Файл қосу
Сапа экспертизасы
№1 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Тауарлық экспертизаның әдістемелік негіздері.
Сабақ мақсаты: Эксперттік қызметтің негізгі ұғымдарын, мақсаты мен
міндеттерін, классификациясын, сонымен қатар тауарлық экспертизаның
объектілері мен субъектілерін оқып үйрену.
Тапсырма:
1. Келесі ұғымдарға анықтама беріңіз: «экспертиза», «тауарлық
экспертиза».
2. Келесі мәселелер бойынша ауызша жауап беріңіз:
1. Тауарлық экспертизаның мақсаты мен міндеттері.
2. Тауарлық экспертизаның негізгі принциптері.
3. Тауарлық экспертизаның классификациясы.
4. Тауарлық экспертизаның объектілері мен субъектілері.
Тауарлық экспертизаның объектілері.
Бақылау сұрақтары:
1. Экспертизаның негізгі ұғымдарына анықтама беріңіз және оның топтарын
атаңыз.
2. Қауіпсіздік принципі ТЭның қандай түрлерімен байланыста болады және
неге?
3. ТЭ қолдану аясын атаңыз.
4. Талап ету номенклатурасы бойынша ТЭ қалай жіктеледі?
5. ТЭ жүргізу сипатына және негізіне байланысты қалай жіктеледі?
6. ТЭ негізгі объектілерін атаңыз.
7. Тауарлық экспертиза кезінде қасиетін және көрсеткіштерін таңдау
критерийлерін қалай анықтайды?
8. Экспертиза объектілерінің спецификасы неде?
9. ТЭ субъектілері. Эксперттерге қойылатын негізгі талаптар қандай?
10. Эксперттердің құқықтары мен міндеттерін салыстырындар.
№2 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Тауарлық экспертиза құралдары. Тауарлар туралы ақпарат құралдары.
Материалды-техникалық құралдар.
Сабақ мақсаты: ТЭ құралдарының классификациясын оқуып үйрену.
Тапсырма:
1. Дәріс лекциялары бойынша ТЭ құралдарының классификациясын оқып
меңгеру.
2. Келесі сауалдарға жазбаша жауап берңіз:
1. Тауарлар туралы ақпарат құралдары. Экспертизаны жүргізу
барысындағы маңызды құралдарға жататын құжаттардың түрлері.
2. Материалды-техникалық құралдар. Материалды-техникалық база. Өлшеу
құралдары.
Бақылау сұрақтары:
1. Тауарлық экспертиза құралдарының негізгі топтарын атаңыздар. Оларды
жіктеу негізіне қандай классификациялық белгілер жатыр?
Эксперттік бағалау кезінде қолданылатын ең маңызды құжаттарды атаңыз.
Эксперттер үшін макерлеудің қызығушылығын танытатын түрлері қандай және не
себептен?
Эксперттік бағалауды жүргізу барысында эксперт әдебиеттердің қандай
түрлерін қолданады? Әдебиеттердің түрлері мен әралуандылықтары арасындағы
ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтап айтыңыз.
5. Тауарлық экспертизаның материалды-техникалық базасына не кіреді?
6. Эксперттік бағалау кезінде қандай техникалық құрылғылар
қолданылады?
№3 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Тауарлық экспертиза әдістерінің классификациясы. Өлшеу әдістері.
Тіркеу әдістері. Органолептикалық және эксперттік әдістер.
Сабақ мақсаты: ТЭ әдістерін оқып үйрену.
Тапсырма:
1. ТЭ әдістерінің негізгі топтарына түсініктеме беріңіз:
1. Объективті әдістерін оқып меңгеріңіз: өлшеу әдістері, тіркеу
әдістері.
2. Эвристикалық әдістерді оқып меңгеріңіз: органолептикалық және
эксперттік әдістер.
Бақылау сұрақтары:
Тауарлық экспертиза әдістерінің негізгі топтарын және топшаларын атаңыз.
Өлшеу әдістерінің артықшылықтары мен кемшіліктерін өрсетіңіз.
Тіркеу әдістерінің ерекшеліктерін және қолдану аясын көрсетіңіз.
Органолептикалық әдістің қандай артықшылықтары мен кемшіліктері бар? Оның
өзі қандай топшаларға бөлінеді?
Сапаның негізгі органолептикалық көрсеткіштерін анықтау үшін қандай сезім
мүшелері қолданылады?
Эксперттік әдістің принципті ерекшеліктерін атаңыз.
7. Эксперттік әдіс қандай топтарға бөлінеді?
Эксперттерді топтық сауалнама алу әдісінің негізгі кезеңдерін және
операцияларын атаңыз.
№4 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Тауартану экспертизасы. Сандық және сапалық экспертиза.
Ассортименттік және құжаттамалық экспертиза.
Сабақ мақсаты: Тауартану экспертизасын оқып үйрену.
Тапсырма:
1. Дәріс конспектісі бойынша тауартану экспертизасын оқып меңгеріңіз.
2. Келесі сұрақтарға жазбаша жауап беріңіздер:
1. Сандық экспертиза.
2. Тауарды қабылдау кезінде сандық экспертизаны жүргізу ережелері.
3. Сапалық экспертиза (сапа бойынша экспертиза)
4. Сапа бойынша қабылдау экспертизасын жүргізу ережелері.
5. Ассортименттік экспертиза
6. Құжаттамалық экспертиза
7. Кешенді экспертиза
Бақылау сұрақтары:
1. Тауартану экспертизасының түрлерін атаңыз және оларға қысқаша сипаттама
беріңіз.
2. Тауартану экспертизасының әрбір түрін жүргізуге арналған бағыттарын
және негізін атаңыз.
3. Сандық және сапалық экспертизаны жүргізудің құқықтық базасы қандай?
4. Қаптамасы бұзылған туарларға экспертиза жүргізудің ерекшеліктерін
атаңыз.
5. Тауарларды қабылдау кезінде сандық және сапалық экспертизаны жүргізу
ережелерін салыстырыңыз.
6. Жаңа тауарлардың экспертизасын жүргізу ерекшеліктерін атаңыз. Олардың
жаңашылдылық (новизны) дәрежесін қалай анықтайды?
7. Келісім-шарт бойынша экспертизаны жүргізудің ерекшеліктері қандай?
8. Ассортименттік, құжаттамалық және кешендік экспертизаны сипаттап
беріңіз. Оларды қандай негіздерде жүргізеді?
№5 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Санитарлы-гигиеналық экспертиза. Гигиеналық және фитосанитарлық
экспертиза.
Сабақ мақсаты: Санитарлы-гигиеналық экспертизаның классификациясын,
құқықтық және нормативтік базасын оқып меңгеру.
Тапсырма:
1. Дәріс конспектісі бойынша санитарлы-гигиеналық экспертизаны оқып
меңгеріңіз.
2. ҚР-ның санитарлы-гигиеналық экспертизасының құқықтың базасын оқып
меңгеріңіз.
3. Келесі сұрақтарға жауап беріңіз:
1. Санитарлы-гигиеналық экспертизаның объектілері мен субъектілерін
атаңыз.
2. Зерттеу объектілеріне байланысты санитарлы-гигиеналық экспертиза
қалай жіктеледі?
3. Гигиеналық экспертиза ұғымы, мақсаты және міндеттері.
4. Гигиеналық эксепртизаның негізгі талаптары.
5. Фитосанитарлық экспертиза.
Бақылау сұрақтары:
1. Санитарлы-гигиеналық экспертизаның объектілерін атаңыз.
Санитарлы-гигиеналық экспертизаның құқықтық және нормативтік базасын
құрайтын негізгі заңдарды және нормативтіқұжаттарды атап көрсетіңіз.
Санитарлы-гигиеналық экспертизаның классификациясын қарастырыңыз. Осы
экспертиза түрін оның объектілерімен өзарабайланысын анықтаңыз.
Қоспалар не үшін арналған және олардың арналуларына байланысты қалай
жіктеледі?
Санитарлы-гигиеналық экспертизаның әрбір түрлерін жүргізу үшін қандай
негіздер қажет?
№6 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Ветеринарлы-санитарлық экспертиза.
Сабақ мақсаты: ҚР-ның ветеринарлы-санитарлық экспертизасының құқықтық және
нормативтік базасын оқып үйрену.
Тапсырма:
1. Дәріс конспектісі бойынша ветеринарлы-санитарлық экспертизаны оқып
меңгеріңіз.
2. ҚР-ның ветеринарлы-санитарлық экспертизасының құқықтың базасын оқып
меңгеріңіз. «Ветеринария туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.
3. Келесі ұғымдарға анықтама беріңіз: «ветеринарлық құжаттар»,
«ветеринарлық төлқұжат», «ветеринарлы-санитарлық қауіпсіздік»,
«ветеринарлы-санитарлық экспертиза», «экспертиза акті».
4. ВСЭ объектілері мен субъектілерін атаңыз.
5. ҚР ветеринариясының жүйесі.
Бақылау сұрақтары:
1. ВСЭ-ның мақсаты, міндеттері және объектілерін атаңыз.
2. ВСЭ жүргізудің қажеттелігіне негіздеме беріңіз және оларды жүргізу үшін
қандай негіздер қажет?.
3. ВСЭ субъектілерін және олардың бағыныштылық ретін атаңыз.
4. Белгіленген нормаларды бұзғаны үшін қандай жауапкершілікке тартылады?
5. ВСЭ ақпаратпен қамсыздандырылуы үшін қандай құжаттар қажет?
№7 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Тауарлық экспертиза жүргізуді ұйымдастыру.
Сабақ мақсаты: Тауарлық экспертизаны жүргізу кезеңдерін оқып үйрену.
Тапсырма:
1. Дәріс конспектісі бойынша тауарлы экспертизаны жүргізуді
ұйымдастыруды оқып меңгеріңіз.
2. Тауарлы экспертизаны жүргізудің әрбір кезеңдеріне ауызша сипаттама
беріңіз:
1. дайындық;
2. негізгі;
3. қорытынды
Бақылау сұрақтары:
1. Тауарлық экспертиза жүргізуді ұйымдастырудың негізгі кезеңдерін атаңыз.
2. Тауарлы экспертизаның бағыты үшін қандай құжаттар қажет?
3. Тауарлы экспертиза жүргізудің негізгі кезеңінің маңызды операцияларын
атап өтіңіз.
4. Тауарлы экспертизаны жүргізудің қорытынды кезеңін қалай рәсімдейді?
№8 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Сүт және сүт өнімдерінің экспертизасы. Жалпы сипаттамалары.
Классификациясы және ассортимент. Сапасына қойылатын талаптар, буып-түю,
маркерленуі, сақталуы. Ақаулар.
Сабақ мақсаты: Сүт және сүт өнімдерінің жалпы сипаттамасын, сапасына
қойылатын талаптарды оқып үйрену.
Тапсырма:
1. Сүт сапасына қойылатын талаптар, классификациясы және ассортименттері,
буып-түю, маркерленуі, сақталуы. Ақаулар
2. Кілегей. Жалпы сипаттамасы, классификациясы. Өндіріс негіздері.
Сапасына қойылатын талаптар, буып-түю, маркерленуі, сақтау мерзімдері.
3. Сүтқышқылды өнімдер. Классификациясы. Сапасына қойылатын талаптар,
буып-түю, маркерленуі, сақталуы. Ақаулар.
4. Сырлар. Сапасына қойылатын талаптар, буып-түю, маркерленуі, сақталуы.
Ақаулар.
Бақылау сұрақтары:
1. Сүт өнімдерінің классификациясын қандай негізде жүргізеді?
2. Сүт-шикізат сапасына қойылатын негізгі талаптарды атаңыз. Сүт-
шикізатының негізгі сұрыптары.
3. Дайындалатын сүтті фальсификациялаудың негізгі түрлерін атаңыз.
4. Бүтін сүтті өнімдердің ассортименттерін атаңыз.
5. Сүтқышқылды өнімдерде өтетін ашу түрлеріне байланысты оларды қалай
жіктейді?
6. Ұйытынды сипаты және жалпы органолептикалық көрсеткіштері бойынша
сүтқышқылды сусындардың топтарын атаңыз.
7. Сүтқышқылды сусындардың сапасын қалай бағалайды?
8. Сырлардың толық классификациясына сипаттама беріңіз.
9. Сырларды маркерлеуге қойылатын өндірістік талаптар.
10. Сырлардың ақауларын қандай топатрға жіктеуге болады?
№9 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Ет және ет өнімдерінің экспертизасы. Классификациясы және
ассортименті. Сапасына қойылатын талаптар, буып-түю, маркерленуі, сақталуы.
Ақаулар.
Сабақ мақсаты: Ет және ет өнімдерінің жалпы сипаттамаларын және сапасына
қойылатын талаптарын оқып үйрену.
Тапсырма:
1. Соғымға арналған жануарлардың түрі, жасы, жынысы, семіздігі
(тығыршықтығы), еттің термиялық күйі бойынша классификациясы. Еттің
тауартанушылық маркерленуі.
2. Қауіпсіздік көрсеткіштері бойынша ет сапасының экспертизасы.
3. Балғындық көрсеткіштері бойынша ет сапасының экспертизасы.
4. Қабылдау кезіндегі ет сапасының экспертизасы. Сыртқы түрін бақылауы
және үлгілерді алу. Ет сапасының әдістері және көрсеткіштері.
5. Еттің ақаулары.
Бақылау сұрақтары:
1. Соғымға арналған жануарлардың түрлерін атаңыз.
2. Семіздігі бойынша бұзау және сиыр еті қандай категорияларға бөлінеді?
3. Еттің термиялық күйлерін сипаттап беріңіз.
4. Ет категориялары бойынша қандай таңбалар қойылады?
5. Етте және ет өнімдерінде қандай ксенобиотиктер (бөгде заттар) кездесуі
мүмкін?
6. Ет және ет өнімдерін тұтыну кезінде туындайтын токсикоинфекциялардың
қоздырушыларын атаңыз.
7. Токсикоздардың түрлерін және олардың қоздырушыларын атаңыз.
8. Етте бұзылудың қандай түрлері туындайды?
9. Микробты бұзылулардың түрлерін сипаттап беріңіз.
10. Ет және ет өнімдерінің органолептикалық бақылауы қалай жүргізіледі?
11. Еттің және ет өнімдерінің сапасын қандай химиялық әдістермен анықтауға
болады?
12. Ет және ет өнімдерінің негізгі ақауларын атаңыз.
№10 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Балық және балық өнімдерінің экспертизасы. Жалпы сипаттамалары.
Классификациясы және ассортименті. Сапасына қойылатын талаптар, буып-түю,
маркерленуі, сақталуы. Ақаулар.
Сабақ мақсаты: Балық және балық өнімдерінің жалпы сипаттамаларын және
сапасына қойылатын талаптарын оқып үйрену.
Тапсырма:
1. Дәріс конспектісі бойынша балық және балық өнімдерінің тауартанушылық
экспертизасын оқып меңгеріңіз.
2. Өндіріс аймағында балықтың экспертизасын ұйымдастыру.
3. Тірі күйінде реализациялау үшін қолданылатын балықтардың түрлері.
Тірі балықты тасымалдау. Тұтыну орындарында тірі балықты сақтау. Тірі
балықтың сапасына қойылатын талаптар.
4. Салқындатылған балық. Салқындату әдістері және олардың сапасына
әсері. Ассортименті. Салқындатылған балықтың сапасына қойылатын
талаптар. Буып-түю, маркерлеу, тасымалдау және сақтау. Ақаулар.
5. Балық консервілері. Классификациясы, ассортименті. Химиялық құрамы
және тағамдық құндылығы. Консервілер өндірісі үшін қолданылатын
балықтардың түрлері. Шпротты және сардинді өндірістердің
ерекшеліктері. Экспертизасы. Ақаулары. Сақталуы.
Бақылау сұрақтары:
1. Тірі күйінде қандай балық түрлері реализацияланады?
2. Балықты тасымалдау қандай жағдайларда жүргізіледі?
3. Балықты аулаудан кейін өлген балықта қандай өзгерістер болады?
4. Тірі балықтың экспертизасын жүргізудің негізгі кезеңдерін, ауру
түрлерін сипаттаңыз.
5. Салықндатылған балық. Салқындатудың мәні және маңызы.
6. Өңдеу алдында балықты бөлшектеу әдісі туралы айтыңыз.
7. Салқындату әдістері және оның сапасына әсері қандай? Салқындатылған
балықтың экспертизасы.
8. Стерильденген балық консервілері қалай жіктеледі?
9. Закускалы балық консервілерінің түрлерін атаңыз.
10. Балық консервілерінің қандай түрлерін сұрыптарға бөледі?
11. Балық консервілерінің экспертизасын қандай көрсеткіштерінің жиыны
бойынша жүргізеді?
12. Балық консервілерінде қандай ақаулар болуы мүмкін?
№11 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Дәнді дақылдар және одан өңделген өнімдердің экспертизасы. Жалпы
сипаттамалары. Классификациясы және ассортименті. Сапасына қойылатын
талаптар, буып-түю, маркерленуі, сақталуы. Ақаулар.
Сабақ мақсаты: Дәнді дақылдар және одан өңделген өнімдердің жалпы
сипаттамаларын және сапасына қойылатын талаптарын оқып үйрену.
Тапсырма:
1. Дәріс конспектісі бойынша дәнді дақылдар және одан өңделген өнімдердің
экспертизасын оқып меңгеріңіз.
2. Дәнді дақылдарға жалпы сипаттама беріңіз.
3. Дәнді дақылдар және одан өңделген өнімдердің негізгі классификациясы
және ассортименті.
4. Сапасына қойылатын талаптар. Буып-түю, маркерленуі, сақталуы. Ақаулар
Бақылау сұрақтары:
1. Дәнді дақылдарға жалпы сипаттама беріңіз.
2. Дәнді дақылдар қалай сұрыпталады? Дәнді дақылдардың жалпы жіктелуі
қандай?
3. Дәнді дақылдардың және оны өңдеу өнімдерінің ассортименттерін атаңыз.
4. Дәнді дақылдардың сапасына қандай талаптар қойылады?
5. Дәнді дақылдар мен оны өңдеу өнімдерінде қандай ақаулар туындауы
мүмкін?
№12 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Алкогольді және әлсізалкогольді сусындардың экспертизасы. Жалпы
сипаттамалары. Классификациясы және ассортименті. Сапасына қойылатын
талаптар, буып-түю, маркерленуі, сақталуы. Ақаулар.
Сабақ мақсаты: Алкогольді және әлсізалкогольді сусындардың жалпы
сипаттамаларын және сапасына қойылатын талаптарын оқып үйрену.
Тапсырма:
1. Әлсізалкогольді сусындар – сыра. Сыраның классификациясы. Сапа
көрсеткіштері.
2. Сыра сапасын сақтаушы факторлар. Сыра ақаулары.
3. Әлсізалкогольді сусындар сапасының экспертизасы.
4. Алкогольді сусындар: этил спирті, арақ және ликер-арақты бұйымдар.
Спирт, арақ және ликер-арақты бұйымдардың классификациясы.
