УМКД

Файл қосу

Орманды аймақтар

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ
БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

[pic]

ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Әлем флорасы мен фаунасы

«5В011300» – «Биология» мамандығы үшін

Құрастырған:
Қуанышбаева М.Ғ.

Биология ғылымдарының
кандидаты,доцент

Семей 2013ж

ПОӘК- авторлары туралы мәліметтер

Жұмыс бағдарламасы

1.Қолдану саласы
2. Нормативті сілтемелер
3. Жалпы ережелер
4. Әдебиет және қорлар
5. Пән мазмұны, пәннің модульдік бөлінуі
6. СӨЖ тақырыптары мен мазмұны
7. Пәнді оқу бойынша әдістемелік ұсыныстар
8. Курс форматы
9. Курс саясаты
10. Баға қою саясаты
11. Студенттер білімін бақылау
12. Әлем флорасы мен фаунасы пәнінің тест сұрақтары
13. Әлем флорасы мен фаунасы пәнінің бақылау сұрақтары
14. Глоссарий

1. Қолдану саласы
«Әлем флорасы мен фаунасы» пәнінің оқу-әдістемелік кешені «5В011300» -
«Биология» мамандығының студенттеріне арналған. ПОӘК студенттерді курс
мазмұнымен, өзектілігімен, қажеттілігімен, саясатымен және студенттің оқу
үдерісінде қандай дағдылар мен іскерлікті үйренетінімен таныстырады.

2. Нормативтік сілтемелер
Осы «Әлем флорасы мен фаунасы» пәнінің оқу-әдістемелік кешені (ПОӘК)
берілген пән бойынша ұйымдастыру ретін анықтайды және келесі құжаттардың
талаптары мен ұсыныстарына сәйкес әзірленген:
«5В011300» - «Биология» мамандығының Мемлекеттік жалпыға бірдей
міндетті білім стандарты ҚР МЖМБС 3.08.0ХХ-20__, ҚР Білім және ғылым
министрлігінің 20__ жылғы «__» _________ №__ бұйрығымен бекітілген.
Шәкәрім атындағы СМУ «Пәннің оқу-әдістемелік кешені туралы ережесі».

3. Жалпы ережелер
• Оқытушының тегі, аты, жөні – Карипбаева Нурзия Шайкеновна,
биология ғылымдарының кандидаты, доцент;
• Кафедра биология___________________________;
• Хабарласу ақпараты – тел: 8722242-34-72, Оқу ғимараты № 3,
кабинет № 221; e-mail: kob@sgpi.kz
• Контактілі сабақтардың өткізілу орны – аудитория № 117;
• Пән атауы – «Әлем флорасы мен фаунасы»;
• Кредит саны – 3;

Оқытушы туралы деректер
Қуанышбаева Меруерт Ғалымовна биология ғылымдарының кандидаты,
доцент;
кафедраның орналасқан жері ғимарат №3, жаратылыстану ғылымдары факультеті,
ауд. 221.
Пән туралы деректер
Атауы: Әлем флорасы мен фаунасы
Кредиттер саны: 2 кредит
Өту орны: № 3 ғимарат
Оқу жоспарынан үзінді:

|Курс |Семестр|Кредитт|Лекц. |Зертх. |СОӨЖ |СӨЖ |Барлығ|Бақылау |
| | |ер |Сағ. |Сағ. | | |ы |нысаны |
|3 |1 |2 |15 |15 |15 |45 |90 |Емтихан |

Пререквизиттер: омыртқасыздар зоологиясының кіші практикумы, гидробиология.
Постреквизиттер: зоогеография, омыртқасыздардың салыстырмалы морфологиясы,
топырақ биологиясы, педагогикалық практика.

Қысқаша сипаттамасы:
Пәнді оқытудың мақсаты.
• Әлем флорасы мен фаунасының таралу ерекшеліктерін білу;
• Өткізілетін теориялық және практикалық сабақтар барысында флора мен фауна
жөнінде жалпы түісніктер, ареалдардың типтері, ареалдардың тұрақтылығы
және ареалдардың түзілуі қарастырылады. Австриялық, неотропикалық, кап,
голарктикалық, палеотропикалық және голантрактикалық патшалықтар олардың
орналасуы. Оларға тән жануарлар мен өсімдіктер негізгі эндемикалық
түрлері жөнінде білулері тиіс.

Пәнді оқыту міндеттері.
• Жануарлардың биосферадағы популяциялық және биоценологиялық деңгейіне
сипаттама беру;
• Фаунаның негізгі экологиялық топтарымен танысу;
• Жер планетасындағы су қоймаларындағы жануарлар әлемімен танысу;
• Австриялық, неотропикалық, кап, голарктикалық,палеотропикалық және
голантрактикалық патшалықтарға бөлу. Патшалықтардың таксономиялық
бірліктері.
• Тропикалық, субтропикалық, далалы, орманды және шөлейтті аймақтар
олардың орналасуымен танысу.

Студенттер пәнді оқып – үйрену нәтижесінде:
• Әлемдік мұхиттың зоогеографиялық аймақтарын білуі тиіс;
• Құрылықтың негізгі фаунистикалық, флоралық аймақтарының жануарлар және
өсімдіктер әлемін білуі тиіс;

Студенттердің біліміне және іскерліктеріне қойылатын талаптар. Пәнді
оқу барысында болашақ биолог мамандар ретінде, студенттердің төмендегідей
білімі мен дағдылары болуы тиіс:
* өздік жұмыстарды белсендіру;
* білім сапасын көтеру;
* омыртқасыз жануарлардың эволюциясындағы тіршілік құрылымының барлық
деңгейлерін және негізгі этаптарын білу;
* омыртқасыз жануарлардың барлық таксономиялық рангілерін білу;
* жануарларды анықтау бойынша практикалық дағдыларды меңгеру;
* объектілерді морфологиялық зерттеудің арнайы әдістемелерін білу.

Сабақтар кестесі
1. Курстың тақырыптық жоспары:
|№ |Тақырыптардың атауы |Лекция |Зертхан|СОӨЖ |СӨЖ |
| | | |алық | | |
| | | |саб. | | |
|1 |Жануарлар биосфераның компоненті | 1 | | | |
| |ретінде. | | | | |
|2 |Жер шарының құрылық аймақтарының | 4 | | | |
| |жануарлар әлемі. | | | | |
|3 |Мұхиттар мен теңіздер фаунасы. | 2 | | | |
|4 | Кіріспе. Өсімдіктер географиясы. |2 | | | |
| |Фауна мен флораның негізгі | | | | |
| |патшалықтары. Тропикалық және | | | | |
| |субтропикалық аймақтар. Бұл | | | | |
| |аймақтарға тән өсімдіктер және олардың| | | | |
| |негізгі ерекшеліктері. | | | | |
|5 | Дүние жүзіндегі шөлейтті аймақтар. |2 | | | |
| |Шөлейтті аймақтарға тән қасиеттер және| | | | |
| |олардың флорасының ерекшеліктері. | | | | |
|6 | Дүние жүзінде орман алқаптарының |2 | | | |
| |орналасуы. Ормандар түрлері олардың | | | | |
| |ерекшеліктері. | | | | |
|7 |Далалы аймақтар пампалар, пушталар, |2 | | | |
| |прериялар. .Таулы аймақтар. Оларға | | | | |
| |тән өсімдіктер. | | | | |
|4 |Бірклеткалылар мен көпклеткалылар | |2 | | |
| |патшалық тармақтары. | | | | |
|5 |Құрылықтың негізгі фаунистикалық | |3 | | |
| |аймақтарының жануарлар әлемі. | | | | |
|6 |Әлемдік мұхиттың зоогеографиялық | |2 | | |
| |аймақтары. | | | | |
|7 | Флораның негізгі патшалықтары | |2 | | |
|8 |Тропикалық және субтропикалық | |2 | | |
| |аймақтарға тән өсімдіктер. | | | | |
|9 |Дүние жүзіндегі шөлейтті аймақтар. | |1 | | |
|10 | Орманды аймақтар. | |1 | | |
|11 |Далалы аймақтар. | |1 | | |
|12 | Таулы аймақтар | |1 | | |
|7 |Әртүрлі материктер құстары. | | |2 | |
|8 |Әртүрлі материктер сүтқоректілері. | | |2 | |
|9 |Европа материгі жануарлары. | | |2 | |
|10 |Азия материгі жануарлары. | | |1,5 | |
|11 |Қазақстанның материктік фаунасы. | | | |4,5 |
|12 |Австралияның материктік жануарлары. | | | |4,5 |
|13 |Африканың материктік жануарлары. | | | |4,5 |
|14 |Оңтүстік Американың материктік | | | |4,5 |
| |жануарлары. | | | | |
|15 |Солтүстік Американың материктік | | | |4,5 |
| |жануарлары. | | | | |
| |Барлығы | 15 |15 |15 |45 |

2. Лекциялардың тезистері.

Лекция №1. Жануарлар биосфераның компоненті ретінде.
1. Биосфера туралы түсінік. Биоценоз, экожүйе және биогеоценоз туралы
түсініктер.
2. Жануарлардың биосферадағы рөлі.
3. Жануарлар таралуының негізгі заңдылықтары.
4. Ареал туралы түсінік.

Лекция №2. Жер шарының құрылық аймақтарының жануарлар әлемі.
1. Құрылықтың зоогеографиялық аймақтары:
Жаңазеландиялық, Австралиялық, Полинезиялық,
Неотропиялық, Эфиоптық, Мадагаскарлық,
Үнді-малайлық, Голарктикалық.

Лекция №3. Мұхиттар мен теңіздер фаунасы.
1. Әлемдік мұхиттың зоогеографиялық аудандарға бөлінуі.
Арктикалық, Борео-пацификалық, Борео-Атлантикалық,
Тропикті-Атлантикалық, Тропикті-Үнді-пацификалық, Антарктикалық
аймақтар.

Лекция № 4. Кіріспе. Өсімдіктер географиясы. Фауна мен флораның негізгі
патшалықтары. Тропикалық және субтропикалық аймақтар. Бұл аймақтарға тән
өсімдіктер және олардың негізгі ерекшеліктері.
1. Өсімдіктер географиясының даму кезеңдері.
2. Пәннің міндеттері мен негізгі мақсаттары.
3. Австриялық, неотропикалық, кап, голарктикалық,палеотропикалық және
голантрактикалық патшалықтар олардың орналасуы.
4. Тропикалық аймақтар олардың флорасы. Дүние жүзінде субтропикалық
аймақтарда орналасқан бұталы ормандар.
Лекция № 5. Дүние жүзіндегі шөлейтті аймақтар. Шөлейтті аймақтарға тән
қасиеттер және олардың флорасының ерекшеліктері.
1. Шөлейтті аймақтар. Сахара, Туран, Гоби, Тар, Атакама және т. б. дүние
жүзілік шөлейттер түрлері. Оларға тән өсімдіктер түрлері.

Лекция № 6. Дүние жүзінде орман алқаптарының орналасуы. Ормандар түрлері
олардың ерекшеліктері.

1. Жалпақ жапырақты ормандар түрлері олардың флорасы.
2. Қылқан жапырақты орман түрлері олардың орналасу.
Лекция № 7. Далалы аймақтар пампалар, пушталар, прериялар..Таулы аймақтар.
Оларға тән өсімдіктер.
1. Дүние жүзілік далалы аймақтар олардың флорасы.
2. Таулы аймақтарға тән қасиеттер және олардың флорасы.

3. Зертханалық сабақтардың мазмұны.

Зертханалық жұмыс №1. Бірклекталылар және Көпклеткалылар патшалық
тармақтары.
1. Жануарлардың барлық типтеріне сипаттама беру.

Зертханалық жұмыс № 2. Құрылықтың негізгі фаунистикалық
аймақтарының жануарлар әлемі.
1. Жаңазеландиялық, Австралиялық, Полинезиялық, Неотропиялық, Эфиоптық,
мадагаскарлық, Үнді-малайлық және Голарктикалық аймақтарының жануарлары.

Зертханалық жұмыс № 3. Әлемдік мұхиттың зоогеографиялық аймақтары.
1. Теңіз және мұхит жануарларының негізгі аймақтарының сипаттамасы.

Зертханалық жұмыс № 4. Флораның негізгі патшалықтары.
Австриялық, неотропикалық, кап, голарктикалық, палеотропикалық және
голантрактикалық патшалықтар олардың орналасуын карталарға түсіру қажет.
Тропикалық аймақтарға кіретін жерлерді картада белгілеу олардың флорасы.
Оларды өсетін өсімдіктер түрлері. Флораның негізгі патшалақтарына тән
мәдени өсімдіктер түрлері.

Зертханалық жұмыс № 5. Тропикалық және субтропикалық аймақтарға тән
өсімдіктер.
Тропикалық және субтропикалық аймақтардың картада орналасуын түсіру .
Оларға тән негізгі өсімдіктер түрлері. Мусонды, саваналы ормандар. Оларға
тән өсімдіктер. Жерорта теңізі жағлауларында орналасқан маквис, гарига,
томиллярия фриганды және т. б. буталы орман түрлері. Оларға тән бұталы
өсімдіктер.

Зертханалық жұмыс № 6. Дүние жүзіндегі шөлейтті аймақтар.
Дүние жүзінің континенттерінде таралған шөлейттер. Негізігі Атакама,
Тар, Сахара, Туран, Гоби және т. б, шөлейттерді картаға түсіру. Шөлейтті
аймақтарда таралған өсімдіктер түрлері.

Зертханалық жұмыс № 7. Орманды аймақтар.
Жалпақ жапырақты ормандар таралған аймақтар, олардың түрлері. Кең таралған
жанаурлармен өсімдіктер. Қылқан жапырақты ормандар. Олардың түрлері
және олардың ареалдары. Қылқан жапырақты ормандардың флорасы мен фаунасы.

Зертханалық жұмыс № 8. Далалы аймақтар.
Дүние жүзілік далалы аймақтар оларда өсетін өсімдіктер мен жануарлар
түрлері.

Зертханалық жұмыс №9. Таулы аймақтар.
Таулы аймақтарда өсетін өсімдіктер түрлері.

СОӨЖ тапсырмалары.

