәтижелері медицинналық училищелердің түлектерін жұмыс орындарына бөлу үшін
қолданылды. Емтиханнан сүрінбей өткендердің ішіндегі ең үздіктері емдеуші
дәрігер, оқытушы немесе зерттеуші ретінде мемлекеттік қызметке орналасты.
Ал емтиханнан сүрінгендерге дайындықты жалғастыру немесе мамандықты өзгерту
ұсынылды ( М.В.Воробьев,1983).

Орта ғасырлық Вьетнам мемлекетінде де әртүрлі байқаулар мен емтихандар
өткізіліп жатты. 1370 пен 1972 жылдар аралығындағы екі жылда бүкіл әскери
және адамзаттық шенеуніктер қайта аттестациядан өтті. Бұл бүкіл елдегі
мемлеекеттік аппаратты тексеруді ұйымдастыруға мүмкіндік берді. Мұның
нәтижесінде Вьетнам қуатты және өміршең феодалдық мемлекетке айналды,
әсіресе соғысқа аса қабілетті офицерлік корпустық құрылуына ерекше назар
аударылды. XVI ғасырда конкурстық сынақтар белгілі бір тәртіпке келтірілді.
Олар кезеңдер мен турлар бойынша өткізілетін болды. Емтихандарда жоғары
дәрежелерді беру рәсімі аса үлкен құрметпен өткізілді. Лауреаттар,
корольден сыйлықтар алып отырды, олардың есімдері астананың Шығыс қақпасына
ілінетін «алтын тізімге» енгізілді,олардың жеңістері жайлы туған қауымына
хабар беріліп отырылды. Ал ерекше көзге түскендердің есімдері әдебиет
храмында орнатылған арнайы тас қабырғаларға қашалып жазылды
(Э.О.Берзин,1982).

Шамандарды оқыту жайындағы қызықты мәліметтерді В.Н.Басилов келтіреді.
Кейбір халықтарда мәселен эскимостарда әрбір ересек ер адам өзін шамандыққа
қабілеттімін деп есептеді. Алайда мұндай талап-сенім сынаудың барысында
жоққа шығарылып отырылды.

Тексеру мен оның нәтижесі – мойындау, шамандық қызметтің міндеті шартты
болды. Әртүрлі халықтарда шаманды сынау, алуан түрлі формаға ие болды.
Айталық қазақтарда өзін шаманмын (бақсымын) деп жариялаған адам халықтың
талап етуі бойынша мұздай қар үстімен жалаң аяқ,бас киімсіз,қызған темірді
тілімен жалауы тиіс болды. Ал ханттар халқында жолы болмаған үміткерді есі
ауысқан деп есептеді. Ульчилер шамандарды кісіні жерлеу сәтінде сынақа алып
отырды, дәл осындай дәстүр нанайлықтарда да болды (В.Н.Басилов,1984).

Осы келтірілген қысқаша тарихи шолу жеке бастық қабілеттерін сынауды
көптеген халықтардың көне замандардан күні бүгінге дейінгі қоғамдық
өмірінің ажырамас бір бөлігі ретінде қарастырудың қажеттілігі туралы
қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Бұл тарихи тәжірибе адамдардың,адам
мүмкіндіктерінің мәнін тануға деген ұмтылыстары қандайда бір өлшемдегі сапа
мен қасиетте болғандығын және де бола беретіндігін дәлелдейді. Алайда таным
әдістері ұзақ уақыт бойы тұрпайы болып келді.

2. Қазіргі заманғы педагогикалық диагностиканың тарихы XIX ғасырдың бірінші
жартысынан басталады. Бұл кезеңнің ерекшелігі сонда, адам туралы
эмпирикалық психологиялық білімдерді талдауда шешуші рольді дәрігерлер
атқара бастады. Психиатр -дәрігер Еуропа емханаларында науқастарды жүйелі
түрде бақылауға алып, өз бақылауларының нәтижелерін жазып алып, талдап
отырды. Осы кезде педагогикалық диагностиканың бақылау, сауалнама жүргізу,
құжаттарды талдау секілді әдістері пайда болды. Алайда, ол жылдардағы
педагогикалық диагностика әлсіз, буыны бекімеген сипатта болды. Мұндай
жағдайды шектеулі әдістердің көмегімен белгілі бір науқастарды қайта-қайта
бақылауға алған, дәрігердің келтірген әртүрлі қорытындылары мен ой-
қорытындыларынан байқауға болады.
Педагогикалық диагностиканың сандық әдістемелерінің пайда болуының бастапқы
кезеңі ретінде XIX ғасырдың екінші жартысын айтуға болады. Сол кезде
көрнекті неміс психологы В.Вундтың басшылығымен дүние жүзі бойынша алғашқы
тәжірибені жасау үшін педагогикалық зертхана құрылды. Мұнда педагогикалық
диагностика мақсатында техникалық құрылғылар мен аспаптар қолданыла
бастады.
Адамдағы негізгі педагогикалық процестерге, қасиеттер мен жағдайларға
қатысы бар. Қазіргі заманғы педагогикалық диагностиканың бастапқы кезеңі
ретінде XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басын атауға болады. Бұл кезеңде
белсенді түрде, әрине маман психологтардың қатысуынсыз ықтималдық теориясы
мен математикалық статистиканың кейінгі уақыттарда сандық педагогикалық
диагностиканы ғылыми әдістері арқа сүйеген салалары дами бастады.
Статистикалық тұрғыдан дәйектелген алғашқы ой-өріс тесттерінің бірін
1905-1907 жылдары француз ғалымы Т.Симонмен бірге ол осы тесттерді
жетілдірс түсті. Сондықтан бұл тесттер педагогикалық диагностика тарихына
Бине - Симон тесті ретінде енді.
Өткен ғасырдың 20-шы жылдарында адамның әртүрлі процестері мен қасиеттеріне
педагогикалық диагностика жүргізуге мүмкіндік беретін жаңа педагогикалық,
соның ішінде интеллектуалдық және жеке адамға арналған тесттер пайда бола
бастады.
Алуан түрлі педагогикалық диагностика әдістемелердің басым көпшілігі XX
ғасырдың 50-60-шы жылдарында пайда болды. Бұл ғалым педагогтардың
психометриялық аса белсенді кезеңі болды.
Қазіргі кездегі педагогикалық диагностика ғылымы және практикалық
психологиялық білімдердің жеке саласы болып XIX ғасыр мен XX ғасырдың
шегінде бөлінді. Көптеген педагогикалық диагностика әдістемелер құрылды
және де олардың саны жылдам қарқынмен көбейіп келеді.
Педагогикалық диагностикада барған сайын математика мен физиканың казіргі
заманғы әдістері сондай-ақ электронды педагогикалық диагностика құралдары
мәселен ЭВМ-дер кең түрде қолданысқа енгізілуде.

Студенттің өзін өзі бағалауға арналған сұрақтар:
1.Педагогикалық диагностика қашан және қалай пайда болды?

2. Ғылым ретінде педагогикалық диагностиканың дамуына үлес қосқан алғашқы
ғалымдар?

3.Ғылым ретіндегі педагогикалық диагностиканың қайнар көздері?

4.Психикада тұлғалық бастаманың артықшылығы ретінде нені түсінеміз?

Тақырып 4.Психологиялық – педагогикалық диагностиканың экспериментальдық
психологияның қойнауында қалыптасуы

Мақсаты :

Студенттерге 19- ғасырдың бірінші жартысынан бастап педагогикалық
диагностиканың дамуы жайында түсінік қалыптастыру. Оларды кезеңнің
психологтары В.Вундт пен Ф.Гальтонмен Г.Эббингаузбен және олардың
әдістерімен таныстыру.

Жоспар:
1. 19- ғасырдың бірінші жартысындағы педагогикалық диагностика.

2. Педагогикалық диагностиканың қазіргі замандағы әдістерінің қалыптасуы.

Қазіргі заманғы педагогикалық диагностиканың тарихы XIX ғасырдың алғашқы
ширегіне яғни педагогикалық білімдердің дамуындағы клиникалық кезең
дегеннің басталуымен басталады. Бұл кезеңнің сипаты ерекшелігі мынада: адам
жайындағы эмпирикалық, педагогикалық білімдерді алу мен оны талдаудағы
басты рөль дәрігерлерге тиесілі болды.( бұларға дейін мұнымен негізінен
философтар мен жазушылар айналысты). Дәрігерлерді сол кезде дамыған елдерде
тараған емделуі қиын психикалық аурулар мен невроздардың пайда болу
себептері қызықтырды. Психиатор- дәрігерлер Еуропа емханаларында өз
бақылауларының нәтижелерін жазып талдай отырып,науқастарға жүйелі бақылау
орнатты. Осы уақытта педагогикалық диагностиканың бақылау,сауалнама,жан
қуаттарын талдау секілді әдістері пайда болды.
Алайда бұл кездегі педагогикалық диагностика қатаң емес,еркін сипатта
болды. Бұл әсіресе бір науқастарда бақылауға алған және оларды бірдей
әдістердің көмегімен зерттеген, дәрігерлердің келген қорытындыларынан
көрінеді. Бұл сол кездегі педагогикалық диагностиканың әлі де болса сапалық
сипатқа ие болғандығынан болды.

Педагогикалық диагностиканың сандық әдістерінің басталуын XIX
ғасырдың екінші жартысы деуге болады. Бұл кезде көрнекті неміс психологы
В.Вунттың басшылығымен дүние жүзіндегі ең алғашқы тәжірибелік психологиялық
зертхана құрылған болатын. Мұнда педагогикалық диагностика мақсатында
техникалық құрылғылар мен құралдар қолданыла бастады. Сондай-ақ осы уақытқа
физикалық(денелік) және психологиялық құбылыстарының құрылуын жеделдеткен
негізгі психофизикалық заңның ашылуы жатады. Негізгі психофизикалық заң
психологиялық құбылыстарды өлшеудің мүмкіндіктерін ашты және де осы жаңалық
сезімдікпайымдарды өлшеуге арналған субьективті шкалалар дегеннің пайда
болуына алпы келді. Осы заңға сәйкес өлшемнің негізгі обьектіс адамның
сезімдік пайымдары болды және де ұзақ ұақыт бойы XIX ғасырдың соңына дейін
педагогикалық диагностика сезімдік пайымдарды өлшеумен ғана шектелді.

Адамның негізгі педагогикалық процестеріне, қасиеттеріне және
жағдайларына қатысты педагогикалық диагностиканың қазігі заманғы
әдістерінің қалыптасуынң бастапқы кезеңі ретінде XIX ғасырдың соңы мен XX
ғасырдың басы деп есептеуге болады. Бұл уақытта белсенді түрде әрі маман
педагогтардың қатысуымен ықтималдар теориясы мен математикалық
статистиканың кейінірек сандық педагогикалық диагностиканың ғылыми әдістері
арқа сүйей бастаған салалары дами бастады. Тәжірибелік мәліметтерді
статистикалық өңдеудің алғашқы және екінші әдістері дәл сол жылдары пайда
болды. Алайда бастапқыда математикалық статистиканы психологияда емес,
биология, экономика, медицина секілді ғылым салаларында қолдана бастады.

Алғашқы психометриялық мекемені Англияда көрнекті ағылшын психологы
Гальтон ашқан болатын. 1884 жылы ол Антропометриялық зертхананы ашты.Бұл
зертхананың мақсаттарының бірі- адамның қабілеттері жайлы статистикалық
мәліметтерді алу болды. Бұл зертханаға келушілердің өз қабілеттерін
өлшеуіне мүмкіндіктері болды және де осы психометриялық тәжірибеден 10000
адам өтті. Гальтон психологияда статистиканы қолданудың бастамашысы болды
және де ол статистикалық әдістерді жасап шығуда көп еңбек сіңірді. Гальтон
1877 жылы психологияда корреляция әдісін қолдануды ұсынды. Гальтон, Пирсон
және Фишер секілді математик ғалымдарды бірлесе жұмыс істеу үшін өз жағына
тартты,сондықтан олардың математикалық статистикадағы атақтары
психолоктармен бірге жұмыс істегендіктерінің арқасында шықты.Фишер
дисперсионды анализді ойлап тапса, ал өзге ағылшын ғалымы Гальтонның
замандасы Спирмен - факторлы талдауды ойлап тапты. Бұл екеуі де өздерін
психологияда математикадағыдан кем емес дәрежеде көрсете білді. Психология
тарихына Спирмен өзінің 1904 жылы жарыққа шыққан «Жалпы интеллект,
обьективті айқындалған және өлшенген» деген классикалық еңбегінің арқасында
енді. Г.Айзенг пен Р.Кеттель кейінірек факторлы талдауды тұлғаның өзіне тән
ерекшеліктерін психологиялық диагностикадан өткізу үшін қолданды.
Интеллектінің статистикалық тұрғыдан негізделген тесттерін француз ғалымы
А.Бине 1905-1907 жылдары құрастырып жариялады. Кейінірек өзге француз
ғалымы Т.Симонмен бірге ол осы тестті жетілдіре түскен. Бұл тест
психодиагностика тарихына Бине – Симон тесті деген атпен енді.

Өткен ғасырдың 20-шы жылдарының екінші жартысында адамның алуан түрлі
үрдістері мен қасиеттерін педагогикалық диагностикадан өткізуге мүмкіндік
беретін жаңа психологиялық, соның ішінде интеллектуалдық және жеке адамдық
тесттер пайда бола бастады. Сандық сипаттағы педагогикалық диагностикалық
амалдардың ішіндегі тарихы еңсоңғы пайда болып практикаға енгендері
әлеуметтік психалогиялық байланыстылары енді. Бұл американ психолыгы
Я.Мореноның құрған социометриялық тесті және фашизм жылдары АҚШ - қа қоныс
аударған неміс психологы К.Левиннің шәкірттері мен ізбасарлары – бір топ
американ әлеуметтік психологтарының құрған көптеген өлшем әдістемелері еді.

XX ғасырдың 50-60-шы жылдарында алуан түрлі педагогикалық диагностика
әдістемелердің негізгі көпшілігі пайда болды. Бұл педагог ғалымдардың ең
көп психометриялық белсенді жылдары еді.

Педагогикалық диагностиканың пайда болып оның жасақталуына XIX ғасыр
мен XX ғасырдың шегінде психологиялық ғылымда пайда болған жалпы
дағдарыстың әсер еткенін ескеруіміз қажет. Ол бірінші кезекте әсіресе
қабілеттер, интеллект және тұлға (жеке адам) секілді күрделі құбылыстардың
дәл психодиагностикасы ғылыми тұрғыдан негізделген амал-тәсілдердің
жоқтығы мен байланысты интроспективті психологияның кемшіліктерін айқын
аңғартты. Осы тектес әдістердің жасалуы психологияның процестер, қасиеттер
және жағдайлар жөнінде ішкі ойдан туындаған және субьективті емес, дәл
айқын және обьективті білімдерді алуға мүмкіндік берді.

Мұндай ілімдер антроспекцияға толық негізделген ой қорытындысына
қарағанда, теориялық жалпылау мен практикалық ұсыныс үшін мықты негіздеме
юола алды. Нәтижеде психология лезде жаңа әрі мықты теориялармен түсіп, тек
академиялық тұрғыдан лайық қана емес, практикалық тұрғыдан пайдалы ғылымға
айналды. Педагогикалық диагностикаға негізделген қолданбалы білім
салаларының соның ішінде еңбек психологиясының, психофизиологияның,
инженерлік және медициналық психологияның, педагогикалық психологияның
дамуы үшін кең мүмкіндіктер ашылды.

Студенттің өзін өзі бағалауға арналған сұрақтар:
1.20 ғасырдың ішіндегі педагогикалық диагностика қалай дамыды?
2.педагогикалық диагностиканың дамуына үлес қосқан ғалымдар.
Әдебиеттер:
1.Бурлачук Л. Ф. Психодиагностика- СПб., 2003
2.Гуревич К. М. Что такое психологическая диагностика М., 1985
3.Немов Р.С. Психология. В т.3 - М., 2001
4.Общая психодиагностика. Под. Ред. Бодалева А.А., Столина В.В.- М.,-2003

Тақырып 5. Психологиялық – педагогикалық диагностиканың қазіргі жағдайы
Мақсаты :

Студенттерді педагогикалық диагностиканың қазіргі жағдайымен, оның
мәселелері мен шешілулерімен таныстыру, педагогикалық диагностика
әдістемелердің негізінде жеке тұлғалардың дамуы туралы түсінік беру.