5. Арақ. Сапа көрсеткіштері.
6. Ликер-арақты бұйымдардың сапасының көрсеткіштері.
7. Арақтың және ликер-арақты бұйымдардың дегустациясы және балдық
бағалануы.
Бақылау сұрақтары:
1. Бастапқы шикізатқа байланысты сприттер қалай жіктеледі?
2. Этил спиртін өндіруге қажетті негізгі шикізаттарды атаңыз.
3. Тазалақ дәрежесі бойынша этил спиртінің классификациясы.
4. Арақтың негізгі түрлерін атаңыз.
5. Қандай негізгі көрсеткіштер арақ сапасын анықтайды?
6. Ликерлі-арақ бұйымының классификациясы.
7. Ликерлі-арақ бұйым өндірісіне қажетті негізгі шикітатты атаңыз.
8. Ликерлі-арақ бұйымдарының сапасын қалыптастыру үшін қолданылатын
көмекші шикізаттарды атаңыз.
9. Ликерлі-арақ бұйымының сапасын қандай көрсеткіштер бойынша анықтайды?
10. Арақтың және Ликерлі-арақ бұйымының дегустациясы қандай ретпен
жүргізіледі?
№13 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Дәмдік өнімдердің экспертизасы. Жалпы сипаттамалары.
Классификациясы және ассортименті. Сапасына қойылатын талаптар, буып-түю,
маркерленуі, сақталуы. Ақаулар.
Сабақ мақсаты: Дәмдік өнімдердің жалпы сипаттамаларын және сапасына
қойылатын талаптарын оқып үйрену.
Тапсырма:
1. Дәмдеуіштер мен шөптік қоспалардың классификациясы
2. Дәмдеуіштер мен шөптік қоспалардың сапасын сақтайтын факторлар.
3. Дәмдікароматтық қоспалар. Табиғи эфир майлары және олеорезиндер туарлы
жалпы мәліметтер.
4. Дәмді күшейткіштер туралы жалпы мәліметтер. Дәмді күшейткіштердің
қасиеттері және қолданылуы.
5. Токсикологиялық қауіпсіздігі. сақталуы. Шөпті қоспалардың ақаулары.
Сапа экспертизасы.
Бақылау сұрақтары:
1. Дәмдеуіштерді қандай топтарға жіктейді?
2. Шөптік қоспалар қалай жіктеледі?
3. Дәмдікароматтық қоспалардың топтарын атаңыз.
4. Дәмдеуіштерді сақтау жағдайларын сипаттаңыз.
5. Дәмдікароматтық қоспалардың сақталу мерзімдері қандай?
6. Шөптік қоспалар мен дәмдеуіштерде фальсификацияның қандай түрлері
болуы мүмкін?
№14 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Балауса және өңделген жеміс және көкөністердің экспертизасы.
Жалпы сипаттамасы. Классификациясы және ассортименті.
Сабақ мақсаты: Жеміс және көкөністердің жалпы сипаттамасын және
экспертизасын оқып үйрену.
Тапсырма:
1. Жеміс және көкөністердің классификациясы.
2. Жеміс және көкөністердің тауарлық сапасы туралы түсінік. Жеміс және
көкөністер сапасының көрсеткіштері. Сапа градациясы.
3. Сақтау және реализациялау кезіндегі жеміс және көкөністердің сапасын
бақылау.
4. Өңделген жеміс және көкөністердің жалпы сипаттамасы және
классификациясы.
5. Консервілердің сипаттамалары. Сақтау және реализациялау кезіндегі
сапасын бақылау. Ақаулары.
Бақылау сұрақтары:
1. Вегетативті және генеративті көкөністерге анықтама беріңіз. Олардың
топшаларын таңыз.
2. Құрылымы бойынша жемістерді қалай жіктейді?
3. Жеміс және көкөністер сапасының анықтаушы және спецификалық
көрсеткіштеріне сипаттама беріңіз.
4. «сапа градациясы» ұғымына анықтама берңіз.
5. Өнімнің тауарлық сапасын анықтау әдістемелерді атаңыз.
№15 Тәжірибелік сабақ
Тақырыбы: Тағамдық жанауартекті майлардың экспертизасы.
Сабақ мақсаты: Тағамдық жанауартекті майлардың жалпы сипаттамаларын және
экспертизасын оқып үйрену.
Тапсырма:
1. Тағамдық жанауартекті майлардың классификациясы.
2. Тағамдық жанауартекті майлардың идентификациясы және экспертизасы.
3. Буйп-түю және маркерлеу. Сақтау.
Бақылау сұрақтары:
1. Тағамдық жанауартекті майларға анықтама беріңіз.
2. Шикізат түріне және дайын өнімнің сапасы бойынша жанауартекті майлар
қалай жіктеледі?
3. Тағамдық жанауартекті майлардың өндірісі үшін негізгі шикізаты не?
4. Май шикізатына қандай санитарлы-ветеринарлық талаптар қойылады?
5. Майларды тасымалдау кезінде қандай тара түрлері қолданылады?
6. Майлардың тотығудан туындайтын бұзылуларын қандай әдістермен алдын
алады?
7. Қандай антитотықтырғыштарды білесіз?
Ұсынылатын әдебиеттер тізімі:
1. Николаева М. А. Товарная экспертиза. Учебник для Н 63 вузов. —
М.: Издательский дом "Деловая литература", 1998. — 288 с.
2. Боровикова Л.А. и др. Товароведение продовольственных товаров.
М.:Экономика, 1988.
3. Бровко О.Г. и др. Товароведение пищевых продуктов. М.: Экономика,
1988.
4. Дунченко Н.И., Храмцов А.Г., Смирнова И.А., Гаврилова Н.Б.
Экспертиза молока и молочных продуктов. Качество и безопасность.
Учебное пособие – Сибирскеое университетское издательство, 2005 –
475 с.
5. Товароведение и экспертиза однородных групп товаров (молоко и
молочные продукты). Учебное пособие/ Е.И. Першина, О.А. Рязанова
Кемеровский технологический институт пищевой промышленности.
Кемерово, 2004, 97 с
6. Габриэльянц М.А., Козлов А.П. Товароведение мясных и рыбных
товаров. М.: Экономика, 1986.
7. Коснырева Л.М., Криштафович В.И., Позняковский В.М., Товароведение
и экспертиза мяса и мясных товаров: учеб. для вузов.- 4-е изд.,
стер.- М.: Академия, 2008.- 320 с.
8. Позняковский В.М. Экспертиза мяса и мясопродуктов качество и
безопасность: учеб. пособие.- 3-е изд., испр.- Н.: Сибирское
университетское, 2005.- 528 с.
9. Колоболотский, Г.В. Лабораторные и практические занятия по
ветеринарно-санитарной экспертизе: учеб. пособие.- М.:
Госсельхозлит, 1960.- 240с.
10. Бойков Ю.И., Бутко М.П., Вылегжанин А.Ф. Руководство по ветеринарно-
санитарной экспертизе и гигиене производства мяса и мясных
продуктов/ и др.- М.: Легкая промышленность, 1983.- 480с.
11. Химический состав пищевых продуктов. Книга 1 [Текст].- М.:
Агропромиздат, 1987.- 224с.
12. Химический состав пищевых продуктов/ М.Ф. Нестерин., И.М. Скурихин.-
М.: Пищевая промышленность, 1979.- 247с.
13. Шепелев А.Ф., Кожухова О.И., Туров А.С. Товароведение и экспертиза
зерномучных товаров: учеб. пособие - Ростов н/Д: МарТ, 2001.- 127
с.
14. Теплов В.И., Сероштан М.В. и др. Коммерческое товароведение. М.:
Издательский дом «Дашков и К», 2000.
15. Справочник товароведа продовольственных товаров, т.1 и 2. М.:
Экономика, 1987.
16. Товароведение и экспертиза рыбы и рыбных товаров. Конспект лекций/
Е.И. Першина. Кемеровский технологический институт пищевой
промышленности. Кемерово, 2002.
17. Чепурной И. П. Товароведение и экспертиза вкусовых товаров:
Учебник. — 2-е изд. — М.: Издательско-торговая корпорация «Дашков и
К°», 2005. — 404 с.
18. Пехтерева Н. Т. Экспертиза алкогольных напитков. Белгород:
Кооперативное образование, 2000.
19. Голуб О.В., Рязанова О.А. Товароведение и экспертиза плодов и
овощей: Учебное пособие. Кемеровский технологический институт
пищевой промышленности. -Кемерово, 2004. - 101с.
20. Николаева М.А. Товароведение плодов и овощей: Учебник для вузов. -
М.: Экономика, 1990. 288с.
21. Плотникова Т.В., Позняковский В.М., Ларина Т.В., Елисеева Л.Г.
Экспертиза свежих плодов и овощей: Учеб.-справ, пособие. -
Новосибирск: Изд-во Ново-сиб. ун-та, 2001. 302с.
22. Позняковский В.М. Гигиенические основы питания и экспертизы
продовольственных товаров: Учебник для ВУЗов. - Новосибирск: Изд-во
Новосиб. ун-та, 1996.-432с.
ДӘРІС
№3-шi дәріс. Тауарлық сараптаманың әдістері
1.Тауарлық сараптаманың әдістерінің классификациясы
2.Өлшеу әдістер
3.Тiркеу әдістер
4.Органолептикалық әдістер
Тауарлық сараптаманың әдiсi - тауарлардың сарапшылық бағасының
нәтижелерiнiң түпкі табысының әдiсi.Қолданылатын өлшеу құралдарына
байланысты барлық әдiстер топ, шағын топта және түрлерге жiктеледi. ТЭ
әдiстер екi топтарда бөлшектенедi: нақты және эвристикалығы.
Нақты әдiстер - ол әдiс тірекулермен ауытқулардың қойылған (тіркеу
әдiстері ) талаптарынан сәйкессiздiктер өлшемдер ( өлшеуiш әдістері)
немесе тiркеу тауарлардың сипаттамаларының қандайда болсын анықталу
жолына негізделген әдістер.Нақты әдiстер үшiн ортақ қабылданған нәтижелер
өрнектер өлшемі немесе есептеулерi, өлшем бірліктеріндегі пайыздығы болып
табылады және де бұл нәтижелер салыстырылатын, жаңадан өндiрiлетiн және
тексерiлетiн болып келеді.
Олардың арасындағы айырмашылықтар өлшеу әдістерінде техникалық
құрылымдардың пайдалануы (қарапайым құрылғы және күрделі өлшегіш аспаптар,
жүйелер,түрлендіргіштер) тіркеуде көз мөлшерімен есептеуде болғандығында.
Эвристикалық әдiстер -логикалық қабылдаулар және әдiстемелiк
ережелерiнiң теориялық зерттеулері шекті нәтижелердің табысының жиынтығына
негiзделген әдiстер. Бәрiмiзге ортақ эвристикалық әдiстер бағаларға жеке
жол, болжамдар, жеке тұлғалардың жорамалына негiзделген болжамдардың
құрастыруы болып табылады.Әрбір шағын топтың әдістері алмастырылмайды,бірақ
бір-бірін толықтырады немесе қолданулар дербес саласы болады. Эвристикалық
әдiстер шағын топтардың арасындағы айырмашылықтар олардың тағайындауында
және қолданылатын құралдар немесе қабылдауларда болады. Органолептикалық
әдiстер тауарлардың органолептикалық көрсеткiштерiнiң мәндерiн анықтауы
үшiн арналған, сарапшылық - екiұштылық шарттарындағы қасиеттер және
тауарлардың көрсеткiштерiнiң бағасы және белгiсі үшiн, социологиялық -
сатып алушылардың сұраулары тауарлардың тұтынушы бағасының анықтау жолы
үшін арналған.Органолептикалық әдiстердiң негiзгi құралдарымен бағалаушының
сезiм мүшелерi қызмет көрсетедi. Социологиялық әдiстерде кез-келген
құралдарды қолданыла алады ,соның ішінде нақты және эвристикалық
әдiстердің басқа шағын топтары тән. Социологиялық әдiстердiң ең маңызды
құралдары сауалнамалар болып табылады. Әрбiр шағын топ өз кезегiнде түрге
және бiр түрге жіктеледі. Олардың мiнездемесін қарастыру кезiнде төмендегі
жеке топтарға тура келеді.
2. Өлшеуіш әдістер
Өлшеу әдiстері - техникалық құрылымдар көмегiмен сапа
көрсеткiштерiнiң нақты мәндерiн (өлшем ) анықтаудың
әдiстерi.Микробиологиялық және физика-химиялық сапа көрсеткіштерін анықтау
үшін арналған.Өлшеу әдiстері органолептикалық әдiстермен өзара
байланыстырылған,толықтырады, бiрақ оларларды алмастырмайды.Бұл шартталған
бағаның объективтігі -өлшеуіш әдістердің бағасы,белгілі өлшем бірліктер
нәтижесі салыстырымдылық және қайта өндіргіштік нәтижесі-органолептикалық
әдістердің кемшілігін мінейді. Бұл екi топтардың әдiстерiнiң тiркесi осыған
байланысты тауарлардың өте толық сарапшылық бағасын өткiзуге мүмкiндiк
бередi.Өлшеу әдiстер белгiлердiң қатары бойынша шағын топтар, түрлер және
бiр түрлерге бөлшектенедi. Өлшеу әдiстері хронологиялық белгiге және
сезгiштiктер бойынша классикалық және қазiргiге жiктеледi; сынау
нәтижелерiнiң алулары әр уақытта - экспресс-әдiске және ұзақ мерзiмдi;
әдiстiң қағидалары бойынша - физикалық, химиялық, физикалық-химия,
биохимиялық, микробиологиялық және биологиялық.
Классикалық әдiстер - физикалық және химия әдiстерi, игерiлген XVII—XX
күре тамырға құйылатын және қазiргi кезеңдегi жоғалтпаған
маңыздылықтарында.Классикалық әдiстердiң мысалдарымен қызмет көрсете алады:
анықтау үшiн тауарлардың дымқылдықтың анықтауы, Бертранның ферроцианид
әдiсi және әдiсi үшiн тұрақты массаға дейiн кептiрудi әдiсi қанттардың
мазмұны, ортақ қышқылдықтың анықтауы, анықтау үшiн титрлеудi әдiс
аргентометрика әдiспен тұзда тағы басқалар.
Қазіргі әдістер ерекшелінеді классикалықтан жоғары сезгіштігі,аз уақыт
алады сынақ жүргізуге.Бұл әдістер сипаттаманы қолдануы жетiлдiрiлген өлшеу
құралдары,көбiнесе жоғарғы дәлдiкпен.Тең көрсетілген бағалар ереже бойынша
жақсы жабдықталған сынау зертханалары және сынауда шығынды үлкейтетiн
мамандандырылған қызыметшi керек болатын әдiстер.Қазiргi әдiстермен кең
таралған хроматографиялық, спектрлiк, электрометрлiк, потенциоөлшегiш,
рефрактоөлшегiш, реологиялық және көшiрiп алулар болып табылады.
Хроматографиялық әдiс - бөлiнуде күрделi динамикалық шарттардағы сору
әдiстерi көмегiмен заттардың компоненттерiне араластыруға негiзделген әдiс.
Хроматографиялық әдiстiң- тағайындауы тауарлардың сынақтарындағы
заттарының сандық және сапалы анықтауы, арнайы түрмен тартып алған және
өңдеген.
Әдiстiң құны сапалы ашатын және затты сандай анықтауға мүмкiндiк
бередi (мг-тiң% еншiсi кейде),болар болмастай аз сан болатын биiк сезгiштiк
болып табылады.Хроматографиялық әдiстiң келесi бiр түрлерi - (жылжымалы
және жылжымайтын фазалардың түрiне байланысты) газды және сұйық
хроматографиясы, сонымен бiрге түрлері - (сорбенттiң түрiне байланысты)
қағаз, бағанды, жұқа қабатты және газды. Хроматографиялық әдiстiң
бөлiмшесiнiң классификациялық белгiлерi тағы басқалар бар.
Кең жеткiлiктi хроматографиялық әдiс көмегiмен анықтауға болады
жеткiлiктi сапа көрсеткiштерi тiзiм физикалық-химия: еркiн және сабақтас
амин қышқылдары, органикалық қышқылдар, көмiрсутектер, хош иiстi,
бояғыштар, липидтер, пестицидтердiң, қышқыл құрамы, витамин тағы басқалар.
Спектрлiк әдiс - әр түрлi заттарды өткiзу немесе нақтылы толқын
ұзындығының жарықты сiңiруiн өлшем негiзделген әдiс. Спектроскопиялар
негiзге жұту немесе өткiзудi шамамен және сорып алатын немесе өткiзетiн
заттың санының аралығында байланыс қоятын ортақ заңдар
қойған.Спектроскопияны эмиссиялық және сорғышқа шартты бөлшектеуге болады.
Эмиссиялық спектроскопия зат, сорғыш спектроскопия сәуле шығарғыштық
қабiлетуге зерттейдi - жұтқыш қабiлеттiлiктi.Спектрлiк әдiстiң бiр түрлерi:
сорғыш, инфрақызыл және спектроскопия атом-сорғыш.Спектрлiк әдiстiң бiр
түрлерi: сорғыш, инфрақызыл және спектроскопия атом-сорғыш.Спектрлiк талдау
пектиндік және бояғыштар, (жазықта, шай, кофе, жемiстер және көкөнiстер)
фенол қосулары, кофеин, теоброминның 102—10" *молдері, бар болуды және
түссiз ерiтiндi боялған түрлi органикалық байланыстар сонымен бiрге
шоғырландыруы бар минералды элементтердiң анықтауы үшiн шай сорғыш
спектроскопия көмегiмен әр түрлi болатын (сүт, сарымай тағы сол сияқтылар)
өнiмдердегi майдың тотыққандығын дәреже бойынша анықтауға болады және
кофе,еттегі миоглобин, барлық тауарлардағы микроэлеметтер.
Фотоэлектроколориметрика әдiс - талданатын затпен сайлау жарықты
сiңiру негiзделген әдiс. Бояған (салпаң, фенол заттары, амин қышқылдары
тағы басқалар) ерiтiндiлердiң шоғырландыруды анықтауы үшiн кең қолданылады.
Айырмашылыққа бұл әдiстiң боялмаған ерiтiндiлерi спектрлiк зерттеу мүмкiн
емес.
Потенциоөлшегiш әдiс - сутегi қаныққан электродтың аралығында
потенциалдың анықтау негiзделген әдiс және сутектi ион болатын сұйықпен. РН-
ның өлшемi үшiн шырындардың белсендi қышқылдығының анықтауында қолданылады,
жазық, басқа сусындар, жемiстер, көкөнiстер және т.б.
Рефрактоөлшегiш әдiс - өтуде ол жарықтың сынуының көрсеткiшiнiң
өлшемiнде рефрактометрдiң төменгi призмасына келтiрiлетiн сұйық үлгi арқылы
негiзделген әдiс.