5.4. Әдебиеттер тізімі.
Негізгі әдебиеттер.
1. Кобышев Н.М., Кубанцев Б.С. География животных с основами зоологии.
-М.: Посвещение, 1988.
2. Воронов А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло И.И. Биогеография мира. М.: Высшая
школа, 1985.
3. Дорст Ж. Южная и Центральная Америка. Пер.с англ. М.:Прогресс, 1977.
4. Кист А. Австралия и острова Тихого океана. Пер. С англ. М.:Прогресс,
1980.
5. Страны и народы. Зарубежная Азия. Восточная и Центральная Азия. / Под
ред. Сладковского М.И. М.: Мысль, 1982.
6. Жизнь пресных вод СССР./ Под ред. Проф. Жадина В.И и
акад.Е.Н.Павловского/ М.- Л., 1940
7. Липин А. Н. Пресные воды и их жизнь. М.,1965
8. Кусто Ж. И.,Паккале И. Сюрпизы моря. Гидрометеоиздат.1982
9. Парин Н. В. Ихтиофауна океанской эпипелагиали. М. Наука 1968.
10. Алехин В.В. и др. География растений с основами ботаники М.; 1961
11. Воронов А.Г. и др. Биогеография мира ,- 1985 г
12. Второв П.П. и др Биогеография -М, 1978
13. Гордеева Т.Н. и др. Практический курс географии растений М. 1968
14. Молдагулов Н. Основы ландшафтоведения и ландшафтная география
Кахахстана
15. Сағындықов Ж. Өсімдіктер географиясы

6. Білімді бағалау туралы ақпарат.

Баға қою саясаты. Студенттердің білімін бағалау – тапсырмаларды орындау
және есепке алу

арнайы шкала бойынша қойылады. Барлық тапсырмалар уақытында орындалуы тиіс.
Берілген талаптарды орындаған студент сессияға жіберіледі.

Рейтинг шкала

|№ р/н|Көрсеткіштер |Саны |Ұпай саны |Ұпайлар |
|1 |Лекцияға қатысу | | | |
|2 |Зертханалық сабақтарға |7 |4 |28 |
| |қатысу, тапсыру, | | | |
| |орындау | | | |
|3 |Тапсымаларды орындау | | | |
| |және тапсыру: | | | |
| |СОӨЖ |4 |4 |16 |
| |СӨЖ |5 |4 |20 |
| |Барлығы: |16 | |64 |

Білімді бағалау шкаласы.

|Баға |Орташа ұпай |Проценті (%)|Баға мазмұны |
|А |4,0 |95-100 |Өте жақсы |
|А- |3,67 |90-94 | |
|В+ |3,33 |85-89 |Жақсы |
|В |3,0 |80-84 | |
|В- |2,67 |75-79 | |
|С+ |2,33 |70-74 |Қанағаттанарлық |
|С |2,0 |65-69 | |
|С- |1,67 |60-64 | |
|Д+ |1,33 |55-59 | |
|Д |1,0 |50-54 | |
|F |0 |0-49 |Қанағаттанарлықсыз |

7.Курстың саясаты.
- Сабақты босатпау, ауыру бойынша болса справка әкелу және сабақты тапсыру
(отработка).
- Сабаққа кешікпеу.
- Сабақта сөйлемеу.
- Сағыз шайнамау.
- Ұялы телефонды өшіріп қою.
- Оқу процесіне белсенді қатысу.
- Үй тапсырмасын, СӨЖ дұрыс орындау және уақытында тапсыру.
- Тапсырмаларды орындау барысында ғылыми материалдарды максимальды
қолдану.
- Уақытында орындалмаған тапсырмалар бағасы төмендетіледі.
Сабақты босату – минус 1 ұпай.

ДӘРІСТЕРДІҢ ҚЫСҚАША КОНСПЕКТІСІ

Дәріс №1.
Тақырыбы: Жануарлар биосфераның компоненті ретінде.
Дәрістің мақсаты: Жанурлардың биосферадағы рөлін, жануарлар таралуының
негізгі заңдылықтарымен, ареалымен таныстыру.
Дәріс жоспары және қысқаша мазмұны:
1. Биосфера туралы түсінік. Биоценоз, экожүйе және биогеоценоз туралы
түсініктер.
2. Жануарлардың биосферадағы рөлі.
3. Жануарлар таралуының негізгі заңдылықтары.
4. Ареал туралы түсінік.

Біздің планетамыздың маңызды тіршілік қабаты-биосфера. Биосфера
қабатына-литосфераның беткі қабаты тереңдігі –30-60, кейде 200м, гидросфера
түгелімен және атмосфераның төменгі қабаты 10-15км биіктіікті қамтиді. Тірі
организмдердің миллиард жылдық тарихында тау жыныстары мен су атмосфера
өзгерді. Атмосфераның кәзіргі газдық құрамы өсімдіктермен мен жануарлардың
тіршілік әрекетінен пайда болды. Ауадағы өттегі өсімдіктердегі фотосинтез
процессіне байланысты. Ал атмосфераға көмір қышқыл газі жануарлардың тыныс
шығаруынан келеді.Су ағзалары гидросфераның тұздық режиміне әсер етеді.
Жердің беткі құнарлы қабатын –топырақ деп атаймыз. Топырақтың түзілүіне
биологиялық фактор әсер етеді немесе тірі организмдердің әсері болады.
Академик В:И Вернадский – жер бетінде ең күшті күш – тірі организмдердің
әсері деді.
Тірі қабат ең жұқа қабат болып есептеледі. Биосфераның жоғарғы шекарасы
ультракүлгін сәулелерінің қарқындылығымен анықталады. Ал төменгі шекарасы
мұхит түбінде. Нағыз тіршіліктің қайнаған көзі Жердің беткі қабаты. Осы
жерде өлі және тірі табиғат арасында тоқтаусыз байланыстар жүреді.
Биогеоценоз (био..., гео... және гр. koіnos — жалпы) — тіршілік ету
жағдайлары ұқсас, белгілі аумақта өсетін өзара байланысты түрлердің
(популяциялардың) тыныс-тіршілік ортасы. Биогеоценоз терминін 1940 ж. орыс
ғалымы В.Н. Сукачев ұсынған. Ғылыми әдебиетте биогеоценозды экологиялық
жүйе деп те атайды.
Биоценоз (био... және гр. koіns — жалпы) — тіршілік жағдайлары азды-
көпті біркелкі орта өңірін мекендейтін жануарлардың, өсімдіктер мен
микроорганизмдердің жиынтығы; Құрлықтың немесе судың белгілі бір бөлігін
мекендейтін, сондай-ақ, өзара және тіршілік ортасының табиғат жағдайына
бейімделген жануарлар, өсімдіктер, саңырауқұлақтар,
микроорганизмдер жиынтығы; тірі ағзалар бірлестігі. Биоценоз
— биогеоценоз құрайтын организмдер жиынтығы. Биоценоз терминін неміс
гидробиологы К. Мебиус ұсынған (1877).
Ареал-дегініміз белгілі бір аймақта жануарлардың таралуын атаймыз.
Зоогеографияда негізгі зерттеу обьектісі болып-түрдің ареалы саналады. Түр-
тірі организмдердің систематикалық категорияларының бірі.
Мекен ету аймағына, не болмаса түрлердің ұзақ уақыт белгілі бір
аймақта тұрып, көбеюін, белгілі бір тығыздылықты сақтап тұруын ареал
дейміз.
Ареалдар түрлері алуан түрлі. Бірнеше аймақты қамтитын үлкен
ареалдар, ұзын сопақша келетін кішкентай ареалдар. Материкті, аралды,
түбекті дүние жүзін қамтитын алып ареалдар бар.
Құрлықтағы жануарлар кішігірім ареалдарды алады, ал теңіз
жануарларының ареалдары кең көлемді алып жатады. Кейде түрдің ареалы табиғи
географиялық аймақпен шектелген. Бұндай түрлерді эндемикті деп атайды. Тар
ареалдар құстарда, көбелектерде таулы өзеннің жануарларында болады. Түрлі
тотықұстар, мысалы жапалақты тотықұс Жаңа Зеландияның таулы ормандарын
мекен етеді. Олардың да ареалдары өте кішкентай болады.
Барлық кішкентай аралдар эндемикті жануарларға тән. Эволюциялық көз
қарас жөнінен эндемикті түрлердің екі категориясын ажыратады. 1.
Палеоэндемиктер. 2. Неоэндемиктер. Палеэндемиктер- реликті эндемиктер болып
саналады. Бұған ежелгі жастағы түрлердің өкілдері кіреді.Олар жер тарихының
ұзақ геологиялық дамуында қалыптасқан. Қазіргі ареалдар сол бұрынғы үлкен
ареалдардың бөлігі.

Қолданылатын әдебиеттер:
1. Кобышев Н.М., Кубанцев Б.С. География животных с основами зоологии.
-М.: Посвещение, 1988.
2. Воронов А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло И.И. Биогеография мира. М.: Высшая
школа, 1985.
3. Дорст Ж. Южная и Центральная Америка. Пер.с англ. М.:Прогресс,
1977.
4. Кист А. Австралия и острова Тихого океана. Пер. с англ. М.:Прогресс,
1980.
5. Кусто Ж. И.,Паккале И. Сюрпизы моря. Гидрометеоиздат.1982
6. Парин Н. В. Ихтиофауна океанской эпипелагиали. М. Наука 1968.
7. Воронов А.Г. и др. Биогеография мира ,- 1985 г

Дәріс №2.
Тақырыбы: Жер шарының құрылық аймақтарының жануарлар әлемі.
Дәрістің мақсаты: Құрлықтың зоогеографиялық аудандарымен таныстыру.
Аймақтардағы жануарлар ерекшеліктері.
Дәріс жоспары және қысқаша мазмұны:
1. Құрлықтың зоогеографиялық аймақтары:
2. Жаңазеландиялық, Австралиялық, Полинезиялық,
3. Неотропиялық, Эфиоптық, Мадагаскарлық,
4. Үнді-малайлық, Голарктикалық.

Ежелгі дүниенің тропиктері мен субтропиктарды қамтиды. Африка
материгінің
Сахара шөлінен оңтүстікке қарай, Аравия түбегінің оңтүстігі, Мадагаскар
аралы, Үндістан және Үндіқытай түбектері.Зонд пен Жаңа Гвинея аралдары,
Полинезия архипелагі жатады.
Эфиопия облысы – Африканың Сахара шөлінен оңтүстікке қарай, Аравия
түбегінің оңтүстігін және Үнді мұхитындағы Сокотра аралын қамтиды. Табиғи
жағдайлары жергілікті жердің рельефімен ерекшеленеді. Африка таулары
ылғалды теңіз жерлерінің келуіне кедергі жасайды. Сондықтан Африканың
орталығында құрғақ тропикалық климат.
Эфиопия облысында саванналар кездеседі. Ылғалды экваториалды ормандар
Африканың батыс және орталық жерлерін алып жатады. Конго өзенінің бассейіні
және Гвинея шығанағының оңтүстік жағалаулары. Экваториалды ормандардың
өсімдік әлемі әр түрлі. 1 га. Жерде 50 ге жуық өсімдік түрлері кездеседі.
Сүткоректілерден – домандар, африка трубказубі. Тұяқтылар өте көп.
Антилопаның 40 туысы. Жирафтар, бегемоттар, шошқалар, носорогтар кездеседі.
Жыртқыштардан –гиеналар,қасқырлар, гиена-иттері, түлкілер бар.
Кеміргіштерден –ғажайып құйрықтиын, атжалмандар, тау тышқандар. т.б.
Насекомдар отряды 3 эндемикті тұқымдастардан тұрады. Сүткоректілерден
жартылай маймылдар. Потто және галаго деген түрлері бар. Маймылдар көп және
алуан түрлі. Горилла мен шимпанзе, мартышкалар, павиандар, мандрила мен
колобустар.
Бір өркешті түйе сирек кездеседі.
Құстар әлемі алуан түрлі. Африка страусі, цесаркалар носорог-құстар,
тотықұстар, питт құстары мекен етеді. Эфиопия аймағының рептилиялары алуан
түрлі. Хамелеондар, кесірткелер, геккондар, жыландар. Ерекше түрлері болып
саналатын жыландар, кобралар, крокодилдер кездеседі. Амфибиялар түрі алуан
түрлі. Балықтар әлемі алуан түрлі және ерекше.
Омыртқасыздар әлемі алуан түрлі. Насекомдар, жәндіктер ерекше және
алуан түрлі болып келеді. Соның ішінде термиттердің орны ерекше.
Батыс Африка және Кап аудандарын бөледі. Батыс Африка ауданы Гвинея
шығанағы және Конго өзенінің бассейінін қамтиды. Ылғалды тропикалық орман.
Либерия шошқасы, бегемоттар, африка бұғысы, орман антилопалары мекен етеді.
Адам тәрізді горилла май-мылы мекен етеді. Әдемі Африка павмені кездеседі.
Құстардан - кептерлер, тотықұстар, бананжегіштер мекен етеді. Кап
ауданының табиғаты өте әсем, экзотикалық. Өсімдіктері – суккуленті.
Калахари, Карру, Намибия шөлдерін қамтамасыз етеді. Фаунасы алуан түрлі
Зебра,гиена, вивверлермекен етеді.
Мадагаскар облысы түгелімен Мадагаскар аралын қамтиды., Канар,
Сейшель, Маскарен аралдары кіреді. Мадагаскар аралының табиғат жағдайы
алуан түрлі. Өсімдіктер әлемі өте әдемі, әсем де алуан түрлі. Кейбір
жерлерде жоқ ғажайып өсімдіктер түрлері кездеседі. Өсімдіктердің 6000
түрлері өседі. Пальма,бамбук, орхидея және ғажайып саяхатшы ағашы өседі.