Жоспар:
1. Педагогикалық диагностиканың жағдайы (мәселелері) және олардың шешілуі.

2.Педагогикалық қызметті құру туралы қаулының маңыздылығы.

3.Ресей мен Қазақстандағы педагогикалық диагностиканың жағдайы.

1. Психодиагностиканың жағдайы(мәселелері) және олардың шешілуі.

Қазіргі таңда педагогикалық диагностика ғылыми және практикалық
психологиялық білімнің жеке саласы болып бөлінді. Көптеген педагогикалық
диагностикалық әдістемелер пайда болып, тез арада көбейіп кетті. Математика
мен физиканың қазіргі әдістері, электрондық педагогикалық диагностиканың
құралдары яғни ЭВМ кеңінен қолданылуда.Көптеген елдерде, мысалы АҚШ та,
Германияда көптеген ғылыми және практикалық баспаларда жүйелі түрде
психологиялық әдістерді сипаттаған. Соңғы жылдары мұндай әрекеттер Ресейде
де жасалынған. Бірақ оның ешқандай тұжырымдамасы мен ғылыми негізі жоқ еді.
Бұл жағдайда тұжырымдама дегеніміз негізделген , педагогикалық диагностика
әдістемелердің классификациялау негізіне салынған жүйе. Ғылыми негіз
ретінде педагогикалық диагностика әдістер , олардың ауқаттылығын , күшті
және әлсіз жақтарын айтамыз. Баспаларда шығатын әдістемелер ешқандай керек
мәліметтермен толықтырылмаған.

Бұл формальдық талап емес. Көптеген педагогикалық диагностика
әдістемелер белгілі психологтармен баспаға шығарылған болса да, жоғарыда
аталған талаптарға сай келмейді.

Педагогикалық іс - әрекетте өзінің мақсаттары, мазмұны, формасы,
әдістері және нәтижелері бар.

Педагогикалық диагностика мұғалімнің кәсіби жұмысының бір бөлігі
ретінде мектепке дейінгі, бастауыш сыныптағы оқушыны,жеткіншекті және
жоғары сыныптағы оқушыны , оның дамып жатқан жеке тұлғасын зерттейді.

Сондықтан кәсіби диагностикалық жұмыстың практикасы мен теориясын білем
деушілер жеке тұлға ұғымының қазіргі түсінігімен таныс болу керек.
Социологиялық , психологиялық зерттеу ешқандай өзінің педагогикалық
талдауын ауыстыра алмайды. Кешендік зерттеу тұлғаны зерттеу барысында
әлеуметтік , психологиялық және педагогикалық зерттеудің бірлігін
қамтамасыз етеді. Жүелілік жағынан педагогика тұлғаны жүйелі ұйымдастырудың
спецификалық денгейін басқа ғылымдардың адам туралы алынған нәтижелері мен
біргелікте қарастырады. Тұлға дегеніміз үнемі өзгеріп дамитын жүйе , ол
белгілі әлеуметтік түрде қалыптасады. Тұлғаның қалыптасуы саналы өзін - өзі
басқаруына қабілетінің дамуымен ғана сипатталып қоймайды, ол керекті
тәртібін қамтамасыз ететін сәйкес мотивацияны қалыптастырумен сипатталады.
Мотивация (себеп) ішкі конфликттерді жеңіп шығуды қамтамасыз етеді. Адам
тұлға болып тек өзінің тәртібі мен іс - әрекетін басқаруға қабілетті ететін
психологиялық дамуының денгейіне жеткен кезде ғана қалыптасады.
(Л.И.Божович) .

Психикалық іс-әрекеттің дамуы динамикалық пен тұрақсыздан тұрақтыға
қарай жүреді. Сыртқы әсерлер психикалық процестер мен жағдайларды тұрақты
қасиеттерге айналдырады. Жағдайлардың фонында психикалық процестер мен
тұлғаның қасиеттері пайда болады. Қасиеттер белсенділіктің белгілі бір
адамға қатысты тұрақты және орнықты денгейін сипаттайды. Бұл денгей
тұлғаның әлеуметтік құндылығын анықтайды және оның әрі қарай дамуына
субъективтік жағдай жасайды. Қалыптасқан жүйе ситуациялық әсерлер мен
өзгерістердің тәртіптің егеменділігін қамтамасыз етеді. Бұл егеменділік
тұлғаның анықтығы мен жетілуінің көрсеткіші болып табылады.(А.Г.Ковалев).

Педагогикада оқушы тұлғасын талдаудың негізгі бағыттары анықталған:

1. Кішкентай кезіндегі баланы тәрбиелеу бірыңғай процесс болып табылады.Ал
оқушы тұлғасының қалыптасуы, тәрбиелеу функцияларының(стимулдық, іс
әрекетінің сәйкестігімен, тәрбиелеу процесінің бөліктерінің
біртұтастығымен, В.С.Ильин) жүзеге асуымен қамтамасыз етіледі.

2. Тұлғаның қалыптасуындағы даму, тәрбиелеу, оқу потенциалы.(Ю.К.Бабанский,
В.В.Давыдов, А.А.Кирсанов, И.Я.Лернер,М.И.Махмутов және т.б.). Оқу іс
-әрекеті жеке белсенділіктің спецификалық формасы ретінде тұлғаны өзгертуге
бағытталған. Мысалы, оқу процесінде өнегелік сана- сезім дамиды,ал
танылатын ортаның дамуы, нормалық өнегеліліктің талаптары туралы
спецификалық балалық көзқарасының қалыптасуына әкеледі.

3.Оқушының басқалармен араласу қарым- қатынасы субьектінің болу процесі
ретінде. Оқушының тәртібі араласу субьектісі ретінде әлеуметтік жағдайларды
анықтайды. Оның негізгісі- «Мен» деген бейне. Оның негізін тұлғаның өзін-
өзі сыйлауы құрайды. Әлеуметтік жағдайларға: қарым- қатынас жағдайы, басқа
адамға бағытталған жағдай, эмпатияға дайындық яғни жанашырлыққа,
мейірімділікке және т.б.(А.В.Мудрин).

4.Оқушы тұлғасының өзін-өзі тәрбиелеуі. Өзін-өзі тәрбиелеу тұлғаның
белсенділігімен анықталады. Өзін-өзі тәрбиелеу қажеттілігі тұлғаның
дамуының ең жоғарғы формасында. Оқушының өзін-өзі тәрбиелеу мазмұнын
жігерлілік пен өнегелік, жаман қасиеттерді жеңу.(А.А.Арет,
А.Г.Ковалев,Л.И.Рувинский және т.б.).

5.Түлғаның тәртібі мен дамуындағы ауытқуларды жеңу.

Қиын балалар мен жасөспірімдердің тәрбиесінің негізгі өлшемі тұлғаның
белсенділігімен бағытталуы, жетекші іс-әрекеттерге көзқарасы, жеке
психологиялық ерекшеліктер мен қасиеттер болып табылады. Тәрбиесінің
ауытқулары бар балалар - қиын тәрбиеленетін балалар, заң бұзушы
жасөспірімдер және кәмелетке толмаған қылмыскерлер.(М.А.Алемаскин,
А.С.Белкин, И.А.Невский, Б.Ф.Райский және т.б.).

Қорытынды:

Тұлғаның тәртібі мен іс- әрекетінің негізгі факторы- әлеуметтілік болып
саналады.
Тұлға деп қарым-қатынасы өзінше ретімен дамитын жүйені айтамыз.
Тұлғаның қалыптасуы- бірыңғайлық үрдіс.
Сонымен тұлға дегеніміз- қоғамның әлеуметтік дамуының нәтижесі және
әлеуметтік сапасы болып табылады. Тұлғаның әлеуметтілігі көп жоспарлы болып
саналады.Әлеуметтік сапа ретінде тұлға тәрбиеленеді. Педагогикалық ұғым
ретінде тұлға өзінше іс-жүзіне асатын, өзінше дамитын қарым- қатынастардың
жүйесі болып саналады. Бұл жүйе тұрақты құрылымның(білім алу, жағдай, сапа)
динамикалық бірегейліктің біртұтастығын құрайды.

Тұлғаның жеке дамуы оның сапалық жағдайларының кезекті ауысымында
көрсетілген бөліктердің тұрақтылығының дамуы болып саналады. Бұл адамның
даму деңгейінің динамикасының психосоматикалық бағыттың зерттеу
нәтижелерімен расталады. Жеке сана-сезімнің қалыптасуы оның онтогенетикалық
дамуының процесінде кезекті деңгейлерімен іске асырылады. Тұлға сана-сезімі
деңгейлерінің ауысымының кезектілігін А.А.Меграбен төмендегідей көрсеткен:

1.Сенсорно-процептивтік;

2.Ойлау - логикалық;

3.Практикалық іс- әрекеттерін және қимылдау функцияларын меңгеру деңгейі;

4.Витальдық(өмірлік) құштарлықты меңгеруінің деңгейі;

5.Тәртіптің сана- сезімдік өзін - өзі басқарудың деңгейі;

Өмірдің әр кезеңінде адам әртүрлі қиындықтарды басынан өткізеді. Әр
кезеңде тұлға белгілі бір қиын құбылысты меңгереді. Бірінші деңгейде
сезімнің жинақы еместігінің құбылысын бағындырады. Екінші деңгейде ойлау
танудың сезімдік көлемінің шектеулігін жеңіп шығады. Үшінші деңгейде-өзінің
қызыққан нәрселерінің қиын құбылысын меңгереді, аффектілері мен
құмарлықтарының құбылыстарын меңгеріп, оларды жылудың көзіне айналдырады.
Төртінші деңгейде-сана-сезім мен тәртібінің зоологиялық жекешелендірудің
белгілерін жеңіп шығады, ой өнегеліктің шыңына көтеріледі. Тұлғаны
тәрбиелеу жүйке жұмысының физиологиялық көзқарасы тұрғысынан қарағанда
динамикалық стереотиптер тұрақты жүйені құру болып
есептелінеді.(И.С.Марьенко). Бас миының қабығының қасиеті болып саналатын
жаңа әсерлерді қабылдау және байланыстарды құру, бұзу тенденциясы немесе
бұрынғы байланыстарды қайта құрайды. Сонымен қатар ескі динамикалық
стереотип тұрақтылықты меңгерген, сондықтан қайта құруға қарсы тұрады.

Студенттің өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1. Отандық педагогикалық диагностикадағы зерттеушілерді атаңыз.

2. Педагогикалық диагностиканың қазіргі трактовкасы.

3.Тұлғаның дамуы мен қалыптасуы туралы психологиялық теориялардың негізгі
жағдайлары.

4. «Тұлғаның даму процесі» ұғымын қалай түсінесіз.

Тақырып 6. Психологиялық – педагогикалық диагностиканың әдістері

Мақсаты :
Студенттерге Педагогикалық диагностика әдістерінің анықтамасы туралы
түсінік беру және педагогикалық диагностика әдістерінің өлшемдерін анықтау.
Жоспар:
Педагогикалық диагностика әдістердің жалпы сипаттамасы. Әдіс, әдістеме,
әдістемелік негіз.Қатаң ережелі және қатаң ережесіз әдістер. Педагогикалық
диагностика әдістерге қойылатын талаптар. Жарамдылық, сенімділік,
объективтілік.Тест – Педагогикалық диагностиканың негізгі құралы ретінде.
Тесттердің түрлері, оларды топтастыру негіздері. Проективті әдістерге
сипаттама.
Педагогикалық диагностика әдістерінің жалпы сипаттамасы.

“Ïñèõîäèàãíîñòèêà” ñ¼çiíi» психологияда åêi íåãiзãi ìà¹ûíàñû áàð.

Îíû» áiði ïñèõîëîãèÿлық áiëiìíi» ¹ûëûìè-çåðòòåó ñàëàñûìåí
áàéëàíûсñà, åêiíøiñi ïñèõîëîãèÿëûº áiëiìíi» ïðàêòèêàäà ºîëäàíó åðåêøåëiãií
ê¼ðñåтеді.

±ûëûì ¼ðiñi ðåòiíäå ïñèõîäèàãíîñòèêà ¼çiíå òèiñòi ¸ð-ò¾ðëi ¹ûëûìè
¸äiñòåðäi,îëàðäû» ïðèíöèïòåðiн, ò¸ðòiáiн áiðiêòiðåäi.

Ïðàêòèêà ñàëàñû ðåòiíäå îë ¸äiñòåðäi» ïðàêòèêàäà ºîëäàíóûíà áàéëàíûñòû
ïðîôåññèîíàëäûқ áiëiì ìåí áiëiêòiëiêêå áà¹ûòòàë¹àí.

Åêi æà¹äàéäà äà ¸»ãiìå àäàìíû» ïñèõîëîãèÿëûº ïðîöåñòåðiíi» ºàñèåòiн æ¸íå
ºàë-æà¹äàéûí áà¹àëàó ò¸ñiëäåði æàéûíäà.Òåîðèÿëûº ïñèõîäèàãíîñòèêà ºàëàé
æàºñû iñòåó êåðåêòiãií ä¸ëåëäåéäi, àë ïðàêòèêàëûº ïñèõîäèàãíîñòèêà îíû
ºàëàé ä½ðûñ æ¸íå ñåíiìäi iñòåó êåðåêòiãií ê¼ðñåòåäi.

Ïñèõîäèàãíîñòèêà ¸äiñòåði ïñèõîëогияның æ¸íå àäàìçàò òiðøiëiãiíi» ¸ð-ò¾ðëi
ñàëàëàðûíäà ºîëäàíàäû.

Êåéáið ïðîôåññèÿëàð ïñèõîëîãèÿ¹à æ¸íå àäàìíû» æ¾ðiñ-ò½ðûñûíà åðåêøå
òàëàïòàð ºîÿäû.Á½ë æåðäå àäàìíû» ò¸æiðибеде æàðàìäûëû¹ûн ïàéäàëûëû¹ûí
àíûºòàéòûí äèàãíîñòèêà ºàæåò.

Ä¾íèå æ¾çiíäå ïñèõîäèàãíîñòèêà ¸äiñòåði ìû»íàí àñàäû æ¸íå îëàðäû
àðíàéû жүйе áîëìàñà ò¾ñiíó ì¾ìêií åìåñ.

Ïñèõîäèàãíîñòèêà ¸äiñòåðiíi» æ¾éåñi:

1. Áàºûëàó íåãiçiíäåãi ïñèõîäèàãíîñòèêà ¸äiñòåði.

2. Ñàóàëíàìà íåãiçiíäåãi ïñèõîäèàãíîñòèêà ¸äiñòåði.

3. Ïñèõàäèàãíîñòèêàíû» àäàìíû» æ¾ðiñ- ò½ðûñûí, å»áåãiíi»

í¸òèæåëåðií åñåïòåéòií æ¸íå ñàðàïòàéòûí îáúåêòèâòi ¸äiñòåð.

4. Ïñèõîäèàãíîñòèêàíû» ýêñïåðèìåíòòiê ¸äiñòåði.

Áiðiíøi òîï – áàºûëàó íåãiçінäåãi äèàãíîñòèêà ¸äiñiìåí ìiíäåòòi ò¾ðäå
áàºûëàóäû» å»ãiçóií æ¸íå îíû» í¸òèæåëåðií ïñèõîäèàãíîñòèêàëûº
ºîðûòûíäûëàðäà ºîëäàíóäû áîëæàéäû.

Ñàóàëíàìà íåãiçiíäåãi ïñèõîäèàãностика ¸äiñòåði àäàìíû»
ïñèõîëîãèÿëûº åðåêøåëiêòåðií ñàóàëíàìà àðºûëû (æàçáà í/å àóûçøà àëûí¹àí)
æàóàïòàðûíà ñàðàïòàó íåãiçiíäå ºàëàí¹àí.

Á½ë ¸äiñòåðäi» áiðíåøå ò¾ði áàð; àíêåòà, ñàóàëíàìà, èíòåðâüþ.

Àíêåòàäà ñûíàëóøû òåê ñ½ðàºòàð¹à ¹àíà æàóàï áåðiï ºîéìàé, ¼çi
òóðàëû ¸ëåóìåòòiê-äåìîãðàôèÿëûº ì¸ëiìåòòåðäi àéòàäû. Ìûñàëû: ¼ç æàñûí,
ìàìàíäû¹ûí, áiëiêòiëiãií, æ½ìûñ îðíûí, ºûçìåòií æ¸íå ò.á.