Өндiрiстiк цехтарда да, сынау зертханаларындағы да әдiс (шырындар,
пюре, тосап, повидло, томат өнiмдер, майлар тағы басқалар) азық-түлiк
өнiмдерiндегi қурап қалған заттар, қанттардың шоғырландыруды анықтауы, майы
үшiн кең қолданылады.
Реологиялық әдiстер - әр түрлi заттар және материалдардың
деформациясының өлшем негiзделген әдiстер. Анықтау үшiн құрылым арналған -
көбi консистенцияларды мiнездейтiн (тұтқырлық, тығыздық, икемдiлiк және
берiктiк) тауарлардың механикалық қасиеттерi. Олардың көмегiмен жемiстер
және көкөнiстердiң ет салған фаршының тұтқырлығы, жайманың әсемдiлiгi,
қаттылығы, маргаринның консистенцияларын анықтайды.
Микрокөшіру - микроскоптың қолдануында өлшеу құрал ретiнде негiзделген
әдiс.Әдiс кездемелер, торшалардың құрылыс анықтауы және олардың
органеллолары үшiн арналған, сонымен бiрге микроорганизмдардың түрлi және
сандық құрамдарын. Көшiрiп алу өте кең крахмалды дәндердiң түрiнiң
анықтауында қолданылады, қоспалар және микроорганизмдардың өнiмдерiндегi
бар болуы, әр түрлi азық-түлiк және азық-түлiк емес тауарлардың
микроқұрылымы. Сапа көрсеткiштерiнiң мәндерiнiң анықтау жұмсалатын уақытқа
байланысты барлық өлшеу әдiстер экспресс-әдiстерге бөледi және ұзақ
мерзiмдi.Көрcетiлген классикалық және қазiргi өлшеу әдiстердiң көбi ұзақ
мерзiмдi жатады.
Экспрессәдiс - тауарлардың сапа көрсеткiштерiнiң тез анықтауы үшiн
қолайлы әдiстер.
Экспресс әдiс сараптаманы жылдам жасау үшін қолданады.Олар босауға
анықтау кедергi жасайтын бөтен заттардың алып тастауы да араластыр
классикалық әдiстердiң көпшiлiгi ерiтiндiлерде анықталатын заттардың
шығаруы қалқаның ұзақ әзiрлеуi артынан ұзақ мерзiмдi жолымен жататынын атап
өту керек. Мысалы, егер олардың қолдануы анықтауы көрсеткiштерi қалқасының
ұзақ әзiрлеуiсiз тiкелей өлшеуге болуы мүмкiн немесе сусындардағы белсендi
қышқылдық титрлелетiн болса, көп экспресс-әдiстер сондықтан химия,
физикалыққа, әдiстер немесе көшiрiп алу физикалық-химия, мазмұндар
тұрақтанады рефрактоөлшегiш әдiстi ерiтiндiлердегi ерiтiндiде немесе қурап
қалған заттар және қанттардың жастар, анықтауды салыстырмалы тығыздығы
тұзда.Тауарлардың қасиеттерiнiң сапалы анықтауы үшiн қолайлы табылулар
құрал негiзделген экспресс-әдiстер кең танылған.
3. Тауарлық сараптаманың өлшеу әдiстерiнiң дамытуының негiзгi
бағыттарының тiркеу әдiсi.Тiркеу әдiсi объекттердiң саны бақылаулар және
есептеулерiнде негiзделген, айқын белгi бойынша таңдаулы.Мiндердiң нақты
түрлерi немесе тауарлардың градациясының таңдалғандары, сонымен бiрге
олардың аты, түрлер, шағын топ және топ классификациялық белгi ретiнде бола
алады.Тiркеу әдiсiмен тауарлардың қабылдауы, ақау тауарлардың санының
жанында қабылдау және ақауын iрiктеу сандармен анықталады. Мiндердiң жеке
түрлерiнiң сандық байланысы бекiтiлу керек болса. (үйреншiктi, қалыпсыз,
қалдық, брак, сонымен бiрге тауарлық сорттарға) сапаның градациясындағы
тауарларының iрiктеуi бұл әдiс көмегiмен iске асады.Егер тауарлық
сараптаманың есептерiнде сарапшылық баға кiрсесаудалық ұйымның ассортимент
саясатының тиiмдiлiктер, онда тiркеу әдiсi көмегiмен (кеңдiк, толықтық,
жаңалық, ассортимент минимумы тағы сол сияқтылар) ассортименттiң негiзгi
көрсеткiштерi есеп айырысады. Тiркеу әдiсiнiң осы объекттерiне анықтауларды
нәтижелер абсолюттi немесе салыстырмалы шамалардағы өрнектеледi. Мысалы,
абсолюттiк көрсеткiш - іске асыру түскен өндiрiстермен босатылған 100
бұйымдарға ақау бiрлiктерiнiң саны,- деп. (X ) салыстырмалы көрсеткiш (X )
баға ұшырайтын объекттердiң жалпы санына тап қалған (Хэ ) объекттердiң
санының қатынасы сияқты өрнектеледi:
Х„=Хэ/Хо-100%.
Тiркелетiн объекттердiң саны есеп бойынша анықтала алады немесе
массаға, ұзындыққа немесе көлем бойынша. Мысалы, ұнға, құрғақ жемiстердегi
зиян келтiрушiлерiнiң саны, микроорганизмдардың саны нақтылы аудандағы
есебi бойынша анықталады немесе нақтылы массаға немесе көлемде.Шiрiген
өнiмнiң (в% ) саны - масса бойынша, жарамсыздандырылған сусындардың (в% )
саны - көлем бойынша.
Тiркеу әдiсi - сарапшылық бағаның әдiстерiнiң кең таралғандары бiр
қабылдауға және тауарлардың сақтауында. Сарапшыларды бөлшек сауданың қызмет
сапасының бағасының жанында сатып алушылар, нақтылы уақыт мерзiмiне қызмет
көрсетiлетiн сатып алушылардың санынан зарлардың санның тiркеуi саудалық
қызмет көрсетудi сапаны тексеру үшiн бұл әдiс жолымен қолдана алады тағы
сол сияқтылар.
4. Органолептикалық әдiстер
Оргаволептикалық әдістер- сапа көрсеткiштерiнiң мәндерiнiң
анықтаБағасының сапа көрсеткiштерiнiң мәндерiнiң анықтауын ашықтық және
тездiк, сонымен бiрге қымбат бағалы жабдықтың жоқтығы өлшемдерде жатады.
Адамдардың көпшiлiгi сырт пiшiнiнiң органолептикалық бағасының өткiзуi,
дәм, иiс және консистенция үшiн (сезгiш ) жеткiлiктi сенсор
мүмкiндiктерiмен ие болады. Органолептикалық бағада адамның барлық бес
сезiм мүшелерiне қатысады. Қолданылатын сезiм мүшелерi және анықталатын
сапа көрсеткiштерiне байланысты органолептикалық әдiстер бес шағын топтарға
бөлшектенедi: көз мөлшерiмен, сезiм, иiс сезiм, дәмдi және әдiс.
Иiс сезiу әдiсi мысалы, барлық азық-түлiк өнiмдерi, азық-түлiк емес
тауарларының жеке топтарының иiсiнiң бағасының жанында қолданылады
парфюмерлiк-косметикалық, жуу басқа жуғыш заттар тағы сол сияқтылар ұнтақ.
Дәмдi әдiсі - ортақ және барлық азық-түлiк өнiмдерiнiң бағасы үшiн
әдiс сөзсiз; азық-түлiк емес тауарлар үшiн қолданбаймыз. Дәмдi әдiстiң азық-
түлiк өнiмдерiнiң сапаларын бағаның жанында тiркесте иiс сезiм әрдайым
қолданылайды.
Аудио әдісі (акустикалық ) жеке топтардың бағасы үшiн мән азық-түлiк
емес ең үлкен алады және үшiн азық-түлiк сиректеу қолданылады. Мұндай ойын
құралы, аудио және видеотехника тауарлардың топтары үшiн бұл әдiс әсiресе
маңызды.Сонымен бiрге, көрcетiлген органолептикалық әдiстердiң әрбiрi
адамның нақтылы сезiм мүшелерi көмегiмен iске асады (кесте 2) нақты сапа
көрсеткiштерiнiң мәндерi өлшенедi.
Көз мөлшерлеу әдiсі - объекттiң түсiнiң немесе кескiн-келбетi
қабылдауда көз арқылы негiзделген әдiс.талған.уының әдiстерi сезiмдерi
органдары арқылы.Көз мөлшерлеу әдiсі - сырт пiшiнi және объекттiң түсiнiң
қабылдауында көз арқылы негiзделген әдiс.Сырт пiшiнi беттiк күй, бүтiндiк
форманы қосатын кешендi көрсеткiш (түске бояуды ) түс болып табылады және
көрiп анықталады. Ең үлкен (70—80% ) мәлiметтi адамы көзi арқылы алады.Көз
мөлшерiмен баға - кең таралғандар бiр және түсiнiктi, саудада әсiресе.
Қызметкерлермен де, сарапшылармен де сауда, сатып алушылармен кең
қолданылады.Маңызды мәндi хроматиялық түстердiң бағасының жанында ашық сол,
гүл сарыны және толықтықты алады. Мысалы, жоғарғы сорттардың ұнының түсi
жарығырақ төменгi. Түстiң ашық солы бойынша ұнның сорты туралы сорттауға
болады, макарон бұйымдары.Жетi негiзгi түстер бар: көк, көгiлдiр, сары,
жасыл, қызғылт сары, қызыл, күлгiлi.Мысалы, жүзiм жазықтарының қызыл түс
қанықтығы қызғылттықты басымдылықтан тәуелдi болады. Жазықтың
антоциандардың ептеген шоғырландыруының жанында қызғылт түсi болады,
жанында биiк - қараңғы-қызыл. Сыраның қалампыр түсiнiң толықтықтары бойынша
қара және ашық сорттарға ұсақтайды.
Әсiресе фонның эталондары бар өнiмнiң түсi салыстырғанда бiрдей болу
үшiн маңызды.
Сезiм әдiс - жанасу сезiнулер көмегiмен консистенция немесе беттiк
күйдi қабылдау негiзделген әдiс.Консистенция сезiм немесе жанасу сезiнулер
көмегiмен анықталады. Мысалы, өнiмдердiң консистенциясы нан, ет, балықтың
саусақтарымен тиiп кетумен, жеңiл басумен анықталады және осылай сарымай,
маргаринның консистенциясы кесу және кесiктiң бетiнiң тексеруi, iрiмшiктi
жолымен бекiтiледi - майыстыру және бүктеудi тексеру, мармелад жолымен -
пышаққа бөлшектерiнiң жабысуы бойынша кесуде. Сырт пiшiнi бойынша сусымалы,
тауарлардың мөлдiрлiгi туралы сорттайды.
Иiс - мұрынның қуыс болатын иiс сезу қаблеттерiнiң рецепторларының
қоздыру пайда болатын әсер. Азық-түлiк өнiмдерi үшiн қатар иiспен "хош
иiс"және "гүл шоғы" терминдердi қолданады.
Хош иiс - бұл әрине, тән (жаңа жемiстер, дәмдiлiктердiң хош иiсi ),
гүл шоғы - бұл арман ете iрiмшiк пiсу, ашу және ферментация уақытында пайда
болатын жазық иiстендi) өнiм иiстендi.
Дәмдi әдiс - дәмдi рецепторлар көмегiмен дәмдi қабылдау негiзделген
әдiс.Сандай д сапалы да - дәмдi рецепторлардың қоздыруында анықталатын
пайда болатын сезiм.Дәмдi заттар азық-түлiк өнiмдерiнiң келесi топтарға
бөлуге болады:
I. Глюкофорлық (тәттi )заттың - моно және дисахара, қантшы,
глицерин, амин қышқылы.
Тәттінің сақтаушыларының сезiнудi теориясының глюкофорлыққа сәйкес
топтың глюкофор болып табылады -СН2(ОН); —СН(ОН), реттеуiштермен - топтың
ауксоглюконовые - СН . Сезiнуде молекулалық құрылымның танулары тәттiлік
дәм жоқ.
Дәріс №4.
Тауартану сараптамасы. Сандық және сапалық сараптама. Ассортименттік
және құжаттық сараптама.
Тауартану сараптамасы тауарлы сараптаманың ең маңызды және міндетті түрі
болып табылады. Тауарлы сараптаманың басқа түрлері: санитарлы-гигиеналық,
ветеринарлық – тауартанушылық сараптаманы толықтыра отырып, міндетті болып
табылмайды.
Тауартану сараптамасының классификациясы. Тауартану сараптамасын
келесідей түрлерге бөледі: сандық, сапалық, ассортименттік, құжаттық және
комплексті.
1. Сандық сараптама.
Сандық сараптама – өлшеу тәсілдерін қолдану мүмкіндігі болмаған жағдайда
және/немесе өлшеу нәтижелерін нақтылығын тәуелсіз жақпен дәләлдеу
қажеттілігі кезінде тауардың сандық сипаттарының сарапшылармен бағалануы.
Сандық тауартану сараптамасының міндеті болып тауар партиясындағы тауар
санын және/немесе олардың дана бірлігінің немесе комплексті орауыш
бірлігінің сандық сипаттарын анықтау табылады.
Сарапшы мұндай сараптаманы жүргізу алдында барлық қажетті құжаттармен
танысуы тиіс: тауарларды жеткізу келісімдері немесе сауда-саттық
келісімдер, тауармен бірге жүретін құжаттар және т.б.
Импорттық тауарлардың сандық сараптамасы кезінде сарапшы тауарды өлшем
бірлігіне назар аударуы кажет, себебі жіберуші-импортер ұлттық өлшем
бірліктерін қолдануы мүмкін. Мысалы, тауар массасы қысқа тоннада немесе АҚШ
тоннасында берілуі мүмкін. Мұндай жағдайларда ұлттық өлшем бірліктерін
Халықаралық өлшем бірліктеріне қайта есептеу қажет.
Егер құжаттар сарапшы игермеген шет тілінде толтырылған болса, онда орыс
тіліне аударма жасалуы тиіс.
Қапталған отандық және импорттық тауарларды саны бойынша қабылдау
кезінде олардың сандық сипаты массаға тауар (нетто) мен қаптаманың (ыдыс)
өзінің, сонымен қатар қаптама бірліктерінің санын қосатынын ескеру қажет.
Сондықтан бұндай тауарлардың сандық сараптамасы кезінде анықтайтын масса:
брутто, нетто және ыдыс.
Брутто массасы – тауар мен қаптағыштың қосынды массасы. Брутто массасы
тауарлы партия құрамындағы барлық қаптама бірліктерін тікелей қайта өлшеу
арқылы немесе есептеу тәсілімен, мысалы әрбір қаптама бірлігінің орташа
брутто массасын олардың жалпы санына көбейту арқылы анықталады. Егер әрбір
қаптама бірлігі партиядағы барлық қаптамаларға тән бірдей дәлме дәл
белгіленген массаға ие болса, онда көрсетілген есептеу тәсілі нақты
нәтижелер алуға мүмкіндік береді. Мысалы, печенье немесе май массасы 250 гр
болатын бумаларға буып түйілген, қатаң белгіленген бума саны картонды
қораптарға оралған, сондықтан әрбір қорап анықталған, қатаң белгіленген
массаға ие.
Соған орай, қапталған тауардың брутто массасы барлық тауар партиясын
өлшеу арқылы, немесе бірдей белгіленген массалы қаптама бірліктерін қайта
есептеу арқылы, немесе тауал көлемін оның көлемді массасына қайта есептеу
арқылы анықталуы мүмкін.
Нетто массасы – тауардың қаптамасыз массасы. Соңғы тұтынушыға тауар жиі
нетто массасы бойынша келетін болғандықтан алушыны ең алдымен тауардың осы
сандық сипаты қызықтырады. Сондықтан сараптау кезінде тауар партиясының
нетто массасы міндетті түрде орнатылады, сонымен қоса бұл сипат қапталған
да және қапталмаған да тауарларға қатысты. Қапталмаған тауарлардың нетто
массасы тек өлшеу арқылы, ал қапталған тауарлардың нетто массасы көбінесе
есептеу тәсілімен анықталады. Сарапшының нәтижелерін құжатқа енгізу кезінде
бұзылған қаптамасы бар партия бөлігін бөлу қажет.
Бұзылған қаптамалары бар тауарларға арналған сапа сараптамасын да бөлек
жүргізеді.
Егер партия құрамына тұтынушылық ыдыстарға буып түйілген тауарлар
кіретін комплексті қаптама бірліктерінен тұратын болса, онда мұндай
қаптамалардың комплексті қаптамалардағы бірлік санын анықтайды.
Тауарлардың сандық сипатынын түрлі көрсеткіштерін анықтау үшін мынадай
өлшеу тәсілдері қолданылады: тікелей және жанама.
Тікелей өлшеу тәсілдері – тауар сандарын тура немесе салыстырмалы
бағалау тәсілдері. Тікелей тәсілдерге жатады: қайта өлшеу, ұзынды, көлемі
бойынша өлшеу, тауарды саны бойынша қабылдау кезінде жүргізілетін
тығыздығын және басқа көрсеткіштерін өлшеу. Бұл ретте әр түрлі өлшеу
тәсілдерін, бірақ көбінесе шама мен құралдарын пайдаланады.
Басылып және үйіліп әкелінетін тағам өнімдерін өлшеу қателіктері
мыналардан аспау керек: көкөністер, бақша культуралары, ас тұзы және т.б. –
0,5%, дән, май және бұршақ культуралары, шемішке майы, теңіз жануарлары
майы – 0,1%.
Өлшеудің жанама тәсілдері – тауардың сандық сипаттарының көрсеткіштерін
жанама, көбінесе есептеу тәсілімен анықтау әдістері.
Тауар қабылдау кезіндегі сандық сараптама жүргізу ережелері.
Сарапшы сандық сараптаманың құқық базасын құрайтын жоғарыда көрсетілген
нормативті құжаттардан басқа әкімшілік бекіткен өзінің сарапшы ұйымының
(ережелер, нұсқаулар, заңдар) нормативті құжаттарымен (НҚ) басшылыққа
алады. Бұл НҚ ұйымдары тауар қабылдау кезіндегі сандық сараптама жүргізу
ережелерін нақты белгілейді.
Жалпы түрде бұл ережелер сарапшы орындайтын нормалар қатарын білдіреді.
1. Тауармен қоса жүретін құжаттармен алдын ала танысу. Бұл ретте сарапшы
олардың толтырылуының дұрыстығына назар аударуы қажет. Сандық немесе
сапалық көрсеткіштерде, жіберу немесе қабылдау күндерінде түзетулер не
басқа мәліметтер табылған жағдайда сарапшы оны міндетті түрде қабылдау
актінде немесе сараптамада белгілеуі тиіс. Тіпті таңбалар сипаты да
көрсетіледі: олардың қарандашпен немесе басқа түсті бояумен жазылуы,
түзетулердің болу және олардық қалай безендірілгені (түзетулердің
дұрыстығын растайтын қолтаңбалар, мөрлердің болуы).
2. Өлшеу немесе есептеу құралдарының көмегімен тауардың сандық
көрсеткіштерін есептеу. Есептеу бірыңғай немесе ішінара болуы мүмкін.
