УМКД

Айналым капиталы

5В050900 «Қаржы» мамандығы үшін
«Корпоративтік қаржы» пәнінің оқу-әдістемелік жинағы

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МӘЛІМЕТТЕР

Семей 2012

Мазмұны:

|1. |Глоссарий | |
|2. |Дәрістер | |
|3. |Тәжірибелік сабақтар | |
|4. |Өздік жұмыс түрлерінің мазмұны және тізбесі | |
|5. |Студентерің өздік жұмысы тізбесі | |
|6. |Тапсырмалар жинағы | |
|7. |Курстық жұмыстар тақырыптары | |
|8. |Өзін - өзі тексеру үшін сұрақтардың тізімі | |
|9. |Емтихан сұрақтары | |

ГЛОССАРИЙ

АКЦИЯ (фр.action- құнды қағаз)- акционерлік қоғамның уставтік, қорына
енгізілгенбелгілі мөлшердегі қаржыны куәландыратын және өз иесіне азамат,
заңды құқығы бар адам осы қөғамнан түскен пайданың бөлісін дивидент ретінде
алуға, сонымен қатар акционерлік қоғам таратылғанда оның мүліктерін
үлестіруге қатынасуға құқық беретін бағалы қағаз.
АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМ - капиталға бір жерге шоғырландыруға(акция ретінде)
кәсіпорындар, мекемелер немесе жеке азаматтар , өздерінің келісімдері
бойынша бірлескен формадағы ұйымы. Бұл ұйым заңды түрде тіркелген және
өздерінің бекітілген уставы бойынша жұмыс атқарады.
АМОРТИЗАЦИЯ (лат. Amortisatio- орнын толтыру) – негізгі қорлардың
құнын сол қорлар арқылы өндірілетін өнімдер мен қызыметтерге бірте-бірте
көшіру, ақша қаражаттарының мақсаты шоғырландыру және оларды тозған негізгі
қорлардың орнын толтыру үшін пайдалану процесінде олар тозады, өзінің
тұтыну құнын жоғалтады.Өндірілген өнім өткізілгеннен кейін алынған кірістің
бір бөлігі негізгі қорларды қалпына келтіруге арналған анаулы
амортизациялық қорға аударылады.
АМОРТИЗАЦИЯЛЫҚ ҚОР - негізгі қорларды жай ғана және кеңейтіп көбейтуге
арналған ақша қаражаты; экономикалық табиғаты екі тұрлі, яғни тозған
негізгі қорлардың орнын толтыру процесіне және оларды кеңейте көбейту
процесіне бір мезгілде қызмет көрсетеді.
АМОРТИЗАЦИЯЛЫҚ МЕРЗІМ - өндіріс ќ±ралдарының, жабдықтарының құндарын
амортизациялық жарнамен толық өтеу мерзімі. Амортизациялық нормаларды
есептеуге қолданылады. Көпшілік елдерде амортизациялық мерзімді мемлекет
реттейді.
АКТИВ (лат.actuusіскер) - есепке алу категориясында рынок
субъектісінің мүліктерінің құны, оған қоса қарызжарды төлеуге арналған
қаржы мен запастар кіреді.Активтер материал негізіндегі ақты заттар болуы
мүмкін. Активтер олардың жыл ішінде ақшаға айналатыны немесе айналмайтынына
байланысты ағымдағы және белгіленген активтер болып та
бөлінеді.Шарауашылық практикасында активтер мен қарыздардың баланысы
жасалады, қарыз оның есептң кезең шегінен асуына байланысты қысқа мерзімді
және ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Фирманың меншікті мүлкінің құны
шаруашылықтың қарызы алынып тасталған активке тең.
ЖАЛПЫ ШЫҒЫНДАР - өндірістің әрбір нақты деңгейіндегі тұрақты және
өзгермелі шығындар жиынттық суммасын айтады.
КӘСІПОРЫННЫҢ ЖАЛПЫ ТАБЫСЫ - өнімді сатудан түскен түсімнің және сол
өнімге кеткен материалдық шығындар, оған қоса соңғы социалды қамсыздандыру
және амортизацияға көшірілген сомалардың айырмасын айтады.
ЖАЛПЫ АЙНАЛЫМ - өндіріс көлемі көрсеткіштерінің бірі. Белгілі бір
уақыт аралығында өндірілген өнімнің барлық түрлерінің және өнеркәсіптік
сипаттағы жұмыстар жиынтығы.
ГУДВИЛЛ (ағыл. goodwill)-материалдық өлшемге келмейтін активтер, фирма
капиталы, мысалға атақ, техникалық серіктестік, байланыс, маркетингтік
қабылдау әсер ету т.б.
ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ҚОРЫ - өндірісті үнемі жабдықтау және тұтыну, қаралған
деңгейден төмендемеуін және үнемі жеткізіп тұру жөніндегі қамсыздандыру
қорын айтады.
ӨНДІРІС ҚОРЛАРЫ - айналым қорларының белгілі, өндіріс шеңберінде
болуы. өндірістің процесінде әлі қатыспаған, еңбек заттарына жататын:
шикізат, материалдар, жағар-жанар май, отын, тұқым, жемшөп, қосалқы
бөлшектер т.б.
ШЫҒЫНҒА КІЛТІРУ - альтернативті қаралатын дұрыс вариантын таңдау
белгісін минималды болуы шаруашылық саясаты және техникалық, өндірісті
ұйымдастыру саласындағы сол шешімнің экономикалық тиімділігін салыстыру
көрсеткішінің бағалануын мына формуладан көруге болады: ШК= Ө+МК, мұнда Ө-
тауардың келешектегі өзіндік құны; К-осы шешімдегі капитал салымы; М-
капиталдың тиімділік коэфицент мөлшері.
АЙНАЛЫМ ШЫҒЫНЫ - тауар айналымы процесінде байланысты жұмсалатын
шығындар. Өзінің экономикалық мазмұны жағынан айналстағы өндірістік қосымша
шығындары болып бөлінеді. Таза айналыс шығындары-сатып алу, сату актісін
ұымдастыру кезіндегі шығындар, басқаша айтқанда, тауарларды өткізу
процесіндегі құн формаларының ауысуына байланысты туындайтын шығындар. Таза
айналыс шығындары бағасын есептеп шығаруға байланысты, бүкіл сауда
байланысындағы қызметкерлердің сауда агенттігінің, есеп айырысушылардың
еңбек ақысында байланысты, сауда конторларын ұсынуға байланысты жарнама
ітерін ұйымдастыруға т.б. байланысты жұмсалатын шығындар жиынтығы. Бұл
шығындар айналыс сферасында тек құн формаларының ауысуы үшін ғана
жұмсалатындықтан, тауарларға ешқандай жаңа құн қоспайды. Ал жұмсалған еңбек
сипатына ие болады.Қосымша айналыс шығындары- тауарды тасымалдауға,
сақтауға, сұрыптауға, буып-түюге және оны қосымша өңднп тұтынуға әзірлейтін
басқада операцияларға жұмсалатын шығындардан құралады. Бұл шығындар айналыс
сферасында өндіріс процесінің жалғасуымен байланысты туындайды. Мұндағы
жұмысшылардың еңбегі өнімді еңбек болғандықтан, тауарлардың құнына жаңа құн
қосады. Әдетте, социализм тұсында таза айналыс шығындары жалпы айналыс
шығындарының мардымсыз білігін ғана құрған және қоғамдық қосымша өнім
есебінен өтеліп отырылған. Ал енді, айналыс шығындарының үлкен бір бөлігі
айналыстағы өндірістің қосыша шығындарынан құралады. Елімізде нарық
экономикасының жедел қарқынмен дамуы үшін тауар айналымы процесінде айналыс
шығындарың азайтудың зор маңызы бар. Айналыс шығындарын азайтудың шешуші
факторлары: айналыс сферасында еңбек өнімділігін аттыру, тауар айналысы
жылдамдығын үнемі қадағалап отыру, тауар тасымалдаудың жолдарын
ұйымдастыру, сауда орындарын және дайын өнімдерді сақтайтын қоймаларды
тиімді орналастыру, т.б.бір сөзбен айтқанда сауда ісін түгелдей дерлік
прогресивті дамыту.
КАЛЬКУЛЯЦИЯ (лат.calculatio) - шот,есеп-шығын түрлері бойынша өнім
өлшемінің өзіндік құнын есептеу. Мақсатына қарай мына түрлерге бөлінеді:
жоспарлық калькуляция – кезекті жоспарлы кезеңге арналған орташа өзіндік
құнды айқындайды және көтерме сауда бағасын белгілеу үшін пайдаланылады,
жұмыс уақыты, материалдар электр энергиясы шығынның және басқа шығындардың
үдемелі нормаларына негізделеді; нормативтік калькуляция - өндіріс
құралдарымен жұмыс уақытын пайдаланудың қолданылып жүрген технолгиялық
нормаларына негізделеді; есепті калькуляция өндірісті шығынның бухгалтерлік
есебінің деректері бойынша жасалады және өзіндік құн жөніндегі жоспар болып
табылады, өзіндік құнның орындалуын бақылау құралы серпінің зерттеу және
шығынды кеміту резервтерін іздестіру үшін қолданылады. Өндірістік
ерекшелітеріне қарай шығындар мынадай әдістермен калькуляцияланады: а)
нормативтік әдіс бұл әдетте өндіріске жұмсалатын қаржы шығынның қолданылып
жүрген нормалары бойынша айқындалады; б) бөлістік әдіс, ол шығынды
өндірістік процесті қайта бөлу бойынша есептеуге негізделген. В) заказдық
әдіс бұл әдісте шығындар жекелеген заказдар бойынша есептелінеді.
АВАНСЫЛАНҒАН КАПИТАЛ - бизнес (табыскерлік) пайда келтіргенге дейін
күні бұрын ақшалай не тауар ќ±ндылыќтарымен берілген ќаржы капиталы.
Әдетте, мұндай капитал белгілі бір жобаны келешекте іске асыруға, мысалы
жаңадан фирма, кәсіпорын ашуға, тауардың жаңа т‰рлерін шығаруға беріледі.
ШЫҒЫНДАР МЕН НӘТИЖЕЛЕРДІ ТАЛДАУ - экономикалық өнімдердің негізгі
түрлерін өндіруге жұмсалған шығындар жазылған және нәтижесі өнімнің көлемі
түрінде жинақталып көрсетілген баланс кестесін пайдалану. Мұндай талдау
зерттеу құралы ретінде, сонымен қатар болжамдық бағдарламаларда, жоспарлау
алдындағы есептерде қолданылады. Жалпы толық шығынның деңгейін айқындауға
экономика секторлары мен салаларының ќарым-қатнастарын анықтауға мүмкіндік
береді.
ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ТАЛДАУ - кәсіпорынның, фирманың, акционерлік
қоғамның, үй шаруашылығыныњ өндірістік, ќаржылық, саудалық қызметтерін
зерттеп білуге байланысты экономикалық талдаудың бір бұтағы. М±ндай талдау
өндірісті, айналымды, тауарды, қызметті, өнімді тұтынуды, өндіріс
ресурстарын пайдаланудың тиімділігін, өндірілген өнімнің сапасын
бейнелейтін экономикалық көрсеткіштердің мезгілге сай өзгеру деңгейін
анықтауға бағытталған. Талдау барысында бақылайтын, зерттейтін факторлардың
себептері мен мүмкін болар зардаптары айқындалады.
АРЕНДА, жалдау, жалгерлік (лат. arrendare) — шарт бойынша жерді, үйді,
қазба байлыќты, кәсіпорындарды, сонымен ќатар жалгерлердің жеке ж±мыс
істеуіне ќажетті жабдыќтардың ќай түрін болса да уаќытша пайдалануға жалға
беру. Жалгерлікке халық шаруашылығының барлыќ саласында рұқсат етіледі және
меншіктің барлық түрлеріндегі мүлік жөнінде ќолданылады. Мүлікті жалға беру
ќ±қығы меншік иесіне берілген. Меншік иелері мүлікті жалға өткізуге өкілдік
берген орындар мен ұйымдар жалға берушілер бола алады. Арендатор (жалгер)
бола алатындар: елдің зањды т±лғалары мен азаматтары, шетелдік занды
тұлғалар және олар ќатысатын бірлескен кәсіпорындар, халыќаралық
бірлестіктер мен ұйымдар, сондай-ақ шетелдік мемлекеттер. Жалдау шартында
жалға алған мүлікті сатып алу мүмкіншілігі де көрсетіледі.
МАШИНАЛАР МЕН ЖАБДЫҚТАРДЫ ЖАЛҒА АЛУ — сыртќы экономикалық байланыс
жүйесінде жалгерге меншіктік ќ±ќық бермей, шетелге тауар шығаруды
несиелеудің бір түрі. Жалға машиналар мен жабдыќтар қысќа мерзімге
(рентинг), орта мерзімге (хайринг) және ұзақ мерзімге (лизинг) беріледі.
Жалдау төлемінің көлемі жалға беруші ж±мсаған қордан орта пайдадан төмен
кіріс алмауын ќамтамасыз ету керек, ал жалға алушыға жалдау ќ±ны машиналар
мен жабдыќтар сатып алу үшін банктен алатын несие ќаржыдан төмен болуы
тиіс. Машиналар мен жабдыќтарды жалдау жалгерге алғашќыда қымбат техниканы
көп ќаражат ж±мсамай-ақ пайдалануға жєне жалдау ақысын машиналарды іске
қосќаннан кейін кірістен төлеуге, ал жалға берушіге төлемеушілік ќуатын
азайтып, өтімді кеңейтуге мүмкіндік береді.
ЖАЛГЕРЛІК АҚЫ - жалға берілген мүлік үшін жалдау мерзімі ішінде
т±раќты төленетін төлемдер. Б±л төлемдердің мөлшері және оларды төлеу
тәртібі жалгерлік шартында көрсетіледі. Жалгерлік ақыға жалға алынған мүлік
құнынан есептелетін амортизациялық төлем мен мүлікті пайдаланғаннан түскен
кірістің бір бөлігі кіреді. Мемлекеттік мүлік пен жер жалгерлігіне
төленетін ақы мемлекеттің зањды актілерімен белгіленеді.
БАЗИСТІК ПАЙДА - есепті жылда күтіп отырған пайда. Б±л көрсеткіш
негізгі тиімділікті есептеу үшін қолданылады, және де талдау єдісі арќылы
алдағы кезекті жылдың түсімі есептеліп, жоспарлы кірісі аныќталады.
БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНС, бухгалтерлік теңгерім -кєсіпорындардың,
фирмалардың, мекемелердің жалпы ақша ќаражаттарын орналастыру, пайдалану
жагдайларын, пайда болу көздерін көрсететін және белгілейтін бухгалтерлік
есеп берудің түрі. Бухгалтерлік баланс - ќ±рылым жағынан екі жаќты кесте.
Кестенің сол жағы — актив, көсіпорын мен фирманың шаруашылық ќаржыларының
құрамы мен орналасуын, ал оң жағы пассив — б±л ќаржылардыњ ќайдан түсетінін
көрсетеді. Баланстың актив жиынтығы оның пассивіне тең болуы ќажет.
Баланстағы қаржы мөлшері мен оның түсімі фирманың қаржылық және шаруашьшық
көрсеткіші ретінде есепті жыдцыњ басында болмаса аяғында аныќталып,
сараланады.
БАЛАНСТЫҚ ПАЙДА - кәсіпорындардың, бірлестіктердің, мекемелердің,
фирмалардың бухгалтерлік баланстарында көрсетілген өндірістік және
өндірістік емес қызметтерінің барлық түрлерінен түскен жалпы пайда сомасы.
ЖАЛПЫ ӨНІМ - кәсіпорындар мен халық шаруашылығының белгілі бір
салаларында өндірілген өнім көлемін ақшадай бейнелейтін көрсеткіш. Жалпы
өнім ќазіргі ағымдағы жене салыстырмалы бағалармен есептеледі, б±ған
аяќталмаған өндіріс өнімдерінің де элементтері енеді.
ЖАЛПЫ ТАБЫС - ақша түрінде есептелген кәсіпорындар мен фирмалардың
тауар өндіріп сатудан және қызмет көрсетуден алынған жылдық табысы. 2)
Жалпы табыс өнім жєне қызметтен шығындардың айырмашылығы ретінде
аныќталады. Жалпы табыс еңбек ақы мен таза табыстың (пайданың) қосындысына
тең.
ЖАЛПЫ АЙНАЛЫМ - өндіріс орнында есепті мерзімде өндірілген (жиі
жағдайда — жыл бойына) өнімнің барлық түрлерінің жиынтық ќ±ны. Жалпы
айналым өнеркәсіптің өзінде өндірілген дайын өнімнің, аяќталмаған
өндірістің, өндірістік сипаттағы ж±мыстардың құнын қамтиды.
ВАЛЮТАЛЫҚ ЕСЕПШОТТАР - мемлекеттік кәсіпорындардың, мекемелердің,
фирмалардың, кооперативтердің жене жеке адамдардың сыртқы экономбанк
мекемелерінде шетелдік валюталық есепшоты. Валюталық есепшоттарға шетелдік
контрагенттердің төлемдері, несиеге алын-ған, не болмаса валюта аукционында
белгіленген тәртіппен алынған валюта қорлары түседі. Б±л есепшоттар арқылы
есептесу шетелдік валюталар арқылы ж‰ргізіледі.
ВЕНЧУРЛІК, ТӨУЕКЕЛДІ КЄСІПКЕРЛІК (БИЗНЕС) - пайда табу, кєсіпкерлік
жєне ±йымдастырушылық түсімді молайту мақсатымен "тєуекелді" жобаны жүзеге
асыру ќазметі.
Венчур кәсіпкерлігі "тєуекелді" жаңалық енгізу арқылы, яғни венчур
бірлестіктерінің корпорацияларға дейін өсуіне жағдай туғызып және оларды
±йымдастырушыларға ірі акция пакетін алу мүмкіншілігін береді.
Жауапкершілігіне, ±йымдасу-зањдылық статусына (дәрежесіне) байланысты
венчур кәсіпкерлігі корпорациялар, серіктіктер және жекеменшік компаниялар
болып үш түрге бөлінеді. Венчур бірлестігін қ±ру үшін үш түрлі жағдай
ќажет: 1) жаңалық пікір (тауардың, б±йымның, технологияның не болмаса
қызметтің); 2) жаңа пікір негізінде жаңа фирма ќ±ратын кәсіпкер; 3) шағын
түрлі фирмаларды ќаржыландыруға икемделген арнайы капитал (ќаржы).
ВЕНЧУРЛІК (ТӘУЕКЕЛШІЛ) КЄСІПОРЫНДАР - қолданбалы ғьшыми зерттеулер
жүргізіп, жоба-конструкторлық ќызметтер орындап, техникалық, технологиялық
жаңалыќтар енгізумен шүғьшданатын шағын кәсіпорындар мен фирмалар.
ВЕНЧУРЛІК КАПИТАЛ - "тєуекелді" жобамен жасалған жаңа технологияны,
тауарларды, бұйымдарды игеру үшін бөлінген ±зақ мерзімдік ќаржы
(инвестиция). М±ндай инвестициялардың жай инвестициялардан ерекше
айырмашылығы — пайыз тµленбеуінде және ќаржыны міндетті түрде қайтару талап
етілмеуінде. Венчурлік капитал тек қана акционерлік капитал (акциялар
шығару) түрінде қолданылады.
ӨЗАРА ЕСЕПКЕ АЛУ - кәсіпорындар бір-біріне тауар жеткізгенде, қызмет
көрсеткенде өзара талаптарын аралық есепке жатқызу, есеп айырысудыњ бір
т‰рі.
¦ДАЙЫ ӨНДІРСТІК ЦИКЛ - бұл белгілі бір мерзім ішіңде экономикалық
өнімнің шығарылғаннан т±тынуға дейінгі өтетін "өндіру, бөлу, айырбастау,
тұтыну" сатыларын ќамтитын бірт±тас ұдайы өндірістік цикл.
¦ДАЙЫ ӨНДІРІС - өндіріске пайдаланьшатын факторларды (табиғи
игіліктерді, өндіріс қорын, жұмыс күштерін) ќайта жасаќтап, іске қосу, осы
негізде өндіріс процесінің үздіксіз ќайталанып отыруы. ¦дайы өндірістің жай
және ұлғаймалы түрлері болады. Жай ұдайы өндірісте өндіріс процесі көлемі
жағынан өзгермей бірќалыпты саќталады. Ал ұлғаймалы ұдайы өндірісте өндіріс
көлемі үздіксіз ±лғайып отырады. Капиталдық ұдайы өндіріс-капиталдың
үздіксіз жаңарып, ±лғайьш отыруын талап етеді.
НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫ ЌАЛПЫНА КЕЛТІРУ Ќ¦НЫ - қазіргі қолданылып жүрген
бағалар негізінде есептеліп, өндірістегі негізгі қорлардың тозуын қалпына
келтіруге бөлінген амортизациялық (тозбалыќ) ќаражат сомасы.
АҚШАЛАЙ ЌАРАЖАТТЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ -қоғамның құқыќты мүшелері мен занды
құқыќты мекемелердің есепшоттарындағы аќша сомасының өзгеруі, ақшаның бір
қолдан екінші қолға ауысуы.
АҚША-ЌАРАЖАТТАРЫ - бірлестіктердің, кәсіпорындардың, ±йымдардың,
мекемелердің және де жеке т±лғалардың ылғи да шаруашылық айналымында және
өз мақсаттарына пайдаланатын не болмаса қор ретінде банкте саќтайтын,
банктің есепшотында аќша түрінде жиналѓан єр түрлі кірістері мен түсімдері.
ДИВЕРСИФИКАЦИЯ, ӘРТАРАПТАНДЫРУ (лат. diversus жєне facara) — фирма мен
кєсіпорындар шығаратын єр алуан тауар түрін көбейту, өнімнің түрлерін
өзгерту, өндіріс тиімділігін арттырып пайда табу, банкроттыќты болдырмау
мақсатымен өндірістің жаңа түрлерін меңгеру. М±ндай жаңғыртуды өндіріс
диверсификациясы деп атайды; 2) ќауіп-ќатерді азайту жєне көбірек пайда
табу мақсатымен экономикаға ж±мсалатын не болмаса несиеге алынған аќша
капиталын әр түрлі объектер арасында бөлу. Мұндай диверсификацияны
"несиелік диверсификация" деп атайды. Диверсификация шаруашылыќтың ішкі
экономикалық тұрақсыздығы күшейген кезде өріс алады. Диверсификация
өркендеуіне тән нәрсе нарыќтық экономиканың, ќаржы нарығының даму жағдайы
жєне серіктестердің бірігуіне өкімшілік шектеудің жоқтығы.
ДИВИДЕНД, ҮЛЕСАҚЫ, ҮЛЕСПАЙДА, акциядан түскен табыс (лат. dividendus)
— салық төленгеннен кейін, айырған қаражаттың өндіріс өсуіне, ќаржы қорына
т.б. ќажеттілікке ж±мсалғаннан кейінгі акционерлік ±йымның ќарамағында
ќалған пайданың акционерлер арасында бөліске- түсетін бір бөлігі. Дивиденд
көлемі ќарапайым акциялар бойынша акционерлердің жалпы жиналысында
шешіледі, сонымен ќатар акционерлік қоғамның табыстарына және пайдалану
бағыттарына байланысты өзгеруі де мүмкін. П±рсатты акциялар бойынша
дивиденд көлемі күні б±рын белгіленеді. Пайда кµлемі жеткіліксіз болѓан
жағдайда б±л акциялар бойынша дивиденд беруге қосымша ќаржы қоры
пайдаланылады. Егер де шектелген дивиденд п±рсатты акция бойынша жай
акциялар дивидендінен аз болса, акция иелеріне лайыќты қосымша ќаражат
төленеді.
ТАБЫС — әр түрлі мағынада ќолданылатын кең тараѓан, көп мєнді ±ғым.
Кең мағынасында белгілі бір өнімді өндіру, ж±мысты атќару нөтижесінде
кәсіпорындар мен бірлестіктерге, фирмалар мен сауда-өнеркєсіп мекемелерінде
және жеке адамдарға түсетін ќандай да болмаса ақшадай табыс немесе
материалдық игіліктер. Табыс ±ғымын мемлекетке (±лттық табыс), кєсіпорын
мен фирмаларға (кәсіпорынның таза табысы, жалпы табыс) жеке адамдарға
(халыќтың ақшадай табысы, жеке табысы) қолдануға болады.
ЕНШІЛЕС КЄСІПОРЫН, ҚОҒАМ - негізгі (аналыќ) кєсіпорын, фирманың
құрамына кіретін занды дербес кәсіпорын. Құрылтайшы бас кєсіпорынның,
фирманың бөлімшесі ретінде жұмыс жүргізеді. "Аналық" кәсіпорын "еншілес"
кәсіпорынның жарғысын бекітіп, кейбір басќару, бақылау функцияларын өзінде
саќтайды.
ШЫҒЫНДАР — тауар мен өнім өндіру және айналым процестерінде әр түрлі
экономикалық ресурстардың (қорлардың) — шикізат, еңбек, негізгі қор, ќаржы
қаражат, көрсететін қызмет т.б. ж±мсалуына байланысты ақша түріндегі
қаражат. Жалпы шығын әдетте өндіріс шығыны, айнальш шығыны болып бөлінеді.
КАЛЬКУЛЯЦИЯЛЫҚ ШЫҒЫНДАР - кәсіпорынның жұмыс істеуіне байланысты
өнімнің бір данасына жасалған наќты, нормативті, жоспарлы, болжамды
шығындар сметасын калькуляциялау арқылы есептелген шығығдар.
АЙНАЛЫС ШЫҒЫНДАРЫ - тауар өндірушілер мен тұтынушылардың тауарды
өткізу мен сатып алуға байланысты шығындары. Айналыс шығындары таза айналыс
шығындары жєне айналыстағы қосымша өндіріс шығындары болып бөлінеді.
Қосымша айналыс шығындарына айналым өрісінде өндіру процесін жалгастыруға
байланысты (оның ішінде тауарды жеткізу, жөндеу, түзеу, буып-түю, орау,
сұрыптау, саќтау т.б.) шығындар жатады. Таза айналым шығындары — тауарды
тікелей сатып алумен байланысты. Айналыс шығындарын әдетте тауар
өндірушілер мен тұтынушьшар жеке-жеке есептейді. Өндірушілердің айналыс
шығындарына сауда кьізметкерлерінің жалақылары, сату, өткізу бөлімшелерін
ұстау, нарыќты зерттеу, банк несие-сінің құны, банк операциясының
шығындары, іссапар, арбитраж шығындары т.б. шығындар жатады.
Сатып алушылардың айналыс шығындарына тасымал шығындары,
экспедиторлық, аккредотив ашу шығындары, төленген баж салығы, банктің
кепілдік беруі, арбитраждаға төлеу, адвокат жалдау т.б. шығындар жатады.
ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ - өнім өндіруге жұмсалған жанды еңбек пен затқа
айналған еңбек шығывдарының жиынтығы. Олардың наќты көлемі тауар өндіруге
жұмсалған жұмыс уақытымен өлшенеді. Және де өндіріс ќ±рал жабдықтары мен
жаңадан жасалған құнның жиынтығынан тұрады. Өндіріс шығындары қоғамның
өнімдерді өндіруге жұмсалған шығындары жєне кәсіпорындардың тауар өндіруге
ақшадай шығындары болып бөлінеді. Қоғамдық өндіріс шығындарына өнімді
өндіруге жұмсалған өндіріс құрал-жабдықтары багасының бір бөлігі жєне
қажетті еңбекпен жасалған өнімнің құны кіреді. Кәсіпорынның тауар өндіруге
жұмсаған аќшадай түріндегі шығындарына материалдық қорларға, ж±мысшылардың
еңбек ақысына жұмсалатын шығындары жатады.
ЌАРЖЫ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫ - акцияларға, облигацияларға және басқадай ќ±нды
қағаздарға жұмсалған (салынған) инвестициялар.
ӨЗІНДІК ҚҰН КАЛЬКУЛЯЦИЯСЫ - өндірістегі өнімді өткізгендегі,
жұмыс, қызмет атқарудағы ж±мсалған кара-жатты ақшадай есептеу. Өзіндік
құнды калькуляциялау жоспарлаудың, есептеудің және өнімнің өзіндік құнын
шығарудың негізгі ережесінде белгіленген. Өндірісте өзіндік құнды
калькуляциялау жоспарлы, нормативті жєне наќтылы болып келеді.
Өзіндік құнды калькуляциялаудың жоспарлы түрі сату-алу бағасының
негізін ќ±райды. Өзіндік құнды калькуляциялаудың нормативтік түрі жоспарлау
түріндей өнімді, көрсетер қызметті, жұмысты атќарар алдында жасалады.
Жоспарлы калькуляция жыл бойы, тоқсан бойы тұраќты болмайды, ғылыми-
техникалық жаңалыќтарды өндіріске енгізуге сәйкес және де нормативтердің
өзгеруіне байланысты ќайта қаралып отырады.
Өзіндік құнды наќты калькуляциялау құжат мезгілі біткен соң нақты есеп
негізінде жасалып, ж±мсалған ќаржының шын деңгейін көрсетеді. Сонымен қатар
өнімнің өзіндік ќ±нын кеміту тапсырмасының орындалуьш, оны азайтудың (қор)
көздерін табу жолындағы бақылау, зерттеу құралы ретінде де пайдаланады.
КАПИТАЛ (франц. ағыл. capital, лат. capitalis) - кең мағынасында -
табыс әкеле алатын мүмкіндіктердің жиынтығы, не болмаса тауар өндіруге,
қызмет көрсетуге жиналған қорлар; тар мағынасында - іске жұмсалған өндіріс
ќ±ралдары ретінде ж±мыс атқарып отырған табыс көздері.
АЛДЫН-АЛА БӨЛІНГЕН (АВАНСЫЛАНҒАН) КАПИТАЛ — өндіріс ќ±ралдарын алуға,