Фаунасы алуан түрлі. Ірі жыртқыш жануарлар жоқтың қасы. Приматтардан
лемурлар, инди және ай-ай деген жануарлар мекендейді. Жыртқыштардан виверр
тұқымдасына жататын фосса деген жанауарлар. Ерекше жануарлар тобына жатады.
Насекомдармен қореқтенетін жанауарлардан –кірпілер немесе тенректер.
Олардың 13 туысы , 30 тұрі бар. Сұтқоректілердің көбі Африкадан келгендер.
Оларға ұзын құлақты шошқа, атжалмандар, тышқандар. Құстар әлемі алуан
тұрлі. Мадагаскар питтасы, бакландар, поганкалар,тырналар, көгершіндер.
Рептилиялардан –хамелеондар, геккондар,тасбақалар ніл қалтрауыны, кесір-
ткелер. Қосмекенділерден бақалар кездеседі.
Индо-малай облысы Азаяның тропикалық аймағын қамтиді. Тынық
мұхитының,Ұнді мұхитының архипелагтары мен аралдарын қамтиді. Сулавеси,Кіші
Зонд аралдары және Малукк аралдары кіреді. Ғалымдар Жаңа Гвинея аралдарында
жатқызды. Фаунасы ерекше. Сұтқоректілердін 46 тұқымдасы, соның ішінде
қалталылар көп кездеседі. Жұмыртқа салушылардан жаңагвинеялық
ехидна,қалталы тышқандар, насеком-жегіштерден кірпілер, алты қанаттылар,
ұшатын тышқандар мекен етеді. Маймылдар әлемі алуан тұрлі. Макакалар,
жұқатері маймылдар, гиббондар мен орангутангілер. Жыртқыштардан-қызыл
қасқырлар, үнді мангустасы, жолбарыс, гепард және арыстан кездеседі.
Пілдер, таперлер, носорогтар мекендейді. Өгіздер тұқымдасынан банктенігі
гариал және текелер мен қойлар кездеседі. Рептилиялардан тасбақа,
кесірткелер, қолтырауындар, жыландар мекендейді. Омыртқасыздар әлемі алуан
түрлі. Насекомдар шаянтәрізділер,буынаяқтылар өте көп. Тұщы судың балықтары
алуан түрлі. Құстар әлемі ерекше орын алады. Әсемде әдемі құстар
кездеседі. Фазандар, павлин, көгершіндер тоқылдақтар өте көп. Фаунасының
алуан түрлілігі жергілікті жердің әсем табиғатын сипаттайды.
Бұл патшалыққа Орталық және Оңтүстік Америка кіреді. Үлкен Антиль ,
Багам, Галапагос,Хуан –Фернандес және Кіші Антиль аралдары кіреді. Бұл
жердің фаунасы ерекше. Қалталы жануарлар, құстар тұқымдасы, рептилиялар ,
амфибиялар және тұщы сұдың балықтары мекен етеді. Патшалықта 2 облысты
бөледі. 1-Неотропикалық. 2- Кариб облысы.Неотропика аймағының табиғаты
алуан түрлі.Таулы ,үстірті болып келеді. Кордильері.Гвиана және Бразилия
қыраттары алып жатады. Өсімдіктері жергілікті жердің климатына байланысты.
Жылдық жауын –шашынның мөлшері 2500-3000 мм, орташа температура 23-290 с.
Гилей ормандары қалың. Экваториальді ылғалды ормандар африка ормандарына
ұқсас болып келеді. Неотропика фаунасы ерекше.,эндемикті тұрлер басым.
Сұтқоректілерден құамырсқажегіштер жалқаулар,броненоцтар мекендейді.
Приматтардан жалпақ мұрынды маймылдар.тараған. Кеміргіштерден дикобраз,
тиіндар, тышқан-дар.Тұяқтылардан- ламалар, америка бұғысы, пекарлар.
Жыртқыштардан –енот, оцелот, ягуарунди, пума. Аюлар, қасқырлар мекендейді.
Құстар әлемі алуан тұрлі. Тырна-лар, үйректер, кептерлер, жыртқыш құстар,
жапалақтар, тотықұстар, тоқылдақтар мекендйді. Америка страусі-нанду мекен
етеді.Тоты құстардан-амазона, ара түрлері бар.
Рептилиялардан тасбақалар,кесірткелер- игуан тұрлері, жыландардан
артқы аяқ-тарының рудиментары бар вальковат түрлері кездеседі. Крокодилдер
мен каймандар бар. Қосмекенділерден бақалар, пипалар, қалталы бақалар мекен
етеді. Тұщ сұларда балықтар алуан тұрлі. Омыртқасыздардан насекомдар,
көбелектер, аралар кездеседі.
Кариб облысына Үлкен және Кіші Антиль, Багам, Тринидад аралдары
кіреді. Бұл нағыз аралдық облыс. Табиғи жағдайлары өте қолайлы. Аралдардың
тең жартысы тропи-калық ормадармен берілген. Сұтқоректілер
насекомжегіштермен берілген. Аратістер, жер-қазғыштар-мекендейді.
Орнитофаунасы ғажайып. Тоди, трогондар, колибри тирандар мек-ендейді.
Рептилиялардан қалтраундар, найзағайтектес жыландар мекен етеді. Насекомдар
мен балықтар алуан тұрлі. Моллюскалар, көбелектер кездеседі.
Нотогея патшалығы Өңтұстік Американың –Патагония,Отты Жер аралдары
және Австралия,Тасмания, Жаңа Зеландия аралдары кіреді. Нотогея нағыз-
аралдық патшалық.
Нотогея патшалығында 3 облыс бар. 1-Австралия, 2- Жаңа Зеландия , 3-
Патагония. Австра-лия облысына Тасмания аралы, Австралия материгі, Кенгуру
,Кинг, Флиндерс аралы кіреді. Австралияның табиғи жағдайы географиялық
орнымен, рельефімен, климатымен бай-ланысты. Фаунасы австралиялық.
Сүтқоректілер қалталы болып келеді.
Қалталылар 8-тұқымдасты құрайды. Құмырсқажегіштер, қалталы кроттар,
коала, пос-сумдар, кенгуру мекен етеді. Қалталы қасқыр мен қалталы
шайтандар кездеседі.
Ғажайып жануарлардан жабайы Динго иті мекендейді. Кеміргіштер алуан тұрлі.
Құстар
әлеиі 50-тұқымдастарды біріктіреді. Эму страусы, казуарлар,қара аққу,
австралия үндігі
мекенлейді. Австралия тотықұстары-какаду, розелла,лори –мекен етеді,
Рептилиялар әпемі алуан тұрлі. Жыланбасты тасбақалар,геккондар,агамалар,
молох кесірткелері бар.
Амфибиялардан-бақалар, құрбақалар, ұсақ квакшалар кездеседі.
Насекомдар әлемі алуан тұрлі, күндізгі кобелектер, шыбын-шіркейлер,
термиттер өте көп және әртүрлі.
Жаңа Зеландия облысы Окленд, Кермадек және Чатен аралдарын қамтиды.
Климаты жұмсақ жауын-шашын 800-1000мм. жауады. Орташа температура 12-130
. Фаунасы кедей. Маори атжалманы мекендейді. Ұшатын жарқанаттар және ірі
мол мекен етеді. Құстар әлемі алуан түрлі тотықұстар, кептерлер, жыртқыш
құстар мекендейді. Рептилиялардан гаттерия кесірткесі, геккондар
мекендейді. Амфибиялардан құрбақалар және леопельмалар. Омырт- қасыздар
фаунасы кедей. Потогония облысы Чили және Аргенитаның Оңтүстігін Отты жер
аралын, Полкленд аралдары кіреді. Рельефі далалы пампасты. Фаунасы
сүткоректілермен берілген. Потогония да кеміргіштер өте көп. Құстардан
Дарвиннің Нандусы, аққу, үйректер мекен етеді. Рептилиялардан игуандар
омыртқасыздар әлемі алуан түрлі шыбын-шіркейлер өте көп.
Адамзаттың табиғатқа әсерін анропогендік әсері деп атайды. Адамдар
табиғатқа пайдалыда зиянды әсерін тигізіп келеді. Европада ақылды адамның
пайда болуына 250 мың жыл толды. Соның ішінде адамдар табиғатқа көптеген
зиян келтіріп үлгерді. Орман пілдері бегемоттар алып бұғы жер бетінен
жойылып кетті. Капитализмнің дамуы табиғи ресурстарды аяусыз пайдалануға
көшті. Соңғы 100 жыл ішінде 130 сүткоректілердің түрлері жойылды. 550 түр
жойылу қалпында тұр. Жабайы тарпанаты жабайы Зубр, Гренландия киті жер
бетінен жойылып кетті. Азия жерінде мелу бұғысы, азия жолбарысы екі
өркешті түйе иИран бұғысы жойылып кетті. Африка материгінде тұяқты
жануарлар жыртқыштар аяусыз жойылды. Шеттен келген келімсектер Африка
табиғатын мүлдем өзгертіп жіберді. Австралия материгіде көптеген қалталы
жануарлардан айырылды. Қалталы қасқыр, Жабайы Динго иті, Мангусту деген
жануарлардың саны азайып кетті. Кейінгі жылдары жануарлар әлемін қорғау
мақсатында арнайы қорықтар ұлттық парктер мемлекеттік парктер ашылды.
Жануарлар санын көбейту мақсатында жерсіндіру жұмыстары жүргізілуде. Бір
материктен екінші материкке жануарларды қоныстандыруда.

Қолданылатын әдебиеттер:
1. Кобышев Н.М., Кубанцев Б.С. География животных с основами зоологии.
-М.: Посвещение, 1988.
2. Воронов А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло И.И. Биогеография мира. М.: Высшая
школа, 1985.
3. Дорст Ж. Южная и Центральная Америка. Пер.с англ. М.:Прогресс,
1977.
4. Кист А. Австралия и острова Тихого океана. Пер. С англ. М.:Прогресс,
1980.
5. Страны и народы. Зарубежная Азия. Восточная и Центральная Азия. /
Под ред. Сладковского М.И. М.: Мысль, 1982.
6. Жизнь пресных вод СССР./ Под ред. Проф. Жадина В.И и
акад.Е.Н.Павловского/ М.- Л., 1940
7. Парин Н. В. Ихтиофауна океанской эпипелагиали. М. Наука 1968.
8. Воронов А.Г. и др. Биогеография мира ,- 1985 г

Дәріс №3.
Тақырыбы: Мұхиттар мен теңіздер фаунасы.
Дәрістің мақсаты: Мұхиттарды зоогеографиялық аударының жануарларымен,
олардың ерекшеліктерімен таныстыру.
Дәріс жоспары және қысқаша мазмұны:
1. Әлемдік мұхиттың зоогеографиялық аудандарға бөлінуі.
2. Арктикалық, Борео-пацификалық, Борео-Атлантикалық,
3. Тропикті-Атлантикалық, Тропикті-Үнді-пацификалық, Антарктикалық
аймақтар.
Қара теңіз Азов теңізі сияқты Сармат ауданына кіреді.Бұл қарапайым
ішкі су қоймалары. Өйткені Жерорта теңізбен байланыс Босфор бұғазы арқылы
болады.
Қара теңіз фаунасы кедей. Литоральдік аймағы молюсскалармен берілген.
Эндемигі –ланцетник . Балықтардан губандар, теңіз күшіктері, теңіз аттары
т.б. Қара теңіздің аралас фаунасы – Жерорта теңіздік фаунасына ұқсас
болады.
Антибореальдік аймаққа – Антарктиданың литораль және субантарктикалық
аралдар мен архипелагтар жатады.
Оларға: Оңтүстік Шотландық , Оркнейлік, Оңтүстік Георгия жерлері
кіреді. Жаңа Зеландия, Оңтүстік Америка жағалауының сулары жатады. Бұл
жерді екі облысқа бөледі.
1. Антарктикалық .
2. Антибореальдік.
Антарктикалық облыс үш мұхиттың суларын қамтиды. Бұл мұхит сулары
Антарктида мен маңындағы архипелагтың жағалауларын шайып тұрады. Климаты
суық, арктикалық . Облыстың фаунасы теңіз сүткоректілерден тұрады. Оларға
оңтүстік мысық, теңіз жолбарысы, Уэдел тюлені, теңіз пілі кіреді. Құстардан
пингвиндер колониямен тіршілік етуде. Әсіресе император пингвині мен Адели
пингвині. Антарктидың пелагиальді жануарларының түрлері Арктикада
кездеседі. Мұны биполярлық таралуы дейді.
Биполярлық таралудың екі болжамы бар: 1. Реликтілік. 2.Миграциялық.
Бірінші болжам бойынша –биполярлық ареалдар кезінде тұтас болған,
тропикалық аймақтыда қамтыған, сол жерде кейбір түрлердің популяцисы
жойылған.
Екінші гипотезаны Дарвин жасаған. Бұл гипотеза бойынша биоплярлық мұз
басудың нәтижесінде қалыптасқан. Мұз басудың аяқталуы, тропикалық аймақтың
жылынуы, жануарлардың таралуына мүмкіндік береді.
Антибореальдік облыс – оңтүстік материктердің жағалауларын қамтиды.
Жануарлардың тіршілігіне жағдайлары қолайлы. Фаунасы өте бай. Оңтүстік
Австралия жерінің фаунасы өте бай және алуан түрлі. Теңіз жануарларына –
теңіз мысығы, теңіз пілі, тюльендер, теңіз жолбарысы жатады. Құстардан
айдарлы пингвиндер және көптеген омыртқасыз жануарлар.
Оңтүстікамерикалық жердің фаунасы өзгеше. Бұл аудан Оңтүстік Америка
жағалауларын қамтиды. Гумбольдт пингвині Галапогос аралдарына дейін жеткен.
Теңіз жануарларының солтүстікке қарай жылжуы Перуан суық ағысы жеңілдетеді.
Шаян тәрізділердің 150 түрі бар.
Оңтүстік Африкалық ауданның көлемі үлкен емес. Оңтүстік Американың
атлантикалық және үнді мұхитінің жағалауларын қамтиды. Атлантикада оның
шекарасы 17 0 о.е. дейін жетеді, ад Үнді мұхитыныда 240дейін барады.
Бұл аймақтың фаунасына оңтүстік мысығы, пингвиндер, эндемикті
моллюскалар, шаянтәрізділер тән. Ашық мұхиттың су түбімен байланысы жоқ
тіршілікті пелагиаль дейді. Пелагиальдың жоғары бөлігін – эпипелагиелб
дейді, түбіне қарайғы жағы – батипелагиаль деп аталады.
Эпипелагиельдік аймақ – Тропикалық, Бореальдік және Антибореальдік деп
бөлінеді.
Тропикалық аймақ-судың беткі қабатының жоғарғы температурасымен
ерекшеленеді.
Ал төменгі қабатындағы су температурасы әрине, төмен болады.
Моллюскалардың, медузалардың пелегиальдік формалары кездеседі.
Атлантикалық аймақ жануарларының әлемі өзінің аса бөтен ерекшелігімен
танылады. Киттәрізділер, аккулалар, ұшатын балықтар кездеседі. Плейстоннан
–сифонофора кездеседі. Теңіз аттары, ине –балық, антенарий балығы тағы да
моллюскалар ұшырасады.
Индо- Пацификалық облыс. – ерекше жануарлар әлемі арқылы ерекшеленеді.
Үнді киті, желкен қанатты балықтар, қылыш балықтар кездеседі.
Бореальдік аймаққа солтүстік жарты шардың суық және қоңыржай сулары
жатады. Қиыр Солтүстік жерінің жартысынан көбі қыста мұз басып жатады.
Суының тұздылығы орташа. Жануарлар дүниесі кедей және біркелкі. Оңтүстікке
қарай 40 с.е. температурасы тұрақсыз жерлер кездеседі. Бұл жерлерде
жануарлар көптеу кездеседі. Бұл аймақты екіге бөледі: 1. Арктикалық облыс.
2. Эвбореальді облыс.
Артика облысының жануарлар дүниесі кедей болғанымен ерекше
айқындалған. Гренландия киті, дельфиндер кездеседі. Балықтардан поляр
акуласы кездеседі. Молюскалар, шаянтәрізділер мекендейді.
Эвбореальді облыстың пелагиальді аймақтары Атлант және Тынық
мұхитінің солтүстік бөліктерін қамтиды. Судың температурасының ауытқуы
айқын байқалады. Тропикалық және арктикалық сулардан айырмашылық жасайды.
Атлантикалық пелагиальі киттердің бірнеше түрлерін, дельфиндерді
қамтиды. Балықтар әлемі алуан түрлі. Скумбрия, макрель, тунец, қылыш балық
, шпрот, сардина кездеседі. Бұл жерлерде алып акула бар.
Тынық мұхитының боральдік бөлімінде жапон және сұр киттер мекендейді.
Балықтардан сардина, калифорния балығы, жапон скумбриясы кездеседі.
Антибореальдік аудан – Тропикалық аймақтың оңтүстігіне қарай
дүниежүзілік мұхиттың белдеуі орналасқан. Сол жерде антибореальдік аймақ
ажыратылады. Бұл аймақтың пелагиаль біркелкі фаунамен ерекшеленеді.
Австралия киттері мен ергежейлі киттер, кашалот, жолақ киттер кездеседі.
Балықтардан – анчоус, сардина. Бұл аймақтың балық аулау шаруашылығында
маңызы ерекше. Бұл екі ауданның фаунистикалық ерекшелігі шамалы.