Бірыңғай есептеу қапталмаған тауарларға (мысалы, сеуіп әкелінген дәндер,
көкөністер), сонымен қатар әрбір орамада массасы, көлемі немесе ұзындығы
белгіленбеген қапталған тауарларға қолданылады. Ішінара есептеу белгіленген
массасы бар орамаларға қапталған тауарлар үшін қолданылады. Бұнда сарапшы
іріктеу көлемін дербес анықтайды, ол стандардттарда, сауда-саттық
келісімдерде немесе келісу шарттарында белгіленген нормалардан төмен
болмауы керек. Сарапшы іріктеу көлемін белгіленген нормалармен
салыстырғанда едәуір жоғарлатуға келесідей жағдайларда құқылы:
Комплексті қаптама бірліктері немесе тауардың бірлік экземплярының
сандық көрсеткіштері шынайы мәндерінің маркілеуді, қаптама қағаздарында
және/немесе тауармен қоса жүретін құжаттарда белгленген мәндерден
айтарлықтай айырмашылықтары кезінде;
Тауарларды транспорттау, сақтау немесе жүзеге асыру кезінде пайда болған
тауар жетіспеушілік аңғарылған жағдайда;
Тауар сапасының айтарлықтай өзгергені белгіленген жағдайда (сыну, қирау,
мұжылу, деформация, микробиологиялық бұзылу, кеміргіштермен зақымдану).
Жетіспеушілік табылған жағдайда сарапшы тек маркілеуде немесе қаптама
қағазында берілген мәліметтерге сүйенбей, әрбір орамада тауардың болуын
тексеруі қажет (дана санын есептеу немесе өлшеу арқылы). Бұл мәліметтер
қате болуы мүмкін. Сонымен қоса актіде әрбір қаптамадағы үш көрсеткіш
көрсетілуі қажет: маркілеуді, қаптама қағазында көрсетілген және іс жүзінде
аңғарылған тауар мөлшері.
Қапталған тауар санын есептеу кезінде сарапшы мінетті түрде қаптама
жағдайына назар аударуы тиіс, ол сыртқы көрінісі бойынша бағаланады, және
де қажет болса ыдысты ашқан соң оның бетінің сипаты бойынша да бағаланады.
Бұдан басқа, байлауыш материалдың болуына, мөр пломбасына және тауардың
ыдысты бұзбау пайдалану мүмкіндігіне назар аударады.
Егер тауардың тұтынушылық қаптамасы ашылғаннан кейін қаптауға бөгет
болатын арнайы құралдармен жабдықталған болса, онда сарапшы бұл құралдардын
бүтіндігін тексеру қажет. Егер шыны бөтелкелердегі сусындардың герметикалық
тығындалған қалпақшалары болса, олардың ашылмайтынын тексеру қажет. Бөиелке
тығындарының герметикалылығын оларды төңкеру арқылы анықтайды.
Тауардың сандық сипаттама көрсеткіштеріне тауарды транспорттау
және/немесе сақтау жағдайлары мен мерзімдері едәуір әсерін тигізуі мүмкін.
Сондықтан сарапшы климаттық және санитарлы-гигиеналық режимдер
(температура, салыстырмалы ауа ылғалдылығы – САЫ, ауа алмасушылық, бөлме
тазалығы, жарықтығы, жәндік пен кемірушілер болуы) көрсеткіштерін, сонымен
қатар тауарды орналастыру ережелерінің сақталуын толық сипаттауы тиіс.
Тауарды жоғары температурада және төмен САЫ кезіндегі транспорттау және
сақтау кезінде тауар мен ыдыстың кеуіп кетуі мүмкін. Бұл жоғары табиғи
шығынға әкеліп соғады, кейде ол белгіленген нормалардан едәуір асып түседі.
Бұл тауар жетіспеушілік себептерінің бірі болып табылады. Және де қапталған
тауарлар үшін сарапшы тек брутто массасын анықтап қана қоймай, сонымен қоса
комплексті қаптама бірліктерінің санын қайта санап, олардың бүтіндігін
белгілеу керек. Бұл сандық жетіспеушілікті сақтау режимінінің бұзылуымен
түсіндіруге мүмкіндік береді.
Жоғары САЫ жағдайында тауар мен ыдыс су буын жұтуы мүмкін, мұның
нәтижесінде оның массасы жоғарлайды. Ыдыстың ылғалдануы міндетті түрде
тауардың ылғалдануы еместігін ескеру қажет, себебі су буын жұту
интенсивтігіне тауар немесе ыдыс материалдары мен заттарының
гигроскоптылығы әсер етеді. Ыдысты ылғалдануы кезінде тек брутто және ыдыс
массасы ғана жоғарылайды, ал нетто массасы төмендеуі мүмкін, нәтижесінде
тауар жетіспеушілігі орын алады.
Әрбір жағдайда сарапшы брутто, нетто және ыдыс массаларының кез келген
өзгерулерін, олардың жоғарылағаны болса да актіде белгілеуі қажет. Бұл өте
маңызды, себебі ылғалданған тауар ары қарай сақтау кезінде микробиологиялық
бұзылуға тезірек шалдығады және тұтынуға жарамсыз болып қалады.
Жекеленген жағдайларда сарапшы оптималды температуралы-ылғалды режим
әрдайым сақталып отырғанына қарамастан, тауардың жоғары ылғалдылыққа ие
болуымен соқтығысуы мүмкін. Бұл жағдайды сақтау режимі мәліметтерінің
жалғандығымен немесе тауарды әдейі ылғалдандырумен немесе оның ауа буымен
сулануымен түсіндіруге болады. Бұндай әдісті қант ұнтағын, қант, құрғақ
жемістер және матала сататын жаман ниетті сатушылар жиі пайдаланады.
153
Орналастыру сипаты кезінде сарапшы қолданылатын тауар қалау әдістерін,
тауар көршілестігі ережелерінің сақталуын көрсетуі керек. Көршілестік әр
түрлі тауарлар үйлесімділігінің принципіне, сонымен қатар максималды мүмкін
тиеу жоғарылығының, минималды мүмкін қабырға аралығының белгіленген
нормаларына негізделеді.
Қапталған тауар партиясы үшін тауардың ашылуы немесе қайта ыдысталы
жүргізілгенін ескеру қажет. Ыдыстың сандық сараптама алдында сарапшысыз
ашылуы кейде оны өткізуден бас тартуға негіз болуы мүмкін. Бірақ бұл
шартсыз негіз емес, себебі бір қатар жағдайларда сарапшы жанама белгілері
бойынша ыдыстан тауардың ұрлану мүмкіндігін белгілеуі мүмкін (мысалы,
толтырылу деңгейі, комплексті қаптама бірлігіндегі жеке экземплярлардың іс
жүзіндегі санынның маркілеуді немесе қаптама қағазында белгіленген санымен
сай келуі және т.б.)
2. Сапалық сараптама (сапа бойынша сараптама)
Сапалық сараптама – нормативті құжаттар талаптарына сай болуын бекіту
үшін сарапшылар өткізетін тауар сипатының сапалық бағасы.
Бұл сараптаманың міндеті болып өткізіп-қабылдау кезіндегі немесе ұзақ
мерзімге дейін сақтаудан немесе сақтау кезінде жасырылған технологиялық
дефектілер табылғаннан кейін тауар партиясындағы тауар сапасын анықтау
табылады. Бұдан басқа, сапа бойынша сараптама жаңа тауарлар үлгісінің оның
сериялы өндіріске қояр алдындағы сапасын бағалау кезінде қолданылады. Тағам
өнімдері немесе аспаздық бұйымдар үшін сапалық сарпатаманың бұл түрі тек
органолептикалық көрсеткіштері бойынша дегустация деп аталады.
Тағайындалуына байланысты сапалық сараптама бес түрлі болады: сапа
бойынша қабылдау сараптамасы, жинақтылығы бойынша сараптама, жаңа тауарлар
сараптамасы, тағам өнімдер дегустациясы және келісімдер бойынша сараптама.
Сапа бойынша қабылдау сараптамасы – қабылдау кезіндегі нәтижелерді
растау үшін сарапшылар өткізетін сапа бағасы.
Сапа бойынша қабылдау сараптамасын жүргізудің негізі болып табылады:
жіберуші болмағанда және оның екінші ретті қабылдауға келе алмағанында
қабылдаушымен жүргізілген қабылдау тексерісі нәтижесі бойынша жіберуші мен
қабылдаушы арасындағы келіспеушілік;
алдын ала болжалды немесе қабылдау кезінде байқалған іс жүзіндегі тауар
сапасының құжаттарда көрсетілгендерге сәйкес келмеуі;
бұзылған қаптама табылған жағдайда (сыну, деформация, мұжылу, қирау);
транспорттау немесе сақтау кезіндегі едәуір сапа шығындары болған
жағдайда.
Тауарды сапасы бойынша қабылдаудың сандық сараптамадан айырмашылығы онда
кең нормативті база қолданылады – стандарттар, техникалық жағдайлар,
санитарлы және ветеринарлы ережелер мен нұсқаулар, көлік ұйымдарының
ережелері немесе кодекстері.
Сапа бойынша қабылдау сараптамасын өткізу ережелері
Сараптама алдында барлық қажетті нормативті құжаттармен: өнімнің нақты
түрлеріне, қаптама мен маркілеуіне, сынау әдістеріне арналған стандарттар
немесе техникалық нұсқаулармен мақсатты танысу.
Сараптама жүргізу кезінде қабылданатын тауарлардың сапасын қазіргі
стандарттар, техникалық нұсқаулар, келісімдер талаптарына сай анықтау
қажет. Қажет болған жағдайда қабылданатын тауарлар үлгілер және
эталондармен салыстырылып бағалануы мүмкін.
Қабылдау сараптамасы кезіндегі сапа көрсеткіштерін таңдау оның
мақсаттарымен және өткізілу жағдайларымен анықталады. Көбенесе, сарапшылар
негізінен сыртқы көрінісінің органолептикалық қасиеттерін және қарапайым
өлшеу құралдарын пайдалану арқылы кейбір физико-химиялық көрсеткіштерді
(мысалы, масса, ұзындық, көлем, салыстырмалы тығыздық және т.б.) бағалаумен
шектеледі. Сапа бағасының күрделі тәсілдерін қажет ететтін физико-химиялық
және микробиологиялық көрсеткіштер қабылдау сараптамасы кезінде әдетте
қолданылмайды. Бұл олардың ұзақ уақытқа созылатындығына байланысты. Тек
кейбір жағдайларда ғана сарапшы мұндай көрсеткіштерді анықтауды сапа
бойынша қабылда біткеннен кейін ұсынуы мүмкін.
3. Сапаны бағалау үшін көлемі белгіленген нормалардан кем болмайтын
сұрыптама немесе қосарланған үлгі таңдап алынады. Үлгілерді іріктеу реті
стандарттарда немесе техникалық нұсқауларда бекітілген және сарапшы оны
міндетті түрде орындау керек. Сарапшы үлгілердің сұрыпталуын дербес
орындауы тиіс.
Қабылдау сараптамасында қолданылатын сапаны ішінара тексеру үлгілердің
сұрыптау кезіндегі кездейсоқ қателіктердің үлкен мүмкіншілігімен
байланысты, сондықтан нормалар сұрыптама немесе үлгілердің минималды жол
берілетін көлемдерін ескереді. Кіші үлгідегі тауар сапасын анықтау және
нәтижелерді бүкіл тауар партиясына аудару үлкен қателік болып табылады.
Нәтижесінде өткізілген сарпатама нәтижелері жарамсыз болып саналуы мүмкін.
Керісінше, тауар партиясынан таңдап алынатын сұрыптама немесе үлгі
көлемінің үлкейуі бұзушылық болып табылмайды, себебі алынған нәтижелердің
дұрыстығы жоғарылайды.
4. Құрамында әр түрлі сапа градациясындағы (стандартты, стандартты емес,
ақаулы, жоғары, бірінші және басқа сорттардың қалдығы және т.б.) тауарлары
бар тауар партиясы біртекті болмаған жағдайда сарапшы әрбір фракцияның
процентті құрамын айқындауы қажет.
Егер әр түрлі сапа категориясына жататын тауарлар әр түрлі ыдыстарға
оралған және сәйкес маркаланған болса, онда қойма қызметкерлері партияны
сол градация бойынша тізуге міндет. Бұндай жағдайда сарапшы үлгілерді
сұрыптайды және оларға әрбір сапа категориясы бойынша жеке баға береді.
Ақаулы тауарлар аңғарылған жағдайда сарапшы ерекше сипатты ақаулары бар
тауар үлгілерін таңдап алуы және олардың пайда болу себебін орнатуы міндет.
Ол, сонымен қоса, қажет болса немесе тапсырыс берушінің сұрауы бойынша
ақаулы өнімдерді пайдалану немесе жою мәселелері бойынша ұсыныс бере алады.
Сараптама актісінде түрлі немесе ерекше сипатты ақаулары бар өнімнің
процентті құрамы көрсетілуі керек.
Бірқатар жағдайларда ақаулы өнім үлгілерін олардың түрін және неден
пайда болғанын анықтау үшін сынақ зертханаларына жіберген жөн. Әсіресе,
сарапшы ақауларды анықтауда қиындыққа шалдыққан жағдайда.
Кейде көп сақталынатын тауарлар үшін ақаулы өнім үлгілерін алушыда
қалдыру немесе сараптау ұйымына жіберу ұсынылады. Бұнда сарапшы үлгілерді
дербес сұрыптауы және оларды сәйкес этикеткалармен және/немесе үлгі
сұрыптау актілерімен жабдықтауы тиіс.
Актілерде ақау сипатының түрлеріне нұсқау сараптамасының болмауы немесе
олардың түрінің қате анықталуы сараптама актісін жоқтауға негіз болуы
мүмкін.
Егер жіберушімен мен алушы арасындағы келіспеушіліктер Мемлекеттік
арбитражда шешілетін болса, онда сапа бойынша қабылдау сараптамасының
нәтижелерін дұрыс көрсету ерекше маңызды. Қате жүргізілген сапа бағасы
немесе сараптаманың толтырылған акті ұсынылған айыптан бас тартуға негіз
болуы мүмкін.
Сараптама актісінде бір-біріне қарама-қарсы фактілер болмау керек.
Сараптау бағасын әрбір тауар партиясы бойынша жеке өткізу қажет, ал оның
ішінде – әрбір атау, сорт, артикул бойынша өткізеді және бұны міндетті
түрде актілерде көрсетеді.
Қабылдау сараптамасы актісін жоққа шығарудың негізі қорытындылардың
дәлелсіздігі болуы мүмкін. Мысалы, егер тауар үшін қабылдау жіне ақаулы
сандар ескерілген болса, онда белгіленген нормадан төмен ақау саны
жағдайында барлық партияның жарамсыз болуы дұрыс емес. Мұндай жағдайда
сараптама нәтижелері күмәнді болып саналып, ал сараптама актісі
қабылданбайды.
5. Сапаның сай болмау себептерін айқындаған кезде сарапшы актіде ыдыс
және қаптағыш материалдардың жағдайын (олардың бүтіндігі, жетістігі және
беріктігі) көрсетуі тиіс.
6. Егер тауар партиясының бүтіндігі бұзылса (мысалы, тауар бөлігі
жіберілген болса) немесе иесіз, сонымен қатар ашылған немесе тауармен қоса
жүретін құжатсыз тауарлар ұсынылса, онда сарапшы қабылдау сараптамасын
жүргізбеу керек.
Комплектілігі бойынша тауарлар сараптамасы – сарапшы жүргізетін
комплекттің қажетті элементтерінің болуының бағасы және техникалық
құжаттарда көрсетілген мәліметтерге сәйкестігін орнатуы. Бүтіндік немесе
комплектілік сапа көрсеткіштерінің бірі болғандықтан, сапа сараптмасының
бір түрі болып табылады.
Оны өткізудің негізі болып бүтіндігі комплекте барлық қажет
элементтердің болуымен қамтамасыз етілетін қабылданатын тауарлардың
ерекшелігі табылады. Бұдан басқа, комплектілік тауардың функционалды және
әлеуметтік мәніне, оның төзімділігіне, жөндеуге жарамдылығына,
эргономикалық және эстетикалық қасиеттеріне әсер етеді.
Барлық комплектті элементтер үш топқа бөлінеді:
тауардың функционалды мәнін, оның эстетикалық қасиеттерін қамтамасыз
ететіндер;
экспуатация процесі кезінде тауарды жөндеуге арналғандар (қосымша
бөлшектер, түйіндер және т.б.);
көшіру, сақтау және іске асыру кезінде тауардың сақталушылығын
анықтайтындар.
Бірінші топтың комплектті элементтеріне тауардың құрам бөліктері жатады.
Мысалы, бұрандамалар, бұрандалы бекіткіштер, шынылар, жеке панельдер,
жиналатын жиһазға арналған фурнитура, электр тұрмыс тауарлардағы электр
шнурлары және т.б.
Комплектілікті бұзу болып жеке заттардың болмауы немесе олардың біркелкі
комплект стиліне сәйкес келмеуі де саналады. Мысалы, мынадай жағдай
белгілі: сатып алушы жиһаз гарнитурын төлеп, ал үйіне киім салатын шкафы
түсі және фактурасы бойынша жасалған матиралдан өзгеше болған жиһаз
комплекті әкелінді. Жүргізілген сараптама комплектіліктің бұзылғандығын
растады. Дүкенде бүкіл комплектіге сәйкес келетін шкаф болмағандықтан,
сатып алушыға ақша қайтарылып, бұзылған жиһаз комлектісін алып кетілді.
Комплектіліктің бұзылуы болып киімдегі түйме бөлігінің, аяқ-киімдегі баудың
болмауы да және т.б. саналады.
Комплектті бұйымдардың екінші тобы тауарлардың эксплуатациясы кезінде
жөндеуге жарамдылықты қамтамасыз ететін қосымша бөлшектермен, түйіндермен
көрсетілген. Оларға қосымша түймелер, мата бөліктері мысал бола алады.
Комплектті бұйымдардың үшінші тобы тауар қозғалысының түрлі
этаптарындағы тауардың сақталынуын қамтамасыз етуге арналған.
Жаңа тауар сапасының сараптамасы – жаңалық деңгейін, оларды тұтынуға
жіберудің мүмкіндігі мен мақсаттылығын сипаттайтын көрсеткіштер
номенклатурасы бойынша тауар сапасының бағасы.
Бұл сапа сараптамасы түрлерінің мәні болып тұтынушылық ұнатуды жасай
алатын тәжірибелік қажеттілігі мен сапаның көрсеткіштерін анықтау болып
табылады.
Сараптама мақсаттарынның қойылымы сарапшылардың жаңа тауар сапасы
бағалауын өкізуге қажет және жеткілікті болатын критерилерді таңдаудың ары
қарайғы этаптары мен процедурараларын анықтайды. Сараптама мақсаты сапа
көрсеткіштерінің барлық номенклатура бағасы немесе тек олардың бөлігінің,
мысалы жаңалық деңгейінің бағасы болуы мүмкін.