ж±мысты ±йымдастыруға, келешекте пайда беретін бизнес-жобаны іске асыруға
алдын ала бөлінген, арналған ақша ќаражаты.
АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМНЫҢ КАПИТАЛЫ - акционерлік қоғамның негізгі, ең
алғашқы акция шығарып, сату арқылы біріктірілген жеке акционерлердің
капиталдарының жиынтығы.
АМОРТИЗАЦИЯЛЫҚ КАПИТАЛ - амортизациялық қаражаттан құралатын, ұдайы
өндірістің негізгі ќ±рал-жабдыќтарын қалпына келтіруге арналған капитал.
ШЫҒАРЫЛҒАН КАПИТАЛ - жарнашылар арасында тарату үшін акциялар түрінде
шығарылған нақтылы (номиналды) капиталдың бір бөлігі. Бірлестік,
акционерлік қоғам, фирма наќтылы капиталдың барлығына акция шығаруға
міндетті емес. Қанша шығарса, еркі өзінде.
ЗАЕМ, ҚАРЫЗ КАПИТАЛЫ - банктен несие алудан, облигация шығарып,
сатудан және қаржы алудың басќадай түрлерінен құралған капитал (күрделі
ќаржы).
АЙНАЛЫМ КАПИТАЛЫ - өндіргіш капиталдың бір бөлігі, шикізаттарға, жұмыс
күшіне, қосалқы материалдарға т. б. ж±мсалып өз құнын түгелдей шығарылған
өнімге аударып, өндірістің бір кезеңінің ішінде сатылған тауардан ақша
ретінде толық қайта оралады.
НЕГІЗГІ КАПИТАЛ - өндіргіш капиталдың бір бөлігі; өз құнын өндірілген
тауарға пайдаланылған мөлшерде ауыстырып, өндірісте ұзақ уақыт қолданылады
да, сатылған тауар негізінде бірте-бірте ақша түрінде қайта оралатын
өндіргіш капитал.
РЕЗЕРВТЕГІ КАПИТАЛ, ҚОРДАҒЫ КАПИТАЛ, САЌТЫҚ КАПИТАЛЫ - ақша
қаражатының қоры ретінде жыл сайынғы табыстан бөлінген сомадан ќ±ралатын
бірлестіктің меншік капиталының бір бөлігі; қор капиталы кәсіпорнының
әлеуметтік дамуына, шығынның орнын толтыруға, дивиденд төлеуге, сомымен
ќатар алынған пайда жеткіліксіз болғанда капиталды толыќтыруға қызмет
етеді.
МЕНШІКТІ КАПИТАЛ - фирма иесінің салған капиталы, акционерлік қоғам
жағдайында акционерлік капитал. Бұл капитал фирма активі жиынтықтары мен
міндеттемелерінің айырмашылығынан шығады.
КАПИТАЛ ССУДНЫЙ - ҚАРЫЗ КАПИТАЛЫ - қаржы иесінің борышқорға белгілі
бір пайыз төлеміне ќарызға беретін ақша ќаржысы. Ќарыз капиталына сұраныс
пен ұсыныс әр түрлі фактор - себептерге байланысты болады: мемлекет берген
несиенің көлемі мен борышқордың қарыз көлемінің қатынасына, өндіріс
процесінің циклділік тербелісіне, маусымдық жағдайға, ақшаның құнсыздану
процесінің деңгейіне, валюта бағамының тербелісіне т.б. жағдайларға.
ЖАРҒЫ КАПИТАЛЫ, ЖАРҒЫЛЫҚ КАПИТАЛ - капиталдыњ ұйымдастырушылық құқыќты
түрі, мөлшері жарғымен не болмаса кәсіпорын құрғандағы келісіммен
аныќталады, оның ішіне жеке меншік үлес жарналар, мемлекеттік жұмсалған
ќаржы сомасы мен шығарылған акциялардың нақтылы құны кіреді.
КҮРДЕЛІ ЌАРЖЫ ЖҰМСАЛЫМЫ - ұзақ мерзімді капитал түрінде пайда табу
мақсатымен өндіріске, ауыл шаруашынығына, көлікке т. б. салаларға ел
ішінде, сол сияқты шетелдерде ж±мсалатын қаражат жиынтығы. Күрделі ќаржы
мемлекеттік жєне жеке меншіктік болып бөлінеді. Халыќаралық еңбек
бөлінісінің өсу жағдайында шетелге қарыз капиталын шығарумен қатар,
кәсіпкерлік капиталды шетке шығару да жылдам өсіп келеді; б±л ірі
фирмалардың шетелде бөлімшелерін құрумен қатар жергілікті капиталды да
ќатыстыру арқылы іске асырынып отыр.
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕСЕП - кәсіпорынның шығынсыз жұмыс істеуін ќамтамасыз ету
мақсатымен жұмсалған ќаражат пен алынған нәтижесін ылғида ақшадай есептеуге
негізделген шаруашылық жүргізудің әдісі. Коммерциялық есеп жағдайында жұмыс
істейтін кәсіпорындардың мақсаты екі бағытта болады: өндірістің шығынын
азайту жєне өнімнен түскен түсімді молайту.
КОРПОРАЦИЯ (лат. corporatio)- ортақ мақсатќа жету үшін бірігіп қызмет
көрсетуге негізделген дербес құқыќты субъект — заңды т±лға, қоғам, одақ
адамдар тобы. Корпорациялар көбінде акционерлік қоғам түрінде құрылады.
Жеке меншік корпорацияларда акцияның көпшілігі бір адамның, отбасының не
болмаса санаулы акционерлер тобының негізінде болады.
ТАРАТУ ЌҰНЫ - ж±мысы тоќтатылған объектердің негізгі қорларының
калдығын, жарамды құрылыс материалдарын, ќ±рал-жабдыќтарын, ғимараттарын,
бөлшектерін, металл сынықтарын сатқаннан түскен түсім, ақша.
ӨТІМДІЛІК - 1) фирма активтерінің, құндыныќтарының наќты ақшаға айналу
ќабілеттілігі; 2) борышқордың, қарыз міндеттемесін дер кезінде орындауды
ќамтамасыз ету ќабілеттілігі; төлем қабілеттілігі; 3) нарыќтың құнды
қағаздарды жайғастырып, сіңіру қабілеттілігі; оларды қазіргі бағамен көп
өзгертпей –ақ сату мөлшері. Өтімділік дәрежесі (деңгейі) тиісті іске
қосылып өткізілетін активтердің үлес салмағымен, несиелерді жедел
жұмылдыру мүмкіндігімен, актив пен пассивтің мерзімдеріне сәйкес тепе-
теңдігімен, мерзімді өткізу, сату, нақты ақшаға айналдырумен сипатталады.
НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫҢ МОРАЛЬДЫҚ (САПАЛЫҚ) ТОЗУЫ — техника мен технология
көрсеткіштерінің дүниежүзілік деңгейден қалыс қалуына байланысты негізгі
қорлардың сапалық құнсыздануы және тозуы. Моральдық тозуды моральдық ескіру
деп те атайды. Тозудың мұндай түрінің салдары — техниканың дамуы
нәтижесінде, жаңа өнімді техника ќ±ралдарымен салыстырғанда ескі
машиналарды пайдаланудың тиімсіздігі тікелей анықталады, оларды жаңарту
қажеттілігі айқындалады.
ҚОСЫМША ШЫҒЫН, ҮСТЕМЕ ШЫҒЫНДАР - өндірісті басқару мен оған қызмет
көрсетуге ж±мсалатын шығындар, цехтар мен зауыт басќармасының әкімшілік-
басқару аппаратындағы қызмет көрсетуші адамдарды ұстауға және басќаруға
кететін шығындар, яғни шаруашылыќты ±йымдастыру ж±мысына арналған шығындар
өндірістегі негізгі шығындарға қосымша болады жәнеде негізгі шығындар мен
ќатар өнімнің өзіндік ќ±нына кіреді.
АЯҚТАЛМАҒАН ӨНДІРІС — тапсыруға жіберуге, нарыққа шығаруға, дайын өнім
ретінде қоймаға жіберуге қажетті технологияда көрсетілген өндірістің толық
циклінен өтпеген, қосымша өңдеуді қажет ететін жартылай дайын өнім.
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС МЕКЕМЕ - негізгі мақсаты кіріс кіргізіп, пайда табу
болып саналмайтын мекемелер мен ұйымдар. Бұларға қоғамдық, діни,
ќайырымдылық мекемелер, ғылымға, мәдениетке, білімге, денсаулық саќтауға,
спортқа көмектесетін, жәрдем беретін қорлар, одақтар мекемелер жатады.
Коммерциялық емес мекемелер кәсіпкерлік қызметтермен тек жарғылық
мақсаттарын орындау үшін ғана айналысуға құқыќты.
МАТЕРИАЛДЫҚ (МҮЛІК-ЗАТТЫҚ) ЕМЕС ҚҰНДЫЛЫҚТАР — кәсіпорынның,
бірлестіктің меншігіндегі заттық объектерге жатпайтын, аќшалай бағасы
көрсетілген құндылыќтар. Бұған құнды ќағаздар, патенттер, техникалық және
технологиялық жаңалықтар, жобалар, ақыл-ойдың меншікті объектері, сонымен
ќатар жалға беру және басқа да құқыќтар жатады.
АЙНАЛЫМ ҚАРЖЫЛАРЫНЫҢ МӨЛШЕРІ - белгілі мерзімде (жыл, тоқсан, ай)
өндіріс жоспарын орындауға және өнімді ақшаға айналдыруға жеткілікті
экономика тұрғысынан негізделген ең аз көлемді ќаражат. Ол өндіріс орнының
үздіксіз ж±мысын қамтамасыз ету мақсатымен тауар-зат қорларын алуға
ж±мсалады.
МӨЛШЕРЛЕНЕТІН АЙНАЛЫМ ЌАРЖЫЛАРЫ — тауар-зат құндылықтарының ең аз
қорын құруға, өндіріс процестерін үздіксіз ќамтамасыз ету үшін және өнімді
өткізуге, ж±мсауға жоспарланатын бірлестіктердің, кәсіпорындар мен
мекемелердің өз меншігіндегі қаржылары.
"НОУ-ХАУ" (arbui.know how — қалай екенін білемін) — құқық қорғау
күжаттарымен (патентпен) қорғалмаған, толық немесе жартынай, ішінара
жарияланбаған ғылыми-техникалық, өндірістік технологиялық, ќаржы-
экономикалық, коммерциялық бейнедегі, сонымен қатар оларды шаруашылыќта
пайдалану тәжірибесі әлі көпшілікке мәлім болмаған ғылым, тәжірибе
жаңалыќтары. Әдетте "ноу хауды" пайдалану ќ±ќы коммерциялық негізде белгілі
бір төлемге жаңалық иесі мен оны пайдалануға мүдделі тұлғаның лицензиялық
шарт жасауы арқылы беріледі.
АЙНАЛЫМ ЌАРЖЫЛАРЫ - бірлестіктердің, кәсіпорындар мен мекемелердің
айналмалы қор жиып және айналым қорын құру үшін, өндірістің үздіксіз
жоспарлы дамып, өнімінің іске асуын ќамтамасыз ететін ақша ќаражаттарының
жиынтығы.
АЙНАЛЫМ ҚОРЛАРЫ — өндірістің бір кезеңінде түгел тұтынылатын жоне құны
даяр өнімге түгелімен аударылатын өндірістік қорлардың бір бөлігі. Айналым
қорларының негізгі элементтері: еңбек заттары, қоймадағы шикізат, негізгі
және қосалқы материалдар, отын, ыдыс, өндірісте аяќталмай калған өнім, тез
тозатын еңбек құралдары, саймандар, алдағы жылдың шығындары т.б. Айналым
қорлары кєсіпорынның айналым ќаржылары есебінен алынады.
АЙНАЛМАЛЫ КАПИТАЛ, АЙНАЛЫМ КАПИТАЛЫ - өндіргіш капиталдың өз күнын
жаңадан жасалған өнімге толығымен көшіретін жоне капиталдың әрбір ауыспалы
айналымының соңында өндірушіге ақша нысанында ќайтып оралатын бөлігі.
ЖАЛПЫ ПАЙДАЛЫЛЫҚ - халық шаруашылық салаларының, бірлестіктердің,
кєсіпорындар мен мекемелер жұмыстарының экономикалық тиімділігін
бейнелейтін жинаќталған көрсеткіштерінің бірі. Бұл көрсеткіш (баланстыќ)
пайданың жєне осы мерзімдегі өндірістің негізгі ќ±ралдарының жылдық жалпы
орташа құнымен мөлшерленетін айналым қорының араќатысымен есептеледі.
ЖАЛПЫ ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР - жеке өндіріс деңгейінде не болмаса
бірлестіктер мен кәсіпорындар бөлімшелерінің деңгейінде жалпы қызмет
көрсетуге, ұйымдастыруға, басқаруға жұмсалған шығындар.
ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ ҚОҒАМ (ҮЛЕСТІ ҚОҒАМ) - шаруашылық қоғамның бір
түрі, екі не одан көп қоғамның құқыќты мүшесі жєне заңды ќ±ќығы бар
мекемені кєсіпкерлік жұмыс жүргізуге біріктірген, жауапкершіліктері қоғам
міндеттемесіне байланысты, олардың қоғам ќаржысына қосқан үлесіне сәйкес
шектелген қоғам. Қоғамның ќатысушынар ақшасынан құрылған жарғылық қоры бар
және ол тиісті үлестерге бөлінген. Ең жоғарғы басқару органдары —
ќатысушылардың жиналысы. Күнделікті шаруашылыќты басқару үшін алќалық орған
— дирекция құрынады, не болмаса жалғыз директордың өзі ғана басқарады.
Мұндай жауапкершілігі шектеулі қоғамдар өзінің өнді-рістік, ќаржылық,
саудалық қызметтері туралы ел алдында есепті емес.
ЖАЛПЫЦЕХТЫҚ ШЫҒЫНДАР - негізгі өндірістік шығындарға қосымша
кәсіпорындар мен өндірістік бірлестіктердің цех деңгейінде не болмаса соған
ұқсас басќа да бөлімшелердің ж±мысын ±йымдастыруға, басќаруға ж±мсалған
шығындар.
ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ТАБЫСТАР МЕН ШЫҒЫНДАР — банктердің, бірлестіктер мен
кәсіпорындардың белгілі бір мерзімдегі ќаржылық, өндірістік, шаруашылық іс-
әрекеттеріне байланысты түсімдері мен төлемдері.
Операциялық табыстар әдетте сатудан түскен таза пайдадан, несие
берудегі, салым салғандағы пайыздан, жалға алғандағы төлемдерден,
комиссиялық алымдар мен басқа да ақшадай түсімдерден тұрады.
Операциялық шығындар жалпы мемлекеттік шаралар жүргізуге жататын
арнайы мекемелерді ұстауға жұмсалатын шығындар; өнімнің өзіндік құнына
енгізілмеген, өндірісті кеңейтуге бағытталған бірлестіктер мен
кєсіпорындардың шығындары; бюджетті мекемелердің іс қызметінің ерекшелігін
көрсететін негізгі шығындары.
ЕҢБЕККЕ АҚЫ ТӨЛЕУ - жалданған ж±мыскерлер мен қызметкерлерге нәтижелі
еңбекте ж±мсалған жұмыс күшін сапалы қалпына келтіріп жєне де жанұясының
қажетін өтеу үшін аќшалай қаражат төлеу. Еңбекақы төлеу кәсіпорын
деңгейінде еңбек қорын құру және оны наќтылы жұмыскерге төлеу жүйесін
қамтиды. Бұрынғы қолданылып жүрген еңбекке ақы төлеу қорын құрудағы
мөлшерлі әдіс нарыќтық экономикалық жағдайда қолдануға келмейді, өйткені
қандай да болмасын норматив жоғарғы мекемеден түскен әкімші-өміршіл
жүйесінің элементі; оның шама мөлшері көбінесе субъективтік себептермен
анықталатын, ол кәсіпорындарды министрліктерге бағынышты ететін әдіс еді.
Нарыќтық қатынас еңбекке ақы төлеу ќаржысын реттейтін тек ќана бірақ әдіс
деп болжайды - ол салық салу әдісі. Бұл жағдайда кәсіпорын шаруашылық
қызметінің нәтижесін жинаќтаушы көрсеткіш ретінде өзіндік құнның ішіне
кіретін пайда, яғни өнімнен тұскен ақша мен өндіріске ж±мсалған ќаражаттың
айырмасы.
АҚЫСЫ ТӨЛЕНГЕН КАПИТАЛ - дәл ќазіргі уақытта шығарылған акциялар үшін
алынған сома; акцияға жазылғаннан кейін акция құнының барлық сомасын бірден
төлемеуге де болады.
НЕГІЗГІ КАПИТАЛ - кєсіпорынның, бірлестіктің барлық капиталын акціа
түрінде бейнелейтін жиынтық көрсеткіш, тауар өндіруге толығымен жєне көп
рет ќатысып өз ќ±нын өндірілген тауарға өндіріс кезеңі ішінде бөлшектеп
сіңіретін өндіргіш капиталдың бір бөлігі. Негізгі капиталға көп уақыт
қызмет атқаратын материалдық құндылыќхар (меншікті жер, ғимараттар,
машиналар мен ќ±рал-саймандар), ќаржылық салымдар (өз қолындағы құнды
ќағаздары, басқа кєсіпорындарға салған құнды ќағаздары, басќа
кәсіпорындарының борыштары), материалдық емес активтер (лицензиялар,
пакеттер, жобалар, тауар белгілері т.б.) жатады.
НЕГІЗГІ ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР, ҚОРЛАР - өндіріс процесінде ұзақ уақыт
пайдаланылатын, тозба мерзімі көп уақытќа созылатын, өндіріс кезеңінің
көптеген цикліне ќатысатын өндіріс ќ±рал-жабдыќтары. Олар өз құнын
өндірілген өнімге өзінің тозуына ќарай бірте-бірте бөлшектеп енгізеді.
Негізгі қорлар пайдалану процесінде табиғи және моральдық тозуға ұшырайды.
Негізгі қорға жер, өндіріс ғимараттары, машиналар, құрал-жабдыќтар, құрал-
саймандар, яғни табиғи капитал жатады. Негізгі қордың сомасы олардың ќ±ны
мен ақша түрінде есептеледі. Соның салдарынан кейде негізгі ќаражатты
ендірістің негізгі қорына жұмсалған ақша қаражаты ретінде бейнелейді.
НЕГІЗГІ ҚОРДЫҢ ҚАЛДЫҚ ҚҰНЫ — негізгі қордың ең алғашқы ќ±нынан
пайдаланған мезгіл ішіндегі амортизациясын (тозбасын) шегергеннен кейінгі
ќ±ны.
ПАССИВ (лат. passivus) - 1) кәсіпорынның міндеттемелері мен
қарыздарының жиынтығы; 2) бухгалтерлік баланстың бір жағы әдетте оң жағы.
Ол бірлестіктер мен кәсіпорындардың қаражатының ќ±ралу көздерін жєне оның
қандай мақсатқа жұмсалатынын тараулар мен баптарға бөліп көрсетеді; 3)
төлем балансасының тапшынығы.
ТӨЛЕУ ҚАБЫЛЕТТІЛІГІ - мемлекеггің, заңды құқығы бар орындар мен
азаматтардың коммерциялық, несиелік т.б. ақша сипатындағы операцияларынан
туындайтын төлем міндеттерін мезгілінде және түгелдей орындау
қабілеттілігі.
ҚҰНДЫ ҚАҒАЗДАР ҚОРЖЫНЫ - инвестор (жеке тұлға, кәсіпорын, фирма)
қолындағы құнды қағаздар жиынтығы.
КӘСІПКЕРЛІК - заңды және жеке тұлғалардың пайда табуға бағытталған-
тәуекелдікпен және өздерінің мүлік жауапкершіліктерімен атқаратын ынталы
дербес шаруашылық қызметтері. Кәсіпкерлікті өркендету үшін оларға кең ќ±ќық
берілуі тиіс: рұқсат етілген кызметтің барлық түріне өз мүліктерін және
қатыстырылған басқа мүліктерді де пайдалану; өндіріс бағдарламасын өздері
жасау; жабдыќтаушылар мен тұтынушыларды өздері тандап алу; ж±мыскерлерді
жалдау жєне ж±мыстан шығару; салық пен міндетті төлемдерді төлегеннен
кейінгі кірісті өз еріктерімен пайдалану т.б.
КӘСІПОРЫН — өнім шығарып, оны іске асырып, қызмет көрсетіп, әр түрлі
экономикалық ќалзметтермен айналысатын, дербес шаруашылық жүргізетін занды
құқығы бар субъект. Өндіріс ќ±ралдарының және басқадай мүліктерінің меншік
түріне қарамастан кәсіпорын коммерциялық есеппен ж±мыс атқарады.
Кәсіпорынның негізгі мақсаты: өнімдері, атќарған ж±мыстары, көрсеткен
қызметтері тұтынуды ќамтамасыз ету, өнімдерін өткізу, сол арқылы алынған
кіріс пен мүлік иесінің әлеуметтік-экономикалық мүлдесін қанағаттандыру.
ЗАҢДЫ ҚҰҚЫҒЫ БАР МЕКЕМЕ, ЗАҢДЫ ТҰЛҒА - белгіленген заңға сөйкес наќты
міндеттерге жауап беретін ұйым, кәсіпорын, фирма, корпорация, бірлестік,
занды т±лға. Заңды құқыќты мекемелердің белгілеріне құрамына енген жеке
мекемелерден немесе адамдардан олардың тәуелсіздік ќатысушылардың
мүліктерінен баскң өзінін мүлкінің болуы; өз меншігін иемдену, пайдалану
және баскңру, сонынен қатар өз атынан заң бекіткен әрекеттер жасау; сотта,
әр түрлі төреліктерде өз атынан талапкер және жауапкер болу құ-қығы,
башнышсыз мүліктік жауапкершілігі жатады. Занды мекеменің өз балансы,
таңбасы, мөрі жене банкте есеп айырысу есепшоты болады.
ЗАҢДЫ ҚҰҚЫҒЫ БАР МЕКЕМЕ, ЗАҢДЫ ТҰЛҒА - белгіленген заңға сөйкес наќты
міндеттерге жауап беретін ұйым, кәсіпорын, фирма, корпорация, бірлестік,
занды т±лға. Заңды құқыќты мекемелердің белгілеріне құрамына енген жеке
мекемелерден немесе адамдардан олардың тәуелсіздік ќатысушылардың
мүліктерінен баскң өзінін мүлкінің болуы; өз меншігін иемдену, пайдалану
және баскңру, сонынен қатар өз атынан заң бекіткен әрекеттер жасау; сотта,
әр түрлі төреліктерде өз атынан талапкер және жауапкер болу құ-қығы,
башнышсыз мүліктік жауапкершілігі жатады. Занды мекеменің өз балансы,
таңбасы, мөрі жене банкте есеп айырысу есепшоты болады.
ПАЙДА — табыстың тауар өндіруде, қызмет көрсетуде ж±мсалған шығындық
сомасы. Б±л кєсіпорындар мен кәсіпкерлердің шаруашылығының қаржы
(финанстыќ) нәтижесін бейнелейтін маңызды көрсеткіштердің бірі. Пайда —
шаруашылық өнімдерді өткізгендегі түсім мен өндіріс факторлары бойынша өнім
шығарудағы, қызмет көрсетудегі жинақ шығындардың ақшалай көрсетілген
сомасының айырмасымен есептеледі. Пайда — толық пайда, жалпы пайда, таза
пайда, бухгалтерлік пайда және экономикалық пайда болып бөлінеді.
ТA3A ПАЙДА — салықтарды, арнайы бөлінген қаражаттарды, міндетті
төлемдерді өтегеннен кейінгі фирма қарамағында қалатын пайда.
ТАРТЫЛҒАН АЙНАЛЫМ ҚАРАЖАТТАРЫ — бірлестікке, кәсіпорынға тиесілі емес,
бірақ оның шаруашылық айналымына айналым қаражатының ќ±ралу көзі ретінде
(қайтарымды) уақытша қатынасатын ќаражат. Нарыќтық экокомика жағдайында
бұған негізіңде несие қаражаттары жатады.
ӨНДІРІСТІК ЌАРЫМ ЌАТЫНАСТАР - қоғамдағы материалдық игіліктерді
өндіру, айырбастау және бөлу процесінде адамдардың санасы мен еркінен тыс
пайда болатын олардың арасындағы экономиялық ќатынастардың жиынтығын
бейнелейтін марксистік саяси экономиканың атауы (термині).
ӨНДІРІСТІК ПОТЕНЦИАЛ (өндіріс мүмкіндігі) — 1) қолдағы бар
ресурстарды (қорларды) толық пайдаланғанда өндіруі мүмкін болатын наќты
өнім көлемі; 2) өндірістің колда бар және потенциалдық мүмкіншілігі,
өндіріс факторларының наќтылы ресурс турлерімен қамтамасыз етілуі.
ӨНДІРІС — қоғамның өмір сүруі мен дамуы үшін әр түрлі экономикалық
өнім түрлерін, заттық игіліктерді жасау процесі.
БОЛАШАҚ КЕЗЕҢДЕРДІҢ ШЫҒЫНДАРЫ - бірлестіктер мен кәсіпорындардың,
±йымдар мен мекемелердің қазіргі есеп беру кезіндегі ескерілген болашақ
шығындары. Б±л — негізінде өндірісті болашаққа даярлау шығындары, б±л
шығындар алдағы айлар мен жылдарда өнімнің өз ќ±нына енгізіледі.
ЖАЛПЫ ЗАУЫТТЫҚ ШЫҒЫНДАР - кәсіпорынның, бірлестіктің жалпы
шаруашылығына, сонымен қатар өндіріске, оны басқарып, толық қызмет етуге
қажетті шығындар.
ЕСЕПТІ ПАЙДА — бюджетке және жоғары тұрған органдарға аударғаннан
кейінгі және несие үшін өсімді, айыппұлды, тұрақсыздық айыбын төлегеннен
кейін қалған пайданың сомасы. Шаруашылық органдарының бюджетпен және жоғары
мекемелермен өзара қарым-ќатынастарын анықтау үшін экономикалық жүйеде
қолданылатын көрсеткіш. Материалдық ынталандыру қорын қалыптастырудың
негізі болып табылады.
ЕСЕП АЙЫРЫСУ ЕСЕПШОТЫ — өз айналым ќаржысы бар және бос ақша қаражатын
саќтайтын, есеп айырысатын өзіндік балансы бар шаруашылық есептегі
кәсіпорындар мен бірлестіктерге, ұйымдар мен мекемелерге есеп айырысуды
қолма-қол ақша түрінде және қолма-қол аќшасыз нысанда жүргізу үшін
банктердің ашатын есепшоты.
ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ, ӨТКІЗУ – бір нәрсені орындау, жүзеге асыру, іске
асыру, жоспарды жүзеге асыру; тауарды, мүлікті, бағалы қағаздарды,
құндылықтарды ақшаға айналдыру, пайда табу.
САҚТЫҚ ҚОРЫ - акционерлік қоғамының меншік ќаржыларының бір белігі.
Кірістен бөлу арқылы құрылады жєне шығын орнын жабу, негізгі капиталды
толыќтыру үшін алынған кіріс жетпей қалған уақытта дивиденд төлеу үшін
пайдаланылады. Саќтық қордың толыќтырылу, пайдалану төртіптері жарғы арқылы
белгіленеді.
РЕНТА (лат. reddita - возвращенная) — 1) капиталдан, жерден, мүліктен
иелерінің кәсіпкерлік іске ќатыспай-ақ, қосымша шығын шығармай-ақ үздіксіз
алатын табысы. Мысалы, мұндай табыс жерді, мүлікті жалға немесе несиеге
бергеннен алынады; 2) саќтанушы т±лғаныњ саќтандырушы ±йымнан сақтандыру
полисі арқылы жыл сайын алатын ақшалай сомасы.
ПАЙДАЛЫЛЫҚ (нем. rentabel) - кєсіпорын ж±мысының, кәсіпкерліктің
тиімділігінің, табыстынығының, пайдалылығының көрсеткіші, ол пайданың
негізгі өндірістік қорлармен мөлшерленетін айналым ќаржысының орташа жылдық
ќ±нына ќатысы арқылы айқындалады. Пайдалылыќты көтерудің негізгі
факторлары: еңбек өнімділігін арттыру, негізгі қорларды пайдалануды
жақсарту, өнімнің өзіндік ќ±нын кеміту, өнім сапасын жақсарту т.с.с.
КӘСІПОРЫН ПАЙДАЛЫЛЫҒЫ - кєсіпорынның-өндірістік-ресурстарын негізгі
қорды пайдаланудың тиімділік көрсеткіші. Кәсіпорынның жалпы тиімділігі
пайданың негізгі өндірістік қорлар мен айналым ќаржысыныњ орташа жылдық
құнына ќатысымен айқындалады.
ӨНІМНІҢ ПАЙДАЛЫЛЫҒЫ - өнімді өткізуден түскен пайданың өндірудегі,
айналымдағы толық шығындарына ќатысы.
ӨЗ ШЫҒЫНЫН ЖАБУ ҚАБІЛЕТІ — кәсіпорынның өз шығынын өз табысымен жабу
арќылы шаруашылыќты жүргізу тәсілі. Өзін-өзі өтеушілік коммерциялық есептің
негізгі сипаты, басты принципі болып саналады.
ӨЗІН-ӨЗІ ЌАРЖЫЛАНДЫРУ - кәсіпорындардың дербестігінің экономикалық
негізі. Өзін-өзі қаржыландыру негізінде кєсіпорынның өз табысынан қазіргі
деңгейі мен өндірістің келешек дамуына байланысты барлық шығынның орнын
толтыруы.
САНАЦИЯ (лат. Sanatio) - лечение, оздоровление — емдеу, сауыќтыру)
–кәсіпорындар мен фирмаларға несие беру арқылы олардың ќаржы-қаражат
жағдайын жақсартып, экономикалық күйреуден саќтап қалу жолындағы
мемлекеттің, банктердің жүргізетін шаралар жүйесі. Осы сауыќтыру негізінде
өндіріс орындары қайта құруға, шығаратын өнім түрлерін өзгертуге, сапасын
арттыруға мүмкіндік алады.
МЕНШІК - материалдық (мүлік-заттық) игіліктерді иемденудің тарихи
қалыптасқан түрі. Меншік субъектері мемлекет, ұжым жєне жеке адам.
Меншіктің негізгі объектері: жер, оның қойнауындағы байлыќ, су, өсімдіктер
мен аңдар әлемі, құрылыс, рухани мәдениет бұйымдары, құнды қағаздар т.б.
мүліктер; қоғамның мүлік-заттыќ жене мүлік-заттық емес байлығының кейбір
бөліктерінің жұмыс істеу нәтижелерін, жағдайын, ќаржы көздерін басќаруда
субъект ќ±ќыќтарының жиынтығы.
МЕНШІКТІ КАПИТАЛ - фирма иесінің өндіріске жұм саған капиталы;
акционерлік қоғам жағдайында — акционерлік капитал. Фир-маныњ актив
жиынтыќтары мен оның міндеттемелерінің айырмасы бойынша есептеледі.