Ñàóàëíàìà ¸äiñiíäå ñûíàëóøû¹à æàçáàøà ñ½ðàºòàð ºîéûëàäû. Á½íäàé
ñ½ðàºòàð åêiãå á¼ëiíåäi: àøûº æ¸íå æàáûº.

Æàáûº ñ½ðàºòàð¹à ñûíàëóøû áåëãiëi áið ¾ëãiãå (ñòàíäàðòºà) ñàé æ¸íå
îíû» îéûíøà ä½ðûñ æàóàïòàðäû òà»äàó êåðåê. Ìûñàëû: ”èÿ”, ”æîº””,
”êåëiñåìií”, ”êåëiñïåéìií”, ”æàóàï áåðóãå ºèíàëàìûí”.

Àøûº ñ½ðàºòàð¹à ñûíàëóøû åðêií ò¾ðäå, ¼çi ºàëà¹àí ¾ëãiäå æàóàï
áåðåäi. Æàáûº ñ½ðàºòàð¹à ¸äåòòå ñàíäûº òàëäàó æàñàëñà, àøûº ñ½ðàºòàð¹à
ñàïàëûº òàëäàó æàñàéäû.

Ïñèõîäèàãíîñòèêàëûº ñàóàëíàìà, á½äàí áàñºà, òóðà æ¸íå æàíàìà
áîëóû ì¾ìêií. Òóðà ñ½ðàºòàð¹à ñûíàëóøû ¼çiíi» êåéáið ïñèõîëîãèÿëûº ºàñèåòií
ñèïàòòàéäû æ¸íå áà¹àëàéäû. Æàíàìà ñ½ðàºòàðäà ñûíàëóøûíû» ïñèõîëîãèÿëûº
ºàñèåòiíå òiêåëåé áà¹à áåðiëìåéäi, áiðàº ñî¹àí ºàðàìàñòàí îíû»
ïñèõîëîãèÿлық äàìóûíà æàíàìà ïiêið áåðiëåäi.

Æàçáàøà ñàóàëíàìàäàí áàñºà, àóûçøà ñàóàëíàìàëàð áàð. Îíû» áiði
èíòåðâüþ. Ïñèõîëîã ñûíàëóøû¹à ¼çi ñ½ðàºòàð ºîéûï, æàóàïòàðûí äà ¼çi æàçûï
àëàäû. Á½ë ñ½ðàºòàð àëäûí àëà áåëãiëåíiï, æàçáàøà ñ½ðàºòàðìåí òèïòåñ áîëóû
ì¾ìêií.

°ðåêåò í¸òèæåëåðií òàëäàó àðºûëû æàñàëàòûí ïñèõîäèàãíîñòèêàíû» áið
¸äiñi êîíòåíò-àíàëèç áîëûï òàáûëàäû. Êîíòåíò-àíàëèçäå ñûíàëóøûíû» æàçáàøà
æàóàïòàðû, øû¹àðìàëàðû, õàòòàðû, å»áåê í¸òèæåëåði àëäûí-àëà áåëãiëåíãåí
æ¾éåãå ñàëûíàäû. Îíû» ìàºñàòû – àäàìíû» æàçáà øû¹àðìàëàðûíäà ê¼ðiíåòií
ïñèõîëîãèÿëûº ìiíåçäåìåñií (åðåêøåëiêòåðií) àíûºòàó æ¸íå áà¹àëàó.

Ýêñïåðèìåíòòi» ïñèõîäèàãíîñòèêàëûº ¸äiñi ðåòiíäåãi åðåêøåëiãi
ñûíàëóøûíû» êåéáið ºàñèåòiíå áà¹à áåðó ¾øií àðíàéû ïñèõîäèàãíîñòèêàëûº
ýêñïåðèìåíò ¼òêiçó. Á½íäàé ýêñïåðèìåíò ¼òêiçóäi» ò¸ðòiái ¸ëäåáið æàñàíäû
æà¹äàé àðºûëû, ñûíàëóøûíû» çåðòòåëiï æàòºàí ºàñèåòií ê¼ðó.

Ïñèõîäèàãíîñòèêà ¸äiñòåði, îëàðäû æiêòåó.

²àçiðãi òà»äà ¹ûëûì¹à áåëãiëi áàðëûº ïñèõîëîãèÿëûº ïðîöåñòåðäi,
àäàìíû» ºàñèåòòåðiíå æ¸íå õàëäàðûí ºàìòèòûí ïñèõîäèàãíîñòèêàëûº ¸äiñòåð
æàñàë¹àí æ¸íå ïðàêòèêàäà ºîëäàíóäà.

Ïðàêòèêàäà ºîëäàíàòûí æ¸íå æàñàë¹àí ïñèõîäèàãíîñòèêàëûº ¸äiñòåðäi»
ê¼ïøiëiãi áëàíêòiê ¸äiñòåìåãå êiðåäi. Ñûíûëóøûíû» àóûçøà íåìåñå æàçáàøà
æàóàïòàðûíà ºàðàï, îíû» ïñèõîëãèÿñûíà áà¹à áåðåäi.

²îëäàíó жиілігіне ºàðàé åêiíøi îðûíäû ñàóàëíàìà ¸äiñòåìåñi àëàäû.
°äiñòåìåäå ñûíàëóøû¹à ïñèõîëîã àóûçøà æàóàï áåðiï, îíû» æàóàïòàðûí áåëãiëåï
¼»äåéäi. Á½ë ¸äiñòåìåíi» åðåêøåëiãi – àðíàéû áëàíêiëåð äàéûíäàëìàéäû æ¸íå
ïñèõîëîã ¼çií ñûíàëóøûìåí åðêií ½ñòàéäû.

¶øiíøi îðûíäû ñóðåò æ¸íå ïñèõîäèàãíîñòèêàëûº ¸äiñòåìåëåð àëàäû.
Ñûíàëóøûíû» ºàë-æà¹äàéûí çåðòòåó ¾øií ¼çäåðiíi» ñóðåòòåðiн ºîëäàíàäû.

Ïñèõîäèàãíîñòèêàëûº ¸äiñòåìåëåðäi» àðàñûíäà ïðîåêòòiê ¸äiñòåìåëåð
åðåêøå îðûí àëàäû. Îëàð áëàíêòi», ñàóàëíàìà æ¸íå ñóðåò ¸äiñòåði áîëà àëàäû.

Êåçåêòåãi òîï – îáúåêòòi» – ìàíèïóëÿòîðëûº ñûíàóøûëàð¹à
òàïñûðìàëàð çàòòàð ê¾éiíäå áåðiëåäi. Çàòòàðäàí ¸ëäåáið í¸ðñå æàñàó êåðåê:
æèíàéäû, æàñàéäû, º½ðàéäû, á½çàäû.

Òåñòòiê òàïñûðìàëàðäû» òèïi áîéûíøà ïñèõîäèàãíîñòèêà ¸äiñòåìåñi
ñàóàëíàìàëûº, ò½æûðûì-äàìàëûº, æåìiñòiëiê, ¸ðåêåòòåíóøiëiê, ôèçèîëîãèÿëûº
áîëûï á¼ëiíåäi.

Òåñòòiê ìàòåðèàëäû» áà¹ûòûíà áàéëàíûñòû ïñèõîäèàã-íîñòèêàëûº
¸äiñòåìåëåði:

À) Ñàïàëû (àäàìíû» ñàíà-ñåçiìiíå áàéëàíûñòû).

Á) Ñàíàñûç ( àäàìíû» ñàïàñûíà áàéëàíûñòû åìåñ ðåàêöèÿëàð¹à áà¹ûòòàë¹àí),
áîëûï á¼ëiíåäi.

À-òèïiíå ñàóàëíàìà ¸äiñòåìåñi ìûñàë áîëàäû.

Á-òèïiíå ïðîåêòòiê ¸äiñòåìå æàòàäû.

Ñûíàëóøû¹à òåñòòiê ìàòåðèàëäûң ½ñûíûëóûíà áàéëàíûñòû
ïñèõîäèàãíîñòèêàëûº ¸äiñòåð áëàíêòi» òåõíè-êàëûº æ¸íå ñåíñîðëûº áîëûï
á¼ëiíåäi.

²îëäàíàòûí ïñèõîäèàãíîñòèêà ºîðûòûíäûëàð, ì¸ëiìåò-òåðäi» ¼çãåøåëiãiíå
áéëàíûñòû ¸äiñòåð îáúåêòèâòiê æ¸íå ñóáúåêòèâòiê áîëûï á¼ëiíåäi. Îáúåêòèâòi
¸äiñòåìåíi» ìûñàëû ðåòiíäå ôèçèîëîãèÿëûº, ðåôëåêñòiê ê¼ðñåòêiøòåðií íåìåñå
ñûíàëóøûíû» ïðàêòèêàëûº í¸òèæåëåðií ñàðàïòàéòûí òåñòòåð áîëà àëàäû.
Қазіргі заманда ғылымға белгілі барлық педагогикалық процестерін, адамның
қасиеттерін және жағдайларын қамтитын педагогикалық диагностика әдістер
пайда болып,іс жүзінде қолданылып жүр.Жаңа ғылыми ұғымдар мен олардың
құбылыстарын қолдануға, ғылыми құқығының пайда болуы мен оны сипаттау,
экспериментальдық зерттеуге жарайтын педагогикалық диагностика құралдарымен
қатар жүреді. Ғылым ретінде психологиядағы жұмыс ХХ ғасырдың басында бір
себептермен пайда болып, зерттеулер анықтағандай әдістеріне басқа
ғылымдарда қолданылатын (мысалыға физикада) талаптар кең қолданылады. Олар
операционализация және верификация.

Операционализация дегеніміз ұғымдағы сипатталатын құбылыс шынымен бар
екеніне көз жеткізетін процедуралармен әдістерге сілтеу жасайтын талап.
Операционализация кез келген зерттеуші істей алатын практикалық іс
әрекеттермен тәсілдерді көздейді, зерттеуші ұғымдағы құбылыс өзіне қажетті
ғана қасиеттерге ие болып тұрғанына көз жеткізу үшін керек.

Верификация дегеніміз кез келген жаңа үғым ғылыми деген статус алу үшін
тексеруден өту керек. «Верификация» «тексеру» дегенді білдіреді. Мұндай
тексеру педагогикалық диагностика қабылдауының көмегімен өткізіледі. Мысалы
ғылымға «мотив» (себеп) ұғымын кіргізер кезде біріншіден, басқа ұғымдар
арқылы нақты анықтама беру керек. Мысалы анықтамамыз мынандай түрде болсын.

«Мотив- белсенділікпен мақсатқа жету құштарлығын беретін адамның іс
әрекетінің ішкі, психологиялық ақыл оймен сезілетін және сезілмейтін түрткі
болатын бұлақ»

Мотив ұғымын операционализациялаудың келесі кезеңінде біз ерекше
педагогикалық диагностика әдісті ұсынуымыз керек еді. Бұл әдістің көмегімен
берілген ұғымның негізгі бөлігінде айтылатын құбылыстар іс жүзінде бар
екеніне көз жеткізетін едік. Соңғы кезеңде біз мотив құбылысының барын оны
сипаттайтын қасиеттері барысында практикалық тексеру жүргізу керек еді. Бұл
ұғымның верификациясы болып табылады. Сонымен операционализация-теориялық,
ал верификация-практикалық болып бөлінеді.

Арнайы теориялық білімсіз практикалық педагогикалық диагностиканың жоғарғы
деңгейге көтерілуі мүмкін емес. Біріншіден, педагогикалық диагностикалық
тесттердің көпшілігі бланкілік әдістемелер болып табылады,яғни адамның
санасына қатысты бірнеше сұрақтар жинағын құрайды. Егер де зерттелінуші
психологиялық тұрғыдан ашылып, психологқа сенім білдірмесе, онда берілетін
сұрақтарға шынайы жауап бермейді. Келесі талаптың бірі – педагогикалық
диагностика әдістер мен оларды дұрыс қолдану жағдайы туралы білімдерді
нақты меңгеру болып табылады. Бұл талапқа көбіне көңіл бөлмейді, әдістерді
терең меңгеру мен оның апробацияларына назар аудармайды. Көбіне кәсіби
психологтар жаңа тесттерді қолдану кезінде оларды меңгеру мен кәсіби
деңгейде өткізуі үшін апталап, айлап қарқынды түрде жұмыс істеуге тура
келеді. Негізгі талаптардың ішінен валидтілікті, бірізділікті, дәлдікті,
беріктілікті атап кетуге болады. Педагогикалық диагностика мақсатта белгілі
бір тәжірибелік әдістемені қолдану үшін психолог таңдалған әдістеменің
қандай талаптарға жауап беретінін білуі тиіс. Мұндай ұғымдар жинағынсыз
психолог жұмыс бағдарын меңгере алмайды.Әртүрлі қасиеттерді зерттеуден
ғылыми педагогикалық диагностиканың қорытындыға өту үшін белгілі бір
әдістерді, тесттерді, эксперттік шкалаларды қолдануды талап етеді.
Сондықтан, педагогикалық диагностиканың негізгі түсініктеріне
диагностикалық қасиеттер және диагностикалық категорияларды жатқызамыз.
Қасиеттерді зерттеп, тіркеуге болады. Ал категориялар негізгі зерттеуден
жасырын, олар латентті (латентные переменные) болып келеді. Педагогикалық
диагностиканың қиындығы қасиеттер мен категориялардың арасында қатаң
байланыстың жоқтығында. Бір қорытынды жасау үшін бір қасиеттің өзі
жетіспейді, ол үшін бірнеше қасиетті тесттер арқылы талдау жасау керек.
Педагогикалық диагностикадағы тест деп, біз сыналатын адамға көрсететін
бірнеше стандарттық қысқа сындарды айтамыз. Тесттік тапсырмалар сыналатын
адамның әртүрлі жасырын факторларды анықтауға көмектеседі. Осы қысқа
сынаулардың нәтижелері өлшенетін факторлардың деңгейін көрсетеді. Сонымен
«педагогикалық диагностика» ұғымы- психологиялық тестпен тығыз байланысты.
Педагогикалық тесттен басқа эксперттік (клиникалық) педагогикалық
диагностикалық әдістер қолданылады.Стандарттық сандық тесттер бір топ
адамдар туралы қысқа уақытта мәліметтер алу үшін және қатаң альтернативті
шешім қабылдау үшін керек.( мысалы: жұмысқа қабылдау- қабылдамау, демалыс
беру немесе кезектікке қою).Бұл тесттер әртүрлі әдістемелік қателерді
болдырмайды. Эксперттік әдістерді көбінесе тәжірибелі мамандар психологтар
қолданады. Олар белгілі бір адамның бірден - бір өмірлік жағдайына енуді
көздейді, бірақ бұған ұзақ уақыт талап етеді. Бұл әдістердің тиімділігі
педагог диагносттың өзі психологиялық көмек көрсетіп, психокоррекцияны,
психотерапияны, тренинг және психологиялық араласудың басқа түрлерін
пайдаланғандығында.
Педагогикалық диагностика әдістерінің көбісі бланк әдісі болып келеді. Бұл
әдісте зерттелетін адамға бір қатар сұрақтар ұсынылып, оларға ауызша немесе
жазбаша жауап беруі керек. Алынған жауаптарына қарап сол адамның
психологиясы туралы мәлімет алуға болады. Бланк әдісі өте кең қолданылады,
өйткені олардың қоданылуы оңай және алынған мәліметтерді, нәтижелерді өңдеу
жағыда қолайлы. Екінші орында сұрақ әдісі қолданылады. Ауызша сұрақ қойып
психолог зерттелетін адамның берген жауаптарын өңдейді. Бұл әдістің
оңайлығы бланктердің дайындаудың қажеттігі жоқтығында. Бірақ бұл әдісиің
кемшілігі де бар сұрақтардың таңдауда субъективті бастама бірінші орында
тұрады. Бұл әдістемені стандартқа келтіру қиын. Үшінші орында
психодиагностикалық суреттер әдісі қолданылады. Мұнда психологтар белгілі
бір тақырыпта немесе бос тақырыпқа зерттелетін адамға сурет салдырады.
Кейде зерттелетін адамға интерпретациялауға стандарттық дайын суреттер
беріледі. Бұл суреттердің кейбіреулерінің мазмұнында жасырылған есептерді
шешу керек.(мысалы, матрицалық Равен тесті). Бірінші мен үшінші түрлерінің
екі варианты бар: компьютерлік және қолдық. Қолдық вариантта бүл әдіс
басынан аяғына дейін электрондық-есептеу техника құралдарынсыз
эксперименттік материалды презентациялау және өңдеуді өткізеді.
Компьютерлік вариантта Арнайы теориялық білімсіз практикалық педагогикалық
диагностиканың жоғарғы деңгейге көтерілуі мүмкін емес. Біріншіден,
педагогикалық диагностикалық тесттердің көпшілігі бланкілік әдістемелер
болып табылады,яғни адамның санасына қатысты бірнеше сұрақтар жинағын
құрайды. Егер де зерттелінуші психологиялық тұрғыдан ашылып, психологқа
сенім білдірмесе, онда берілетін сұрақтарға шынайы жауап бермейді. Келесі
талаптың бірі – педагогикалық диагностика әдістер мен оларды дұрыс қолдану
жағдайы туралы білімдерді нақты меңгеру болып табылады. Бұл талапқа көбіне
көңіл бөлмейді, әдістерді терең меңгеру мен оның апробацияларына назар
аудармайды. Көбіне кәсіби психологтар жаңа тесттерді қолдану кезінде оларды
меңгеру мен кәсіби деңгейде өткізуі үшін апталап, айлап қарқынды түрде
жұмыс істеуге тура келеді. Негізгі талаптардың ішінен валидтілікті,
бірізділікті, дәлдікті, беріктілікті атап кетуге болады. Педагогикалық
диагностика мақсатта белгілі бір тәжірибелік әдістемені қолдану үшін
психолог таңдалған әдістеменің қандай талаптарға жауап беретінін білуі
тиіс. Мұндай ұғымдар жинағынсыз психолог жұмыс бағдарын меңгере
алмайды.Әртүрлі қасиеттерді зерттеуден ғылыми педагогикалық диагностиканың
қорытындыға өту үшін белгілі бір әдістерді, тесттерді, эксперттік
шкалаларды қолдануды талап етеді. Сондықтан, педагогикалық диагностиканың
негізгі түсініктеріне диагностикалық қасиеттер және диагностикалық
категорияларды жатқызамыз. Қасиеттерді зерттеп, тіркеуге болады. Ал
категориялар негізгі зерттеуден жасырын, олар латентті (латентные
переменные) болып келеді. Педагогикалық диагностиканың қиындығы қасиеттер
мен категориялардың арасында қатаң байланыстың жоқтығында. Бір қорытынды
жасау үшін бір қасиеттің өзі жетіспейді, ол үшін бірнеше қасиетті тесттер
арқылы талдау жасау керек. Педагогикалық диагностикадағы тест деп, біз
сыналатын адамға көрсететін бірнеше стандарттық қысқа сындарды айтамыз.
Тесттік тапсырмалар сыналатын адамның әртүрлі жасырын факторларды анықтауға
көмектеседі. Осы қысқа сынаулардың нәтижелері өлшенетін факторлардың
деңгейін көрсетеді. Сонымен «педагогикалық диагностика» ұғымы-
психологиялық тестпен тығыз байланысты.