Сараптаманың келесі этаптарында мақсаттарды орнатқан кезде сарапшылар
«жаңа тауар» терминінің мағынасын толық білуі қажет.
Жаңа тауар – жүзеге асыруға арналған және тұтынушылық қасиеттері
өзгертілген, ұқсас бар тауардан өзгеше өнім.
Сапа көрсеткіштерін таңдау міндетті талаптарды (қауіпсіздік,
функционалды міндеті) ұстану, сонымен қатар жаңалық деңгейін анықтау
қажеттілігіне негізделеді.
Сарапшы (немесе тапсырыс беруші) сараптама мақсаттарына байланысты
тұтынушылық көрсеткіштердің барлық номенклатурасын таңдай алады немесе
мінетті көрсеткіштерімен және жаңалық деңгейімен ғана шектеледі.
Жаңа тауарды тану тәжірибелік қажеттіліктерін, жаңалық деңгейін,
эстетикалық деңгейін бағалау және тұтыну шартын анықтау (эксплуатация)
жолымен жүргізіледі.
Ассортиментті сараптама – ассортиментті қажеттілігін анықтау мақсатында
сарапшы жүргізетін тауардың сандық және сапалық сипатының бағасы.
Тауар танушылық сараптаманың бұл түрі алдынғы екі түріне қарағанда жеке
дамымаған. Көбінесе ассортиментті сараптама сапалық сараптаманың құрам
бөлігі болып табылады, себебі сапаны бағалау кезінде сарапшы берілген
тауардың ассортиментті тиімділігінің оның маркілеуде және тауармен қоса
жүретін құжаттарда берілген аталуына, артикуласына, тауар маркасына
сәйкестігін тексеру қажет.
Құжаттық сараптама – тауармен бірге жүретін, технологиялық және басқа
құжаттардағы мәліметтерге негізделген тауарлардың тауартанушылық сипатының
сарапшы беретін бағасы.
Ассортименттік сараптама сияқты құжаттық сараптама да көбінесе,
тауартанушылық сараптаманың басқа түрлерінің міндетті элементі ретінде
пайдаланылады, себебі сарапшылар міндетті түрде санының, сапаның, сараптама
объектісінің атауының құжаттық мәліметтерге сәйкестігін тексереді.
Құжаттың сараптама жеке түрде тауар жоқ болған жағдайда (мысалы, оның
жүзеге асуы, ұрлануы, бұзылуы, кездейсоқ жағдайдан жойылуы нәтижесінде),
сонымен қатар сандық және сапалық шығындар пайда болса қолданылады.
Комплексті сараптама – сарапшы жүргізетін тауардың барлық сипатынның
құжатар анализы және оларды сынау негізінде бағасы. Ол тек тауар танушылық
қана емес, сонымен қатар бағалық сипаттарды қамтиды.
Комплексті сараптама сатушы, тұтынушы позициясын және пайда болған нарық
жағдайлары есебінде тауарды барлық жағынан бағалау қажет болған жағдайларда
қолданылады. Сондықтан комплексті сараптама жүргізетін сарапшыға тек тауар
туралы білімі жетіспейді. Ол, сонымен қатар, нарықтың сәйкес тауарлы
сегментіндегі нақты жағдайды талдай және бағалай алуы, сауда ұйымдарының
тауар саясатында бейімделуі, нақты тауарларге тұтынушылық пен қажеттілікті
білуі тиіс.
Комплексті сараптама комиссиялық сауда тәжірибесінде кең қолданысқа ие.
Бақылау сұрақтары
1. Сандық және сапалық сараптаманы өткізудің құқықтық базасы қандай?
2. Қаптағышы бұзылған тауар сараптамасын өткізудің ерекшеліктері.
3. Қабылдау кезіндегі сандық және сапалық сараптамаларды өткізу
ережелерін салыстыр.
4. Жаңа тауар сараптамасын өткізу ерекшеліктері. Олардың жаңалық
деңгейін қалай анықтайды?
5. Құжаттар бойынша сараптама өткізудің ерекшеліктері қандай?
6. Ассортиментті, құжаттық және комплексті сараптамаларды сипатта.
Оларды өткізудің негіздері қандай?
№5-ші дәріс.
Санитарлық-гигиеналық сараптама.
Гигиеналықжәне фито-санитарлық сараптама.
Санитарлық-гигиеналық сараптама - ол тауарлық сараптаманың ең
маңызды түрлерiнiң бiрi, өйткенi мақсат тұтынушылар үшiн тауарлардың
қауiпсiздiгiнiң растауы болып табылады.
(санитарлық сараптама- бұдан әрi) санитарлық-гигиеналық сараптаманың
объекттерiмен (өнiм ) тауарлар, қызмет, процесстер, сонымен бiрге тауардың
ағымында жинағы тiршiлiк циклының қауiпсiздігін қамтамасыз ететiн факторлар
болып табылады. Осы жағдайда саэкспертизаның объектерімен
шикізат,технологиялық үрдістер, өндірістік,сақтау,бір жағынан
жіберу,технологиялық және саудалық жабдықты қоса,көлік құралы,өндірістік
және қызмет көрсетушісі бола алады.
Санэкспертизаның субъекттерiмен (санитарлық-гигиеналық сынау
зертханаларының санитарлық дәрiгерлер, қызметкерлерi тағы басқалар)
санитарлық-эпидемиологиялық қызметтердiң қызметкерлерi болып табылады.
Санитарлық-эпидемиологиялық қызметтердiң сарапшылары сарапшыларға қарағанда
- құқықтың тауар танушылары өз құзыры шектерiндегi тауарларының мемлекеттiк
сапаны бақылауларын жүзеге асыруға ие болады. Санитарлық-гигиеналық
сараптама маңызды болып табылған тауарлардың қауiпсiздiгiнiң растауымен
тауар сараптамасын толықтырады, бiрақ тауар сараптамасының кешенді
нәтижесінен жалғыз емес.
"Санитарлық ережелер, норма және гигиеналық нормативтар бұдан әрi -
санитарлық ережелер оның тiршiлiк әрекетiнiң қолайлы жағдайларының
қамтамасыз етуiне мекендеу және талабының факторларының адамы үшiн
нормативтiк актiлер, қоятын зиянсыздықтың және қауiпсiздiгiнiң белгiлерi"
Заңдағы ерекше iлтипат азық-түлiк шикiзатының сапасы, азық-түлiк
өнiмi, материалдар және қойылған санитарлық ережелерге сәйкес келуi керек
болатын бұйымдардың оларымен түйiсетiн олардың жасауларының технологияларын
бiлдiредi.
Жаңа азық-түлiк өнiмдерiнiң өндiрiсiне өңдеу және қойылу, жаңа
технологиялық үдерiстердi енгiзу, жабдық, Тары өндiрiсi, ыдыс және буып-
түйетiн материалдар, тағы басқа заттардың азық-түлiк қосымшаларының
қолдануы санитарлық-эпидемиологиялық қызметтiң мемлекеттiк құрылымдарының
санитарлық талаптар және шешiмдерiне олардың сәйкестiгi тек қана гигиеналық
баға негiзiнде рұқсат етiледi. Шикiзат, санитарлық ережелер сәйкессiздiктiң
жағдайындағы материалдары олармен бас мемлекеттiк санитарлық дәрiгер немесе
оның орынбасарының өндiрiс және жүзеге асырудан қаулыға ғана дейiн дереу
шешуге түйiсетiн өнiмдер.
Сонымен бiрге импортталатын тұтынушы тауарлары адам үшiн санитарлық
ережелер және халықаралық қауiпсiздiк талаптарына сәйкес келуi керек.
Гигиеналық сараптаманың нормативтiк базасы Санитарлық ережелер
және азық-түлiк шикiзатының госкомсанэпиднадзорының қаулысы және азық-түлiк
өнiмдерiнiң гигиеналық талаптарын бекидi СанПИНларды бекiтiлген нормалармен
елестеткен. Бұл СанПИНлар талаптар технологиялық циклда барлық кезеңдерiнде
қолданылады: азық-түлiк өнiмiнiң жаңа түрлерiнiң өндiрiсiне жобалау,
өңдеулер, қойылу, елге және iске асыру оның өңдеуi, өндiрiс, сақтау,
тасымалдауға, әкелiмде.
Санитарлық-гигиеналық сараптаманың классификациясы. Зерттеу
нысаналарға байланысты шикiзат және (тауарлар технологиялық, фитосанитарлық
және дәрiгерлiк) өнiмнiң гигиеналық сараптамаларын танып бiледi.
Гигиеналық сараптама
Гигиеналық сараптама - қойылған гигиеналық талаптарға шикiзат,
өнiмнiң сәйкестiгi және ораушының сарапшыларымен баға.
Гигиеналық сараптаманың мақсаты - өмiр, денсаулық және
тұтынушылардың дүниесi үшiн тауарлардың қауiпсiздiгiнiң қамтамасыз етуi.
Сараптаманың бұл бiр түрiнiң есептерiнде кiредi:
көрсеткiштердiң тиiмдi номенклатурасының анықтауы; көрсеткiштердiң
нақты мәндерiн анықтау; қойылған талаптарға көрсеткiштердiң нақты мәндерiн
сәйкестiктiң растауы.
Гигиеналық талаптар қосады:
химия, радиациялық және микробиологиялық қауiпсiздiктiң
көрсеткiштерi;
балық және балықтың емес су өнiмдерiнiң паразитологиялық қауiпсiздiк
көрсеткiштерi;
азық-түлiк қосымшаларының барынша мүмкiн (ршш ) шоғырландыруларын
көрсеткiштер.
Гигиеналық сараптаманың өткiзуiн қажеттiлiк шақырған:
қоршаған орталар, туыс химия заттарының шикiзат, өнiм және
ораушысының ластануы, сонымен бiрге микроорганизмдермен, паразиттiк
тоғышарлармен;
химия заттарының қолдануымен қосымшалар ретiнде.
Шикiзаттың химия және микробиологиялық ластанулары және азық-түлiк
өнiмдерi заттармен, шығарулармен адам үшiн туыс, мүмкiндiгi бойынша қауiптi
шақырылады, сонымен бiрге токсиндер немесе инфекция ауруларының болатын
қоздырушы өндiретiн микроорганизмдер. Бұл ластанулар табиғи,
микробиологиялық немесе жасанды тек бола алады. Соңғысы адамның қызметтерi
әсерi болып табылады.
Туыс химия заттары ксенобиотиктермен деп аталуға қабылдалған. Олар
органикалық емес және органикалық табиғат бола алады.
Шикiзат және өнiмнiң ластануларының негiзгi көздері болып табылады:
мысалы, табиғи зиянды қоспалардың соланиннің табиғи шикiзатындағы
бар болуы картофел, кәдiлер, қызанақтар, шиелердiң сүйектеріндегі
амигдалиндер, құйылыс, өрiктер, қоза тұқымдарындағы госсипола тағы сол
сияқтылар;
Ауыл шаруашылық мәдениеттерінің өсіруі және малдардың мазмұны;
өзiне тән емес зиянды қоспаларды дәл тигiзу және бiлiм салдарынан
технологияның әбден жетiлдiруiн немесе бұзылысы; (улағыштық элементтер,
нитраттар, радиоактивтi элементтер, пестицидтер, гормондық препараттар,
антибиотиктер)
өндiрiс технологиясының сақтамауы, өнiм салдарынан не улағыштық
элементтер, меланоидтар көрiнiп қалады;
(улағыштық элементтер, мономерлер тағы сол сияқтылар) ораушыдан улы
заттарын өткел;
ауылшаруашылық мәдениеттердiң өсiрудi технологияның әбден
жетiлдiруiн және бұзылысы өзiне тән емес зиянды қоспаларды дәл тигiзу
немесе бiлiм салдарынан немесе (улағыштық элементтер, нитраттар,
радиоактивтi элементтер, пестицидтер, гормондық препараттар, антибиотиктер)
малдардың мазмұны;
микроорганизмдердің тiршiлiк әрекетi ауылшаруашылық шикiзаттың
өсiруi, өндiрiс, бiр жағынан жiберу және дайын өнiмнiң сақтауында;
қоршаған ортадан дәл тигiзуi және байланысуда сау және (трематодтар,
цестода, нематода, қырғыштар) тоғышарлардың балықтарының аурулары;
тыйым салынған ршш қойылған артық дозалардағы қосымша шешiлген
қосымшалардың қолдануы.
Қоспалар - табиғи немесе синтетикалық тектiң оның тұтынушы
қасиеттерiнiң жақсартуы үшiн өнiмнiң өндiрiсте қолданылатын қосалқы
шикiзаты. Қоспалар негiзгi шикiзатқа қарағанда бiр немесе бiрнеше
қасиеттердiң құрастыруларында қатысады, бiрақ олар сапа құрайтын
қасиеттердiң барлық жиынтықты құрастыруы үшiн арналмаған.
Олар өндiрiстер үшiн арналған тұтынушы тауарларының класына
байланысты қосымша екi топтарда бөлшектенедi: азық-түлiк және азық-түлiк
емес, әрбiр топтың олардың көмегiмен құрастырылатын тұтынушы қасиеттерiне
байланысты химия заттарының нақтылы тiзiмiмен елестеткен шағын топта
жiктеледi.
Өнеркәсiптiк өндiрiстiң қазiргi шарттарында жақсартылған тұтынушы
қасиеттерiмен түрлi ассортименттiң тауарларының шығарылымының қажеттiлiгi
пайда болады, органолептикалық және функционалдық тағайындау, сонымен бiрге
сақталатындықпен ең алдымен. Бұл әр түрлi қоспалардың қолдануының
қажеттiлiгiне себепшi болады, өңдеудi мүмкiндiк және дәстүрлi емес негiзгi
шикiзаттың қолдануы өйткенi шектелген.
Шешiлген қосымшалар шек қойылмай-ақ қолданады. Тыйым салынған
қоспалар азықтар үшiн қолданылуы керек. Оған амарант бояуларды жатады,
цитрус қызыл. сонымен бiрге формальдегид, қалидың броматы және кальцидiң
броматы.
Шешiлген азық-түлiк қосымшаларының тiзiмiн халықаралық тәжiрибеде
едәуiр кеңiрек. Олардың қолдануына шешу азық-түлiк қосымшалары бойынша
сарапшы Фао/воздардың бiрiккен комитетiмен шығып тұрады және (Джекфа )
контаминантам.
Сарапшы қосымшалардың тауарларындағы бар болу, сонымен бiрге ршштың
қолданылатын шоғырландыруларын сәйкестiк гигиеналық сараптаманың өткiзуiнде
орнатуы керек. Бұдан басқа, қолданылатын қосымшалардың түрi айқындалу
керек. Егер олары тыйым салынған аумақтарда жатса, онда мұндай өнiмдер iске
асыруларды жатпайды.
Сараптаманың өткiзулерi нәтижесімен (сертификат ) гигиеналық
шешiмнiң беруi туралы сараптама актiсi немесе сарапшының ұсынысы бола
алады.
(сертификат ) гигиеналық шешiм - гигиеналық қауiпсiздiк талаптары
(тауар ) өнiмнiң сәйкестiгi туралы техникалық құжат. (нақты жасап шығарушы
шығарылатын жаңа жаңасымен) өнiмнiң өндiрiсiне қойылудың жанында сөзсiз
құжат болып табылады, сонымен бiрге импортталатын тауарлар үшiн кеден Ресей
шекарасының қиылысуында. Гигиеналық шешiмнiң берулерi үшiн негiз
қауiпсiздiк көрсеткiштерiнiң нақты мәндерi туралы мәлiмет болатын сынақ
хаттамасы болып табылады.
Өнiмнiң қауiпсiздiк растайтын сәйкестiк сертификатын
алмастырмағанында емес, тек қана негiзбен оны беру үшiн қызмет көрсете
алғанында гигиеналық сертификат. Гигиеналық шешiмнiң дербес функциялары
импорттық және жаңа отандық тауарлар, жататын емес мiндеттi сертификаттау
қарағанда орындайды.
Ораушының гигиеналық сараптамасы - тұтынушы тауарларымен түйiсетiн
материалдардың буып-түюi үшiн жарамдылықтың бағасы.
Бұл сараптаманың мақсаты үйлесiмдiк және ораушының қауiпсiздiгiнiң
растауы тұтынушы тауарларымен байланысуда болып табылады.
Сараптаманың объекттерi және тауарлармен түйiсетiн таңғыш зат буып-
түйетiн ораушылар, Тараны қоса.
Сараптаманың өткiзулерi үшiн негiздермен қызмет көрсетедi:
ораушының жаңа түрлерiнiң өңдеу, өндiрiс және қолдануы;
тауарлардың кешендi тауар сараптамасы;
құрама элементi ораушы болып табылған жаңа тауарлардың сараптамасы;
ораушының сертификациясы.
Ораушылар гигиеналық сараптаманың өткiзуiнде келесi белгiлердi
есепке алады:
байланысуда ораушымен тауардың органолептикалық сапа
көрсеткiштерiнiң өзгерiсi;
тауарлардың қауiпсiздiгiнiң қамтамасыз етуi;
тауарлардың компоненттерi бар ораушысының заттарының өзара
әрекеттесудiң жоқтығы;
ршш артық сандардағы бұл заттарының ораушы болатын туыс химия
заттарының тауарларында және жинақталуы өткел;
тауарлардың сақталуы және қорғаудың ораушысын қамтамасыз етудi
тексеру оларды қолайсыз сыртқы шарттарынан, қоршаған орта - бұл тауарлардың
ластануынан;
микрофлораның дамытуына ораушының компоненттерiнiң жағдай жасайтын
әсерiнiң жоқтығы.
Ораушының гигиеналық сараптамасы келесi кезеңдердi ескередi:
1 ) ораушының ықпалының зерттеуi органолептикалыққа және тауарлардың
көрсеткiштерi физикалық-химия;
2 ) материал сараман заттардың сапалы және сандық құрамдарын
анықтау;
3 ) тауарлармен байланысу сараман туыс химия заттарының
токсикологиялық қасиеттерiнiң анықталуы.
Өткiзiлген сараптаманың нәтижесi нақтылы тауарлар үшiн ораушының
жарамдылығы туралы шешiм болып табылады. Осылай, азық-түлiк өнiмдерi үшiн
ораушы немесе ыдыс оның тағайындауын белгiмен таңбаланады: "Азық-түлiк
өнiмдерi үшiн", "Қурап қалған өнiмдер үшiн", "мұздай су үшiн" және
сараптама Фитосанитар ауылы өйткенi
(бұдан әрi - Фсэ) фитосанитар сараптамасы - оның карантин
қауiпсiздiгiнiң растауы үшiн өсiмдiк өнiмнiң бағасы. "фитосанитар" термин
"Фито" (өсiмдiк ) екi сөздердiң тiркесiнен пайда болды және "Санитарлық".
Оның синонимы ретiнде кейде"Карантин сараптамасы" бұрын қолданылатын
терминді кездестiруге болады.