МЕНШІКТІ АЙНАЛЫМ ЌАРЖЫЛАРЫ - мемлекеттің кесіпорындар мен шаруашылық
ұйымдарына өнім өндіріп, ұдайы сатып отыру үшін т±рақты түрде бөліп беретін
айналым ќаржысы. Меншікті айналым ќаржыларының жоспарлы сомасы норматив
(белгіленген мөлшер) деп аталады.
СРЕДСТВА ПРОИЗВОДСТВА - ӨНДІРІС ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАРЫ - материалдық
игіліктерді өндіру-үшін пайдаланылатын еңбек құралдары мен еңбек заттарының
жиынтығы, өндірісте пайдаланылатын негізгі құрал-жабдыќтар (өндіріс
ғимараттары, құрылыстары, машиналар, құрал-саймандар, аспаптар) мен айналым
заттары (шикізат, электр қуаты, бу, аз құнды керек жабдыќтар, т.б.). Еңбек
заттары өндіріс процесінде түгелімен пайдаланынады.
АЙНАЛЫМ ҚҰРАЛЫ - тауар айырбастауды ќамтамасыз ету мен тауар сатушылар
мен тауар алушылардың ара ќатынастарын теңестіру мүмкіншіліктерімен
бейнеленетін ақша қызметі.
СЕРІКТЕСТІК - қоғам жұмысының ќандай да болмасын бір өрісінде,
өнеркєсіпте, ауыл шаруашылығында, құрылыста, саудада, ғылымда, т.б.
салаларда жеке жєне заңды тұлғалардың ерікті түрде экономикалыќ ортақ жұмыс
атќару мақсатымен бірігуі.
КОММАНДИТТІК СЕРІКТЕСТІК – коммерциялық серіктестіктің бір түрі. Мұнда
мүшелері өзінің бүкіл мүлкімен жауап беретін жауапкершілігі шектелген және
салымдары бойынша ғана жауап беретін жауапкершілігі шектелген болып
бөлінеді.
ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУСІЗ СЕРІКТЕСТІК - пайда табу мақсатымен
кәсіпкерлік қызмет атқаруға жеке және заңды т±лғалардың бірігуі.
Серіктестіктің міндеттемесі бойынша меншіктің б±л түріне ќатысушылар
ќатыстырылған капиталдарымен ғана емес өздерінің меншікті барлық
мүліктерімен жауап береді. Шығын (зиян) мен пайда қатысушылар арасында
серіктестік үлестеріне сәйкес бөлінеді. Серіктестік мүшесі өз үлесін бөтен
адамға тек ќана серіктестік мүшелерінің рұқсатымен сата алады.
ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІК - несие берушілер алдында тек қана
жарияланған капиталы бойынша жауап беретін серіктестік, қоғам. Қоғам
капиталы үлестен ќ±ралады, қоғам мүшесіне қосќан үлесі туралы куәлік
беріледі. Бұл ќ±нды ќағаз емес және оны басќа біреуге қоғам мүшелерінің
рұқсатынсыз сатуға болмайды.
ТАУАР-ЗАТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР - белгілі бір күнтізбелік күнге тауар-заттық
ќ±ндылыќтарды бейнелейтін статистикалық көрсеткіш, мұның ќ±рамына
өндірістік сақтық қорлар, аяқталмаған өндіріс, дайын өнімнің қалдығы
кіреді.
ТАУАР ҚОРЛАРЫ - белгілі бір тауардың қазіргі айналым жүйесіндегі,
тасымалдаудағы, қоймадағы, сақтау орнындағы мөлшері. Тауар қорының бар
болуы өндірістің үздіксіз ж±мыс істеуінің, тауар айналымының маңызды
жағдайы. Сонымен ќатар тауар қоры көп болмауы керек, үйткені мүндай
жағдайда өндіріс және айналым шығындары көбейіп кетеді.
ТАУАР АЙНАЛЫМЫ - 1) тауардың ақшаға айырбасталуына және өндірістен
тұтынушыларға ауысуына байланысты айналым жүйесіндегі тауар қозғалысы; 2)
белгілі бір мерзім ішіндегі тауардың сатылған және сатып алынған ақшалай
сомасы. Сауданың түріне қарай бөлшек және көтерме (топтама) сауда тауар
айналымдары болады.
ЕҢБЕК РЕСУРСТАРЫ, ҚОРЛАРЫ - халыќтың еңбек процесіне қатыса алатын күш-
ќуаты, рухани ќабілеті бар бір бөлігі. Еңбек ресурсы еңбек етуге жарамды
халық санын бейнелейді және еліміздің экономикалық потенциалдық қажетті
элементі болып саналады.
ЕҢБЕКТІ КӨП ҚАЖЕТСІНУ, ЕҢБЕК СЫЙЫМДЫЛЫҒЫ - өнім бірлігіне (бір теңгеге
шығарынған табиғи өнімге) ж±мсаған еңбек шығыны, ж±мыс уақыты. Еңбекті көп
тілеушілік еңбек өнімділігіне кері пропорциядағы көрсеткіш.
ЗИЯН, ШЫҒЫН - өнімді өндіру мен өткізуге ж±мсалған шығынның сол өнімді
өткізуден түскен кірістен асып түсуі салдарынан кәсіпорындардың,
бірлестіктердің, фирмалар мен ±йымдардың материалдық (заттай) жєне ақшалай
ресурстарының (қорларыныњ) тиімсіз шығыны.
КӘСІПОРЫННЫҢ ӨЗІН-ӨЗІ АҚТАМАУЫ - белгілі бір мерзім ішінде ақшалай
түсім шығынның орнын толтырмай, пайда түсірмей қарыз өсуімен бейнеленетін
кәсіпорынның іс-әрекетінің нәтижесі, ќаражат жағдайы.
ЖАРҒЫЛЫҚ НЕМЕСЕ АКЦИОНЕРЛІК КАПИТАЛ — акционерлік қоғамның сатылған
акция ќаражатынан, мүшелерінің салымдарынан, мемлекеттік салымдардан
құрылған көлемі жарғыда көрсетілген капитал. Жарғылық капиталға жарна ақша
қаражаты түрінде ғана емес, мүлік түрінде (жер, ғимарат, құрылыс), сонымен
қатар ақыл-ой, зияфат меншігі, патент, лицензия, жоба түрінде де төленеді.
Жарғылық капитал құрылған ұйымның материалдық-мүліктік, ғылыми-техникалық,
ақпараттық, қаражаттық қызмет негізін құруға мүмкіндік туғызады.
ЖАРҒЫ ҚОРЫ, ЖАРҒЫЛЫҚ ҚОР - акционерлік не басқадай қоғам құрылғанда
құрушы мүшелерінің ақшалай не заттай төлейтін т±раќты қаражат жиынтығы.
Жарғылық қор акционерлік қоғамның шаруашылық қызметінен түскен кірістен
толыќдырылып отырылуы мүмкін. Жарғылық қор қоғамның ±йымның негізгі және
айналым қорын ќ±райды.
ҚҰРЫЛТАЙ ПАЙДАСЫ - акционерлік қоғамныњ құрылтайшынарының пайдасы. Ол
қоғамның ±йымдасқан кездегі қоры мен шығарған акцияларын сатќандағы баға
сомасыныњ айырмасына тең. Құрылтай пайдасы екі жолмен алынады, бірінші
акцияларды нарық бағалармен, яғни нақтылы ќ±нынан жоғары сатқанда; екінші —
акцияларды акционерлік қоғамның жарғылық қорынан көп шығарғанда.
ФАКТОРЛЫҚ ТАЛДАУ - экономика мен өндірісті зерттеу — "Әдісі, оның
негізінде әр түрлі факторлардың экономикалық іс-әрекеттің нәтижесіне,
тиімділігіне тигізетін әсерін талдау жатады.
ЌАРЖЫЛАНДЫРУ - халық шаруашылығын, аймаќтарды, кәсіпорындарды,
кәсіпкерлер мен азаматтарды, сонымен қатар әр түрлі экономикалық
бағдарламалар мен экономикалық қызмет түрлерін қажетті ќаржы ресурстарымен
қамтамасыз ету. Ќаржыландыру бірлестіктердің, кәсіпорындардың меншікті
қаражаты, мемлекеттік бюджеттен бөлінген ќаражат, шетелдік көмек, несиелік
қаражат және басқа көздерден бөлінген ќаржы есебінен жүзеге асырылады.
ҚАРЖЫМЕН ЌАМАТАМАСЫЗ ЕТУ – ашық контрактер бойынша кірісі мен шығысын
көрсететін, олар тоқтатылған кезде алынатын комиссиясын есепке алғандағы
биржа клиентінің есепшотындағы ақша сомасы. Әдетте брокерлер клиенттерге
ќаржымен қамтамасыз етілгендігі туралы есепті ай сайын жіберіп отырады.
ЌАРЖЫЛЫҚ ЖОСПАРЛАУ - ақша қорларын құру, бөлу, қайта бөлу, пайдалану
процестерін мемлекет жүргізетін жоспарлы түрдегі басќару.
КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫ -ЖАҒДАЙЫ"— қалыпты шаруашылық қызметін жєне белгілі
уақытта ақшалай есеп айырысуды жүргізу үшін кәсіпорынның қажетті ақша
қорымен ќамтамасыз етілу немесе ќамтамасыз етілмеу жағдайы.
ЌАРЖЫ РЕСУРСТАРЫ, ҚОРЛАРЫ - мемлекет кєсіпорынныњ, фирмалар мен
мекемелердің ќарамағындағы аќша қаражатының, қаржы активтерінің жиынтығы.
Қаржы ресурстары кіріс пен шығыстың, ақша қаражатының бөлісі, қорлануы мен
пайдалану нәтижесі.
ҚОР (франц. fond, лат. fondus - основание) - 1) ақша ќаражатының қоры,
ақша капиталы; 2) белгілі бір мақсатќа жұмсау үшін (мысалы, зейнеткерлік
қор) бір жерге жинаќталған ақшалай және заттай қаражаттар; 3) белгілі бір
іс-өрекетке, өлеуметтік адамдар тобына (мысалы, ғылыми, мәдени,
ќайырымдылық жәрдем көрсету т.б. қорлар) көмек көрсету мақсатымен құрылған
±йым, мекеме.
ОРНЫН ТОЛТЫРУ ҚОРЫ - 1) өндіріс процестерінде қолданылған еңбек ќ±рал-
саймандарын жаңартуға, орнын толтыруға; 2) инвестицияға, күрделі қаржыға,
қор құруға; 3) мемлекет пен халықтың тұтынуын ќамтамасыз етуге бағытталған
қоғамдық жиынтық өнімнің немесе жалпы ұлттық өнімнің жекеленген бөлімі.
Мұндай бөлу ұлттық өнімді пайдаланудың макроэкономикалық ќ±рылымын көруге
мүмкіндік береді.
МАТЕРИАЛДЫҚ ЫНТАЛАНДЫРУ ҚОРЫ- пайдадан, кірістен бөлінетін жарна мен
жалақы қорының сыйлық ретінде беруге арналған бөлігінен кұралады.
Ынталандыру қоры белгіленген тиісті жүйе бойынша ж±мысшыларға,
қызметкерлерге тағы басқа да еңбек адамдарына сыйлық беру үшін
пайдаланылады.
ЕҢБЕКАҚЫ ҚОРЫ - белгілі бір уақыт ішінде еңбекақыға, сыйлықка,
қызметкерлерге қосымша ақы төлеуге жұмсалған кєсіпорынның, ±йымның,
мекеменің жалпы жиынтық ақша қаражаты.
ТҰТЫНУ ҚОРЫ - халық қажеттілігін ќанағаттандыруға және өндірістік емес
жүйедегі ±йымдар мен мекемелерді ұстауға арналған ұлттық табыстың бір
бөлігі.
ТҰРАҚТАНДЫРУ ҚОРЫ - 1) бағаның секірмелі өзгеруіне жол бермеу үшін
тауарды бағасы өте арзандағанда сатып алуға (қымбаттағанда-сатуға)
пайдаланылатын аќша немесе тауар қоры; 2) кәсіпорындарға уақытша ќаржылық
көмек көрсетуге, негізінде төмен пайызға берілетін аќша қаражатының қоры.
ШАРУАШЫЛЫҚ СЕРІКТЕСТІК - толық және коммандитты серіктестіктер
түріндегі коммерциялық мекемелер.
ЖЕКЕ МЕНШІК - жерге, қозғалмайгтын мүлікке, өндіріс ќ±рал-
жабдыќтарына, ақша мен ќ±нды ќағаздарға, жұмыс күшіне, әр түрлі тауарларға,
ақыл-ой меншіктеріне, бұдан басқа да меншіктік объектерге жеке адамдардың,
от басының, топ адамдардың иелігін көрсететін меншіктің негізгі түрлерінің
бірі. Жеке меншікке сонымен ќатар акционерлік, мемлекеттік емес меншіктер
де жатады.
ЖЕКЕ МЕНШІК КӘСІПОРЫН - кәсіпорынның негізгі қорын, капиталын
басќаратын, реттейтін бір ғана тұлғаның меншігіне негізделген бір ғана иесі
бар кәсіпорын. Жеке меншік кәсіпорынның бір түрі - от басылық кәсіпорын.
ТАЗА ТАБЫС - кәсіпорынның салыќтарын шегергеннен кейінгі белгілі бір
мерзім ішіндегі алынған табысы.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ - экономикалық іс-әрекеттің тиісті фактілерінен
экономикалық зандыныќты шығару, экономиканы экономикалық категория деп
аталатын жеке бөліктерге жіктеу жєне оларды талдау.

ДӘРІСТЕР: оқу сабағының фрмасы, оның мақсаты логикалық формадағы пәннің
теориялық сұрақтарын қарастыру болып табылады.

Тақырып 1. Корпорациялар қаржысы: ұйымдастыру негіздері және олардың
қаржылық ортасының мазмұны

1. Корпорацияның экономикалық мазмұны.
АҚ-дарда келесідей ерекшеліктері көрсетіледі:
1. компания иелерінің қолындағы акцияларға бөлінген капиталы болады.
2. кез келген акционерлік компания-бұл тәуелсіз заңды тұлға.
3. АҚ өндірістік және коммерциялық қызмет үшін құрылады.
4. қазіргі кездегі акционерлік компания-бұл бизнесті ұйымдастырудың
тиімді формасы.

2. Корпоративтік қаржы ұғымы және қызметтері.
Кор поративтік қаржы - бұл компания табыстарын қалыптастыру, тарату
және пайдалану процесінде компаниямен экономиканың басқа қатысушыларының
ақшалай формадағы әртүрлі ішкі және сыртқы қатынастары.
Қаржылардың қалыптасуының екі концепциясы бар, оларға сәйкес қаржылардың
функциялары да бөлінеді.
1. тарату концепциясы. Осы концепцияға сәйкес 2 функция бар.
а) тарату
б) бақылау
2. қайта өндіру концепциясы. Осы функцияға сәйкес 3 функция бар.
• Ақшалай қаражаттар қорының қалыптасуы.
• Ақшалай қаражаттар қорының пайдалануы.
• Бақылау.

3. Корпоративтік қаржыларды ұйымдастырудың негізгі принциптері:
а) шаруашылық есеп принципі келесілерден тұрады:
• өзін-өзі өтеу
• өзін-өзі қаржыландыру
б) жоспарлық принципі.
в) аналым құралдарының меншікті және қарыздыққа бөліну принципі.
г) қаржылық резервтердің бар болу принципі.
д) кәсіпорынның ақша қаражаттарының бағытталуына және пайдалануына талдау
және бақылау.
е) демократиялық орталықтандыру принципі

4. Компанияның қаржысының ішкі және сыртқы ақшалай қатынастары 1 суретте
көрсетілген.

1 сурет - негізгі ақша қатынастарының жүйесі.

5. Кәсіпорынның қаржылық ресурстары - кәсіпорынның қаржылықы
міндеттемелерін орындауға, өндірісті кеңейтумен байланысты және ағымдағы
шығындарды қаржыландыруға арналған өзінің ақша қаражаттарымен түсімдердің
жиынтығы.
Кәсіпорынның қаржылық ресурстары шығуына байланысты келесілерге бөлінеді:
• Меншікті
• Әртүрлі жағдайларда тартылған

Ұйымдар мен кәсіпорындардың ұымдастырушылық құқықтық формаларының ұғымы мен
сыныптамасы.
Заңды тұлға- бұл ерекше мүлікке ие және осы мүлікке өзінің
міндеттемелерінен жауапкершілік беретін, меншік құқығында шаруашылық
басқаруды білдіретін мемлеекеттік тіркеуден өткен ұйым. Қызмет сипаты
бойынша заңды тұлға коммерциялық және коммерциялық емес қызметті жүзеге
асыратын ұйымдарға бөлінеді.
Коммерциялық ұйымдар келесідей фрмаларда болуы мүмкін:
1. Мемлекеттік кәсіпорындар
2. Шаруашылық серіктестіктер мен ұйымдар
3. Өндірістік кооператив.

Кәсіпорындармен ұйымдардың акционерлік формасы.
Капиталдың акционерлік формасы 17-ғасырдың басында пайда болды. Оның
негізінде кооперативтік меншік жатыр.
Капиталдың акционерлік формасының артықшылықтары:
1. Меншікті беру мүмкіндігі
2. Қосымша капиталды тарту мүмкіндігі.
АҚ ҚР заңдылығы бойынша заңды тұлға болып табылады.

Акционерлік қоғамда басқару құрылымы
АҚ басқару және бақылау органдары келесілер:
а) басқарудың жоғарғы органдары-акционерлердің жалпы жиналысы.
б) атқарушы орган-президентпен тағайындалатын басқару(қызметтік тұлға
б.т.)
в) бақылау органы-девизиялық комиссия.

АҚ-ның түрлері және олардың сипаттамалары.
АҚ түрлері - өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акция
шығаратын заңды тұлға.
Халықтық АҚ
Халықтық АҚ болып меншік капиталының мөлшері 1000000 айлық есептік
көрсеткіштен кем емес, акционерлер саны 500 жоғары болатын қоғам табылады.
Қоғамды халықтық ақы деп тану қоғамның өтініші ретінде қоғамның өкілетті
органмен немесе меншікті капитал мөлшерімен акционерлер саны туралы
ақпараттардың өкілетті органда болу негізінде жүреді.
Қоғам халықтық ақы деген дәрежені келесі жағдайларға жоғалтады:
1. Қайта құрылу немесе жойылу кезінде.
2. Меншік капиталының сомасы 1000000 айлық есептік көрсеткіштер кем
мөлшерге азайса.
3. 6 ай мерзімі тиісінде акционерлер саны 500-ден төмендесе.
4. Халықтық АҚ акционерлерді сату және сатып алу ұйымдастырған бағалы
қағаздар нарығында жүргізіледі.

Корпорацияны құрудың қаржылық шешімдер.
Қоғам құрылтайшылары болып оны құру туралы шешім қабылдаған жеке және
заңды тұлғалар табылады
Қоғам оның құрылтайшыларының шешімі бойынша құрылады. Қоғам бір
құрылтайшымен құрылатын, мұндай тұлғамен қоғамды құру туралы шешім бірден
қабылданады.
Қоғам ҚР заңдарында белгіленген тәртіппен бұрын болған заңды тұлғаны
қайта құру жолымен жүргізілуі мүмкін.
Қоғам жарлығы болып заңды тұлға ретінде қоғамның құқықтық дәрежесін
анықтайтын құжат табылады.
Жарғылық капитал- құрылтайшыларға акцияларға оның номиналды құны
бойынша және инвесторлаға нарықтық құны бойынша сатудан түскен қаражат
есебінен құрылады.

Қайта құру және тарату.
Қоғамды қайта құру ҚР азаматтық кодекісіне сәкес жүргізіледі;
Акционерлік қоғамды қайта құрудың 5 формасы бар:
1. Бірігуі.
2. Қосылу.
3. Бөліну.
4. Бөлініп шығу.
5. Тарату.

Студенттерді тексеруге арналған сұрақтар
1. Корпорацияға АҚ ретінде анықтама беру
2. Шаруашылық серіктестіктері мен қоғамдардың түрлерін түсіндіру.
3. «ҚР АҚ» туралы жаңа заңына сәйкес ақы түрлерін сипаттау
4. АҚ басқару құрылымы.
5. АҚ атқарушы органдарының функционалды міндеттері.
6. Корпоративтік қаржыға анықтама беру.
7. Нормативті қаржыны ұйымдастырудың негізгі принциптерінің мәнін ашу.
8. Қаржылық элементтері, қаржылық жетіктер, қаржылық әдістер, қаржылық
қатынастар.
9. Коммерциялық ұйымдардың негізгі мақсаттары.
10. Корпорация қаржыларының қызыметтерінің жалпы жағдайы.
11. Корпорацияны құрудың қаржылық шешімдері.
12. АҚ қайта құрумен байланысты қаржылық ерекшеліктері.
13. «Акционерлік қоғамдар туралы»жаңа заңның өзгерістерін қарастыру.

Әдебиеттер:
1. КР азаматтық кодексі
1. 13.05.2003 ж ҚР АҚ туралы заңы.
2. Әсербайұлы Ә. Корпоративтік қаржы Алматы 2006 ж.
3. Кадерова Н.Н. Корпоративные финансы Алматы: Экономика, 2008г.
4. Жуйриков К. К, Раимов СР, Корпоративные финансы Алматы. 2004-512с
5. Есенова ГЖ, Ибраева АК, Корпоративные финансы Учебное пособие.
Семипалатинск 2005-96
6. Моляков ДС, Шохин ЕИ, Теория «финансы предприятий» М-2000

Тақырып 2. Қаржы-несиелік шешеімдер қабылдауда қаржылық-экономикалық
есептеулердің математикалық негіздері

1. Ақшаның уақыттық құнлығының түсінігі компания капиталының (қазіргі)
джәне болашақтағы (өспелі) құны.
2. Дисконттау және компандтеу.
3. Саудалық пайыздардың жай және күрделі ставкалары жай және күрделі
есептеу ставкалары.
4. Түрлі типтегі проценттік ставкалардың эквиваленттілігі.
5. Қаржылық шешімдер қабылдауда ақшаның инфляциялық құнсыздануының
есебі.
6. Аннуитеттер бағалы қағаздар бойынша дивидендтер мен проценттер бағалы
қағаздармен операциялардың табыстылығы.
7. Қаржылық құралдарды бағалау акция мен облигациялар.
8. Таза келтірілген құн.

Әдебиеттер:
1. Әсербайұлы Ә. Корпоративтік қаржы Алматы 2006 ж.
2. Кадерова Н.Н. Корпоративные финансы Алматы: Экономика, 2008г.
3. Жуйриков К. К, Раимов СР, Корпоративные финансы Алматы. 2004-512с
4. Есенова ГЖ, Ибраева АК, Корпоративные финансы Учебное пособие.
Семипалатинск 2005-96
5. Моляков ДС, Шохин ЕИ, Теория «финансы предприятий» М-2000

Тақырып 3. Корпорациялардың негізгі капиталы
1. Негізгі капиталдың экономикалық табиғаты мен құрамы мен құрылымы.
Айналымнан тыс активтер - өндірістік циклге қатыспайтын яғни формасын
тауардан ақшаға ауыстырмайтын активтер.
Айналымнан тыс активтерге келесілер кіреді:
1. Материалдық емес активтер.
2. Негізгі құралдар.
3. Ұзақ мерзімді қаржылық салымдар.
Негізгі капитал елдің материалдық базасын, өндірістің техникалық
деңгейін сипаттайды және ұлттық байлықтың маңызды бөлігі болып табылады.
Негізгі қорларға өнім өндіру, жұмыс істеп немесе қызмет көрсету
кезінде еңбек құралдары ретінде пайдаланылатын немесе 12айдан асатын
мерзімде кәсіпорын қажеттіліктері үшін пайдаланылатын материалдық
құндылықтар.

2. Негізгі құралдарды қаржыландыру қайнар көздері.
Негізгі капиталға тура инвеститцияны қаржыландыру қайнар көздері мен
формалары әдістері өндіріс процесінде және құрылыс ерекшеліктерінде қатысу
сипатымен шарттасқан.
Қазіргі кезде тура инвеститцияларды инвестициялау келесілер есебінен
жүзеге асырылады:
1. Меншікті қаржылық ресурстар мен шаруашылық тиістілік резервтер.
2. Қарыздың ақша қаражаттары.
3. Бағалы қағаздар коммисиясынан шетел және заңды тұлғалардың пайлық
және басқа да сандарынан алынатын, тартылған ақша қаражаттары.
4. Орталық инвеститциялық қорлардан қайта тарату қайта тарату
тәртібінде түсетін ақша қаражаттары.
5. Бюджеттен тыс қорлардың қаражаттары.
6. Қайтарымсыз негізде берілген әр түрлі деңгейде бюджеттен қаржы
бөлу.
7. Шетел инвесторларының қаражаттары.