Қолданылатын әдебиеттер:
1. Кобышев Н.М., Кубанцев Б.С. География животных с основами зоологии.
-М.: Посвещение, 1988.
2. Воронов А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло И.И. Биогеография мира. М.: Высшая
школа, 1985.
3. Дорст Ж. Южная и Центральная Америка. Пер.с англ. М.:Прогресс, 1977.
4. Кист А. Австралия и острова Тихого океана. Пер. С англ. М.:Прогресс,
1980.
5. Жизнь пресных вод СССР./ Под ред. Проф. Жадина В.И и
акад.Е.Н.Павловского/ М.- Л., 1940
6. Липин А. Н. Пресные воды и их жизнь. М.,1965
7. Кусто Ж. И.,Паккале И. Сюрпизы моря. Гидрометеоиздат.1982
8. Парин Н. В. Ихтиофауна океанской эпипелагиали. М. Наука 1968.
9. Воронов А.Г. и др. Биогеография мира ,- 1985 г

Дәріс №4.
Тақырыбы: Кіріспе. Өсімдіктер географиясы. Фауна мен флораның негізгі
патшалықтары. Тропикалық және субтропикалық аймақтар. Бұл аймақтарға тән
өсімдіктер және олардың негізгі ерекшеліктері.
Дәрістің мақсаты: Өсімдіктер географиясымен таныстыру. Флоралық
аудандастырудың патшалықтарымен , ондағы өсімдіктер ерекшеліктерімен
таныстыру.
Дәріс жоспары және қысқаша мазмұны:
1. Өсімдіктер географиясының даму кезеңдері.
2. Пәннің міндеттері мен негізгі мақсаттары.
3. Австриялық, неотропикалық, кап, голарктикалық, палеотропикалық және
голантрактикалық патшалықтар олардың орналасуы.
4. Тропикалық аймақтар олардың флорасы. Дүние жүзінде субтропикалық
аймақтарда орналасқан бұталы ормандар.
Флоралық аудандастыру төмендегідей патшалықтарға бөлінеді:
1. Голарктикалық (В.Аллехин 1944ж 11 облысқа бөлді, және 1978ж
Тахтаджян.А.9 облысқа бөлді)
2. Полеотропикалық (5 облыс)
3. Неотропика (5 облыс)
4. Австралия патшалығы
5. Кап (1 провинция)
6. Антарктикалық (4 облыс)
Флористика аудандау иерархиялық қағида бойынша құрылып, бір-біріне
бағынышты, деңгейі әр түрлі кеңістік бірліктерге (фитохориялар) —
патшалықтар, облыстар, провинциялар, округтерге, т.б.
бөлінеді. Флористика аудандаудың негізі өсімдіктердің әр түрлі жүйелік
топтарының (әдетте жақсы зерттелген гүлді өсімдіктер мен
қырыққұлақтәрізділер) миграция мен география оқшаулануы нәтижесіндегі
таралуын салыстырмалы зерттеу болып табылады. Флористика аудандау
бірлігінің деңгейі қаншалықты жоғары болса, оларға тән таксондардың да
дәрежесі жоғары болады. Мыс., флористик. патшалыққа эндемик тұқымдас
тармақтары, трибалар; провинциялар үшін — эндемик туыстар; округ үшін —
эндемик түрлер тән. Патшалықтар, облыстар және провинциялар арасындағы
шекараны анықтауда — флораны статист. талдау нәтижелерінің, осы аумақтың
палеогрия сипаттамалары (негізінен бор кезеңінен бастап) есебінің, сонымен
қатар, Флористика аудандаудың геоботаника және ландшафттық ауданмен өзара
байланысты болуының маңызы зор. Қазіргі кезде көптеген ғалымдар, оның
ішінде орыс ғалымы А.Л. Тахтаджян құрлықтағы флораны 6 патшалыққа, 34 — 37
облысқа, 150-ге жуық провинцияға бөледі (1974, 1978). Кейбір зерттеушілер
барлық мұхиттарды 7 мұхиттық ерекше патшалыққа бөліп қарастыруды ұсынады.
Флористик. патшалықтардың орналасуында мынадай заңдылықтар байқалады:
оңтүстікке қарай олардың жер ауқымы кішірейіп, бөлшектену деңгейі жоғарылай
бастайды. Солтүстік жарты шардың тропиктерден тыс бөлігінің барлығы
Голарктика патшалықты құрайды, Жердің тропик. және кейбір субтропик.
аудандары — Палеотропик. және Неотропик патшалықтарға жатады, Оңтүстік
жарты шардың басқа бөлігі 3 патшалыққа бөлінеді: Кап, Австралиялық және
Голантарктик. Мұндай бөліну — Жердің даму тарихы және онымен байланысты
флоралардың даму тарихының көрінісі. Флористика аудандау арқылы Жердің
өсімдіктер дүниесі генофондының география орналасуы анық көрінеді,
сондықтан ол әр түрлі биомдардың флорасын қорғаудың теория негізі болып
табылады. Қазақстанның иерархиялық қағида бойынша дайындалған Флористика
аудандау жобасы бар. Қазақстан Голарктика патшалықта орналасып, Бореалдық
және Ежелгі жерортатеңіздік 2 тармаққа бөлінген. Қазақстан аумағы 3
флористиктік облысқа (Далалық Қазақстан, Шөлдік Қазақстан, Таулы
Қазақстан), 10 провинцияға (Батыс Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Солтүстік
Тұран, Оңтүстік Тұран,Жоңғар Алатау Зайсан, Алтай, Сауыр — Тарбағатай), 54
— 58 (60) округке бөлінеді; қ. Қазақстанның флористикалық аудандау картасы.
Голарктика патшалығы – Жапония, Қытай, Қазақстан, Иран, Ауғанстан,
Сауд Арабиясы, Египет, Алжир, Марокко т.б. В.Аллехин 1944ж 11 облысқа
бөлді: 1.Қытай-Жапон флоралық тармақ, 2.Орманды Жерорта теңізі,
3.Макаронезия, 4.Азия – Жерорта теңізі,5. Солтүстік Африка –Үнді, 6.Евразия
даласы, 7.Европа орманды-Сібір, 8.Солтүстік Америка-Атлантика, 9.Солтүстік
Америка – Тынық мұхит, 10.Прери, 11.Арктика.
1978ж Тахтаджян.А.9 облысқа бөлді: 1.Циркум бореальды, 2.Шығыс Азия,
3.Солтүстік Америка –Атлантика, 4.Тау, 5.Макаронезия, 6.Жерорта
теңізі,7.Сахара – Аравия, 8.Иран –Туран, 9.Мадреан. Бұл патшалыққа
негізінен өсімдікке бай, көбісі эндемиктер. Әсіресе, Орта Азия, Иран,
Египет аймақтары шөл шөлейтті зонаға байланысты өсімдіктерге кедей. Бүгінгі
күнге дейін бұл патшалықтың облыс тармақтарына аудандастырылуы әлі
зерттелмеген.
Полеотропикалық патшалығы – Африка, Үндіқытай, Тынық мұхит аралдары,
Зонд, Шриланка, Гавай, Полинезия, Филиппинді алып жатыр. Эндемик
өсімдіктері 10000 түрі бар. Соның 40 жуық тұқымдастар эндемик: фикус,
цитрус ағашы, банан 100 түрі бар. Бұлар төмендегідей облыстарға бөлінеді.
Үнді – Африка, Мадагаскар, Жаңа Зеландия, Гавай.
Үнді – Африка облыс тармағы – көне дәуір өсімдіктері көп. Тұт ағаш, бұршақ,
пальма, ананас, саваннада астық тұқымды өсімдіктер көп кездседі, кейбір
биіктігі 8м жетеді.
Мадагаскар облыс тармағы – баоаб, папоротник, күрделігүлділер, ерекше
өсімдігі соговник. Бұл ағаштардан әр түрлі бұйым қағаз жасалады.
Мадагаскарда 6765 түрінің 89% эндемик.
Малайзия облыс тармағы - өсімдіктердің 45000 түрі, эндемиктер бұршақ
тұқымдастар, шатыргүлділер, фикус, инжир, каучук.
Жаңа Зеландия облыс тармағы – көне дәуір өсімдіктері көп сақталған,
папоротник, лиана көп, 30-40м шырмауықтар өсімдіктердің 1800 түрінің 78%
эндемик. Әсіресе басқа жерде кездеспейтін қына, бөдене шамшат.
Гавай облыс тармағы - өсімдіктерді жануарлары шектелген, папоротниктер өте
көп, астық тұқымдастар, техникалық дақыл, өсімдіктің 705 түрінің 93%
эндемик: қоңыраугүлді өсімдіктер, шөптесін өсімдіктер.
Неотропика патшалығы - өсімдіктердің 40000 түрі кездеседі.
Сүттігендер, лаврлар, тұт ағаштары, пальмалар, архидеялар,
бұршақтұқымдастар, ерінгүлділер, кактустар. Бұл 5 облыс тармағына бөлінеді.
Кариб теңізі, Гвиана тау қыраты, Амазонка, Бразилия, Анд тауы.
Кариб теңізі – Оңтүстік Мексика, Оңтүстік Америка аралдары кіреді. 500-ден
астам эндемик туыстары бар.
Гвиана тау қыраты – Оңтүстік Американың Солтүстік жағы кіреді.
Өсімдіктердің 200 түрі болса, 96% эндемиктер мен реликтілер.
Амазонка – Амазонка бассейнін қамтиды. Мұнда өсімдіктердің 500 эндемик
туысы, 3000 жуық эндемик түрі.
Бразилия – 400 эндемик туысы бар. Жайрандар эндемиктер.
Анд тауы - өсімдіктердің 100 деген эндемик түрі бар. Әсіресе емен,
қалталыгүлділер, қарақаттар.

Қолданылатын әдебиеттер:
1. Воронов А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло И.И. Биогеография мира. М.: Высшая
школа, 1985.
2. Дорст Ж. Южная и Центральная Америка. Пер.с англ. М.:Прогресс,
1977.
3. Страны и народы. Зарубежная Азия. Восточная и Центральная Азия. /
Под ред. Сладковского М.И. М.: Мысль, 1982.
4. Алехин В.В. и др. География растений с основами ботаники М.; 1961
5. Воронов А.Г. и др. Биогеография мира ,- 1985 г
6. Молдагулов Н. Основы ландшафтоведения и ландшафтная география
Кахахстана
7. Сағындықов Ж. Өсімдіктер географиясы

Дәріс №5.
Тақырыбы: Дүние жүзіндегі шөлейтті аймақтар. Шөлейтті аймақтарға тән
қасиеттер және олардың флорасының ерекшеліктері.
Дәрістің мақсаты: Дүние жүзіндегі шөлейтті аймақтармен, оларға тән
қасиеттер және олардың флорасының ерекшеліктеріментаныстыру.
Дәріс жоспары және қысқаша мазмұны:
1. Шөлейтті аймақтар. Сахара, Туран, Гоби, Тар, Атакама және т. б. дүние
жүзілік шөлейттер түрлері. Оларға тән өсімдіктер түрлері.

Шөлейтті аймақтарға кіретін бірлестіктер типтері, қоңыржай,
субтропиктік және тропиктік жағдайларында қалыптасады. Бұл әр түрлі
шөлейттердегі жылу режимдерінің айырмашылықтарын анықтайды. Дегенмен,
шөлейтті бірлестіктер, олардың құрылымы, белгілі бір тіршілік формаларының
дамуы, ең алдымен ылғалдың жетіспеушілігімен және аридті жағдайлармен
анықталады.
Өсімдіктердің ылғалды неғұрлым тиімді пайдалануға, морфофизиологиялық
бейімделуі, ылғалдың жетіспеушілігімен, көбінесе тұзданатын топырақтың
кедейлігімен және жоғары температурамен анықталады.
Шөлейтті сипаттауда көбінесе климаттық көрсеткіштер пайдаланылады.
Шөлейттерге климаты өте құрғақ (жауын-шашын мөлшері 200 мм төмен) және
біркелкі түспейтін жерлерді жатқызады.
Маңызды экологиялық факторлар ретінде, топырақтағы тұзды миграция
процесінің басымдылығын келтіруге болады. Шөлейттерге ағынсыз көлдер мен
уақытша болатын ағын сулардың болуы тән. Негізінен ксерофиттер немесе
гипоксерофиттер тобының өсімдіктері басым. Ерекше топ ретінде жапырақтары
мен сабақтарындағы су жинағыш паренхимиаларында су қорын жинайтын,
суккуленттерді бөліп қарастырады. Суккуленттердің жапырағы және сабағы
кутикуласы қалың, Сырты балауызбен немесе қалың түкпен қатты қапталған.
Устьицалары терең батып жатады. Сондай-ақ бұларда ауа алмасу азайғандықтан,
суккуленттер баяу өседі. Бұларға жерустілік тармақталған тамыр жүйесі тән.
Ол жауын-шашын ылғалын жақсы ұстау үшін қажет.
Сонымен қатар ылғалы мол жыл мезілінде ғана дамитын, тіршілік циклі
қысқарған өсімдіктер жеке топты құрайды. Бұл шөптесін өсімдіктер: Эфемерлер
(терофиттер) мен эфемероидер (геофиттер). Шөлейтті жерлердің ксерофиттері
негізінен ұсақжарыоақты немесе жапырақсыз түрлерімен сипатталады.
Ксерофиттер немесе склерофиттер, Тамырлары жақсы бұтақталып, кейде
топырақтың терең қабаттарына дейін кетеді. Бұл топтағы өсімдіктер ылғал
жетіспеген жағдайда.транспирация қарқынын күрт төмендетеді. Көпшілігі жас
бұтақтарын тастайды, жапырақтары түтікке оралады.
Аталған өсімдік топтарының дамуы жауын-шашыннның түсуіне байланысты.
Одан басқа шөлейтітң өсімдіктерінде маңызды орын алатын, фреатофиттер.
Бұлардың тамыр жүйелері жер асты суларына дейін жете алады. Фреатофиттердің
ішінде ағаш, бұталы және шөптесін түрлері де бар. Тамыр жүйелерінің
ұзындықтары 3-10 м аралығында болады.

Қолданылатын әдебиеттер:
8. Воронов А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло И.И. Биогеография мира. М.: Высшая
школа, 1985.
9. Дорст Ж. Южная и Центральная Америка. Пер.с англ. М.:Прогресс,
1977.
10. Страны и народы. Зарубежная Азия. Восточная и Центральная Азия. /
Под ред. Сладковского М.И. М.: Мысль, 1982.
11. Алехин В.В. и др. География растений с основами ботаники М.; 1961
12. Воронов А.Г. и др. Биогеография мира ,- 1985 г
13. Молдагулов Н. Основы ландшафтоведения и ландшафтная география
Кахахстана
14. Сағындықов Ж. Өсімдіктер географиясы

Дәріс №6.
Тақырыбы: Дүние жүзінде орман алқаптарының орналасуы. Ормандар түрлері
олардың ерекшеліктері.
Дәрістің мақсаты: Дүниежүзіндегі орман түрлері мен ондағы өсімдік
жамылғысының ерекшеліктерімен танысу.
Дәріс жоспары және қысқаша мазмұны:
1. Жалпақ жапырақты ормандар түрлері олардың флорасы.
2. Қылқан жапырақты орман түрлері олардың орналасу.
Орман – жер бетіндегі табиғи қорлардың, оның ішінде өсімдіктер жамылғысының
басты бір типі. Құрамында бір-біріне жақын өскен ағаштың бір немесе бірнеше
түрлері бар табиғи кешен. Құрамы мен өсуіне қарай мәңгі жасыл, қылқанды,
ақшыл қылқанды, күңгірт қылқанды, жапырақты, ұсақ жапырақты, жалпақ
жапырақты, тропиктік, муссондық, мангрлық және т.б. ормандар деп бөледі.
Орманның құрылымы ортаның физикалық-географиялық жағдайларына,
өсімдіктердің түрлік құрамы мен биологиялық ерекшеліктеріне байланысты
болады. Ол топырақ түзілуіне, климатқа, ылғал айналу процесіне және т.б.
әсері көп, тропосферамен өзара белсенді әрекетте болады
да, оттек пенкөміртектің алмасу деңгейін анықтайды (ең ірі орманды аймақтар
атмосферадағы оттектің шамамен 50%-ын "өндейді"). Құрлықтың 27%-ынан
астамын алып жатқан орман — географиялық ландшафт элементі.
Орманда ағаш, бұта, шөптесін өсімдіктер, мүк, қына, т.б. өседі.
Орман топырақтың құрылысына, су алмасуына, онда органикалық және
минералдық заттардың жиналуына әсер етеді. Орман топырағында ылғал
жеткілікті, сондықтан оның құрамында шірінді көп. Орманды жердің
топырағы қышқыл, мұндай топырақта өсімдік тамыры терең бойлап, минерал
заттарды мол алады, суды көп буландырып, ондағы жануарлар мен өсімдіктерге
қолайлы микроклимат жасайды. Орман ағаштары, оның ішінде ‘’мәңгі жасыл,
қылқан жапырақты ағаштар’’ өз жапырақтары арқылы өздері өскен қоршаған
ортаға зиянды ‘’’ауру қоздырғыш бактерияларды’’’өлтіретін, хош иісті заттар
(фитонцид) шығарады. Сондықтан да, қылқан жапырақты орманды аймақтарда
көпшілік демалып, тынығатын ‘’’курорт-санаторийлер’’’ орналастырылады.

Қазіргі кезде дүние жүзінде орман аумағы 3 млрд. га-дан астам, яғни
дүние жүзінің 27 – 28%-н орман алып жатыр. Өкінішке орай, адамзат қоғамы өз
тарихында бүкіл О-ның 2/3 бөлігін жойған, сонымен бұрын жер бетінің 75%-
н алып жатқан ормандардың көлемі көп кеміген. Әлемдегі ормандар негізінен 5
белдемде өседі ( Орман белдемдері). Жалпы Ораманның таралуындағы заңдылық
салқын аймақтарда қылқан жапырақты, қоңыржай аймақтарда қылқан
жапырақты және майда жапырақты ормандар аралас, ал жылы аймақтарда
негізінен ірі жапырақты ормандар өседі.

Жер шарындағы мемлекеттердің табиғи-климаттық жағдайларына сәйкес әр
мемлекеттегі Ормандардың көлемі мен түрлері әрқалай.Бразилияда 320 млн.,
Канадада 264 млн., АҚШ-та 195 млн., Анголада 60 млн., Перуде 57 млн.,
Колумбияда 50 млн., Үндістанда 46 млн. га орман бар. Ал
бүкіл Африка елдеріндегі Орман қорлары 760 млн. гажерді қамтиды.
Бұрынғы Кеңестер Одағындағы орманның көлемі816 млн. га, яғни жер
аумағының 37%-ын алып жатты (оның 50%-дан астамы Ресейдің үлесінде). Бұл
әлемдегі Орманның , яғни 25%-н құрады. Орта Азия, Кавказ,
Қазақстан аймақтарындағы Орман көлемі Ресейдегі Орман алқаптарының небәрі 3
– 4%-н құрайды.

Қолданылатын әдебиеттер:
15. Воронов А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло И.И. Биогеография мира. М.: Высшая
школа, 1985.
16. Дорст Ж. Южная и Центральная Америка. Пер.с англ. М.:Прогресс,
1977.
17. Страны и народы. Зарубежная Азия. Восточная и Центральная Азия. /
Под ред. Сладковского М.И. М.: Мысль, 1982.
18. Алехин В.В. и др. География растений с основами ботаники М.; 1961
19. Воронов А.Г. и др. Биогеография мира ,- 1985 г
20. Молдагулов Н. Основы ландшафтоведения и ландшафтная география
Кахахстана
21. Сағындықов Ж. Өсімдіктер географиясы

Дәріс №7.
Тақырыбы: Далалы аймақтар пампалар, пушталар, прериялар. Таулы аймақтар.
Оларға тән өсімдіктер.
Дәрістің мақсаты: Далалы аймақтар пампалар, пушталар, прериялар. таулы
аймақтардың өсімдіктерімен таныстыру.
Дәріс жоспары және қысқаша мазмұны:
1. Дүние жүзілік далалы аймақтар олардың флорасы.
2. Таулы аймақтарға тән қасиеттер және олардың флорасы.

Далалы белдеу топырақ ылғалдылығы аз және тұрақсыз, континентальды
климат жағдайына қалыптасқан. Дала өсімдік бірлестіктері қуаңшылыққа және
аязға төзімді, Жақсы жетілген тамыр жүйесі бар көпжылдық шөптесін
өсімдіктерден құралған. Дала өсімдіктерінің негізгі эдофикаторы тамырлы
шым түзетін астық тұқымдастарының өкілдері. Өсімдік жамылғысы іркелкі емес,
жер рельефіне байланысты өрнекті болып келеді.
Өсімдік бірлестіктерінің құрамы, мен құрылысы жердің ендігі мен
бойлылығына қарай үлкен өзгерістерге ұшырайды. Далалы белдеудің
солтүстігінде көпжылдық ірі тамыр жүйесін құрайтын, астық тұқымдастары мен
ксеромезофильді басқа тұқымдас өкілдері көптеп кездессе, оңтүстік далалы
аймақтарда керісінше тамыр жүйесі тереңге кетпейтін астық тұқымдастардың
өкілдері пайда болады. Сонымен қатар да флорасының түр құрамында да үлкен
өзгерістербайқалады. Негізгі эдификаторлар қау, бетеге, бидайық, жуашықты
өсімдіктер кездеседі. Өсімдік жамылғысы 40-50% мөлшерінде болады.
Қоңыржай белдеуінің ксерофилді бірлестіктері әр түрлі аталады.
Еуразияда далалар деп, Солтүстік Америкада прерийлер деп, Оңтүстік
Америкада пампа деп, ал Жаңа Зеландияда туссоктар деп аталады. Бұл жерлер
қыс айларында түрлі температура айымашылықтарымен ерекшеленеді. Еуразия
далалы аймақтарында жылдық орташа температура 3 – 7,5 оС, оңтүстік
аймақтарында 10оС-қа дейін. Шілде айындағы температура 19,5 – 24,5 оС.
Пампалардың климатыдалалы аймақтар мен прерийлерден қолайлы температура
режимімен ерекшеленеді. Орташа жылдық температурасы +16,6 оС тең. Аязды
күндер 12 күннен артық болмайды.

ТАРАУ 3. ЗЕРТХАНАЛЫҚ САБАҚТАРДЫ ЖҮРГІЗУГЕ
АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

Зертханалық жұмыс №1.
Тақырыбы: Бірклеткалылар мен көпклеткалылар патшалық тармақтары.
Мақсаты: Жануарлардың барлық типтеріне сипаттама беру. Әлем фаунасына
сипаттама беру. Карталардың жіктелуін қарастыру.
Тапсырмалар:
1. Жануарлардың барлық типтеріне сипаттама беру.
2. Олардың жеке топтарының анатомиялық морфологиялық ерекшеліктерін
зерттеу.
Құралдар: Препараттар, микроскоп, таблицалар, карталар.
Әдістемелік нұсқаулар: Жануарлардың әртүрлілігімен, олардыңтаралу
жолдарымен, құрылыс ерекшкліктері. Ареал. Ареалды картада көрсету әдісі.
Құрлық және су жануарларыны морфологиялық айырмашылықтары.
Бақылау сұрақтары:
1. Бірклеткалы және көпклеткалы жануарлар типтері.
2. Жануарлардың барлық типтеріне сипаттама беру.
3. Олардың жеке топтарының анатомиялық морфологиялық ерекшеліктерін
зерттеу.
4. карталардың қандай түрлері бар?
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Кобышев Н.М., Кубанцев Б.С. География животных с основами зоологии.
-М.: Посвещение, 1988.
2. Воронов А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло И.И. Биогеография мира. М.: Высшая
школа, 1985.
3. Дорст Ж. Южная и Центральная Америка. Пер.с англ. М.:Прогресс,
1977.
4. Кист А. Австралия и острова Тихого океана. Пер. с англ.
М.:Прогресс, 1980.
5. Кусто Ж. И.,Паккале И. Сюрпизы моря. Гидрометеоиздат.1982
6. Воронов А.Г. и др. Биогеография мира ,- 1985 г

Зертханалық жұмыс №2.
Тақырыбы: Құрылықтың негізгі фауналық аймақтарының жануарлар әлемі.
Мақсаты: Әлемнің фауналық аймақтаымен, фауналық патшалықтарға бөлу
принциптермен, дүниежүзінің түрлі аймақтарына тән фаунамен танытыру.
Тапсырмалар:
1. Контурлы картадан фауналық облыстардың шекарасын сызу.
2. Оқу құралдарынан әр облысқа тән және эндемді жануарлар түрлерін
(сүтқоректілер мен құстар) анықтаңдар.
Құралдар: Материктердің зоогеографиялық аудандастырылуының картасы,
географиялық атлас, дүниежүзінің зоогеографиялық картасы, дүниежүзінің
контурлық картасы.
Әдістемелік нұсқаулар: Жаңазеландиялық, Австралиялық, Полинезиялық,
Неотропиялық, Эфиоптық, мадагаскарлық, Үнді-малайлық және Голарктикалық
аймақтарының жануарлары. Аймақтардың ерекшеліктер.
Бақылау сұрақтары:
1. Географиялық жағдай, шекара.
2. Патшалықтардың генезисі.
3. Патшалықтарға тән тірі организмдер өкілдері.
4. Жануарлардың эндемді топтары.
5. Фауналық патшалықтарға сипаттама беру.
Қолданылатын әдебиеттер:
1. Кобышев Н.М., Кубанцев Б.С. География животных с основами зоологии.
-М.: Посвещение, 1988.
2. Воронов А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло И.И. Биогеография мира. М.: Высшая
школа, 1985.
3. Дорст Ж. Южная и Центральная Америка. Пер.с англ. М.:Прогресс,
1977.
4. Кист А. Австралия и острова Тихого океана. Пер. С англ. М.:Прогресс,
1980.

Зертханалық жұмыс №3.
Тақырыбы: Әлемдік мұхиттың зоогеографиялық аймақтары.
Мақсаты: Әлемдік мұхиттың зоогеографиялық аймақтарымен танысу.
Тапсырмалар:
1. Теңіз және мұхит жануарларының негізгі аймақтарының сипаттамасы.
2. Картадан мұхит және теңіз жануарлар аймақтарын көрсету, белгілеу.
Құралдар: Мұхиттардың зоогеографиялық аудандастырылуының картасы,
географиялық атлас, дүниежүзінің зоогеографиялық картасы, дүниежүзінің
контурлық картасы.
Әдістемелік нұсқаулар:
1. Борео Атлантикалық облыс.
2. Антибореальдік регион.
3. Антарктикалық облыс.
4. Антибореальдық облыс.
Бақылау сұрақтары:
1. Мұхит суының химиялық, биогенді және ауалық құрамы.
2. Мұхиттың экологиялық аудандары.
3. Мұхиттардың биогеографиялық аудандастыру.
4. Дүниежүзі мухитының биологиялық ресурстары.
5. Планктон, нектон.
Қолданылатын әдебиеттер:

1. Кобышев Н.М., Кубанцев Б.С. География животных с основами зоологии.
-М.: Посвещение, 1988.
2. Воронов А.Г., Дроздов Н.Н., Мяло И.И. Биогеография мира. М.: Высшая
школа, 1985.
3. Жизнь пресных вод СССР./ Под ред. Проф. Жадина В.И и
акад.Е.Н.Павловского/ М.- Л., 1940
4. Липин А. Н. Пресные воды и их жизнь. М.,1965
5. Кусто Ж. И.,Паккале И. Сюрпизы моря. Гидрометеоиздат.1982
6. Парин Н. В. Ихтиофауна океанской эпипелагиали. М. Наука 1968.

Зертханалық жұмыс №4.
Тақырыбы: Флораның негізгі патшалықтары
Мақсаты: Флораның негізгі патшалықтарымен ондағы эдификаторлармен танысу.
Тапсырмалар: Австриялық, неотропикалық, кап, голарктикалық, палеотропикалық
және голантрактикалық патшалықтар олардың орналасуын карталарға түсіру
қажет. Тропикалық аймақтарға кіретін жерлерді картада белгілеу олардың
флорасы. Оларды өсетін өсімдіктер түрлері. Флораның негізгі
патшалақтарына тән мәдени өсімдіктер түрлері
Құралдар:
Әдістемелік нұсқаулар:
Бақылау сұрақтары:
Қолданылатын әдебиеттер:

Зертханалық жұмыс №5.
Тақырыбы: Тропикалық және субтропикалық аймақтарға тән өсімдіктер.
Мақсаты: Тропикалық және субтропикалық аймақтардағы өсімдіктердің
экологиялық-биологиялық ерекшеліктерімен танысу.
Тапсырмалар:
1. Тропикалық және субтропикалық аймақ өсімдік түрлерінің тізімін жасау.
2. Ғылыми әдебиеттерден ағашты өсімдіктердің (тамыры, ауалы тамырлары
және т.б.), шөптесін өсімдіктердің, лианалардың және эпифиттердің
биолгиялық-экологиялық ерекшеліктерін анықтау.
3. Тропикті ормандардың вертикальды құрылымына сипаттама беріп, схемасын
салу.
Құралдар:
Әдістемелік нұсқаулар: Тропикалық және субтропикалық аймақтардың картада
орналасуын түсіру . Оларға тән негізгі өсімдіктер түрлері. Мусонды,
саваналы ормандар. Оларға тән өсімдіктер. Жерорта теңізі жағлауларында
орналасқан маквис, гарига, томиллярия фриганды және т. б. буталы орман
түрлері. Оларға тән бұталы өсімдіктер.
Бақылау сұрақтары:

Қолданылатын әдебиеттер:

Зертханалық жұмыс №6.
Тақырыбы: Дүние жүзіндегі шөлейтті аймақтар.
Мақсаты:
Тапсырмалар: Дүние жүзінің континенттерінде таралған шөлейттер. Негізігі
Атакама, Тар, Сахара, Туран, Гоби және т. б, шөлейттерді картаға түсіру.
Шөлейтті аймақтарда таралған өсімдіктер түрлері.

Құралдар:
Әдістемелік нұсқаулар:
Бақылау сұрақтары:

Қолданылатын әдебиеттер:

Зертханалық жұмыс №7.
Тақырыбы: Орманды аймақтар.
Мақсаты:
Тапсырмалар:
Құралдар:
Әдістемелік нұсқаулар: Жалпақ жапырақты ормандар таралған аймақтар,
олардың түрлері. Кең таралған жанаурлармен өсімдіктер. Қылқан жапырақты
ормандар. Олардың түрлері және олардың ареалдары. Қылқан жапырақты
ормандардың флорасы мен фаунасы.
Бақылау сұрақтары:
Қолданылатын әдебиеттер:

Зертханалық жұмыс №8.
Тақырыбы: Далалы аймақтар.
Мақсаты: Далалы аймақтарда өсетін өсімдіктер өкілдері және олардың
морфологиялық ерекшелктерін зерттеу.
Тапсырмалар:

Құралдар:
Әдістемелік нұсқаулар: Дүние жүзілік далалы аймақтар оларда өсетін
өсімдіктер мен жануарлар түрлері.
Бақылау сұрақтары:

Қолданылатын әдебиеттер:

Зертханалық жұмыс №9.
Тақырыбы: Таулы аймақтар
Мақсаты:
Тапсырмалар: Таулы аймақтарда өсетін өсімдіктер түрлері.
Құралдар:
Әдістемелік нұсқаулар:
Бақылау сұрақтары:

Қолданылатын әдебиеттер:

ТАРАУ 6. БАҚЫЛАУ – ТЕКСЕРУ ҚҰРАЛДАРЫ

ТЕСТ

1. Тірі организмдер мекендейтьін аймақты не деп атаймыз?
а) Гидросфера
b) Атмосфера
с) Биосфера
d) Литосфера.
е) Тропосфера

2. Зоогеография нені зерттейді?
а) Ағзадағы маңызды тіршілік процестерді
b) Адам ағзасының құрылысын, қызметін.
с) Өсімдіктер құрылысын, тіршілігін.
d) Жануарлардың жер бетінде таралу заңдылықтарын
е) Жануарлардың даму тарихын зерттейді.

3. Зоогеографияның дамуының 4 кезеңін ұсынған ғалым.
а) М.А. Мензбир.
b) Г.В. Наумов.
с) А.Г.Воронов
d) А.Стюарт.
е) Н:А: Северцов.

4. Зоогеографияның 1 кезеңінің дамуына үлесін қосқан ғалым.
а) М.В. Ломоносов.
b) К.Линней.
с) А.Декандаль
d) Ж.Бюффон.
е) Ч Дарвин.

5. “Түрлердің шығуы” деген еңбектің авторы.
а) Ж.Б. Ломарк
b) Н.А. Северцов
с) Ч.Дарвин
d) П.П. Сушкин
е) А.Стюарт.

6. Абиотикалық фактоларға не жатады.
а) Адамның табиғатқа әсері,
b) Жарық, температура, ылғалдылық, ауа, жел.
с) Тірі ағзалардың өзара байланысы мен әсері.
d) Күн сәулесінің әсері.
е) Желдердің әсері.

7. Теңізде жарықтың 0-30 м. тереңдікке жақсы түсетін жерін не деп
атаймыз.
а) Эвфотикалық
b) Афотикалық
с) Дисфотикалық
d) Биотикалық
е ) абиотикалық

8. Фауна дегеніміз не?
а) Бір жердегі өсімдіктер қауымдастығы.
b) Өсімдіктер мен жануарлар бірлестігі.
с) Омыртқалы жануарлар бірлестігі
d) Белгілі бір жердегі жануарлар жиынтығы.
е) Омыртқасыздар бірлестігі.

9. Гигрофилдер деген қандай жануарлар ?
а) Ылғал сүйгіш жануарлар.
b) Құрғақ сүйгіш жануарлар
с) Ксерофилдер дегеніміз не?
d) Ылғал сүйгіш жануарлар.
е) Құрғақ сүйгіш жануарлар

10. Климат дегеніміз не?
а) Бір жердің температуралық режимі.
b) Жауын шашынның мөлшері
с) Бір жердің ұзақ жылдар бойы қалыптасқан ауа райының режимі.
d) Желдердің бағыты.
е) Күннің ұзақтылығы.
11. Жер шарында қанша материк бар?
а) 2
b) 3
с) 4
d) 6
е) 5

12. Жер шарында мұхиттар саны нешеу ?
а) 5
b) 6
с) 2
d) 3
е) 4

13. Планктон дегеніміз не ?
а) Пассивті қозғалатын ағзалар
b) Активті қозғалатын ағзалар

14. Пелагиаль дегеніміз не ?
а) Жағалаудағы тіршілік
b) Су түбіндегі тіршілік.
с) Мұхиттың түбімен байланысты емес тіршілік.
d) Су бетіндегі тіршілік
е) субстратпен байлынсты тіршілік.

15. Мұхиттағы орташа тұздылық ?
а) -20-25%
b) -3,5%
с) –10 %
d) - 15%
е) -80%

17. Мұхиттағы жарық жоқ жерлерді не деп атаймыз ?
а) Эфвотикалық
b) Дисфотикалық
с) Пелагиальді
d) Бентальді.
е) Афотикалық.
18. Минералды азтот пен фосфорға кедей көлдерді не деп атайды ?
а) Тропикалық
b) Эвтрофті
с) Дистрофті
d) Олиготрофті
е) Субтропикалық көлдер.
19. Оттегі аз, суы гумин заттарына бай, қоңыр түсті көлдерді ата ?
а) Олиготрофті.
b) Тропикалық
с) Дистрофті.
d) Эвтрофті.
е) Тұщы көлдер
20. Азот пен фософрға бай көлдерді не деп атайды ?
а) Олиготрофті
b) Эвтрофты.
с) Тропикалық
d)Тұщы көлдер
е) Тұйық көлдер
21. Тұщы суларда мекендейтіндерді неге жатқызады?
а) Эврибионттар.
b) Стенобионттар

22.Континенталдық су қоймаларының температуралық режимі немен анықталады.
а) Жергілікті жердің рельефімен
b) Жергілікті жердің ендігі мен климатына.
с) Жануарлар мен өсімдігіне.
d) Көлдер мен өзендердің араласуына.
е) Жергілікті жердің бойлығына.
23. Нектон дегеніміз не ?
а) Активті тіршілік ететін ағзалар
b) Пассивті тіршілік ететін ағзалар.

24. Бенталь дегеніміз не ?
а) Судағы тіршілік.
b) Судың түбі мен жағалауларын қамтитын жерлердегі тіршілік.

25.Теңізде жақсы жарық түсетін аймақты не деп атайды.
а) Эфвотикалық
b) Дисфотикалық
с) Афотикалық
d) Пелагиаль
е) Бенталь.

26. Теңізде 30-200м. дейінгі тереңдікті не деп атайды.
а) Пелагиаль
b) Бенталь
с) Эвфотикалық
d) Афотикалық
е) Дисфотикалық:

27. Орта және үлкен көлемді ағзаларды не дейді. ?
а) Нейстон
b) Плейстон
с) Гипонейстон
d) Эпинейстон

28. Орта және ұсақ көлемді жануарлар ?
а) Нейстон
b) Плейстон

29. Эпинейстонға нелер жатады ?
а) Омыртқасыздар.
b) Балықтар
с) Өсімдіктер, бактериялар.
d) Бактерия, инфузия, теңіз өлшегіштер
е) Ірі омыртқалы жануарлар.

30. “Теңіздің инкубаторы” деген қай жер.
а) Пелагиальді аймақ.
b) Бенталь
с) Орта жерлері
d) Судың түбі.
е) 0-5 см. Судың беті.

31. Судың тұздылығының өзгеруіне бейімделетін ағзалар .
а) Эвригалинді ағзалар.
b) Стеногалинді.

32. Ішкі суларда тіршілік ететін ағзаларды не деп атайды ?
а) Биотермділер
b) Эвритермділер

33. Ағынды суларда тіршілік ететін ағзалар.
а) Реофилдер
b) Лимнофилдер

34. Ағынсыз суларда тіршілік ететін ағзалар.
а) Реофилдер
b) Лимнофилдер

35. Ауа мен топырақтың ылғалдығы неге байланысты?
а) Темеператураға
b) ағыстарға
с) желдерге
d) күн сәулесіне
е) жауын-шашынға.

36. Климат жағдайының негізгі көрсеткіші ?
а) Күн сәулесінің түсуі.
b) Желдің бағыты
с) Ылғалдылық.
d) Температура
е) Күннің ұзақтылығы.

37 Жылықандыларға нелер жатады.
а) Қосмекенділер, рептилиялар, омыртқасыздар.
b) Құстар, сүткоректілер.

38. Гомойтермділер дегеніміз не?
а) Жылы қандылар.
b) Салқынқандылар.

39. Ареалді картаға нүкте арқылы түсіруі қандай әдіске жатады.
а) Төртбұрышты.
b) Сызықтық.
с) Сеткалық
d) Нүктелік
е) Үшбұрышты.

40. Палеоэндемиктер дегеніміз не ?
а) Ежелгі жастағы түрлер
b) Жас түрлер.

41. Евразия жағалауындағы ареалдің формасы.
а) Домалақ ареал
b) Лента тәрізді. ареал.

42. Ареалдың таралуына негізгі кедергілер.
а) Таулар d) Мұхиттар.
b) Көлдер е) Қыраттар
с) Өзендер

43. Қалталы жануарлардың мекендейтін жерлері.
а) Солтүстік Америка
b) Оңтүстік Америка
с) Африка
d) Евразия
е) Австралия

44. Қазақстан қандай материкте орналасқан ?
а) Евразия
b) Африка
с) Австралия
d) Оңтүстік Америка.

45. Морфофоизиологиялық жағдайлары ұқсас, бір бірімен еркін шағылыса
алатын, ареалі бар, популяциялар жүйесін құрайтын даралар жиынтығы.
а) Тұқымдас.
b) Популяция
с) Туыс
d) Түр
е) Класс.

46. Түр түзілістің түрлері.
а) Популяция
b) Ареалішкі
с) Аллопатриялық
d) Симпатриялық
е) Симпатриялық, аллопатриялық.

47.Су түбінде бір нәрсеге бекініп, немесе жорғалап тіршілік ететіндерді
не деп атайды.
а) Нектон
b) Планктон
с) Бентос
d) Плейстон
е) Гипонейстон

48. Суда тіршілік ететін ағзаларды не деп атайды.
а) Гидробионтар
b)Тірі ағзалар
с) Өсімдіктер
d) Жануарлар
е) Фитофагтар

49. “Тіршіліктің беткі қаймағы” деген сөзді кім айтты.
а) Л.С.Берг
b) Н.А. Серверцов
с) Н.Н. Дроздов
d) К.Линней
е) В.И. Вернадский

50. Жердің қатты қабатын не деп атайды ?
а) Биосфера d) Гидросфера
b) Атмосфера е) Тропосфера
с) Литосфера.

51. Фауна дегеніміз не?
а) Белгілі аймақтағы түрлер жиынтығы.
b) Тұқымдастар жиынтығы
с) Жануарлар мен өсімдіктер бірлестігі.
d) Өсімдіктер бірлестігі.
е) Белгілі бір жердегі жануарлар түрлерінің жиынтығы.

52 Фаунаның ең негізгі белгісі?
а) Фаунаның туыстық құрамы.
b) Фаунаның тұқымдастық құрамы
с) Фаунадағы жануарлар бірлестігі.
d) Фаунаның түрдік құрамы.
е) Фаунадағы өсімдіктер бірлестігі.

53. Қазіргі кездегі фауналардың алатын жерін не деп атайды?
а) Фаунистикалық облыстар
b)Фаунистикалық регион
с) Фаунистикалық аймақ
d) Фаунистикалық аудан
е) Фаунистикалық жер.

54. Жануарлардың таралуының кедергілері.
а) Физикалық
b) экологиялық
с) физикалық, экологиялық
d) рельефтік
е)мұхиттік

55. Ареалдарды түсірудің ең қарапайым әдісі?
а) Сеткалық
b) Контурлық
с) Квадратті
d) Нүктелік
е) Сызықтық

56. Ареалы үлкен жануарларды не деп атайды ?
а) Космополитті
b) Полоэндемиктер

57. Шөлде мекендейтін жануарлар.
а) ақ аю, ақ түлкі, бұғы, лемминг
b) қолытрауындар, маймылдар, жолбарыс, пілдер.
с) пингвиндер, теңіз мысығы, балықтар.
d) жыландар, кесірткелер, кеміргіштер, түйе.
е) Жыртқыш құстар, құландар ақ бөкен.

58. Дүние жүзілік мұхиттың пелагиаль қандай аймаққа бөлінеді.
а) эпипелагиаль
b) батипелагиаль
с) эпипелагиаль, батипелагиаль.

59.Атлантиканың пелагиальына кіретін жануарлар.
а) Коралл полиптері, басаяктылар, балықтар.
b) Шаянтәрізділер, медузалар.
с) Нарвал, поляр акуласы
d) Омыртқасыздар, балықтар.
е) Киттер, дельфиндер, акула, балықтар.

60. Арктика облысына нелер кіреді.
а) Атлантика мұхиты, Тынық мұхиті, Солтүст. Жағалаулары.
b) Американың, Гренландияның, Европаның солтүстік жағалаулары.
с) Тынық пен Үнді мұхитының 400Се-400е аралығын алып жатады.
д) Үнді мұхитының оңтүстік жағалауы.
е) Солтүстік мұхиттің оңтүстік жағалаулары.

61. Құрлықтың фаунистикалық бөлінуін 1858 ж. жасаған зоогеограф.
а) П. Склэтер.
b) А. Урплес.
с) А. Бленфорд.
d) А. Л. Тахтаджан.
е) О. Л. Крыжановский.

62. Сахара шөлі қай материкте?
а) Солтүстік Америкада
b) Оңтүстік Америкада
с) Евразияда.
д) Австралияда.
е) Африкада

63. Мадагаскар облысы қай патшалыққа кіреді?
а) Неогея
b) Палеогея
с) Нотогея
d) Арктогея
е) Африка

64. Эфиопия облысы қай патшалыққа кіреді?
а) Нотогея
b) Неогея
с) Палогея
d) Арктогея
е) Евразия.

65. Эфиопия аймағына кіретін сүтқоректілер?
а) Ақ аю, лемингтер, теңіз мысықтары.
b) Кеміргіштер, түйе, ақ бөкен.
с) Киттер, кашолоттар.
d) Омыртқасыздар, маймылдар.
е) Дамандар, бегомоттар, шошқалар, мүйізтұмсықтар, гиеналар.

66. Мадагаскар облысының фаунасы қандай материктің фаунасына ұқсас?
а) Австралия.
b) Антарктида.
с) Африка.
d) Оңтүстік Америка
е) Солтүстік Америка

67. Мадагаскар облысындағы рептилиялар?
а) Көлбақалар, жыландар.
b) Улы жыландар, омырқасыздар.
с) Кесірткелер, жыландар.
d) Хамелеондар, геккондар, қолтрауындар, улы жыландар.
е) Таспақалар, кесірткелер.

68. Индо-Малай облысы қай жерде орналасқан?
а) Африкада.
b) Азияда.
с) Австралияда
d) Оңтүстік америкада
е) Солтүстік Америкада.

69. Арктогея патшалағын тағы не деп атайды?
а) Нотогея.
b) Неогея.
с) Голарктика.
d) Палогея.
е) Арктогея.

70. Конго өзені қай материкте орналасқан?
а) Австралия.
b) Африка.
с) Антарктида.
d) Евразия.
е) Оңтүстік Америка.

71. Тұщы суларға нелер жатады?
а) Көлдер, өзендер, ішкі теңіздер, су қоймалары.
b) Ашық теңіздер, мұхиттар.
с) Жер асты сулары, теңіздер.
d) Мұхиттар, мұздықтар.
е) Таулы өзендер, жер асты сулары.

72.Абиотикалық факторларға нелер жатады?
а) жел, жауын-шашын.
b) температура, ылғалдылық.
с) антропогендік факторлар.
d) Биотикалық факторлар
е) Климаттық фактор.

73. Автотрофтарға нелер жатады ?
а) жаунуарлар
b) өсімдіктер.

74. Мұхиттар мен теңіздер-жер шарының қанша % алып жатыр.
а) 50 %
b) 60%
с) 71%
d) 30%
е) 80%

75. Жердің ауа қабатын не деп атайды?
а) Литосфера
b) Гидросфера
с) атмосфера
d) Биосфера
е) Тропосфера

76. Жердің су қабатын не деп атайды.
а) атмосфера
b) литосфера
с) биосфера
d) гидросфера
е) тропосфера
77. Флора дегеніміз не ?
а) Өсімдіктер жиынтығы
b) жануарлар бірлестігі.

78.Арктогея патшалығына қандай жерлер кіреді?
а) Оңтүстік Америка, Австралия, Тасмания
b) Оңтүстік Африка, Үндіқытай жерлері.
с) Гренландия аралы, Үндістан түбегі, Жаңа Жер аралдары.
d) Африканың оңтүстігі, Жапон аралдары, Сахалин аралы.
е) Европа, Солтүстік Африка, Азияның көп жері, Солтүстік Америка.

79. Гренландия аралы қай материктің жанында?
а) Африка
b) Австралия
с) Солтүстік Америка
d) Оңтүстік Америка
е) Антарктида.

80. Қалталы жануарлар мекендейтін материк.
а) Евразия.
b) Африка
с) Антарктида
д) Австралия
е) Солтүстік Америка

81. М.А. Мензбир Палеарктиканы неше бөлікке бөлді?
а) Европа-Сібір, Жерорта теңіздік және Ортазиялық
b) Африкалық, Мадагаскарлық
с) Оңтүстік Азиялық, Шығыс Азиялық
d) Антарктидалық, Жаңа Зеландиялық
е) Солтүстік Америкалық, Гренландиялық.

82. Рельеф дегеніміз не?
а) ауа райының қалыптасқан режимі.
b) Сүткоректілер фаунасы
с) Өсімдіктер жиынтығы.
d) Жануарлар жиынтығы.
е) Жердің беткі формасының түрлері.

83. Климат дегеніміз не?
а) Бірлестіктердегі процесстер.
b) Белгілі бір жердің ауа райының режимі.
с) Температура көрсеткіші
d) Жауын шашын мөлшері
е) Желдің бағыты.

84. Зоогеографияның бөлімдері.
а) Регистрациялық
b) Салыстырмалы
с) Каузальді
d) Регистрациялық, салыстырмалы, каузалды.
е) Экологиялық зоогеография.
85.Зоогеографияның дамуындағы Н.А. Северцовтың еңбегі.
а) Түрлердің қоршаған ортаға байланысты өзгергіштігі.
b) Жануарлар таралуы табиғи процесс.
с) Жануарлардың таралуы экологиялық жағдайға байланысты деді.
d) Эволюциялық процесстің нәтижесінде.
е) Жердің сыртық күштеріне байланысты.

86. Американ зоогеографі Ф. Дарлингтонның еңбегі.
а) Түрлердің шығуы.
b) Зоогеографияның экологиялық негіздері
с) Жалпы зоогеография
d) Зоогеография оқулығы.
е) Теңіздер зоогеографиясы.,

87. Биотикалық факторлар дегеніміз не ?
а) абиотикалық факторлар.
b) тірі ағзалардың байланысы, өз ара әсері.
с) Антропогендік факторлар
d) Қоршаған орта әсері.
е) Климат жағдайлары.

88. Мұхиттарда солтүстік қарай оттегі мөлшері азая ма, жоқ көбее ме?
а) Көбейеді.
b) Азаяды.

89. Мұхит түбінің беті жағалауларымен бірге нені құрайды ?
а) плейстон
b) нектон
с) планктон
d) пелагиаль
е) бенталь

90. Абиссальді аймақ нені қамтиды ?
а) континентальді шельфтің бетін.
b) Теңіз түбі мен ағалауды.

91. Байкал көлі неге жатады?
а) Тұщы су қоймаларына
b) Ашық теңіздер жүйесіне

92. Тұщы суларда мекендейтіндер неге жатады ?
а) Стенобионттарға
b) Эврибионтарға
с) Реофилдерге
d) Меленофилдерге
е) Эвригалиндерге

93. Түрлердің шығуы” деген еңбектің авторы.
а) Ж.Б. Ломарк
b) Н.А. Серверцов
с) Ч.Дарвин
d) П.П. Сушкин
е) А.Стюарт.

94. Абиотикалық фактоларға не жатады.
а) Адамның табиғатқа әсері,
b) Жарық, температура, ылғалдылық, ауа, жел.
с) Тірі ағзалардың өзара байланысы мен әсері.
d) Күн сәулесінің әсері.
е) Желдердің әсері.

95.Теңізде жарықтың 0-30 м. тереңдікке жақсы түсетін жерін не деп
атаймыз.
а) Эвфотикалық
b) Афотикалық
с) Дисфотикалық
d) Биотикалық
е) абиотикалық

96 Фауна дегеніміз не?
а) Бір жердегі өсімдіктер қауымдастығы.
b) Өсімдіктер мен жануарлар бірлестігі.
с) Омыртқалы жануарлар бірлестігі
d) Белгілі бір жердегі жануарлар жиынтығы.
е) Омыртқасыздар бірлестігі.

97 Гигрофилдер деген қандай жануарлар ?
а) Ылғал сүйгіш жануарлар.
b) Құрғақ сүйгіш жануарлар

98. Ксерофилдер дегніміз не?
а) Ылғал сүйгіш жануарлар.
b) Құрғақ сүйгіш жануарлар

99. Климат дегеніміз не?
а) Бір жердің температуралық режимі.
b) Жауын шашынның мөлшері
с) Бір жердің ұзақ жылдар бойы қалыптасқан ауа райының режимі.
d) Желдердің бағыты.
е) Күннің ұзақтылығы.

100. Тірі организмдер мекендейтін аймақты не деп атаймыз?
а) Гидросфера
b) Атмосфера
с) Биосфера
d) Литосфера.

101.Автотрофтарға нелер жатады?
а) Өсімдіктер
b) Жануарлар
с) Адамдар
d) Бактериялар
е) Саңырауқұлақтар

102. Эволюция ілімін жасаған ғалым.
а) К.Бэр
b) Ж.Б.Ломарк
с) К.Линней
d) В.И. Вернадский
е) Ч.Дарвин.

103. Гетеротрофтарға нелер жатады?
а) Өсімдіктер
b) Микроорганизмдер
с) Жануарлар, саңырауқұлақтар
d) Саңырауқұлақтар.
е) Бактериялар.

104. Биосфера туралы ілімді жасаған ғалым?
а) Ч.Дарвин
b) В.И. Вернадский
с) К.Линней
d)Н.А. Северцов
е) Ф.Дарлингтон

105. Тұщы суларға нелер жатады ?
а) Мұхиттар, теңіздер.
b) Теңіздер, мұхиттар, таулы өзендер.
с) Жер асты сулары, таулы өзендері.
d) Өзендер, көлдер, бұлақтары, су қоймалары.
е) Үңгір сулары, көлдер.

106. Пассвиті тіршілік ететін ағзалар?
а) Планктон
b) Нектон

107. Үлкен және орта көлемді жануарлар ?
а) Нейстон
b) Плейстон
с) Нектон
d) Протон
е) Гипонейстон

108. Орта және кіші көлемді жануарлар ?
а) Плейстон
b) Нектон
с) Протон
д) Нейстон
е) Эпинейстон

109. Литоральдың биотоптарына нелер жатады ?
а) Аралдар, түбектер.
b) Маржан аралдары.
с) Коралл рифтері
d) Вулкандық аралдар.
е) Түбектер, материктер.

110. Өлі теңіздің тұздылығы қанша?
а) 35%
b) 40%
с) 100%
d) 20%
е) 230%

111. Қасқыр, түлкі, қоңыр аю, қоян, тиін – қандай ормандардың жануарлары.
а) Қылқан жапырақты орманның
b) Аралас орманның
с) Гилей орманның
d) Ылғалды тропиктердің
е) Субтропикті аймақтың

112. Өсімдікпен қоректенетін жануарларды не деп атайды?
а) Фитофагтар
b) Зоофагтар.

113. Амфибияларға нелер жатады?
а) Жыландар
b) Кесірткелер.
с) Аю, түлкі, қоян.
d) Бақалар, көлбақалар
е) кеміргіштер

114. Австралия облысы қай патшалыққа жатады ?
а) Нотогея
b) Неогея
с) Арктогея
d) Помогея
е) Голарктика.

115.Неогея патшалығына қандай облыстар кіреді ?
а) Австралия облысы.
b) Канада, Сонор облысы.
с) Неотропика облысы.
d) Патогония облысы
е) Шығыс Азия облысы.

116. Жыртқыш сүткоректілерге нелер жатады ?
а) Жирафтар, дамандар, антилопаны.
b) Кеміргіштер, тышқандар, атжалмандар.
с) Страустар, тотықұстар, жапалақтар.
d) Бегемоттар, носорогтар, құмырсқажегіштер.
е) Гиеналар, қасқырлдар, түлкілер, гепард, леопард.

117. Мадагаскар аралы қандай материктің қасында.
а) Австралия
b) Африка
с) Евразия
d) Оңтүстік Америка
е) Солтүстік Америка.

118. Омыртқасыздарға нелер жатады?
а) Моллюскалар, гидра, полиптер, тырналар.
b) Страустар, киви, колибри, тырналар.
с) Аюлар, қасқырлар, түлкілер, қояндар.
d) Жыландар, кесірткелер, қолтырауындар, тасбақалар.
е) Көлбақа, бақалар, шөптесін бақалар.

119. Европа-Сібір облысы қандай патшалыққа кіреді?
а) Палеогея
b) Неогея
с) Нотогея
d) Арктогея
е) Голарктика

120. Тундра жануарлары.
а) Маймылдар, бегемоттар, носрогтар.
b) Солтүстік бұғы,ақ түлкі, лемминг.
с) Түлкі, қоян, қасқыр, тиын.
d) Кеміргіштер, тұяқтылар.
е) Ақ бөкен, түлкілер, қасқырлар.

121.Канада облысы қандай материкте орналасқан ?
а) Австралия
b) Африка
с) Евразия
d) Оңтүстік Америка
е) Солтүстік Америка

122. Үлкен және кіші Антиль аралдары қай патшалыққа кіреді ?
а) Нотогея
b) Неогея
с) Палеогея
d) Арктогея
е) Голарктика

123. Қалталы жануарларға нелер жатады?
а) аю, түлкі, қоян, кеміргіштер, тиіндар.
b) Арыстан, жолбарыс, гепард, гиеналар.
с) Маймылдар, мартышкалар, шимпанзе, орангутан.
d) Қалталы құмырсқа жегіштер, қалталы қасқыр, қалталы шайтан, қалталы
кенгірі.
е) Кеміргіштер, кірпілер, қояндар, түлкілер.

124. Азия мен Европаны бөліп тұратын таулар.
а) Кавказ таулары.
b) Орал таулары.
с) Гималай таулары.
d) Алтай таулары.
е) Тянь-Шань таулары.

125. Қазақстанның астанасы.
а) Алматы
b) Қызылорда
с) Астана
d) Петропавл
е) Шымкент

126. Қазақстан шөлдерінің жануарлары ?
а) түлкі, қасқыр, аю, қоян, тиін.
b) Маймылдар, шөптесін жануарлар.
с) Солтүстік бұғы, лемминг, ақ аю.
d) Кеміргіштер, жыландар, кесірткелер, түйелер, қасқырлар.
е) Қалталы жануарлар, кеміргіштер.

127. Дүние жүзінде ең үлкен құс.
а) Страустар
b) Кондорлар
с) Бірқазандар.
d) Тотықұстар.
е) Үй құстары.

128. Қазақстан жерінен қандай табиғат зоналары өтеді.
а) Орманды дала, дала, шөл, шөлейт.
b) Аралас орман, тайга, тундра.
с) Субтропиктер, тропиктер, саванналар.
d) Прериялар, пампастар.
е) Қылқанжапырақты ормандар.

129. Ареалография ғылымы нені зерттейді ?
а) Фаунаның түрдік құрылымын зерттейді.
b) Түрлердің таралуын зерттейді.
с) Ареалдардың түрлерін, құрылымын, пайда болуын зерттейді.
d) Жеке систематикалық түрлердің таралуын зерттейді.
е) Жануарларды салыстырмалы зертейтін ғылым.

130. “Биогеценоз” деген терминді ұсынған ғалым
а) Н.Н. Дроздов.
b) А.Г. Воронов.
с) О.Л. Крымановский
d) В.Н. Сукачев.
е) Н.А. Бобринский.
131. Антропогендік факторлар дегеніміз не?
а) Климаттық факторлар.
b) Тірі ағзалардың өзара байланыстығы.
с) Адамның табиғатқа әсері.
d) Өсімдіктер қауымдастығы.
е) Жануарлар қауымдастығы.

132. Тынық мұхитындағы ең терең жер ?
b) Ломоносов
с) Челленджер
d) Мариан тұңғымасы.

133. “Планктон” дегеніміз не?
а) Пассивті қозғалатын ағзалар.
b) Активті қозғалатын ағзалар.
с) Орташа қозғалатын ағзалар.
d) Жай қозғалатын ағзалар
е) Өте жай қозғалатын ағзалар.

134 Плейстон дегеніміз не?
а) Үлкен және орта көлемді жануарлар.
b) Орта және кішкентай көлемді жануарлар.

135. Абиссальді аймаққа не кіреді?
а) Абиссальді және меторальді бөлімнің шекарасы.
b) Теңіз түбі мен жағалауды қамтиды.
с) Коньтинентальді шельфтің бетін қамтиды.

136. Орта және ұсақ көлемді ағзаларға нелер жатады ?
а) Плейстон
b) Нектон
с) Нейстон
d) Эпинейстон
е) Гипейнейстон

137. Жыфлықанды ағзаларға нелер жатады?
а) Құстар мен сүткоректілер.
b) Рептилиялар, амфибиялар

138. Фитофагтар деген қандай жануарлар ?
а) Өсімдіктермен қоректенетін жануарлар
b) Әр түрлі қоректенетін жануарлар
с) Өте талғампаз жануарлар
д) Азықты талғамайтын жануарлар.
е) Тек бір өсімдікпен қоректенетін жануарлар.

139. Тайгада қандай өсімдіктер өседі?
а) Жалпақ жапырақты ағаштар
b) Қылқан жапырақты ағаштар
с) Буталы өсімдіктер.
d) Жеміс ағаштары
е) Аралас ормандар.

140. Жануарлардың таралуының негізгі кедергілері.
а) Физикалық кедергілер.
b) Экологиялық кедергілер.
с) Физикалық, экологиялық кедергілер.
d) Таулар, өзендер.
е) Қыраттар, үстірттер.

141.Жақын арада пайда болған эндемиктер?
а) Прогрессивті эндемиктер
b) Реликті эндемиктер

142. Флораға нелер жатады?
а) Жануарлар
b) Өсімдіктер
с) Микроорганизмдер
d) Пайдалы қазбалар
е) Рептилиялар

143. Гренландия аралы қай материкке жақын орналасқан ?
а) Австралия
b) Африка
с) Евразия
d) Оңтүстік америка
е)Солтүстік Америка

144. Император пингвині қай материкте мекендейді.
а) Австралия
b) Евразия
с) Антарктида
d) Оңтүстік Америка
е) Солтүстік Америка

145. Канада және Сонор облыстары қандай патшалыққа кіреді ?
а) Неогея патшалығы.
b) Арктогея патшалығы.
с) Нотогея патшалығы
d) Палеогея патшалығы
е) Голарктика патшалығы.

146. Эфиопия облысы қандай материкте орналасқан ?
а) Австралия
b) Солтүстік Америка
с) Африка
d) Оңтүстік Америка
е) Евразия

147. Қалталы жануарлар қандай материкте мекендейді.
а) Солтүстік Америка
b) Африка
с) Оңтүстік Америка
d) Евразия
е) Австралия

148. Рептилияларға нелер жатады?
а) Хамелеондар,тасбақалар, геккондар, крокодилдер.
b) Бақалар, құрбақа, көлбақалар.
с) Қасқырлар, аюлар, түлкілер.
d) Бегемоттар, носорогтар.
е) Маймылдар, леумрлар, индрилер.
149. Жануарлар систематикасын жасаған ғалым ?
а) Е.М. Лавренко
b) О.Л. Крыжановский
с) В.Г. Гептнер
d) М.А. Мензбер
е) Ю.И.Чернов
150. Сахара шөлі қай материкте?
а) Африка
b) Евразия
с) Солтүстік Америка
d) Оңтүстік Америка
е) Австралия

Бақылау сұрақтары

1. Фаунаның структуралық құрылысы.
2. Ногея патшалығының жануарлар әлемі.
3. Фаунаның жасы және оның ерекшеліктері.
4. Фаунаның генезисі және олардың типтері.
5. Жер шарының фаунасына антропогеннің әсері.
6. Фаунаның құрылымы және систематикасы.
7. Шөл мен шөлейтті жерлерде кеpдесетін қосмекенділер.
8. Қызыл бауыр шұбар бақа мен Сібір бұрыштістісінің айырмашылығы.
9. Кап патшалығы.
10. Австралия патшалығы.
11. Туған өлкенің фаунасы мен флорасының көптүрлі есепке алу ,оның
практикалық маңызы.
12. Фауналық элементтер және комплекстер.
13. Фаунаның пелегиальдық бөлінуі.Тропикалық аймақ.
14. Флора және фауна патшалықтары неше облысқа бөлінеді.
15. Далалы жерлерде кездесетін қосмекенділер.Сүйір тұмсық көлбақа.
16. Жер бетіндегі омыртқалылар. Жазықты жерлерде кездесетін бауырмен
жорғалаушылар.Кәдімгі сарыбас жылан.
17. Жер бетіндегі улы жыландар.
18. Орманды дала жерлерінде кездесетін құстар.
19. Шөл мен шөлейтті жерлерде кездесетін бауырмен жорғалаушылар.
20. Шөл мен шөлейтті жерлерде кездесетін құстар.
21. Қызыл кітабқа енгізілген өсімдіктер.
22. Шөл мен шөлейтті жерлерде кездесетін бауырмен жорғалаушылар.
23. Шөл мен шөлейтті жерлерде кездесетін сүтқоректілер.
24. Шөл мен шөлейтті жерлерде кездесетін құстар.
25. Далалы жерлерде кездесетін қосмекенділер.
26. Жазықты жерлерде кездесетін құстар.
27. Неотропика облысында кездесетін өсімдіктері.
28. Полеотропикалық патшалығы қай жерлерді алып жатыр.
29. Кап патшалығының флорасы.
30. Австралия патшалығы.
31. Фауна дегеніміз не.
32. Нотогей патшалығы неше облысқа бөлінеді.
33. Австралия облысында кездесетін эндемиктер.
34. Жаңа Зеландия қандай аралдар тізбегіне кіреді.
35. Антарктида облысындағы эндемиктер.
36. Неотропика қай облысқа кіреді.
37. Эфиопия және Үндімалай облыстары кіретін патшалықтар.
38. Голарктика облысы қанша облыс тармағына бөлінеді.
39. Антарктидалық патшалықтарында кездесетін өсімдіктер.
40. Антарктидалық патшалықтың орналасқан облысы.

ПӘН БОЙЫНША ГЛОССАРИЙ

Биосфера - Жер қабатының «тірі денелер», сондай- ақ «денелер» сияқты
ұғымдарды ұстап тұратын бөлігі.
Геосфера - Жердің тірі емес бөліктері атмосфераны, гидросфераны және
литосфераны біріктіретін географиялық бөлігі.
Биогеоценоз - тірі ағзалар мен қоршаған ортадағы өлі компаненттердің
белгілі бір географиялық территорияда өзара байланыстағы, ішінде біртекті
және табиғи шектеулі биосфераның ең кіші құрылымдық бірлігі.
Биоценоз- белгілі территориядағы немесе акваториялардағы түрлердің түрлі
(жануарлардың, өсімдіктердің, микроорганизмдердің) дараларының өзара және
қоршаған ортамен байланысып жатқан бірлестігі.
Экожүйе- бір-бірімен заңдылықты қарым-қатынаста болшатын, зат алмасу мен
энергия мөлшерінің таралуымен байланысты, тіршілік ортасындағы әртүрлі
ағзалардың және өмір сүру талаптарының бірлестігі.
Абиотикалық факторлар- табиғаттың өлі элементтері: температура, жарық,
радиоактивті сәулену, қысым, ауаның ылғалдылығы, судың құрамындағы тұздар,
жел, ағымдар, жергілікті жер релефтары және т.б.
Биотикалық факторлар – тірі денелердің бір – біріне тигізетін әсерлері.
Антропогендік факторлар – адамның табиғат компоненттеріне әсер еткен іс-
әрекеті (оңды немесе теріс әсерлер).
Гелиофиттер - жарық сүйгіштер (жарықтағы) жануарлар.
Сциофиттер көлеңке сүйгіштер (көлеңкедегілер) жануарлар.
Гелиофиттер көлдеңкеге төзімді факультативті жануарлар.
Криофилдер –суықты қажет ететін түрлер.
Термофилдер – керісінше, жоғары температураны қажет етуші түрлер.
Гидатофиттер – суда толығымен немесе біршама бөлігімен тұрып өсетін
өсімдіктер.
Гидрофиты – құрлық –су өсімдіктері, олардың көпшілік бөлігі суда өседі, су
тоғандарында, шалшық суларда, балшықтарда өсетін өсімдіктер.
Гигрофиттер – құрлықтағы өсімдіктер, олардың көпшілігі ылғалды ауасы бар
жерлерде, ылғалды топырақта өседі.
Мезофиттер – аздаған және өте шөлді жерлерде өсетін өсімдіктер.
Ксерофиттер - ылғалы жеткіліксіз жерлерде өседі.
Суккуленттер – бойына шырын жинаған шырынды өсімдіктер, оларда суды
паренхималары мен түрлі органдарында жинау қабілеттері бар.
Гидробионттар – сулы ортада өмір сүретін ағзалар.
Гиробионтар – суда өмір сүретін экологиялық топтарға жататын –планктондар
(өсімдіктекті ағзалар –фитопланктондар, жануартекті ағзалар –
зоопланктондар) жатады.
Топырақ – құрлық үстінің жұқа борпылдақ, ауамен байланысып жататын бөлігі.
Бұл үшфазалы жүйе, оның қатты бөлігі ауаме, сумен қоршалып жатыр.
Микрофауна - топырақтағы өте ұсақ ағзалар (қарапайымдылар, колораткалар,
тихоходтар мен нематодтар және т.б.). Олар үшін топырақ – микросу тоған
жүйесі.
Мезофауна - недәуір ірілеу ағзалар (0,1 – ден 2-3 мм – ге дейінгі)
жиынтығы, негізінен буынаяқтылар (кенелер,алғашқы қанатсыз жәндіктер мен
қанаттылардың ұсақ түрлері, қырықаяқтар және басқалар).Олар үшін топырақ
ұсақ үңгірлер жүйесі сияқты.
Макрофауна – 2-20 мм.-ге дейінгі көлемдегі денелі жәндіктер
(құрттар,қырықаяқтар,жәндіктер,шаянтәрізділер).
Фауналық аудандастыру – белгілі бір аумақта таралған жануарлар дүниесінің
түр құрамына, олардың тарихи қалыптасуына, ондағы эндемик түрлердің
сақталып қалуына және түрлердің таралу заңдылықтарына байланысты
жүргізіледі.

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz

Іздеу
Файл қосу
Презентациялар
Тегін
Кабинет
Баланс
Таңдаулы жұмыстар
Cатып алған жұмыстарыңыз
Менің файлдарым
Презентацияларым
Сатылым статистикасы