Фитосанитар сараптамасының мақсаты - карантин әкетiлетiн
ауылшаруашылық зиян келтiрушiлердiң таратуын сақтап қалу.
Фсэның объекттерiмен өсiмдiк шикiзат, олардың зиян келтiрушiлерi
және карантинге және карантиндік емес бөлшектенетiн микроорганизмдерді
бұзатын өнiмдер қызмет көрсетедi.
Ауылшаруашылық және саудалық ұйымдар мәлiмдемелер бойынша
сараптамаларды өткiзетiн карантин органдарының Фсэ-сарапшылары субъекттер
және тапсырма берушiлер. Елде карантин қызметiнiң тармақты желiсi алдақашан
жасалған
Карантин зиян келтiрушiлерi - төмендету немесе өнiмнiң опат болуы
немесе екпе өнiмнiң сапасының нашарлауы ауылшаруашылық мәдениеттерге үлкен
залал салдарынан салатын құрт-құмырсқалар.
Кең таралғандарға және қауiптi зиян келтiрушiлерге колорадтық
қоңызы, сабақты нематодалары жатады, микроорганизмдерден - картоптың
шаянының бактериясы. Мысалмен бiзде 40-шi жылдардағы пайда болған
колорадтық қоңызы ал қазiр барлық елдi аумақта кездеседi қызмет көрсете
алады.
Тауарлық сараптама өткiзушi сарапшы-тауар танушылар сарапшы,
өкiлеттiктердi алмағанында емес, кейде және Фсэның жүзеге асыруы үшiн
қажеттi құзырлармен ие болмағанында, дегенмен бағалы сапалар табылуда.
Карантин зиян келтiрушiлерi және микроорганизмдердің табылулары үшiн
келесi әдiстердi қолданылады: мысалы, (сыртқы белгiлерге арналған) көз
мөлшерiмен, (микроорганизмдер және тiстеуiктердiң өте ұсақ шыбын-шiркейлерi
және нематодтар үшiн) көшiрiп алу, люминесценттiк және цитохимиялық.
Сарапшылар көз мөлшерiмен әдiстерге қолданады. Өңге аталған әдiстер тек
қана сынау зертханаларындағы Фсэ өткiзуде қолданылады.
Фсэ нәтиже Фсэнiң карантин объекттерiнiң табылуында бағаланатын
өнiмнiң қатынас талпынылатын шаралар туралы шешiм болуы керек.
Бұл шаралар (күрестiң шарасы) жоятын алдын алу бола алады. Алдын алу
шаралары карантин зиян келтiрушiлерi немесе микроорганизмдердің таратуын
және пайда болуы потенциалдық қауiп-қатерiнiң жанында ұсынылады. Карантин
зиян келтiрушiлерi және ауру бiлдiрген шараларына өнiмнiң шығарылымының
тыйымы өлкенiң сыртына жатады.
Саудалық, үшiн ауылшаруашылық жоюдың шаралары - механикалық, химия
және биологиялық кеңес бере алады.
Бұл шаралардың өмiрге әкелуi олар тауарлық сараптаманың мақсаты,
оқулық бұл болып табылып қарамайтындығы.
Нәтиже Фсэ шешiм немесе сараптама актiсi болып табылады, жиiрек -
фитосанитар сертификаты, өйткенi барлық азық-түлiк өнiмдерi мiндеттi
сертификаттауларды жатады. Сәйкестiк сертификаты өсiмдiк өнiмге фитосанитар
сертификатысыз берiле алмайды.
Технологиялық және медициналық сараптама
Технологиялық сараптама - қойылған санитарлық-гигиеналық талаптарға
өндiрiс, сақтау, бiр жағынан жiберу және тауарлардың iске асыруының
процесстерiнiң сәйкестiгiнiң сарапшысымен баға. Бұл санитарлық-гигиеналық
сараптаманың бiр түрлерi тауар сараптамасы болды ендi жиi бөлiгi болып
табылады, сондықтан өз алдына немесе сарапшыларымен бiрге санитарлық-
эпидемиологиялық қызметтердiң сарапшы-тауар танушыларымен жүргiзiле алады.
Бұл сараптаманың мақсаты - тауарлардың қауiпсiздiгiнiң қамтамасыз
етуi өндiрiс және сақтауда. Сараптаманың объекттерi - тауар қозғалыстың
барлық немесе жеке кезеңдерiне технологиялық үдерiстер.
Негiздермен оны өткiзу үшiн қызмет көрсетедi:
тұтынушы тауарларының кешендi тауар сараптамасының қажеттiлiгi;
жаңа тауарлардың өндiрiсiнiң және қойылудың жанында технологиялық
үдерiстердi тиiмдiлiктiң бағасының қажеттiлiгi;
тауарлардың сандық және сапалы өзгерiстерiнiң анықтауы ұзақ
сақтаудан кейiн;
буып-түю, сақтау, iске асырудың жаңа әдiстерiнiң тиiмдiлiгiнiң
бағасы, қызмет көрсетудiң озық формалары;
сауда немесе қоғамдық қоректенудiң қызметтерiнiң сертификациясы.
Тексерiс үшiн сұрақтар
1. Санитарлық-гигиеналық сараптаманың объекттерiн атаңыз.
2. Негiзгi заңдар және санитарлық-гигиеналық сараптаманың заңға
сүйенген және нормативтiк база құрайтын нормативтiк құжаттардың көрсетiңiз.
3. Санитарлық-гигиеналық сараптаманың классификациясын қарап
шығыңыз. Объекттермен бұл сараптаманың түрлерiнiң өзара байланысы олардан
айқындалыңыз.
4. Қосымшалардың тағайындауы әлдеқалай және олар қалай тағайындауға
байланысты бөлшектенедi?
5. Санитарлық-гигиеналық сараптаманың әртүрлi түрлерiнiң өткiзуi
үшiн негiздiң көрсетiңiз
№6-шы дәріс.
Мал дәрiгер - санитарлық сараптама. Обьектілер.
(Всэ ) мал дәрiгер - санитарлық сараптама ауылшаруашылық шикiзат
және тектiң малының азық-түлiк өнiмдерi үшiн қолданылады. Бұл сараптаманың
мақсаты олардың ауруларын инфекциялауды сақтап қалу тұтынушылардың
қауiпсiздiгiнiң қамтамасыз етуi жолымен болып табылады, адам және малдар
үшiн ортақ IВсэ есептер:
тасымалдаушыларымен тауарлар бола алатын қауiптi инфекция ауруларын
дер кезiнде анықталу;
мал дәрiгер - санитарлық бағаның қойылған әдiстерiнiң өңдеу және
қолдануы;
мал дәрiгерлiк талаптарға сараптаманың объекттерiнiң сәйкестiгiнiң
растауы.
Всэның объекттерiмен азық-түлiк, терi, аң терiсiнен және басқа
шикiзат, сонымен бiрге тектiң малының азық-түлiк өнiмдерi болып табылады.
Мал дәрiгер - санитарлық сараптама азық-түлiк өнiмдерiнiң
сараптамасына гигиеналық алдында болады. Тек қана мал дәрiгерлiк
сертификаттар болған жағдайда Госветслужбының органдарымен анықтаған ретте
берiлген азық-түлiк өнiмдерiнiң санитарлық-гигиеналық сараптамасын өткiзуге
рұқсат етiледi.
Всэның өткiзуiн қажеттiлiк келесi себептермен шақырған:
мысалы, қауiптi аурулардың бар болумен, адам және аусыл, қарасанның
малдары үшiн ортақ тағы басқалар және тұрғынның олардан қорғаудың
қажеттiлiгiмен;
мысалы, жаңа, бұрын белгiсiз аурулардың пайда болумен, "Сиыр құтыру"
адам және малдар үшiн ортақ;
олар орнатуға артық емес қалдық сандардың қолдануға және мазмұнды
бақылауы талап ететiн өсудi р үдеулер үшiн жануарларды қорғаудың тағы басқа
құралдарының вакциналарының қолдануы, сонымен бiрге гормондық препараттар
Всэ өткiзулер үшiн негiздер болып табылады:
өлкелер немесе малдардың ауруын адам үшiн қауiптi бiлдiрген елдерден
мал шаруашылығының өнiмдерiнiң түсуi;
мысалы, ет салған денелерiнiң iске асыруының алдында қойылған
талаптармен сәйкес тауар таңбалауын мал шаруашылығы өнiмдерiнде жоқтық
базарға;
кешендi тауар сараптамасының жанында мал шаруашылығының өнiмдерiнiң
мал дәрiгер - санитарлық сәтсiздiгiнiң қатынасындағы күдiк;
сертификацияның мақсаттары үшiн сынауларды өткiзу
Мысалы, Всэ базарға өз алдына жүргiзiлуге немесе кешендi тауар
сараптамасы бөлiгi болып табыла алады..
Мал дәрiгер - санитарлық сараптама толық көлемде жүргiзiле алады,
сонда өнiм, шек қойылмай-ақ азық-түлiк мақсаттары үшiн сопайды мал
дәрiгерлiк таңбамен таңбаланып, шығарылады. Залалсыздандыру жатқан етке
жұмыс iстейтiн мал дәрiгер - санитарлық және санитарлық-гигиеналық
нормаларға сәйкес мұндай еттiң қолданудың көрсетушi тек қана мал
дәрiгерлiк дақпыртқа тұрғызылады.
Көрcетiлген құжаттарда кейiн бұл таңбалау арқылы ет салған
денелерiнiң талаптарына шикiзатқа және тектiң малының өнiмiнiң мал
дәрiгерлiк талаптары, сонымен бiрге сәйкестiктiң растауын ақпараттық
қамтамасыз етуге талаптарды таратушы тоназытқыштарға етi де жүрексiне
реттеледi.
Шикiзат және тектiң малының өнiмiнiң қауiпсiздiгiнiң қамтамасыз етуi
бойынша мал дәрiгерлiк талаптар жасалған. Етте және ет салған өнiмдерi
трихинелл және (цистицерков ) таспа құрттың балапан құрттарының балапан
құрты бар болуға рұқсат етiлмейдi. Ауданда 40 см2 3—4 таспа құрттың балапан
құрттан аспайтын бiлдiрген ет фарш шұжықтары, консервтер және ет салған
нандарын жасау үшiн қолдануға шикiзат ретiнде соғымдық малдардың мал
дәрiгерлiк тексеруi және еттiң мал дәрiгер - санитарлық сараптамасының
ережелерi және ет салған өнiм регламент белгiленген әдiстiң бiрлерiнiң
залалсыздандыруынан кейiн рұқсат етiледi.
Балыққа, шаян тәрiздiлер, моллюсктердегi, және олардың өңдеуi
өнiмдерi тоғышарлардың личинкаларының бар болуына рұқсат етiлмеуге
бауырымен жорғалаушылар қос мекендi.
Всэ ақпараттық қамтамасыз ету мал дәрiгерлiк сертификаттар
көмегiменғана емес, еттiң мал дәрiгерлiк немесе тауар таңбалауы да iске
асады. Ет салған денелерiнiң таңбалауының ережелерi тиiстi нұсқаулармен
бекiтiледi.
Егер құс зиянсыз етуге жатса, мал дәрiгерлiк дақпырттар жақсы шолу
үшiн бiрнеше орындардағы Тараларына жабыстыратын белгiде құрады.
Еттер тауар таңбалауын ет салған және құс қайта өңде өнеркәсiп
кәсiпорындарында, сонымен бiрге iске асыруға шығарылымның алдында тұтыну
кооперациясының ет өндеу кәсiпорындарына өткiзедi.
Тауар таңбалауын бас технологтiң бөлiмi немесе кәсiпорынның
өндiрiстiк бөлiм болатын арнТаңбалау ол үшiн дөңгелек, квадрат және
үшбұрыштық форманың таңбасы сиыр етi, (I, II және жүдей) қой етiнiң
денелерiнiң семiздiгiне байланысты қолданады, шошқаға сопақ немесе ромб
тәрiздi таңба майлылыққа байланысты қосымша құрады. Таңбадағы семiздiктiң
дәрежесiнiң белгiлерi үшiн әрiптердi қосымша ендiредi, сәйкесiнше
(сәйкесiнше жоғарғы, орташа және семiздiк орташадан төмен) Н. Дәл осылай
сонымен қатар мал дәрiгерлiк таңбалауда, штамп денелер, жартылай денелер
немесе ширектерiндегi ұруды орындары көрсетiледi.
Әкелген таңбалау сапа бойынша еттiң сәйкессiздiктерi жағдайда қайта
таңбалауларды өткiзедi. Қайта таңбалауды заңдылық сапа бойынша
меминспекцияның өкiлiнiң қатысуы бар комиссиясымен немесе тауарлық
сараптамалардың бюро қосып жасалған актпен расталады.
Әкелген таңбалау сапа бойынша еттiң сәйкессiздiктерi жағдайда қайта
таңбалауларды өткiзедi. Қайта таңбалауды заңдылық сапа бойынша
меминспекцияның өкiлiнiң қатысуы бар комиссиясымен немесе тауарлық
сараптамалардың бюро қосып жасалған актпен расталады.
Етiнiң таңбалауын дұрыстығына жауапкершiлiк орындайтын оның
қызметкерлерi, сонымен бiрге ет таңбаланатын ұйымдардың жетекшiлерi алып
жүредi.
Ұйымдар және пiшiлген заты, өңдеудi, сақтау, тасымалдауды және мал
шаруашылығының өнiмдердi сату орындайтын азаматтар көрcетiлген талаптардың
орындауы қамтамасыз етуi керек.
Iске асыруларға рұқсат етiлмейдi және мал союлардың тағы басқа
өнiмдерiнiң өнiм ет салған еттердiң азық-түлiк мақсаттары сонымен бiрге
жастар, ет салған өнiмдерi, жұмыртқалар, Всэ анықтаған ретте ұшыралмаған
басқа өнiмдер үшiн қолдану.
Нәтиже Всэ мал дәрiгерлiк сертификат немесе (базарға - мәлiметтер)
куәлiк қағаздың түрiнде пiсiп жететiн қойылған мал дәрiгерлiк ережелерге
(немесе сәйкессiздiк) сәйкестiктiң растауы болып табылады. Бұл сертификат
кешендi тауар сараптамасының жанында миды сарапшының шешiм қабылдауы үшiн
негiздердiң бiрлерi қызмет көрсете алады, сонымен бiрге сәйкестiк
сертификатының беруi үшiн.
Мал дәрiгерлiк сертификат мiндеттi сертификаттаудың жанында
сәйкестiк сертификатын алмастырмайды.
Тексерiс үшiн сұрақтар
1. Мал дәрiгерлік санитарлық сараптамасының мақсатын,есебін және
объекттерін көрсетіңіз
2. Мал дәрігерлік санитарлық сараптаманың өткiзуi үшiн қажеттiлiк
және негiздi дәлелдеңiз.
3. Мал дәрігерлік санитарлық сараптаманың және олардың қатар
бағынатындығы субъекттердi атаңыз.
4. Мал дәрігерлік санитарлық сараптаманың құқық базасын құрайтын
құжаттарды және заңдарды қарап шығыңыз. Қандай жауапкершiлiк қойылған
нормалардың тәртіп бұзушылығына сәйкес келеді ?
5. Қандай құжаттар мал дәрігерлік санитарлық сараптаманы ақпаратпен
қамтамасыз етуі үшін арналған ? Олар қандай мал дәрігерлік талаптарды
орнатады?
№7-шідәріс.
Тауарлық сараптама өткiзетін ұйым. Даярлайтын кезең. Негiзгi
кезең. Қорытынды кезеңдер
Тауарлық сараптаманың өткiзулерi жоспарлауда үш кезең ерекшеленуге
қабылданған: даярлайтыны; негiзгiсi; қорытындысы.
1. Даярлайтын кезең
Сарапшылық ұйымдар ұйымдардың мәлiмдемелерi бойынша тауарлық
сараптама бойынша қызмет негiзде болады:
қойылған форманың келiсiм шарты;
сараптамалардың өткiзуi және көрсеткен қызметтерде шығындардың
төлеуi үшiн шарттардың жасауы бойынша тапсырма берушiнiң кепiлдiгi бар ұзақ
мерзiмдi жазбаша мәлiмдемесi.
Сараптаманың өткiзулерi бастың алдында негiз оны өткiзу үшiн
қаралады, не мақсаттар және сараптаманың есебiн анықтайды. Құрал және
сараптаманың өткiзуiнiң әдiстерiн осыдан кейiн сайланады.
Сараптамалар кезең даярлайтында тауарлық сараптаманың тағайындауы
туралы құжаттар алады. Оған сараптаманың өткiзуiне тапсырма берушi формаға
келтiрiлетiн сараптамалар және наряд өткiзуге мәлiмдемелердi жатады.
Сараптаманың өткiзуiне мәлiмдеме жабдықтаушымен, алушымен әпередi
нақтылы тауарлық партия бойынша талап қарастыратын төрелiктiң
шешiмiмен белгiленедi. Мәлiмдемеде қажеттi тауарды дұрыс белгiленуге
мүмкiндiк беретiн мәлiметтер сонымен бiрге жасап шығарушылар,
жабдықтаушылар, алушылар, арашашылар, жiберудi дата және алу, нөмiр
тауарлық болуы керек - жолдама құжаттар. Бұдан басқа, тапсырма берушi
мақсаттар және сарапшының алдында тұрғызылған есеп анықтауы керек.
Мәлiмдемеде жабдықтаушының шақыруы туралы сарапшының шақыруын дата және
нөмiр, сонымен бiрге Хабар-ошарлар көрсетiледi, тауарлық партияның көлемi
және зерттеудiң әдiсi.
Мәлiмдеме жетекшiмен және бас есепшiмен қол қоюы керек. Қол қоюлар
куәландырылады мөрмен ұзар.
Егер Хабар-ошар оларында сарапшылық бағаны өткiзу үшiн жеткiлiксiз
болуға болатын сараптамалар жазбаша мәлiмдеме немесе жазбаша растауды
болмаса, сарапшы мәлiмдеменiң берiлуiнiң формалары тәуелсiз сараптамаға
кiрiсуi керек.
Бұл және мәлiметтiң сарапшысымен айғақ адам қате тапсырған қорытынды
кезеңдерiнде артынан қателерiнiң пайда болуы болуы мүмкiн, сонымен бiрге
тапсырма берушiлермен және сарапшылардың арасындағы дау болған
ұғындырылады. Даулар осы жағдайда рұқсат етiлсiн немесе қате сақтап қалсын
жазбаша мәлiмдеме көрcетiлген Хабар-ошарларға көмектеседi.
Тауарлық сараптаманың өткiзуiнде, тағайындалған төрелер, сотпен
немесе тергеу органдар, мәлiмдемеге алғашқы сараптамалардың актi, төлеудi
форма және төлеушiнiң банктiк реквизиттерi шешiм немесе тауар және
(пломбалардың бүтiндiк, бар болуы) тауарлық партияның күйi сараптаманың
өткiзуiн орын, оның (қайтадан немесе кешендi) түрi, сараптама
жақындатылатын субъекттер көрсетiлген қаулы сынақтардың алып қоюы туралы
құжаттар басуы керек.