3. Негізгі құралдарды пайдаланудың қаржылық көрсеткіштері
Қаржылық көрсеткіштері келесідей негізгі топтармен қарастырылады:

1) негізгі қорлардың көлеміне, динамикасына және қозғалу.
2) өндіріс және қайтарымдылық.
3) негізгі құралдарды қолданудың тиімділігі.
4) негізгі құралдардың эксплуатациясына кететін шығындардың
тиімділігі.
5) негізгі құралдардың инвестициясының тиімділігі.

4. Амортизация және негізгі капиталды жақсартудағы ролі.
Амортизация негізгі қорлардың өндірістік қызметі барысында тозуын
білдіреді.
Амортизация қорлардың құнының өндірілген өнімге аударылу процесі.
Амортизациялық аударымдарды белгілеу негізгі қорлардың қызмет етуінің
нормативтік мерзімінің аяқталғанынан кейін өндіріске шығарылатын, қайта
өндіріске натуралды формада қажетті ақша қаражаттарының жинақталуына
байланысты.

5. Материалдық емес активтер айналымнан тыс активтердің құрамдас бөлігі
ретінде.
Қазіргі таңдағы кәсіпорындарда айналымнан тыс активтердің құрамында
ұзақ қолдану кезінде материалдық емес активтер пайда болуы.
Материалдық емес активтерге келесілер жатады:
1.Бағдарламалық қамтамасыз ету.
2.Патенттер.
3.Лицензиялар.
4.Гудвилл (фирма бағасы)
5.Ноу-хау
6.Саудалық маркілер
7.Саудалық маркілер
8.Өндірістік ақпаратты пайдалану бойынша құқықтар.
9.Жерді және табиғат ресурстарын пайдалану құқықтары.
10.Интеллектуалдық меншікке құқықтар және т.б

6. Капиталды айналымнан тыс активтерге салу тиімділігі.
Инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың қарапайым әдістеріне
келесілер жатады:
1. Келесі формуламен анықталатын салымның орнын толтыру мерзімі:

Т=К/Р

мұндағы; Т-салымның орнын толтыру мерзімі.
К- капиталды салымның сомасы.
Р- жылдық табыс мөлшері.
Бұл көрсеткіш шығындарды өтеуге қажетті жыл санын анықтайды.

2. Капиталдың салымдарын рентабельділігі келесі формула бойынша
табылады.

R=P/k*100%

Мұндағы;R-капиталдың салымның рентабельділігі.
К- капиталды салымның сомасы.
Р- жылдық табыс мөлшері.

3. Жобаның іске асырылу мерзімінің орташа рентабельділігі.

Rорт=1/Корт*100%

Мұндағы;Rорт-капитал салымының орташа рентабельділігі.
Корт-жобаның іске асырылуы кезіндегі капитал
салымының орташа мөлшері.

4.Жобаның і варианты бойынша келтірілген шығындар минимумы

Z1=Ci+Ei+Ki

Мұндағы; Z1-жобаның і варианты бойынша келтірілген шығындар; Ci-жобаның і
варианты бойынша өнімнің өзіндік құны; Ei-капиталдық салымның тиімділігінің
нормативі; Ki-жобаның і варианты бойынша капиталдың салым сомасы;

7. Негізгі құралдардың құрамын, динамикасын және құрылымын талдау.
Негізгі құралдарды тиімді пайдалану қысқа мерзім ішінде сол капитал
салымында өнімнің қосымша санын алуды қамтамасыз етеді.
Негізгі құралды талдаудың негізгі мақсаттары:
1. Негізгі құралдардың құрамына және құрылымын, қозғалыс динамикасын
оқу.
2. Негізгі құралдардың барлық жиынтығын пайдаланудың деңгейін және
көрсеткіштер жүйесі негізінде жеке элементтерін анықтау және осы
көрсеткіштерін өзгеру себептерін анықтау.
3. Негізгі құралдарды пайдалану деңгейінің өнімді өндіру және өткізу
көлеміне әсер ету дәрежесін анықтау.
4. Кәсіпорынның өндірістік қуаттылығын пайдалану деңгейін анықтау.
5. Өнім өндірудің өндірістік қуаттылықпен негізгі қорларға өнім
өндірудің негізделуі.
6. Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін жоғарлату резервтерін
анықтау.

Студенттерді тексеруге арналған сұрақтар:
1. Коммерциялық ұйымдардың негізгі капиталын басқару мақсаттары мен
міндеттері.
2. Негізгі капталдың құрамы мен құрылымы.
3. Негізгі құралдардың спецификасы.
4. Негізгі капиталдың қозғалысы.
5. Негізгі капиталдың қозғалысынның көрсеткіштерін есептеу және
бағалау.
6. Амортизациялық аударымдарды есептеу.
7. Амортизация нормаларын құру негіздері.
8. Негізгі қорлардың активті бөлігінің жылдамдатылған
амортизациясы.
9. Материалдық емес активтер алу қайнар көздері, амортизация.
10. Корпорацияның инвестициялық қызметінің қаржылық аспетілері.

Әдебиеттер
1. Әсербайұлы Ә. Корпоративтік қаржы Алматы 2006 ж.
2. Кадерова Н.Н. Корпоративные финансы Алматы: Экономика, 2008г.
3. Жуйриков К. К, Раимов СР, Корпоративные финансы Алматы. 2004-512с
4. Есенова ГЖ, Ибраева АК, Корпоративные финансы Учебное пособие.
Семипалатинск 2005-96
5. Моляков ДС, Шохин ЕИ, Теория «финансы предприятий» М-2000

Тақырып 4. Корпорациялардың айналым капиталы

1. Айналым капиталының мәні, сипаты және сыныптамасы.
Ақшалай формадағы айналым құралдары айналым капиталын құрайды. Айналым
капиталы- бұл кәсіпорынның ағымдағы активтерге салынған капиталының бөлімі.
Ағымдағы активтер-кәсіпорын 1 жыл ішінде ұстайтын активтер. Жоспарлау,
есептеу және сараптау тәжірибесінде айналым капиталы (4 кестеде
көрсетілген) белгілері бойынша жіктеледі.

2. Айналым капиталындағы қажеттіліктердің қалыптасу қайнар көздері және
есептеу әдістері.
Айналым құралдарының қайнар көздері келесілерден тұрады:
1. Меншікті қайнар көздері.
2. Қарыздың қайнар көздері
3. Қосымша қайнар көздер.

3. Норма және норматив ұғымы, айналым капиталын нормалау әдістері.
Айналым құралдарының нормалау процесінде нормалар мен нормативтер
көзделеді. Айналым құралдардың нормасы-ТМҚ ның қорының минималды көлеміне
сәйкес келетін салыстырмалы мөлшері.
Айналым құралдарының нормативі-кәсіпорынның қызметін қамтамасыз ететін
минималды қажетті сома. Меншікті айналым қорларының нормативі келесі
негізгі көрсеткіштермен анықталады:
1. өнімді өндіру және сату көлемі.
2. өнімді өндіруге, сақтауға және сатуға кеткен шығындар.
3. ТМҚ жеке түрлері бойынша айналым құралдарының нормалары мен және
күнмен көрсетілген шығындар.
Айналым құралдарының жеке элементтерінің нормативін есептеудің жалпы
формуласы:

Нсэл=Оэл* Нэл/Тд

Мұндағы: Нсэл-элемент бойынша меншік айналым құралдарының нормативі.
Оэл-берілген элемент бойынша кезеңдегі шығын немесе айналым.
Тд –күнмен белгіленген кезең ұзақтығы.

4. Айналым капиталының айналымдылық көрсеткіштерінің есептелуі және
бағалануы.
Айналым құралдарының айналымдылығы- айналым құралдарын пайдалану
қарқындылығын сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіш. Оны есептеу үшін
корпорацияның айналым құралдарының орташа сомасын және өнімдерден түскен
түсімдерді білу қажет.
Айналымдылық жалпы кәсіпорын бойынша өнімнің жұмыстық және қызмет
көрсетудің жеке түрлерінде авансталған айналым құралдары бойынша
есептеледі.
Айналым құралдарының орташа сомасы былай есептелінеді:

1. Орташа арифметикалық-0=(01+02+...+012+013)/13

2. Орташа хронологиялық-0=(01/2+0+...+0+013/2).

Айналым құралдарының айналымдылығы есептік кезкңдегі күндер санының
есебіндегі айналым капиталының өнімді өткізуден түскен түсім қатынасына
тең.

5. Компанияның өндірістік шығындары: олардың қайнар көздерінің және
пайдалануының саясаты.
Өндірістік қорлар - бұл өндірістік процесске жіберілуге дайын еңбек
құралдары.
Өндірістік қорлар - бұл өнгдірістік айналым қорларының құрамдас бөлігі.
Өндірістік қорлардың құрамына шикізат, негізгі қосымша материалдар,
жинақтаушы бұйымдар, ағымдық жөндеуге қажетті бөлшектері кіреді.
Айналым капиталының үнемдеу әдісінің бірі келесі жолдарымен материалдық-
техникалық ресурстарды басқаруды жүзеге асыруды білдіреді.
1. Қажетті материалдарды стып алуды жоспарлау.
2. Қатаң өндірістік жүйені енгізу.
3. Қазіргі таңдағы қоймаларды пайдалану.
4. Сұраныста болжамдауды жүзеге асыру.
5. Дайын өнімді, шикізат және тб жылдам жеткізу.

6. Корпорацияның ақша қаражаттары: олардың түсу және шығындалу көздері.
Кәсіпорынның ақша қаражаттары-бұл компанияның шаруашылық айналымдағы
және оның коммерциялық қызметіне пайдаланылатын ақшалай формадағы
жинақталған табыстар мен түсімдер.
Кәсіпорынның ақша қаражаттары- бұл тез жүзеге асырылатын бағалы
қағаздармен ақшалай қаражаттары, ұлттық және шетел валютасының қаражаттарды
білдіретін қажет активтерінің бір түрі. Компанияның қаржылық активтері мен
қаржылық міндеттері үнемі айналыста болатын экономиканың басқа да
қатысушыларының қаржылық активтерін және қаржылық міндеттемелерімен қосыла
отырып қаржылық ағымды құрайды.
Компанияның ары қарайғы дамуына ақша қаражаттарын жинау оның қаржылық
активтері мен міндеттемелерінің қозғалысының цикілін аяқтайды.

7. Айналым капиталын пайдалануының экономикалық тиімділігі және оның
кәсіпорынның қаржылық жағдайына әсер ету.
Капитал айналымдылығы мен өсуі келесілерге әсер етеді:
1. Айналым капиталын үнемдеу.
2. Өнім көлемінің өсуі.
3. Алынатын пайданың өсуі.

Студенттерге арналған сұрақтар

1. Корпорацияның айналым капиталын басқару мақсаттары мен міндеттері.
2. Компанияның айналым капиталындағы оптималды қажеттіліктерді анықтау
және осы қажеттіліктерді анықтайтын факторлар.
3. Айналым капиталының қалыптасуының қайнар көздері.
4. Меншікті айналым капиталы.
5. Айналым капиталының өсімі
6. Айналым құралдарының айналымдылық жеткізудің бағасы мен есебі.
7. Корпорацияның айналым капиталын пайдалануды жақсарту жолдары.

Тақырып 5. Корпорация өнімін өндіруге және өткізуге шығындар
және оларды қаржыландыру

1. Өнімді өндіруге және сатуға кеткен шығындардың мәні және құрылымы.
Компания кәсіпкерлік қызмет барысында қаржы жұмсайды.Тауарларды өткізу
мен өндіру шығындары тауардың өзіндік құнының құрылымы және деңгейімен
анықталады.Экономикалық маңызы бойынша шығындар келесідей топтарға
бөлінеді:
1. Кәсіпорынның өнім өндіруге және сатуға кеткен және т.б.
шығындар.салынытын салым шығындар.
2. Негізгі қорларға салынған салым шығындар.
3. Ағымдағы шығындар.
4. Операциялық шығындар.
Шығындардың құрамы мен құрылымы өндірістің сипаты мен шарттарына, меншік
түріне, еңбектің заттай материалдық және қаржы қатынастарына және т.б.
байланыста болады.

2. Баптармен элементтер бойынша тауарлардың өзіндік құнын қалыптастыратын
корпорация шығындарының экономикалық жіктелуі.
Өнімнің өзіндік құны – бұл өндіріс барысындағы табиғи ресурстарды,
шикізаттарды, материалдарды, жанармайды, энергияны, негізгі қорларды еңбек
ресурстарын сонымен бірге оны өндіру мен өткізудегі басқадай шығындарды
пайдаланатын құндық баға.
Өнімнің тауарлардың, жұмыстармен қызметтерінің нақты өзіндік құндарын
құрайтын нақты шығындар:
1.Өндірістік
2.Басқару
3.Қаржының сипаттағы шығыны
4.Өнімді өткізуге байланысты шығындар
5.Негізгі қорларды пайдалануға байланысты кететін шығындар
6.Бөлек шығындар
7.Өндірістік емес шығындардың бір бөлігі.
Тауарлардың, жұмыстармен қызметтердің нақты өзіндік құнын құрайтын
шығындарға төменгі баптар кіреді:
1.Материалдық шығындар
2.Еңбек ақыға кеткен шығындар
3.Негізгі қорлардың амортизациясы
4. Әлеуметтік қорларға ақша бөлу
5. Басқа да шығындар.

3. Өндіріске және өнімді өткізуге кеткен шығындарды жоспарлау
Өндіріске және өнімді өткізуге кеткен шығындарды жоспарлау компанияның
тиімді бағалық саясатын анықтау үшін қажет.
Шығындарды жоспарлау шарты- ауыспалы және тұрақты шығындарды бөлек түрде
жоспарлау, әрі ең тиімді өндіріс қорын анықтау.
Ауыспалы шығындарды жоспарлау.
1.Өнімнің түрі тұрақты болғанда.

С=Н*В

Мұндағы: С-ауыспалы шығындардың жоспарлайтын сомасы.
Н-бір өнімнің бір бірлігін шығаруға кеткен шығын нормасы.
В-өнімнің заттай түріндегі жоспарлы шығарылымы.

2.Өнімнің өзіндік құны туралы өткен кезеңдегі нақты мәліметтер бойынша.

Сжос=Снақ*Вжос/Внақ

Мұндағы: Сжос-ауыспалы шығындардың жоспарлы сомасы.
Снақ-есеп беру кезеңіндегі ауыспалы шығындардың нақты сомасы.
Вжос-ақша түріндегі өнім көлемінің жоспары
Внақ-өнім көлемінің, нақтылы шығарылымы.
Тұрақты шығындарды жоспарлау келесі мәселелерді шешуі қажет:
1) тұрақты және ауыспалы шығыдардың орнын толтыруын жүзеге асатын, өнімді
өндіру мен сатудың қажетті көлемін анықтау.
2) тұрақты шығындардың қажетті мөлшерін есептеу және оларды нақты
өндірістік мүмкіндіктер мен салыстыру.
Өнім өндірудің аз көлемін анықтау үшін «Тиімділік табалдырылығы»деген
көрсеткіш қолданылады да, одан арғы аз өнім өндіру тиімсіз болып саналады.
Өндіріске кеткен шығындар сметасы-өнімнің өзіндік құнын жоспарлау
және есептеу кезінде қолданылатын негізгі құрал.
Тауарлық өндіріс бойынша шығындардың жоспары өнімді өткізуге кететін
шығындар жоспарымен тығыз байланысты және келесі формула арқылы
жүргізіледі.

Зр=Онп+Стп-Окп

Мұндағы: Зр-толық жоспарлы өзіндік құны бойынша өнімді өткізуге кеткен
шығындар.
Онп-жоспарлы өнімнің басындағы нақты өзіндік құны бойынша дайын
өткізілмеген өнімнің қалдығы.
Окп-жоспарланған өзіндік құн бойынша өткізілмеген дайын өнімнің қалдығы.

Студенттердің өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар.
1. Тауарлардың өзіндік құнын, қызмет және қызмет көрсетулерді
қалыптастыратын баптармен элементтер бойынша құралатын корпорация
шығындарының экономикалық жіктелуі.
2. Өнімнің өзіндік құнының құрамы мен құрылымының салалық ерекшеліктері.
3. Шығын деңгейінің көрсеткіштері, олардың төмендеуінің жолдары мен
резервтері.
4. Өндіріс пен өнімнің өткізуге кеткен шығындарын қаржылық жоспарлау және
бақылау.

Тақырып 6. Корпорациялар табысының құралуы, бөлінуі және қолдану
тиімділігі

1. Кәсіпкерліктің даму кезіндегі табыстардың ролі.
Табыс экономикалық категория ретінде кәсіпкерлік қызметі барысындағы
материалдық өндіріс сферасында пайда болған таза табысты көрсетеді.
Шаруашылық субъектілерінің өндірістік қызметі мен өндірістік
факторларының бірігу нәтижесі болып тұтынушыға тауарды өткізу шартындағы
тауар өндірілген өнім табылады.

2. Табыс қызметтері.
Табыс нарықтық қатынастардың маңызды категориясы ретінде белгілі
қызметтерді атқарады.
1.Қаржылық нәтижесінің көрсетілуі.
2.Ынталандырушы қызмет.
3.Фискалды қызмет атқарады.

3. Корпорацияның жалпы жиынтық табысы,оның құрамы мен құрылымы.
Табыс - бұл есепті кезеңдегі активтердің көбею немесе міндеттемелердің
азаюы.
Корпорацияның жалпы жиынтық табысы - бұл кәсіпорынның қаржылық-
шаруашылық қызметінің жалпы жиынтық табысы.
Жиынтық табыс негізгі және негізгі емес қызметтен түскен табыстардан
тұрады.
Негізгі қызметтен табыс өнімді өткізуден түскен табысалынған
өткізілген өнімнің өзіндік құнынан алынған кезең шығындары.

4. Өнімді өткізуден табыс-кәсіпорындағы ақша қаражаттарының негізгі қайнар
көзі, оның құрамы, құрылымы , қалыптасу факторлары және есептеу әдістемесі.

Өнімді өткізуден табыс - бұл кәсіпорынның меншікті қаражаттарының
қалыптасуының негізгі қайнар көзі.
Кәсіпорынның қызметі нәтижесінде 3 негізгі бағыт бойынша қалыптасады.
1. негізгі
2. инвестициялық
3. қаржылық.
Өнімді өткізуден түскен жоспарлы түсімін анықтаудың 2 әдіс:
1. Кепілдендірілген сұранысқа негізделген тура есептеу әдісімен
есептеледі:

В=Р*Ц

Мұндағы, В-өнімді өткізуден түскен түсім.
Р- сәйкестірілген өткізумен тауардың көлемі
Ц- өткізілген өнім бірлігінің бағасы.

2. Шығыс және кіріс қалдықтарының түзетілетін өткізілетін өнім көлемі
негізі болып табылатын есептік әдіс.

В=Он+Т-Ок

Мұндағы, Он Ок жоспарлы кезеңнің басындағы және аяғындағы өткізілмеген
дайын өнімнің қалдығы.
Т-жоспарлы кезеңде шығаруға арналған тауарлық өнім.

5. Өнімді өткізуден табысты жоспарлау әдістері және оның көлеміне әсер
етуші факторлар.
Табысты жоспарлау - қаржылық жоспарлаудың құрамдас бөлігі. Ол
кәсіпорын қызметінің барлық түрлері бойынша жеке жүргізіледі.
Жоспарлау көлемі - бұл баланстық пайданың элементі.
Жоспарлау әдістеріне келесілер жатады:
1. Excel, Acsecc бағдарламалары негізінде қаржылық жоспарлаудың бақылау-
жоспарлылық әдісі.
2. Тура есептеу әдісі-оның негізінде өнімді өткізуден және шығарудан түскен
пайданың ассортиментінің есебі жатыр.
3. Пайданы жоспарлаудың аналитикалық әдісі, баға инфляциясымен өзіндік
құны жоқ кезде қолданылады.
4. Табысты жоспарлауда кеңінен қолданылатын операциялық тетікке әсер ету
әдісі.
Пайда өсімінің келесі фактарлары бар:
1. Шығындарды төмендету, бюджеттендіру принципі негізінде жауапкершілік
орталығымен басқарушылық есепті пайдаланады.
2. Шығарылатын өнімнің ассортиментін және құрамын жаңарту.

6. Баланстық пайда, оның мәні және құрамы.
Тәжірибеде келесі анықтамалар қолданылады: Жалпы табыс, баланстық
табыс, таза табыс, кәсіпорын қолында қалатын табыс және т.б.
Балансық табыс-бұл өнімді өткізуден түскен, қаржылық қызметтен және жүзеге
асырылмаған операциялар бойынша шығындар сомасына азайтылған операциялардан
түскен жиынтық табыс.
Бухгалтерлік балансық валютасының жылдық есеп берушілігіне келесілер
жатады:
Жабылмаған шығын немесе есептік жылдағы бөлінбеген пайда.
Жиынтық табыс-бүл өнімді негізгі қорларды және кәсіпорынның басқа да
мүліктерін өткізуден түскен табысқа жүзеге асырылмаған операциялардан
түскен табыс қосылғандағы сома.
Өнімді өткізуден түскен табыс сату бағасы бойынша жанама салықтарсыз
тауарды өткізуден түскен түсіммен өнімнің өзіндік құнына қосылатын
өндіріске және өткізуге кеткен шығындар арасындағы айырма ретінде
анықталады.

7. Пайданың қалыптасуымен есебі: пайданың бөлінуімен пайдаланылуы.
Кәсіпорынның таза табысы балансық пайдамен салық сомасы арасындағы
айырма ретінде анықталады.
Ірілету әдісі бойынша өнімді өткізуден табысты есептеу үшін
универсалды форманы пайдаланылады.
Ркр=Он+Тпр-Ок
Мұндағы, Ркр – екі бағамен есептелген, өткізілген тауардың көлемі:
толық өзіндік құн және сату бағасы бойынша. ОнОк- екі бағамен есептелген
жоспарланған кезең басындағы және алған заемдағы дайын өнім қалдықтары. Тпр-
екі бағамен есептелген тауарлық өнімнің шығарылу көлемі.
Пайданы тарту мен тарату қатынастарының жалпы сомасын негізгі құрамдас
бөлігі болып табылады.

Пайданы тарату мәні бойынша 3 бағытта қарастыруға болады (2 суретте
көрсетілген)

Студенттерді тексеруге арналған сұрақтар.
1. Өнімді өткізуден түскен түсім кәсіпорындағы ақша қаражаттарының негізгі
қайнар көзі ретінде.
2. Өнімді өткізуден түскен түсім: оның құрамы, құрылымы, қалыптасу
факторлары және есептеу әдістемесі.
3. Пайданың қалыптасуы мен есептелуі.
4. Пайданың таратылуы және пайдалануы.
5. Пайдаға әсер ететін экономикалық факторлары.

Тақырып 7. Корпорацияның меншікті капиталы

Корпорацияның меншікті капиталының мәні және ролі.
Компанияның меншікті капиталы-корпорацияның сыртқы міндеттемелерінің
сомасымен актив сомасы арасындағы айырма.
Меншікті капитал келесілерге бөлінеді:
1. Тұрақты
2. Ауыспалы.
Компанияның меншікті капиталының тұрақты бөлігі жарғылық капиталдан
тұрады.
Меншікті капиталының ауыспалы бөлігі комапияның қызметінің қаржылық
нәтижесіне байланысты. Оның есебінен резервтік капитал, қосымша капитал,
бөлінбеген пайда.

Жарғылық қор компанияның меншікті қаражатының алғашқы қайнар көзі ретінде.
Кәсіпорынның жарғылық капиталы- алғашқы қызметті қамтамасыз ету үшін
қайта құрылған кәсіпорынның құралдарының сомасы; Қайта құрылған
кәсіпорынның алғашқы жарғылық базасы.
Жарғылық қор акцияны орналастыру немесе сату, капиталдың меншікті
салымдар, мемлекеттік қаражаттар есебінен құрылады.
Халықтық АҚ жарғылық капиталының минималды мөлшері 1млн. Айлық есептің
көрсеткішін құрайды.
АҚ жарғылық қорының минималды мөлшері 50мың айлық есептік көрсеткішті
құрайды.

Компанияның жинақтау қоры, тұтыну қоры, резервтік қоры.
Экономикалық жағынан резервтер мен бөлінбеген пайда сомасын жинақталған
таза табыстың саласы ретінде қарастыруға болады.
Жинақтау қоры-компанияның өндірістік дамуына арналған ақша
қаражаттарының жиынтығы.
Тұтыну қоры әлеуметтік шараларды өткізуге арналады.

Студенттерге арналған сұрақтар.
1. Корпорацияның меншікті капиталының мәні және ролі.
2. Корпорацияның меншікті капиталы, оның құрамымен құрылымы.

Корпорацияның ұзақ мерзімді салымдарын тарту және пайдалану мақсаттары.
Ұзақ мерзімді қаржылық салымдар-басқа кәсіпорындардың жарғылық
капиталындағы үлестік қатысу шығындары.
Ұзақ мерзімді қаржылық салымдарды тарту мен пайдаланудың негізгі
мақсаты құралдармен материалдық емес активтердің жай және кеңейтілген
өндірісін жүзеге асыру болып табылады.

Қаржыландырудың ұзақ мерзімді қарыздық қайнар көздерінің түрлері.
Ұзақ мерзімді қарыздық құралдарға коммерциялық банктердің ұзақ мерзімді
ссудалары, қаржылық лизинг негізінде алынған негізгі құралдар, ипотекалық
несиелер, инвестициялық салықтық несие.
Ұзақ мерзімді банктік ссудалар-ұзартылған мерзіміне көптеген соманы
талап ететін, ұзақ мерзімді пайдалануға күрделі қымбат құралға тапсырыс.

Компанияны қаржыландырудың қысқа мерзімді қайнар көздері.
Компанияны қаржыландырудың қысқа мерзімді қайнар көздеріне 1 жылдан 12
ай мерзімінде алынған ақша қаражаттары.

Студенттерге арналған сұрақтар.

1. Қосымша капитал компанияның эмисиялық қызметінің, негізі құралдарды
қайта бағалау нәтижесі ретінде.
2. Корпорацияның қаржылық қорлары, қалыптасу қайнар көздері және
оларды пайдалану бағыттары.
3. Корпорациялардың ұзақ мерзімді қарыздық қаражаттарды таратудың және
пайдаланудың мақсаты.

Тақырып 9. Корпорация капиталының құны мен құрамы

1. Капитал құны мен құрылымының ұғымы.
Қаржылық қайнар көздердің құрылымы-бұл әртүрлі қысқа және ұзақ мерзімді
қайнар көздердің қатынасы.
Капитал құрылымы В суретте көрсетілген.

S/S+D корпорацияның жалпы
.
капиталындағы меншікті
. капиталының үлесі

Капитал құрылымы
D/S+D корпорация капиталындағы
. қарыздық капитал үлесі.
5 сурет- Компания капиталының құрылымы.

Капитал элементеріне қызмет етуі бойынша шығындардың салыстырмалы мөлшері
капитал құны болып табылады. Бұл құн пайыздық ставка ретінде салыстырмалы
мөлшерінен көрінеді және келесі формула арқылы табылады.

Капитал құны = 1 жылға капиталды иесіне төлем
осы иесінен компаниямен тартылған капитал

2. Капитал қүнының концепциясы капитал құрылымның теориясы.
Капитал құрылымының теориясы меншікті және қарыз капиталын тарту
бойынша шығындар салыстыруына негізделеді.
Капиталдың тиімді құрылымын негізделу үшін әртүрлі үлгілер
пайдаланылады.
Әлемдік тәжірибеде көбінесе капитал құрылымының статистикалық үлгісі
көп қолданылады .
Капиталдың бұл құрылымы корпорация үшін мақсатты болып табылады.
Статистикалық үлгіде екі альтернативті теория қолданылады
1.дәстүрлі теория
2.Миллер-Модильяни теориясы.
Қазіргі таңда капитал құрылымының компромистік теориясы кеңінен
қолданылады.Ол корпорацияға меншікті және қарыздық капиталдың сәйкес
келуін жақсы көрсетеді.

3. Капитал құрылымын анықтаушы факторлары.
Капитал құрылымын анықтайтын негізгі факторлар
1.өндірілген өнімге сұраныс сипаты және табыс алу тұрақтылығы
2.активтер құрылымы
3.шығындар құрылымы
4.ақпараттың ассиметрикалығы
5.қызметтің рентабельділігі
6.корпорация капиталының мөлшері
7.табыс салықтары
8.мемлекеттік меншік үлесі

Студенттерге арналған сұрақтар.
1. Капитал құрылымын және бағасын анықтау
2. Капиталдың ішкі нарықтық,баланстың құны
3. Компания капиталының шекті өнімділік;инвестициялық құны
4. Компания капиталының құрылымы мен құнының байланысы.
5. Левиридж және капиталдың оптималды құрылымын анықтау
6. Қазақстанның АҚ үшін капитал құрылымы теориясының мәні.