Педагогикалық тесттен басқа эксперттік (клиникалық) педагогикалық
диагностикалық әдістер қолданылады.Стандарттық сандық тесттер бір топ
адамдар туралы қысқа уақытта мәліметтер алу үшін және қатаң альтернативті
шешім қабылдау үшін керек.( мысалы: жұмысқа қабылдау- қабылдамау, демалыс
беру немесе кезектікке қою).Бұл тесттер әртүрлі әдістемелік қателерді
болдырмайды. Эксперттік әдістерді көбінесе тәжірибелі мамандар психологтар
қолданады. Олар белгілі бір адамның бірден - бір өмірлік жағдайына енуді
көздейді, бірақ бұған ұзақ уақыт талап етеді. Бұл әдістердің тиімділігі
педагог диагносттың өзі психологиялық көмек көрсетіп, психокоррекцияны,
психотерапияны, тренинг және Арнайы теориялық білімсіз практикалық
педагогикалық диагностиканың жоғарғы деңгейге көтерілуі мүмкін емес.
Біріншіден, педагогикалық диагностикалық тесттердің көпшілігі бланкілік
әдістемелер болып табылады,яғни адамның санасына қатысты бірнеше сұрақтар
жинағын құрайды. Егер де зерттелінуші психологиялық тұрғыдан ашылып,
психологқа сенім білдірмесе, онда берілетін сұрақтарға шынайы жауап
бермейді. Келесі талаптың бірі – педагогикалық диагностика әдістер мен
оларды дұрыс қолдану жағдайы туралы білімдерді нақты меңгеру болып
табылады. Бұл талапқа көбіне көңіл бөлмейді, әдістерді терең меңгеру мен
оның апробацияларына назар аудармайды. Көбіне кәсіби психологтар жаңа
тесттерді қолдану кезінде оларды меңгеру мен кәсіби деңгейде өткізуі үшін
апталап, айлап қарқынды түрде жұмыс істеуге тура келеді. Негізгі
талаптардың ішінен валидтілікті, бірізділікті, дәлдікті, беріктілікті атап
кетуге болады. Педагогикалық диагностика мақсатта белгілі бір тәжірибелік
әдістемені қолдану үшін психолог таңдалған әдістеменің қандай талаптарға
жауап беретінін білуі тиіс. Мұндай ұғымдар жинағынсыз психолог жұмыс
бағдарын меңгере алмайды.Әртүрлі қасиеттерді зерттеуден ғылыми
педагогикалық диагностиканың қорытындыға өту үшін белгілі бір әдістерді,
тесттерді, эксперттік шкалаларды қолдануды талап етеді. Сондықтан,
педагогикалық диагностиканың негізгі түсініктеріне диагностикалық қасиеттер
және диагностикалық категорияларды жатқызамыз. Қасиеттерді зерттеп,
тіркеуге болады. Ал категориялар негізгі зерттеуден жасырын, олар латентті
(латентные переменные) болып келеді. Педагогикалық диагностиканың қиындығы
қасиеттер мен категориялардың арасында қатаң байланыстың жоқтығында. Бір
қорытынды жасау үшін бір қасиеттің өзі жетіспейді, ол үшін бірнеше қасиетті
тесттер арқылы талдау жасау керек. Педагогикалық диагностикадағы тест деп,
біз сыналатын адамға көрсететін бірнеше стандарттық қысқа сындарды айтамыз.
Тесттік тапсырмалар сыналатын адамның әртүрлі жасырын факторларды анықтауға
көмектеседі. Осы қысқа сынаулардың нәтижелері өлшенетін факторлардың
деңгейін көрсетеді. Сонымен «педагогикалық диагностика» ұғымы-
психологиялық тестпен тығыз байланысты.

Педагогикалық тесттен басқа эксперттік (клиникалық) педагогикалық
диагностикалық әдістер қолданылады.Стандарттық сандық тесттер бір топ
адамдар туралы қысқа уақытта мәліметтер алу үшін және қатаң альтернативті
шешім қабылдау үшін керек.( мысалы: жұмысқа қабылдау- қабылдамау, демалыс
беру немесе кезектікке қою).Бұл тесттер әртүрлі әдістемелік қателерді
болдырмайды. Эксперттік әдістерді көбінесе тәжірибелі мамандар психологтар
қолданады. Олар белгілі бір адамның бірден - бір өмірлік жағдайына енуді
көздейді, бірақ бұған ұзақ уақыт талап етеді. Бұл әдістердің тиімділігі
педагог диагносттың өзі Арнайы теориялық білімсіз практикалық педагогикалық
диагностиканың жоғарғы деңгейге көтерілуі мүмкін емес. Біріншіден,
педагогикалық диагностикалық тесттердің көпшілігі бланкілік әдістемелер
болып табылады,яғни адамның санасына қатысты бірнеше сұрақтар жинағын
құрайды. Егер де зерттелінуші психологиялық тұрғыдан ашылып, психологқа
сенім білдірмесе, онда берілетін сұрақтарға шынайы жауап бермейді. Келесі
талаптың бірі – педагогикалық диагностика әдістер мен оларды дұрыс қолдану
жағдайы туралы білімдерді нақты меңгеру болып табылады. Бұл талапқа көбіне
көңіл бөлмейді, әдістерді терең меңгеру мен оның апробацияларына назар
аудармайды. Көбіне кәсіби психологтар жаңа тесттерді қолдану кезінде оларды
меңгеру мен кәсіби деңгейде өткізуі үшін апталап, айлап қарқынды түрде
жұмыс істеуге тура келеді. Негізгі талаптардың ішінен валидтілікті,
бірізділікті, дәлдікті, беріктілікті атап кетуге болады. Педагогикалық
диагностика мақсатта белгілі бір тәжірибелік әдістемені қолдану үшін
психолог таңдалған әдістеменің қандай талаптарға жауап беретінін білуі
тиіс. Мұндай ұғымдар жинағынсыз психолог жұмыс бағдарын меңгере
алмайды.Әртүрлі қасиеттерді зерттеуден ғылыми педагогикалық диагностиканың
қорытындыға өту үшін белгілі бір әдістерді, тесттерді, эксперттік
шкалаларды қолдануды талап етеді. Сондықтан, педагогикалық диагностиканың
негізгі түсініктеріне диагностикалық қасиеттер және диагностикалық
категорияларды жатқызамыз. Қасиеттерді зерттеп, тіркеуге болады. Ал
категориялар негізгі зерттеуден жасырын, олар латентті (латентные
переменные) болып келеді. Педагогикалық диагностиканың қиындығы қасиеттер
мен категориялардың арасында қатаң байланыстың жоқтығында. Бір қорытынды
жасау үшін бір қасиеттің өзі жетіспейді, ол үшін бірнеше қасиетті тесттер
арқылы талдау жасау керек. Педагогикалық диагностикадағы тест деп, біз
сыналатын адамға көрсететін бірнеше стандарттық қысқа сындарды айтамыз.
Тесттік тапсырмалар сыналатын адамның әртүрлі жасырын факторларды анықтауға
көмектеседі. Осы қысқа сынаулардың нәтижелері өлшенетін факторлардың
деңгейін көрсетеді. Сонымен «педагогикалық диагностика» ұғымы-
психологиялық тестпен тығыз байланысты.

Педагогикалық тесттен басқа эксперттік (клиникалық) педагогикалық
диагностикалық әдістер қолданылады.Стандарттық сандық тесттер бір топ
адамдар туралы қысқа уақытта мәліметтер алу үшін және қатаң альтернативті
шешім қабылдау үшін керек.( мысалы: жұмысқа қабылдау- қабылдамау, демалыс
беру немесе кезектікке қою).Бұл тесттер әртүрлі әдістемелік қателерді
болдырмайды. Эксперттік әдістерді көбінесе тәжірибелі мамандар психологтар
қолданады. Олар белгілі бір адамның бірден - бір өмірлік жағдайына енуді
көздейді, бірақ бұған ұзақ уақыт талап етеді. Бұл әдістердің тиімділігі
педагог диагносттың өзі Арнайы теориялық білімсіз практикалық педагогикалық
диагностиканың жоғарғы деңгейге көтерілуі мүмкін емес. Біріншіден,
педагогикалық диагностикалық тесттердің көпшілігі бланкілік әдістемелер
болып табылады,яғни адамның санасына қатысты бірнеше сұрақтар жинағын
құрайды. Егер де зерттелінуші психологиялық тұрғыдан ашылып, психологқа
сенім білдірмесе, онда берілетін сұрақтарға шынайы жауап бермейді. Келесі
талаптың бірі – педагогикалық диагностика әдістер мен оларды дұрыс қолдану
жағдайы туралы білімдерді нақты меңгеру болып табылады. Бұл талапқа көбіне
көңіл бөлмейді, әдістерді терең меңгеру мен оның апробацияларына назар
аудармайды. Көбіне кәсіби психологтар жаңа тесттерді қолдану кезінде оларды
меңгеру мен кәсіби деңгейде өткізуі үшін апталап, айлап қарқынды түрде
жұмыс істеуге тура келеді. Негізгі талаптардың ішінен валидтілікті,
бірізділікті, дәлдікті, беріктілікті атап кетуге болады. Педагогикалық
диагностика мақсатта белгілі бір тәжірибелік әдістемені қолдану үшін
психолог таңдалған әдістеменің қандай талаптарға жауап беретінін білуі
тиіс. Мұндай ұғымдар жинағынсыз педагог жұмыс бағдарын меңгере
алмайды.Әртүрлі қасиеттерді зерттеуден ғылыми педагогикалық диагностиканың
қорытындыға өту үшін белгілі бір әдістерді, тесттерді, эксперттік
шкалаларды қолдануды талап етеді. Сондықтан, педагогикалық диагностиканың
негізгі түсініктеріне педагогикалық диагностикалық қасиеттер және
диагностикалық категорияларды жатқызамыз. Қасиеттерді зерттеп, тіркеуге
болады. Ал категориялар негізгі зерттеуден жасырын, олар латентті
(латентные переменные) болып келеді. Педагогикалық диагностиканың қиындығы
қасиеттер мен категориялардың арасында қатаң байланыстың жоқтығында. Бір
қорытынды жасау үшін бір қасиеттің өзі жетіспейді, ол үшін бірнеше қасиетті
тесттер арқылы талдау жасау керек. Педагогикалық диагностикадағы тест деп,
біз сыналатын адамға көрсететін бірнеше стандарттық қысқа сындарды айтамыз.
Тесттік тапсырмалар сыналатын адамның әртүрлі жасырын факторларды анықтауға
көмектеседі. Осы қысқа сынаулардың нәтижелері өлшенетін факторлардың
деңгейін көрсетеді. Сонымен «педагогикалық диагностика» ұғымы-
психологиялық тестпен тығыз байланысты.

Өлшемдер төмендегідей болады:

Әдістемеде қолданылатын тест есептердің түрлері.

Әдістемеде қолданылатын тест материалының жайы.

Зерттелетін адамның тест материалын ұсыну формасы.

Педагогикалық диагностика нәтижелерінің қорытындылау үшін қолданылатын
мәліметтердің сипаттамасы.

Әдістемедегі тест нормасының бар болуы.

Әдістеменің ішкі құрылысы.

Тест тапсырмаларын қолдану типі бойынша педагогикалық диагностика
әдістемелер сұраулы (зерттелетін адамдарға арналған сұрақтар қолданылады ),
мақұлдайтын (зерттелетін адам бір ой – пікірлерді мақұлдау немесе
мақұлдамау), өнімділік (зерттелетін адамның өзінің шығармашылық өнімінің
түрі қолданылады), әсерлі (зерттелетін адам өзінің психологиясы туралы
сипаттайтын белгілі бір кешенді практикалық іс - әрекетті жасау туралы
есепті орындайды), физиологиялық (бұл жағдайда психодиагностика адам
организмінің физиологиялық реакция немесе еркін емес физикалық анализдің
негізінде өткізіледі), Мысалы, бір адамның психологиясын бағалау үшін
тікелей немесе жанама сұрақтарды, бір пікірді мақұлдату немесе мақұлдатпау,
ауызша, жазбаша, бейнелі, техникалық т.б. іс - әрекет, оның еркін немесе
еркін емес қимылдарын және жауаптарға реакциясын және т.б. қолдануға
болады. Электроэнцефалограмма, электрокардиограмма, электромиограмма, тері
– гальваникалық реакция және басқа рефлекстер де қолданылады.

Тест материалдың жағдайы бойынша психодиагностика әдістемелері сана –
сезімдік және сана – сезімсіздерге бөлінеді.

Бірінші типке сұраулы , ал екіншісіне жобалау әдістемесі жатады.
Зерттелетін адамға ұсынылатын тест материалының педагогикалық диагностика
әдістемелері бланктік (тест жазбаша түрінде немесе сурет, схема түрінде
болады), техникалық (зерттелетін адамға тест материалы аудио – видио немесе
кино түрінде болады), сенсорлық (тест материалы физикалық стимул түрінде
болады).

Студенттің өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар.
1.Тест түрлері және оны қолдану салалары.

2.Тест жүргізу үшін қойылатын талаптар.

3.Тест нормаларының ұғымы және орнату әдісі.
Әдебиеттер:
1.Бурлачук Л. Ф. Психодиагностика- СПб., 2003
2.Гуревич К. М. Что такое психологическая диагностика М., 1985
3.Немов Р.С. Психология. В т.3 - М., 2001
4.Общая психодиагностика. Под. Ред. Бодалева А.А., Столина В.В.- М.,-2003

Тақырып 7. Психологиялық – педагогикалық диагностиканың әдістемелеріне
қойылатын талаптар
Мақсаты :Студенттерді педагогикалық диагностика әдістемелерге қойылатын
талаптармен таныстыру. Тест, тест түрлері деген ұғымдарды түсіндіру.

Жоспар:

1.Тест – педагогикалық диагностиканың негізгі құралы.

2. Тесттің түрлері.
1. Тест – педагогикалық диагностиканың негізгі құралы.
Осыған орай педагогикалық диагностика және оның педагогикалық диагностика
әдістеріне бірнеше қатаң талаптар қойылады. Педагогикалық диагностиканың
ғылыми білімдері қолданылатын педагогикалық диагностика әдістер мен соған
негізделіп жасалынатын нәтижелердің анализі мен интерпретацияларына
негізделіп жинақталады. Егер де мысалы, мұндай әдістерге проективті
тұлғалық тесттер жататын болса, оларды кәсіби және дұрыс қолдану қажет.
Егер де бұл тесттер адамның тұлғалық белгілерін бағалау мен өлшейтін болса,
онда оларды кәсіби тұрғыдан қолдану үшін тұлға белгілерінің жалпы
психологиялық теорияларын білу қажет. Тек қана әдістердің бір бөлігін
меңгеру психодиагностикадағы кәсіби жұмысқа жеткіліксіз болып табылады.
Педагогикалық диагностикадағы ғылыми жалпы білім негізін білмеу, өте үлкен
қателіктерге әкелуі мүмкін. Мысалы, әйгілі Миннесоталық көпфакторлы
тұлғалық сауалнама( қысқ. - МКТС) әртүрлі психологиялық ауытқулары бар
адамдарды іріктеу барысында тіркеліп, реттелініп жасалынды, іс - тәжірибеде
бұл әдістеме тұлғаның клиникалық диагностикасында жиі қолданылады яғни
адамды медициналық тұрғыдан нормадан ауытқу дәрежесін анықтау мақсатында
қолданылады. Бірақта бұл ерекшеліктер тесттің өзінде жоқ кәсіби тұрғыдан
дайындалмаған адам бұл тестті жалпы психологиялық тұлғалық тест деп
қабылдап, оны адамның кез - келген сапаларының деңгейін анықтауға
көмектеседі деп ойлауы мүмкін. Осыған орай, бұл тестті адамның
кәсіби жарамдылығын яғни басқарушылық қабілетін анықтауға пайдалану идеясы
туындап отыр. Басқарушылар мен бұл орынға үміттенушілер тобын зерттеу үшін
ММРІ тесті қолданылады, алынған нәтижелері нормамен салыстырылады, егерде
нормадан ауытқыса немесе нормада болатын болса, сонда зерттелінуші адамның
кәсіби жарамдылығы туралы қорытынды жасалынады. Негізінен кәсіби
педагогикалық диагностикаға қойылатын негізгі талап - бұл адамдардың
сенімінен шыға білу, адамдарды өзіне тарта білу және жауаптарының шынайы
болуына қол жеткізу.

Психологияда тест деп Осыған орай педагогикалық диагностика және оның
педагогикалық диагностика әдістеріне бірнеше қатаң талаптар қойылады.
Педагогикалық диагностиканың ғылыми білімдері қолданылатын педагогикалық
диагностика әдістер мен соған негізделіп жасалынатын нәтижелердің анализі
мен интерпретацияларына негізделіп жинақталады. Егер де мысалы, мұндай
әдістерге проективті тұлғалық тесттер жататын болса, оларды кәсіби және
дұрыс қолдану қажет. Егер де бұл тесттер адамның тұлғалық белгілерін
бағалау мен өлшейтін болса, онда оларды кәсіби тұрғыдан қолдану үшін тұлға
белгілерінің жалпы психологиялық теорияларын білу қажет. Тек қана
әдістердің бір бөлігін меңгеру психодиагностикадағы кәсіби жұмысқа
жеткіліксіз болып табылады. Педагогикалық диагностикадағы ғылыми жалпы
білім негізін білмеу, өте үлкен қателіктерге әкелуі мүмкін. Мысалы, әйгілі
Миннесоталық көпфакторлы тұлғалық сауалнама( қысқ. - МКТС) әртүрлі
психологиялық ауытқулары бар адамдарды іріктеу барысында тіркеліп,
реттелініп жасалынды, іс - тәжірибеде бұл әдістеме тұлғаның клиникалық
диагностикасында жиі қолданылады яғни адамды медициналық тұрғыдан нормадан
ауытқу дәрежесін анықтау мақсатында қолданылады. Бірақта бұл ерекшеліктер
тесттің өзінде жоқ кәсіби тұрғыдан дайындалмаған адам бұл тестті жалпы
психологиялық тұлғалық тест деп қабылдап, оны адамның кез - келген
сапаларының деңгейін анықтауға көмектеседі деп ойлауы мүмкін. Осыған орай,
бұл тестті адамның кәсіби жарамдылығын яғни басқарушылық қабілетін
анықтауға пайдалану идеясы туындап отыр. Басқарушылар мен бұл орынға
үміттенушілер тобын зерттеу үшін ММРІ тесті қолданылады, алынған нәтижелері
нормамен салыстырылады, егерде нормадан ауытқыса немесе нормада болатын
болса, сонда зерттелінуші адамның кәсіби жарамдылығы туралы қорытынды
жасалынады. Негізінен кәсіби педагогикалық диагностикаға қойылатын негізгі
талап - бұл адамдардың сенімінен шыға білу, адамдарды өзіне тарта білу және
жауаптарының шынайы болуына қол жеткізу.

Педагогикалық диагностика стандартты әдістемелерін айтады. Бұл әдістемелер
зерттелетін қасиеттердің даму дәрежесінің салыстырмалы сапалық және сандық
көрсеткіштерді алуға көмектеседі. Барлық кезде бірдей болғандықтан бұл
әдістемелерді стандарттық деп айтамыз,зерттелетін адам алатын жағдай мен
нұсқаудан бастап, есептеу мен интерпретацияны алатын көрсеткіштермен
аяқтайды. Тестпен алынған бағаларды қашан қай жерде алынғанына қарамастан,
бір бірімен салыстыруға болады, сондықтан біз оны салыстырмалы дейміз.
Тесттерге қойылатын педагогикалық диагностика әдістемелердің ішіндегі ең
қатаңы деп валидтық нақтылықты және бірегейлікті көздейтін әдістемелерді
айтамыз. Бірнеше топтарға бөлінетін тесттердің көп түрлері бар: Тесттелетін
қасиетіне қарай, тестте қолданылатын есептердің ерекшеліктеріне қарай,
зерттелетін адамға ұсынылатын материалына қарай, бағаланатын объектісіне
қарай. Тесттер интеллектуалдық (адамның әртүрлі қызығушылық процестердің
даму дәрежесін бағалайтын), тұлғалық және тұлғааралық болып бөлінеді.
Қолданылатын есептердің ерекшеліктеріне қарай практикалық , бейнелік және
вербальдық тесттер болып бөлінеді. Ұсынылатын тест материалына қарай
тесттер бланктық , аппараттық болып бөлінеді. Баға объектісіне –
процессуальдық, жетістік тесттер, құбылыстар мен қасиеттер тесттері.
Интеллектуальдық тесттер- адамның интеллектік даму деңгейін бағалауға, жеке
когнитивтік процестерін (қабылдау, зейін, жады, сөйлеу) бағалауға арналған.
Тұлғалық тесттер - адамның жеке тұрақты ерекшеліктерінің педагогикалық
диагностикасымен байланысты: темпераментке, мінезге, мотивация, эмоция,
қабілеттерге арналған тесттер. Тесттердің арасында тұлғаның жағдайын немесе
оның жеке қасиеттерінің даму дәрежесінің жүйелі бағасын беретіні кездеседі.
Комплекстік (жүйелілік) тесттерге КЕТТЕЛ, ММРІ және т.б. жатады.
Жекешеленген тесттерге - адам тұлғасының жеке бір қасиеттерін бағалайтын
тесттер жатады. Тұлғааралық деп- әртүрлі әлеуметтік топтардағы адам қарым -
қатынастарын бағалайтын тесттерді айтамыз. Мысалы, социометриялық тест,
топтың ұжым ретінде өзін- өзі тексерудің әлеуметтік - педагогикалық тесті.
Практикалық тест тапсырмалары- есептер мен жаттығулардан тұрады.Образдық
тапсырмалар- суретті, схемалық, бейнелік тапсырмалардан тұрады. Вербальдық
тесттер- тәсілдік сөздермен тапсырмалардан тұрады. Мысалы, ұғымдарды
анықтау, ой қорытындылары, сөздердің көлемі мен мазмұнын салыстыру, әртүрлі
логикалық тәсілдердің түсініктерін орындау және т.б. Тестте қолданылатын
көп тапсырмалар кешендік болып келеді, яғни практикалық, теориялық,
бейнелік, вербальдық іс - әрекеттерден және тапсырмалардан тұрады.Адамға
өмірде кездесетін көп есептер кешенді болып келеді, ал тест адамның іс-
қимылдарын және мүмкін болатын жетістіктерін лабораториялық жағдайда емес,
өмірде болжау үшін өткізіледі. Бланктік тест деп- зерттелетін адамның
алатын тест материалы бланк түрінде (суреттер, схемалар, таблицалар, сұрақ-
жауаптар және т.б.) болады. Аппаратуралық тесттерде- нәтижелерді өңдеу үшін
әртүрлі аудио- видеотехника,электрондық есептеу машиналары қолданылады.
Процессуальдық тесттер- психологиялық және іс- әрекеттік процестерді
зерттеп, нәтижесінде нақты сапалық және сандық мінездеме беріледі. Тест
жетістіктері тобына- адамның әртүрлі іс әрекеттердегі жетістіктері
бағаланатын тесттер жатады. Мысалы, танудың түрлі ортасында: естің
(жадының) жетістігі,ойлау логикасы, зейіннің тұрақтылығы, вербальдық
ойлаудың даму деңгейі және т.б. Тесттердің жағдайы мен қасиеттері, адамның
тұрақты психологиялық қасиеттерінің педагогикалық диагностикасына қатысты
болады. Жобалау тесттерін жеке бір топ етіп бөлуге болады. Олар адамның
педагогикалық сапасын тура емес , жанама бағалауға негізделген. Мұндай
бағалау көптеген объектілерді адам қалай қабылдап және интерпретация жасап,
талдау нәтижесінде алынады, алынған мазмұнды объектілері: сюжеттік
суреттер, формасыз дақтар, бітпеген сөйлемдер және т.б. болуы мүмкін. Бұл
тесттерге қатысты, мысалыға, Роршахтың, Апперцептивтік тақырыптық тесттер
және т.б. жатады.

Жобалық тесттер деп зерттелетін адамның жасырын немесе еркінен тыс
басынан өткізетін психологиялық ерекшеліктердің психодиагностикасын
айтамыз. Педагогикалық диагностика эксперимент әдіс ретінде жеке
жағдайларда ғана қолданылады: егер керекті қасиетті басқа әдіспен
анықтауға болмайды.

Процессуалдық тесттер зерттелетін адамның педагогикалық және іс-
әрекеттік просцесстердің өту ерекшеліктері зерттеушілерді қызықтырады. Ал
жетістіктер тесттер қабілеттер, дағдыларды бағалау есебі шешілген кезде
қолданылады.

Жеке топқа интеллект тесттері жатады. Олар адамның интеллектуалдық
дамуыныың жалпы деңгейін нақты және сапалық жағынан анықтаған кезде
қолданылады.

Тесттерге нақты педагогикалық диагностиканың әдістері ретінде ерекше
талаптар қойылады.

Тесттің социокультуралық адаптациясы. Бұл дегеніміз тест тапсырмаларының
және тест бағаларының сәйкестігі. Мысалы Еуропада пайда болған интеллект
тесті құрылымында сөздік-логикалық емес, образдық-практикалық ойлау басым
болатын, интеллекті бар елде қолданылса, ол міндетті түрде әлеуметтік-
мәдени түрде адаптациядан өту керек. Кері жағдайда біз сол елдің
тұрғындарының ой дамуының деңгейіне сәйкес келмейтін төмен нәтижелерді
аламыз.

Және, керісінше, практикалық ойлауға тапсырмалары бар интеллект тесті
вербалдық интеллекті басым елде қолданған кезде біз ой дамуының адекваттық
емес көрсеткіштерді аламыз.

Егер тест пайда болған жағдайлардан мүлдем басқа жағдайда қолданылатын
болса, міндетті түрде ол жаңа жағдайларға бейімделіп, адаптациядан өту
керек. Бірінші кезекте бұл нәрсе бланктік тесттерге қатысты, өйткені олар
басқа елден алынған және сол елдің тілінде жазылған. Тест тапсырмаларының
бір тілден екіншіге аудармасы ешқашан нақты болмайды. Көбінесе сөзбе-сөз
емес мағынасына қарай аударылады.

Екінші талап- тұжырымдамалардың қарапйымдылығы және тест
тапсырмаларының бір мағыналылығы. Бұл талап бойынша сөздік және басқа
тапсырмаларда адамдар әртүрлі мағынада түсініп қалмау керек олар: (сурет,
сөздер болуы мүмкін).

Үшінші талап- тест тапсырмаларын орындау үшін бөлінген уақыт.
Педагогикалық тест тапсырмаларын орындау үшін бөлінген уақыт 1,5-2 сағаттан
аспау керек, өйткені бұдан ұзақ уақытта адам, өзінің жұмыс істеу қабілетін
жоғары деңгейде сақтай алмайды.

Төртінші талап- белгілі тест үшін тест нормалары.

Бұларға репрезентативтік орташа көрсеткіштер жатады, яғни ол бір топ
адамдар. Белгілі бір адамның көрсеткіштерін оның психологиялық даму
деңгейін бағалап сол адамдармен салыстыруға болады. Тест нормасы
зерттелетін адамдардың жасына, жынысына қарай және алынған бағаны жасына,
жынысына және басқа релеванттық көрсеткіштердің дифференциамен орталандыру
нәтижесінде алынады.

Тест нормасы дегеніміз зерттелетін адамға бірнеше әлеуметтік –
демографиялық мінездемелер бойынша ұқсас адамдардың үлкен шынтығының
дамуының орта деңнейі. Барлық нормалар адамдардың педагогикалық дамуында
жылдап өзгеретін табиғи өзгерістерімен бірге өзгереді. Мысалы ХХ ғасырдың
25-ші жылдарындағы интеллектуалдық даму нормасы 90-шы жылдардағы адамның ой
даму денгейімен салыстыра алмаймыз. Эмпирикалық ереже бойынша бес жылда бір
рет тест нормалары қайта қарастырылу керек.

Бұл қайта қарау төмендегідей өту керек. Біріншіден, бір топ адам
зерттеуді жүргізу үшін керек. Содан соң өзінің әлеуметтік – демографиялық
мінездемелері бойынша топшаларға бөлінеді. Әр топша үшін тесттің көмегімен
құрметті адамдар іріктеліп зерттеледі. Соңында көрсеткіштерді орталандыру
жолмен белгілі адамдардың жиынтығы үшін тест нормасы анықталады. Тестті
сипаттаған кезде міндетті түрде норма кімге , қай кезде , қалай орнатылғаны
туралы айту керек.

Тестті өткізу үшін , нәтижені өңдеп интерпретация жүргізу үшін қатаң
ережелер белгіленген:

1.Бір тестті қолдану үшін, педагог оны бірінші өзіне өткізу керек. Бұл
нәрсе тесттің нюанстарын білмеу қателіктерінен сақтайды.

2.Зерттелетін адамдар тест инструкциясымен мұқият танысып, оны жақсы
түсініп алу керек.

3.Тест барысында зерттелетіндер бір-бірінен көмек сұрамай, жеке өз алдына
жауап беру керек.

4.Әр тест үшін нәтижелерді өңдеп, интерпретация жүргізу үшін тексеруден
өткен процедура болу керек. Әсіресе бұл мәліметтерді математико-
статистикалық әдістерге қатысты. Практикалық тест өткізу үшін белгілі
дайындық жүргізу керек. Біріншіден, зерттелетіндерге тестті беріп
түсіндіреді, не мақсатта өткізілетіні, оның нәтижесінде қандай мәліметтер
алынуы мүмкін және өмірде олар қалай қолдануы мүмкін.Содан соң ол
инструкцияны түсініп алу керек. Соның бәрінен кейін педагог тестті
жүргізеді.

Студенттің өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар.
1.Тест түрлері және оны қолдану салалары.

2.Тест жүргізу үшін қойылатын талаптар.

3.Тест нормаларының ұғымы және орнату әдісі.

Әдебиеттер:
1.Бурлачук Л. Ф. Психодиагностика- СПб., 2003
2.Гуревич К. М. Что такое психологическая диагностика М., 1985
3.Немов Р.С. Психология. В т.3 - М., 2001
4.Общая психодиагностика. Под. Ред. Бодалева А.А., Столина В.В.- М.,-2003.
5.Шванцари Й. Диагностика психического развития. – Прага : медицинское
издание Авиценнум ,1978.

Тақырып 8. Психологиялық – педагогикалық диагностиканың құралдардың
топтастырылуы

Мақсаты :
Студенттерге педагогикалық диагностика әдістерінің анықтамасы туралы
түсінік беру және педагогикалық диагностика әдістерінің өлшемдерін анықтау.
Жоспар:
1. Педагогикалық диагностика әдістерінің жалпы сипаттамасы.

2.Педагогикалық диагностика әдістері және оларды жіктеу.

Педагогикалық диагностикалық қорытындыларда қолданылатын мәлімет-
тердің сипаттамасы бойынша әдістемелер объективтік (зерттелетін адамның
немесе экспериментатордың сана – сезімінен немесе еркінен тәуелсіз
көрсеткіштер қолданылады) және субъективтік (зерттелетін адамның немесе
экспериментатордың сана – сезімдерімен еріктеріне тәуелді мәліметтер
қолданылады). Объективтік түрге мысал ретінде қолданғанда бағалаудағы
субъективтік минимумға келтірілген физиологиялық , рефлексивтік нәтижелері
бар тесттерді айтуға болады. Субъективтік түріне мысал ретінде интуиция мен
ішкі тәжірибеге негізделіп жасалынған интроспекция мен қорытындыларды
айтуға болады. Тест мөлшерлерінің бәрінің өлшемі бойынша педагогикалық
диагностика әдістемелер ұқсас мөлшерлерге және ұқсас еместерге бөлінеді.
Ішкі құрылысына қарай педагогикалық диагностика әдістемелер мономерлік және
многомерлік деп бөлінеді. Біріншісінде бір ғана қасиет бағаланып
диагностика жүргізіледі, екіншісінде бірнеше психологиялық қасиеттер
бағаланып олардың педагогикалық диагностикасы жүргізіледі. Ал соңғысында
педагогикалық диагностика әдістеме бірнеше жеке әдістерге бөлінеді. Олар
подшкалалар деп аталып жеке бір педагогикалық қасиеттерді бағалайды.
Мысалыға белгілі бір Спилбергер – Ханен тесті адамның үрейленуін бағалау
үшін жасалынған. Бұл мономерлік әдістеме , ал Кеттелдің тұлғалық тесті
многомерлік әдістемеге жатады. Педагогикалық диагностика әдістеме жан –
жақты қарастырылып топтастырылады. Сондықтан кез – келген әдістемені жалғыз
емес бірнеше топтарға топтастырып жатқызуға болады. Осыған байланысты
жоғарыда аталған топтастырылған өлшемдер әртүрлі әдістемелердің
сипаттамасында бірін-бірі толықтыратын етіп бағалануы керек. Бөлек топқа
эксперименталдық мәліметтердің сапалық және сандық талдауына негізделетін
педагогикалық диагностика әдістемелер кіреді. Бірінші жағдайда
диагностикадан өтетін қасиет белгілі ғылыми ұғымдарда сипатталады, ал
екінші жағдайда белгілі бір адамды басқа адамдармен салыстырғанда ұнамды
дәрежеде сипатталады. Кейде сапалық және сандық сипаттамалар бір-бірімен
үйлеседі соңында зерттелетін қасиет сапалық және сандық сипат алады. Мысалы
А.Е.Личко тестінде (жасөспірімдер мінезінің диагностикасы) мінезінің әр
қасиеті сапалық және сандық сипаттамада болады.

Педагогикалық диагностиканың әдістемелері ғылыми және практикалық болып
бөлінеді. Мұндай бөлінуі шартты түрде: белгілі психодиагнос-тикалық
әдістемелердің көбісі практикалық психодиагностикада да , ғылыми – зерттеу
эксперименттерінде де қолданылады. Олардың айырмашылығы төмендегіде: ғылыми
– зерттеу әдістемелері анықтауға және әрі қарай зерттеуге бағытталған , ал
практикалық – практикалық мақсаттарда қолданылып және оның дамуының
дәрежесінің бағалауына бағытталған.

Және ғылыми әдістеме тек ғылыми зерттеулерде қолданылып , кең практикалық
психодиагностика үшін тиімді емес. Практикалық әдістеме , керісінше , жан-
жақты , қарапайым және арзанға түсу керек.

Педагогикалық диагностика әдістемелерінің көптігі қолданылуда шектеулер бар
болғандығымен түсіндіріледі. Сондықтан шектеулері жоқ әдістемелерді шығарып
, қолдану керек.

Студенттің өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар.
1.Педагогикалық диагностикалық әдістемелер және олардың зерттеу

әдістемелерден айырмашылығы?
2.Бланктық әдістемелерді сипаттап беріңіз.

3.Сұраулы әдістемелер және педагогикалық диагностикадағы оның орны?

4.Суретті педагогикалық диагностика әдістемелер және олардың орны.
Әдебиеттер:

1.Бурлачук Л. Ф. Психодиагностика- СПб., 2003
2.Гуревич К. М. Что такое психологическая диагностика М., 1985
3.Немов Р.С. Психология. В т.3 - М., 2001
4.Общая психодиагностика. Под. Ред. Бодалева А.А., Столина В.В.- М.,-
5.Шванцари Й. Диагностика психического развития. – Прага : медицинское
издание Авиценнум , 1978.

Тақырып 9. Кіші мектеп жасындағы балаларды психологиялық – педагогикалық
диагностикалау ерекшеліктері
Мақсаты: Студенттерді кіші және орта мектеп жасындағы балалардың
педагогикалық диагностика ерекшеліктерімен таныстыру.
Практикалық педагогикалық диагностиканың қолданылуы туралы анықтама беру.
Жоспар:
1.Кіші мектеп жасындағы балалардың педагогикалық диагностикасының
ерекшеліктері.
2. Практикалық педагогтардың жұмысындағы графикалық әдістерді қолдануы.
Мектепке барғанға дейін балалардың психологиялық даму деңгейінің жеке
айырмашылықтары жоғарылайды. Балалардың бір-бірінен интелектуалдық,
моральдық, персоналаралық даму жағынан айырмашылықтары болады. Олар әр
педагогикалық диагностика жағдайларға әр түрлі әрекет жасайды, бірдей
нұсқауларға әр түрлі қарай бастайды.
Мысалыға, бір балалар үлкен адамдарға арналған педагогикалық диагностика
тесттерден жеңіл өтеді, басқалары -4-6 жасарларға арналған тесттерден
қиналып өтеді. Бұл нәрсе әсіресе вербальдық өзін-өзі бағалау, рефлексия
және қоршаған ортаның баланың саналық қиын бағалар қолданылатын
педагогикалық диагностика әдістемелерге қатысты.

Баланың психологиялық дамуының шындық деңгейін бағалау үшін,
педагогикалық диагностика әдістемені кіші мектеп жасындағы балаларға
қолданудан бұрын, интеллектуалдық жағынан ол балаларға қиын емес пе,
керісінше, тым оңай емес пе соны анықтау.

6-7 жасар балалардың психологиялық дайындығына қатысты белгілі
эмпирикалық мәліметтер бойынша 50%-тен-80% ке дейін балалар мектепке дайын
еместігін көрсетеді. Көбісі физиологиялық жасы жағынан дайын болғанымен
оның психологиялық жасы 5-6 жасар баланікі сияқты болуы мүмкін. Егер ол
балаға қиындау тестті ұсынса (тест баланы аз қызықтырып , одан да көп күш
жігер, еркін зейін, жады, бейнелеуді талап етеді) , ол тапсырманы орындай
алмауы мүмкін. Оның себебі тұлғалық – психологиялық дамуының деңгейінің
төмен екенін көрсетеді, интеллектуалдық қабілеттіліктерінің жоқтығынан
болмайды. Ал егер тест тапсырманы балаға ойын түрде ұсынса, онда нәтижелер
әлдеқайда жоғары болуы мүмкін.

Бұл жағдайды 1,2 сыныптағы балаларды педагогикалық диагностикасында
ескеру керек.

3-4 сынып балаларына үлкендерге берілетін тесттер ұсынылады (тест
тапсырмалары оларға түсінікті болу керек). Егер балалар өте қызығып отырса
және мотивациясы өте күшті болса, онда тест нәтижелері жоғары болады. Үлкен
адам жігерлік қасиеттер көмегімен кезінде өз-өзін меңгере алады, ал 1-2
сыныптағы мен 8-9 сыныпқа дейінгілер олай ете алмайды. Бастауыш
сыныптардағы оқушылардың педагогикалық диагностикасындағы үлкендерге
арналған тесттерді қолдануға қатысты белгілі бір шектеулер бар. Бұл
шектеулер көбінесе ойлау, тұлғалы және тұлғааралық қатынастарды зерттеу
үшін қолданылатын тесттерге қатысты. Қазір пайдаланатын интеллектуалдық
тесттердің көбісі (үлкендерге арналған) сөйлеу – логикалық ойлаудың даму
деңгейін бағалайды. Бұл ойлаудың түрі балалардың басқа ойлаудың құнды
түрлеріне қарағанда (бейнелі және образдық ойлау) кемдеу болады. Сонымен
қатар үлкендерге арналған тесттерде интеллектуалдық тапсырмалар сөйлеу
түрде тұжырымдалады, үлкендердің өмірлік тәжірибелерін бейнелейтін тілден
және ұғым жүйелері қолданылады. Сондықтан бұл тесттерді балаларға бейімдеу
керек. Кейде ол мүмкін болмайды, сол кезде жаңа варианты құрылады, мысалы,
Векслердің интеллектуалдық тесттің , Кеттелдің тестін. Бірақ , бұл кезде
бір проблема туындайды: бірдей психологиялық қасиеттің құрылымы мен мазмұны
әртүрлі тесттердің көмегімен алынған тест нәтижелері ешқашан бірдей
болмайды және сәйкестендіруді талап етеді. Тестаралық сәйкестендіруде
өтпелі коэффициент анықталады. Өтпелі коэффициент бір әдістеменің сандық
көрсеткіштердің басқа әдістеменің көрсеткіштеріне орта қатынасы ретінде
анықталады.

Мысалы, Векслер тесттің үлкендердің де, кішілердің де нұсқалары
түсінікті жеткіншектер кішілердің нұсқасы бойынша 100% көрсеткіш алады, ал
үлкендердің -80% , онда өтпелі коэффициент кішіден үлкендерге қарай 1,25-ке
тең болу керек. Бұл көрсеткішті 100% 80% ге бөлуден шығады.

Үлкендердің тұлғалық тесттердің шектеулері тек сандық айырмашылықтарға
ғана әкеліп соқпайды. Үлкендердің тесті бағалайтын тұлға қасиеттері балада
болмауы мүмкін. Және керісінше, балаларда жасы үлкейген сайын жоқ болып
кететін тұлғалық ерекшеліктер үлкендерде мүлдем жоқ.

Бұл жағдайдың шешімі бар. Үлкендерге және кішілерге арналған тұлғалық
тесттерді іс жүзінде қолданғанда жас ерекшеліктер педагогикасы біліміне
және тесттерді дұрыс құру үшін және алғашқы валидтықты қамтамасыз ету үшін
керекті информация беретін адамның тұлғалық дамуының психологиялық
теорияның біліміне сүйену керек.

Ұсынылатын педагогикалық диагностика әдістемелердің жүйесі мектепке
енді баратын балалардың психологиялық даму деңгейінің кешендік бағалауы
үшін арналған. Бұл жүйе бастауыш сыныптардың оқушыларына да арналған,
олардың тану процестерінің сипаттамасына тұлғалық және тұлғааралық
қатынастарына, олардың әзірге бар қабілеттердің бағасына да арналған.

Бұл жүйенің негізінде балалардың мектепке дайындығын , оқу кезінде
психологиялық дамуын (1-4 сынып) бағалауға мүмкін болады.

Педагогикалық диагностикалық бағалауға төмендегілер жатады:

1. Қоршаған ортада балалардың жалпы ориентациясы.

2. Мектепке оқытуға баланың көзқарасы.

3. Зейін.

4. Жады.

5. Ойлау.

6. Сөйлеу.

7. Көркемдік – бейнелеу қабілеті.

8. Еңбекке қабілеттілігі.

9. Жетістіктерге жету мотивациясы.

10. Тұлғалық қасиеттер.

11. Тұлғааралық қасиеттер.

Бұл кешенге 6-7 ден 10-11 жасар балаларды зерттеу үшін қолданылатын
әдістемелер кіреді. Барлық әдістемелер бойынша алынған бағалар кіші жастағы
балалардың жеке психологиялық даму картасына жазылады.

Балалар педагогикалық жағынан дамитын үш негізгі сала бар – тану
процестер, тұлғалық және тұлғааралық қатынастар. Олардың бәрі бағаланады
және олар үшін арнайы әдістемелер бар.

Бұл әдістемелер кешенде педагогикалық диагностика бағалауға зейін,
бейнелеу, жады, ойлау, сөйлеу, процестері жатады, сонымен қатар, оқу
мотивациясы жетістіктерге жету, кейбір базистық тұлғалық қасиеттер, өзінің
құрдастары және үлкендермен қарым-қатынасы.

Бұл әдістемелер кешенінің көмегімен өткізілетін балалар педагогикалық
диагностикасы төмендегі мақсаттарға жетуге арналған:

1. Баланың дамуы анықталады.

2. Ондағы бар қабілеттер уақытылы анықталады.

3. Баланың оқудан қалып кетудің себептері немесе нашар тәрбиенің себептері
анықталады.

4. Балаға, оқытушыға немесе ата-аналарға мамандықты таңдауға ғылыми
негізделген нұсқауларды ұсыну.

Мүмкіншілік бар жерде жеке емес, топтық зерттеу өткізу уақытты
үнемдеуге мүмкіндік береді. Бұл мүмкіншіліктер мен шерттарды орындау керек,
олар туралы әрбір әдістемеге комментаршілерде айтылған. Егер ондай
комментаршілер жоқ болса, онда бұл әдістемені жеке және топтық зерттеу үшін
қолдануға болады.

Педагогикалық диагностика зерттеу өткізу үшін, төмендегі нәрселерді
орындау керек:

1. Әдістеме мәтінімен танысу.

2. Берілген әдістеменің комментаршілерін оқу (егер бар болса).

3. Әдістемеге керек материалдарды дайындау.

4. Бұл әдістеменің көмегімен бір баланың алғашқы зерттеуді өткізіп,
нәтижелерді өңдеу.

2. Практикалық педагогтардың жұмысында графикалық әдістерді
қолдану.

Практикалық педагогтар графикалық тесттер мен әдістерді жиі қолданады.
Әсіресе балалармен қарым-қатынас жасау қиын болса, сол кезде бұл әдістің
пайдасы тиеді. Бұл кезде сұраулықтар мен дәстүрлі әңгімелер тиімді
болмайды.

Волгоградтық психолог Т.Ю.Андрущенко графикалық анықтаудың арнайы
әдістерін құрастырған. Біріншіден, графикалық іс-әрекеттің нәтижелері
бойынша баланың проблемеларын анықтап іске асырады, екіншіден, аяғына дейін
сезінбеген, дифференцияланбаған уайымдарды , оларды тудырған себептермен
қосу, үшіншіден, пайда болған қиындықтардың анализін жүргізу. «Менің
араласатын ортам» – бұл әдіс баланың құрдастарымен, ата-аналармен,
оқытушылармен іс-әрекеттің ортасымен сипатын анықтауға арналған.

Әңгімені бастағанда, консультант: «Мен білемін, әр адам бейтаныстың
сұрақтарына жауап бергісі келмейді. Сол үшін сен өз өміріңді суретте
бейнелеп бер, ал содан кейін біз сенің өміріңнің қызықты моменттерін
талдаймыз», – деу керек. Мұндай ұсыныс баланы қызықтырып, күдігін жоққа
шығарады.

1.Кіммен, қай жерде күні бойы қарым-қатынас жасайтыныңды елестетіп көрейік,
бейнелеп бер, әр адамға орын тауып бер ( «үй» ).

Консультант шеңбер салады, баламен ақылдасып, екіге бөледі (қарым-
қатынас сфералары). Екі сектор пайда болады: «мектеп», «мектептен тыс» .
Горизонтальдық сызық «құрдастар» , «ата-ана» секторларын анықтайды.

Әңгіменің мақсатына байланысты әр қатынас сфераға белгілі бір кеңістік
беру мынадай болуы мүмкін: Мысалы, мектепте: балалар, мұғалімдер; мектептен
тыс: ауладағы балалар; үйде: туысқандар. Басқа жағдайларда жоғары және
төмен жартышарлар көңілді қарым-қатынастардың сфералары болады (+) және
көңілсіз қарым-қатынастар (–-).

2. Енді әр «үйге» адамдарды «орналастыру» керек.

Ол жағымды және жағымсыз адамдар болуы мүмкін. Сен олармен орналасқың
келмесе де, амал жоқ араласады. Әртүрлі себептерге байланысты.

белгі көмегімен консультант барлық балалар мен үлкендерді еңгізе
бастайды. Олар туралы барлық мәліметтерді баланың өзі айтып береді.

3. «Сенің араласатын адамдарыңның ішінен жақсы қарым-қатынастағы және
нашар қарым-қатынастағы адамдарды белгіле.

- көк пен немесе қызылмен штрихтау
барысында консультант көп мәлімет алады.

4. Үлкен шеңбердің ішінде екі шеңбер салайық: біреуі – ортада,
екіншісі–кішкентайы , ортаға таман. Ортасына өзіңді қойып, есіміңді жаз.
Енді екі түсті қарындашпен қара – «жағымсыз» , ақшыл түсті «жағымды» , кім
кімге қалай қарайды, кім көбірек қуаныш әкеледі тағы да сол сияқты. Баламен
бірге консультант түстерге қарай, симпатия мен антипатия өлшеуін анықтайды.
Егер симпатия мен антипатия анық болса, онда ортадан ( «Мен» баланың ) және
сыртқы шеңбердегі –- белгісімен ( басқа адам) сәйкес түсті сызықүш
интервал етіп жүргізіледі. Егер керісінше болса стрелкамен қарым-қатынас
шектері қойылады бірінші немесе екінші шеңберге дейін. Әр жағдайда баланың
қарым-қатынас партнердің көзқарас туралы сипаттама анықталып, стрелкамен
бағыты мен анықтық өлшеуі белгіленеді.

« Кім кінәлі? » –- бұл әдіс әр партнермен қарым-қатынас жасау
барысындағы пайда болатын және конфликттерді шешу үшін жауапкершілік
өлшеуін баламен сезінуін анықтауға бағытталған. «Араласу шеңберін» бала
шкалаларда анықтайды.( әр қайсысы 10 бөлікте тұрады).

– конфликттің пайда болуындағы әр қатысушының инициатива өлшеуін.

– конфликтті шешу үшін әр қатысушының инициатива өлшеуі ( ашық түспен
белгіленеді).

– конфликтті шешуде әр қатысушының қарсы тұру өлшеуі (қара түспен
белгіленеді). Өзінің іс-әрекетін және партнердің әрекетіне комментарий
бергенде конфликттердің пайда болуына, дамуына және шешілуіне керекті
себептер анықталады: достасуға сенімсіздік , түсініспеушіліктің қорқынышы
және т.б. проблеманы талқылау баланың агрессия дәрежесін , партнерға, өзіне
көзқарасының өзгертуін анықтайды.

« Менің өмірімдегі қуанышпен реніштер » – бұл әдіс уайымдардың басымдылық
модальдығын анықтауға бағытталған.

1. Баланың туылғанынан қазірге дейінгі «өмір жолы» салынады, онда үйде
болуы, бақшаға баруы, мектепке бару кезеңдері интервал ретінде бейнеленеді.

2. Екі кеңістік – сызықтан жоғары, төмен. Жоғарыда өмірдің жақсы, көңілді
кезеңдер; төменінде – мұңлы, ренішті кезеңдер. Жиі \ сирек штрихтар
уайымдардың , интенсивтігін білдіреді.

Субъективтік бағаның уақыт шкаласы баланың өміріндегі болған
жағдайлардың маңыздылығын «сол жерде, сол кезде» көруге көмектеседі,
дәулеттілік дәрежесін.

Дәулеттілік дәрежесі қуанышты кезеңдердің санын ренішті кезеңдердің
санына қатынасымен анықтаймыз.1 ден көп өлшеулер қуанышты кезеңдердің
басымдылығының белгісі. Егер 1ден кем болса, онда ренішті кезеңдердің
басымдылығын білдіреді. Мысалы , қуанышты кезеңдер бала магнитафон немесе
велосипед және т.б. сатып алумен байланысты , жаңа статусты алумен (оқушы
аталуы , жарыста лидер болуы ),басқа біреуде досы пайда болуымен
байланысты. Ренішті кезеңдерді біреуі бір затты жоғалтуымен, аурумен,
екінші – « нашар » адамның пайда болуымен байланыстырады, үйден қашып
кетуімен.

Студенттің өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар.
Кіші мектеп жасындағы балалардың психологиялық даму деңгейіндегі жеке
айырмашылықтар.

Кіші мектеп жасындағы балалардың педагогикалық диагностикасындағы
эксперименттік және ойын ситуацияларының ролі.

3.Кіші мектеп жасындағы балалар жұмысында қолданылатын графикалық әдістер
туралы айтып беріңіз.
Әдебиеттер
1.Бурлачук Л. Ф. Психодиагностика- СПб., 2003
2.Гуревич К. М. Что такое психологическая диагностика М., 1985
3.Немов Р.С. Психология. В т.3 - М., 2001
4.Общая психодиагностика. Под. Ред. Бодалева А.А., Столина В.В.- М.,-2003.
5.Шванцари Й. Диагностика психического развития. – Прага : медицинское
издание Авиценнум ,1978.

Тақырып 10. Психологиялық – педагогикалық диагностиканың кәсіби және
этикалық сұрақтары
Мақсаты: Студенттерді педагогикалық диагностиканың кәсіби-этикалық
нормаларымен таныстыру. Педагогикалық диагностика этикалық кодекстің қандай
принциптерін меңгеретіндігі туралы түсінік беру .

Жоспар:
1. Этикалық кодекстің негізгі принциптері.
2.Моральдық-этикалық нормалар.

Педагогикалық диагностиканы іске асырудағы негізгі принциптерді анықтағана,
басты екі жолды бөліп қарауға болады.

Бірінші жолда диалектика заңы мен В.И.Ленин негізін қалаған диалектикалық
таным принциптеріне негізделген гносеологияның әдіснамалық талаптарына
бағынады. Мұндай жолдың көрнекті өкілдерінің бірі Л.Н.Давыдова
педагогикалықсдиагностиканы ұйымдастыруда педагог басшылыққа алуға міндетті
негізгі бес принципті ұсынады:
Тұтастық принципі - педагогикалық диагностика жүргізілетін объектіні өзара
байланысқан құрам бөліктерден тұратын, біртұтас жүйе ретінде қарастыру;

Негізгі бөлім принципі – зерттеліп отырған объектінің жұмыс істеуіне ықпал
ететін, негізгі бөлімді анықтау;

Әділдік приципі - педагог бағалаған кезде жіне қорытынды жасағанда ғылыми
тәсілді қолдануы қажет;

Детерминизм принципі – педагогикалық құбылыстардың себеп-салдарын,
байланыстың көп түрлілігі заңдылығы және олардың өзара бағыныштылығын
ескеру;

Анализ және синтез принципі – педагогикалық диагностика жүргізілетін
объектінің мәнін анализ және синтез негізінде түсінуге болады. Анализдің
көмегімен оның қандай бөліктерден құралғаны, қандай байланыстармен және
қарым-қатынастармен сипатталатыны анықталады.

Екінші жолдың принциптеріне педагогика ғылымында бекітілген, педагогика
ғылымында бекітілген, педагогикалық диагностикаға қойылатын негізгі
талаптар жатады. Мұндай жолдың ұстанушыларының бірі А.И.Кочетов негізгі
алты принципті анықтады:
Диагностиканың мақсаттылық принципі – балалардың рухани дүниесіндегі
негізгі объектілеоді айқындау.

Оқыту мен тәрбие берудің бірлігі принципі – мұғалім оқу үдерісін
ұйымдастырғанда және әдістемесінде оқушының білім алуындағы нәтижелерін
барлық жағынан есепке алауы қажет.

Ал тәрбие беру үдерісі ұатар жүреді;

Ұжымды және тұлғалардың біолігін зерттеу бірлігі принципі;

Педагогикалық диагностиканың үздіксіздігі принципі – балаларды тәрбиелеу
және дамыту үдерісі үздіксіз болғандықтан, ұжымды және тұлғаны зерттеу
тұрақты үдерісіке айналады;

Дигностиканың ғылымның даму деңгейіне сәйкестігі принципі – балаларды
зерттегенде ғылымда мақұлданған және нақты мағлұмат беретін әдістерді
қолдану;

Диагностиканың кешенді сипаты принципі – балаларды зерттеуде бірін-бірі
толықтырып, әрбір бала туралы анық мәлімет беретін әдістер жүйесін қолдану.

Этикалық кодекстің негізгі принциптері.

Практикалық педагогикалық диагностика-педагогтардың кәсіби іс-әрекетінің
өте қиын және жауапты саласы. Ол сәйкес білімді, кәсіби шеберлікті қажет
етеді, ол адамның тағдырына әсер етуі мүмкін. Оның негізінде медициналық
немесе сот-педагогикалық диагноз қойылады, оның негізінде жұмысқа іріктелу
жүргізіледі. Осыған байланысты педагогикалық диагностикаға және
педагогикалық диагносттарға бірқатар әлеуметтік – этикалық талаптар
қойылады. Оның жартысы практикалық педагогтың этикалық кодексіне
енгізілген. («білім алу психологиясы», 28-парау), қалғандары қосымша
талқылауды қажет етеді. Оның ішінде – педагогикалық диагностика құпияларын
сақтау, педагогикалық диагностика әдістемелердің ғылыми негізделуі, зерттеу
нәтижелерінің ашықтығы, қорытындылардың объективтігі және ұсынылатын
нұсқаулардың тиімділігі.

Құпия сақтау принципі. Зерттелетін адамның рұқсатынсыз зерттеу нәтижелерін
жарияламау. Біріншіден, бұл нәрсе кәмелет жасқа жеткендерге қатысты. Егер
кәмелет жасқа толмағандар туралы айтатын болсақ, онда олардың ата-
аналарының немесе басқа олардың орнындағы адамдардың рұқсаты керек. Егер
зерттеу эксперимент ретінде өткізілсе, онда аты жөндері өзгертіліп жазылу
керек.

Ғылыми негізделу принципі педагогикалық диагностиканың валидты болуын,
сенімді нәтижелерді талап етеді.

Зерттелетіндерге зардап келтірмеу принципі. Педагогикалық диагностикадан
өтетін адамға нәтижелер ешқандай зиян келтірмеу керек. Бұл принцип
нәтижелердің ашықтығы принципімен қатар қолданылады.

Қорытындылар объективтігі принципі нәтижелер ғылыми негізделгендігін талап
етеді, яғни тест нәтижелерінен шығу керек, ол тесттерде мықты, сенімді және
валидтық әдістемелер қолдануы керек, тест өткізетін адамдарға тәуелді
болмауы керек.

Ұсынылатын нұсқаулардың тиімділік принципі. Нұсқаулар міндетті түрде
зерттелетінге пайдалы болу керек. Пайдасы жоқ тест нәтижелерінен ешқандай
нұсқау ұсынуға болмайды.

Педагогикалық диагностикамен айналысатын адамдарға ерекше кәсіби талаптар
қойылу керек. Мыналар негізгілері:жақсы теориялық дайындық, педагогикалық
диагностика әдістемелерді өте жақсы білу сәйкес әдістемелердің практикалық
қолданудың жеткілікті тәжірибенің бары.

Әр педагогикалық диагностика әдістеме бос жерден пайда болмайды, ол сол
объектің педагогикалық теорияның негізінде пайда болып, дамиды. Мысалы
интелект тесттері өзінің шығу табиғатына, құрылымы, маңызы туралы ғылыми
анықтамаларына негізделеді. Тұлға тесттері тұлғаның белгілі бір теориясынан
жығады. Әр сәйкес теорияны біліп, зерттелетін объект туралы қорытынды
жасауға болады. Мысалы, бір қасиеттің педагогикалық диагностикасын
жүргізіп, екінші қасиет туралы нәтижелер алуға болады. Мысалы Фрейдтің
педагогикалық анализіне сүйенетін тақырыптық апперцептивтік тест тұлға
тестінің нәтижелерін интерпретациялап және ғылыми негізделген қортындыларды
алуды көздейді.

Кез келген педагогикалық диагностика әдістемелік дұрыс қолдануға байланысты
теорияны білу міндетті болады. Онсыз педагогикалық диагностика анализде
қате жіберуі мүмкін.

Бірде бір психологиялық тестті зерттеуші бәрін түсініп тексермейінше
қолдануға болмайды. Тест қандай болмасын жақсы болғанымен міндетті түрде
жағдайды, зерттелетіндердің жеке ерекшеліктерін, басқа психодиагностикаға
релевантты факторларды ескеру керек.

Сәйкес педагогикалық диагностика әдістемелердің практикалық қолданудың
жеткілікті тәжірибесі аз маңызы жоқ. Бұл нәрсе жобалы және басқа, контент-
анализ қолданатын интуитивтік немесе стандарттық процедураларын және
нәтижелер интерпретацияларын қолданылатын әдістемелерге қатысты. Бұндай
педагогикалық диагностика әдістемелерді қолдану тәжірибесі үздіксіз болу
керек, өйткені ұзақ үзілістер керекті білімді жоғалтуға, жұмыстың санасының
төмендеуіне әкеліп соғады.

Педагогикалық диагносттың білімі, дипломы міндетті түрде тұру керек пе ?
Кейбір жағдайларда, мысалы, сот-медициналық немесе педагогикалық
диагностика экспертиза өткізу керек, жұмысқа қабылдаған кезде, қиын
психологиялық тесттерді қолдану кезінде дипломдағы білім міндетті түрде
керек. Ал егер мектепте, басқа мекемелерде жай, қарапайым педагогикалық
диагностика тест өткізу үшін педагогиканың өзінше алған білімі жетеді.
Жоғары кәсіби дайындық барлық мемлекеттік білім алу мекемелерде
(практикалық педагогтарды дайындайтын) мүлдем ойдағыдай емес. Мысалы,
қанағаттанарлық деңгейде педагогикалық диагностикамен кез келген жоғары
педагогикалық, медициналық, әлеуметтік білімі бар адамдар шұғылданулары
мүмкін.

2. Моральдық-этикалық нормалар.

Төменде берілген моральдық-этикалық нормалармен танысыңыз.

1.Адамды өзінің рұқсатынсыз ешқандай педагогикалық диагностика зерттеуден
өткізуге болмайды, тек заңға негізделген жағдайда ғана соттың немесе
медициналық практикада.

2. Тест өткізу алдында зерттелетін адамға зерттеу процесінде ол өзі туралы
кейбір мәліметтерді еркінен тыс беретінін ескерту керек.

3. Әр адам (егер заңмен негізделмеген болса) тест нәтижелерін білуге және
қай жерде, қашан қолданылатынын білуге құқығы бар.

4. Тест нәтижелері тестті жүргізетін адамдармен беріледі. Кәмелет жасқа
толмаған балалардың ата-аналары тест нәтижелерін білуге құқылы.

5. Егер тест жұмысқа алу үшін жүргізілсе, онда адам тек нәтижелерін ғана
емес, оның әрі қарай не мақсатта қолданылатыны туралы құқылы.

6. Іс жүзінде педагог тесттерді дұрыс қолдану жауапкершілігі педагогтарға
жүктеледі.

7.Көп елдерде педагогикалық тесттерді таратуға және қолдануға мемлекеттік,
заңда тіркелген шектеулер бар. Олар міндетті нормалардан тұрады:

8. Кәсіби іріктелуге және экспертизаға қолданатын психологиялық тесттің
кәсібін БАҚ-та (бұқаралық ақпарат құралдарында) шығаруға тыйым салынған,
өйткені кәсібі жоқ адамдар қолданылуы мүмкін.

9. Педагогикалық тестті қолданылатын және педагогикалық тестілеумен
нұғылданатын педагогтар жоғары педагогикалық білім туралы дипломы және
педагогикалық ғылым кандидаты деген ғылыми дәрежесі болу керек, ал басқа
адамдар – осы әрекетпен шұғылдануға рұқсат беретін лицензиялары болу керек.

Студенттің өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар.
1.Педагогикалық диагностқа тест жағдайында, нұсқауға қойылатын талаптар.
2. Педагогикалық диагностика қалай және қашан пайда болған.

3. Педагогикалық диагносттарға және педагогикалық диагностикаға қойылатын
әлеуметтік-этикалық талаптар.

4.Педагогикалық диагностиканы жүргізетін адамдарға қойылатын кәсіби
талаптар.
Әдебиеттер:
1.Бурлачук Л. Ф. Психодиагностика- СПб., 2003
2.Гуревич К. М. Что такое психологическая диагностика М., 1985
3.Немов Р.С. Психология. В т.3 - М., 2001
4.Общая психодиагностика. Под. Ред. Бодалева А.А., Столина В.В.- М.,-2003.
5.Шванцари Й. Диагностика психического развития. – Прага : медицинское
издание Авиценнум ,1978.

6.Эльконин Д.Б.Психолого-педагогическая диагностика: проблемы и задачи, в
кн. Психодиагностика и школа под ред. К.М.Гуревича. Таллин, 1990.
7.Богданова Т.Г. Корнилова Т.В.Диагностика позновательной сферы ребенка.
М. 1996.
8.Варданян Г.А. Диягностика икоррекция умственногоразвития в начальных
классах. Ереван, 1995.
9.Дусавицкий А.К. Развите личности в учебной деятельности М. 1996.
10.Зак. А. З. Диагностика видов мышления младшего школьника. М. 1995.
11.Ингенкамп К. Педагогическая диагностика, пер. с. нем. М. 1991.
12.Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе.М. 1996.
13.Никишина В.Б. Василенко Т.Д. Психодиагностика в системе социальной
работы. М.2000.
14.Непомнящая Н.И. психодиагностика личности. М. 2001.

Практикалық тақырыптары және оның қысқаша мазмұны

Тақырыптың атауы Психологиялық – педагогикалық диагностиканың пайда болу
тарихы (2 сағат)
Сабақтың мақсаты
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың пайда болу тарихының мазмұнын
ашу.
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар
Сұрақтар бойынша дайындалу барысында тест әдістемесінің қолдану тарихын
кезеңдерге бөліп қарастырған жөн. Әр кезеңдегі атақты ғалымдардың
еңбектерін ескеру қажет.
Бақылау сұрақтары
ХХ ғасырдың басында психологиялық тесттердің қолданылуы
ХХ ғасырдың басында АҚШ-та тестік әдістердің дамуы
Францияда психодиагностикалық әдістердің қолданылуы
Оқытылатын тақырып бойынша әдебиеттер тізімі
Бурлачук Л. Ф. Психодиагностика- СПб, 2003
Непомнящая Н.И. Психодиагностика личности. М. 2001
Немов Р.С. Психология. В т.3 - М., 2001
Общая психодиагностика. Под. Ред. Бодалева А.А., Столина В.В.- М.,-2003

Тақырыптың атауы Психологиялық – педагогикалық диагностиканың
экспериментальдық психологияның қойнауында қалыптасуы (2 сағат)
Сабақтың мақсаты
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың эксперименталдық психология
арнасында даму тарихымен таныстыру
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар
Психодиагностиканың эксперименталды психология аясында даму барысындағы
кезеңдерін, жеке ғылым болып бөлінуіне назар аудару керек.
Бақылау сұрақтары
Эксперименталды психологияның шеңберінде психодиагностиканың қалыптасуы
Психологиялық тесттік әдістердің пайда болуы.
Оқытылатын тақырып бойынша әдебиеттер тізімі
Ингенкамп К. Педагогическая диагностика, пер. с. нем. М. 1991
Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе.М. 1996
Никишина В.Б. Василенко Т.Д. Психодиагностика в системе социальной
работы. М.2000

Тақырыптың атауы Психологиялық – педагогикалық диагностиканың қазіргі
жағдайы (1 сағат)
Сабақтың мақсаты
Диагностиканың қазіргі жағдайын зерттеу, Қазақстандағы педагогикалық
диагностиканың дамуы мен жағдайын анықтау.
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар
Семинар сабағына дайындалу барысында қазіргі кездегі басылымдар бетіндегі
ғылыми мақалалардың мазмұнымен танысу керек.
Бақылау сұрақтары
Психологиялық қызметті құру туралы қаулысының өзектілігі
Мектептегі психологиялық қызмет жүйесінің моделі
Ресей мен Қазақстан Республикасындағы психодиагностиканың қазіргі жағдайы.
Оқытылатын тақырып бойынша әдебиеттер тізімі
Немов Р.С. Психология. В т.3 - М., 2001
М.Көшкентаева «Педагогикалық-психологиялық диагностикалау жолдары,
әдістері» // «Мектеп директоры», №5, 2004, 9-18бб.
П.Маханова «Педагогикалық диагностиканың теориялық негіздері» // «Қазақстан
педагогикалық ғылымдар академиясының Хабаршысы», №1(28), 2009, 40-45бб.

Тақырыптың атауы Психологиялық – педагогикалық диагностиканың әдістері (2
сағат)
Сабақтың мақсаты
Психологиялық- педагогикалық диагностиканың әдістерінің топтастырылуы мен
түрлерімен таныстыру.
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың әдістерін жалпы қарастырып,
оның ішінде тест әдістемесінің ұйымдастырылуына, оның түрлеріне тоқталу
қажет.
Бақылау сұрақтары
Тест – психодиагностиканың негізгі құралы ретінде
Тесттердің түрлері, оларды топтастыру негіздері. Проективті әдістерге
сипаттама.
Оқытылатын тақырып бойынша әдебиеттер тізімі
М.Көшкентаева «Педагогикалық-психологиялық диагностикалау жолдары,
әдістері» // «Мектеп директоры», №5, 2004, 9-18бб.
П.Маханова «Педагогикалық диагностиканың теориялық негіздері» // «Қазақстан
педагогикалық ғылымдар академиясының Хабаршысы», №1(28), 2009, 40-45бб.

Тақырыптың атауы Психологиялық – педагогикалық диагностиканың
әдістемелеріне қойылатын талаптар (2 сағат)
Сабақтың мақсаты
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың әдістемелеріне қойылатын
талаптарымен таныстыру.
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар
Психологиялық–педагогикалық диагностиканың әдістемелеріне қойылатын
талаптарды қарастыру барысында олардың нормативті құжаттарда қарастырылуын
зерттеу керек.
Бақылау сұрақтары
Психодиагностикалық әдістерге қойылатын талаптар
Жарамдылық, сенімділік, объективтілік
Оқытылатын тақырып бойынша әдебиеттер тізімі
Общая психодиагностика. Под. Ред. Бодалева А.А., Столина В.В.- М.,-2003
Богданова Т.Г. Корнилова Т.В.Диагностика позновательной сферы ребенка. М.
1996
Ингенкамп К. Педагогическая диагностика, пер. с. нем. М. 1991
Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе.М. 1996

Тақырыптың атауы Психологиялық – педагогикалық диагностика құралдарының
топтастырылуы (2 сағат)
Сабақтың мақсаты
Психологиялық–педагогикалық диагностиканың құралдардың топтастырылуымен
таныстыру
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар
Сұрақтарды қарастыру барысында әдістемелердің өткізілу нұсқауларын мысалға
келтіріп, талдау қажет.
Бақылау сұрақтары
1. Психодиагностикалық әдістерді топтастыру.
2.Психодиагностика әдістері, құралдары және оларды жіктеу.
Оқытылатын тақырып бойынша әдебиеттер тізімі
Ингенкамп К. Педагогическая диагностика, пер. с. нем. М. 1991
Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе.М. 1996
Никишина В.Б. Василенко Т.Д. Психодиагностика в системе социальной
работы. М.2000
Гуревич К. М. Что такое психологическая диагностика М., 1985
Немов Р.С. Психология. В т.3 - М., 2001
Общая психодиагностика. Под. Ред. Бодалева А.А., Столина В.В.- М.,-2003

Тақырыптың атауы Кіші мектеп жасындағы балаларды психологиялық –
педагогикалық диагностикалау ерекшеліктері (2 сағат)
Сабақтың мақсаты
Кіші мектеп жасындағы балаларды психологиялық – педагогикалық
диагностикалау ерекшеліктерімен таныстыру
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар
Психологиялық – педагогикалық диагностикалау әдістері арасынан кіші мектеп
жасындағы балаларды диагностикалауға арналған әдістемелерді сұрыптап,
өткізілу ерекшеліктеріне тоқталу қажет.
Бақылау сұрақтары
Кіші мектеп оқушыларын диагностикалау ерекшеліктері
Кіші мектеп оқушыларының танымдық процестерінің диагностикасы
Мектепте оқуға даярлық диагностикасы
Кіші мектеп оқушыларының тұлғалық және өзара жеке бастық қарым-қатынас
диагностикасы.
Оқытылатын тақырып бойынша әдебиеттер тізімі
Л.Смагулова «Оқушы тұлғасын қалыптастырудың психологиялық- педагогикалық
диагностикасы» // «Оқушы тәрбиесі», №8, 2013, 26-29бб.
М.Көшкентаева «Педагогикалық-психологиялық диагностикалау жолдары,
әдістері» // «Мектеп директоры», №5, 2004, 9-18бб.
П.Маханова «Педагогикалық диагностиканың теориялық негіздері» // «Қазақстан
педагогикалық ғылымдар академиясының Хабаршысы», №1(28), 2009, 40-45бб.
Непомнящая Н.И. Психодиагностика личности. М. 2001
Немов Р.С. Психология. В т.3 - М., 2001
Общая психодиагностика. Под. Ред. Бодалева А.А., Столина В.В.- М.,-2003
Богданова Т.Г. Корнилова Т.В.Диагностика позновательной сферы ребенка. М.
1996

Тақырыптың атауы Психологиялық – педагогикалық диагностиканың кәсіби және
этикалық сұрақтары (2 сағат)
Сабақтың мақсаты
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың кәсіби және этикалық
сұрақтарымен таныстыру
Тапсырманы орындауға әдістемелік нұсқаулар
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың кәсіби және этикалық
сұрақтарының қазіргі кездегі басылымдар бетіндегі ғылыми мақалалардың
мазмұнымен танысу керек.
Бақылау сұрақтары
Психодиагностиканың кәсіби және этикалық нормалары
Этикалық кодекстің негізгі қағидалары
Оқытылатын тақырып бойынша әдебиеттер тізімі
Ингенкамп К. Педагогическая диагностика, пер. с. нем. М. 1991
Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе.М. 1996
Никишина В.Б. Василенко Т.Д. Психодиагностика в системе социальной
работы. М.2000
Гуревич К. М. Что такое психологическая диагностика М., 1985

І –рубеждік бақылау
Педагогикалық диагностиканың ғылыми-теориялық негізі
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың әдістемелік негіздері
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың пайда болу тарихы.
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың экспериментальдық
психологияның қойнауында қалыптасуы.
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың қазіргі жағдайы.
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың әдістері.
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың әдістемелеріне қойылатын
талаптар.
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың құралдардың топтастырылуы
Кіші мектеп жасындағы балаларды психологиялық – педагогикалық
диагностикалау ерекшеліктері
Психологиялық – педагогикалық диагностиканың кәсіби және этикалық сұрақтары
Кіші мектеп жастағы балалардың психологиялық дамуының деңгейіндегі жеке
айырмашылықтары.
Кіші мектеп жастағы балалардың психодиагностикасындағы эксперименттік және
ойын ситуациялардың ролі.
Кіші мектеп жасындағы оқушылардың оқу мүмкіндіктерін зерттеу әдістемесі
қалай қолданылады?
Бастауыш сынып мұғалімдерінің жұмысында мониторинг нәтижелерін қалай
пайдаланады?
Кіші мектеп жасындағы оқушылардың жеке даму ерекшеліктерінің
диагностикасында қолданылатын әдістер
ІІ-рубеждік бақылау
«Педагогикалық диагностика» сөзі нені білдіреді және осы ұғым қазіргі
заманғы психологияда қандай мәнде қолданылады ?
Педагогикалық диагностика өз саласында қандай мәселелерді қарастыратын
ғылым ?
Ғылым ретінде психодиагностика қай салалармен байланысты ?
Психодиагностиканың психолог жұмысындағы рөлі қандай ?
Ғылыми және практикалық психодиагностиканың шешетін міндеттері қандай
Маман психодиагностқа қойылатын негізгі талаптар қандай ?
Педагогикалық диагностиканың пәні мен міндеттерін анықтау ?
Отандық педагогикалық диагностикадағы зерттеушілерді атаңыз ?
Педагогикалық диагностиканың қазіргі трактовкасы ?
«Тұлғаның даму процесі» ұғымын қалай түсінесіз ?
Педагогикалық диагностика әдістемелер және олардың зерттеу

әдістемелерден айырмашылығы ?
Тест түрлері және оны қолдану салалары ?
Оқушының мотивациялық сферасында бала мен үлкендердің әрекет жасау мотиві
қандай орын алады?
Кіші мектеп жастағы балалармен жұмысында қолданылатын графикалық әдістер
туралы айтып беріңіз.
Педагогикалық диагностика қалай және қашан пайда болған.

Кіші мектеп жасындағы оқушы тұлғасының психологиялық – педагогикалық
диагностиканың міндеттері.

Кіші мектеп жасындағы оқушы тұлғасының педагогикасын зерттеуге қойылатын
талаптар.
Педагогикалық диагностика немен айналысады?
Педагогикалық диагностиканың әдістері мен тәсілдерінің түрлері.
Диагностиканы ұйымдастыру тәсілдері.

Кіші мектеп жасындағы оқушының педагогикалық картасын жасау.
XIX және XX ғасырдағы шетелдерде психодиагностиканың пайда болып дамуы.
Тесттердің түрлері және оның қолданылу жолдары.
Кіші мектеп жасындағы оқушылардағы оқу қызығушылықтың дамуын зерттеу
әдістемесі.
Кіші мектеп жасындағы оқушылардың оқу іс-әрекетін зерттеу.

6 ӘДЕБИЕТТЕР
Негізгі әдебиеттер:
Куребаева Г.А. Бастауыш мектеп оқушыларының психологиялық- педагогикалық
диагностикасы. Семей. 2004
Бурлачук Л. Ф. Психодиагностика- СПб., 2003
Непомнящая Н.И. психодиагностика личности. М. 2001.
Немов Р.С. Психология. В т.3 - М., 2001
Общая психодиагностика. Под. Ред. Бодалева А.А., Столина В.В.- М.,-2003.
Богданова Т.Г. Корнилова Т.В.Диагностика позновательной сферы ребенка. М.
1996.
Дусавицкий А.К. Развите личности в учебной деятельности М. 1996.
Зак. А. З. Диагностика видов мышления младшего школьника. М. 1995.
Ингенкамп К. Педагогическая диагностика, пер. с. нем. М. 1991.
Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе.М. 1996.
Никишина В.Б. Василенко Т.Д. Психодиагностика в системе социальной
работы. М.2000.
Гуревич К. М. Что такое психологическая диагностика М., 1985
Қосымша әдебиеттер:
Л.Смагулова «Оқушы тұлғасын қалыптастырудың психологиялық- педагогикалық
диагностикасы» // «Оқушы тәрбиесі», №8, 2013, 26-29бб.
М.Көшкентаева «Педагогикалық-психологиялық диагностикалау жолдары,
әдістері» // «Мектеп директоры», №5, 2004, 9-18бб.
П.Маханова «Педагогикалық диагностиканың теориялық негіздері» // «Қазақстан
педагогикалық ғылымдар академиясының Хабаршысы», №1(28), 2009, 40-45бб.
Из истории психологических тестов //Общая психодиагностика под.ред.
А.А.Бодалева, В.В.Столина -2009. Миникес А.В. Деловое общение. М, 1994.

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz

Іздеу
Файл қосу
Презентациялар
Тегін
Кабинет
Баланс
Таңдаулы жұмыстар
Cатып алған жұмыстарыңыз
Менің файлдарым
Презентацияларым
Сатылым статистикасы