Мәлiмдеме "сараптаманың өткiзуi бойынша құжаттарды тiркеудi
журналдың » сарапшылық ұйымда тiркеледi немесе реттiк нөмiрдiң онына
иемденумен компьютер автоматтандырылған жүйесiнде.
Сараптамалар тағайындау туралы екiншi құжат растауды құжатпен қызмет
көрсетедi сараптаманың өткiзуiне сарапшы дұрыс айтатын сарапшы көрсетушi
сараптамалар өткiзу наряд бойынша болып табылады. Наряд сарапшылық ұйымның
жетекшiсi немесе оның орынбасары немесе уәкiлмен шығып тұрады.
Нарядта мәлiмдеменiң нөмiр, түсу күні,күндері көрсетiледi өкiлдер,
қатысушы сараптаманың өткiзулерiнде сараптама, ұйым, оның мекенжай,
телефон, фамилия және қызметi, тауардың табылуын ат және орын, оның
жабдықтаушысы, сонымен бiрге сараптаманың мақсаттармен және есептерiмен
анықталатын сарапшыға тапсырма бастады.
Мәлiмдеме және наряд сөзсiз даярлайтын мерзiмнiң техникалық
құжаттарына жатады. Сарапшылық ұйымның басқаруын нарядтың беруiн алдында
ережелер және қолданыстағы заң регламент белгiленетiн нормалардың есепке
алуы бар сараптаманың өткiзуiн құқықтылық орнатуы керек.
Сараптаманың аяқтауларынан кейiн нарядтың қарсы тарабында сарапшылық
қызметтерде төлеудiң шарттарымен сәйкес сарапшының жұмысының уақытын
бекiтедi. Қарсы тарап тапсырушы өкiлiмен куәландырылады. Сарапшы наряд
ресiмделген сайып келгенде сарапшылық ұйымға бередi.
Сарапшылық ұйымның басқаруын сарапшының тағайындауы бiлiктiлiк және
сарапшының құзыреттiлiгiнiң есепке алуымен жүзеге асырады; тапсырма
берушiден оның тәуелсiздiгi; сараптаманың байсалды өткiзуi үшiн жеткiлiктi
уақыттың оларында бар болулар,
Сонымен бiрге, сарапшылардың топтары тағайындауда солардың бiрiнiң
нақты тауарларының сараптама, өнер-бiлiмi жұмыстың олардың тәжiрибесi осы
облыста есепке алуға керек жауапты белгiленедi. Егер сарапшы жұмыс
жеткiлiктi тәжiрибесi болмаса, онда бастапқыда ол сарапшылық топтарда бiрге
тәжiрибелi сарапшылардан астам жақсы қосу. Сонымен бiрге бұл тауарлар
бойынша маман болмайтын сарапшылардың нақты тауарларының дербес тэнi
өткiзуi үшiн қызықтырмауы керек.
Кезең даярлайтында жүргiзiле алады сарапшылардың инструктажы керек
болса. Әсiресе органолептикалық, кешендi немесе басқа сарапшылық әдiстердiң
тауарлық сараптамасының өткiзуiн алдында мұндай инструктаж қажеттi.
Мақсаттар және ерекшелiгiнiң нақты сараптамасының қолданылатын есептерi
инструктаждың өткiзуiнде көрсетiледi
Ерекше iлтипат (сараптама актiсi немесе сарапшы қорытындылары)
сараптаманың ақырғы нәтижелерiнiң ресiмдеуiне бөлуi керек.
Кезең даярлайтында сарапшы және сараптаманың тапсырма берушiсiнiң
арақатынастарымен анықталады. Тапсырма берушiмен және сараптаманың күнін
олардан келiсу байланысу мiндеттi сараптаманың өткiзуiне тағайындау
байланысу мiндеттi алған сарапшы.
ұйымдар немесе сарапшылық топтың жетекшiсiне.
Кезеңнiң даярлайтында сараптаманың тапсырма берушiсi мiндеттi:
(кемiнде екi) өз өкiлдерiнiң сараптамаға араласуы, құзырлы тэ акттiң
бiр бөлiк айта алатын сараптамаларды қол қоюға уәкiл сұрақтарда үшiн
ерекшелеу.
Тауар егер бұл қызметтердiң өкiлдерiнiң қатысуы болу қамтамасыз
еткен тиiстi карантин қызметтерiн кеден және тексеруiне жатады тиiстi жасап
шығарушы немесе жабдықтаушының өкiлдерiнiң қатысуы керек болса;
көрсетiлсiн, қажеттiлiк жағдайда, сарапшымен оның тиiстi ресiмдеуi
тексерiлiп таныстыру сарапшы үшiн жұмыс орынын дайындалсын және
(нормативтiк және техникалық құжаттар, жабдық, дұрыс және сенiмдi өкiл
өлшеу құралдары тағы сол сияқтылар) құралдың тэсын өткiзу үшiн қажеттi;
мысалы, сараптамаға тауар партиялар бойынша iрiктеудi жасауға
дайындалсын, сорттарға, өлшемдер бойынша қоюды керек болса;
тауарға азат рұқсатпен қамтамасыз ету;
(жәшiктердiң тауардың орын ауыстыруы, жаруы, iрiктеу тағы сол
сияқтылар) сарапшылық баға өткiзу барысында қажеттi қосалқы операциялардың
жүзеге асыруы үшiн қосалқы жұмысшылар қажеттi ерекшелеу;
қауiпсiздiктiң техниканы сақтауы сараптама және сарапшының дербес
қауiпсiздiгiнiң өткiзуiнде қамтамасыз ету.
Кезеңнiң даярлайтында сарапшы сәйкес сараптама iске асуы керек
болатын (стандарттармен, сол, нұсқаулармен тағы басқалар) нормативтiк
құжаттармен таныстыруы керек.
2. Негiзгi кезең
Мысалы, ол баспен дәм татуды сарапшылық бағаны өткiзу немесе жаңа
тауарлардың сараптамасы үшiн сараптаманың тапсырма берушiсiне сарапшының
қатысуы немесе жұмыс тобының жиыны санауға болады.
Келесi техникалық құжаттарды сарапшыға тапсырма берушiнiң сапалы
тауар сараптамасының сандық немесе өткiзуде көрсетуi керек:
егер сарапшының шақыруы телефон хаты бойынша iске асса жазбаша
мәлiмдеменi;
тауарлық - жолдама құжаттар: сапа туралы тауарлық-көлiк тiркеме
қағаздар, сертификаттар, куәлiк, тауарлық сараптамаға душар болатын тауар
туралы мәлiмет болатын тағы басқа құжаттар есеп-фактура;
егер ол шақырылса жабдықтаушының шақыруын расталған көшiрменi;
жабдықтаушымен және (сарапшы пайда болған алалықтармен байланыстан
шақыратында жағдайда керек болады) алушының аралығында алалықтардың
қабылдау акттерi, акттерi; (қайтадан немесе бақылау тэсын өткiзуде) алғашқы
сараптаманың акттерi; коммерциялық акттер; сынамалар алудың акттерi;
шешiмдер немесе тауарлардың үлгiлерiнiң сынақ хаттамалары;
сатып алу-сату келiсiмшарты немесе жабдықтау;
басқа техникалық немесе нормативтiк құжаттар қажеттi.
Егер тапсырма берушi жұмыс көлемдерi и/илидың мақсаттар және
сараптаманың есептерiнiң тұжырымына өзгерiстi енгiзуге керексiнсе, ол бұл
жазбаша растауы керек. Сарапшы осы жағдайда тапсырма берушi енгiзiлген
өзгерiстердiң есепке алуы бар сараптамасын сарапшылық ұйымның басқаруымен
барлық өзгерiс алдын ала келiсiп өткiзедi.
Сарапшы барлық көрсетiлген құжаттарды ықыласпен талқылануы,
мәлiметтiң ол болатын ақиқаттығына жөнiнде бағасын олардың талдауы жасауы
керек. Әдiстiң бiрлерiнiң ақиқаттықтың анықтаулары әртүрлi құжат болатын
мәлiметке салыстыру сонымен бiрге таңбалауда болып табылады. Әртүрлi
құжаттардың мұндай тексеру және салыстыруы әрiлi-берiлi тексерулермен деп
аталады.
Сарапшы құжаттардың шындығының тексерулерi үшiн барлық қажеттi сан,
сапаны белгiленуге мүмкiндiк беретiн реквизиттердiң бар болуы ассортимент
сайман орнатуы керек, тектiң елi, сонымен бiрге тауардың жабдықтаушысының
немесе жасап шығарушысы.
Қажеттi құжаттардың жоқтығы, ол көрcетiлген мәлiметке ақиқат еместiк
сараптаманың өткiзуiнен ақаудың мұрындық бола алады.
Сараптаманың өткiзулерi бас тарту үшiн басқа негiздермен бола алады:
тауардың жоқтығы тапсырма берушiге оның түсуiн мерзiмдердi
бұзылысында;
(қосалқы жұмысшылар, дұрыс емес немесе өлшеу құралдарын тексерудi
мерзiмiнен өтiлген мерзiммен бар болуды суық маусымға бөлме жылытылатын
жұмыс орыны тағы сол сияқтылар) сараптаманың өткiзуi үшiн тиiстi шарттардың
жоқтығы;
тауарлардың сақталуын қамтамасыз етудiң жоқтығы;
техника қауiпсiздiгi және сарапшылардың дербес қауiпсiздiгiнiң
сақтамауы.
Сарапшылық баға - негiзгi кезеңнiң ең маңызды құрама бөлiгi. Сарапшы
сараптамалар өткiзуде нормативтiк құжаттармен тағы басқалар сараптаманың
өткiзуi туралы нұсқаумен негiзге алады.
Сонымен бiрге, егер сарапшылық баға өлшеу әдiспен жүргiзiлсе, онда
сарапшы сынау таңбалары және куәлiк қағаздар бар болуға көңiл аударуға
керек, сонымен бiрге сайлаулы өлшеу құралдары тексеруге мiндеттi.
Көрсетулердi дұрыстық сарапшы өлшемдердiң өткiзуiнде мерзiмдi тексеруi
керек, өлшеу жабдық өйткенi көп мәрте өлшеулерде дәлдiк жоғалта алады.
Содан соң сарапшы тапсырма берушiнiң қатысуына сәйкес тауардың бағасына
тiкелей кiрiседi.
Сараптама сарапшылардың сарапшымен немесе тобымен өзi жүргiзiледi.
Егер сарапшыға тауар көрсетсе, майып тасымалдауға немесе дұрыс емес
күй болса, онда ол туралы барлық мәлiмет жұмыс дәптерiнде бөлек бекiтедi.
Сарапшының тауарларының сапаларын бағаның жанында тапсырма берушiсi
бар көрсеткiштердiң номенклатурасын келiсуi керек. Сонымен бiрге ескеру
керек, мүдделi тараптардың арасындағы алалықтардың пайда болуы жағдайда
немесе бағаны қайтадан сараптаманың өткiзуiнде көрсеткiштерге, не бойынша
сол бұрын өндiрiп алуға керек. Көрсеткiштердiң шеңберi кеңiте аладуға керек
болса. Сарапшы ерекше iлтипат мәнi алалықтар шақыратын көрсеткiштерiне
аударуы керек.
Егер тапсырма берушi (келiсiм шарты ) контракт шарттарынағана емес,
бiр уақытта және халықаралық стандартты отандық немесе онда екi немесе үш
сараптамалардың өткiзуi (көрcетiлген құжаттардың әрбiрi сәйкестiкке) бөлек
рұқсат етiледi де сәйкестiкке ылғи бiр партияның сараптамасын өткiзуге
сұратса,.
Әдеттегiдей, сарапшылық бағаның жанында стандарттармен немесе
регламент белгiленген көрсеткiштердiң номенклатурасын қолданылады
ТУсондықтан регламент белгiленген мәндер немесе үлгiлерге, эталондарға
олардың сәйкестiгi сарапшының сапа көрсеткiштерiнiң нақты мәндерiн
анықтауынан кейiн орнатады. Егер бұл сараптаманың мақсаттарымен анықталмаса
сәйкессiздiктердiң табылуында - сарапшының мiндерi олардың жұмыс дәптерiнде
бейнелеуi керек және актте болуы керек. Мысалы, анық ақаулар сандық
сараптаманың өткiзуiнде жұмыс дәптерiнде жазып қоюы, содан соң және актте,
олар өйткенi өнiмнiң сандық жоғалтуларын себеппен қызмет ете алуы керек.
Егер тауарлық сараптаманың есептерiнде мiндердiң пайда болуының
себептерiнiң анықтауы кiрмесе, онда сарапшыны алады, олардың актiнде
көрсетпегенiнде емес, тапсырма берушiнiң өтiнiшi бойынша көрсете алғанында.
Сарапшылық зерттеу шылқыған немесе iшiнара әдiспен жүргiзiледi.
Мысалы, егер бұл бөлiк басым болса барлық тауарлық партияның ақауын
iрiктеуiнiң жанында әдiсi шылқыған күйiнде ) сарапшы тауардың бiр бөлiгiнiң
тексеруiмен қанағаттануға құқығы болмайды. (стандарттар, сол, әдiстемелер
тағы сол сияқтылар) нормативтiк құжаттардың талаптарымен сәйкес iрiктеудi
немесе бiрiктiрiлген сынаманы сарапшы iшiнара әдiсте тартып алуы керек.
Тартып алған iрiктеу немесе сынақ кемiнде қойылған сан болуы керек, бiрақ
бола алады.
Мысалы, сарапшылық бағаның жанында анықталатында жағдайлардағы -
салмақтылықтың коэффициенттерi мөлшерлелетiн көрсеткiштер ), ақырғы шешiм
(маңызды сұрақтардың көпшiлiгi бойынша келiсiм) консенсус немесе (кейде
орташа өлшемдi) орташа арифметикалық мәннiң есептеуiн негiзде сарапшылардың
тобымен қабылданбайды. Егер сарапшылық бағасы негiзде бекiтiлген немесе
танымал әдiстемелер өндiрiп алса, онда олар сарапшы мiндеттi түрде
ауытқулар қандай болмасынсыз орындауы керек.
Сарапшының микробиологиялық көрсеткiштерiнiң немесе анықтаулар
физикалық-химия сынау зертханасы үшiн үлгiлерін тартып алуы керек. Іріктеу
үлгісі біріккен (орташа) сынақ және сарапшы таңдауымен немесе сарапшы
тобымен тұлғалардың сараптамаға қатысушыларымен жүргізіледі.Сарапшы олар
қажеттi санайтында жағдайлардағы тапсырыс берушiнiң қабыл алмауы
лабораториялық сынақтардың өткiзуiнде ақауы мәлiмдеменiң жоюы үшiн негiз
болып табылады.
Көрсетiлген (сынақтар ) үлгiлiк алуды акт сынамалар алу және олардың
сақталу кепiлдiк беретiн барлық ережелердi орындалулардан кейiн қорытынды
жасалады:
тұлғалар, қатысушы үлгiлiк алуларда фамилия, ат, әкесiнiң аты,
қызмет;
акттiң құрастыруын (күн, тез бұзылатын тауарлар үшiн - сағаттар)
уақыт және орын;
тауардың аты, оның сорты немесе сапаның басқа градациялары;
(ие ) алушы және тауардың (жасап шығарушы, жабдықтаушы)
жiберушiсiнiң аты, импорттық тауарлар үшiн - тектiң елi;
алушының қоймасына тауардың түсу датасы;
ат тауарлық - (тiркеме қағаздар, есеп-фактуралар тағы басқалар)
жолдама құжаттар, олардың нөмiрi, ресiмдеулi күні;
орындардың саны және партияның тауар жиыны;
үлгiлiк алу жасалатын (кейде және олардың нөмiрi) орындардың саны;
(қапталған тауарлар үшiн) ораушының түрi;
тартып алған үлгiлердiң жалпы саны, керек болса және даналардың
әрбiр үлгiсiндегi сан;
бойынша сынау жүргiзiлуi керек болатын көрсеткiштер;
қалған тауардың теңестiретiн белгiлерi және (керек болса ) үлгiлер.
Болатын үлгiлiк алуды акттерде және Хабар-ошар белгiлерiнде бiр-бiрi
қайталануы керек. үлгiлiк алуды акт тұлғалармен барлық қатысушы таңдауларда
қол қояды. Олардың қол қоюы (8-шi қосымша) ұйымның мөрлерiмен
куәландырылады.
Акт арнайы бланкте пiсiп жете алады, кез келген форма оның акттiң
жоқтығында қорытынды жасалады, бiрақ барлық қажеттi мәлiметтердiң
нұсқауымен. Акт (көшiрмелер ) бiрнеше дана қорытынды жасалады. үлгiлiк
алуды бiр акт сараптама актiсiне қоса тiркеледi, басқа тапсырма берушiде,
өңге болып қалады үлгiлерге қоса тiркеледi. Акттегi түзетулерге рұқсат
етiлмейдi. Олар олардың бар болуында (үлгiлiк алудың барлық қатысушыларымен
қол қойылған) керектi мөлшерде ескертiлуi керек.
үлгiлiк алуды акттiң құрастыруының дұрыстықтары ол ғана емес
ақиқаттықтың мойындауына тәуелдi болады, керiсiнше сынау нәтижесi, сонымен
бiрге тауарлық сараптаманың шектi нәтижелерi.
Сондықтан тапсырма берушiге үлгiлiк алуды акттiң терiс ресiмдеуiнде
зарар келтiруге және сарапшының құзыреттiлiгi күмән келтiре алады.
Сарапшы бiрге тартып алған (бол ) үлгiмен (сынақтар ) үлгiлiк алуды
акт сынауға жiберу үшiн сараптаманың тапсырма берушiсiне алып бередi немесе
сақтау үшiн (сынақ ) төрелiк үлгi ретiнде.
Қатар сынамалар алуды актпен тауарлық Запасоволардың есепке алуы
үшiн жетекшiмен және бас есепшi қол қойылған шығын тiркеме қағазы ресiмделе
алады.
Тартып алған үлгiлердiң құны ұйымның айналымдар шығынында жатады.
Сараптаманың үшiншi қорытынды кезеңдерiн сарапшылық баға және тартып
алған үлгiлердiң сынақ хаттамасының алуының өткiзулерiнен кейiн бастайды.
3. Қорытынды кезеңдер
Барлық бұрын өткiзiлген жұмыстың қорытындыларын тұжырымдалатын өте
жауапты кезеңдердiң бұл бiрлерi. Бұл кезеңнiң мақсаты алған нәтижелердiң
талдау және бағасы, сонымен бiрге олардың құжатты ресiмдеуi болып табылады.
Нәтижелердiң жеткiлiксiздiк, ақиқат еместiгi және олардың
дәлелдемесiнiң айқындығы дұрыс өткiзiлген сарапшылық бағаны күмән келтiре
алады.
Сараптаманың нәтижелерi сараптама актiсi немесе дәм татуды
хаттаманың түрiнде немесе басқа формада ресiмделе алады.