Тақырып 10. Корпорацияны қаржылық жоспарлау

1. Қаржылық жоспарлаудың мақсаттары мен міндеттері.
Қаржылық жоспарлау – кәсіпорынның қаржылық жұмысының бағыттарының бірі,
өндірістік жоспарлаудың ақырғы стадиясы.
Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлаудың негізгі мақсаты кәсіпорынның
дамуының қамтамасыз ету үшін оның барлық ақша қаражаттарының пайдалану
бағыттарын және оның табыстарын жоспарлау болып табылады.
Қаржылық жоспардың міндеттері келесілер:
1. Кәсіпорын табыстарын көбейту резервтерін және олардың құрамын
мобилизациялауды анықтау.
2. Қаржылық ресурстарды тиімді пайдалану, инвестицияны тиімді
пайдалану.
3. Өндірістік жобаның көрсеткіштерінің қаржылық ресурстармен
байланыстырылуы.
4. Бюджетпен, банктермен, сонымен қатар басқа да кредиторлармен тиімді
қарым-қатынастарға негізделу.
5. Оперативтік және кассалық жоспарлардың, несиелік өтініштердің, табыс
пен өнімді өткізуден табыстарды қысқа мерзімді жоспарлауды өңдеу.
6. Алдағы қаржылық жоспарлаудың орындалуын бақылауды жүзеге асыру.
7. Негізгі қызметтің күрделі шығындарымен күрделі жұмыстарына айналым
капиталының таратылмауы.

2. Қаржылық жоспарлаудағы негізгі көрсеткіштер және оларды есептеу
әдістері.
Қаржылық жоспардың құрамында табыстар жоспары, шығыстар жоспары,
компания активтері мен пассивтерінің балансы.
Қаржылық жоспардың мазмұнын келесі кәсіпорынның кірістері мен
шығыстарының негізгі көрсеткіштерімен сипаттауға болады.
1. Қаражаттың табыстары мен түсімдеріне келесі көрсеткіштер жатады:
а) өнімді өткізуден түскен түсім
в) басқа да өткізуден түскен түсім
с) жоспарланған өткізілмеген шығындар
д) амортизациялық аударымдар
е) басқа кәсіпорындардан түскен қаражаттары
ж) бюджеттен тыс қорлардан түсімдер
2. Шығындар мен ақша аударымдары келесі көрсеткіштерден тұрады:
а) таза табыстан төленетін салықтар
в) таза пайданы бөлу
с) ұзақ мерзімді инвестициялар
д) басқа да шығындар
Қаржылық жоспарлаудың әдістері:
1. Экононмикалық талдау әдісі
2. Нормативтік әдіс
3. Баланстық есеп әдісі
4. Ақша ағымдарының әдісі
5. Есептеудің көп варианттылығының әдісі
6. Эконономикалық математикалық әдістер

3. Кәсіпорынның қаржылық жобасын қарастыру, құрастыру және бекіту тәртібі.
Қаржылық жоспарлау – бұл өзіне бірнеше этаптардан тұратын күрделі
процесс (3 суретте көрсетілген).
Қаржылық жоспарлау процесі.

1. Қаржылық жағдайын талдау.

2. Компанияның қаржылық стратегиясын дайындау.

3. Ағымдағы қаржылық жоспарларды құрастыру.

4. Шығындарды түзету және қаржылық жоспарларға түзетулер енгізу.

5. Жылдам қаржылық жоспарларды дайындау.

3 сурет. Қаржылық жоспарлаудаң негізгі кезеңдерінің схемасы.

4. Сметалық жоспарлау және сметалардың орындалуына бақылау.
Қазіргі кезде көптеген кәсіпорындар, құрылымдық бөлімшелер және барлық
компаниялардың қызметі сметалық жоспарлау әдістерін қолданады. Ол қаржылық
ресурстарды үнемдеу, өндірістік емес шығындарды азайту, басқарудың
икемділігі мен өнімнің өзіндік құнын қадағалау әр жоспарлы көрсеткіштердің
тура көрсету мақсатында енгізіледі.
Қаржылық жоспарлау барысындағы құрастырылатын сметалардың жіктелуі 4
суретте көрсетілген.

Сметаның негізгі түрлері:
1. Номенклатуралық шығындар кеңдігі бойынша:
функционалды шығындар сметасы
кешенді шығындар сметасы
2. Дайындау әдісі бойынша:
тұрақты бюджет
икемді бюджет
4 сурет. Сметаның негізгі түрлері.

5. Жедел қаржылық жоспарлау
Жедел қаржылық жоспарлау – бұл корпорацияның қаржылық жетістіктерін
қамтамасыз ету үшін қажетті қаржылық жоспарлаудың жүйесі.
Жедел қаржылық жоспарлауға келесілер жатады:
1. төлем күнтізбесін құрастыру және орындау
2. кассалық жоспар
3. қысқа мерзімді несиенің қажеттілік есебі

6. Компанияның табыстары мен шығындарының шахматтық балансы.
Қаржылық жоспарлау процесінде қаржыландыру қайнар көзінің және салымның
немесе аударымның әрбір түрі бойынша нақты баланс жүргізіледі.
Бұл үшін қаржылық жоспарға тексерілген шахматтық баланс құрылады. Онда
тігінен қаржылық ресурстарды пайдалану бағыттары жүргізіледі, ал
көлденеңнен қаржыландыру қайнар көздері.
Бұндай баланс қаржылық ресурстарды пайдаланудың мақсаттық сипатын
анықтауға, баптар бойынша табыстар мен шығыстарды баланстауға, ақша
қаражаттарының қорын қалыптасу резервтерін анықтауға мүмкіндік береді.

Студенттерге арналған сұрақтар.
1. Қаржылық жоспарлаудың мақсаттары мен міндеттері.
2. Қаржылық жоспардағы негізгі көрсеткіштер және оны есептеу әдістері.
3. Пайда мен түсімнің жоспарлау көлемін есептеу.
4. Өнімнің өзіндіқ құнының көрсеткштерін есептеу және бағалау
5. Айналым құралдарындағы туынды есеп
6. Кәсіпорынның қаржылық жоспарын құру, қарастыру және бекіту тәртібі.
7. Сметалық жоспарлау және сметаның орындалуын бақылау
8. Бизнес - жоспардың мазмұны.

Әдебиеттер:
Әдебиеттер
1. Әсербайұлы Ә. Корпоративтік қаржы Алматы 2006 ж.
2. Кадерова Н.Н. Корпоративные финансы Алматы: Экономика, 2008г.
3. Жуйриков К. К, Раимов СР, Корпоративные финансы Алматы. 2004-512с
4. Есенова ГЖ, Ибраева АК, Корпоративные финансы Учебное пособие.
Семипалатинск 2005-96
5. Моляков ДС, Шохин ЕИ, Теория «финансы предприятий» М-2000

Тақырып 11. Корпорацияның қаржылық жағдайын бағалау және қаржылық
тұрақтылыққа жету жолдары

Қаржылық талдау басқару шешімдерін қабылдаудың негізі ретінде.
Қаржылық талдау экономикалық процестер мен құбылыстарды танудың әдісі
ретінде кәсіпорынды басқару жүйесінде маңызды орынға ие.
Өндіріс, инвестиция, басшылыққа жаңалықтап енгізу мен қаржылар
саласындағы басқару бойынша шешім қабылдау ішкі ақпаратты бағалық талдау,
таңдаудың нәтижесі болып табылатын, сәйкес сұрақтар бойынша тұрақты
қызметтік түсінушілік ұшін қажет.

Кәсіпорынның қаржылық есептілігі қаржылық талдаудың ақпараттық базасы.
ҚР Президентінің нұсқауына сәйкес заң күші бар «Бухгалтерлік есеп
туралы» 1995.12.26. қаржылық есептілігі 1998 жылдан бастап келесілерден
тұрады.
1. бухгалтерлік баланс
2. қаржылық – шаруашылық қызметтің нәтижсі туралы есеп.
3.ақша қаражаттары қозғалысының есебі

Қаржылық талдаудың түрлері мен әдістері.
Басқару процесінің мазмұнына байланысты талдаудың келесі түрлері бар.
1. перспективалық (алдын-ала)
2. шұғыл
3. ағымдағы.
Қаржылық талдау процесінде әдістері мен тәсілдері қолдалынады.
Тәсілдерді келесілерге бөлуге болады:
1. дәстүрлі
2. математикалық
Дәстүрлі тәсілге келесілер жатады:
1. абсолютті, салыстырмалы және орташа шамаларда қолдану
2. салыстыру әдісі
3. топтастыру әдістері
4. ауызша келтірулер әдісі
Тәжірибеде қаржылық есеп берудің талдаудың негізгі әдістері
қолданылады:
1. көлденең талдау әдісі
2. тігінен (құрылымдық) талдау
3. трендік талдау әдісі
4. салыстырмалы көрсеткіштерін талдау
5.салыстырмалы анализ
6. факторлы анализ
Математикалық әдістерге келесілер жатады:
1. корреляциялық талдау
2. регрессивті талдау
3. экономикалық кибернетика әдістері
4. экономикалық әдістері
5. шешім қабылдау теориясы мен операцияларды зерттеу әдістері.

Пайда көрсеткіштерінің динамикасының деңгейін талдау және бағалау.
Пайда көрсеткіштерін талдау кезінде келесі көрсеткіштер пайдаланылады:
1. баланстық пайда
2. өнім, жұмыс, қызмет көрсетулерді өткізуден түсім
3. басқа да өткізулерден түсім
4. жүзеге асырылмаған операциялардың қаржылық ресурстары
5. салық салынатын табыс
6. таза табыс

Өнімді өткізуден түскен түсімді факторлық талдау.
Тауарлық өнімді өткізуден түскен пайда келесі факторлардың әсерінен
болады.
1. өнімнің өткізу құнының өзгеруі
2. материалдарға, электроэнергияның тарифтерінің өзгерісі
3. шаруашылық тәртіптің бұзылуы
4. базистік өзіндік құн бойынша бағадағы өткізілген өнімнің көлемінің
өсуі
5. өткізілген өнім көлемінің өнім құрамындағы құрылымдық қозғалыстар
есебінен көбеюі
6. шығындардың азаюы
7. өзіндік құнның өнім құрамындағы құрылымдық қозғалыстар есебінен
өзгеруі.

Рентабелділік көрсеткіштерінің факторлық талдауы.
Рентабелділік көрсеткіштерінің деңгейі мен динамикасына өндірістік –
шаруашылық факторлар жиынтығы әсер етеді:
1. өндіріс және басқаруды ұйымдастыру деңгейі
2. капитал құрылымы және оның қайнар көздері
3. өнім көлемі, сапасы және құрылымы
4. басқалар.
Барлық пайдаланылатын үлгілер негізінде келесілер жатады:
1. еңбекақы сыйымдылығы
2. материал сыйымдылығы
3. негізгі өндірістік қорлардың қор сыйымдылығы
4. амортизация сыйымдылығы
5. негізгі қорлар бойынша қор сыйымдылығы
6. баланстық пайда
7. кезеңдегі негізгі қорлардың орташа құны
8. айналым құралдарының орташа қалдығы
9. өнім рентабельділігі
10. өнімге кеткен шығындар.

Өнімнің өзіндік құнының көрсеткіштерін есептеу мен бағалау және факторлық
талдау.
Өзіндік құн – бұл ресурстардың барлық түрлерінің ақшалай формадағы
шығындары.
Өнімнің өзіндік құнының міндеттері:
1. өнімнің өзіндік құны туралы жоспардың негізділігі мен қуаттылығын
бағалау
2. жоспардың орындалу динамикасы мен дәрежесін белгілеу
3. көрсеткіштер динамикасына әсер ететін факторларды анықтау
4. өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнын анықтау
5. өнімнің өзіндік құнының әрі қарай төмендеу резервтерін анықтау.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын, мәнін, мазмұны, мақсаттары мен міндеттері.
Қаржылық жағдай – бұл кәсіпорынның экономикалық қызметінің маңызды
сипаты. Ол бәсеке қабілеттілікті, қызметтік бірлесудің қарқынын анықтайды,
кәсіпорынның, оның серіктестіктерінің қаржылық шаруашылық қатынасындағы
экономикалық көзқарасы қандай дәрежеде кепілденгенін бағалайды.
Қаржылық жағдай – бұл қаржылық ресурстардың бар болуы, орналасу және
пайдалануының көрсеткіштерінің жиынтығы.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қызметтік ақырғы нәтижелерін көрсетеді.
Осының барлығы қаржылық жағдайды талдауды өткізудің маңыздылығын анықтайды
және бұндай талдауды экономикалық қатынаста жүргізуін жоғарлатады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау кәсіпорындағы қаржы
менеджментінің маңызды элементі болып табылады.

Қаржылық жағдайды сараптайтын көрсеткіштер жүйесі.
Компанияның қаржылық жағдайын бағалау үшін оның өзгерісін сипаттайтын
көрсеткіштер жүйесі қолданылады:
1. Капиталдың орналасуы мен қалыптасу қайнар көздері бойынша
кәсіпорынның капиталының құрылымы.
2. Кәсіпорын капиталын пайдаланудың тиімділігі және қарқындылығы.
3. Кәсіпорынның төлемақы қабілеттілігі және несие қабілеттілігі.
4. Кәсіпорын өтімділігінің көрсеткіштері.
5. Кәсіпорын рентабелділігінің көрсеткіштері.
6. Компаниялық қорының қаржылық тұрақтылығының көрсеткіштері.

Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы, оны қалыптастыратын факторлар.
ТМҚ-ды қалыптастырудың қайнар көздерінің сипаттамасы үшін 3 негізгі
көрсеткішті пайдаланады:
1. меншікті айналым капиталының бар болуы
2. ТМҚ қалыптастырудың меншікті қайнар көздерінің бар болуы
3. ТМҚ қалыптастырудың ұзақ мерзімді қарыздың қайнар көздердің бар
болуы.
ТМҚ қайнар көздерін қамтамасыз етудің 3 көрсеткішін есептеу
кәсіпорындық қаржылық жағдайын оның тұрақтылық дәрежесіне байланысты 4
түрге бөлуі керек.
1. абсолютті тұрақты қаржылық жағдай
2. бірқалыпты тұрақты қаржылық жағдай
3. тұрақсыз қаржылық жағдай
4. дағдарысты қаржылық жағдай.

Компанияның төлемқабілеттілігі және оны анықтау әдістері. Кәсіпорынның
төлемқабілеттілігін нығайту шаралары.
Төлем қабілеттілік - кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын
көрсеткіштерінің бірі. Бұл уақытында төлем міндеттемелерін төлеу
мүмкіндігі, оның қаржылық тұрақтылығының негізгі критерийлері.
Төлем қабілеттілікті бағалау ағымдағы активтердің өтімділік сипаты
негізінде жүзеге асырылады.
Баланстың өтімділік дәрежесіне төлемқабілеттілігіне байланысты.
Кәсіпорынның төлем міндеттілігі 3 топқа бөлінеді:
1. мерзімі келген төлем мерзімінің қарыздығы
2. жақын мерзімде төлеуге қажетті қарыз
3. ұзақ мерзімді қарыз.

Кәсіпорын өтімділігі, оның көрсеткіштері, факторлары және есептік негізде
анықтау әдістері.
Өтімділік – активтер мен міндеттемелер арасындағы теңдікте болатын
кәсіпорынның төлемқабілеттілігі.
Студенттерге арналған сұрақтар.
1.Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудың экономикалық мәні
2. Өнімнің, жұмыстар мен қызмет көрсетулердің рентабелділігінің ұғымы
мен түрлері
3. Кәсіпорын өтімділігінің негізгі көрсеткіштері
4. Компанияның төлемқабілеттілігін талдау.

Компанияның қаржылық стратегясының мәні .
Қаржылық стратегия – компанияның қаржылық қызметінің ұзақ мерзімді
мақсаттарын анықтау және оларға жетудің тиімді әдістері мен жолдарын
таңдау.
Қаржылық стратегияның қалыптасу процесі келесі негізгі этаптардан
тұрады:
1. стратегияның жүзеге асырылу уақытын анықтау
2. фирманың сыртқы қаржылық ортасының факторларына талдау
3. қаржылық қызметтің стратегиялық мақсаттарының қалыптасуы
4. фирманың қаржылық саясатын өңдеу
5. қаржылық стратегияны жүзеге асыруды қамтамасыз ету бойынша шаралар
жүйесін өңдеу
6. өңделген қаржылық стратегияны бағалау

Болжамдау негізінде қаржылық стратегияны өңдеу.
Перспективалық болжамдау негізіне нарықтағы кәсіпкерлік қызметінің
стратегиясын орындалу шарты болып табылатын болжамдау жатады.
Болжамдау фирманың қаржылық жағдайын ұзақ мерзімде білу үшін қажет.
Болжамдау даму мен қаржылық көрсеткіштердің мүмкін болатын варианттарын
үлгілеу ақпараттық талдауына негізделеді.
Болжамдаудың негізі болып қолда бар ақпаратты талдау болып табылады.
Болжамдау әдістері мен тәсілдері болған өзгертулерді уақытында есепке
алу үшін тиімді болу керек.
Перспективалық қаржылық жоспарлаудың нәтижесі болып 3 негізгі қаржылық
құжатты өңдеу болып табылады:
1. пайда мен шығындар туралы есептің болжамы
2. ақша қаражаттарының қозғалысының болжамы
3. бухгалтерлік баланстың болжамы

АҚ қаржылық нығаю стратегиясы.
Қаржылық нығаю стратегиясын қалыптастыру 8 кезеңнен тұрады:
1. Компанияның қаржылық – шаруашылық қызметін талдау жағдайының
нығаюына әкелетін мәселелерді көрсетуге әсер етеді.
2. Компанияның дамуының бұрынғы даму тенденциялары сақтанғандағы
қаржылық жағдайды болжау
3. Қайта қалпына келтіретін шараларсыз компанияның арықарай жұмыс
істеуінің мүмкіндігін анықтау
4. Компанияның қаржылық нығаюының талаптарын өңдеу, яғни тиімді
варианттардың перспективалық әрекетін анықтау, қаржылық тұрақтылықты
қамтамасыз ету
5. Қаржылық нығайту стратегиясын қалыптастыру, оның мақсаттарын анықтау
6. Стратегияның ақырғы жағдайын қалыптастыру мен жағдайды қалыптастыру
бойынша қызметтің бағытын өңдеу
7. Қаржылық стратегияның мақсаттары мен міндеттерін анықтау
8. Күтілген нәтижені анықтау және тиімділік критериилеріне жетуі.
4. Корпорацияның қаржыландыру стратегиясын өңдеу және жүзеге асыру.
Қаржыландыру-бұл компанияның капитал нарығымен әрекет сферасы.
Қаржыландыру шешімі бұл бизнеске қаржылық ресурстарды талап ету құқына
айырбастау арқылы тарту.
Кез келген стратегияны талдау оның мақсаттары талап етеді.
Корпоративтік қаржының қазіргі теориясының негізгі жағдайларына сәйкес
капитал концепцияның негізгі екі принципі табылады.
1. компанияның нарықтық құнының максималды негізделуі.
2. компания құны ақша ағымымен, анықталады.

Студенттерге арналған сұрақтар.
1. Қаржылық талдау басқару шешімдерін қабылдау негізі ретінде.
2. Басқарушылық талдаудың сипаттамасы
3. Қаржылық – экономикалық талдаудың сандық әдісі
4. Пайданың көрсеткіштерінің деңгейімен динамикасын талдау және бағалау
5. Шығындарды талдау және пайда мен өзіндік құнының ,өнім көлемімен өзара
байланысы
6. Корпорацияның қаржылық стратегиясын анықтау.
7. Компания қызметіндегі қаржылық стратегияның негізгі принциптер және
міндеттері.
8. Корпорацияның қаржылық тұрақтылығына жету жолдары.

Тақырып 12. Корпорацияның қаржылық дәрменсіздігі және қаржылық
сауықтыру

Банкроттық ұғымы және белгілері.
Кәсіпорын банкроттығы-міндетті төлемдерді төлеу бойынша міндеттемені
орындауға және ақша міндеттемелері бойынша кредитордың талаптарын
борышкерің толық көлемде өтей алмаушылығы.
Тұрақсыздықтың белгілері:
1. Ақша міндеттемелері немесе міндетті төлемдерді төлеу бойынша
міндеттеменің 3 ай ішінде төленбеуі.
2. Ақша міндеттемесінің немесе міндетті төлемдердің минималды мөлшері
ҚР үкіметімен бекітілген минималды айлық еңбек ақы мөлшері 500-ден кем
болса.

Кәсіпорын қызметінің дағдарыс факторлары.
Кәсіпорын қызметіне көптеген факторлар әсер етеді олардың мазмұны
бойынша факторлар:
Сыртқы:
1. Экономикалық
2. Әлеуметтік
3. Құқықтық
4. Ауа райы-климаттық.
Ішкі:
1. Материалды-техникалық факторлар.
2. Ұйымдастырушылық факторлар
3. Әлеуметтік-экономикалық факторлар.

Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін қалпына келтіру.
Қаржылық қалпына келтірудің 2 тактикасы бар:
1. қорғаныс тактикасы.
2. шабуыл тактикасы.

Кәсіпорын қызметін дағдарыстық басқару.
Кәсіпорын қызметінің дағдарыстың басқаруы-бұл белгілі қарыздық
кәсіпорынға дағдарысқа қарсы процедураларды жүзеге асыру формалары мен
әдістерінің жиынтығы.
Студенттерге арналған сұрақтар.
1. ҚР «Банкроттық туралы» заңындағы компанияның банкроттық процедурасын
негізгі сәттерін анықтау.
2. Фирманың дағдарыстық жағдайының пайда болу механизмі.
3. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін қалпына келтірудің нақты
мүмкіндіктерін талдау мен бағалау.
4. Инвестициялық приоритеттілік пен қаржылық тұрақсызыдығының деңгейі
бойынша компаниялардың жіктелуі.

ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАР – жаңалықтарды үйренуге және оқиғаларды
бірқалыптылығын дамытуға арналған оқу сабақтарының формасының бірі.

Тақырып 1. Корпорациялар қаржысы: ұйымдастыру негіздері және олардың
қаржылық ортасының мазмұны

Сабақтың мақсаты: корпорация қаржыларын басқарудың сұрақтарын қарастыру,
қаржылық менеджерлердің ұйымдастырушылық жұмысының принциптері,
корпорацияның қалыптасу, қайта қалыптасу және таратылуының қаржылық
ерекшеліктерін ашу, АҚ-ның жіктелуі мен бақылау.

Сабақтың барысы:
1. Ауызша сүрау.
2. Есептерді шығару.

Сабақтың мазмұны:
1. Корпоративтік қаржы түсінігі және мазмұны ,олардың қызметтері
2. АҚ қаржыларын ұйымдастыру принциптері
3. Коммерциялық ұйымның қаржылық механизмі
4. Нарықтық экономика жағдайындағы ұйым формалары.
5. Компанияның акционерлік формасының негізі
6. Шаруашылық серіктестіктер және қоғамдардың ұйымдардың – құқықтық
формаларының ұқсастығы және айырмашылығы
7. Корпорация қаржыларын басқаруды ұйымдастыру
8. Кәсіпорынның қаржылық қызметтерінің тапсырмалары
9. Акционерлер АҚ-ң құрылтайшылары ретінде
10. Корпорацияның құрылуында қажетті жағдайлар және құжаттар
11. АҚ-ды қайта қалыптастыру формалары
12. Корпорацияның таратылуының қаржылық аспектілері.
13.

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған сұрақтары
1. Корпорация қаржыларының анықтамасы
2. Корпорация қаржыларын ұйымдастырудың негізгі қағидалары
3. Қаржылық механизм элементтері, қаржылық тетіктер, қаржылық әдістер,
қаржылық қатынастар
4. Компаниялардың қаржылық ресурстары
5. Корпорация қаржыларының қызметтерінің пайда болуының негізгі
тұжырымдамалары
6. Корпорациялар қаржылары: мазмұны, қызметтері, ұйымдастыру қағидалары
және басқару
7. АҚ басқару құрылымы
8. АҚ атқарушы органының қызметтік міндеттері
9. Кәсіпкерліктің акционерлік нысанының даму тарихы
10. Компанияның акционерлік нысанының кемшіліктері мен артықшылықтары
11. ҚР және шетелдегі корпорациялардың қызмет етуіне салыстырмалы талдау
12. Әр түрлі меншік және шаруашылық нысандары кәсіпорындарының қаржыларын
ұйымдастыру ерекшеліктері
13. Корпорациялар қаржыларының қызметінің жалпы ережелері
14. Корпорацияларды құрудың қаржылық шешімдері
15. АҚ-ды қайта ұйымдастырумен байланысты қаржылық ерекшеліктер
16. АҚ – ды қайта ұйымдастыру және жоюдың қаржылық мәселелері.
17. АҚ- ң қаржылық жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері
18. ҚР – ғы корпорация қаржыларының дамуы

Әдістемелік нұсқаулар:
- осы курс бойынша базалық әдебиетті қолдану керек, сабақ сұрақтары ауызша
сұрауға арналған, бақылау жұмысының сұрақтарын жазбаша түрде практикалық
сабаққа арналған дәптерге жазу керек
- міндетті түрде заңды-нормативті базаны жаттау және осы курс бойынша
базалық әдебиетті қолдану керек, сабақ сұрақтары ауызша сұрауға арналған,
бақылау жұмысының сұрақтарын жазбаша түрде практикалық сабаққа арналған
дәптерге жазу керек.
- міндетті түрде заңды-нормативті базаны жаттау және осы курс бойынша
базалық әдебиетті қолдану керек, сабақ сұрақтары ауызша сұрауға арналған,
бақылау жұмысының сұрақтарын жазбаша түрде практикалық сабаққа арналған
дәптерге жазу керек.

Бақылау жұмысының сұрақтары.
1. Корпоративті қаржы анықтамасы
2. Корпоративтік қаржыны ұйымдастыру принциптері
3. Қаржылық механизм элементтері қаржылық тетіктер, қаржылық әдістер,
қаржылық қатынастар
4. Коммерциялық ұйымның мақсаты.
5. Корпорацияға АҚ ретінде анықтама беру
6. Шаруашылық серіктестіктер және қоғамдардың түрлерін алу
7. «АҚ» туралы жаңа заңға сәйкес АҚ түрлерін мінездеу
8. АҚ-ды басқарудың құрылымы
9. АҚ-ның атқарушылық органының функционалдық міндеттері.
10. Корпарацияның қаржылық қызметінің жалпы жағдайы
11. Корпорацияны құрудың қаржылық шешімдері
12. АҚ-ң қайта қалыптасуымен байланысты қаржылық ерекшеліктер
13. АҚ туралы жаңа заңда қандай өзгерістер көрсетілген.

Әдебиеттер:
1. ҚР Азаматтық кодексі
2. 13.05.2003жылғы ҚР «Акционерлік қоғамдары туралы» заңы.
3. Әсербайұлы Ә. Корпоративтік қаржы Алматы 2006 ж.
4. Кадерова Н.Н. Корпоративные финансы Алматы: Экономика, 2008г.
5. Жуйриков К. К, Раимов СР, Корпоративные финансы Алматы. 2004-512с
6. Есенова ГЖ, Ибраева АК, Корпоративные финансы Учебное пособие.
Семипалатинск 2005-96
Тақырып 2. Қаржы-несиелік шешімдер қабылдауда қаржылық-экономикалық
есептеулердің математикалық негіздері

Сабақтың мақсаты: жоғарғы қаржылық есептеулердің теориялық негіздерін білу,
күрделі пайыздар және дисконттар бойынша қарапайым және күрделі ставкаларды
есептеуді үйрену.

Сабақтың барысы:
1. Ауызша сүрау.
2. Есептерді шығару.

Сабақтың мазмұны:
1. Әр турлі типтегі пайыздық ставкаларының эквиваленттілігі
2. Қаржылық шешімдерді қабылдауға инфляция есебі
3. Бағалы қағаздар бойынша пайыздар және дивиденттер
4. Дисконттау және компаундау.
Бақылау жұмысының сұрақтары:
1. Ақшаның уақытша құндылығының түсінігі
2. Компания капиталының қазіргі және болашақ құны
3. Ссудалық пайыздардың жай және күрделі ставкалары
4. Жай және күрделі есептік ставкалар
5. Аннуитеттер.

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған сұрақтары
1. Жай және күрделі есептік мөлшерлемелер
2. Аннуитеттер
3. Жай пайыздар сызбасы бойынша операциялардың даму үлгісі
4. Күрделі пайыздар сызбасы бойынша операциялар даму үлгісі
5. Қаржылық ағымдар модельдері (үлгілері)
6. Операциялардағы инфляция үлгілері

Әдістемелік нұсқаулар: міндетті түрде заңды-нормативті базаны жаттау және
осы курс бойынша базалық әдебиетті қолдану керек, сабақ сұрақтары ауызша
сұрауға арналған, бақылау жұмысының сұрақтарын жазбаша түрде практикалық
сабаққа арналған дәптерге жазу керек.

Тапсырмалар:
1 Егер банк клиенттерімен жылдың 15 % қарапайым ставка бойынша есептеу
жүргізсе, алғашқы капитал 200 000теңгеден 600 000теңгеге өскендігі,
қарапайым пайыздық ставканы анықтаңыз
2. Клиент банкке 5 жыл мерзіміне 10 % жылдық ставка бойынша 1000 доллар
көлемінде депозит салды. 5 жылдан кейін клиент өзінің счетында өскен ақша
көлемін есепте.
3. Тұран Әлем Банкі жылдың 2 % ставка бойынша талап етілгенге дейінгі
депозиттерді қабылдайды. 3,6 және 12 айға салынған 300 000теңге салымға
пайыздар көлемін анықтаңыз.
4. 5 жылдан кейін 600 000 теңге мөлшеріндегі қорды құру үшін жылдық 120
% күрделі ставка бойынша әр жылдық төлемнің мөлшерін анықтаңыз.

Тақырып 3. Корпорациялардың негізгі капиталы

Сабақтың мақсаты: негізгі қорлардың экономикалық негізін білу қажет, оның
құрамын, құрылымын; негізгі қорлардың экономикалық көрсеткіштерінің білу
қажет

Сабақтың барысы:
1. Ауызша сүрау.
2. Есептерді шығару.

Сабақтың мазмұны:

1. Коммерциялық ұйымның негізгі капиталын басқару: мақсаттары және
тапсырмалары
2. Негізгі капиталдың құрамы және құрылымы негізгі қорлардың спецификасы.
Негізгі капиталдың қозғалысы
3. Негізгі қорлар қозғалысының көрсеткіштерінің есебі және бағасы
4. Амортизациялық бөлулер есебі
5. Амортизация нормаларын құру негізі
6. Негізгі қорлардың активті бөлігінің жедел амортизациясы
7. Материалдық емес активтер: алу қайнар көзі, амортизация
8. Корпорацияның инвестициялық қызметінің қаржылық аспектілері
9. Негізгі қорларға капиталды салудың тиімділігі
10. Негізгі қорлардың өндірісін қаржыландыру қайнар көздері.

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған сұрақтары
1. Инвестициялар түрлері
2. Корпорациялардың негізгі капиталы, айналыстан тыс активтері. Олардың
ұдайы өндірісінің көздері
3. Корпорациялардың негізгі капиталы мен айналыстан тыс активтеріне
инвестициялар
4. Корпорациялардың инвестициялық қызметінің қаржылық аспектілері
5. Корпорациялардың инвестициялық саясаты және оның негізгі капиталды
жаңартудағы мәні
6. Корпорациялардың амортизациялық саясаты және оның негізгі капиталды
жаңартудағы рөлі
7. Негізгі қорлар амортизациясын (тозуын) анықтау әдістері мен олардың
корпорациялардың негізгі капиталын жаңартудағы мәні
8. Қазақстандағы инвестициялық процесстің құрылуы мен орнығуы және оны
қаржыландырудың қазіргі кезеңіндегі көздері
9. Нарықтық жағдайлардағы корпорацияның негізгі қорларын бағалау және
қайта бағалау
10. Корпорациялардың капитал салымдарын қолдану тиімділігі

Бақылау жұмысының сұрақтары

1. Корпорацияның айналымнан тыс активтерін басқару: мақсаттары және
мазмұны.
2. Айналымнан тыс активтердің құрамы және құрылымы
3. Негізгі капитал құнын бағалау
4. Негізгі қорларды қайта бағалаудың мәні
5. Капиталдық салымдар негізгі капитал өндірісінің әдісі ретінде
6. Инвестиция түрлері.

Әдістемелік нұсқаулар: міндетті түрде заңды осы курс бойынша базалық
әдебиетті қолдану керек, сабақ сұрақтары ауызша сұрауға арналған, бақылау
жұмысының сұрақтарын жазбаша түрде практикалық сабаққа арналған дәптерге
жазу керек.

Тапсырмалар

1. Негізгі қорлардың орта жылдық құнын анықтаңыз, кезең басындағы
қорлардың құны 700 000 теңге, 2 тоқсанда 40 000 теңгеге негізгі қорлар
шығып қалды, ал үшінші тоқсанда 80 000 теңгеге түсті.
2. Амортизация нормасын анықта, мұндағы құралдың алғашқы құны 850 000
теңге, өтімділік құны 70 000 теңге, пайдалану мерзімі жыл. Құралдық құны
біркелкі шығарылады.
3. Негізгі қорлардың орта жылдық құнын анықта, мұндағы кезең басындағы
қорлардың құны 200 000 теңге, ал мамырда 50 000 теңге түсті, қарашада
45 000 т. шығып қалды.
4. Есептеңіз:
а) Амортизациялық бөлулер сомасын
б) Мәліметтер бойынша жыл ішіндегі тозу сомасын:
- негізгі өндірістік қорлардың алғашқы құны, жыл басына базистік
бағамен – 25 477 000 теңге, толық амортизацияланған – 894 000 теңге.
- негізгі өндірістік қорлардың жобалық енуі есепті жылдың наурызында –
4567 000 теңге, қыркүйекте – 6 600 000.
- қайта бағалау коэфициенті жыл басына -1,01
- негізгі өндірістік қорларды категориялар бойынша бөлу:
1 категория – 15 %, 11 категория – 35%, 11 категория - 20%.
- категориялар бойынша амортизациялық бөлулердің жылдық нормасын:
1 - 5%, 11-25%, 14-15%.
- өндірістік емес бағыттағы негізгі қорлардың тозу нормасы – жылына
15%.
5. Негізгі қорлардың орта жылдық құнын анықтаңыз, егер кезең басына
қорлар құны 600 000 теңге, 1 тоқсанда 60 000 теңге негізгі қорлар түсті, 4
тоқсанда 150 000 теңге болса.
6. Құраладар бойынша амортизациялық бөлулер нормасын анықтыңыз. Оның
алғашқы құны 1200 000 теңге, жыл сайынғы амортизациялық бөлулер 400 000
теңге екені белгілі.
Әдістемелік нұсқаулар: міндетті түрде заңды-нормативті базаны жаттау
және осы курс бойынша базалық әдебиетті қолдану керек, сабақ сұрақтары
ауызша сұрауға арналған, бақылау жұмысының сұрақтарын жазбаша түрде
практикалық сабаққа арналған дәптерге жазу керек.

Әдебиеттер:
1. Жуйриков К.К. Раймов С.Р. Корпоративные финансы. А., 2004 -512с.
2. Есенова Г.Ж, Ибраева А.К. Корпоративные финансы. Учебное пособие –
Семипалатинск, 2005 – 96с.
3. Колчина И.В. Финансы предприятий. М., 2000.
4. Моляков Д.С. Финансы предприятий отраслей народного хозяйства. М. 1999.
5. Павлова Л.Н. Финансы предприятий М.Финансы: Юнити 1998.
6. Шеремет А.Д. Сейфуллин Р.Ц. Финансы предприятий Учебное пособие М 1999.
7. Шуляк В.Д. Финансы предприятий М – 2001.

Тақырып 4. Корпорациялардың айналым капиталы

Сабақтың мақсаты: айналым қорлардың экономикалық негізін білу қажет, оның
құрамын, құрылымын және кәсіпорындағы айналымдылығын, айналым қорлардың
әртүрлі элементтерді нормалауды жүргізуді үйрену.

Сабақтың барысы:
1. Ауызша сүрау.
2. Есептерді шығару.

Сабақтақтың мазмұны:
1. Корпорацияның айналым капиталын басқару: мақсаты және мазмұны.
2. Компанияның айналым капиталына оптималды қажеттілігін анытау.
3. Айналым капиталдың қалыптасу қайнар көздері.
4. Меншікті айналым капитал.
5. Айналым капиталдың өсімі.
6. Айналым қорлардың айналымдардың көрсеткіштерін есептеу және бағалау
7. Корпорацияның айналым капиталын пайдалануды жақсартудың жолдары.

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған сұрақтары
1. Қысқа мерзімді бағалы қағаздар: оңай сатылатын бағалы қағаздар портфелін
құру ерекшеліктері мен қағидалары
2. Айналым капитал қолданудың экономикалық тиімділігі және оның
компанияның қаржылық жағдайына әсері.
3. Корпорациялардың айналым активтердегі қажетін анықтау
4. Кәсіпорынның айналым активтері: құрылуы, ұйымдастырылуы және айналыс
капиталын басқару саясаты
5. Корпорациялардың айналым активтерін қаржыландыру көздері және оларды
қолдану тиімділігін арттыру жолдары
6. Ақшалай қаржылар және кәсіпорындағы есептесулерді ұйымдастыру
7. Факторинг-корпорациялардың айналыс құралдарын несиелендіру әдістерінің
бірі ретінде
8. Корпорациялардың өндірістік қорларын басқару
9. Компанияның меншікті айналым капиталы
10. Айналым капиталының қолданылуының экономикалық тиімділігі және оның
компанияның қаржылық жағдайына әсері

Бақылау жұмысының сұрақтары

1. Айналым капиталының негізгі, мәні және жіктелуі
2. Айналым капиталды ұйымдастырудың принциптері
3. Айналым капиталға қажеттілікті есептеудің әдістемесі
4. Айналым қорларды нормалау әдістері, норма және норматив түсінігі
5. Айналым капиталдың айналымдылығының көрсеткіштерін есептеу және бағалау
6. Компанияның өзгерістік запастары: қалыптасу саясаты және пайдалану
қайнар көздері
7. Корпорацияның ақша қорлары, олардың түсу және шығу бағыттары
8. Қысқа мерзімді бағалы қағаздар: бағалы қағаздар портфелін қалыптастыру
ерекшеліктері және принциптері
9. Айналым капиталды пайдаланудың экономикалық тиімділігі және оның
компанияның қаржылық жағдайына әсері

Тапсырмалар

Материалдар тең түрде шығындалады және жеткізулер күнделікті жүзеге
асырылады. А материал бойынша тоқсанына – 6 рет, ал Б бойынша – 5 рет.
Базистік тоқсанда А материал бойынша шығындар 270 мың теңгені, Б материалы
бойыша 360 мың теңгені құрады. Жеткізу – қамтамасыз ету нүктелері жоқ.
2. Есепті кезеңдегі аяқталмаған өндірістегі айналым қорларының
нормативтік келесі мәліметтер бойынша есептеңіз.
|Өнім топтары |Өндірістік циклдық |Жалпы көлемдегі топтың |
| |ұзақтығы, күнмен |шекті мөлшері % |
|1 |8 |30 |
|2 |10 |70 |

Базистік тоқсандағы өнімді шығару 810 000 еңгені құрады. Шығындардың өсу
коэффициенті – 0,8, ал тамызда 60 000 теңгеге негізгі құралдар шықты.
3. Қор табысының негізгі қорлардың төмендеуінен пайда болған өнім
өндірісінің өсуін анықта. Егер, базистік кезеңде өнім өндіру-300 мың тг.
құраса, негізгі қорлардың құны-60мың тг., есептік кезеңде өнім өндіру-
400мың тг, негізгі қорлардың құны-90мың тг.
4. Шығындар өсімінің коэффициентін анықта. Бір уақыттылы шығындар
30 000теңгені, кезекті 80 000теңгені құрайды.
5. Аяқталмаған өндіріс бойынша есепті кезеңдегі айналым қорлардың
нормативтігін анықта, келесі мәліметтер бойынша:
|Өнімнің тобы |Өндірістік циклдық |Жалпы көлемдегі топтың |
| |ұзақтығы, күнмен |шекті көлемі % |
|1 |7 |40 |
|2 |9 |60 |

Базистік кезеңдегі өнімді шығару 710 000 теңгені құрайды. Шығындардың
өсу коэффициенті 0,7.

Материалдар тең түрде шығындалады және жеткізушілері күнделікті жүзеге
асырылады, А материал бойынша тоқсанына 6 рет , ал Б бойынша -5 рет.
Базистік тоқсанда А материал бойынша шығындар 370 мың теңгені , Б материалы
бойынша 520 мың теңгені құрады. Жеткізу – қамтамасыз ету нүктелері жоқ.
7. Ағымдағы активтердің мөлшерін анықтаңыз. Мұндағы:
- материал және шикізат қоры 15 000 теңге
- аяқталмаған өндіріс – 10 000теңге
- дайын өнім – 30 000теңге
- дебиторлық қарыз – 40 000теңге
- несиелік қарыз – 30 000теңге
- банктің қысқа мерзімді несиелері – 25 000теңге
- ақша қаражаттары – 35 000теңге
8. Айналым капиталының айналым санын және айналымдылық ұзақтылығын
анықтаңыз. Табыс – 360 000 теңге, айналым капиталы – 90 000 теңге. Есепті
кезең – 90.
9. Жоспарланған кезеңге дайын өнім бойынша айналым қорларының
нормативін анықтаңыз, келесі мәліметтер негізінде.
|Өнім тобы |Ассортимент |Жинақтау |Талдау |Түсіру |Шекті |
| |бойынша |күнмен |күнмен |күнмен |көлемі % |
| |таңдау күнмен| | | | |
|I |1 |0,5 |1 |1 |40 |
|II |2 |0,5 |0,5 |2 |60 |

Базистік жылдың 4 тоқсанында өнімді өткізу 180 000 теңгені құрады.
10. Келесі мәліметтер бойынша операциялық циклдық ұзақтығын есептеңіз:
- табыстың жылдық мөлшері – 360 млн. теңге
- дебиторлық қарыздылықтың орта жылдық қалдығы – 30 млн. теңге.
- қорлардың орта жылдық көлемі – 50 млн. теңге.
11. Барлық белгілі әдістер бойынша кәсіпорынның меншікті айналым
қорларының көлемін анықта, келесі мәліметтер бойынша:
|Көрсеткіштер |Көлемі мың теңге |
|1. ТМЗ |1050 |
|2. Жанармай |200 |
|3. Аяқталмаған өндіріс |820 |
|4. Қоймадағы дайын өнім |2200 |
|5. Дебиторлық қарыздық |3100 |
|6. Несиелік қарыз |2050 |
|7. Негізгі қорлар |5230 |
|8. Материалдық емес активтер |234 |
|9. Есепті шот | |
|10. Жарғылық капитал |1000 |
|11.Өткен жылдардың бөлінбеген пайдасы |3964 |
|12. Ұзақ мерзімді несиелер |4000 |
|13. Келешек кезең табыстары |2000 |
|14. Келешек шығындар және төлемдер |340 |

12. Негізгі өндірістік қорлардың қор қайырымдылығын төмендету есебінен
өнімді шығарудың өсімін анықта. Егер базистік кезеңде өнімді шығару 500 000
теңгені құрады, мұндағы негізгі қорлардың құны 80 000 теңге, ал есепті
кезеңде негізгі қорлардың құны 70 000 теңге болғанда өнімді шығару
сәйкесінше 700 000 теңгені құраса.

Әдебиеттер:
1. Жуйриков К.К. Раймов С.Р. Корпоративные финансы. Учебник – Алматы , 2004
-512с.
2. Есенова Г.Ж, Ибраева А.К. Корпоративные финансы. Учебное пособие –
Семипалатинск, 2005 – 96с.
3. Колчина И.В. Финансы предприятий. М., 2000.
4. Моляков Д.С. Финансы предприятий отраслей народного хозяйства. М. 1999.
5. Павлова Л.Н. Финансы предприятий М.Финансы: Юнити 1998.
6. Шеремет А.Д. Сейфуллин Р.Ц. Финансы предприятий Учебное пособие М 1999.
7. Шуляк В.Д. Финансы предприятий М – 2001.

Тақырып 5. Корпорация өнімін өндіруге және өткізуге шығындар және
оларды қаржыландыру.

Сабақтың мақсаты: өнімнің өзіндік құнының теориялық негізімен танысу,
өндірістегі және кәсіпорынның өнімін өткізумен байланысты шығындар сметасын
есептеуді үйрену.

Сабақтың барысы:
1. Ауызша сүрау.
2. Есептерді шығару.

Сабақтың мазмұны:
1. Өндіріске және өнімді, қызмет көрсетуді өткізумен байланысты шығындар
мәні және құрылымы.
2. Өндіріске және өнімді, қызмет көрсетуді өткізудің шығындар сметасы.
3 Тауарды шығару және өнімді өткізу бойынша шығындарды жоспарлау.

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған сұрақтары
1. Өзіндік құнның құрамы мен құрылымының салалық ерекшеліктері
2. Шығындар деңгейінің көрсеткіштері, оларды азайту қорлары мен жолдары
3. Өнімді өндіру мен сату шығындарын қаржылық жопарлау және бақылау
4. Өнімді өндіру мен сату шығындары және басқа да шығындар
5. Өнімді өндіру мен сату шығындарының сметасы
6. Нарықтық экономика жағдайында өнімнің өзіндік құнын анықтау

Бақылау жұмысының сұрақтары

1. Баптар және элементтер бойынша өнімнің, қызметкөрсетудің құнын құрайтын
корпорацияның шығындардың экононмикалық жіктелуі
2. Өзіндік құнының құрамы және құрылымының салалық ерекшеліктері
3. Шығындар деңгейінің көрсеткіштері, оларды төмендетудің қорлары және
жолдары
4. Өндіріске және өнімді өткізу шығындарына бақылау және қаржылық
жоспарлау.

Тапсырмалар:
1. Еңбекті төлеу бойынша шығындар көлемін анықта, егер оның үлесі
қосымша 40 % болса. ҚҚС-мен табыс 60 000 теңгені құрайды, ал ҚҚС-мен
алынған материалдық шығындар 44 000 теңге. ҚҚС ставкасы - 15 %.
2. Есептеу:
а) цехтік
б) өндірістік
в) өткізілген өнімнің толық құнын келесі мәліметтер бойынша:
- материалдық шығындар – 18 250 теңге
- өндірістік қызметкерлер еңбегінің төлем бойынша шығындар – 34 369
теңге
- негізгі қорлар амортизациясы – 1032 теңге
- жер және көлік салығы – 14 500 теңге
- басқару мақсатында пайдаланылатын негізгі қорлар амортизациясы – 2000
теңге
- әкімшілік басқару ақпаратының қызметкерлеріне еңбекті төлеуге
шығындар – 19 250 теңге
- өткізумен байланысты шығындар - 4100 теңге.
3. Күрделі пайыздар ставкасы пайдаланудың бірінші айында жылдың 30 %-ды
құрайды, ал әрбір келесі айда ол бір пайызға өседі. 4 айға алынған 1 млн.
теңге көлеміндегі несие үшін пайыз сомасын анықта.
4. Еңбекті төлеуге шығындардың көлемін анықтаңыздар, мұндағы оның
көлемі қосылған құнда 32 % құрайды. ҚҚС-нан табыс – 96 000 теңге, ал ҚҚС-
мен алынған материалдық шығындар – 64 000 теңге. ҚҚС ставкасы - 16 %.

Әдебиеттер:
1. Жуйриков К.К. Раймов С.Р. Корпоративные финансы. А., 2004 -512с.
2. Есенова Г.Ж, Ибраева А.К. Корпоративные финансы. Учебное пособие –
Семипалатинск, 2005 – 96с.
3. Колчина И.В. Финансы предприятий. М., 2000.
4. Моляков Д.С. Финансы предприятий отраслей народного хозяйства. М. 1999.
5. Павлова Л.Н. Финансы предприятий М.Финансы: Юнити 1998.
6. Шеремет А.Д. Сейфуллин Р.Ц. Финансы предприятий М., 1999.
7. Шуляк В.Д. Финансы предприятий М – 2001.

Тақырып 6. Корпорациялар табысының құралуы, бөлінуі және қолдану
тиімділігі.

Сабақтың мақсаты: жиынтық табыстың құрамын және құрылымын, табыстың
қалыптасуын, оның пайдалануы және бөлінуін, сонымен қатар сәйкесінше
көрсеткіштердің есептеу әдістерін оқып білу қажет.

Сабақтың барысы:
1. Ауызша сүрау.
2. Есептерді шығару.

Сабақтың мазмұны:

1. Өнімді өткізуден табыс – кәсіпорындағы ақша қорларының негізгі қайнар
көзі.
2. Өнімді өткізуден түсетін табыс, оның құрамы, құрылымы.
3. Табыстың қалыптасуы және есептеуі.
4. Табысты бөлу және пайдалану.
5. Табысқа әсер етуші экономикалық факторлар.
6. Инфляцияның қаржылық нәтижеге әсер етуі.
7. Бағалар және құн индексациясы.
8. Кәсіпорын рентабелділігі және оның көрсеткіштерін анықтау әдістері
9. Кәсіпорынның рентабельділігін өсірудің негізгі жолдары
10. Тауарларды сату рентабельділігінің критикалық нүктесінің есебі.

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған сұрақтары
1. Корпорациялардың жиынтық (жалпы) табысы, оның құрамы мен құрылымы
2. Қаржылық операциялардан табыстар: акциялар бойынша дивиденттер,
облигациялар бойынша табыстылық
3. Өнімді (жұмыс, қызметті) сатудан табысты жоспарлау әдістері және
оның көлеміне әсер ететін факторлар
4. Баланстық пайда, оның мәні мен құрамы
5. Корпорациялар табысына салық салу
6. Корпорациялар табыстарының құрылуы, бөлінуі және қолданылуы, оларды
арттыру қорлары
7. Корпорациялар табыстарын жоспарлау және бөлу
8. Корпорациялар рентабельдігін арттыру қорлары мен жолдары
9. Корпорациялар қорлары, олардың құрылуы және қолданылуы
10. АҚ – ғы табыстарды құру және бөлу

Бақылау жұмысының сұрақтары:
1. Кәсіпкерліктің дамуы жағдайындағы табыстардың ролі
2. Табыс корпорация қызметінің бағалық көрсеткіштерінің негізі ретінде
3. Корпорацияның жиынтық табысы,оның құрамы және құрылымы.
4 Қаржылық операциялардан табыс: акциялар бойынша дивиденттер, облигациялар
бойынша табыс
5. Өнімді өткізуден түсетін табысты жоспарлау әдістері, оның көлеміне әсер
етуші факторлар
6. Баланстық табыс, оның мәні және құрамы.

Тапсырмалар

1. Өткізуден ай сайынғы табыс 400 000 теңге, тура шығыстардың деңгейі –
70%, үстеме шығыстар – 25%, табыс (салықты төлегенге дейін) 5%.16,2 мың
теңге көлеміндегі жаңа салықтарды жабу үшін сату көлемін қаншаға өсіру
қажеттілігін есепте.
2. Компания акциясының курсы 4 000 теңге. Ойынша акция бағамының
төмендеуіне есептеп, акция үшін 500 теңге комиссия төлеп, 3 700 теңге баға
бойынша оларды сатуға опцион алады. Опцион мерзімі аяқталғанға дейін акция
бағамдары келесідей болғандағы, келісім-шарт нәтижесін анықтаңыз:
а) 3 000 теңге
б) 3 800 теңге
в) 3 500 теңге.
3. Кесте мәліметтері бойынша кредиторлар мен дебиторларға төлемдер
бойынша жағымды ұзарту мерзімдерін таза айнымалы капитал көрсеткішін
қолдана отырып анықтаңыз.
|Көрсеткіштер |Көлемі мың теңге |
|1. ТМЗ |1050 |
|2. Жанармай |510 |
|3. Аяқталмаған өндіріс |820 |
|4. Қоймадағы дайын өнім |2200 |
|5. Дебиторлық қарыздар |3100 |
|6. Несиелік қарыз |2050 |
|7. Негізгі қорлар |5230 |
|8. Материалдық емес активтер |234 |
|9. Есептік шот | |
|10. Жарғылық капитал |100 |
|11.Өткен жылдардың бөлінбеген пайдасы |3900 |
|12. Ұзақ мерзімді несиелер |2500 |
|13. Келешек кезең табыстары |200 |
|14. Келешек шығындар және төлемдер |340 |

4. «Силикат» ЖАҚ ақша қаражаттарының бюджеттік кестені толтыра отырып
құрастыр.
|Көрсеткіштер |Тоқсандар |Жыл бойына |
| | |қорытынды |
| |I |II |III |IV | |
|1 |2 |3 |4 |5 |6 |
|1.Кезең басына деген |30 000 | | | | |
|ақша қаражатының | | | | | |
|қалдығы | | | | | |
|2.Сатудан түскен ақша |913 700 |984 600 |976 500 |918 400 | |
|қаражаттары | | | | | |
|3.Ақша қаражаттары | | | | | |
|барлығы | | | | | |
|4.Төлемдер | | | | | |
|- ТМЗ |232 180 |141 850 |113 900 |986 50 | |
|- еңбекақы |557 520 |432 080 |409 680 |400 720 | |
|- салықтар |500 000 |48 364 |483 64 |48 364 | |
|- құралдарды сатып алу |- |- |300 000 |130 000 | |
|- басқалар |184 000 |156 000 |151 000 |149 000 | |
|5.Барлық төлемдер | | | | | |
|6.Минималды сальдо |135 000 |135 000 |135 000 |135 000 |135 000 |
|7.Ақша қаражатына | | | | | |
|қажеттілік | | | | | |
|8.Ақша қаражатының | | | | | |
|жетіспеушілігі | | | | | |
|9.Қарыздық қорларды | | | | | |
|тарту | | | | | |
|10.Несиелерді өтеу | |(100 000)|(100 000)|(15 000) | |
|11.Несиелер бойынша |- |(15 000) |(15 000) |(5944) |(35 944) |
|%-ды төлеу | | | | | |
|12.Кезең аяғына деген | | | | | |
|ақша қаражатының | | | | | |
|қалдығы | | | | | |

Әдебиеттер:
1. Жуйриков К.К. Раймов С.Р. Корпоративные финансы. А., 2004 -512с.
2. Есенова Г.Ж, Ибраева А.К. Корпоративные финансы. Учебное пособие –
Семипалатинск, 2005 – 96с.
3. Колчина И.В. Финансы предприятий. М., 2000.
4. Моляков Д.С. Финансы предприятий отраслей народного хозяйства. М. 1999.
5. Павлова Л.Н. Финансы предприятий М.Финансы: Юнити 1998.
6. Шеремет А.Д. Сейфуллин Р.Ц. Финансы предприятий М., 1999.
7. Шуляк В.Д. Финансы предприятий М – 2001.

Тақырып 7. Корпорацияның меншікті капиталы

Сабақтың мақсаты:, меншікті капиталдың және қарыздың қаражатының құрылымын
талдау.

Сабақтың барысы:
1. Ауызша сүрау.
2. Есептерді шығару.

Сабақтың мазмұны.
1. Меншікті капиталдың түсінігі және мәні.
2. Жарғылық капитал корпорацияның алғашқы қайнар көзі ретінде.
3. Компанияның жинақтау қоры, тұтыну қоры және резервтік қоры.

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған сұрақтары
1. Корпорациялар қорлары, олардың құрылуы мен пайдаланылуы
2. Корпорация қызметіндегі меншікті капитал рөлі
3. Корпорациялар қызметін қаржыландыру көздері: олардың құрамы, құрылымы
мен негізгі сипаттамалары
4. Корпорациялардың тікелей инвестицияларын қаржыландыру көздерін талдау

Бақылау жұмысының сұрақтары.
1. Корпорацияның меншікті капиталының мәні және ролі.
2. Корпорацияның меншікті капиталы, оның құрамы және құрылымы.
3. Қосымша капитал негізгі қорлардың қайта бағалаудың нәтижесі ретінде.
4. Корпорацияның қаржылық қорлары, оларды қалыптастыру қайнар көздері және
пайдалану бағыттары.

Әдістемелік нұсқаулар: берілген курс бойынша базалық әдебиеттерді пайдалану
қажет, ауызша жауап үшін арналған сұрақтар мазмұнына белгіленген бақылау
жұмыстарына сұрақтарды және тапсырмаларды жазбаша түрде сарамандық сабақтар
үшін дәптерге жазу керек

Тапсырмалар:
1) Ағымдағы активтердегі меншікті айнымалы капиталдың үлесін анықта,
мұндағы меншікті капитал-100мың, ұзақ мерзімді активтер-800 мың тг,
ағымдағы активтер-400мың.тг.
2) Меншікті капиталдың үлесін анықта. Таза табыс бойынша экономикалық
рентабельділік 16%, ал таза табыс бойынша қаржылық рентабельділік 24%.
3) Капитал рентабельділігін анықтаңыз, егер сату рентабельділігі 25%, ал
капитал айналымдылығы 120% болса.
4) Фирмаға прес сатып алу үшін 275 млн. теңге қажет. Бұл сомана жинау
үшін фирмаға 12жыл керек. Тоқсандық күрделі ставка -16%. Тоқсандық
төлем қанша тұрады.
5) Компания 20 жылда фабрика салғысы келеді. Бұл үшін оған 500млн. тг.
қажет болады. Компания жинақтау қорына күрделі ставкамен жылына 14%тен
салады. Тоқсандық төлем сомасын анықтаңыз.
6) «Автомир» ЖАҚ –ы ВАЗ-2106 көлігі 50мың тг-ге сатты, және сату кезінде
100 мың тг-ні алып, сатып алушыға 400мың теңге көлемінде 3 жыл
мерзімінде төленуге тиіс жылдың күрделі пайызбен 8%-ң несие берді.
Анықтаңыз.
7) Банк фирмаға3 жыл көлеміне, жыл сайын 1млн тг мөлшерінде жыл басында
жылдық 20% бойынша төленуі керек. Фирма сәйкесінше 3,4және 5 жылдарды
1,2 және 1 млн. тг төлейді.
8) Меншікті капиталдың үлесін анықта. Таза табыс бойынша экономикалық
рентабельділік 6%, ал таза табыс бойынша қаржылық рентабельділік 14%.
9) Капитал рентабельділігін анықтаңыз., егер сату сату рентабельділігі
17, ал капитал айналымдылығы 110%.
10) 800 000 тг-ге 5 жылдың несиелік келісім бойынша фирма қарызды жабуды
әрбір жылдың аяғында иең бөліктермен жүргізуі қажет. Қарыздың
қалдығына банк 10% есептейді. Қарыздың амортизациялық төлеу жоспарын
және несие бойынша пайыздар сомасын анықтаудың жоспарын құру.

Әдебиеттер:
1. Жуйриков К.К. Раймов С.Р. Корпоративные финансы. Алматы, 2004 -512с.
2. Есенова Г.Ж, Ибраева А.К. Корпоративные финансы. Учебное пособие –
Семипалатинск, 2005 – 96с.
3. Колчина И.В. Финансы предприятий. М., 2000.
4. Моляков Д.С. Финансы предприятий отраслей народного хозяйства. М. 1999.
5. Павлова Л.Н. Финансы предприятий М.Финансы: Юнити 1998.
6. Шеремет А.Д. Сейфуллин Р.Ц. Финансы предприятий. М., 1999.
7. Шуляк В.Д. Финансы предприятий М – 2001.

Тақырып 8. Корпорацияны қаржыландырудың қарыздық көздері.

Сабақтың мақсаты: корпорация қызметін қаржыландырудың қайнар көздерінің
теориялық және практикалық білімдерінің анықтамасын білу

Сабақтың барысы:
3. Ауызша сүрау.
4. Есептерді шығару.

Сабақтың мазмұны.
1. Ұзақ мерзімді банктік ссудалар.
2. Лизинг.
3. Ипотекалық несиелер.
4. Акционерлік капитал.
5. Қаржыландырудың жаңа құралдары: факторинг, франчайзинг, форфейтинг
және т.б.

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған сұрақтары
1. Қысқа мерзімді несиелердің берілу және өтелу тәртібі
2. Несиелендіру әдістері
3. Лизингтік кәсіпкерлік және оның ҚР даму жолдары
4. Қарыз капиталын тарту саясаты
5. Лизинг корпорациялар-инвестицияларын тарту нысаны ретінде
6. Компаниялардың қаржыландырудың қысқа қарыздық көздері

Бақылау жұмысының сұрақтары.
1. Корпорациялық ұзақ мерзімді қарызды қорларын тарту және пайдалану
мақсаттары.
2. Компанияның эмиссиялық қызметі.
3. Қаржылық құралдардың бағалары: акция, облигация.
4. Компанияның қаржыландырудың қысқа мерзімді қарыздың қайнар көздері.
5. Қысқа мерзімді несиелерді беру және төлеу тәртібі.
6. Несиелендіру әдістері.
Әдістемелік нұсқаулар: берілген курс бойынша базалық әдебиеттерді пайдалану
қажет, ауызша жауап үшін арналған сұрақтар мазмұнына белгіленген бақылау
жұмыстарына сұрақтарды және тапсырмаларды жазбаша түрде сарамандық сабақтар
үшін дәптерге жазу керек

Тақырып 9. Корпорация капиталының құны мен құрамы

Сабақтың мақсаты: компания капиталының құны мен құрылымының теориялық
базасын білу, корпорация қаржысының құрылымын есептей білу.

Сабақтың барысы:
1. Ауызша сүрау.
2. Есептерді шығару.

Сабақтың мазмұны:
1. Капитал бағасы мен құрылымының анықтамалары.
2. Капиталдың ішкі, нарықтық, баланстық құны.
3. Компания капиталының шектік инвестициялық құны.
4. Корпорация капиталының теориялық құрылымы.

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған сұрақтары
1. Капитал құнының теориясы-компанияларды қаржыландыру теориясының
негізі ретінде
2. Корпорациялар капиталының құрылымын анықтаушы факторлар
3. Компания капиталының құны мен құрылымының өзара байланысы
4. Леверидж және капиталының оңтайлы құрылымын анықтау
5. Қазақстан АҚ үшін капитал құрылымы теориясының мәні
6. Өндірістік кәсіпорынның қаржылық ресурстарын құру және пайдалану
тиімділігі
7. Капитал құның бағалау әдістері
8. Операциялық және қаржылық леверидж
9. Әр түрлі бағалы қағаздардың үйлесімі ретіндегі компания капиталының
құрылымы
10. Корпорация капиталының қазіргі және болашақ құны

Бақылау жұмысының сұрақтары:
1. Баға мен капитал құрылымының анықтамалары.
2. Капитал құнының концепциясы компания қаржыландыруының негізі ретінде.
3. Капитал құрылымын анықтайтын факторлар.
4. Компания капиталының құны мен құрылымының арақатынасы.
5. Капиталдың оптималды құрылымының анықтамасы және леверидж.
6. Қазақстанның АҚ арналған капитал теориясының құрылымының маңызы.

Әдебиеттер:
1. Жуйриков К.К. Раймов С.Р. Корпоративные финансы. Алматы, 2004 -512с.
2. Есенова Г.Ж, Ибраева А.К. Корпоративные финансы. Учебное пособие –
Семипалатинск, 2005 – 96с.
3. Колчина И.В. Финансы предприятий. М., 2000.
4. Моляков Д.С. Финансы предприятий отраслей народного хозяйства. М. 1999.
5. Павлова Л.Н. Финансы предприятий М.Финансы: Юнити 1998.
6. Шеремет А.Д. Сейфуллин Р.Ц. Финансы предприятий М., 1999.
7. Шуляк В.Д. Финансы предприятий М – 2001.

Тақырып 10. Корпорацияны қаржылық жоспарлау.
Сабақтың мақсаты: қаржылық жоспарлаудың анықтамасын білу, кәсіпорындағы
қаржылық жобаларды құру әдістемесін үйрену, компанияның шығындар және
табыстар балансын есептеу.

Сабақтың барысы:
1. Ауызша сүрау.
2. Есептерді шығару.

Сабақтың мазмұны:
1. Қаржылық бақылаудың мақсаты және тапсырмалары
2. Қаржылық жобадағы негізгі көрсеткіштер және оларды есептеу әдістері
3. Кірістің және табыстың жоспарлы көлемінің есебі
4. Өнімнің өзіндік құнының көрсеткіштерінің есебі және бағасы
5. Айнымалы қорлардағы есеп
6. Кәсіпорыннның қаржылық жобаларын құру, қарастыру және бекіту
тәртіптері
7. Сметалық жоспарлау және сметалардың орындалуын бақылау
8. Бизнес-жоспардың мазмұны
9 Қаржылық көрсеткіштерінің баланстануы
10. Оперативті қаржылық жоспарлау
11. Өндірістік ресурстарды пайдаланудың тиімділігін есептеу және бағалау
12. Компания кірістері және шығындарының шахматты балансы.

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған сұрақтары
1. Қаржылық жоспарлаудың экономикалық мәні
2. Табыстар мен шығыстардың, пайда мен зиянның жоспары
3. Қарыз бен пайыздардың негізгі сомасын қайтарудың жоспарлануы
4. Табыстар мен шығыстардың шахматтық балансы, оның құрылымы мен
арналымы (мақсаты)
5. Ақшалай қаржылар ағындарын жоспарлау
6. Корпорацияның қаржылық бақылауы мен қаржылық жоспарлануы
7. Корпорациялардың қаржылық жоспарының негізгі көрсеткіштері және
оларды анықтау әдістері
8. Қаржылық жоспарлар мен жобалардың бизнес-жоспарлауының есептеулерін
компьютерлік қамтамасыз ету
9. Бизнес жоспар-қаржылық жоспарлаудың маңызды құжаты ретінде

Бақылау жұмысының сұрақтары:

1. Қаржылық жоспарлаудың экономикалық мәні
2. Кірістер және шығыстар, табыстар және шығындар жоспары
3. Қарыздың және пайыздардың негізгі көлемін қайтаруды жоспарлау
4. Кірістер және шығыстардың шахматты балансы, оның құрылымы және
бағытталуы
5. Ақша қорларының ағымдарын жоспарлау.

Тапсырмалар

1. Егер табыс 300 000 теңгені, өнімнің өткізілген құны 160 000 теңгені,
кезең шығындары 40 000 теңгені құраса, есепті кезеңдегі табысты анықта.
Негізгі емес қызметтен шығындар – 20 000 теңге.
2. Талданатын кезеңге өнім рентабелділігінің жалпы өзгерісін анықта,
егер базистік кезеңдегі табыс 900 000 теңге. Өндіріске және өнімді өткізуге
шығындар – 25 000 теңге, ал есепті кезеңде табыс 50 000 теңге, ал шығыстар
40 000 теңгені құраса.
3. Талданатын кезеңдегі табыс өзгерісінің рентабелділігін өзгеріске
әсерін анықта. Базистік кезеңде табыс 40 000 теңгенң, шығыстар 25 000
теңге, ал есептік кезеңде сәйкесінше табыс 60 000 теңге, шығыстар 50 000
теңгені құрады, ал рентабелділік өсім 21%.
4. Кәсіпорынның таза табысын анықтаңыз, мұндағы:
- өнімді өткізуден түскен табыс – 20 000 теңге
- өнімнің өзіндік құны – 12 000 теңге
- кезең шығындары – 3 000 теңге
- негізгі емес қызметтен табыс - 4 000 теңге
- табыс салығының ставкасы 30 %
5. Өнім рентабелділігін анықта. Өнімді өткізуден табыс – 100 000 теңге,
өткізілген өнімнің өзіндік құны 60 000 теңге, кезең шығындары 15 000 теңге.

Әдебиеттер:
1. Жуйриков К.К. Раймов С.Р. Корпоративные финансы. А., 2004 -512с.
2. Есенова Г.Ж, Ибраева А.К. Корпоративные финансы. Учебное пособие –
Семипалатинск, 2005 – 96с.
3. Колчина И.В. Финансы предприятий. М., 2000.
4. Моляков Д.С. Финансы предприятий отраслей народного хозяйства. М. 1999.
5. Павлова Л.Н. Финансы предприятий М.Финансы: Юнити 1998.
6. Шеремет А.Д. Сейфуллин Р.Ц. Финансы предприятий М., 1999.
7. Шуляк В.Д. Финансы предприятий М – 2001.

Тақырып 11. Корпорацияның қаржылық жағдайын бағалау және қаржылық
тұрақтылыққа жету жолдары
Сабақтың мақсаты: қаржылық нәтиженің теориялық базасын білу және қаржылық
талдау жүргізуді білу, қаржылық нәтижені талдау және кәсіпорынның
рентабельдідігі әдістемесі бойынша теориялық және практикалық білім алу,
Кәсіпорынның қаржылық жағдайының рентабельділік төлем қабілеттілігі және
отімділігінің теориялық және практикалық анықтамалық түсініктемелерін
ұғыну, Корпорацияның қаржылық сұрақтарын қарастыру, АҚ ның қаржылық
тұрақтылығына жету жолдарын анықтай білу.

Сабақтың барысы:
1. Ауызша сүрау.
2. Есептерді шығару.

Сабақтың мазмұны.
1. Қаржылық талдаудың аудиторлық қызметтегі орны және ролі.
2. Қаржылық және өндірістік талдаудың байланысы.
3. Кәсіпорынның қаржылық есептілігі қаржылық талдаудың ақпараттық базасы
ретінде.
4. Баланс бойынша қаржылық жағдайын бағалау сапасы.
5. Қаржылық талдаудың әдістері.
6. Талдау тапсырмалары және ақпараттың қайнар көздері
7. Өнімді өткізуден табыстың факторлық талдауы. Табысты пайдаланудың
талдауы және бағалануы.
8. Рентабельділік көрсеткіштерді факторлық талдау.
9. Өнімнің өзіндік құнының көрсеткіштерін есептеу және бағалау немесе оның
факторлық талдауы.
10. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі және
оларды анықтау әдістері.
11. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы және оны қалыптасырушы факторлары.
12. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі және оны анықтау әдістері.
13. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін нығайту бойынша шаралар.
14. Кәсіпорынның рентабельділігінің көрсеткіштер жүйесі.
15. Кәсіпорынның өтімділігі, оның көрсеткіштері, есептілік негізіндегі оны
анықтау әдістері.
16. Корпорацияның қаржылық жағдайының анықтамасы.
17. Компания қызметіндегі қаржылық стратегияның негізгі принциптер және
тапсырмалары.
18. Корпорацияның қаржылық тұрақтылығына жету жолдары.

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған сұрақтары
1. Қаржылық талдау-басқару шешімдерін қабылдаудың негізі ретінде.
2. Басқарушылық талдау сипаттамасы
3. Қаржылық-экономикалық талдаудың сандық әдістері
4. Пайда көрсеткіштерінің деңгейі мен динамикасын талдау және бағалау
5. Шығындалу және өндіріс (айналыс) көлемі, өзіндік құн мен пайданың өзара
байланысы
6. Корпорациялардың қаржылық талдауы және оның қаржылық саясат
стратегиясындағы мәні
7. Ресей мен Қазақстаннның қаржы-өнеркәсіптік топтарының қаржыларын
ұйымдастыруды талдау
8. Қаржылық талдауда қолданылатын негізгі көрсеткіштер.
9. Халықаралық тәжірибедегі корпорациялардың қаржылық талдауын жүргізу
әдістемелері
10. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудың экономикалық мәні.
11. Өнім, жұмыс және қызметтер рентабельділігінің түсінігі және түрлері
12. Кәсіпорын өтімділігінің негізгі көрсеткіштері
13. Компанияның төлем қабілеттілігіне талдау
14. Корпорацияның қаржылық жағдайын нығайту қорлары мен жолдары
15. Корпорациялардың қаржылық жағдайын бағалау және қаржылық
тұрақтылыққа қол жеткізу жолдары
16. Компанияның қаржылық есеп берушілігі – маңызды ақпараттық негіз
ретінде
17. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау жүйесін жетілдіру
18. Пайда көрсеткіштерінің деңгейі мен динамикасын талдау және бағалау
19. Корпорациялардың қаржылық талдауы және оның қаржылық саясат
стратегиясындағы мәні
20. Қаржылық талдауда қолданылатын негізгі көрсеткіштер.
21. Халықаралық тәжірибедегі корпорациялардың қаржылық талдауын жүргізу
әдістемелері
22. Компания қызметіндегі қаржылық стратегияның негізгі қағидалары мен
міндеттері
23. Корпорациялардың қаржылық тұрақтылығына қол жеткізу жолдары
24. Корпорациялардың өндірістік және әлеуметтік дамуын өзі қаржыландыруы
25. Корпорациялардың қаржылық стратегиясының мәні мен мазмұны
26. Корпорациялардың жағдайына салық жүйесінің әсері
27. Корпорациялардың дағдарысқа қарсыластық басқару стратегиясы
Бақылау жұмысына сұрақтар:
1. Қаржылық талдау басқару шешімдерін қабылдаудың базасы ретінде.
2. Басқарушылық талдау мінездемесі.
3. Қаржылық-экономикалық талдаудың сандық әдістері.
4. Табыс көрсеткіштерінің деңгейі мен динамикасын талдау және бағалау.
5. Өндіріс көлемі, өзіндік құны және табыстың көлемінің арақатынасы және
шығындарының тәртібін талдау.
6. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалаудағы экономиканың негізі.
7. Өнімнің қызмет көрсетудің рентабельділігі мен түсінігі және түрлері.
8. Кәсіпорынның өтімділігінің негізгі көрсеткіштері.
9. Компания төлем қабілеттілігін талдау.

Тапсырмалар:
1. Меншікті капиталдың үлесін анықтаңыз? Таза табыс бойынша экономикалық
рентабельділік 18 % құрайды, таза табыс бойынша қаржылық
рентабельділік 21% құрайды.
2. Егер критикалық өнімділік коэфиценті 1,3 екені белгілі болса, тура
өнімді акивтердің мөлшерін анықтаңыз. Ағымдағы міндеттемелер 150мың
тг., ал дебиторлық қарыздың 110мың тг.
3. Меншікті капиталдың рентабельділігін анықтаңыз. Мұндағы өнімнің
рентабельділігі 30%, капитал айналымдылығы 110%, жалпы капиталдың және
меншікті капиталдың қатынасы 1,4 ке тең.
4. Егер сату рентабельділігі 14%ке төмендесе, капитал рентабельділігі
бұрынғы қалпында қалу үшін, капитал айналымдылығын неше ретте көбейту
қажетілігін анықта.
5. Компанияның қаржылық ресурстарының пайдалануындағы интенсивті және
тиімділік коэффиценттерін есепте:
а) капитал айналымдылық коэф.
б) капитал сиымдылық коэф.
в) жыл ішіндегі капитал айналымының ұзақтығы.
г) капитал рентабельділігі.
д) жиынтық пайдаланылатын капитал рентабельділігі.
е) қарыздық капитал рентабельділігі .
Есептеуге мәліметтер:
- жыл ішіндегі өткізуден табыс (жанама салықтарды алғанда 9099392
тг.)
- есепті кезеңнің табысы 737890 тг
- кәсіпорында қарастырылмаған шығындар болған жоқ.
- мүлік құны жыл басына 908380 тг., жыл аяғына 4148534 тг.
- ұзақ мерзімді несиелер сомасы 1000000 тг.
- қысқы мерзімді несиелер сомасы 500000 тг.
6. Келесі мәліметтер бойынша 19.02.2003 жағдай бойынша несиелік қарыздың
орта өсімін есепте.
|Жеткізушілер |Шот фактура мерзімі |Мерзім, күнмен. |
|1. ААҚ №1 |13.12.02. | |
|2. ААҚ №2 |17.11.02. | |
|3. УАҚ №3 |29.11.02 | |
|4. ААҚ №4 |15.01.03 | |
|5. ЖАҚ №5 |12.10.02 | |
|Барлығы | | |

Кредиторларға төлемді ұзартудың орташа мерзімі-20күн.
7. 2002 ж-дың бухалтерлік баланстың мәліметтері бойынша жыл басындағы
несиелік қарыздың дебиторлық қарыздан неше ретке асып отыр (1 қосымша
ны қараңыз).
8. Бухгалтерлік баланс бойынша (1 қосымша) 2002 ж-ғы жалпы табыс бойынша
барлық активтердің рентабельділігн анықтаңыз.
9. Келесі мәліметтер бойынша 2002 ж-дағы негізгі қорларды пайдаланудың
коммерциялық тиімділік көрсеткіштерін есепте:
- жыл ішіндегі бөлшек сауда айналымы-7300 мың тг.
- табыстың жылдық нормасы-тауар айналымына қатысты 2,5%
- негізгі қорлар орта жылдық 840мың тг.
- 31.12.2002 жылға байланысты амортизация бөлулерінің сомасы 110мың тг.

Тақырып 12. Корпорацияның қаржылық дәрменсіздігі және қаржылық
сауықтыру

Сабақтың мақсаты: Берілген тақырып бойынша теориялық білім баянды ету.

Сабақтың барысы:
3. Ауызша сүрау.
4. Есептерді шығару.

Сабақтың мазмұны:
1. Баланстың жағымсыз құрылуы бағаланатын критерилер жүйесі.
2. Кәсіпорынның қалыптаспауы: олардың қайта қалыптасуы және жойылуы, оларға
мемлекеттік көмек көрсетудің шаралары.
3. Қазақстанда банкроттық процедурасын жүргізудің заңдылық базасы.
Банкроттық туралы ҚР заңы.
4. Банкроттықтың түсінігі белгілері және принциптері.
5. Компанияның қызметінің кризистік факторлары.
6. Банкроттық формалары.
7. Қайта қалыптастыру процедураларын жүзеге асырудың түрлері және тәртібі.
8. Байқаулық өндіріс.

Студенттердің өздік жұмыстарына арналған сұрақтары
1. Фирманың дағдырыс жағдайының пайда болу механизмі.
2. Кәсіпорының төлемқабілеттілігін қалпына келтірудің нақты
мүмкіндіктерін бағалау мен талдау.
3. Қаржылық тұрақтылықсыздығы мен инвестициялық артықшылығы деңгейіне
қарай компаниялардың сыныптамасы.
4. Корпорациялардың каржылық тұрақтылықсыздығы: пайда болу себептері мен
жеңу.
5. Корпорациялардың каржылық тұрақтылықсыздығы және шаруашылық жүргізуді
сауықтандыру жолдары.

Бақылау жұмысының сұрақтары:
1. «Банкроттық туралы» ҚР заңдағы компанияның банкроттық процедурасының
негізгі кезеңдерін ашу.
2. Фирмадағы кризистік жағдайдың пайда болуы механизмі.
3. Кәсіпорынның төмен қабілеттілігін қалыптастырудың нақты мүмкіндіктерін
талдау және бағалау.
4. Қаржылық тұрақсыздығы және инвестициялық өсімі,

Тапсырмалар:
1. Кәсіпорын өзінің төлем қабілеттілігін қайта қалыптастыра алатындығын
анықтаңыз, егер тоқсан басындағы ағымдағы өтімділік коэф. 2,1, ал
аяғында 1,9 болса айнымалы қорлардың меншікті айналым қорлары мен
қамтамасыз етілу коэф. 0,3 тең.
2. Егер өнеркәсіптік өндіріс 14%ға төмендесе, кәсіпорынның табысы
бұрынғы қалпында қалу үшін өнімнің қаржылық өндірістік қалай өсіру
қажеттігінің %ын анықтаңыз.
3. Кәсіпорын өзінің төлем қабілеттілігін қайта қалыптастыра алатындығын
анықтаңыз, егер тоқсан басындағы ағымдағы өтімділік коэф. 1,1 , ал
аяғына 0,9 болса. Айнымалы қорлардың меншікті айналым қрлары мен
қамтамасыз етілу коэф. 0,5 ке тең.

Әдебиеттер:
1. Жуйриков К.К. Раймов С.Р. Корпоративные финансы. Алматы, 2004 -512с.
2. Есенова Г.Ж, Ибраева А.К. Корпоративные финансы. Учебное пособие –
Семипалатинск, 2005 – 96с.
3. Колчина И.В. Финансы предприятий. М., 2000.
4. Моляков Д.С. Финансы предприятий отраслей народного хозяйства. М. 1999.
5. Павлова Л.Н. Финансы предприятий М.Финансы: Юнити 1998.
6. Шеремет А.Д. Сейфуллин Р.Ц. Финансы предприятий М., 1999.
7. Шуляк В.Д. Финансы предприятий М – 2001.

СТУДЕНТЕРІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫ ТІЗБЕСІ
1. АҚ қайта құру және таратудың қаржылық сұрақтары.
2. Лизингтік бизнес және оның ҚР-ғы даму жолдары.
3. Корпорацияның өндіріске және өнімді өткізуге кеткен шығындарды
жоспарлау
4. Корпорация табыстарына салық салу
5. Корпорация табыстарын қалыптастыру, тарату және пайдалану, оларды
ұлғайту резервтері
6. Корпорацияның негізгі капиталын пайдаланудың тиімділігі
7. Корпорация табыстарын жоспарлау және тарату
8. Корпорацияның айналым активтерінің қажеттіліктерін анықтау
9. АҚ қаржылық жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері.
10. Корпорация қаржысын дағдарысқа қарсы басқару. Банкроттық ықтималдығын
болжау.
11. Корпорация резервтері және рентабелділікті жоғарлату.
12. Корпорацияның негізгі капиталы, айналымнан тыс активтері. Оларды қайта
өндіру қайнар көздері.
13. Корпорацияның өндірістік және әлеуметтік дамуын өзін өзі қаржыландыру.
14. Корпорацияның айналым активтерін пайдалануды жақсартудың жолдары.
15. Корпорация қорлары, олардың қалыптасуы мен пайдалануы.
16. Корпорацияның негізгі капиталына және айналымнан тыс активтеріне
инвестициялар.
17. Ауыл шаруашылық кәсіпорындарының қаржысын ұйымдастырудың
ерекшеліктері.
18. Корпорацияның инвестициялық қызметінің қаржылық аспектілері.
19. Корпорация қаржысы: мазмұны, қызметтері, ұйымдастыру принциптері мен
басқарылуы.
20. Факторинг – корпорацияның айналым құралдарын несиелендірудің
әдістерінің бірі ретінде
21. Өнімді өндіруге және өткізуге кеткен шығындар және басқа да шығындар.
22. Корпорация қызметіндегі меншікті капиталдың ролі.
23. Өнімді өткізуден түскен табыс, өсу факторлары мен оларды жоспарлау.
24. Корпорацияның қаржылық жоспарлауы мен қаржылық бақылауы.
25. Қарыздың капиталды тарту саясаты.
26. Корпорацияның қаржылық жоспарының негізгі көрсеткіштері және оларды
анықтау әдістері.
27. Корпорацияның инвестициялық саясаты және оның негізгі капиталды
жақсартудағы ролі.
28. Қазақстан мен Ресейдің қаржылық өндірістік топтарының қаржыларын
ұйымдастыруды талдау.
29. Корпорацияның қаржылық стратегиясының мәні мен сипаты.
30. Корпорацияның амортизациялық саясаты және оның негзігі капиталды
жақсартудағы ролі.
31. Корпорация қызметін қаржыландыру қайнар көздері: олардың құрамы,
құрылымы және негізгі сипаттамалары.
32. Қаржылық жоспарлар мен жобаның бизнес-жоспарларын есептеуді
компьютерлік қамтамасыз ету.
33. Кәсіпорынның айналым активтері: қалыптасуы, ұйымдастырылуы және
айналым капиталын басқару саясаты.
34. Меншіктің және шаруашылықтың әртүрлі формасындағы кәсіпорындардың
қаржысын ұйымдастыру ерекшеліктері.
35. Негізгі қорлардың амортизациясын анықтау әдістері және олардың
корпорацияның негізгі капиталын жаңартудағы ролі.
36. Корпорацияның қаржылық қызметтері: олардың міндеттері, қызметтері мен
жұмысының әдістері.
37. Корпорацияның тура инвестициясын қаржыландыру қайнар көзін талдау.
38. Корпорацияның қаржылық жағдайына салық жүйесінің әсері.
39. Лизинг корпорацияның инвестицияны тарту формасы ретінде.
40. Корпорацияның қаржылық қызметі инвестициялық қызметтің субьектісі мен
обьектісі ретінде
41. Күрделі құрылыс қаржыларын ұйымдастыру.
42. Өндірістік кәсіпорынның қаржылық ресурстарды қалыптастыру және
пайдалану тиімділігі
43. Қазақстандағы инвестициялық процестің пайда болуы мен қалыптасуы және
қазіргі кезеңдегі оларды қаржыландыру қайнар көздері.
44. Корпорацияның резервтері және қаржылық жағадайын нығайту жолдары
45. Нарықтық жағадайдағы корпорацияның негізгі қорларын бағалау және қайта
бағалау
46. Корпорацияның қаржылық жоспарлаудағы қаржылық математиканың ролі
47. АҚ табыстарын қалыптастыру және тарату
48. Корпорацияның айналым активтерін қаржыландыру қайнар көздері және
оларды пайдаланудың тиімділігін арттыру жолдары
49. Корпорацияның қаржылық тұрақсыздығы, пайда болу себептері және олардың
алдын-алу
50. Корпорацияның қаржылық талдауы және қаржылық саясат стратегиясындағы
ролі.
51. Корпорацияның қаржылық тұрақсыздығы және олардың алдын-алу жолдары
52. Кәсіпорын ақша қаражаттары мен ондағы есептеуді ұйымдастыру
53. Корпорацияның қаржылық жағдайын жобалау және қаржылық тұрақтылығына
қол жеткізу жолдары
54. Корпорацияның күрделі салымдарын пайдалану тиімділігі
55. Капитал құнын бағалау әдістері
56. Компанияны қаржыландырудың қысқа мерзімді қарыздық қайнар көздері
57. Корпорацияны дағдарысқа қарсы басқару стратегисы.

Материалдар тең түрде шығындалады және жеткізулер күнделікті жүзеге
асырылады. А материалы бойынша тоқсанына 6 рет, ал Б бойынша 5 рет.
Базистык тоқсанда А материалы бойынша шығындар 270 000 теңгені, Б материалы
бойынша 360 000 теңгені құрады. Жеткізу – қамтамасыз ету нүктелері жоқ.
4. Есепті кезеідегі аяқталмаған өндірістегі айналым қорларының
нормативтік келесі мәліметтер бойынша есептеңіз.

|Өнім топтары |Өнімдік циклдің ұзақтығы|Жалпы көлемдегі топтың |
| |күнмен |шекті мөлшері % |
|1 |8 |30 |
|2 |10 |70 |

Базистік тоқсандағы өнімді шығару 810 000 теңгені құрады. Шығындардың
өсу коэффициенті – 0,8, ал тамызда 60 000 теңгеге негізгі құралдар шықты.
5. Шығындар өсімнің коэффициентін анықта. Бір уақыттылы шығындар
30 000теңгені, кезекті 80 000теңгені құрайды.
6. Негізгі қорлардың орта жылдық құнын анықтаңыз, мұндағы кезең
басындағы қорлар құны 600 000 теңгені құрады, 1 тоқсанда негізгі қорлар
60 000 теңгеге түсті, 4 тоқсанда 150 000 теңге қызметтен шықты.
7. Құралдар бойынша амортизациялық бөлулер нормасын анықта, мұндағы
алғашқы құн 1 200 000 теңге жыл сайынғы амортизациялық бөлулер 400 000
теңгені құрайды.
8. Аяқталмаған өндіріс бойынша есепті кезеңдегі айналым қорлардың
нормативтігін анықта, келесі мәліметтер бойынша:
|Өнімнің тобы |Өндірістік циклдық |Жалпы көлемдегі топтың |
| |ұзақтығы, күнмен |шекті көлемі % |
|1 |7 |40 |
|2 |9 |60 |

Материалдар тең түрде шығындалады және жеткізушілері күнделікті жүзеге
асырылады, А материал бойынша тоқсанына 6 рет , ал Б бойынша -5 рет.
Базистік тоқсанда А материал бойынша шығындар 370 мың теңгені , Б материалы
бойынша 520 мың теңгені құрады. Жеткізу – қамтамасыз ету нүктелері жоқ.
10. Ағымдағы активтердің мөлшерін анықтаңыз. Мұндағы:
- материал және шикізат қоры 15 000 теңге
- аяқталмаған өндіріс – 10 000теңге
- дайын өнім – 30 000теңге
- дебиторлық қарыздар – 40 000теңге
- несиелік қарыз – 30 000теңге
- банктің қысқа мерзімді несиелері – 25 000теңге
- ақша қаражаттары – 35 000теңге
11. Айналым капиталының айналым санын және айналымдылық ұзақтылығын
анықтаңыз. Табыс – 360 000 теңге, айналым капиталы – 90 000 теңге. Есепті
кезең – 90.
12. Жоспарланған кезеңге дайын өнім бойынша айналым қорларының
нормативін анықтаңыз, келесі мәліметтер негізінде.
|Өнім тобы |Ассортимент |Жинақтау |Талдау |Түсіру |Шекті |
| |бойынша |күнмен |күнмен |күнмен |көлемі % |
| |таңдау күнмен| | | | |
|I |1 |0,3 |1 |1 |40 |
|II |2 |0,5 |0,5 |2 |60 |

Базистік жылдың 4 тоқсанында өнімді өткізу 180 000 теңгені құрады.
13. Талданатын кезеңдегі айнымалы капиталдың айналымдылығын жеделдету
есебінен айналым капиталдың экономиясын анықтаңыз. Егер базистік кезеңдегі
табыс – 650 000 теңге, айнымалы капитал 100 000 теңге, ал есепті кезеңдегі
табыс – 550 000 теңге, айнымалы капитал – 110 000 теңге болса.
14. Берілген кезеңдегі кәсіпорын капиталының бағасын анықта, егер
дивиденттер 150 000 теңге мөлшерінде төленсе, меншікті капиталдың мөлшері
600 000 теңге пайыздар бойынша шығындар 80 000 теңге, қарыздың капитал
мөлшері 400 000 теңгені құрайды.
15. Есепті кезеңдегі табысты анықта, мұндағы табыс 300 000 теңге,
өткізілген өнімнің өзіндік құны 160 000 теңге, кезең шығындары 40 000
теңге, негізгі емес қызметтен шығын 20 000 теңге.
16. Егер табыс 300 000 теңгені, өнімнің өткізілген құны 160 000
теңгені, кезең шығындары 40 000 теңгені құраса, есепті кезеңдегі табысты
анықта. Негізгі емес қызметтен шығындар – 20 000 теңге.
17. Талданатын кезеңге өнім рентабелділігінің жалпы өзгерісін анықта,
егер базистік кезеңдегі табыс 900 000 теңге. Өндіріске және өнімді
өткізуге шығындар – 25 000 теңге, ал есепті кезеңде табыс 50 000 теңге, ал
шығыстар 40 000 теңгені құраса.
18. Таладанатын кезеңдегі табыс өзгерісінің рентабелділігін өзгеріске
әсерін анықта. Базистік кезеңде табыс 40 000 теңгенң, шығыстар 25 000
теңге, ал есептік кезеңде сәйкесінше табыс 60 000 теңге, шығыстар 50 000
теңгені құрады, ал рентабелділік өсім 21%.
19. Кәсіпорынның таза табысын анықтаңыз, мұндағы:
- өнімді өткізуден түскен табыс – 20 000 теңге
- өнімнің өзіндік құны – 12 000 теңге
- кезең шығындары – 3 000 теңге
- негізгі емес қызметтен табыс - 4 000 теңге
- табыс салығының ставкасы 30 %.
20. Кәсіпорынның таза табысын анықтаңыз, мұндағы:
- өнімді өткізуден түскен табыс 20 000 теңге
- өткізілген өнімнің өзіндік құны 12 000 теңге
- кезең шығындары – 3 000 теңге
- негізгі емес қызметтің нәтижесі - 4 000 теңге көлеміндегі табыс
- табыс салығының ставкасы 10 %.
21. Талданатын кезеңдегі өнім рентабелділігінің жалпы өзгерісін анықта.
Егер базистік кезеңдегі табыс 900 000 теңге, өндіріске және өнімді өткізуге
шығындар 500 000 теңге, есепті кезеңдегі табыс – 1 000 000 теңге, шығындар
650 000 теңгені құраса.
22. Кәсіпорынның таза табысын анықтаңыз, мұндағы өнімді өткізуден
түскен табыс 20 000 теңге, өткізілген өнімнің өзіндік құны 12 000 теңге,
кезең шығындары 3 000 теңге. Негізгі емес қызметтің табысы – 4 000 теңге
мөлшеріндегі табыс. Табыс салығының ставкасы - 30%.
23. Өнім рентабельділігін анықта. Өнімді өткізуден табыс 100 000 теңге,
өткізілген өнімнің өзіндік құны 60 000 теңге, кезең шығындары 15 000 теңге.
24. Меншікті капиталдың рентабельділігін анықта, егер өнім
рентабельділігі 30%, капитал айналымдылығы 110%, жалпы капиталдың және
меншікті капиталдың қатынасы 1,4.
25. Капитал рентабельділігі тұрақты болатындай, 14%-ға - сауда
рентабельділігі төмендесе капитал айналымдылығын қана пайызға өсіру
керектігін анықтаңыз.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТАР ТАҚЫРЫПТАРЫ

1. Корпорация қаржылары: құрамы, функциялары, ұйымдастыру принциптері
және басқару.
2. Өнімді өндіру және жүзеге асыру шығындары және корпорацияның басқа да
шығындары.
3. Өнім өндіру және өткізу шығындарын, корпорация жұмысы мен қызметтерін
талдау.
4. Өнімді өндіру және өткізу шығындарын, корпорация жұмысы және қызметін
жоспарлау.
5. Өнімді, жұмыс және қызметті жүзеге асырудан түскен табыс, өсу
факторлары және оны жоспарлау.
6. Корпорация табыстарын жоспарлау және бөлу.
7. Корпорация табыстарын қалыптастыру, бөлу және пайдалану, оларды
арттыру резервтері.
8. Корпорация резервтері және рентабельділікті арттыру жолдары.
9. Корпорацияның өндірістік және әлеуметтік дамуын өзін-өзі қаржыландыру.
10. Корпорация табыстарына салық салу.
11. Корпорация қорлары, оларды қалыптастыру және пайдалану.
12. Корпорацияның инвестициялық қызметінің қаржылық аспектілері.
13. Корпорацияның инвестициялық саясаты және негізгі капиталды жаңартудағы
оның ролі.
14. Корпорацияның негізгі капиталын және айналымнан тыс активтеріне
инвестиция салу.
15. Корпорацияның амортизациялық саясаты және оның негізгі капиталды
жаңартудағы ролі.
16. Негізгі қорлардың амортизациясын анықтау әдістері және оның
корпорацияның негізгі капиталын жаңартудағы ролі.
17. Корпорацияның негізгі капиталы, айналымнан тыс активтері. Оларды
өндіріп алу көздері.
18. Корпорацияның негізгі капиталын пайдалану тиімділігі.
19. Лизинг корпорацияға инвестиция тарту нысаны ретінде.
20. Капиталдық құрылыс қаржыларын ұйымдастыру.
21. Корпорацияның тікелей инвестицияларын қаржыландыру көздерін талдау.
22. Қазақстанда инвестициялық процестің қалыптасуы және қазіргі кезде осы
қаржыландыру көздері.
23. Корпорацияның айналым активтеріне қажеттілігін анықтау.
24. Корпорацияның айналым активтерін пайдалануды жақсарту жолдары.
25. Корпорацияның айналым активтерін қаржыландыру көздері және оны
пайдалану тиімділігін арттыру жолдары.
26. Қарыз капиталын тарту саясаты.
27. Корпорацияның қаржылық дәрменсіздігі, пайда болу себептері және оны
жеңу.
28. Корпорацияның қаржылық дәрменсіздігі және шаруашылық жүргізуді
сауықтыру жолдары.
29. Корпорацияның қаржылық жоспарының негізгі көрсеткіштері және оны
анықтау әдістері.
30. Корпорацияның жағдайын бағалау және қаржылық тұрақтылыққа жету
жолдары.
31. Корпорацияның қаржылық стратегиясының мәні және құрамы.
32. Қаржылық жоспар және бизнес-жоспар жобаларының есебін компьютерлік
қамтамасыз ету.
33. Акционерлік қоғамдардың қаржылық жұмыстарын ұйымдастыру ерекшеліктері.
34. Ресей және Қазақстанның қаржылық-өндірістік топтарының қаржыларын
ұйымдастыруды талдау.
35. Корпорация қызметін қаржыландыру көздері: олардың құрамы, құрылымы
және негізгі сипаттамалары.
36. Кәсіпорынның айналым активтері: қалыптастыру, ұйымдастыру және айналым
капиталын басқару саясаты.
37. Корпорацияның қаржыларын дағдарысқа қарсы басқару. Банкроттық
ықтималдығын болжамдау.
38. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының қаржысын ұйымдастыру ерекшеліктері.
39. Әр түрлі меншік және шаруашылық жүргізу нысанындағы кәсіпорындардың
қаржыларын ұйымдастыру ерекшеліктері.
40. Факторинг – корпорацияның айналым қаражаттарын несиелендіру әдісі
ретінде.
41. Корпорация қызметіндегі меншікті капиталдың ролі.
42. Корпорацияның қаржылық службалары: олардың міндеттері, функциялары
және жұмыс әдістері.
43. Салық жүйесінің компанияның қаржылық жағдайына әсері.
44. Инвестициялық қызмет объектісі және субъектісі ретінде корпорацияның
қаржылық қызметі.
45. Өндірістік кәсіпорынның қаржылық ресурстарының қалыптасуы мен
пайдалану тиімділігі.
46. Корпорацияның резервтері мен қаржылық жағдайын күшейту жолдары.
47. Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлау және қаржылық бақылау.
48. Корпорацияның капитал салымдарын пайдалану тиімділігі.
49. Рыноктық жағдайларда кәсіпорынның негізгі қорларын бағалау және қайта
бағалау.
50. Акционерлік қоғамдардағы табыстарды қалыптастыру және бөлу.
51. Кәсіпорындардағы ақша қаражаттары және есептерді ұйымдастыру.
52. Корпорацияның қаржылық талдауы және қаржылы саясат стратегиясындағы
оның ролі.
53. ҚР-ғы лизингтік бизнес және оны дамыту жолдары.
54. Корпорацияны қаржылық жоспарлауда қаржылық математика мәні.
55. АҚ қайта ұйымдастыру және жоюдың қаржылық мәселелері.

ӨЗІН - ӨЗІ ТЕКСЕРУ ҮШІН СҰРАҚТАРДЫҢ ТІЗІМІ.

1. Корпоративтік қаржылар түсінігі және құрамы.
2. Корпорация қаржыларының функциялары.
3. Корпоративтік қаржылардың қалыптасуы және негізгі белгілері.
4. Корпоративтік қаржыларды ұйымдастыру принциптері.
5. Корпорация қаржыларын ұйымдастыру ерекшеліктері.
6. Корпорация қаржыларын басқаруды ұйымдастыру.
7. Корпорацияның қаржылық службаларының міндеттері.
8. Корпорацияның қаржылық службалары және олардың функциялары.
9. Корпорацияның қаржылық ресурстары.
10. Корпорацияның ішкіфирмалық және сыртқы ортасының қаржылық аспектілері.
11. Корпорацияның айналымнан тыс активтерінің сипаттамасы.
12. Корпорацияның айналымнан тыс активтерінің экономикалық табиғаты,
құрамы және бағалау әдістері.
13. Негізгі қорларды пайдалану тиімділігі.
14. Ұдайы өндіріс, техникалық қарулану және негізгі қорларды қайта
құрылымдаудың мәні.
15. Амортизация және оның негізгі қорларды жаңартудағы ролі.
16. Амортизациялық аударымдар есептеу әдістерінің сипаты.
17. Материалдық емес активтер, оларды иелену көздері және амортизация.
18. Корпорацияның инвестициялық қызметін жүзеге асыру сипаттамасы.
19. Инвестициялық қызметті қаржыландыру көздерінің сипаттамасы.
20. Қазақстандағы инвестициялаудың негізгі көздерінің сипаты және ролі.
21. Тікелей инвестициялар, оларды жоспарлау және қаржыландыру.
22. Корпорацияның қаржылық инвестициялары және оларды қаржыландыру
көздері.
23. Құрылыстағы шаруашылық жүргізу субъектілердің ішкі ресурстарын
шоғырландыру көрсеткішінің сипаты.
24. Корпорацияның капитал салымдарын пайдалану тиімділігінің
көрсеткіштерінің сипаты.
25. Амортизациялық аударымдарды жоспарлау және пайдалану.
26. Қандай айналымнан тыс активтерге амортизация аударылмайды және
неліктен?
27. Негізгі қорлардың ұдайы өндірісін қаржыландыру көздері және оларды
қаржыландыру әдістері.
28. Корпорацияның айналым қаражаттарының экономикалық мәні.
29. Өндірістік айналым қорларының құрамы, құрылымы және айналымы.
30. Айналыс сферасында айналым қаражаттарының құрамы мен арналымы.
31. Корпорацияның меншікті айналым қаражаттарына қажеттігін анықтаудың
қажеттігі.
32. Корпорацияның айналым қаражаттарының құрамын және нормалау ролін
ашыңыз
33. Айналым қаражаттарын нормалаудың негізгі әдістерінің құрамы және
қолдану облысы.
34. Аяқталмаған өндірісте айналым қаражатын нормалау қалай жүргізіледі
және оны есептеу ерекшеліктері.
35. Корпорацияның айналым қаражатының жиынтық нормативін анықтау.
36. Айналым қаражаттарының нормативінің өсімін анықтау тәртібінің мәнін
және оның қаржылық жоспардағы көрінісін түсіндіріңіз.
37. Меншікті айналым қаражаттарының жетіспеуі, оны есептеу және меншікті
айналым қаражаттарының жетіспеуін толтыру көздері.
38. Айналым қаражаттарын қалыптастыру көздері және олардың өсімін
қаржыландыру.
39. Айналым қаражаттарын пайдалану тиімділігінің көрсеткіштері.
40. Корпорацияның айналым қаражаттарын пайдалануды жақсартудың негізгі
жолдары.
41. Корпорация жұмысының тиімділігін арттыруда айналым қаражаттарының
айналымдылығын жеделдетудің мәні.
42. Шикізат, негізгі материалдар және дайын өнім бойынша меншікті айналым
қаражаттарын нормалау және т.б.
43. Өнімді, жұмыс және қызметті өндіру және жүзеге асыру шығындарының
классификациясы.
44. Материалдық шығындар құрамының сипаттамасы.
45. Еңбекті төлеуге және ол бойынша әлеуметтік қажеттіліктерге шығындардың
құрамының сипаты.
46. «Қосымша шығындар» тобы бойынша шығындар. Сипаттамасы.
47. «Негізі шығындардың амортизациясы» шығындар тобының құрамы.
48. «Жалпы және әкімшілік шығыстар» шығындар тобының сипаты.
49. Тауарлы-материалдық құндылықтар бойынша шығындар және проценттер
бойынша шығындар тобының сипаты.
50. Өнімді өндіру және өткізу шығындарын жоспарлау тәртібі.
51. Өнімді өндіру және өткізуге шығындардың сметасы.
52. Өнім, жұмыс және қызметтің өзіндік құнын төмендету жолдары және
резервтері.
53. Өнім, жұмыс және қызмет өндіруге жұмсалатын шығындарды бақылау.
54. Өнім, жұмыс және қызметті өткізуден түсетін табыстардың экономикалық
мәні мен құрамы.
55. Корпорацияның өткізуден түскен түсімі мен пайда көлеміне бағаның
әсері.
56. Табыс – корпорацияның меншікті қаржылық ресурстарының негізгі көзі.
57. Корпорацияның өткізуден тыс табыстары мен шығыстарының құрамының
сипаты.
58. Кәсіпкерліктің қазіргі кезеңінде табыстың ролі.
59. Корпорацияның табысын жоспарлау және жоспарлық табысын есептеу
әдістері.
60. Табыс корпорация қызметінің негізгі бағалық көрсеткіші ретінде.
61. Қазіргі салық салу жүйесінің жағдайында табыстарды пайдалануды бөлу.
62. «Таза табыс» табысының құрамы және ЖШС үшін оның мәні.
63. Рентабельділік көрсеткіштері және оларды есептеу әдістері.
64. Корпорациялардың бюджетке төленетін жанама салықтарының сипаты.
65. Корпорациялардың таза табысынан бюджетке төленетін салығы. Сипаты.
66. Банкроттық мәні және оны жүзеге асырудың негізгі этаптары мен
процедуралары.
67. Баланстың қанағаттанарлықсыз құрылымын белгілеу және корпорацияның
төлем қабілетсіздігін анықтау әдістемесінің сипаты.
68. Корпорацияның төлемқабілетсіздігіне қатысты негізгі қайта құрулар және
ликвидациялық процедуралар.
69. Корпорацияның қаржылық сауықтыру жоспарының бағытын сипаттау.
70. Корпорациялардағы қаржылық жоспарлау мәні мен құрамы.
71. ЖШС-рдің қаржылық жоспарлауының мақсаттары мен міндеті.
72. Қаржылық жоспарлар жасау тәртібі және олардың сипаты.
73. Қаржылық жоспарға тексеру кестесінің құрамының арналымы және оны құру
қажеттігі.
74. Бюджеттендіру.
75. Бизнес-жоспар құрамы және оның сипаты.
76. Резервтер, корпорацияның табысын арттыру факторлары.
77. Инвестициялық процесті бюджеттік қаржыландыру. Сипаты.
78. Жоспарлы жылда жоспарланған амортизация соммасын анықтау үшін осы
жылда енгізілетін және шығарылатын негізгі өндірістік қорлардың орташа
жылдық құнын анықтау тәртібі.
79. Өнімді, жұмыс және қызметті өткізуден түсетін табыс көлеміне әсер
ететін факторлар.
80. Шикізат, негізгі материалдар және т.б. бойынша меншікті айналым
қаражаттарын анықтау кезінде бір күндік запастар нормасына кіретін
элементтер.
81. Корпорация табысын тікелей есептеу әдісінің артықшылықтары мен
кемшіліктерін сипаттау.
82. Корпорация табысы және шығысы балансын құру кезінде қандай құжаттарды
жасау керек?
83. Корпорацияны қаржылық талдаудың мәні мен құрамы.
84. Корпорация пассивтерін және қаржылық тұрақтылығын талдау.
85. Запастарды және шығындарды талдау.
86. Корпорация запастарын және шығындарын қалыптастыру көздері.
87. Баланс өтімділігін талдау.
88. Корпорацияның қаржылық нәтижелерін талдау құрамы.
89. Кредиторлық және дебитордық қарыздар айналымы коэффиценттерінің
нормаға сай қатынасын сипаттаңыз.
90. Рентабельділік коэффициенттерінің экономикалық мәнін түсіндіріңіз.
91. Қаржылық коэффициенттердің нормативтік мәндерінің экономикалық
маңызының сипаттамасы.
92. Корпорацияның несие қабілеттілігін бағалауда қолданылатын қаржылық
коэффициенттердің сипаттамасы.
93. Корпорацияның қаржылық стратегиясы.
94. Корпорацияның қаржылық стратегиясының міндеті.
95. Ашық типтегі АҚ-ң қызметінің экономикалық-құқықтық негіздері.
96. АҚ бағалы қағаздарының түрлері және олардың айналысқа түсу тәртібі.
97. АҚ-ң жарғылық капиталының қалыптасуы және оны толтыру көздері.
98. АҚ акцияларын қалыптастыру және бөлу ерекшеліктері.
99. АҚ-ң қаржылық ресурстары, ақшалай қорлары және резервтері.
100. АҚ бағалы қағаздары бойынша табыстарды төлеу тәртібі.
101. АҚ-рды қайта құру және жою нысандары
102. Кредиторлармен есеп айырысқаннан кейін АҚ қорларын бөлу тәртібі.
103. Ақшаның уақыттық құндылығы, капиталдың нақты және болашақ құны.
Дисконттау және компаундтау.
104. Капиталдың альтернативті құны. Дисконттау коэффициенті.
105. Жай және күрделі проценттер.
106. Ақша ағымын есептеу үшін күрделі проценттің стандартты функциясы.
107. Корпорация қызметіндегі меншікті капиталдың ролі.
108. Корпорацияның меншікті капиталы, оның құрамы және құрылымы.
109. Компанияны қаржыландырудың қарыздық көздері.
110. Ұзақ мерзімді қарыздық қаржыландыру көзднрінің түрлері.
111. Корпорацияның мерзімді қаржыландыру көздері.
112. Капитал бағасы.
113. Компания капиталының құнының түрлері.
114. Компания капиталының бағасы мен құрылымының өзара байланысы.
115. Компания туралы қаржылық ақпарат көздері.
116. Компанияның қаржылық жағдайын анықтайтын баланс активтері мен
пассивтері баптарының қатынасы.
117. Корпарацияның әртүрлі қызметтерінен түсетін ақша қаражаттарының ағымы.
118. Қаржылық тұрақтылық факторларының классификациясы.
119. Қаржылық жоспарлаудың негізгі әдістері.
120. Қаржылық жоспарлаудың міндеттері мен принциптері
121. Стратегиялық ағымдағы және оперативтік қаржылық жоспар.
122. Банкроттық нысандары.
123. Конкурстық өндіріс.
124. Қайта ұйымдастыру процедураларын жүзеге асыру түрлері мен тәртібі.

ЕМТИХАН СҰРАҚТАРЫ

1. Корпоративтік қаржылардың экономикалық мәні және түсінігі, олардың
міндетері.
2. Кәсіпорындардың қаржылық механизмнің моделі.
3. Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорындардың түрлері.
4. Акционерлік қоғамдардың қаржыларын ұйымдастыру принциптері.
5. Корпорацияның қаржылық менеджменттің мақсаттары және мазмұны.
6. Акционерлік қоғамдардың басқару құрылымы.
7. Акционерлік қоғамның қайта құрылу нысандары.
8. Корпорацияның құрылуы, қайта құрылуы, жойылуы тәртібі.
9. Кәсіпорынның қаржылық қорлары.
10. Қаржы ресурстарының құру көздері.
11. Жарғылық капитал корпорцияның меншікті қаражаттардың негізгі қайнар
көзі.
12. Меншікті капиталдың мәні мен ұғымы.
13. Заемды капиталдың мәні мен ұғымы.

14. Негізгі капиталдың экономикалық мәні.
15. Негізгі капиталдың құрамы мен құрылымы.
16. Негізгі құралдарды бағалануы және қайта бағалануы.
17. Материалдық емес активтер.
18. Амортизация мен капиталдың және оның капиталды жаңарту процесіндегі
ролі.
19. Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясын анықтау әдістері.
20. Негізгі құралдарды пайдаланудың көрсеткіштері.
21. Капиталдың негізгі қаражаттарына салымдардың тиімділігі.
22. Корпорацияның айналым капиталмен басқару: мақсаты мен мазмұны.
23. Айналым қаражаттарының құрамы және құрылымы.
24. Айналым қаражаттарына қажеттілікті және оның құралу көздерін анықтау.
25. Айналым қорларын бағалау, нормалау.
26. Материалдарды нормалау.
27. Аяқталмаған өндірісті нормалау.
28. Дайын өнімді нормалау.
29. Құны аз және тез тозатын заттарды нормалау.
30. Айналым капиталын пайдаланудың тиімділігін анықтау.
31. Өнімді өндіру мен өткізу шығындары және корпорацияның басқа да
шығыстары.
32. Өнімнің өзіндік құнының құрамы және оны анықтау .
33. Пайда - корпорацияның қызметінің негізгі бағалау көрсеткіші ретінде.
34. Пайданың түрлері және олардың есептеленуі.
35. Пайдаға әсер ететін экономикалық факторлар.
36. Инфляцияның қаржылық нәтижелеріне әсері.
37. Қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың мазмұны мен мәні.
38. Қаржылық жоспарлаудың мақсаттары мен міндеттері.
39. Қаржылық жоспарлардағы негізгі көрсеткіштері мен оларды есептеу
әдістері.
40. Бизнес-жоспарлардың мазмұны.
41. Корпорацияның қаржылық жағдайының мәні және оны талдаудың мақсаттары.
42. Қаржылық талдаудың әдістері.
43. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын көрсеткіш жүйесі және
оларды анықтайтын тәсілдер.
44. Кәсіпорынның қаржылық есеп беруі – қаржылық талдаудың ақпараттық база
ретінде.
45. Кәсіпорынның рентальбельділігі, оның көрсеткіштердің анықтау әдістері.
46. Баланс өтімділігін талдау.
47. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы және оны қалыптастыратын факторлар.
48. Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі және оның анықтау әдістері.
49. Кәсіпорынның несиеге қабілеттілігін талдау.
50. Баланс бойынша қаржылық жағдайының сапасының бағалануы.
51. Қазақстандағы банроттық процедураларды өткізудің заңдылық базасы.
52. Банкроттың принциптері; белгілері мен ұғымы.
53. Банкроттың түрлері.
54. Баланстың қанағатттандарлықсыз құрылмен бағалайтын критеялар жүйесі.
55. Кәсіпорындардың шамасы жоқтық олардың қайта құрылуы және мемлекет-тік
көмек көрсетудің шаралары.
56. Корпорацияың стратегияның ұғымы және оның түрлері.
57. Корпорацияның дамуын басқару стратегиясы.
58. Стратегиялық жоспарлау және басқару.
59. Капиталдың құрылымы мен бағасы туралы ұғымы.
60. Капиталдың ішкі, нарықтық және баланстық құны.

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz

Іздеу
Файл қосу
Презентациялар
Тегін
Кабинет
Баланс
Таңдаулы жұмыстар
Cатып алған жұмыстарыңыз
Менің файлдарым
Презентацияларым
Сатылым статистикасы