Сараптаманың нәтижелерiнiң ресiмдеулерi үшiн бланктер жоғарғы
сарапшылық ұйымның басқаруымен нығайтыла алған (9-шы қосымша) арнайы қалып
қолданады; бұдан басқа, бланктер нақты сараптаманың өткiзуi үшiн жасала
алады. Сараптама актiлерiнiң сарапшы елеп-екшелетiн кез келген формасындағы
ресiмдеу сонымен бiрге болуы мүмкiн, бiрақ актте ассортимент, сандық және
сараптаманың объектi сапалық сипаттамалары туралы барлық қажеттi мәлiметтер
қайтаруы керек. Бұл мәлiметтерi тексерiлетiн болуы керек, е өйткенi. олар
қайтадан сараптаманың тағайындауында нақтылы қателiктiң есепке алуымен
растауы керек.
Сараптама актi немесе шешiм тұруы керек үш негiзгi жиiрек:
(хаттама ) ортақ;
айта алатын;
қорытынды.
Сарапшының бiр-бiрдендер қатар бiр тапсырма берушi өткiзiлген
бiрнеше тауар партияларының сараптамаларының нәтижелерi жеке акттермен
ресiмдейдi. Сарапшы акттiң бiр бөлiгi (хаттама ) ортақ-шы тармақтарында
Хабар-ошар, тармақтың тиiстi аттарын көрсетедi. Ол нақты тармақ бойынша
қажеттi мәлiметтер жоқ болғанда толтырылмайды, айта алатын акттiң бiр
бөлiгiнде не туралы тиiстi жазу iстелiнедi.
Сараптамалар айта алатын акттiң бiр бөлiгiнде болуы керек: көрiлген
құжаттардың зерттеуiн жүрiс сипатталған; сараптаманың объектiнiң
зерттеуiнiң и/илиiнiң тексеруi, шығарылған есептеулерi және тағы басқалар
әдiстер және сараптаманың iс жүзiнде қойылған нәтижелерi айтылу
дәлелдi.мысалы, ), күнін қойған, керек болса және жаңа жемiстер және
көкөнiстер, ара және ағаш материалдардың сараптамасының жанында сағаттар )
бастады.
Айта алатын бөлiк ұйымдардың сарапшылармен және сараптаманың
өткiзуге араласу қабылдаған өкiлдерiмен қол қояды. Мазмұнмен соңғы бұл
олардың бiр бөлiктерi келiспеушiлiкте оның сараптама актi қоса тiркелетiн
айырықша пiкiрге сiлтемемен қол қоюы керек. Қол қоюлар және сарапшының
айырықша пiкiрiн Дачи өкiлдердiң ақауын жағдайда сараптама актiсi олардың
қол қоюларысыз актте бұл тиiстi жазу туралы жасалып ресiмдеуге құқықты.
Ортақ және айта алатын сараптаманың бiр бөлiктерi сараптаманың
жанында болмаған мүдделi тараптардың өкiлдерi тексередi. Егер оларды
тексеруге қате немесе анықтық еместердi бiлдiрсе, онда олар олардың
түзетуiн сарапшыдан талап етуге құқықты. Бұдан әрi сарапшы жалпы алғанда
бұл тұлғалар өзгерiс бөлiк айта алатын келiсiмдерсiз кiргiзуге құқығы
болмайды.
Сарапшы сараптаманың нәтижелерi бойынша шешiмдi өз алдына
ресiмдейдi. Мүдделi тараптар сонымен бiрге сарапшының объективтiгiне ықпал
етпеу үшiн қатысуы керек. Шешiмге талаптардың көрсетедi: объективтiк,
ақиқаттық және дәлелдiк. Сарапшы сараптаманың нәтижелерi талдап объективтi
түрде бағалауы, келтiрiлген бағаның дәлелдемесi, не беруi керек шешiмнiң
ақиқаттығына себепшi болады. Сарапшы қорытындысында қойылған есептерге
жауап беруi, қорытындылар сипаттауы керек.
Егер бұл құжаттар сараптама барысында қолданса тағайындау, датаны
және олардың бекiтуiн нөмiр сарапшы қорытындысы ресiмдеуде көрсетуi керек.
Нәтижелер де, сарапшымен өткiзiлген зерттеулердiң нәтижелерi де сынау
зертхана алған болып қорытындысында есепке алынады.
Тiркеудiң сынау зертханасында нақты саладағы бар болуды анықтау,
сонымен бiрге төрелiк немесе басқа қабылданған әдiстердiң лабораториялық
сынақтардың өткiзуi сынау нәтижелерiнiң ақиқаттығы жолымен бұл сарапшыда
тексеруi керек.
Егер олар жүргiзiлсе, сынақ хаттамасы, сараптаманың акттiң ажырамас
бөлiгi болып табылады.
Егер сынақ хаттамасы қате ресiмделсе немесе әдiстеме бұзылса, онда
сарапшысы сынау зертханасында сұрауға құқығы болады оның Хабар-ошар құнтты.
Сарапшы сияқты сынау нәтижелерi қате лабораторияның ол қанағаттандырмаған
жауабында қисайтуға құқығы болады. Егер бұл болуы мүмкiн, осы жағдайда
немесе жаңа үлгiлер iрiктеледi, және қайтадан сынауда, немесе сараптама
актiлерiнде бағытталады лабораториялық сынақтардың мәлiметтерi келтiруге
болмаған себеп көрсетiледi.
Сараптама өткiзушi сарапшылардың тек қана сарапшымен немесе тобымен
шешiмге қол қояды. Сараптама актiсi мүдделi тараптарға қол қоймайды,
ресiмделген актке өйткенi комиссияның акт сияқты емес, сараптама актiсi
сияқты реттеледi. Бұл сараптаманың мәнiмен ұғындырылады бұл баға тәуелсiз
субъект өткiзiлетiн.
Тәжiрибесiз сарапшылардың бiр үлгiдегi қатесi олар қатысуымен
шешiмдердi құрайтын және мүдделi тараптардың қатысуында, акт оларға қол
қоюға бергендiгiнде. Мүдделi тарап тек қана ол көрcетiлген мәлiметтермен
келiсiмiнiң растауына акттiң бiр бөлiк айта алатын ортақ қол қоя алғанын
ескеру керек.
Сарапшы жоғарғы ұйымдағы акттiң тiркеуiне дейiн шешiмi бар дауласушы
тараптары таныстыруға құқығы болмайды. Бұл мүдделi тараптардың сарапшысында
қысымнан аман болу үшiн керек.
Акттерге қоса тiркеледi: мысалы, үлгiлiк алудың акттерi, тауарлардың
мiндерiнiң фотосуретi ) керек болса сынақ хаттамалары есептеулер, қолдану
кезiндегi құжаттар керек болса, бақылау өткiзiлген сараптаманың ақиқаттық
растайтын тағы басқа құжаттар жабдықтаушының шақыруы туралы тән мiндерi бар
үлгiлер, документ көшiрмесi.
Сарапшы бiр немесе бiрнеше акттердiң сараптамасының нәтижелерi
бойынша құрайды. Бiрнеше акттердiң құрастырулары үшiн негiздермен қызмет
көрсетедi:
тауарлардың әртүрлi жасап шығарушылар немесе (жiберушiлер)
жабдықтаушыларынан баға;
әртүрлi тауарлық партиялардағы технологиялық мiндерiнiң бар болуы.
Акттер әрбiр партияларға бөлек қорытынды жасалады. Бiр ортақ акт
тапсырма берушi пайда болған мiндердiң табылуында қорытынды жасалады.
(немесе акттер) акт ресiмделген сарапшымен оның ресiмдеуiн келесiден
кешiрек емес бiр күннен санды тiркеу үшiн сарапшылық ұйымдарға бағытталады.
Сарапшымен немесе мүдделi тарап бiлдiрiлген қателердiң дұрыстауы
акттiң тiркеулерiнен кейiн тек қана сарапшылық ұйымның басқаруын шешуден
рұқсат етiледi. Мұндай шешу үшiн негiз қате бiлдiрген ұйымға жазбаша
ескерту немесе сарапшының қарызнамасы болып табылады. Құжаттар бұл
өзгерiстер және қосымшалардың енгiзуiн қажеттiлiк шамданған себептердiң
дәлелдемесi келтiруi керек. Тiркеулi акттердегi өз бетiмен дұрыстауына
рұқсат етiлмейдi.
Сарапшы қорытындысы тәуелсiз тараппен өткiзiлген сарапшылық бағаны
объективтiк және ақиқаттық растайтын құжат болып табылады. Бұл құжаттар
алдында тағайындалған:
санға және сапа бойынша тауарлардың ақырғы қабылдауының өткiзулерi
үшiн;
мүдделi тараптардың арасындағы алалықтардың жеңулерi үшiн санға және
сапаға iс жүзiнде құжат көрcетiлген алған мәлiмет бойыншаларын
айырмашылықта;
қойылған талаптардың растаулары үшiн;
жаңа тауарлардың нақты бағасы үшiн;
бағаның нақты әдiстерiн анықтауында болмайтын тағы басқа
көрсеткiштердi салмақтылықтың коэффициенттерiнiң анықтаулары үшiн.
Шешiм сарапшымен талассыз және нақты сүйене құрауы керек, қысқа,
айқын және дәлелдi мәлiметтер. Мазмұндаманың айқындығы сарапшының қосымша
түсiндiрулерiн бұдан әрi қажеттiлiк сақтап қалады. Шешiм сараптаманың айта
алатын акттiң бiр бөлiгiмен хабарлауы керек.
Сараптама актiлерi көшiргiге машинкаға немесе компьютерлерде басылып
жатады. Даналардың санын тапсырма берушiмен сәйкес келедi. Актiнiң барлық
даналары оқылатын болуы керек. Ресiмделген сараптама актiсi және оған
қосымша (дөңгелек дақпыртпен) мөрлермен куәландырылады.
Түзету бөлiктер сарапшының қол қоюлары және тапсырушы өкiлдерi
кепiлдiк беруi керек болуға айта алатын хаттама. Түзету, тек қана
сарапшының қол қоюымен болу ескертiлiп кепiлдiк берген тиiстi сараптама
актiсi кiргiзiлетiн қорытындысында тиiстi.
Нарядпен бiргемен сараптама актiсi сараптаманың аяқтауын келесiден
кешiрек емес бiр күннен санды тiркеу үшiн сарапшылық ұйымдарға берiледi.
Баспа даналары (сарапшыны басып шығару, оқу, қол қою) акттiң
ресiмдеулерiнен кейiн үйлесiмдi мерзiмдерде тапсырма берушiлерге берiлiп
немесе жөнелтедi, акттiң түпнұсқасы архивқа берiледi.
Сарапшы қорытындысының заңға сүйенген мәртебесi. Егер олар сарапшы
қорытындысымен келiссек тауарлық сараптаманың жоғарыда айтылған ережелердiң
есепке алуы бар тiркеулi сараптама актiсiнiң түр ресiмделген нәтижелерi
мүдделi тараптар үшiн ақырғы болып табылады. Сарапшымен және шешiмнiң
мүдделi тараптарының арасындағы алалықтардың пайда болулары жағдайда (сауда-
өнеркәсiптiк палатасына ) сарапшы жататын сарапшылық ұйымда қайта қарала
алады.
Мемлекеттiк төрелiктiң шешiмi бойынша тауарлық сараптаманың
өткiзуiнде немесе сарапшы қорытындысының сот органдары қарастырылатын сұрақ
бойынша шешiм қабылдау үшiн негiздердiң бiрлерi қызмет көрсетедi.
Сарапшы қорытындысы және бұзыла алады. Шешiмнiң жоюлары үшiн
негiздермен қызмет көрсетедi:
жалпы алғанда мәлiметтердiң жөн-жобасы ақиқат еместiк, толықсыздық
және айқындық акттiң бiр бөлiк айта алатын;
сарапшы емес, басқа тұлға iстеп шығылған бағалар пiкiрдегi
бөлiгiндегi сiлтемелерi немесе нәтижелер;
қолдану дұрыс емес немесе өлшеу құралдарының неповеренныхы
сарапшылық бағаны өткiзуде;
рұқсат ететiн анық емес мәлiметтердiң алуына келтiре алған түбегейлi
қателiктердiң немесе қабылдамаған зерттеу әдiстерiнiң қолдануы;
объективтi еместiк, сарапшы қорытындысының дәлелденбегендiк,
күдiктiлiгi;
құжаттар қолдануы сарапшылық бағаны өткiзуде және қорытындысында
жойылған немесе жұмыс iстемейтiн;
жұмыс iстейтiн әдiстемелер, тауарлық сараптаманың өткiзуiн ереже
регламент белгiлейтiн жағдайлардың сақтамауы.
Сарапшылардың консультациялары. Сараптаманың мақсаты бiр қатар
жағдайда тауарлық сарапшылық бағаны өткiзуғана емес, нақтылы сұрақтар
бойынша тапсырма берушiнiң сарапшысымен кеңесу қосады. Бұл тапсырма
берушiде мiндеттi сұрақтардың ол бойынша консультацияны алғысы келген
тiзiмi айқын белгiлер едi. Бұл сұрақтар ол анықтама және басқа әдебиеттiң
түрiнде, заң актi және нормативтiк құжаттарды қажеттi мәлiметтi таба алу
үшiн сарапшыға алдын ала беруi керек.
Бойынша кең жеткiлiктi сарапшымен консультация жүргiзiле алады
жеткiлiктi сұрақтардың тiзiмi. Туралы бұл консультациялар тауарлардың
жабдықтаушылары болуы мүмкiн, өте тиiмдi сату каналдары туралы, сақтау
әдiстерi, сатуға, iске асырудың әзiрлеуiне, нормативтiк құжаттар туралы,
сапа көрсеткiштерiнiң тiзiмi және олардың таңдауы белгiлерi туралы, сапаның
бағасы және тауарлардың санның анықтауының қабылданған әдiстерi туралы тағы
сол сияқтылар.
Консультацияның сарапшысы шешiмге қарағанда емес тұрақтанады,
сарапшылық сынау емес, бiлiмдер және сарапшылардың тәжiрибе. Консультация
жазба түрiнде және ауызша бола алады. Ол соңғы жағдайда кез келген формада
консультациядағы ақпараттың дұрыстығына дербес жауапкершiлiктi алып
жүретiнi сарапшы қойылған қолымен пiсiп жетедi.
Сарапшының консультациялық қызметтерiнiң төлеуi сарапшылық
қызметтердiң құнына қосылуға немесе қосымша өндiрiп ала алады, тараптардың
келiсiмi бойынша.
Сарапшылар ретiнде - консультанттар сарапшылық ұйымдардың өкiлдерi
ғана емес, тәуелсiз сарапшылар: сөз сөйлей алады орташа немесе жоғары оқу
орыны, өнеркәсiп және сауданың ғылыми қызметкерлер, жетекшi мамандары
оқытушылар.
Оқулықтың авторы көкөнiстi Мәскеу бiрiктiрулерiн сарапшы-консультант
Мәскеу ЖОО-дарының бiрi оқытушы бола тұра көп жылдар болды.
Типтi қателер сараптаманың өткiзуiнде
Сонымен бiрге қайтадан сараптаманың тағайындауының сараптама және
нәтижелерiнiң жоюы үшiн негiздермен әзiрлеуге және тауарлық сараптаманың
өткiзуiнде кейде оның нәтижелiлiктерiне ендiгәрi ықпал ететiн және
сарапшылардың арасындағы алалықтардың пайда болуын себептермен қызмет
көрсететiн және тапсырма берушi қателесе алады. Бұдан әрi сарапшы
жiберiлетiн өте типтi қателер келтiрiлген.
1. Сарапшы нарядтың немесе мәлiмдемедегi толық емес немесе көмескi
тұжырымдардың тапсырмаларының жанында оның түзетуi және қосымша
талап етпейдi.
2. Тауарлық сараптама мәлiмдеменiң жазбаша ресiмдеуiсiз телефон
бойынша тапсырған сарапшымен жүргiзiледi.
3. Сараптаманың өткiзуi жеткiлiктi негiздерсiз.
4. Сарапшы жабдықтаушымен және алушының аралығында алалықтар болған
жағдайда жабдықтаушының шақыруын тапсырма берушiден талап етпейдi.
5. Жойылған нормативтiк немесе технологиялық құжаттарды қолдану
әлдеқашанғы немесе тауарлық сараптаманың өткiзуi немесе шешiмнiң жазуында.
6. Мүдделi тараптың өкiлдерiнiң сарапшы қорытындысының келiсу және
қол қоюы.
7. Техникалық құжаттардың тексеруi мүдделi тараптардың қолдану
толық емес немесе анық емес мәлiмет, көрсетiлген бiрi жан-жақты тексерусiз,
соның iшiнде әрiлi-берiлi.
8. Мысалы, өлшеу немесе үлгiлiк алудың мүдделi тараптарының бiрдi
өкiлге өз өкiлеттiктерiнiң бөлiгiнiң берiлуi сарапшыны қатысынсыз.
9. Мүдделi тараптардың басқа сарапшылар немесе өкiлдерiнiң
пiкiрiндегi сарапшылық бағасындағы бағыт.
10. (дәл емес немесе толық емес) терiс аға ресiмдеуi сараптаманың
тобы, үлгiлiк алудың акттерi жөн-жобасыз барлық тағы сол сияқтылар тауар,
оның жасап шығарушысы туралы мәлiметтердiң тiзiмi қажеттi,жабдықтаушы,
алушылар және бұйрық.
Тексерiс үшiн сұрақтар
1. Тауарлық сараптаманың өткiзуiн ұйымның негiзгi кезеңдерiн
атаңыз.
2. Қандай тауарлар тағайындау үшiн құжаттар қажет ?
3.Тауарлық сараптаманың өткiзуiн негiзгi кезеңнiң ең маңызды
операцияларының көрсетiңiз.
4. Тауарлық сараптаманың өткiзуiнде қорытынды кезеңдер қалай пiсiп
жетедi?
5. Типтi қателерді сараптаманың өткiзуiнде атаңыз.
-----------------------
Тауарлық экспертизаның объектілері
Шикізат
Материалдар
Өнім
Үрдістер
Қызметтер
Өндірістік
Буып-түю
Сатудан кейін қызмет көрсету
Маркерлеу
Тасымалдау
Құжаттар
Тауардың құнын анықтау
Сақтау
Жартылайфабрикат
Стандартты
Сапа градациясы
Жиынтық бұйымдар
Тұтынушылық бұйымдар
Өлшемдік градация
Сатуға әзірлеу
Стандартты емес
Тауарлық сұрыптар, номерлер, марка, ...
Потенциалды қауіпті
Қауіпті
Шартты түрде жарамды
Тұтынушылар тауарды эксплуатациялауы және қолдануы
Сыртқы күйі бойынша
Көміртегінің қостотығымен қанығу дәрежесі бойынша
Өңдеу әдістері бойынша
мөлдір
бұлыңғыр
газдалған
газдалмаған
Консерванттарды қолданумен
Консервантсыз
пастерленген
пастерленбеген
Әлсізалкогольді сусындар слабоалкогольные
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz