УМКД

Файл қосу

Қазақ тілі сөздігі

$$$UMKD_NAME$Кәсіби қазақ тілі
$$$UMKD_AVTORS$ Қасымова Ә.Ә.,Оспанов Е.А. оқытушылар
$$$UMKD_YEAR$2013
@@@
###000-001#

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ
БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

ПӘННІҢ ЭЛЕКТРОНДЫҚ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

«Кәсіби қазақ тілі»
атауы

«5В070400» – «Есептеу техникасы және бағдарламалық
қамтамасыз ету» мамандығы үшін

шифр
атауы

Құрастырғандар:

Қасымова Ә.Ә.-“Қазақ филологиясы” кафедрасының оқытушысы

Т.А.Ж.,
қызметі

Оспанов Е.А.-“Автоматика және электротехника” кафедрасының оқытушысы

Т.А.Ж.,
қызметі

Семей 2014

&&&

###000-002#Мазмұны

1. Жұмыс бағдарламасы
2. Дәрістер конспектісі
3. Практикалық және семинарлық сабақтар
4. Зертханалық практикум
5. Курстық жұмысқа (жобаға) арналған материалдар
6. Білім бақылау бөлімі
&&&

###000-003#ЭПОӘК- авторлары туралы мәліметтер

ПЭОӘК авторлары туралы мәліметтер

&&&
###002-000#2 Жұмыс бағдарламасы
Қолдану саласы
2. Нормативті сілтемелер
3. Жалпы ережелер
4. Әдебиет және қорлар
5. Пән мазмұны, пәннің модульдік бөлінуі
6. СӨЖ тақырыптары мен мазмұны
7. Пәнді оқу бойынша әдістемелік ұсыныстар
8. Курс форматы
9. Курс саясаты
10. Баға қою саясаты
11. Студенттер білімін бақылау
12. Оқу үдерісінің және қашықтық кеңестердің графигі

&&&
###002-001#2.1 Қолдану саласы
«Кәсіби қазақ тілі» пәнінің электрондық оқу-әдістемелік кешені
қашықтықтан оқыту технологиялалары (ҚОТ) бойынша оқитын «5В070400» –
«Есептеу техникасы және программалық қамтамасыз ету» мамандығының
студенттеріне арналған. ПЭОӘК студенттерді курс мазмұнымен, өзектілігімен,
қажеттілігімен, саясатымен және студенттің оқу үдерісінде қандай дағдылар
мен іскерлікті үйренетінімен таныстырады.
Пәнді ҚОТ бойынша оқу кезінде ПЭОӘК негізгі құрал болып табылады.

&&&
###002-002#2.2 Нормативтік сілтемелер
Осы «Кәсіби қазақ тілі» пәнінің оқытушыға арналған жұмыс
бағдарламасы берілген пән бойынша оқу үрдісін ұйымдастырудың тәртібін
төмендегі нормативтік құжаттар негізінде жүзеге асырады:
- Инженерлік-технологиялық факультетінің 2 курс орыс топтарының ҚР МЖМБС
мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты;
- Инженерлік-технологиялық факультетінің 1 курс орыс топтарының типтік
оқу бағдарламасы;
- СТУ 042-СГУ-5-2014 Пәндердің оқу-әдістемелік кешендерін әзірлеуге және
ресімдеуге қойылатын жалпы талаптар университет стандарты;
- ДП 042-1.07-2004 «Пәннің оқу-әдістемелік кешенінің мазмұны мен
құрылымы» құжаттық іс-жосығы.
&&&
###002-003#2.3 Жалпы ережелер
• Оқытушының тегі, аты, жөні – Қасымова Ә.Ә. оқытушы, Оспанов
Е.А., оқытушы
• Кафедра – "Қазақ филологиясы", “Автоматика және
электротехника”;
• Хабарласу ақпараты –тел: 42-29-30, Оқу ғимараты № 1, кабинет
№ 913 e-m ail:
тел: 53-02-29, Оқу ғимараты №
8, кабинет № 316; e-m ail:
• Контактілі сабақтардың өткізілу орны – аудитория № 910,912,
310, 311;
• Пән атауы – «Кәсіби қазақ тілі»;
• Кредит саны –2;

Жұмыс оқу жоспарынан көшірме

1 кесте

2.3.1 Пәннің қысқаша мазмұны.
2.3.2 Курстың мақсаты:

• Қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде, кеңселік қатынас құралы ретінде ғана
біліп қоймай, халықпен қарым-қатынас жасау барысында ұтқыр ойды шешен
тілмен жеткізе білуге, жергілікті халықтың ұлттық мәдениетін тануға,
ұлттық таным ерекшеліктерін ажыратуға дағдыландыру;
• Күнделікті қарым-қатынас кезінде, болашақта кәсіби терминдерді қызмет
барысында еркін қолдану дағдыландыру;
• ақпараттық технологияларды құрудың теориялық негіздерін қазақ тілінде
меңгерту.
3. Пәнді оқытудың негізгі міндеттері :
• Негізделген және қалыптасқан теориялық білімдерін жинақтай білу,
қазақ тілінде айтылған ой-пікірді түсініп, дұрыс жауап бере алу;
қазақ тілінің грамматика жүйесін еркін біліп, қазақ еліне қатысты
тарихи мәдени материалдарды өз бетімен игере алу; өз мамандығына
сәйкес терминдер жүйесін пайдалана отырып мемлекеттік тілде жатық
сөйлеу дағдысын қалыптастыру керек.
4. Пәнді оқу нәтижесінде студенттер:
• Берілген кестеге сәйкес тәжірибелік сабақтарға міндетті түрде
қатысу;
• Алған білімдерін практикада қолдана білу;
• Тілдік талдаудың негізгі әдістерін меңгеру керек;
• Теорияны практикамен ұштастыра алу;
• Берілген өздік жұмыстарын уақытында өткізу;
• Оқытушының және басқа да студенттердің пікірімен санасып, оларға
құрметпен қарау.

2.3.5 Курс пререквизиттері:

• Информатика
• Ақпараттық жүйе негіздері
• Қазақ тілі І
• Қазақ тілі ІІ
5. Курс постреквизиттері:
• Арнайы пәндердің барлығы
• Мемлекеттік тілде іс-қағаздарын жүргізу

&&&
###002-004#2.4 Әдебиеттер және қорлар
2.4.1 Негізгі әдебиеттер және қорлар
2.4.1.1 З.Күзекова, Г. Қарақұсова Жоғарғы оқу орындарының эканомика
факультеттеріне арналған. А.1997,1999.
2.4.1.2 Ш.Б Сейтова. Ана тілің –асыл қазынаң. Семей 2001.
2.4.1.3 Т.Т Аяпова. Қазақ тілі. Негізгі оқулық
2.4.1.4 Т.Т.Аяпова Қазақ тілі. Үй кітабы
2.4.1.5 Ш.Б.Бектұров. Т.Ш. Бектұрова. Қазақ тілі. А. 2002.
2.4.1.6 Қазақ тілі сөздігі. А. 1999 ҰТА
2.4.1.7 Ә. Болғамбаев. Қазақ тілінің синонимдік сөздігі. А.1976.
2.4.1.8 Б.Шалабай, В.Салагаев. Іс қағаздары. А. 2001.
2.4.1.9 Базарғалиева Б., Иманбаева М., Ибрагимов Қ. Қазақ тілі. Алматы,
2005.
2.4.1.10 Г.Қ Рысбаева. Қазақ тілі грамматикалық анықтағыш А-2000
2.4.1.11 З.Күзекова . Практикалық курс. Қазақ тілі –Алматы: 2002
2.4.1.12 Ш.Бектұров. Серғалиев М. Қазақ тілі А-1994
2.4.1.13 Жас техниктің энциклопедиялық сөздігі. Москва.1980.
2.4.1.14 Р. Сыздық Қазақ тілінің анықтағышы Астана, Елорда 2000.

2.4.2 Қосымша әдебиеттер және қорлар
2.4.2.1 Жас толқын электронды оқулығы
2.4.2.2 Руханият электронды оқулығы
2.4.2.3 Зерде электронды оқулығы
2.4.2.4 Елтаным электронды оқулығы
2.4.2.5 Мәнерлеп оқу электронды оқулығы
2.4.2.6 Ахмет Байтұрсынов электронды оқулығы
2.4.2.7 Ыбырай Алтынсарин электронды оқулығы
2.4.2.8 Қазақ тілі электронды оқулығы

&&&
###002-005#2.5 Пәннің мазмұны және пәннің модульдік бөлінуі
Модульдар бойынша пән мазмұны
2 кесте

02-006#2.6 СӨЖ тақырыптары тізімі және мазмұны

&&&
###002-007#2.7 Пәнді оқу бойынша оқу-әдістемелік нұсқаулар
• {пәнді оқуға қажетті уақытты жоспарлау мен ұйымдастыру бойынша
кеңестер;
• студент әрекеттерінің ретін сипаттау;
• ПЭОӘК материалдарын пайдалану бойынша ұсыныстар;
• әдебиетпен жұмыс істеу бойынша ұсыныстар;
• емтиханға дайындық бойынша кеңестер және т.б.}
&&&
###002-008#2.8 Курс форматы
Пән бойынша офф-лайн және он-лайн сабақтар жүреді. Офф-лайн
сабақта студенттер материалды дербес оқып игереді, практикалық сабақтарды,
модульдар бойынша бақылау тапсырмаларын орындайды, межелік тестілеу өтеді.
Топтық он-лайн семинарларда ең маңызды тақырыптар талқыланады. Әрбір он-
лайн семинардың күні мен уақыты, тақырыбы мен тапсырмалары алдын ала
хабарланады. Осы семинарларға белсенді қатысу керек. Сонымен қоса, пән
бойынша он-лайн кеңестер жүргізіледі, олардың кестесі курс ішінде жазылады.
Офф-лайн кеңес алу үшін оқытушыға хат жазып, жауап алуыңызға болады.

&&&
###002-009#2.9 Курс саясаты
Пәнді студент дербес жүйелі түрде оқуы тиіс, қажет болғанда
оқытушыдан кеңес алуға болады. Порталға үнемі кіріп, оқыңыздыр, оқытушының
жұмыс бағдарламасында немесе практикалық сабақтарда берген әдістемелік
нұсқауларын мұқият оқыңыздар. Тек дәрістер материалымен шектелмей, курс
ішінде көрсетілген электрондық қорларды, әдебиетті оқыңыздар. Алдымен бір
модульды оқып, игеріп, тапсырмасын орындаңыздар, сонан соң ғана келесі
модульға көшу керек. Бақылау тапсырмаларын уақытында орындап, тексеруге
жіберу қажет, межелік тестілерді де мерзімінде өту керек. Бақылау
мерзімдері: 1-8 апталардағы тапсырмалар мен тестілер үшін – 8-аптаның соңы,
қалғандары үшін 15-аптаның соңы.

&&&
###002-010#2.10 Баға қою саясаты
Әрбір студент пән бойынша жеткілікті рейтинг алуы үшін белгілі балл
санын жинауы тиіс. Баллдардың максималды саны:
1-рейтинг нәтижесі бойынша 1-8 апталарда – 300 балл,
2-рейтинг нәтижесі бойынша 9-15 апталарда – 300 балл.
Пән бойынша семестрде максималды балл саны – 600.
Баллдар келесі жұмыс түрлері үшін қойылады:
1. Модульдар бойынша тапсырманы орындағаны үшін (1 және 3 модуль бойынша
максимум 150 балл, 2-модуль бойынша – максимум 120 балл)
2. Он-лайн семинарға қатысқаны және белсенділігі үшін (қатысу үшін – 20
балл, белсенділігі үшін максимум 100 балл)
3. Межелік тестілерді орындағаны үшін (максимум 30 баллдан)
Курстық жұмыс жеке бағаланады.
Пән бойынша баллдардың бөлінуі төменде 5-кестеде берілген.
Бақылау мерзімдері 8-аптаның соңы және 15-аптаның соңы. Уақытында
өткізілмеген тапсырма мен тестерді 15-аптада тапсыруға болады, бірақ егер
студент себепсіз уақытында орындамаса, оларға айыппұл салынып, баллдың 60%
ғана қойылады.
&&&
###002-011#2.11 Студент білімін бақылау
Студенттің білімін бақылау келесі түрде жүргізіледі:
• ағымдағы бақылау (әр модуль соңында жүргізіледі)
• межелік бақылау тестілеу түрінде (8 және 15 апталарда)
• қорытынды бақылау – семестр соңында бір рет жүргізіледі (емтихан
және курстық жұмысты (жобаны) қорғау, мамандықтың МЖМБС-на
сәйкес).
Студент пән бойынша емтиханға жіберілуі үшін оның семестрдегі жиынтық
рейтингілік бағасы 50% тең немесе артық болуы тиіс. Қорытынды баға 1 және 2
рейтинг пен емтихан нәтижесі бойынша есептеледі: 1-рейтинг нәтижесінің 30%
+ 2-рейтинг нәтижесінің 30% + емтихан нәтижесінің 40% қосындысына тең.
Пән бойынша қорытынды баға келесі шкала бойынша анықталады (4 кесте).
Әріптік, баллдық және пайыздық эквиваленттегі бағалар шкаласы
4 кесте
|Әріптік |Баллдың цифрлық |Пайыздық мөлшері |Дәстүрлі жүйе бойынша баға |
|жүйедегі |эквиваленті | | |
|баға | | | |
|А |4,0 |95 – 100 |Өте жақсы |
|А– |3,67 |90 – 94 | |
|В+ |3,33 |85 – 89 | |
| | | |Жақсы |
|В |3,0 |80 – 84 | |
|В– |2,67 |75 – 79 | |
|С+ |2,33 |70 – 74 | |
| | | | |
| | | |Қанағаттанарлық |
|С |2,0 |65 – 69 | |
|С– |1,67 |60 – 64 | |
|D+ |1.33 |55 – 59 | |
|D |1,0 |50 – 54 | |
|F |0 |0 – 49 |Қанағаттанарсыз |
|I |NA |- |Аяқталмаған |
|P |- |өтті |Пәнді өтті |

&&&
###002-012#2.12 Қашықтықтан кеңестер беру және оқу үдерісінің
күнтізбелік графигі

5 кесте
|№ р/б |Апталар |

1-тапсырма. Берілген мәтіннің негізінде диолог құрастырыңыз?

Диалект және кәсіби сөздер
(Слова диалекты и профессиональные слова)
Тілде сөздерді қолданылу ерекшеліктеріне қарай: жиі қолданылатын
сөздер (актив лексика), сирек қолданылатын сөздер (пассив лексика) деп
бөледі. Алғашқы топқа жалпыхалықтық лексикадағы, барлығымызға түсінікті
сөздер кірсе (мектеп, қала, көше, кітап, қол), сирек қолданылатын сөздерге
диалект сөздер, кәсіби сөздер мен терминдер кіреді.
Белгілі бір жердегі (аймақ, облыс, аудан) тұрғындардың сөйлеу тілінде
ғана қолданылатын сөздерді диалект сөздер дейміз. Диалект сөздердің басым
көпшілігінің әдеби тілде баламалары болады. Мысалы, шалбар – сым
(оңтүстікте), денелі – жоян (шығыста), орындық – тақ (солтүстік
облыстарда). Диалект сөздердің фонетикалық, лексика-семантикалық,
морфологиялық, синтаксистік ерекшеліктері болады.
Бәдірен-әгүршік – қияр (огурец);
Бақыр –шелек (ведро);
Шыны, пиала – кесе (чаша для чая);
Шақпақ, күкірт, шырпы – сіріңке (спичка) т.б.
Белгілі бір кәсіп, шаруашылық саласы адамдарына ғана түсінікті,
солардың өз ортасында ғана қолданылатын сөздер кәсіби сөздер деп аталады.
Балық аулау кәсібіне байланысты сөздер (слова связанные с рыболовным
ромыслом): табан (лещь), шортан (щука), бекіре (осетр) т.б.
Ауыл шаруашылығына байланысты сөздер (слова связанные с сельским
хозяйством): шабу (косить), шалғы (коса), орақ (серп), мал жаю (пасти
скот), қой қырқу (стрижка овец) т.б.

2-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңыз.
Ақпарат термині арабтың ..... сөзінің (ахбар) көпше түрі Кибернетика –
ақпарат, басқару, байланыс туралы ......Өлшеудің бірлігін ..... деп атайды.
Ақпараттың 8 биті ...... деп аталады. Әлемдегі қоршаған туралы ақпарат
біздің санамызға еніп, ........ретінде кодталған. Компакт-диск - оның
беткі қабаты миллиондаған ..........тұрады. 1 гигабайтты компакт-дискіге
көптеген ..........суреттерімен енгізуге болады.

3-тапсырма. Достарыммен әңгімелесіп, олардың істейтін кәсібіне
байланысты термин сөздерді жинастырып жазыңыздар.
4-тапсырма. Компьютерді меңгерудің өз келешектерің үшін қандай пайдасы
бар?

* * *

Қожекең бірде бояу шеберханасын ашады. Шеберханаға қулау жолдасы
келіп:
- Қожеке, мына бір затты қара да емес, ақ та емес, көк те емес, қызыл
да емес, сары да емес, жасыл да емес, қоңыр да емес, сұр да емес, ешкім
білмейтін бір түске бояп беріңізші, - дейді.
Қожанасыр бұл қалжыңды түсіне қояды да:
- Жарайды, айтқаның болсын, тастап кет, - дейді.
- Қашан келейін, - дейді жолдасы қулығын асырдым деп мәз болып.
- Қашан келсең де өз еркің. Бірақ сен келетін күн дүйсенбі де,
сейсенбі де, сәрсенбі де, бейсенбі де, жұма да, сенбі де, жексенбі де
болмасын, - дейді сонда Қожанасыр.

&&&

$$$003-003-002$3.3.3.2 №3 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары

Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Ақпарат термині қай тілден енген ?
2. Ақпарат дегеніміз не?
3. Кибернетика қандай ғылым ?
4. Ақпаратты сақтаушы құралдарды атаңыз ?
5. Ақпараттар саны немен өлшенеді ?
&&&

$$$003-004-000$3.3.4 Практикалық сабақ №4

Ақпараттық жүйе. Жалпылама қолданылатын терминдер мен сөздер.

&&&

$$$003-004-001$3.3.4.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік
нұсқаулар №4

Сабақ мақсаты:

Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру:

• Ақпараттық жүйе құрылымын топтастыру, жаңа сөздермен танысу;
• Жалпылама сөздердің қолдану аясын анықтау, терминдерді қолданыс аясына
талдау жасау.
Әдістемелік нұсқау

Ақпараттық жүйе

Ақпарат жүйесі дегеніміз - қандайда бір объектіні басқаруға қажетті
қоғамдық қойылған мақсаттарға жету барысындағы ақпараттарды жинау, сақтау,
жаңарту, өңдеу, іздеу және беру үшін қолданылатын құралдар, әдістер және
персоналдардың өзара байланысқан жиыны. Әрбір ақпарат жүйесі ақпараттық
объектілердің бірігуін қамтитын қандайда бір ақпараттық кеңістікті
бейнелейтін пәндік сала.
Ақпарат жүйесін келесі ішкі кластарға бөлуге болады:
- ақпараттық-анықтамалық жүйелер;
- ақпараттық-кеңес беретін жүйелер;
- ақпараттық-қадағалаушы жүйелер.
Ақпараттық-анықтамалық жүйелер ақпаратты жинап, оны адамның пайдалануы
үшін дайындайды.
Ақпараттық-кеңес беретін жүйелер объектінің күйі мен жұмыс тәртібі
туралы ақпаратты беріп, нақты жағдай үшін қажетті ұсыныстар мен пікірлерді
ұсынады.
Ақпаратты-қадағалаушы жүйелерде мәліметтер адамның қатысуынсыз
ендіріліп, басқарылатын объектідегі үрдіс автоматты түрде реттеледі.
Ақпараттық жүйелер термині автоматтандырылған жүйелер түсінігімен
тығыз байланысты. Автоматтанған ақпараттық жүйелер ақпаратты өңдеу
үрдісінде адамның да, техникалық құралдардың да қатысуын қамтамасыз етеді.
Мұндағы басты рөлді компьютер алады.

Жалпылама қолданылатын сөздер мен терминдер

(Общеупотребляемые слова и термины)

Бір тілде сөйлейтін адамдардың бәріне түсінікті ортақ сөздерді
жалпылама қолданылатын сөздер дейміз. Жалпылама лексика адам баласының
күнделікті тіршілігіне қажетті заттар мен құбылыстарды, әрекеттерді және
т.б. ұғымдарды атайды. Мысалы, су, ауа, тамақ, үй, нан т.б.
Жалпылама қолданылатын сөздер тура мағынасында жұмсалады.

Терминдер – ғылым, техника, өндіріс т.б. салаларындағы ұғымдар мен
жеке сөздердің атаулары. Терминдер тек тура мағынада қолданылатындығымен
ерекшеленеді, мағына үнемі тұрақты болады. Терминдерді арнаулы сөздер деп
те атайды. Бұларда стильдік бояу болмайды.

Термин сөздердің жасалу жолдары:

1. Қазіргі қазақ тіліндегі терминдер орыс, араб, еуропа тілдерінде
қалыптасқан үлгісінде жұмсалады: мәтін, квадрат, синоним, эпос, поэзия
т.б.
2. Қазақ тілінен балама табу арқылы: хаттама (протокол), нарық (рынок),
ғарыш (космос) т.б.

3. Сөздерді біріктіру арқылы жаңа термин жасалады: төлқұжат (паспорт),
әнұран (гимн) т.б.

1-тапсырма. Ұялы телефондар, фотоаппараттар, компьютер түрлеріне 3-4
жарнама жазыңыз.

2-тапсырма. «Тұран» университетіндегі «Ақпараттық жүйе» мамандығы
жайында мағлұмат алып, мәтін құрастырыңыз.
3-тапсырма. Ақпараттық кеңістік, ақпараттық бөлім, ақпараттық
технология, ақпараттық бағдарлама, ақпараттық жүйе сөз тіркестерімен сөйлем
құраңыздар.

4-тапсырма. Компьютерге қатысты термин сөздерге түсінік беріңдер және
сөздік жасаңдар. Компьютер жөнінде өз білгендеріңді ой таразысына салап,
оның суреті бойынша термин сөздерді кірісітіріп мәтін құраңдар.

&&&
$$$003-004-002$3.3.4.2 №4 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары

Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Ақпараттық жүйе дегеніміз не ?
2. Ақпараттық жүйені қандай кластарға бөлуге болады?

&&&

$$$003-005-000$3.3.5 Практикалық сабақ №5

Компьютердің тарихы. Кірме сөздер.

&&&

$$$003-005-001$3.3.5.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік
нұсқаулар №5

Сабақ мақсаты:

• Компьютер тарихын туралы мәлімет беретін сәтінмен танысу, жаңа
сөздерді жаттау;
• басқа тілден енген сөздер туралы өткенді қайталау, кәсіби тәжірибеде
қолдану.

Әдістемелік нұсқау

Компьютердің тарихы
Компьютер тарихы көлемді есептеулерді жеңілдету жолдарын
іздестірумен тығыз байланысты. Тіпті көп санды қарапайым арифметикалық
операциялардың өзі адам миы үшін қиындық туғызады. Сол үшін ежелден-ақ
қарапайым есептегіш құрал – абак пайда болған. Он жетінші ғасырда күрделі
математикалық есептерді жеңілдететін логарифмикалық сызғыш пайда болған.
1642 жылы Паскаль Блез сегіз зарядты есептегіш механизм құрастырып
шығарған. Екі жүз жылдан кейін 1820 жылы француз Шарль Голь көбейту мен
бөлуді орындай алатын арифмометр ойлап шығарған. Бұл прибор есепшілердің
таптырмайтын құралына айналған.
Ғылым мен техниканың одан әрі дамуы 1940 жылдары бірнеше рет
есептегіш машиналарды шығаруға мүмкіндік берді. 1944 жылы Ай-Би-Эмнің
өндіріс орындарының бірінде Гарвард университетінің ғалымдарымен АҚШ
тапсырыс бойынша «Марк-1» деп аталатын машина құрастырып шығарды. Бұның
салмағы 35 тонна болды.
1960 жылдардың басына қарай көлемді статистикалық мәліметтерді өңдеу
үшін компьютерлер кеңінен қолданыла бастады. Бағасы қымбат болғандықтан,
компьютерлер барлық салада қолданыла алмады.
1970 жылы «Intel» компаниясының қызметкері Эдвард Хофф тұңғыш
микропроцессорды ойлап шығарды.

1-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақ-жауап құрыңыз.

2 –тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңыз.
Компьютер тарихы көлемді есептеулерді жеңілдету жолдарын .......тығыз
байланысты. Тіпті көп санды қарапайым арифметикалық операциялардың өзі
........қиындық туғызады. Сол үшін ежелден-ақ қарапайым есептегіш құрал
–.......пайда болған. Он жетінші ғасырда күрделі математикалық есептерді
жеңілдететін .........пайда болған. 1642 жылы Паскаль Блез сегіз зарядты
..........құрастырып шығарған. Екі жүз жылдан кейін 1820 жылы француз Шарль
Голь көбейту мен бөлуді орындай алатын ........ойлап шығарған. Бұл прибор
есепшілердің таптырмайтын құралына айналған.
Ғылым мен техниканың одан әрі дамуы 1940 жылдары бірнеше рет
.........шығаруға мүмкіндік берді. 1944 жылы Ай-Би-Эмнің .........бірінде
Гарвард университетінің ғалымдарымен АҚШ ....... бойынша «Марк-1» деп
аталатын машина құрастырылып шығарылды. Бұның салмағы 35 тонна болды.
1960 жылдардың басына қарай көлемді ...... өңдеу үшін компьютерлер
кеңінен қолданыла бастады. Бағасы қымбат болғандықтан, компьютерлер .......
қолданыла алмады.
1970 жылы «Intel» компаниясының қызметкері Эдвард Хофф тұңғыш
.......... ойлап шығарды.

3 тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.
Механические вычислительные машины. Первый арифмометр сконструировал
Блез Паскаль в 1642. Более сложную механическую вычислительную машину
изобрел английский ученый Бэббидж в 1822 г. Первый ЭВМ в 1945 г. в США
создали «ЭНИАК». Эта ЭВМ состояла из 18000 электронных ламп, весила 30
тонн, выполняла 500 сложений в секунду, а «запоминала» только 512 чисел.

Кірме сөздер

Басқа тілден енген сөздерді кірме сөздер дейміз. Өз тарихында
қазақ халқы көптеген елдермен қарым-қатынас жасап, аралас-құралас болғаны
мәлім. Соның нәтижесінде араб, парсы, моңғол, орыс тілдерінен қазақ тіліне
көптеген сөздер енген. Керісінше, қазақ тілінен де көптеген сөздер енді.
Мысалы, араб және парсы тілінен енген адам, әлем, ғылым, қоғам, мектеп,
тарих, әдебиет, мәдениет, емтихан т.б.сөздер бар.
Моңғол тілінен ел билеуге байланысты ұлыс, нөкер, жасақ, аймақ, жарлық
сөздері енген.
Ал орыс тілінен қазақ тілінен жәшік, тәрелке, керуерт, бөтелке,
бәтеңке, кәмпит, сөмке т.б.
Латын тілінен: лекция, республика, министр, операция.
Неміс тілінен: орден, штурм, рота, кран.
Француз тілінен: жюри, батальон, дуэль, гарнизон.
Ағылшын тілінен: бокс, вагон, вокзал, митинг.
Соңғы жылдары кірме сөздердің біразы қазақшаға аударылды:
Самолет –ұшақ, вертолет –тікұшақ, коллектив –ұжым т.б.

4 тапсырма. Мәтіннен кірме сөздерді теріп жазыңыз.
5-тапсырма. Қазіргі тілімізге басқа тілден енген сөздердің көпшілігі
компьютер мен экономикаға қатысты 10 сөзге қосымша жалғап, сол сөздермен
сөйлем құраңыздар.
6-тапсырма. Байланыс жүйесі туралы жолдасыңызбен сөйлесіңіз.
- Адамдармен байланыс жасауды ұнатасыз ба ?
- ... .
- Сіз пошта бөлімшесіне жиі барып тұрасыз ба?
- ..... .
- Хат жазуды ұнатасыз ба?
- ... .
- Үйіңізде компьютер бар ма? Электронды пошта арқылы хат жібересіз
бе?
- ... .
- Факс-бюро немесе Интернет дәмханасына барып тұрасыз ба?
- ... .
- Факс жібере аласыз ба?
- Ұялы телефондарыңыз бар ма?
- Байланыстың қай түрін жиі пайдаланасыз? Неге ?

&&&

$$$003-005-002$3.3.5.2 №5 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары

Өлеңді жаттап алыңыз,түсінгеніңізден жазбаша мәлімет беріңіз.
Өнер – білім бар жұрттар
Тастан сарай салғызды
Айшылық алыс жерлерден
Көзді ашып-жұмғанша
Жылдам хабар алғызды
Білімді жиды жалықпай
Суда жүзді балықтай
Біз болмасақ, сіз барсыз
Желкілдеп өскен жас ұрпақ
Сіздерге бердім батамды-ай. Ы.Алтынсарин

&&&

$$$003-006-000$3.3.6 Практикалық сабақ №6

Компьютер деген не? Фразеологизмдер.

&&&

$$$003-006-001$3.3.6.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік
нұсқаулар №6

Сабақ мақсаты:

• Лексикалық мәтінге толық талду жасаңыз, жаңа сөздерді жаттап алыңыз;
• Фразеологизмдерден өткенді қайталау, берілген тапсырмаларды орындау.

Әдістемелік нұсқау

Компьютер деген не?

«Компьютер» сөзі ағылшын тілінен аударғанда «есептеуіш», яғни
есептеуге арналған құрылғы дегенді білдіреді. Компьютерлер есептеу
операцияларының күрделі қатарларын адамның қатысуынсыз, алдын ала
көрсетілген нұсқаулық-бағдарлама бойынша жүргізуге мүмкіндік береді.
Есептеуіш техниканың қазіргі тарихының негізі 1943 жылы «Марк-І»
машинасының дүниеге келуінен бастап қаланды. Компьютерлердің алдыңғы
буындары шамдық есептеуіш машиналар болатын, олардың орнын транзисторлы
электронды есептеуіш машиналар (ЭЕМ), содан кейін – интегралды сызбалар
пайдаланылатын ЭЕМ және ең ақырында, қазіргі таңда аса үлкен интеграциялық
деңгейлі сызбалар пайдаланылатын ЭЕМ басты.
Қазіргі кезде компьютерлер көмегімен сандық есептеулер жүргізіліп қана
қоймайды, баспаға кітаптар әзірленеді, музыка, суреттер, кинофильмдер
жасалады, заводтар мен ғарыштық кемелерді басқару жүзеге асырылады және
т.б.
Қазіргі заманғы компьютер – бұл ақпаратты іздеуге, жинауға, сақтауға,
өңдеуге және сандық пішімде пайдалануға арналған құрылғы.
Бүгінде компьютерлердің бесінші буыны ЭЕМ-нің суперкомпьютерлер,
мейнфреймдер, серверлер және дербес компьютерлер сияқты негізгі түрлерін
ұсынады.
Алғашқы дербес компьютер, яғни жеке пайдалануға арналған компьютерді
1981 жылы IBM фирмасы ұсынды. IBM құрастырушыларының сәтті технологиялық
шешімдері мен Microsoft фирмасының бағдарламалық жабдықтары арқасында
компьютер жаппай пайдалануға лайықталып, IBM PC стандарты пайда болды.
[pic]
Құрылысы бойынша компьютерлер бірнеше түрлі болады: үстел үстінде
тұратын (DeskTop), ұтқыр (NoteBook), қалтаға салуға келетін (Pocket PC),
алақанға сыятын (Palm PC) т.б.

1-тапсырма. Сөйлемдерді аяқтаңыз.
Компьютерлер есептеу операцияларының күрделі қатарларын адамның
қатысуынсыз, алдын ала көрсетілген нұсқаулық-бағдарлама бойынша ........
Есептеуіш техниканың қазіргі тарихының негізі 1943 жылы «Марк-І»
машинасының......
Қазіргі кезде компьютерлер көмегімен сандық есептеулер жүргізіліп қана
қоймайды, баспаға кітаптар ....., музыка, суреттер, кинофильмдер....,
заводтар мен ғарыштық кемелерді ......
Бүгінде компьютерлердің бесінші буыны ЭЕМ-нің суперкомпьютерлер,
мейнфреймдер, серверлер және дербес компьютерлер сияқты негізгі түрлерін
... .

Фразеологизмдер
Фразеологизмдер – тұрақты тіркескен, құрамындағы сөздердің орындарын
ауыстыруға болмайтын, лексикалық толық мағына беретін сөз тіркестерінің бір
түрі. Фразеологизмдер сөздің көркемдік мәнерін арттырады. Сондықтан көркем
әдебиеттерде кеңінен қолданылады. Мысалы, ұзын құлақ – хабар (молва, весть,
слухи), құлақ салу – тыңдау (слушать), құлағым сізде – тыңдап тұрмын
(слушаю Вас), он саусағынан өнер тамған – шебер (мастер на все руки), қой
аузынан шөп алмас – момын немесе жуас (тихий, мухи не обидет), қас пен
көздің арасында – жылдам, лезде, тез (мгновенно, быстро) т.б.

2-тапсырма. Жаттап алыңыз, ситуациялық жағдаят құрыңыз.
Ақ сөйле – говори правду, ақылынан адасу – сходить с ума, ала ауыз
болу – быть в разногласии, алып қашты сөз – слухи, арзан қол – дешевый, ат
құлағында ойнау – лихо скакать на коне, атар таң көрер күн жоқ –
невыносимые условия жизни, ат басын тіреу – остоновиться для отдыха, ата
жау – кровный враг, аталы сөз – слово-назидание, атам заманнан – издавна,
аты жер жару – стать очень знаменитым, қол ұшын беру – оказывать помощь,
аузы ауызына жұқпау – говорить очень быстро, ауызы ауыр – неразговорчивый,
аузы берік – держать язык за зубами, аузына қарату – завоевать, всеобщее
уважение, аяғын аспаннан келтіру – побеждать в споре, ашса алақанында,
жұмса жұдырығында – добиваться полного подчинения, ауызыңа май, астыңа тай
– да сбудутся твои слова.
3-тапсырма. Тұрақты сөз тіркестерін тауып, сұхбатты аударыңыз.

- Қайрат, сен өзің ақылыңнан адасқансың ба?
- Неге олай дедің ?
- Жолдастарыңмен ала ауыз болып не көрінді?
- Кімнен естідің ?
- Бәрі айтып жүр ғой.
- Оның бәрі алып қашпа сөз, сенбе. Алмат, аталы сөз бар емес пе?
Көзің жетпейінше ешкімді кінәлауға болмайды.
- Қайрат, рас айтасың.
- Мен аузым берік адаммын, болған істі ешкімге айтпаймын. Ал олар
айналасын ауызына қаратқысы келеді, ашса алақанында, жұмса
жұдырығында болса деп ойлайды. Бұл – үлкен қателік. Олар дұрыс
жолмен жүрсе игі еді. Мен ешкімге жаманшылық тілемеймін. Қайта
қиыншылықта қол ұшымды берсем деймін.
- Дұрыс, Қайрат. Сендей кешірімді адамдар көп болса екен!

4-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.
Программное обеспечение. Компьютер – это машина, которая, команда за
командой выполняет то, что ей приказано. Набор таких команд – это
программа. При смене программы вся работа компьютера меняется: то он играет
в шахматы, то редактирует книгу, то рассчитывает зарплату. Для игр – свои
программы. Программа кодируется и хранится в памяти компьютера так же, как
любая другая информация – в виде одного или нескольких файлов.
Языки программирования. Чтобы компьютер «понимал» программы, их
записывают, используя определённые слова и знаки – «язык» программирования.
Таких языков много: Бейсик, Си, Паскаль и другие. У каждого свои
достоинства.
«Вирус» - это программа, которая разрушает память компьютера, мешает
его работе. С вирусами можно бороться. Для этого используют антивирусные
программы.

* * *

Тәрбиелік мәнін ашыңыз.
Бір елдің бас әкімі өзіндей бір баймен жолығысып сөйлесіп тұрғанда,
қасынан бір жарлы кедей өтеді. Ол өтіп бара жатып иіліп бас ұрып сәлем
берді. Оған қарсы әлгі үлкен онан да төменірек иіліп сәлем алады.
Қасындағы бай:
- Тақсыр, осынша жұрттың үстінен қараған әкімсіз, қайдағы бір
кедейге неге сонша иілдіңіз? – деп сұрапты.
Сонда әкім:
- Ешбір ілім үйренбеген кедей сонша иіліп әдептілік көрсеткенде мен
онан да әдепсіз болып қалайын ба ? – депті.

&&
$$$003-006-002$3.3.6.2 №6 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары

Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Компьютер деген не?
2. Компьютерлердің қандай түрлерін білесіздер?
3. Компьютер қалай жұмыс істейді?
4. Құрылысы бойынша компьютерлердің қандай түрлері бар? Сізге қандай
түрі ұнайды?

&&&

$$$003-007-000$3.3.7 Практикалық сабақ №7

Компьютерлік бағдарламалар. Көнерген сөздер мен неологизмдер.

&&&

$$$003-007-001$3.3.7.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік
нұсқаулар №7

Сабақ мақсаты:

• Бағдарламаның үш түрі бар: қолданбалы – пайдаланушылардың жұмыс істеуі
үшін, жүйелілік – қолданбалы бағдарламаның жұмыс істеуі үшін, аспаптық
– жаңа бағдарлама жасау үшін, осы бағдарламаларға қазақша сипаттама
беріңіз;
• Көнерген сөздердің анықтамасын жаттап алыңыз, берілген тапсырмаларды
орындаңыз.

Әдістемелік нұсқау

Компьютерлік бағдарламалар
Біз бәріміз бала кезімізден бастап ақпарат алмасу процесіне қатысамыз.
Кітап, газет оқығанда, радио тыңдап, теледидар көргенде, адамдармен
әңгімелескенде әртүрлі ақпарат аламыз.
XV ғасырда мәліметті қағазға басып шығару станогының пайда болуы кітап
ісін жолға қойып, адамзаттың алтын ойларын тікелей көпшілікке жеткізуге
мүмкіндік жасады. Кітаптарды, оқулықтарды көптеп басып шығару, көпшілік
кітапханаларының ашылуы адамзатты жалпы сауаттылыққа жетелеп, мәдениеттің
жаңа даму кезеңін бастады деуге болады.
Алғашқы компьютерлер үлкен бөлменің ауқымындай болды, оны ЭЕМ
(электронды есептеу машинасы) деп атады.
Дербес компьютерлер ақпараттарды сақтауға, оны өңдеу кезінде есептеуді
жеңілдетуге арналған. Дербес компьютерлердің жұмыс істеуі, оған
«бағдарлама» деп аталатын арнайы нұсқауларды ендірмей мүмкін емес.
Бағдарламаның үш түрі бар: қолданбалы – пайдаланушылардың жұмыс істеуі
үшін, жүйелілік – қолданбалы бағдарламаның жұмыс істеуі үшін, аспаптық –
жаңа бағдарлама жасау үшін.
Жүйелік бағдарламасының ең күрделісі – операция орындау жүйесі
(Microsoft фирмасының MS, DOS, Windows 95 және Windows NT Workstation).
Олар компьютерді басшылыққа алып, бағдарламаны іске қосады және мәліметтің
сақталуын қамтамасыз етеді.
1952 жылы АҚШ-та пайдаланушылардың ақпараттарды іздеуге және өзара
алмасуға қолайлы Интернет компьютерлік желісі құрылады. Нәтижесінде
Интернет планетадағы барлық компьютерлік желілердің басын қосатын
дүниежүзілік «өрмекші торға» айналады.
XXI ғасырда барлық қоғамның қалыптасуы үшін шешуші рөл информатика мен
компьютерлендіруге түсіп отыр. Онда негізгі бағалы зат ақпарат болмақ. Осы
мақсатта «Қазақстан 2030» даму жолындағы Президенттік стратегияда елімізде
ғылым, басқару, және оқу-ағарту салаларында компьютерлік базаны кеңінен
ендіру көзделіп отыр.

1-тапсырма. Орыс тілінен қазақ тіліне аударыңыз.

Электронно-вычислительная техника все шире входит во все сферы нашей
жизни. Компьютер стал привычным не только в производственных целях и
научных лабораториях, но и в студентеческих аудиториях и школьных классах.
Непрерывно растет специалистов их основным рабочим инструментом.

На сегодняшний день нет такой сферы нашей жизни, где нет место
информационным технологиям. Умение работать на компьютере стало одним из
основных требований при приеме на работу. Информатика – перспективная,
динамично развивающаяся област знаний.

2-тапсырма. Мына сөз және сөз тіркестерімен сөйлем құраңыз.
Интернет желісі, компьютерлік база, дербес компьютерлер, алғашқы
компьютер, бағдарлама, мәлімет.

Көнерген сөздер мен неологизмдер
Қоғам дамуына орай тіліміздегі қолданыстан шыққан сөздер көнерген
сөздер деп аталады. Көнерген сөздер мағынасына қарай екі түрге бөлінеді:
1. Тарихи сөздер – қолданылған дәуірі өтіп, ескі заманның өзімен бірге
көнерген тарихи атаулар. Тарихи сөздерге ел басқарумен байланысты
атаулар: хат, патша, уәзір, би, аға сұлтан т.б. қазір
пайдаланылмайтын қару-жараққа қатысты сөздер: садақ, жебе, найза
т.б.
2.Архаизмдер – халықтың тұрмыс-тіршілігіне, салт-сана, әдет-ғұрпына
қарай әр дәуірде өзгеріп, басқа сөздермен ауысып отырған немесе ескіріп
кеткен сөздер. Мысалы: сәукеле, кебеже, күпі т.б.
Кейбір көнерген сөздердің қайтадан жаңаратын кездері де болады.
Мысалы, кеңес дәуірі кезінде қолданудан шығып қалған діни сөздер: имам,
мешіт, ораза, айт, құран т.б.
Сөздік қорға жаңадан енген сөздер неологизмдер деп аталады. Жаңа
сөздердің тууының екі түрлі себебі бар:
1) қоғамның дамуымен бірге енген жаңа ұғымдарға сай жаңа сөздер
пайда болады;
2) тілдің қолданыс аясының кеңеюіне байланысты тілімізде бұрыннан
қалыптасқан кірме сөздердің орнына жаңа аталымдар қолданылады.
Мысалы, космос, космонавт деген сөздер алғаш пайда болған кезде
жаңа сөздер болатын. Кейін бұл сөздер ғарыш, ғарышкер болып жаңа
сөздер болып есептеліп жүр.
3-тапсырма. Газет-журнал беттерінен жаңа сөздерді теріп жазыңыздар.
4-тапсырма. Төмендегі сөздермен сөйлем құраңыз.
Ғаламтор, пернетақта, тінтуір, үнтаспа, мешіт, жолсерік, мұсылман
құжат, зейнетақы, зейнетақы, жеделхат, дәрісхана, сәукеле.

* * *

Қожанасыр мен молда
Қожанасыр мен молда көрші отырыпты. Бір күні Қожанасырдың сиыры
молданың сиырын сүзіп жарып тастапты. Қожанасыр молданың үйіне барыпты да:
- Молдеке, сіздің сиыр біздің сиырды түнде жарып тастапты,
құраныңызға қарап жіберіңізші, құн төлеуге жата ма екен, жатпай ма екен? –
деп отыра кетіпті.
Молда құранын ары-бері ашыпты да:
- Е, көрші, құранда малды мал жарып тастаса, құн төленбеуге тиіс деп
жазылған екен, - депті.
Сонда Қожанасыр:
- Молдеке-ай, мен сасқанымнан жаңылыс айтыппын ғой, біздің сиыр
сіздің сиырды жарып тастаған екен ғой, оқасы жоқ енді, - деп орнынан тұра
берген екен дейді.
Молда не дерін білмей құранын аударыстырып отырып қалыпты.

&&&

$$$003-007-002$3.3.7.2 №7 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары

Сұрақтарға жауап беріңіз.

1. Алғашқы компьютерлер қандай болды және қалай аталды ?

2. Бағдарламаның қандай түрлері болды?

3. Интернет компьютерлік жүйесі қашан құрылды ?

4. XXI ғасырда информатика мен компьютерлендіру не үшін шешуші рөл
атқарады ?

&&&

$$$003-008-000$3.3.8 Практикалық сабақ №8

Компьютер қалай жұмыс істейді? Мақал-мәтелдер.

&&&

$$$003-008-001$3.3.8.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік
нұсқаулар №8

Сабақ мақсаты:

• Берілген мәтінге толық сипаттама жасау;
• Мақал-мәтелдердің анықтамаларына сипаттама беру, берілген
тапсырмаларды орындау.

Әдістемелік нұсқау

Компьютер қалай жұмыс істейді ?
Компьютер жүйелік бағдарламалар, қолданбалы бағдарламалар және
бағдарламалау жүйелерінен құралатын бағдарламалық жасақтама көмегімен жұмыс
істейді. Жүйелік бағдарламалардың негізгісі компьютердің мәліметтерді өңдеу
жөніндегі барлық жұмысын ұйымдастыратын, компьютердің барлық құрылғыларын
басқаратын, компьютер құрылғылары және адам мен компьютер арасында мәлімет
алмасуды жүзеге асыратын амалдық жүйе (АЖ) болып табылады.
Дербес компьютерлер ең кеңінен қолданылатын компьютерлер қатарына
жатады, олардың қуаттылығы үнемі ұлғайып, ал қолданылу аясы кеңейіп
келеді. Дербес компьютерлерді желіге біріктіруге болады, бұл ондаған, тіпті
жүздеген пайдаланушыларға оңай ақпарат алмасып, бір мезгілде ортақ деректер
қорына қол жеткізе алуға мүмкіндік береді. Электронды пошта құралдары
көмегімен компьютерлерді пайдаланушылар телефон тораптары арқылы басқа
қалаларға мәтіндік және факсимилді хабарламалар жөнелтіп, ірі мәліметтер
банктерінен ақпарат ала алады. Компьютерге қажетті бағдарламалық
жасақтамалар мен қосымша құралдарды орнатып, сіз одан өзіңізге жұмыста
таптырмайтын көмекші жасап ала аласыз.
[pic]

1-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз
2-тапсырма. Орыс тіліне аударыңыз.
Амалдық жүйе, телефон тораптары, мәтіндік және факсимилді
хабарламалар, ірі мәліметтер банктерінен ақпарат, қажетті бағдарламалық
жасақтамалар, ортақ деректер, қосымша құралдарды, жұмыста таптырмайтын

3-тапсырма. Мәтіннен етістікті сөз тіркестерін тауып, қолдану
ерекшеліктеріне мән беріңіздер.
Барлық құрылғыларды басқаратын, барлық жұмысты ұйымдастыратын, мәлімет
алмасуды жүзеге асыратын, қуаттылығы ұлғайып, қолдану аясы кеңейіп, ақпарат
алмасып, хабарламалар жөнелтіп, ақпарат ала алады, қосымша құралдарды
орнатып.

4-тапсырма. Сұхбатты оқыңыз, ондағы таныс емес сөздерді сөздіктен
көріп, мағынасын көріңіз.
- Сәлеметсіз бе !
- Сәлеметсіз бе!
- Халіңіз қалай? Сіз Нұрбек Мұратұлысыз ба?
- Иә, сіз менің білуімше, компьютер үйренуге келдіңіз ғой.
- Ия, менің аты-жөнім – Айбек Асанұлы. Мен компьютер курсын оқиын
деп едім.
- Кіріңіз, мына орындыққа отырыңыз. Мен сізге көмектесуге,
мағлұматтар беруге әзірмін. Біріншіден, «Ақпарат» дегеніміз –
белгілі нәрселер туралы таңбалар мен сигналдар түрінде берілетін
мағлұматтар.
- Ақпараттану пәні туралы түсіндіріңізші.
- «Ақпараттану» дегеніміз – компьютермен ақпаратты жинау, сақтау,
түрлендіру, жеткізу және оны пайдалану заңдылықтары мен тәсілдерін
зерттейтін пән.
- Мағлұматтарыңызға рахмет. Маған компьютермен жұмыс жасауды
үйретіңізші.
- Жарайды. Қазір мәтін жазуды үйренейік. Мына компьютердегі «Жаңа
папка құру» файлын тінтпемен басыңыз.
- Жарайды. Жаңа папкіге атау енгізе аламын ба?
- «Файлдың аты» жолын басқаннан соң, атыңызды жазыңыз. Осы файлды
ашып мәтін жазамыз.
- Сізге көп рахмет. Енді мәтінді өзім жаза берейін.
- Сізге көмек керек болса, шақырыңыз.

Мақал-мәтелдер

Мақал-мәтелдер тұрақты тіркестер сияқты аз сөзбен көп мағына
білдіреді. Мақал-мәтелдер сөйлеу барысында жасалмай, бұрыннан қалыптасқан
даяр қалпында қолданылады.
Мақал – тәрбиелік мәні бар, ақыл-нақыл сипатында айтылатын сөздер
тобы.
Мәтел – ой-пікірді бейнелеп, тұспалдап, ишаралап тұратын сөздер тобы.
Қызым саған айтам, келінім сен тыңда.
Мақал мен мәтелдің айырмашылығы мынада:
Мақалдың мазмұнында себебі мен салдары қатар айталады, ал мәтелде
істің салдары айтылып, себебі айтылмай қалып қояды.

5-тапсырма. Достық, сыйластық туралы айтылатын 10 мақал жазыңыз.
6-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.
Интернет (компьютерная сеть). Компьютеры могут связываться друг с
другом, используя телефонную сеть и устройство, называемое модем
(«модулятор – демодулятор»). Интернет позволяет пользоваться электронной
почтой (Е-mail), получать отовсюду нужную информацию.

&&&

$$$003-008-002$3.3.8.2 №8 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары

Мақалдарды қазақшадан орысшаға аударыңыз.

Құс патшасы – бүркіт
Аң патшасы – арыстан
Сөздік
Құс-птица
Аң – зверь

Жалқаулық – жаман ауру
Сөздік
Жаман ауру – скверная болезнь

Жігіт адамға жетпіс өнер де аз
Сөздік
Өнер – ремесел

Жігіт көркі – өнер
Сөздік
Көркі – честь

Білімнің басы – бейнет, соңы – зейнет.
Сөздік
Бейнет – трудный
Зейнет – сладкий

Ұстаздан шәкірт озар
Сөздік
Сыйла – почитай

Күш – білімде, білім – кітапта
Сөздік
Күш – сила
Кітапта – в книгах

Орысшадан қазақшаға аударыңдар
Если и золото нашел, пересчитай
Сөздік
Нашел – тапсаң
Пресчитай – санап ал

И вода счет любит
Сөздік
Счет любит – сұрауы бар

Умный честь свою оберегает,
Скупой скот свой оберегает
Сөздік
Оберегает –қорғайды
Умный –ақылды
Скупой- сараң
Скот-мал

Многословие – көп сөз
Молчание – золото
Сөздік
Многословие – көп сөз
Молчание – аз сөз

Говори редко, но метко
Сөздік
Редко –аз
Метко-саз, діл

Молчание от самой большой беды оберегает
Сөздік
Молчание – үндемеген
Большой беды- үйдей пәледен
Избавляет - құтылады

&&&

$$$003-009-000$3.3.9 Практикалық сабақ №9

Компьютердің қолданылатын салалары. Стиль туралы түсінік. Стиль
түрлері.

&&&

$$$003-009-001$3.3.9.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік
нұсқаулар №9

Сабақ мақсаты:

• Компьютердің қолданылатын салаларына сипаттама беріңіз;
• Стилистика іліміне сипаттама беру.

Әдістемелік нұсқау

Компьютердің қолданылатын салалары
Компьютердің қолданылу аясы шектелмеген десе де болады. Түрлі мамандық
иелері қазіргі таңда компьютерді жұмыс істеу үшін аса қажет аспап ретінде
қарастырып отыр. Компьютерлердің көмегімен күрделі әрі зиянды өндіріс
үрдісін автоматты түрде басқару жүзеге асырылады, түрлі агрегаттардың
үздіксіз жұмыс істеуі қамтамасыз етіледі, көп рет қайталанатын амалдар
орындалады, компьютерлік жаттықтырушылар көмегімен кадрларды кәсіби қайта
даярлау жүргізіледі және басқа да көптеген жұмыстар атқарылады. АКТ
қашықтықтан оқыту, арақашықтыққа қарамастан дүниежүзілік ақпараттық-білім
беру ресурстарына қол жеткізу, мультимедиалық оқыту бағдарламаларын,
виртуалды зертханаларды, оқытуды басқару жүйелерін пайдалану арқасында
оқыту үрдісін қарқындандыру арқылы білім беру сапасын жақсартуға мүмкіндік
беріп отыр.
Компьютерді медицинада қолдану науқастарды тіркеуге, сырқат барысын
бақылауға мүмкіндік беріп, алдын ала қарауды жүзеге асырып, нақты диагноз
қоюға көмектеседі. Internet желілері дәрігерлерді соңғы ғылыми және
тәжірибелік жетістіктерден хабардар етіп, науқастарға қажетті донорлық
мүшелер жөнінде хабарламалар алмасу үшін қолданылады. АКТ сондай-ақ
медицина қызметкерлеріне тәжірибелік дағдыларды меңгерту үшін де
пайдаланылады. Ғалымдар компьютерді күрделі және қымбатқа түсетін
тәжірибелердің үлгісін жасау үшін қолданады. Бұндай жобаға кез келген
өзгерістерді енгізіп, нәтижесін монитор бейне бетінен бақылауға мүмкіндік
бар. Бұндай техника виртуалды тәжірибелер жүргізіп, зерттеу нәтижелерін
математикалық өңдеуге мүмкіндік береді, осының арқасында уақыт та, қаражат
та үнемделеді. Компьютер көмегімен қаржылық есептемелер жүргізу – бұл оның
банк ісінде қолданылуының бір мүмкіндігі ғана. Қуатты есептеуіш жүйелер
чектерді өңдеу, әрбір салымның өзгерістерін тіркеу, салымдарды қабылдау
және беру, несиелерді рәсімдеу және салымдарды бір есеп шоттан екіншісіне,
бір банктен өзге банкке ауыстыруға мүмкіндік береді.
Сауда-саттық ісінде компьютерді қолдану сатып алушылармен есеп
айырысуды жылдамдатып қана қоймай, сатылған және қолда бар тауарлар санын
бақылап отыруға, сатып алушылар, жабдықтаушылар жөнінде автоматтандырылған
мәліметтер базасын жүргізуге және т.б. көптеген жұмыстарды атқаруға
көмектеседі. Компьютер тұрмыста да көптеп көмек көрсетеді: бос уақытты
қызықты етіп өткізуге, электронды пошта арқылы достармен және туыстармен
қатынас жасауға, Internet арқасында жаңалықтарға қол жеткізуге, үйдегі
бухгалтерияны жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

1-тапсырма. Компьютердің көмегімен жүргізілетін негізгі амалдарды
есте сақтап, орыс тіліне аударыңыз.
Компьютерлердің көмегімен
- кадрларды кәсіби қайта даярлауға;
- дүниежүзілік ақпараттық-білім беру ресурстарына қол жеткізуге;
- мультимедиалық оқыту бағдарламаларын, виртуалды зертханаларды, оқытуды
басқару жүйелерін пайдалану арқасында оқыту үрдісін қарқындандыру арқылы
білім беру сапасын жақсартуға;
- медицинада қолдану науқастарды тіркеуге, сырқат барысын бақылауға
нақты диагноз қоюға;
- соңғы ғылыми және тәжірибелік жетістіктерден хабардар етіп,
тәжірибелік дағдыларды меңгерту үшін;
- ғылымдар компьютерді күрделі және қымбатқа түсетін тәжірибелердің
үлгісін жасау үшін;
- кез келген өзгерістерді енгізіп, нәтижесін монитор бейне бетінен
бақылауға;
- қаржылық есептемелер жүргізуге;
- қуатты есептеуіш жүйелер чектерді өңдеуге,
- әрбір салымның өзгерістерін тіркеуге,
- салымдарды қабылдау және беру, несиелерді рәсімдеу және салымдарды
бір есеп шоттан екіншісіне, бір банктен өзге банкке ауыстыруға:
- сауда-саттық ісінде сатып алушылармен есеп айырысуды жылдамдатып қана
қоймай, сатылған және қолда бар тауарлар санын бақылап отыруға,
- сатып алушылар, жабдықтаушылар жөнінде автоматтандырылған мәліметтер
базасын жүргізуге;
- күнделікті тұрмыста;
- бос уақытты қызықты етіп өткізуге,
- электронды пошта арқылы достармен және туыстармен қатынас жасауға,
- жаңалықтарға қол жеткізуге,
- үйдегі бухгалтерияны жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

2-тапсырма.

Стиль туралы түсінік. Стиль түрлері

Стиль терминінің мазмұны кең, оның жұмсалатын орны көп. Стилистика –
стиль туралы ілім. «Стиль» деп белгілі бір жалпыхалықаралық тілдің
ауқымындағы тілдік қатынас құралдарының қолданылу, сұрыпталу және тіркесу
тәсілдерінің қоғамдық айқындалған, қызмет жағынан сәйкестендірілген, іштей
топтасқан жиынтығын айтамыз. Стиль деп белгілі бір тілдегі лексикалық,
грамматикалық, фонетикалық тәсілдерінің қолданылу принциптерін айтамыз.
Қазіргі әдеби тілі қолданылуы тұрғысынан бес стиль саласына бөлінеді.
Ауызекі, сөйлеу стилі, ғылыми, ресми ісқағаздар, публицистикалық және
көркем. Стильдің бұл тармақтары әуелі бір-біріне қарама-қарсы қойылатын
ауызекі сөйлеу түрі мен кітаби түрі болып ажыратылады.
Ауызекі сөйлеу стиліне тән нәрсе – адамдардың бір-бірімен қарым-
қатынас жасауы болса, кітаби стильдерге тән нәрсе – хабарлау қызметі
болады. Ауызекі сөйлеу стилі әдетте таныс адамдармен еркін әңгімеде
қолданылады. Міндеті – қарым-қатынас. Сөздерді, сөйлемдерді таңдауда
еркіндік беріледі.
Ғылыми стиль – ғылыми еңбектер, лекция, баяндамаларда жұмсалады.
Сөйлеуде жалпылама – дерексіз, логикалық, дәлелдеу жағы басым. Тіл
тәсілдері: жалпы және дерексіз мәндегі бейтарап, кітаби сөздер, ғылыми
терминдер.
Көркем стиль – көркем шығармаларда жұмсалады. Тілдік тәсілдері нақты,
ауыспалы мағыналы сөздер болып, сөйлеу әдетте бейнелі, жанды, әсерлі,
сезімді болады.
Публицистикалық стиль – газет, журнал, жиналыстарда пайдаланылады.
Сөйлеу қызулы, ұранды болып, көпшілікке ықпал жасау, қоғамдық істерге
адамдардың дұрыс қатынасын қалыптастыру міндетін атқарады.
3-тапсырма. Төмендегі мәтіндерді стиль түрлеріне ажыратыңыз.
1-мәтін
...Сағат түңгі екі болып қалды. Жұрт аяғы басылды. Алдымыздағы көшемен
ең соңғы трамвай өтіп барады. Вагондарда үш-төрт адамның басы көрінді.
Күндізгі қаптап жүрген трамвай, троллейбус, автобустар қайда қазір?
Олардың әрқайсысының арнаулы тұрағы – демалуға жайғасатын орны бар. Олар
сонда жиналады. Мұнда түні бойы ұйықтамай, қызмет ететін адамдар бар. Олар
әлі машиналарды таңертеңгі сапарға әзірлейді. Күндіз бүлінген жерлері
болса, жөндейді. Іші-сыртын сүртіп, еденің жуып тазалайды. Таңертең
троллейбус, трамвай, автобустар тап-таза болып, жарқырап шығады.
2-мәтін
«Ақпараттық технология» деген терминді В. Тлушков енгізді. Ол оған
мынандай анықтама берді: «Ақпараттық технология дегеніміз — ақпаратты
өңдеумен байланысты үрдістер». Сонда оқытуда ақпараттық технологиялар үнемі
қолданылған деуге болады, себебі оқыту дегеніміз — ақпаратты оқытушыдан
тәлімгерге немесе оқушыға жеткізу. В.Апатова, В.Глушковтың берген
анықтамасын жоққа шығармай, оны нақтылай түседі: «Ақпаратгық технология
дегеніміз — ақпаратты өндеу үрдісі арқылы жүзеге асатын құралдар мен
әдістер жиынтығы».

3-мәтін
Қуанышбек пен Забира үш баласын жақсы шаңырақта тірбиелігісі келеді. Ол
үшін жақсы дәстүрлерді бұзбай ұстауға тырысады. Отбасында туған күн әрдайым
тойлану керек. Үйге қонақ шақырып, қазақ дастарқанын даярлауды балаларына
үйретеді. Өздері де сыйластық сақтауды дәстүр қылған. Бұл отбасында
жексенбі сайын қонақ шақыру, оларды күту дістүрі қалыптасқан. Сенбі күні
кешке әке-шешесімен, балаларымен отбасылық сұхбат құрып, кітап оқиды.
Теледидар, радио арқылы жаңалықтарымен танысады. Алыс-жақындағы туыстармен
хабарласады. Қуанышбек өзі де, балалары да компьютерді меңгерген. Ғылым мен
техника жаңалықтарын отбасында үнемі айтып отыру, мүмкін болса қолдану –
отбасы өмірін сәнді ете түседі. Жақсы дәстүр – отбасының шаңыраққа
айналуына тірек болады.

4-мәтін
- Ішуге бір нәрсе алдырайық.
- Мен көк шай ішемін.
- Мен балмұздақ жегім келеді.
- Коктейль ішейік
- Екі бутерброд әкеліңізші.
- Сіздерде десертке не бар ?
- Екі кісіге джем салынған құймақ әкеліңізші.
- Интернет-кафеде кездесеміз.
- Сенің жеке e-mailiң бар ма?
- Интернет істеп тұр ма?
- Мен бос уақытымды сонда өткіземін.
- Сен олардың сайтын көрдің бе ?
- Интернетпен зат сатып алуға да болады ?
- Ғаламтор арқылы адамдар танысады.
- Басқа елдердегі достарыммен хат жазысамын.
- Мен скайп арқылы ағаммен сөйлесемін.
- Қызықты ақпараттарды интернет арқылы тауып алуға болады.

4-тапсырма. Стиль түрлеріне газет-жорналдардан, ғылыми еңбектерден,
көркем әдебиеттен мысалдар келтіріңіз.

5-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.
Компьютер как управляющее устройство. Температура воздуха или тела
человека, скорость автомобиля, сила электрического тока, цвет листвы, -
короче, всё, что измеряется, может быть закодировано в виде электрических
сигналов. Для этого используют специальные приборы – датчики (измерительные
преобразователи). Информацию от датчиков компьютер может обработать по
заданной программе и выдать нужные команды. Например, в больнице компьютер
«следит» за состоянием тяжело больного человека, у которого в любую минуту
может произойти ухудшение здоровья. Компьютер получает электрические
сигналы, информирующие о сердечной деятельности человека, о работе его
мозга, о дыхании и о состоянии других систем организма. И если программа
компьютера обнаружить, что опасно меняются свойства этих показателей
жизнедеятельности – компьютер мгновенно даст сигнал тревоги. А если
программой предусмотрено, то ещё до прибытия врачей компьютер поможет сам:
даст больному кислород.

* * *

Бай ма әлде кедей ме?

Бірде ауқатты отбасының иесі өзінің кішкентай ұлын адамдардың
қаншалықты кедей тұратынын көрсету үшін ауылға апармақ болып ниеттенді.
Олар ауылдағы сіңірі шыққан бір тақыр кедейдің үйінде бір күн, бір түн
болады. Үйіне қайтып оралған кезде, әкесі баласынан:
- Саяхат саған ұнады ма? – деп сұрайды ғой.
- Әке, бұл бір керемет саяхат балды!
- Сен адамдардың қаншалықты кедей тұратынын көзіңмен көрдің ғой?
- Иә.
- Осыдан не түйдің?
- Сонда ұлы:
- Біздің үйде бір ит бар, ал оларда төртеу екен. Біздің бақшаның
ортасында бассейн бар, ал оларда шеті көрінетін арық бар. Біз бақшамызды
шаммен жарықтандырамыз, ал оларға көктен жұлдыздар жымыңдайды. Біздің үйдің
артқы ауласында патио, ал оларда кең көкжиек бар, - депті.
- Баласының жауабынан кейін әкесінің үні өшті.
- Бұл адамдардың қаншалықты бай екенін көрсеткеніңе рақмет, әке.
Өмірде бәрі өзіңді қоршаған әлемге қандай көзқараспен қарауыңа байланысты
екен. Достарың мен отбасыңның ортасында сүйіспеншілікке бөленіп,
денсаулығың болып, көңіл күйің көтеріңкі, өмірге деген көзқарасыңыз оң
болса, барлығына да қол жеткізуге болады! – дегенді де ұлы қосып қойды.
Бірақ жоғарыда аты аталғандарды сатып алу мүмкін емес. Жалпы кез
келген материалдық құндылыққа қол жеткізуге, тіпті оларды болашаққа да
артығымен дайындауға болады.
Бірақ жан дүниеңіз рухани байлықтан ада болса, онда сізде ештеңе де
болмағаны.

&&&

$$$003-009-002$3.3.9.2 №9 сабақтан алған білімді тексеру тапсырмалары

Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Компьютер қандай салаларда қолданылады?
2. Қазіргі заманғы компьютерлер ақпараттың қандай түрлерімен жұмыс
істей алады?
3. Компьютерлер әдетте қандай есептеу жүйесінде жұмыс істейді?

&&&

$$$003-010-000$3.3.10 Практикалық сабақ №10

Компьютерге күтім жасау ережелері және қауіпсіздік техникасы. Ресми іс-
қағаздар стилі.

&&&

$$$003-010-001$3.3.10.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік
нұсқаулар №10

Сабақ мақсаты:

• Компьютердің үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз етуге оған күтім
жасау ережелері;
• Ресми ісқағаздар стиліне ісқағаздары, заң құжаттарының тілі,
олардың атқаратын міндеті іс-тәжірибеде маңызды мәліметтерді
хабарлау, нақты жөн көрсету.

Әдістемелік нұсқау

Компьютерге күтім жасау ережелері және қауіпсіздік техникасы
Компьютердің үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз етуге оған күтім жасау
ережелері көмектеседі:
- компьютерді орналастыратын орын таңдау кезінде оның жылыту
радиаторлары жанында қызып кетуі мүмкін екенін есте ұстаңыз;
- мониторды күн сәулесі бейне бетке тікелей түспейтіндей етіп
орналастырыңыз;
- монитор бейне бетін арнайы ерітінділермен және арнайы шүберектермен
сүртіп отырыңыз;
- тінтуірдің жұмыс бетін шаң-тозаңнан үнемі тазартып отырыңыз;
- компьютер тұрған жайды күн сайын жинастырып отырыңыз.
Аппараттармен, кабельдермен және мониторлармен жұмыс істеу кезіндегі
абайсыздық электр тогынан зардап шегуге әкеп соқтырып, жабдықтарды күйдіріп
жіберуі мүмкін.
Сондықтан:
- жалғаушы кабельдердің ажыратқыштарын қолмен ұстауға;
- қоректендіру сымдарына және жерге қосу құрылғыларына қол тигізуге;
- бейне бетке және монитор мен пернетақтаның сырт жағына қол тигізуге;
- монитор мен пернетақтаға диск, дәптер, кітап сияқты заттарды қоюға;
- дымқыл киіммен және су қолмен жұмыс істеуге қатаң тыйым салынады.
Күйген иіс шыққан жағдайда жұмысты дереу тоқтатып, құрылғыларды сөндіріп,
техникалық қолдау орталығына жүгіну қажет.
Жұмысты бастамас бұрын, жұмыс орнында көзге көрінетін ақаулар
жоқтығына көз жеткізіп алыңыз, көру сызығы бейне беттің ортасына
келетіндей, пернетақтаны еңкеймей пайдаланып, бейне бетке шығарылатын
ақпаратты оңай қабылдауға ыңғайлы болатындай етіп орналасыңыз. Монитор мен
пернетақтаны биіктігі бойынша дұрыс орналастырудың маңызы зор. Монитор
ыңғайсыз тұрған жағдайда арқа және мойын бұлшық еттеріне салмақ түсуі
салдарынан бас ауыруы мүмкін. Қарапайым бір қағида бар: монитордың жоғарғы
шеті көзбен бір деңгейде болуы, ал осы деңгей мен бейне беттің орталығы
арасындағы бұрыш 15 градусты құрауы тиіс (1.3-сурет).
[pic]
1. Арқаңызды тік ұстаңыз. Ежелгі кеңес: құныспай тік отырыңыз деген
осы жерде орынды!
2. Иықтарыңызды бос ұстаңыз, шынтақтарыңыз тікбұрыш жасап бүгілген
болсын.
3. Басыңызды сәл алдыға еңкейтіп тік ұстаңыз.
4. Арақашықтықты сақтаңыз. Көз бен монитор бейне беті арасындағы
қашықтық 70 см-ден аз болмауы тиіс. Басқаша айтсақ, сіз қолыңызды алдыға
созып, бейне бетке әрең жетуіңіз тиіс.
5. Орындығыңыздың отырғышы жұмсақ болуы, тізелеріңіз тікбұрыш жасап
бүгіліп, табандарыңыз жерге толықтай тіреліп тұруы тиіс.
Тінтуірмен жұмыс істеу кезінде:
Білек түзу болуы тиіс. Ешқашан да үстелдің үстінде білегіңізге
сүйенбеңіз. Білек буындарын бүкпеңіз: ол табиғи қалпында болуы тиіс.
- Тінтуірді күш салып қыспаңыз. Бұл бұлшық еттеріңіздің қажетсіз
ширығуына әкеп соғады.
- Тінтуірмен жұмыс істегенде қолыңызды түгелдей созбаңыз. Тінтуірді
еркін қозғалту үшін жеткілікті бос орын болуы тиіс.
Компьютер алдында күніне 5 сағаттан артық жұмыс істеуге болмайды. Монитор
алдында жұмыс істеген кезде ересек адамдар әр 1 сағат, ал балалар жарты
сағат сайын үзіліс жасап отыруы тиіс.
Үзіліс кезінде көзіңізді тынықтырып, шаршағаныңызды басуға арналған
жаттығулар жасап отырған жөн:
1. Монитордан теріс қараңыз да, көзіңізді жұмып, ашпай тұрып, 10 рет
жылдам көзіңізді қысыңыз. Көзіңізді едәуір үлкен жиілікпен және
амплитудамен ашуға тырысып, 10 рет жақсылап көзіңізді жыпылықтатыңыз. Ең
соңында, қатты таңғалғандағыдай, 10 рет көзіңізді кең ашып, қабағыңызды
түйіңіз.
2. Саусақтарыңызға жылу тарайтындай етіп, алақаныңызды күшпен
ысқылаңыз. Саусақ ұштарымен көздеріңіздің жанында шекеңізді дөңгелете
уқалаңыз. Бұлай еткенде оң қолыңыздың саусақтары сағат тілі бағытымен, ал
сол қолыңыздың саусақтары оған қарсы қозғалуы тиіс. Жартылай жабық
қабақтарыңызды еркін ұстаңыз. Бұл жаттығулар кешені көзге «қызмет ететін»
бұлшық еттер мен тамырларға әсер етеді.
3. Тағы бір тиімді жаттығулар кешені мынадай: Терезеге қараңыз.
Арқаңыз бен мойныңызды бос ұстап, көз көрер қашықтықтағы ең бір алыс
нүктеге қараңыз. Терең тыныс алып, назарыңызды мұрныңыздың ұшына аударыңыз.
Тыныс алып, тағы да алыс нүктеге көз қадаңыз. Тағы да тыныс алып, қайтадан
қабағыңыздың арасына қараңыз.
4. Қабақтарыңызды жартылай жауып, көздеріңізді жаймен айналдырыңыз.
Алдымен бір жаққа, содан соң басқа жаққа қарай бес-бестен толық айналым
жасаңыз. Осы жаттығуды 30 секунд бойы орындаңыз.
5. Басыңызды оңға, солға, жоғары, төмен айналдырыңыз. Бірнеше айналым
жасаңыз.
6. Әдемі бір суретке немесе терезе сыртындағы көрініске байыппен назар
аударыңыз. Көзіңізді 10-20 секундқа жабыңыз. Ойша суреттің ішіне кіріңіз.
Басында рама шеңберіне салынған көріністерді көзіңізге елестетіп, содан соң
раманы ысырып тастап, сол жаққа серуенге аттаныңыз. Осы бір жақта өзіңіздің
жаныңызға жайлы мекен тауып алып, сол жерге жайғасыңыз. Денеңізді еркін
ұстап, жақсы тыныққаныңызды сезініңіз.

Ресми ісқағаздар стилі

Ресми ісқағаздар стиліне ісқағаздары, заң құжаттарының тілі жатады.
Олардың атқаратын міндеті іс-тәжірибеде маңызды мәліметтерді хабарлау,
нақты жөн көрсету.
Ісқағаздар стиліне әртүрлі мекемелерде, кәсіпорындарда, ұйымдарда
жүргізілетін жазу үлгілері жатады. Ол форманың түрлі үлгілері болады.
Ісқағаздарының әрқайсысының бұрыннан белгілі бірыңғай сөздері мен сөйлем
үлгілері болады. Ісқағаздары сол үлгі бойынша жазылады.
Ресми стильдің көлемі, мазмұны және жазылу формасы жағынан
ісқағаздарынан біраз ерекшелігі бар. Ресми ісқағаздары белгілі бір қалыпқа
(штампқа) түсіп отырады, онда сөз қолданысы ерекше болады. Ресми стильде
көбіне заң, жарғы, үкімет органдарының қаулылары, халықаралық шарт,
келісім, дипломатиялық нота, үкімет хабарлары жазылады.

Өтініш

Өтініш – құжаттың ең көп тараған түрі. Жеке тұлғалардың басшыларға,
мемлекеттік органдарға қандай да бір өтінішінен тұрады. Ісқағаздарын
жүргізудің негізгі ережелерін сақтай отырып, еркін түрде жасалады. Мынадай
жағдайларда өтініш жазылады:
- академиялық демалыс сұрау;
- шетелге оқуға кетуге байланысты уақытынан бұрын сессия тапсыру;
- жұмысқа қабылдау;
- басқа жұмысқа ауыстыру;
- кезектен тыс демалыс сұрау;
- материалдық көмек сұрау;
- пәтер бөлу;
- жалақыны көтеру туралы өтініш айту және т.б.

Үлгі «Тұран» университетінің ректоры,
э.ғ.д., профессор А.Р.Алшановқа
Экономика факультетінің
«Ақпараттық жүйе» мамандығының
2-курс студенті Мырзатаев Эльдардан

Өтініш

Денсаулығыма байланысты жазғы емтихан сессиясын уақытынан бұрын
тапсыруға рұқсат беруіңізді өтінемін. Денсаулығым туралы анықтаманы қоса
ұсынып отырмын.

15-наурыз, 2011 ж.

Түсініктеме

Түсіндірме – қандай да бір оқиғаның, жеке адамдардың әрекеттерінің
себептерін түсіндіретін құжат.

Түсініктеме

Менің 2011 жылдың 15-18 қазан аралығында сабаққа келмеу себебім, 2011
жылы 14-20 қазан аралығында Астана қаласында өткен «Орта Азия аймағындағы
интеграция үрдісі» атты конференцияға қатыстым.
Конференцияға қатысқаным туралы анықтаманы қоса ұсынып отырмын.

21.10.12 қолы

1-тапсырма. Орыс тіліне аударыңыз.

Өмірбаян

Мен, Қуанышбекова Айжан Нұржанқызы, 1994 жылы мамыр айының 6
жұлдызында Шығыс Қазақстан облысы, Тарбағатай ауданы, Ақсуат ауылында
дүниеге келдім. Ұлтым – қазақ.
Әкем – Оралбаев Нұржан Қуанышбекұлы, 1963 жылы Семей қаласында дүниеге
келген, мектепте тәрбие ісінің меңгерушісі.
Анам – Әлімжанова Жанна Тұрартайқызы, 1962 жылы Семей қаласында
дүниеге келген. Ол информатика пәнінің мұғалімі.
Өзім, 2000 жылы А.Байтұрсынұлы атындағы орта мектептің алғаш есігін
аштым. Аудандық информатика, математика, физика пәнінен өткен
олимпиадалардың жеңімпаздарымын. Облыстық корреспонденттік «Дарын»
олимпиадасына математика пәнінен қатысып, жүлделі орынға ие болдым.
Аудандық «Болашақ» жастар ұйымын басқардым. Мектепті 2011 жылы «Алтын
белгіге» бітірдім. Қазіргі таңда осы оқу орнында білімімді шыңдаудамын.
Қосымша мәліметтер: қазақ, орыс, ағылшын, түрік (сөздік қолдану
арқылы) корей (сөздік қолдану) арқылы тілдерін білемін.
ЭЕМ бағдарламаларын арнайы курстан өту арқылы меңгердім.
Мекенжайым: Алматы қаласы, Айнабұлақ-2 ықшам ауданы, 66 үй, 26-пәтер.
2-тапсырма. Жоғарыдағы үлгі бойынша өтініш, түсініктеме, өмірбаян,
жазыңыз.

3-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.
Виртуальная реальность. Современная техника позволяет создавать
иллюзию окружающего мира, используя особые приспособления (специальные
перчатки, шлем, одежду). Они снабжены датчиками и подсоединены к
компьютеру. И он создаёт такие картины, что человеку кажется – всё это
существует на самом деле, Всё это – реальность.
Простой пример – тренажёр: руль, педали и экран, на котором видна
дорога, где происходят разные события. Человек «ведёт» автомобиль по этой
дороге ( или самолёт в небе, если программа другая). Компьютер улавливает
все ошибки управления и показывает, что при этом может случиться. Так можно
«пережить» самые разные «аварии» и научиться избегать их, с успехом
выходить из самых сложных и опасных ситуаций.

Мінездеме
Ізгілік Байдрахманұлы Нағиев, 1975 жылы Ақтөбе облысы, Шалқар
ауданында туылған. Мамандығы: бағдарламашы, Интернет маманы.
2002 жылдан бастап бағдарламашы мамандығын игеріп, Интернет жүйесінде сайт
жасау, техникалық қолдау қызметтерімен айналыса бастады. Алғашқы ашылған
(http://tor.kz,http://nur.kz, http://al-islam.kz) т.б қазақша сайттардың
авторы және үйлестірушісі. 2008 жылдан бастап «Қазақ Интернеті» қоғамдық
бірлестігінің техникалық директоры болып қызмет атқарады.

Бүкіләлемдік байланыс құралы Интернет арқылы Қазақстан мемлекеті
туралы кеңінен информациялық мағлұмат беру, қазақ тілінде сайттар дайындау
және Интернетте орналастыру, техникалық қызмет көрсету. олардың жұмысын
жолға қою және даму проблемаларын зерттеу арқылы қазақтілді Интернет-
кеңістігін қалыптастыру, халқымыздың рухани, мәдени, әдеби һәм өркениетті
дамуына үлес қосу, заман талабына ілесе отырып, бүкіләлемдік желінің
көмегімен жас жеткіншектерден бастап еліміздің әр азаматына ұлттық мүдде
тұрғысынан қызмет ету, CD дискілер және танымдық программалар жасау
қызметтерімен тұрақты түрде айналысады.
2009 жылдан бастап «Қаламгер ТЕН» ЖШС мекемесінің директоры
қызметінде. «Егемен Қазақстан» газеті, «Ана тілі» газеті, «Нұр Астана»
газеті, «Жас қазақ үні» газеті, «Дала мен қала» газеті, «Үшқиян» газеті
және т.б сияқты қазақтілді белгілі басылымдардың Интернеттегі тұрақты
жұмысын қамтамасыз етіп, ақпараттық, мәдени, ғылыми жобалармен айналысуда.

&&&

$$$003-010-002$3.3.10.2 №10 сабақтан алған білімді тексеру
тапсырмалары

Сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Компьютерге күтім жасаудың негізгі ережелерін атаңыз.
2. Компьютерде жұмыс істеу ережелерін атаңыз.
3. Ересек адамға компьютер алдында күніне қанша уақыт жұмыс істеуге
рұқсат етіледі?
4. Компьютерде жұмыс істеу кезінде қашан үзіліс жасау қажет?
5. Көз бен монитор бейне беті арасындағы қашықтық қандай болуы тиіс?
6. Компьютер алдында қалай дұрыс отыру қажет?
7. Компьютермен жұмыс істеу кезінде жасауға болатын көзді тынықтыруға
және шаршағанды басуға арналған қандай жаттығуларды білесіз?

&&&

$$$003-011-000$3.3.11 Практикалық сабақ №11

Ақпараттың өлшем бірліктері. Сөзжасам.

&&&

$$$003-011-001$3.3.11.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік
нұсқаулар №11

Сабақ мақсаты:

• лексикалық мәтінге сипаттама беру;
• грамматикадан өткенді қайталау, тапсырмаларды орындау;

Әдістемелік нұсқау

Ақпараттың өлшем бірліктері

Қазіргі заманғы компьютерлер сандық, мәтіндік, сызбалық, дыбыстық және
бейнеақпаратпен жұмыс істей алады. Ақпараттың осы бес түрі бір сөзбен
мультимедиа деп, осы бес түрлі ақпаратпен жұмыс істеуге қабілетті компьютер
мультимедиалық деп аталады. Компьютер кез келген ақпарат түрін сандық
пішімге ауыстырады. Компьютерге енгізу кезінде әрбір әріп белгілі санмен
таңбаланады, ал сыртқы құрылғыларға (басып шығарғыш немесе бейне бетке)
шығару кезінде адам қабылдай алу үшін осы сандар бойынша әріптер
кескінделеді. Әріптер жиынтығы мен сандар арасындағы сәйкестік нышандарды
кодтау деп аталады. Компьютердегі ақпарат бірлігі бір бит, яғни екілік
разряд болып табылады, ол 0 немесе 1 мәндерін қабылдай алады («иә» және
«жоқ», «+» және «–», «сигнал бар» және «сигнал жоқ»). Әдетте
компьютерлердің әмірлері жекелеген биттермен емес, бірден сегіз битпен
жұмыс істейді. Тізбекті сегіз бит байтты құрайды. Бір байтта 256 мүмкін
нышанның біреуінің мәнін кодпен жазуға болады. Бұдан гөрі үлкенірек ақпарат
бірліктері килобайт (Кбайт) – 1024 байт; мегабайт (Мбайт) – 1024 Кбайт және
1024 Мбайтқа тең гигабайт болып табылады.
Компьютердегі сандардың барлығы адамдар үйреніп қалғандай он санның
емес, нөл мен бір санының көмегімен ұсынылады. Басқаша айтар болсақ,
компьютерлер екілік есептеу жүйесінде жұмыс істейді. Сандарды компьютерге
енгізіп, шығаруды адамдар үшін үйреншікті болып табылатын ондық жүйеде де
жүзеге асыруға болады, қажетті түрлендірулердің барлығын компьютердегі
бағдарламалар атқарады.

Сөзжасам
(Словообразование)
Сөзжасам – тіл білімінің жеке саласы. Сөзжасам – атау (номинация)
жасау қызметін жүзеге асырады.
Қазақ тілінің қазіргі кезде әбден қалыптасқан сөзжасам жүйесі бар,
ол – әрине ұзақ уақыттағы дамудың нәтижесі. Тіліміздің сөзжасам жүйесінің
негізі көне түркі тілінен басталып, содан бері дамып, толығып, күрделеніп,
сұрыпталып, қазіргі жүйелі дәрежеге жеткен.
Қазақ тілінің сөзжасам жүйесінде көне замандардан бері қарай
қолданылып әбден орныққан, қалыптасқан сөзжасамның негізгі үш тәсілі бар:
- синтетикалық тәсіл;
- аналитикалық тәсіл;
- лексика-семантикалық тәсіл.

1-тапсырма. Төмендегі жұрнақтармен зат есімдер жасаңыз.
-ғар,/-гер, -қар/-кер
Іс, жауын, тәлім, зер, дәрі, заң, бал, қызмет, талап, саясат, мұра.

2-тапсырма. Төмендегі жұрнақтармен зат есімдер жасаңыз.
-лық/-лік, -дық/-дік, -тық/-тік
Бас, оқу, мемлекет, мәтін, сызба, дыбыс, ақпарат, сан,мультимедия,
тәжірибе, компьютер.

3-тапсырма. Төмендегі сөздердің қандай тәсілмен жасалғанын анықтаңыз.
Пернетақта, телекөпір, ғаламтор, пікірталас, телекөрермен, жолдорба,
баспасөз, бағдаржол, шартбелгі, дыбысбейнелеуіш, құлаққап.

4-тапсырма. Сұхбатты рөлге бөліп оқыңыз.
- Қызықты ақпараттарды интернет арқылы тауып алуға болады.
- Маған үйретші.
- Міне, интернетке қосылдық. Сенің почтаң қай порталда болсын: kz
әлде comда ма ?
- Мынау – сенің адресің, пароліңді ұмытпа.
- Қазір біреуге хат жазып, почтаның қалай істейтінін тексеруге
болады. Жақсы болды, бәрі істеп тұр!
- Ал мен өз достарым мен сыныптастарымның адрестерін қалай білем?
- Көріп тұрсың ба, сенің жәшігіңде «Менің әлемім» деген сілтеме бар.
Кіресің де, тіркелесің. «Білімі» деген бөлімді толтырасың. Міне
сенің мектебіңдегі оқығандардың бәрі.!
- Кейбір суреттің астында қызыл плашка жанып-сөніп тұр. Бұл не?
- Олар қазір сайтта, біз олармен хабарласа аламыз.
- Әрине, Сенің суретіңді де орналастырайық.
- Түсіндірші, суретті ұялы телефоннан компьютерге қалай көшіруге
болады?
- Bluetooth не USB-сымын пайдаланыңыз.
- Рахмет саған! Хатты жібердім, енді жауабын асыға күтіп отырмын.
- Шын мәнінде, бұл өте оңай. Ертең келіп, почтаңды тексереміз.

5-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.
Искусственный интеллект. Интеллект (от латинского слова,
означающего «знание», «рассудок») – это разум, способность мыслить.
Компьютер разума не имеет. Но можно составить такую программу, что машина
будет воспринимать человеческий голос ( а не только сигналы от клавиатуры
или мыши). Будет самостоятельно «распозновать» предметы, «самообучаться» и
т.п. Когда разрабатывают такие компьютерные системы, говорят о создании
искусственного интеллекта.

* * *
Тәкәппарлық
Вениямин Франклин деген даңқты білім иесі, Америка жұртының кісісі, он
сегіздегі жас күнінде, Медера деген қаланың бір қарт адамына қонақ болып,
шығар уақытта қарт ішкі бір есіктен шығарып салуға алып келіпті. Франклин
бұл кісіге келе жатып, алдында не барын аңғармай, есікке жақындағанда қарт
дауыстапты:
- Еңкей, еңкей, - деп.
Сүйдегенше болмай, есік аласа екен, маңдайшасына Франклин маңдайымен
тарс ете түсіпті. Сонда қарт күліп айтты дейді:
- Бұл кішкентай реніш сізге екіншіде ақыл болар; ұмытпағайсың, сен
жассың, өмірің алдыңда, басыңды тым жоғары ұстамай, төмен иіңкіреп жүрсең,
мұнан да артық неше соққылардан құтыларсың.
Бұл сөзді Франклин сексен жасқа келгенше ұмытпай, әрдайым айтушы еді:
- Сол қарттың ақылы маған көп пайда болды және көзіммен көрдім, басын
жоғары көтерген тәкәппарлардың нешеуінің әлек болғанын, - дейді.

&&&

$$$003-011-002$3.3.11.2 №11 сабақтан алған білімді тексеру
тапсырмалары

Сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Қандай компьютер мультимедиалық деп аталады?
2. Ақпараттың өлшем бірліктерін көрсетіңіз.
3. Ақпараттың ең үлкен және ең кіші бірлігін атаңыз.

&&&

$$$003-012-000$3.3.12 Практикалық сабақ №12

Компьютердің құрамына кіретін құрылғылар. Сөзжасамның тәсілдері.

&&&

$$$003-012-001$3.3.12.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік
нұсқаулар №12

Сабақ мақсаты:

• Компьютердің құрмына кіретін құрылғыларға сипаттама беру;
• Сөзжасам тәсілдерін анықтау, берілген тапсырмаларды орындау.

Әдістемелік нұсқау

Компьютердің құрамына кіретін негізгі құрылғылар
Компьютер – бұл бір ғана аспап емес, сыртқы және ішкі, негізгі және
қосымша түрлі құрылғылардың жиынтығы (1.2-сурет).
IBM PC негізгі құрылғыларына жүйелік қорап, монитор, пернетақта,
тінтуір жатады. Қосымша немесе шеткері құрылғыларды бірнеше топқа бөліп
қарастыруға болады:
- ақпаратты енгізу құрылғылары (мәтіналғы (сканер), дигитайзер, сандық
фотокамера, сызбалық планшет);
- ақпаратты шығару құрылғылары (басып шығарғыш (принтер), плоттер);
- енгізу және шығару қызметтерін бірге атқаратын құрылғылар (модем,
дыбыстық бейімдеуіш, желілік бейімдеуіш).
Жүйелік қорап компьютердің негізгі тораптарын қамтиды:
- жүйелік (аналық) тақша;
- процессор;
- оперативті жады;
- тұрғылықты диск;
- алмалы дискілермен жұмыс істеуге арналған диск жетегі;
- CD және DVD диск жетектері;
- бейнесызбалық бейімдеуіш;
- дыбыстауыш (дыбыстық бейімдеуіш);
- желілік тақша;
- енгізу-шығару порттары (ажыратқыштар);
- қоректендіру блогы.

[pic]

Аналық тақша – компьютердің барлық құрылғыларын бір-бірімен
байланыстырып отырады. Оның жазық бетінде процессор, есте сақтайтын
оперативті құрылғы (оперативті жады) орналасқан.
Процессор – ақпаратты өңдеп, копьютердің барлық қалған бөліктерін
басқарады. Басқаша айтқанда, өте үлкен интегралды микросхема ретіндегі
копьютердің «миы».
Жылдамәрекеттілік – процессордың ең маңызды сапасы. Қазіргі
микросхемалар секундына миллиардталған оңай операцияларды орындайды.
Процессор оперативті жадыдағы өңделген ақпаратты қабылдайды. Процессор
оперативті жадымен үздіксіз байланыста болады.
Оперативті жады – микросхема жиынтығынан тұрады. Оперативтегі жадыдағы
ұяшықтарда ақпарат электрлі қуат көзі кодталады. Бірақ компьютерді
өшіргенде қуат көзі өшеді.
Жад сыйымдылығы – ең көп ақпаратты сақтайтын құрылғы. Сыйымдылық
байтпен өлшенеді.
Ақпаратты енгізу және шығару. Қодталған ақпаратты шығарып, қайта
кіргізу үшін әртүрлі техникалық құрылғылар болады.
Пернетақта – түймешелерді баса отырып, компьютерге мәтін жазылады.
Басқа түймешелер компьютердің басқа жұмыстарын басқарады. Бағдаржолмен
экранда бар әртүрлі шартбелгілерді ашып-жауып алуға болады.

1-тапсырма. Қазақша атауын жаттаңыз.
Қоржын (папка) – компьютерлік қоржын мәліметтерді жинау мақсатында
қызмет етеді.
Пернетақта (клавиатура) – мәліметтерді ЭЕМ-ге енгізуге арналған
құрылғы, сонымен қатар командылық операциялардың орындалуын басқарады.
Тінтуір (мыш) – дисплей экранындағы сілтеме көрсеткіш қалпын өңдеуге
арналған құрылғы.
Жазғы (принтер) – информацияны баспаға шығару құрылғысы.
Сүзгі (фильтр) – айқындалмаған мәліметтерді деректер базасына
енгізбейтін бағдарлама; кестелермен жұмыс істеу барысында фильтр көмегімен
критерий арқылы анықталған мәліметтер ғана бөлініп шығарылады.
Жад (память) – деректерді қабылдауға, сақтауға арналған ЭЕМ-нің
функционалдық бөлігі.

2-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.
Компьютер – это машина для оброботки информации, в том числе для
вычеслений. Слово «компьютер» произошло от латинского слово, означающего
«считаю». Другое название компьютера – электронно-вычеслительная машина
(ЭВМ). Компьютеры играют огромную роль во всех областях жизни: от детских
игр до полетов в космос. Есть много видов компьютеров. Самый известный –
персональный компьютер.

3-тапсырма. Берілген сөз бен сөз тіркестерінің дұрыс жазылуына назар
аударыңыз. Жатқа жазыңыз.
Пернетақта, жад, интернет жүйесі, өрмекші тор, өңдеу, қолайлы жағдай,
дүниежүзілік, қолтетік, қоржын, жазғы, компьютерлік желі, ақпараттық
технология жетістіктері, біртұтас ақпараттық кеңістік, желілер жиынтығы,
пайдаланушылардың саны, ақпараттар сақталады, электрондық пошта, хабарды
жедел жеткізеді, қызмет құны, гипермәтіндік сілтеме, бейнелік мәлімет.

СӨЗ ТІРКЕСІ МОДЕЛЬДЕРІ

4-тапсырма. Сөз тіркестерінен сөйлем құраңыз.

сақтау

Құжатты көшіру

қиып алу

өзгерту

қосу

Компьютерді өшіру

қиып алу

меңгеру

Сөзжасамның тәсілдері

1. Түркі тілдері, соның ішінде қазақ тілі қосымшалы тілдер
болғандықтан, синтетикалық тәсіл біздің тілімізде туынды сөз жасауда
үлкен қызмет атқарады. Синтетикалық тәсіл арқылы туынды сөз жасаудың
тілде қалыптасқан өзіндік жолы бар. Бұл тәсіл арқылы туынды сөз
жасау үшін, оған екітілдік бірліктің қатысуы керек:
- лексикалық мағыналы сөз;
- сөзжасамдық жұрнақ.
Лексикалық бірлік туынды сөздің мағынасына арқау болады, сондықтан да
туынды сөз жасауға лексикалық мағыналы сөздер қатысады.
Синтетикалық сөзжасамда жұрнақ негізгі мүше болып саналады. Яғни
туынды түбір негіз сөзден сөзжасамдық жұрнақ арқылы жасалады. Синтетикалық
тәсіл арқылы жасалған туынды сөздер туынды түбір деп аталады.
Мысалы, өнім,
2. Аналитикалық тәсілде екі сөз бір-бірімен тіркесіп, жаңа лексикалық
мағыналы сөз жасайды. Аналитикалық тәсіл арқылы жасалған сөз күрделі
сөз деп аталады. Бірақ күрделі сөзде олардың әрқайсысының өзінің
жеке тұрғандығы мәнін сақтамай, біртұтас мәнге көшеді. Мысалы,
өнеркәсіп, теміржол, қызыл ала т.б.
3. Лексика-семантикалық тәсілде сөздің құрамы, тұлғасы ешбір өзгеріске
түспейді, өзгеріс тек сөздің мағынасында ғана болады. Сөз дыбыстық,
морфемдік құрамын сақтай отырып, тілдегі бұрынғы қолданып жүрген
мағынасының үстіне жаңа мағынасында да қолданыла бастайды. Сөздің
тек мағынасында өзгеріс болғандықтан, бұл тәсіл лексика-семантикалық
тәсіл деп аталады. Мысалы,
1) Ақ - адал мағынасын береді. Мысалы, Ақ жүрген адам азбас.
2) Ақ –сүт, айран, қатық, қымыз, шұбат сияқты тағамдар. Мысалы,
Ұлжанның күз уақытында Зере мен балаларға әзірлеп отыратын ағы осы
болатын.
3) Ақ –ақиқат, шындық. Мысалы, Жұмыр басты пендеге – өлім ақ.

5-тапсырма. Төмендегі сөздердің сөзжасамның қандай жолымен жасалғанына
мән беріңіздер.
Пернетақта, интернет жүйесі, өрмекші тор, дүниежүзілік, қолтетік,
қоржын, компьютерлік желі, ақпараттық технология, біртұтас, электрондық
пошта, қызмет құны, гипермәтіндік сілтеме, бейнелік мәлімет, қоржын,
бағдаржол, шартбелгі, алмалы табақша, біріктіруші, басылым, ұяшық, қуат
көзі.

&&&

$$$003-012-002$3.3.12.2 №12 сабақтан алған білімді тексеру
тапсырмалары

1. Компьютердің жұмыс істеуіне қажетті ең аз деген құрылғылар
жиынтығын көрсетіңіз.
2. Жүйелік қорап қандай ішкі құрылғыларды қамтиды?
3. Монитор не үшін қажет?
4. Шеткері құрылғыларды және олардың не үшін қолданылатынын атап
шығыңыз.
5. Кернеу азайған кезде және электр қуаты өшіріліп тастағанда
компьютерді қандай құрылғы қорғайды?
6. Ақпаратты тасымалдаушылардың негізгі типтерін (ішкі және сыртқы)
атаңыз.
8. Компьютерге ақпаратты енгізуге арналған құрылғыны атаңыз.
9. Пернетақтаның негізгі бөліктерін және пернелердің атқаратын
міндеттерін атаңыз.

&&&

$$$003-013-000$3.3.13 Практикалық сабақ №13

Аналық тақташа. Оперативті жады. Процессор. Туынды сөздер.

&&&

$$$003-013-001$3.3.13.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік
нұсқаулар №13

Сабақ мақсаты:

Берілген гармматикалық және лексикалық тақырыптардың мазмұнын ашып
мейлінше академиялық білімдерін арттыру.

Әдістемелік нұсқау

Аналық тақша. Оперативті жады. Процессор.
Компьютерде жұмыс істеу кезінде барлық мәлімет аналық немесе жүйелік
тақша арқылы өңделеді (1.4-сурет). Аналық тақша – бұл компьютердің барлық
құрамдас бөліктері қосылатын күрделі көп қабатты мөрлік тақша. Аналық тақша
мыс өткізгіш жолшықтар желісімен қапталған, олардың бойымен мәліметтер
тақшада құрастырылған микросхемалар мен компьютердің басқа құрылғылары
қосылатын слоттарға жеткізіледі. Әрбір құрылғы белгілі бір слотқа қосыла
алады. Әдетте компьютер сипаттамасының басында, орталық процессордың
(central processing unit, CPU) типі мен жиілігі, оперативті жады (random
access memory, RAM) сипаттамасы беріледі. Компьютердің бұл құрамдас
бөліктері – ең бастылары, өйткені бұлар компьютер жұмысының шапшаңдығын
анықтайды. Компьютерге әлемдегі ең үлкен тұрғылықты дискіні, ең күшті
бейнелік бейімдеуіш пен керемет дыбыстық жүйені орнатуға болады, бірақ
процессор баяу, жады мардымсыз болса, осы байлықтың барлығы түкке де
жарамай қалады. Процессор немесе микропроцессор компьютердегі орталық
мәліметтер өңдеу құрылғысы болып табылады (1.5-сурет).Процессор микросхема
ретінде ұсынылған және оперативті жадымен қатар аналық тақшада орналасады.
Процессорлар бағдарламалар жұмысына қажетті есептеулерді орындайды.
Процессор неғұрлым шапшаң болса, компьютердің жұмыс істеу жылдамдығы
соғұрлым жоғары болады.
Процессордың жылдамдығы мегагерцпен (МГц) немесе гигагерцпен (ГГц)
өлшенетін оның ырғақтық жиілігімен анықталады.
Процессордың үстіне радиатор, радиаторға процессорды салқындатуға арналған
желдеткіш (кулер) орнатылады. Компьютердің оперативті жадысы (ОЗУ) немесе
Random Access Memory мәліметтерді қысқа мерзімге сақтау үшін қызмет етеді
(1.6-сурет). Кез келген бағдарламаның, амалдық жүйенің де, жұмыс істеуі
үшін іске қосу кезінде бағдарламаның бір бөлігін қотаруға оперативті
жадының біршама көлемі талап етіледі.
Бұл тұрғылықты дискіге қатынамастан бағдарламаның маңызды
мәліметтеріне қол жеткізу мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Компьютерде бір
мезгілде неғұрлым көп бағдарлама жұмыс істесе, соғұрлым үлкен оперативті
жады талап етіледі. Бағдарламаның жұмысы аяқталған кезде немесе компьютерді
өшіргенде оперативті жадыда сақталған мәліметтер жойылып кетеді. Оперативті
жадының көлемі мегабайтпен (Мб) өлшенеді. Қазіргі заманғы қосымша
бағдарламалардың көпшілігі жұмыс істеу үшін 64 Мб оперативті жады көлемі
қажет және іске қосылған бағдарламаның әрбірі жады талап етеді. Пәрмендерді
пайдаланатын бейнелік және дыбыстық үлкен бағдарламалар (мысалы,
компьютерлік ойындар) одан да көбірек жады көлемін қажет етеді. Қазір
компьютерлерге ең аз дегенде 256 Мб оперативті жады орнатылады. Егер
компьютерде орнатылған жадыдан үлкен жадыны талап ететін бағдарламаны іске
қосатын болсақ, онда оның жұмыс істеу жылдамдығы бірден құлдырайды, тіптен
компьютер мүлдем «тұрып қалады». Өнімділік тұрғысынан, компьютерде неғұрлым
үлкен жады орнатылса, соғұрлым жақсы.

1-тапсырма. Көп нүктенің орнына туынды сын есімді қойыңыз.
Компьютерде жұмыс істеу кезінде барлық мәлімет ..... немесе .....тақша
арқылы өңделеді. Аналық тақша – бұл компьютердің барлық құрамдас бөліктері
қосылатын күрделі ..... мөрлік тақша. Процессор микросхема ретінде
ұсынылған .... жадымен қатар аналық тақшада орналасады. Процессорлар
бағдарламалар жұмысына .... есептеулерді орындайды. Процессордың жылдамдығы
мегагерцпен (МГц) немесе гигагерцпен (ГГц) өлшенетін оның .....жиілігімен
анықталады. Пәрмендерді пайдаланатын .... және .... үлкен бағдарламалар
(мысалы, компьютерлік ойындар) одан да көбірек жады көлемін қажет етеді.

Туынды сөздер

Есім сөзден зат есім тудыратын жұрнақтар:
1. –шы, - ші: бағдарламашы, күзетші
2. –шылық, -шілік: адамшылық, малшылдық
3. –лас, -лес, -дас, -дес, -тас, -тес: замандас, бауырлас
4. –лақ, -лек, -дық, -дік, -тық, -тік: орындық, түндік
5. –хана: асхана, дәріхана

Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақтар:

1. -м, -ым, -ім: байлам, күзем, қысым, түсім.
2. -ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе: ұрма, көрме, сүзбе, кеспе.
3. -қы, -кі, -ғы, -гі: шалғы, тепкі, бұрғы.
4. -с, -ыс, -іс: талас, айтыс, жүріс.
5. -қ, -к, -ық, -ік, -ақ, -ек: тарақ, күрек, қызық, түкірік.
6. -ыш, -іш: қуаныш, таяныш, өкініш, сүйініш.
7. -н, -ын, -ін: боран, жуын, түйін.
8. -у: сабау, жамау, көсеу.
9. -ынды, -інді: шайынды, үйінді.
10.-ғыш, -гіш, -қыш, -кіш: сүзгіш, сыпырғыш, білгіш.
10. -уыш, -уіш: өлшеуіш, түйреуіш, бастауыш.
11. -ыр, -ір, -р, -ар, -ер: үңгір, шұңқыр.

Туынды сын есім жасайтын жұрнақтар:
1. –лы, -лі, -ды, -ді: таулы, күшті
2. –дай, дей, -тай, -тей: қыздай, сүттей
3. –лық, -лік, - дық, -дік, -тық, -тік: компьютерлік, инженерлік
4. –сыз, -сіз: сусыз, бұлтсыз
5. –қы, -кі, -ғы, -гі: жазғы, қысқы

2-тапсырма. Төмендегі сөздерге тиісті -кіш,-гіш, -қыш, -уыш, -уіш,
-шы жұрнақтарын қосып туынды зат есімдер жасаңыз.
Желдет, бейнеле, тасымалда, өткіз, ұш, аударма, зертте, жүргіз, сату,
бағдарлама, бейнебейімде, дыбыста.

3-тапсырма. Төмендегі сөз тіркестерінің қандай жұрнақтар арқылы
жасалғанын анықтаңыз және орыс тіліне аударыңыз.
Физикалық құрылғылар, сызбалық бейімдеуіш, сандық ақпарат,
арифметикалық амалдар, орталық пошта, электрондық пошта, мәтіндік немесе
сызбалық өңдегіштер, стратегиялық шешім, жүйелік қорап, аналық тақшаға,
оперативті жады, ақпараттық технологиялар, жергілікті өнімдер, білікті
мамандар, өмірлік тәжірибе, бейнелік және дыбыстық үлкен бағдарламалар,
құрамдас бөліктер.

4-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.
Компьютер и человек. Компьютеры очень быстро совершенствуются. Но и
самый мощный компьютер – всего лишь устройство, которое помогает человеку.
Как в своё время помогал абак. А главный вопрос – что делать в жизни –
человек решает сам, своим умом, своим сердцем.

* * *
Назар аудараңыз.

1876 жылы Александр Грейам Белл телефон ойлап тапты.

Алғашқы телевизиялық картиналарды 1924 жылы Джон Лоджи Бэйрд
құрған, дегенмен тиімдірек электрондық жүйе Би-би-Сидің 1960 жылы
алғаш рет телевизияның шығуы үшін қолданылды.

1940 жылы Иоганн Гутенборг сөздерді қағазға түсіру үшін
ыңғайластыра орналастырылған әріптерді қолдана отырып, қағаз
беттеріне із қалдыратын бұрандалы пресс ойлап тапты. Баспа пайда
болғаннан бастап, кітаптар арзандатылды. Сонымен қатар дұрыс жазу
мен тыныс белгілерінің стандарттары шықты.

&&&

$$$003-013-002$3.3.13.2 №13 сабақтан алған білімді тексеру
тапсырмалары

Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.
1.Аналық тақша дегеніміз не?
2. Компьютердің құрамдас бөліктерін атаңыз?
3. Оперативті жадының көлемі немен өлшенеді?
4. Компьютердің жұмыс істеу жылдамдығы немен байланысты ?

&&&

$$$003-014-000$3.3.14 Практикалық сабақ №14

Компьютер дискілері. Жалғаулардың түрлері.

&&&

$$$003-014-001$3.3.14.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік
нұсқаулар №14

Сабақ мақсаты:

Әдістемелік нұсқау

Компьютер дискілері

Оперативті жады ішкі жады болып саналады да, сыртқы жадыға мысал бола
алатын тұрғылықты диск немесе ықшам дискіден ерекшеленеді. Тіпті компьютер
өшірілгеннен кейін де ақпарат сыртқы жадыда сақталады.
Диск жетектері – бұл алуан түрлі тасымалдаушылардан мәліметтерді шығарып
оқуға және жазуға арналған физикалық құрылғылар. Диск жетектері ішкі
(жүйелік қорапқа қоса салынған) немесе сыртқы болады және кабель не
өткізгішсіз жалғастыру арқылы компьютерге қосылады. Ішкі диск жетектерінің
әрқайсысына екі кабель жалғанады: мәліметтер кабелі (жалпақ сұр түсті
кабель немесе «желек» (шлейф) және қоректену кабелі (жіңішкерек болады).
Мәліметтер кабелі диск жетегін аналық тақшаға, қоректену кабелі – қоректену
қорабына қосады. Дәл осындай кабельдер сыртқы диск жетектерінде де бар:
мәліметтер кабелі компьютер порттарының біріне, қоректену кабелі – қорек
көзіне қосылады. Тұрғылықты диск (тұрғылықты диск жетегі) немесе Hard disk
Drive (HDD) – бұл компьютердегі негізгі мәліметтер қоймасы (1.7-сурет).
Компьютерлердің көпшілігі құрамдас тұрғылықты дискілермен
жабдықталған. Оларға қосымша бағдарламалар орнатылады, онда файлдар
әзірленеді және әртүрлі мәліметтер сақталады. Компьютерді сатып ала отырып,
сіздер тұрғылықты дискінің сыйымдылығы сипаттаманың алғашқы жолдарында
(оперативті жады көлемі және процессордың жылдамдығымен қатар)
келтірілгенін көресіздер. Тұрғылықты дискінің сыйымдылығы түрлі
компьютерлерде алуан түрлі болады да, мегабайтпен және гигабайтпен
өлшенеді. Қазіргі заманғы тұрғылықты дискілердің сыйымдылығы 80-500 Гбайт
және одан да үлкен болады. Алмалы дискілерге арналған диск жетегі 3,5-
дюймдік дискеттерді оқиды (1.8-сурет). Бұл дискілер ауыстырылатын
тасымалдаушылар болып саналады, олардың сыйымдылығы – 1,44 Мб. Оларға
әдетте кейбір қосымша бағдарламаларда (Word сияқты) әзірленетін құжаттар
немесе алмалы дискілерден тікелей іске қосуға болатын онша үлкен емес
бағдарламалар жазылады. Компьютерде алмалы дискілерге арналған диск
жетегіне «А» әрпі белгіленеді. CD және DVD диск жетектері мәліметтерді
ықшам дискілерге жазуға («күйдіруге») және оқуға мүмкіндік береді (1.9-
сурет). CD және DVD дискілер – ауыспалы тасымалдаушылар. CD дискіге 400 Мб,
DVD дискіге 4,7 Гб ақпарат сыяды. Дискілер бір рет жазылатын (CD-R және DVD-
R) және қайталап жазылатын (CD-RW және DVD-R W) болады.
Кез келген диск жетектері мәліметтерді оқи алады, көбісі – жазуға да
қабілетті, бірақ мәліметтерді сақтауға және алмастыруға арналған арнайы
құрылғылар да бар. Әдетте бұлар – сыртқы құрылғылар, оларға компьютердің
USB-портына тікелей қосылатын USB-диск немесе флеш-карта жатады. Флеш-
карталар өте ықшам, қазіргі таңда оларға 128 Мбайттан 4Гбайтқа дейін
ақпарат сыяды.

1-тапсырма. Мәтіннен тәуелдік жалғауы бар сөздер мен сөз тіркестерін
теріп жазыңыздар.

Жалғаулардың түрлері (тәуелдік, көптік, жіктік, септік)

Сөздер жекеше түрде де, көпше түрде де қолданыла береді. Көптік
мағынаны білдіру үшін сөздерге көптік жалғауы жалғанады. Мысалы: ағаш-тар,
көше-лер, қыз-дар т.б.
Көптік жалғауының түрлері мыналар: -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер.
Көптік жалғауының басқы дыбысының түрліше болуы түбір сөздің соңғы дыбысына
байланысты.
Тәуелдік жалғауы заттың біреуге немесе бір нәрсеге тәуелді (меншікті)
екенін білдіреді. Тәуелденетін зат үш жақтың біріне меншікті болып тұрады,
сол себепті тәуелдік жалғауының үш жағы және әр жақтың өзіне тән жалғаулары
болады.

Сөздердің тәуелденуі оңаша тәуелдену және ортақ тәуелдену болып екіге
бөлінеді.
Бір немесе бірнеше заттың бір ғана затқа меншікті болуын білдіретін
тәуелдену оңаша тәуелдену деп аталады. Басқаша айтқанда, заттың жекеше
түрде тәуелденуі.
Бір немесе бірнеше заттың көп затқа меншікті болуын білдіретін
тәуелдену ортақ тәуелдену деп аталады. Басқаша айтқанда, заттың көпше түрде
тәуелденуі.
Мысалы:

Етістіктің жіктелуі:

Сөздердің септік жалғауларын қабылдауын септелу дейді. Зат есім жекеше
және көпше түрде септеледі. Септік атаулары, сұрақтары және жалғаулары
төмендегіше:
Атау. Кім? Не?
Ілік. Кімнің? Ненің? -ның, -нің, -дың, -дің, -тың,
-тің
Барыс. Кімге? Неге? Қайда? -а, -е, -қа, -ке, -ге, -на, -не
Табыс. Кімді? Нені? -ны, -ні, -ды, -ді, -ты, -ті,
-н
Жатыс. Кімде? Неде? Қайда? -да, -де, та, -те, -нда, -нде
Шығыс. Кімнен? Неден? -дан, -ден, -тан, -тен, -нан, -нен
Көмектес. Кіммен? Немен? -мен, -бен, -пен, -менен, -бенен,
-пенен

Септелудің екі түрі бар: жай септелу және тәуелді септелу. Сөздердің
тәуелденбей тұрып түбір күйінде септелуі жай септелу деп аталады. Сөздердің
тәуелденіп барып септелуі тәуелді септелу деп аталады.

2-тапсырма. Төмендегі сөздерге тәуелдік жалғауларды жалғап сөйлем
құраңыз.
Бастық, компьютер, құжат, отан, өтініш, мамандық, куәлік, білім,
еңбекақы, уақыт.
3-тапсырма. Ортақ тәуелденген сөздерді тауып, сөйлемдерді аяқтаңыз.
Менің жұмысымның ....
Сіздің уақытыңыз.....
Сіздің көмекшілеріңіз....
Біздің Республикамызда....
Сендердің мамандықтарың...
Сіздердің компьютерлеріңіз...
Олардың табыстары.....

4-тапсырма. Мына сөздерге тиісті жіктік жалғауларын жалғаңыздар.
Мен бағдарлашы... . Сіз хатшы... . Сен заңгер... . Ол төраға... . Біз
сарапшы.... Сендер кеңесші... . Сіздер көмекші... . Олар білімді... . Мен
кәсіпкер... . Сіз құрылысшы... . Сендер ғалым.... . Сіздер саясаткер.....
Олар тұтынушы... . Мен тілші... . Сен тексеруші... .

5-тапсырма. Төмендегі сөйлемдерден септік жалғаулары бар сөздерді
теріп жазыңыздар.
Компьютерде жұмыс істеу кезінде барлық мәлімет аналық немесе жүйелік
тақша арқылы өңделеді. Компьютердің бұл құрамдас бөліктері – ең бастылары,
өйткені бұлар компьютер жұмысының шапшаңдығын анықтайды. Компьютерге
әлемдегі ең үлкен тұрғылықты дискіні, ең күшті бейнелік бейімдеуіш пен
керемет дыбыстық жүйені орнатуға болады. Процессор микросхема ретінде
ұсынылған және оперативті жадымен қатар аналық тақшада орналасады.
Процессорлар бағдарламалар жұмысына қажетті есептеулерді орындайды.

Есте сақтаңыз.
В казахском языке суффиксы -тағы, -тегі, -дағы, -дегі присоединяются к
именам существительным, образуя имена прилагательные находящихся в местном
падеже, и переводятся как «тот, который находится», «тот, который
принадлежит»: компьютердегі файлдар (файлы, которые на компьютерах), менің
папкамдағы фаилдар (файлы, которые на мойх папках), компьютер үстеліндегі
флешка (флешка, которая лежит на компьютерном столе) и т.д.

6-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.
Студент, который сидит за тобой, знает все устройства компьютера.
Почта, которая находится на улице Богенбая батыра, сегодня не работает.
Цветы, которые стоят на окне, очень красивые. Малчики, которые сидят возле
дома, рассказывают об устройстве компьютерной сети. Компьютерный клуб,
который находится напротив гостиницы, не очень большой. Пункт обмена
валюты, находящийся возле базара, сейчас закрыт.Техника, которая продается
в магазине «Планета электроники» очень дорогие.
7-тапсырма. -тағы, -тегі, -дағы, -дегі жұрнақтарымен келетін сөз
тіркестерін құрыңыз.

&&&

$$$003-014-002$3.3.14.2 №14 сабақтан алған білімді тексеру
тапсырмалары

Сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Диск жетектері дегеніміз не?
2. Ішкі диск жетектеріне қандай кабельдер жалғанады ?
3. Тұрғылықты дискінің сыйымдылығы қандай болады ?

&&&

$$$003-015-000$3.3.15 Практикалық сабақ №15

Дыбыстық тақша. Шылау. Септеулік шылау. Демеулік шылау. Жалғаулық
шылау. Көмекші есімдер.

&&&

$$$003-015-001$3.3.15.1 Практикалық сабаққа арналған оқу-әдістемелік
нұсқаулар №15

Сабақ мақсаты:

Әдістемелік нұсқау

Дыбыстық тақша
Компьютерді бейне және дыбыстық ақпаратпен жұмыс істеуге қабілетті
ететін, сондай-ақ оны компьютерлер желісіне қосуға мүмкіндік беретін
бірнеше құрылғылар түрі бар. Бұл құрылғылар құрамдас та, қосымша да болады,
қосымша болған жағдайда олар кеңею слоттарына орнатылады. Дыбыстық тақша
(дыбыстауыш) компьютерге жоғары сапалы дыбыс тудыруға және оны компьютерге
жазуға мүмкіндік береді (1.10-сурет).

Дыбыстық тақша ұсынатын дыбыспен жұмыс істеудің кеңейтілген
мүмкіндіктері компьютерлік ойындарда және басқа қазіргі заманғы
бағдарламаларда талап етіледі. Бейнебейімдеуіш немесе бейнетақшаның
(сызбалық бейімдеуіш) кескіндерді сақтау үшін ғана пайдаланылатын меншікті
оперативті жадысы бар (1.11-сурет). «Тұрғылықты жері» бойынша бұл жады
көбінесе бейнежады (videoRAM немесе VRAM) деп аталады. Бейнежады көлемі
неғұрлым үлкен болса, компьютер кескіндер мен бейнероликтерді соғұрлым
үлкен ажыратылымдықпен және түрлі түстермен бейнелейді. Желілік тақша
компьютерді компьютерлер желісіне қосуға мүмкіндік береді (1.12-сурет).
Желілік тақшалардың бірнеше түрі бар: Ethernet, token ring және сымсыз
желілерге қатынас құруға арналған тақшалар; ең танымалдары – Ethernet және
сымсыз желілер.

Шылау. Септеулік шылау. Демеулік шылау. Жалғаулық шылау. Көмекші есімдер.

Шылау – сөздер мен сөйлемдерді байланыстыратын және өзі тіркескен
сөзге қосымша мағына беретін сөз табы. Шылаулардың үш түрі бар. Олар:
септеулік шылау, демеулік шылау, жалғаулық шылау.
Септеулік шылау – белгілі бір септікте тұрған сөзбен ғана тіркесіп
қолданылады. Сөздерді сабақтастыра байланыстырады. Септеулік шылауларға
мыналар жатады: туралы, сияқты, үшін, сайын, дейін, қарай, тарта, жуық,
кейін, соң, әрі, гөрі, бері, бірге, қабат, қатар, т.б.
Демеулік шылау – сөздерді байланыстырмайды. Тек өзі тіркескен сөзге
қосымша мағына үстейді. Демеулік шылаулардың төмендегідей түрлері бар:
Сұраулық: ма, ме, ба, бе, па, пе, ше.
Күшейткіш: -ақ, -ау, -ай, да, де, та,те.
Белгісіздік: -ау, -мыс, -міс, кейде.
Болымсыздық: түгіл, тұрсын, тұрмақ.
Шектік: ғана, тек, кейде, -ақ.
Нақтылау: -ды, -ді, -ты, -ті, ғой.
Жалғаулық шылау – сөздер мен сөйлемдерді салаластыра (тең дәрежеде)
байланыстырады. Жалғаулық шылау төмендегідей бөлінеді:
Ыңғайластық: және, әрі, да, де, ма, ме, т.б.
Қарсылықты: бірақ, дегенмен, алайда, сонда да, т.б.
Себеп-салдар: өйткені, себебі, сондықтан, сол үшін, т.б.
Талғаулықты: не, немесе, я, я (не) болмаса, яки, т.б.
Кезектес: кейде, бірде, біресе.
Шартты: егер, егер де.
Лексикалық мағынасынан айырыла бастап, сөйлемде екінші бір зат есім
сөздің легінде қолданылатын зат есімдер көмекші есімдер деп аталады.
Масалы, сырт, іш, маң, алд(ы), арт(ы), үст(і), қас, жан т.б. (Ауылдың жаны
терең сай)
Әдетте көмекші есімдер тәуелдік жалғауында тұрып, негізгі зат есіммен
тіркесіп сөйлемнің бір ғана мүшесі болады.
1-тапсырма. Көмекші сөздерді пайдалана отырып, мәтін құрастырыңыз.
2-тапсырма. Төменгі сөйлемдерден шылауларды анықтаңыз.
Компьютерді бейне және дыбыстық ақпаратпен жұмыс істеуге қабілетті
ететін бірнеше құрылғылар бар. Бұл құрылғылар құрамдас та, қосымша да
болады. Дыбыстық тақша (дыбыстауыш) компьютерге жоғары сапалы дыбыс
тудыруға және оны компьютерге жазуға мүмкіндік береді. Бейнебейімдеуіш
немесе бейнетақшаның (сызбалық бейімдеуіш) кескіндерді сақтау үшін ғана
пайдаланылатын меншікті оперативті жадысы бар. Бейнежады көлемі неғұрлым
үлкен болса, компьютер кескіндер мен бейнероликтерді соғұрлым үлкен
ажыратылымдықпен және түрлі түстермен бейнелейді.

3-тапсырма. Төмендегі сөйлемдерден жалғаулық шылауларды анықтаңыз.
1. Салтанат «Әсем тұрмыс» үйіне барды да компьютерін жөндетіп әкелді.
2. Мен саған интернеттен хат жаздым, бірақ сен маған жауап
қайтармадың. 3. Марат компьютерде отырып біресе мәтін тереді,
біресе агенттегі достарының сұрақтарына жауап береді. 4. Ксения
компьютерде мәтінді баяу тереді, себебі ол қазақша әріптерді енді
үйреніп жүр. Егер компьютер бағдарламаларын жақсы білсем, болашақта
бағдарламашы боламын.

4-тапсырма. Төмендегі сөйлемдерден шылау түрлерін анықтаңыз.
1. Мынау менің ұялы телефоным ғой. 2. Менің досым жапондық көліктерді
жақсы көреді, әсіресе Toyota, Lexus маркілерін. 3. Сендер бүгін
«Электроника әлемі» дүкеніне барасыңдар ма? 4. Информатика сабағында
Блез Паскаль туралы көп білдім. 5. С.А. Лебедев өмірінің соңына
дейін ғылыми кадрлар даярлап, жеке үлгісімен жастарды тәрбиелейді.
6. Билла Гейтстің басқаруымен, Microsoft ақпараттық технологиялар
мен өнімдер шығару бойынша үнемі даму үстінде келеді. 7. «Файлдың
аты» жолын басқаннан соң, атыңызды жазыңыз. 8.Екі жүз жылдан кейін
1820 жылы француз Шарль Голь көбейту мен бөлуді орындай алатын
арифмометр ойлап шығарған. 9.Оның уақытының маңызды бөлігі
клиенттермен кездесуге және электрондық пошта арқылы бүкіләлемдік
Microsoft әріптестерімен пікір алмасуға арналған. 10. бас
әріптер режімін бекіту үшін қолданылады. 11. Енді Әлия компьютерден
басқа байланыс жасай алмайды. 12. Компьютер сатып алмастан бұрын, не
үшін пайдаланатыныңызды шешіп алыңыз.

* * *
Азамат

Бірде жиренше серіктерімен алыс жолдан келе жатады. Ауылына
жақындағанда жолдастарының бірі:
- Жиренше, үйіңде ұлың бар ма? – дегенде,
- Е, болғанда қандай! Жігіт болған азаматым бар, - дейді.
Осы кезде төрт жасар бала кісілердің алдынан жүгіріп шығады.
Мұны көрген жолдастары:
- Е, немерең де бар екен ғой, - деседі. Сонда Жиренше тұрып:
- Үлкені де осы, кішісі де осы, - депті. Мұнысына жолдастары:
- Әй, Жиренше-ай, осыны да азаматым бар деп, әлдеқандай етіп айтасың-
ау, - деді көңілдері толмай.
Сол сәтте Жиренше қолындағы қамшысын тастай салып, ұлына алып бер
депті. Ұлы еңкейіп қамшыны әкесіне алып береді. Сонда шешен жанындағыларына
қарап:
- Міне, азамат деген осы емес пе? Егер бұл балам болмаса, қамшымды кім
алып берер еді?

&&&

$$$003-015-002$3.3.15.2 №15 сабақтан алған білімді тексеру
тапсырмалары

Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Компьютерді бейне және дыбыстық ақпаратпен жұмыс істеуге қабілетті
ететін қандай құрылғылар бар ?
2. Дыбыстық тақшаның қызметі қандай ?
3. Желілік тақшалардың қандай түрлері бар ?

&&&

$$$007-000-000$3.7 Білімді бақылау бөлімі

Бақылау жұмысының мақсаты студенттердің оқу материалдарын өздігінен
алған білімдерін тексеру мен бекіту, сонымен қатар тәжірибеде қолдана алу
дағдысын айқандау болып табылады.

Студент 1 бақылау жұмысын жазу керек. Ол бақылау жұмысы 2 теориялық
сұрақ пен 6 тәжірибелік тапсырмадан тұрады. Бақылау жұмысы 10 нұсқадан
құралған. Нұсқа сынақ кітапшасының соңғы нөмірінен алынады.

Бақылау жұмысыны орындау кезінде мынадай талаптарды негізге алу
керек:

1. Барлық тапсырмалар толық орындалмаған бақылау жұмыстары саналмайды.
2. Титулдық бетте оқу орнының атауы, кафедраның атауы, пән аты,
фамилия, аты, әкесінің аты, нұсқа нөмірі, топ нөмірі көрсетілуі
міндетті.
3. 3-7 тапсырмалар көмпьютерде орындалып, А4 бетіне толықтай
сипаттамасымен басылған күйде болу керек.
4. Бақылау жұмысы А4 бетінде орындалу керек немесе дәптерде
орындалса, онда теориялық сұрақ қолмен жазылып, ал 3-7 тапсырмалар
компьютерде орындалуы керек.
Бұл талаптарға сәйкес келмеген бақылау жұмысы қайтарылып беріледі.

&&&

$$$007-001-000$3.7.1 1-модуль бойынша тапсырма

Тапсырма 1.

Порттар
Порттар – корпустың алдыңғы немесе артқы тақтасындағы ажыратқыштар.
Оларға әдетте кабель арқылы әртүрлі құрылғылар қосылады (1.13-сурет).
Порттарға қосуға болатын құрылғылардың саны мен түрі компьютер порттарының
саны мен түріне тәуелді болады.

Көптеген пернелердің бетінде екі-төрт таңба бейнеленген. Пернені
қажетті нышанды енгізуге қолдану үшін басқару пернелері пайдаланылады.
, , пернелері әдетте қандай да бір әрекетті орындамайды,
олар басқа пернелердің міндетін өзгертуге арналған немесе өзге пернелермен
бірге қолданылады. Мысалы, пернесі бас әріптерді жазу үшін, ал <сол
жақ Alt> және немесе және пернелерін тіркесімі –
пернетақта тілін өзгерту үшін пайдаланылады. бас әріптер
режімін бекіту үшін қолданылады ( пернесін пайдалану қажет емес).
пернесін қайталап басып, бас әріптер енгізу режімін болдырмай
тастауға болады.
(енгізу) – мәтінмен жұмыс істеу кезінде жолды енгізуді
аяқтауға арналған, нысандармен жұмыс істеу кезінде тінтуірдің сол жақ
батырмасын екі рет шерткенмен бірдей қызмет атқарады. (болдырмау) –
әрекетті немесе амалды болдырмау, сұхбат терезесін немесе мәтінмәндік
терезені жабу үшін қолданылады.
Бос орын пернесі – пернетақтаның төменгі жағындағы еш жазуы жоқ бұл
перне сөздер арасында бос орын қалдыру үшін қолданылады. Түзету пернелері –
, , – Enter пернесінің үстінде
орналасқан бағдаршалы перне. Ол жүгіргінің сол жағында тұрған нышаны жояды.
– жүгіргінің үстінде немесе оның оң жағында тұрған нышаны жояды.
– нышандарды енгізу режімдерін ауыстыруға арналған («қою» және
«алмастыру» режімдері, үнсіз келісім бойынша «қою» режімі жұмыс істейді).
Жүгіргіні басқару пернелері <←>, <→ >, <↓ >, <↑ > жүгіргіні бейне бет
бойымен өзіне сәйкес бағытта жылжытады. Жүгіргіні басқару пернелеріне,
сондай-ақ , ,, пернелері де жатады. ,
– жүгіргіні мәтін жолының басына (соңына) апарады. , –
жүгіргіні мәтін бойымен бір бейне бетке жоғары (төмен) жылжытады.
Windows пернесі Бастау батырмасының Бас мәзірін ашады. Басқару
пернелері сияқты, ол да басқа пернелермен бірге қолданыла алады.
Мәтінмәндік мәзір бейнеленген перне тінтуірдің оң жақ пернесінің қызметін
атқарады.
Жетелік пернелер – ... – алдын ала белгіленген мәні жоқ
пернелер. Олардың мәнін бағдарламаларды әзірлеушілер өз қалауынша
анықтайды. Жетелік пернелер міндетін нақты бағдарламамен танысу кезінде
оқып-қарастыру қажет. Әр уақытта бір ғана міндет атқаратын перне – , ол
ақпараттық жүйені шақырады. windows-қа лайықталған бағдарламаларды
әзірлеушілер үшін осы пернелерді пайдалану жөніндегі нұсқаулықтар жасалған,
сондықтан көптеген бағдарламалардағы пернелердің міндеті ұқсас болып
келеді. Сандық бөлік екі мақсатта қолданылады. Пернетақтаның сандық
бөлігінде пернесі режімі қосылып тұрған кезде пернелер сандық
ақпарат пен арифметикалық амалдар таңбаларын енгізуге арналады.
Пернетақтаның сандық бөлімінде пернесі режімі қосылмаған кезде
бұнда жүгіргіні басқару пернелері қайталанады. , ,
пернелерінің пернетақтаның оң жақ жоғарғы бұрышында сәйкес режім
қосылып тұрғанын көрсететін көрсеткіштері бар.

1-тапсырма.
1. Басқару пернелерінің қызметі қандай ?
2. қандай мақсатта қолданылады ?
3. ... пернелердің қызметі қандай?
4. Бос орын пернесі қайда орналасқан ?

2-тапсырма. Мәтін оқып, етістіктің шақтарын анықтаңыз.

Интернет арқылы тапсырыс беру оңай!
Интернет дүкенінен жеке адамдар мен қатар ұйымның атынан, Интернет
арқылы не телефонмен тапсырыс бере аласыз. Мысалы, Sulpak Интернет дүкеніне
Қазақстанның көптеген қалаларынан жеткізілімі бар тапсырысты рәсімдеуге
болады. Ол үшін Sulpak бірегей анықтама қызметінің телефоны Sulpak 8(800)
08-08-08-8 (қоңырау соғу тегін) арқылы қоңырау соғып, өзіңіздің Интернет
дүкенінде тапсырыс рәсімдегіңіз келетінін операторға хабарлауыңыз керек.
Сізді Интернет дүкенінің тапсырысыңызды рәсімдейтін операторымен
байланыстырады. Ал Алматыда тапсырысты рәсімдеу үшін (727) 2333-000
телефонына қоңырау соғуға болады. Операторға өзіңізді қызықтырған тауарды
айтыңыз. Жеткізілімді жүзеге асыратын байланыс телефоныңыз бен
мекенжайыңызды айтыңыз. Оператор тапсырысыңызды рәсімдеп, оның нөмірі мен
болжаммен жеткізу уақытын хабарлайды.
Sulpak Интернет дүкенінің диспетчер қызметі жұмыс күндері мен демалыс
күндері сағат 9.30-дан 20.00-ге дейін сіз үшін жұмыс істейді. Егер сіз
қандай да бір септермен тапсырыстар қызметінің (727) 2333-000 телефонына
хабарласа алмасаңыз, не уақытыңыз болмаса, онда «Кері байланыс» қызметін
пайдалануыңызға болады. Сізге тек үндеу үлгісін толтыру керек, оператор
сізге қолайлы уақытта көрсеткен телефонға қоңырау соғады.

«Кері қоңырау + үндеу үлгісі» - «ИМ-К Интернет арқылы Тапсырыс» файлында
«Online тапсырыс» қызметі. Сіз тапсырысыңызды үйден немесе кеңседен шықпай-
ақ, электрондық тапсырыс арқылы жібере аласыз. Ол үшін Сізге «On-line
тапсырыс» опциясын таңдап, электрондық тапсырысты толтырып, аудармасы қажет
материалды MS Word, PDF, JPG форматында электрондық тапсырысқа тіркеп
жіберу керек. Немесе бізге хат жазып, аудармаға арналған материалды хатқа
тіркеңіз. Тапсырысыңызды бағалаудан өткізгеннен кейін Сізге біздің менеджер
хабарласады. Дайын аударманы электрондық пошта арқылы немесе біздің
кеңседен ала аласыз. Тапсырысты кеңсеге келіп қолма-қол ақшалай немесе
Visa, Master Card, банк аударымы арқылы, Яндекс ақша, WebMoney,
MoneyBookers жүйелері көмегімен ақшалай аударым арқылы төлеуіңізге болады.

3-тапсырма. Телефонмен тамаққа тапсырыс беру (Заказы еды по
телефону).Сұхбатты оқып, орыс тіліне аударыңыз.
- Тамақты кеңсеге алдыруға бола ма ?
- Сіздердің ас мәзірлеріңізде не бар ?
- Бізде пиццаның бірнеше түрі бар ?
- Салат алдырасыздар ма ?
- Дайын дәмді қай жерге жеткізу керек ?
- Біздің мекенжайымызды жазып алыңыз.
- Нақты мекенжайыңызды айтыңызшы.
- Телефон соғыңыз, мен күтіп аламын.
- Қанша уақытта жеткізесіз.
* * *
- Қалай жылдам келдіңіз.
- Тапсырысты сағат 17-ге әзірлеңіз.
- Жеткізу тегін.
- Бізде вегетериандық және ет тағамдары бар.
- Мен тамақ жемеймін, қарным ашқан жоқ.
- Рахмет, мен тойып қалдым.
- Осы бәрімізге жетеді.
- Мен бір тілімін алайын.
- Үшінші пицца – сізге сыйлық.
- Чекпен төлеңіз.
- Қалғаны керек емес.
- Ас дәмді болсын!

* * *
- Достар, бәлкім үзіліс жасармыз. Түскі ас ішейік.
- Менің қатты қарным ашты. Таңертеңнен ештеңе жеген жоқпын.
- Мен де сіздермен бірге тамақ іше аламын.
- Қасымызда кафе бар.
- Онда түскі тамақ дәмді болады.
- Біздің уақытымыз аз. Есепті бітіруіміз керек.
- Бәлкім, пиццаны осында алдырамыз.
- Сөйтейік! Нешеу аламыз.
- Үшеу. Әрқайсымызға біреуден.
- Бұл көп. Екі пицца жарайды.
- Ал мен диетадамын. Ет жемеймін. Маған көкөніспен керек.
- Пиццаға кім тапсырыс беріп еді.
- Рахмет, қалай жылдам.
- Бізге ас мәзірі бойынша түрлі тамаққа тапсырыс бере аласыздар ма?
- Уақытында жеткіземіз.
- Біз қанша төлейміз ?
- Үш мың теңге және әкелгеніміз үшін. Пиццаны алыңыздар. Сақ
болыңыздар, өте ыстық.
- Әкеліп бергеніңізге рахмет.
- Ас дәмді болсын !
- Ыстық кезінде жеп алыңыздар. Өте дәмді!
- Біз дұрыс таңдау жасадық. Қазір жүрек жалғап аламыз да,
жұмысымызды жалғастырамыз.

4-тапсырма. Көп нүктенің орнына келер шақтың жұрнақтарын жалғаңыз.

1. Интернет арқылы тапсырыс бер... . 2. Sulpak Интернет дүкеніне
Қазақстанның көптеген қалаларынан жеткізілімі бар тапсырысты
рәсімде... . 3. Сізді Интернет дүкенінің тапсырысыңызды рәсімдейтін
операторымен байланыстыр... . 4. Операторға өзіңнің қызықтырған
тауарыңды айт... .5. Оператор тапсырысты рәсімдеп, оның нөмірі мен
болжаммен жеткізу уақытын хабарла... . 6. Sulpak Интернет дүкенінің
диспетчер қызметі жұмыс күндері мен демалыс күндері сағат 9.30-дан
20.00-ге дейін сіз үшін жұмыс істе... . Оператор маған қолайлы уақытта
көрсеткен телефонға қоңырау соқ... .

5-тапсырма. Көп нүктенің орнына өткен шақтың жұрнақтарын жалғаңыз.
1. Біз «Электроника әлемін» дүкенінен компьютер сатып ал... . 2. Дайын
аударманы электрондық пошта арқылы жібер... .3. Бұрынғы кезінде хат-
хабарларды пойыз арқылы жеткіз... .4. Сөйлесу өте қиын және ұзақ
бол... .5. Кейіннен Қазақстанның қалаларында, аудандарында,
ауылдарында пошта бөлімшелері ашыл... . 6. Интернет арқылы сөйлесу
арзанға түс... .7. Компьютер клубына барып, компьютерде әртүрлі
ойындарды ойнауды үйрен... . 8. Былтыр Арман мектепті бітіріп,
институтқа түс... . 9. Ата-анасы оған сыйлыққа компьютер әпер... .

Тапсырма 2.

Тінтуір
Тінтуір – өзін тегіс бетте қозғалтқанда бейне беттегі жүгіргіні
(курсорды) жылжытатын шағын манипулятор (1.15-сурет). Тінтуір –
компьютермен әдетте сым арқылы жалғанатын және тұрпаты кәдімгі тышқанға
ұқсайтын, 2-3 батырмасы бар қорапша. Оны басында қалжыңдап «mouse» –
«тышқан» деп атағанмен, кейіннен осы сөз ресми атауына айналып кетті.
Тінтуірді үстел бетінде немесе басқа да жазықтық бетінде қозғалтқан
кезде компьютер бейне бетінде тінтуір көрсеткіші – жүгіргі сол ретпен
қозғалады. Жүгіргі орындалып отырған амалға қарай өз түрін өзгерте алады.
Қандай да бір әрекетті орындау қажет болғанда пайдаланушы тінтуір
пернелерінің бірін басады. Тінтуірдің сол жақ пернесін бір рет шерту –
нысандарды ерекшелеу үшін қолданылады. Тінтуір жүгіргісін нысанның үстіне
апарып, бір рет шерту (басып, қайта жіберу) қажет. Екі рет шерту –
терезені, құжатты ашу үшін немесе бағдарламаны іске қосу үшін қолданылады
және пернесін басқанмен бірдей қызмет атқарады. Жүгіргіні нысан
үстіне апарып, екі рет жылдам шерту қажет (тінтуір орнынан қозғалмауы
тиіс).
Сонымен қатар, тінтуірдің сол жақ пернесі бейне беттегі нысандардың
орнын ауыстыру үшін қолданылады. Тінтуір көрсеткісін нысанның үстіне
апарып, пернені басып ұстап тұрып, нысанды басқа жерге апарып, содан кейін
пернені жібере салу керек.
Тінтуірдің оң жақ пернесі мәтінмәндік мәзірді шақыру үшін қолданылады
(мәзірде осы бағдарламада немесе бейне беттің осы аумағында жұмыс істеу
кезінде рұқсат етілген әмірлер қамтылған), бұл көптеген әмірлердің
орындалуын жылдамдатады. Тінтуір жүгіргісін нысанның үстіне апарып,
тінтуірдің оң жақ пернесін бір рет шерту қажет.
Кей кездері тінтуір орнына трекбол, сезімтал тақта немесе трекпойнт
қолданылады. Қызметі жағынан бұл құрылғылардың бәрі тінтуірге пара-пар.

1-тапсырма. Сұраққа жауап беріңіз.
1. Тінтуірдің сол жақ және оң жақ пернелерінің атқаратын қызметтерін
сипаттаңыз.
2. Тінтуір орнына кейде орнына не қолдануға болады ?

2-тапсырма. Орыс тіліне аударыңыз.
Мышь – как бы дополнительная клавиатура, с двумя или тремя кнопками.
Когда мышь движется по коврику, внутри нее вращается шарик. При этом
возникают электрические сигналы, которые перемещают по экрану курсор. Его
подводят к нужному месту на экране и нажимают на кнопку (нажим иногда
называют «клик»). Это вызывает нужное действие компьютера.
Джойстик преобразует наклоны рукоятки в электрические сигналы.
Механизм его работы примерно тот же, что у мыши. Джойстиком удобно
«управлять» электронной игрой.
Трекбол действует так же, как мышь. Но шарик расположен наверху и его
двигают рукой.

3-тапсырма. Ауыспалы өткен шақтың жұрнағын жалғаңыз.
Бұрын адамдар хат-хабарларды түйе немесе ат арбамен 20 000 шақырымға
дейін жол жүріп әрең жеткіз... .2. Арман кішкентай кезінен компьютер сатып
алуды арманда... . 3. Ол интернеттен баяндамаларына ақпарат іздеп, баяндама
жаз... . 4. Арман ағылшын тіліндегі мәтіндерді аударып, аудармасын
компьютерге бас... . 5. Тіпті интернет-дәмханада отырып, достарыммен
сөйлес... .

4-тапсырма. Бұрынғы өткен шақтың жұрнағын жалғаңыз.
1. Арман кейіннен мектепке барып, компьютерді басқа мақсатта үйрен...
. 2. Ол интернетті үйреніп, көп уақытын компьютер алдында
өтікезетін бол... . 3. Интернет планетадағы барлық копьютерлік
жүйелердің басын қосатын дүниежүзілік «өрмекші торға» айнал.. .4.
Оның мекенжайы электрондық поштада жазыл... .5. Ол интернеттің
көмегімен машина сатып ал... .

5-тапсырма. Өлеңді зейін қойып тыңдаңыз, орфоэпиялық норманың
сақталуына назар аударыңыз. Өлеңді оқып, мазмұнын айтып беріңіз.

Компьютер басты жарты адамдар
Біз қаншама жас өскінді аттандырдық шет елге:
Білім алып келсін дедік,
Жер, ел танып көрсін дедік.
Бірақ осы іске үмітті жалаң білім өтер ме?
Зұлымдық та білім қызға ғашық болып сүйісті,
Кім тежемек, кім қайырмақ бұл пенделік күйісті?
Жалғыз жол бар:
Білім әркез рухани байлыққа
Терең тамыр жіберуге тиісті.
Қайтсек екен, монитор көз компьютер бас жас талап,
Білім Рух болуы үшін ажырамас қос қанат
Қай кезде де білім күшің әрі нұрлы жетегің.
Білімнің де адамзатқа зияны бар екенін.
Мұхтар Шаханов

&&&

$$$007-001-001$3.7.2 2-модуль бойынша тапсырма

Тапсырма

Компьютерді дұрыс қолдану ережесі
Компьютерді алғаш қосар алдында желідегі кернеу компьютер талап ететін
кернеуге сәйкес келетін-келмейтінін тексеріп алу қажет (көптеген
компьютерлер кіретін кернеудің түрлі мәндері, мысалы 220 немесе 110 В
болғанда да жұмыс істей береді). Қажет болған жағдайда компьютердегі кернеу
айырып-қосқышын дұрыс қалыпқа келтіру керек. Электр қуаты тұрақсыз түрде
берілген жағдайда компьютермен бірге электр қуатының жетіспеуінен қорғайтын
құрылғылардың бірін: желілік сүзгі, тұрақтандырғыш немесе үздіксіз қорек
көзі құрылғысын (UPS) қолданған орынды. Егер компьютер үздіксіз қорек көзі
құрылғысы (UPS) арқылы қосылған болса, онда оны компьютерге кернеу жеткізу
режіміне ауыстыру қажет. Ал егер компьютер тұрақтандырғыш арқылы қосылған
болса, сол тұрақтандырғышты қосу қажет. Осыдан кейін
· компьютердің мониторын;
· өзіңіз жұмыс істегіңіз келетін шеткері құрылғыларды (басып шығарғыш,
сыртқы модем, мәтіналғы және т.б.);
· жүйелік қорапты қосу керек.
Осыдан кейін компьютер бейне бетінде компьютердің жабдықтарын тексеру
және амалдық жүйені бастапқы іске қосу бағдарламаларының жұмысы барысы
жөніндегі хабарламалар пайда болады.
Windows XP амалдық жүйесінде жұмыс істеген кезде компьютерді өшіру
үшін:
- жұмыс істеп тұрған бағдарламаларды аяқтау;
- Windows XP амалдық жүйесінде Бастау батырмасын басқан кезде
шығатын мәзірден Өшіру немесе Компьютерді өшіру бұйрығын, ал пайда
болған сұратудан – Өшіру батырмасын немесе Жұмысты аяқтау тармағын
таңдау (компьютер қорек көзінен амалдық жүйе арқылы автоматты
түрде ажыратылады, қоректендіру батыр-масын басу қажет емес);
- басып шығарғышты және компьютерге қосылған өзге де шеткері
құрылғыларды (сыртқы модем, мәтіналғы және т.б.) өшіру;
- компьютердің мониторын өшіру;
- егер компьютер үздіксіз қорек көзі құрылғысы арқылы қосылған
болса, ондағы компьютерге қорек беру режімін өшіру қажет. Ал егер
компьютер кернеуді тұрақтандырғыш арқылы қосылған болса, сол
тұрақтандырғышты өшіру қажет.

1-тапсырма. Мәтін бойынша компьютерді қосу-өшіру ретін көрсетіңіз.
2-тапсырма. Мәтінді оқып, мәтінге ат қойыңыз.

[pic]Әлия компьютерді өте жақсы көреді. Кішкентай кезінен компьютер
сатып алуды армандайтын. Компьютер клубына барып, компьютерде әртүрлі
ойындарды ойнауды үйренді. Кейіннен мектепке барып, компьютерді басқа
мақсатпен қолдануды үйреніпті. Ол интернеттен ақпарат іздеп, баяндама
жазатын немесе ағылшын тіліндегі мәтіндерді аударып, аудармасын компьютерге
басатын.
Былтыр Әлия мектепті бітіріп, институтқа түсті. Ата-анасы сыйлыққа
компьютер әперді. Әлия қуанғаны соншалық – қолма-қол компьютерді қосып,
интернетпен байланыс жасай бастады. Бір кезде жазған хаттарына жауап алатын
болды.
Енді Әлия компьютерден басқа байланыс жасай алмайды, өйткені ол
жолдастарымен кездеспейді, қонаққа бармайды, қонақ шақырмайды, ешкімге
телефон соқпайды, біреу телефон соқса, қысқа жауап береді де, қайта
компьютерге жүгіреді. Қазір де, міне, компьютердің алдында ешкімді естімей
отыр.
Бұған Әлияның ата-анасы қатты алаңдайды. Әлияның бұл кәсібінен шошиын
деді.
3-тапсырма. Пікіріңізді білдіріңіз.
1. Сіздің ойыңызша, жоғарыдағы әңгіме кейіпкері Әлия өзінің бұл
әрекетінен зиян шеге ме? Өз ойыңызды білдіріңіз.
2. Сіз Әлияның ата-анасына қалай көмектесер едіңіз ?
3. Әлия орнында сіздің бауырыңыз болса, не істер едіңіз?
4-тапсырма. Төмендегі сөйлемдерді төмендегі үлгі бойынша жазып
шығыңыз.
Үлгі: Әсет телефон арқылы үйімен сөйлесіп жатыр.
Әсет телефон арқылы үйімен сөйлеседі
Әсет телефон арқылы үйімен сөйлеспек.
Әсет телефон арқылы үйімен сөйлесер.
Әсет телефон арқылы үйімен сөйлесті.
Әсет телефон арқылы үйімен сөйлескен.
Әсет телефон арқылы үйімен сөйлесіпті.
Әсет телефон арқылы үйімен сөйлесетін.

1. Әсет телефон арқылы үйімен сөйлесіп жатыр. 2. Пошта арқылы
қызметкерлері бандерольды орап жатыр. 3. Хат тасушы хат-хабарларды
тасып жүр. 4. Пошта қызметкерлері сәлемдемені қабылдап жатыр. 5. Мен
достарыма хат жазып отырмын. 6. Сіз жеделхатты ауылға жіберіп
отырсыз. 7. Нөмірді дұрыс алмай отырсыз. 8. Интернеттің көмегімен
машина сатып алып отыр. 8. Біз басқа елдегі таныстарымызбен еркін
сөйлесіп отырмыз. 9. Электронды пошта арқылы жолдасына хат жіберіп
отыр. 10. Интернет-дәмханада компьютерді пайдаланып отыр.

5-тапсырма. Мына сөйлесулерді оқып, жаттап алыңыз.

* * *
- Сіз Орталық пошта қайда екенін айтып жіберіңізші.
- Орталық пошта Бөгенбай батыр көшесі мен Абылай хан даңғылының
ортасында.

* * *
- Факс-бюро қай кездерде істейді ?
- Факс-бюро тәулік бойы істейді.
- Үзілісі қашан ?
- Үзіліссіз істейді.

* * *

- Жеделхат бланкісін қалай толтыру керек ?
- Үлгі әне, ілулі тұр. Үлгі бойынша толтырыңыз.

* * *
- Электронды поштаны тексердің бе ?
- Жоқ, компьютер жүйесі бұзылып тұр.
- Компьютерді жөндеу керек қой.
- Компьютер шеберін шақырып қойдым.

* * *
- Мына факсті Түркияға жіберіңізші.
- Жіберейін. Факстің нөмірі қандай ?
- Факстің нөмірі: 8 10 90 213 45

* * *
- Мен құжаттарды электронды пошта арқылы жіберемін.
- Жарайды. Мекенжайымды білесіз бе.
- Білемін. Мекенжайыңыз кітапшамда жазылған.

&&&

$$$007-001-002$3.7.3 3-модуль бойынша тапсырма

Тапсырма.

Қандай компьютер сатып алу қажет?
Компьютер сатып алмастан бұрын, мынаны шешіп алыңыз: Сіз оны не үшін
пайдаланасыз? Түрлі бағдарламалар компьютер сипаттамаларына түрлі талаптар
қояды, олардың ішінде процессордың ырғақтық жиілігіне, тұрғылықты диск
көлеміне, оперативті жады көлеміне, дыбыстауыш, бейнелік бейімдеуіш пен
желілік тақшаның бар болуына назар аудару қажет.
Мысалы, мәтіндік немесе сызбалық өңдегіштер, электрондық кестелер және т.б.
сияқты кеңсе бағдарламалары жұмысы қор көздеріне аса қатты талап қоймайды.
Компьютерлердің бұл категориясының құрылымы қарапайымдау, сондықтан едәуір
арзандау болады. Бұл мақсаттарда қолдану үшін 1,8 GHz ырғақтық жиілігі бар
процессор, сыйымдылығы 80 Gb тұрғылықты диск, 256 Mb оперативті жады,
аналық тақшаға қоса орнатылған бейнелік бейімдеуішті қамтитын жүйелік қорап
және диагоналы 17 дюйм монитор сатып алса жеткілікті.
Ал егер Сіз тек құжаттарды әзірлеп, кестелермен жұмыс істеп,
көрмелерді әзірлеп қана қоймай, кинофильмдер көріп, музыка тыңдап, ойындар
ойнағыңыз келсе, алдыңғы жинақталымға бір саты жоғарырақ бейнетақша және
дыбыстауыш қосу қажет (қазіргі кезде олар аналық тақшаға қоса орнатылады,
сондықтан жеке-жеке сатып алудың қажеті жоқ).
Егер Сізге Internet желісінде жұмыс істеуге арналған компьютер қажет болса,
аталған құрылғыларға қоса желілік тақша мен модем алу керек.
Сипаттамасы бойынша үйдегі компьютерге ұқсас ноутбуктар едәуір қымбатырақ
тұрады, өйткені оларда электр көзінен, яғни аккумулятордан тәуелсіз жұмыс
істеуге арналған қуатты үнемдеу жүйелері бар. Қазіргі заманғы ойындар
компьютердің қор көздеріне өте қатаң талап қояды, сондықтан ол талаптарға
сай келетін компьютерлердің құны қымбатқа түсіп отырады. Бұл үшін ең қымбат
бейнелік бейімдеуіштер, қуатты көп ядролы процессорлар, өте шапшаң
оперативті жадының аса үлкен көлемі және ауқымды диск кеңістігі қажет.
1- тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.
1. Компьютерді сатып алу кезінде қандай сипаттамаларды білу қажет?

2- тапсырма. Ауызша айтып көріңіз.
Өз бетіңізбен компьютер жинай алу үшін нені үйрену қажет?
Сіз компьютердің жұмыс істеуі үшін қажетті құрылғылардың барлығын
алғаннан кейін оларды кабельдер көмегімен мына ретпен жалғайсыз:
1. Жүйелік қораптағы өзіне сәйкес порттарға негізгі құрылғыларды
монитор, пернетақта, тінтуірді жалғайсыз.
2. Қажет болған жағдайда жүйелік қораптағы өзіне сәйкес порттарға
шеткері құрылғыларды басып шығарғыш, мәтіналғы, колонкаларды және т. б.
жалғайсыз.
3. Қоректендіру сымдарын алдымен құрылғыларға, содан кейін электр
желісіне (ал егер Сіз үздіксіз қоректендіру көзін қолдансаңыз, соған)
қосасыз.
4. Электр желісіне жүйелік қорапты қосасыз.
3-тапсырма. Сөйлемдердегі өткен шақтағы етістіктерді ауыспалы осы
шаққа айналдырып жазыңыз.
Біз бәріміз бала кезімізден бастап ақпарат алмасу процесіне қатыстық.
XV ғасырда мәліметті қағазға басып шығару станогының пайда болуы кітап
шығару ісін жолға қойған.
Дербес компьютерлер ақпаратты сақтауға, оны өңдеу кезінде есептеуді
жеңілдетуге арналған.
Нәтижесінде Интернет планетадағы барлық копьютерлік жүйелердің басын
қосатын дүниежүзілік «өрмекші торға» айналыпты.
XXI ғасырда барлық қоғамның қалыптасуы үшін шешуші рөл информатика мен
компьютерлерге түсіпті.
4-тапсырма. Мына етістіктерге ауыспалы осы шақтың жұрнағын қосыңыз
және оларды болымсыз түріне айналдырыңыз.
Үлгі: орнату – орнатамын-орнатпаймын.
Ашу, жазу, жөндеу, басу, көшіру, есептеу, дайындау, жабу, сөндіру,
қосу, үйрету, өшіру, оқу, шығу, іздеу, істеу, сақтау, қию, күту.
5-тапсырма. Мына сөйлемдерді оқып, салыстырыңыз және айырмашылығын
айтыңыз. Орыс тіліне аударыңыз.
1. Мен ертең компьютерде тест тапсырамын. Мен ертең компьютерде тест
тапсырармын. Мен ертең компьютерде тест тапсырмақпын.
2. Көп кешікпей әжеме телефон соғамын. Көп кешікпей әжеме телефон
соғармын. Көп кешікпей әжеме телефон соқпақпын.
3. Бұзылған компьютерлерді жөндеуге апарамын. Бұзылған компьютерлерді
жөндеуге апарармын. Бұзылған компьютерлерді жөндеуге апармақпын.
4. Интернеттен жолдастарымның суретін көремін. Интернеттен
жолдастарымның суретін көрермін. Интернеттен жолдастарымның суретін
көрмекпін.
5. Біз ертең «Электроника әлемі» дүкеніне барамыз. Біз ертең
«Электроника әлемі» дүкеніне барармыз. Біз ертең «Электроника
әлемі» дүкеніне барамақпыз.

&&&

$$$007-001-003$3.7.4 4-модуль бойынша тапсырма

Тапсырма.

Академик Сергей Алексеевич Лебедев

С.А.Лебедев 1902 жылы 2-қарашада Новгородта дүниеге келген.Ол 1921
жылы МВТУ-ң электротехника факультетіне оқуға қабылданып, аталмыш оқу орнын
1928 жылы аяқтап, инженер-электрик мамандығын алып шығады.
Оның жұмыстарының нәтижесін отандық жоғарғы волтті өткізу желілерін
эксплуатациялауда және электростанция құруда қолданады. С.А.Лебедев 1939
жылы «Жасанды энергияның тұрақтылығы» тақырыбында ғылыми диссертациясын
қорғайды. 1945 жылы Лебедев АНУССР-ң мүшесі болып сайланып, кейіннен АНУССР
Электротехника институтының директоры болып қызмет атқарды. 1947 жылдың
соңында бұл институтта сандық электроника есептеу машинасының макеті
құрастырыла бастайды. 1950 жылы 6-қарашада алғашқы байқау жүргізіледі.
Сынақ барысында машина натурал сандар факториалы мен парабол теңдеулерін
шешеді. Мәскеуде Лебедев лабораторияда бір мезетте №1 ИТМ және ВТ «Жылдам
электронды есептеу машинасын» құрастыру барысында жұмыс жасайды. Бұл жоба
1953 жылы сәуірде нәтижелі аяқталады.
1955 жылы қазанда Дармштадта (ФРГ) өткізілген Халықаралық
конференцияда Лебедевтің ЭЕМ жайлы баяндама оқып, «Жылдам электр есептеу
машинасын» Еуропадағы ең үздік ЭЕМ деп танылады. Бұдан кейін жаңа ЭЕМ-ң М-
20 архитектурасы мен жүйесін жобалай бастайды. Бұл ЭЕМ-мен жұмыс жасау үшін
көптеген оқулықтар жазылады. Жоғары оқу орындарында М-20-ны меңгертудің
бағдарламалары құрылады. С.А.Лебедев еңбектерінің нәтижесінде кейіннен
бірнеше ЭЕМ құрастырылады.
С.А.Лебедев өмірінің соңына дейін ғылыми кадрлар даярлап, жеке
үлгісімен жастарды тәрбиелейді. Оның басқаруымен 15 жоғары өнімдегі ЭЕМ
жасалады.
1966 жылы С.А.Лебедевке бірінші кеңестік ЭЕМ авторы ретінде «Компьютер
пионері» атағы беріледі.

1-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз.
1. С.А.Лебедев қай жылы, қайда дүниеге келген ?
2. С.А.Лебедев қайда оқыған ?
3. С.А.Лебедев қандай тақырыпта диссертация қорғады ?
4. С.А.Лебедев қандай машина құрастырып шығарады ?

2-тапсырма. Рай түрлерін анықтаңыз.Орыс тіліне аударыңыз
1. Арқаңызды тік ұстаңыз. 2. Иықтарыңызды бос ұстаңыз, шынтақтарыңыз
тікбұрыш жасап бүгілген болсын. 3. Басыңызды сәл алдыға еңкейтіп тік
ұстаңыз. 4. Арақашықтықты сақтаңыз. 5. Ешқашан да үстелдің үстінде
білегіңізге сүйенбеңіз. Білек буындарын бүкпеңіз: ол табиғи қалпында болуы
тиіс. 6. Тінтуірді күш салып қыспаңыз. 7. Монитордан теріс қараңыз да,
көзіңізді жұмып, ашпай тұрып, 10 рет жылдам көзіңізді қысыңыз. 11. Тағы бір
тиімді жаттығулар кешені мынадай: Терезеге қараңыз. Арқаңыз бен мойныңызды
бос ұстап, көз көрер қашықтықтағы ең бір алыс нүктеге қараңыз. 12.Терең
тыныс алып, назарыңызды мұрныңыздың ұшына аударыңыз. Тыныс алып, тағы да
алыс нүктеге көз қадаңыз. 12. Басыңызды оңға, солға, жоғары, төмен
айналдырыңыз. Бірнеше айналым жасаңыз. 13. Әдемі бір суретке немесе терезе
сыртындағы көрініске байыппен назар аударыңыз. 14. Көзіңізді 10-20 секундқа
жабыңыз.

3-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз.
Персональные компьютеры (ПК) созданы для хранения информации и
облегчения вычеслений при ее обработке. Интернет сбор сетей,
распространяющий информацию по всей планете. Первые компьютеры были
размером с большую комнату и назывались ЭВМ (электронно-вычислительные
машины). В итоге интернет превращается во всемирную паутину, которая
объединяет компьютерную систему. С помощью электронной почты, кроме письма
можно отправить рисунки, звуки. В 1952 году в США была создана компьютерная
сеть Интернет, удобная для поиска информации и обмена ее пользователями

&&&

$$$007-001-004$3.7.5 1-межелік бақылау тестілері

1. Не істеді? сұрағына жауап беретін етістікті анықтаңыз.
Жазады.
В) Оқыды.
Барамын.
Отырмын.
Жаздық.
2.Сұраулық шылау арқылы жасалған сөйлемді табыңыз.
А) Жаңбыр жауып тұр (ма).
Ғылым таппай мақтан (ба).
Жабырқа (ма), сабыр қыл.
Орын таппай баптан (ба).
Сен емтиханнан қорық (па).
3.Сөйлемнің қазақ тіліндегі баламасын анықтаңыз.
В нашей стране газеты выходят на 11 языках, телевидение мы смотрим на 12
языках, радио слушаем на 6 языках.
Біздің елімізде газеттер 11 тілде, теледидар 12, радио 6 тілде.
Теледидарды 12 тілде көреміз, радионы 6 тілде, газеттерді 11 тілде оқимыз.
С) Біздің елімізде газеттер 11 тілде шығады, теледидарды 12 тілде көреміз,
6 тілде радио тыңдаймыз.
Теледидарды 12 тілде көреміз, 11 тілде оқимыз, 6 тілде тыңдаймыз.
11 тілде оқимыз, 12 тілде көреміз, радионы 6 тілде тыңдаймыз.
4. Киіз үйдің ағаш қаңқасын анықтаңыз.
Түндік, туырлық.
Сырық, бақан.
Үзік, есік.
Бақан, ши.
Е) Шаңырақ, уық, кереге.
5. «Кеше» сөзінің аудармасын керсетіңіз.
Утром.
Послезавтра.
С) Позавчера.
D) Вчера.
Е) Вечером.
$$$ D
6. Синонимдер қатарын табыңыз.
А) Түбіне-басына.
В) Белгілі-белгісіз.
С) Пікір-саяхат.
D) Бірінші-алғашқы.
Е) Баянды-сіңірген.
$$$ D
7. Сын есімнің салыстырмалы шырайын анықтаңыз.
А) Қорқақ.
В) Жалдамалы.
С) Қараңғы.
D) Биіктеу.
Е) Атақты.
$$$ С
8. Болымды етістікті табыңыз.
А) Жазбадым.
В) Жазбаймын.
С) Жазып отырмын.
D) Жазған емеспін.
Е) Жазған жоқпын.
$$$ В
9. Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемді белгілеңіз.
А) Адам баласы керуен сияқты: тоқтады, көшті де кетті.
В) Ол әскерді күшейтті, хандықтың жер көлемін кеңейтті.
Ежелгі қалалар жылы жерлерге салынған, бірақ өзендердің жағасында да көне
қалалардың орны бар.
Кенже бала - үй иесі, сондықтан әке-шешесі оған қара шаңырақты береді.
Ертеде қазақ әйелдері бірде киіз басқан, бірде кілем тоқыған, бірде киім
тіккен.
$$$ В
10. Растау мағынасын білдіретін қыстырма сөзді көрсетіңіз.
А) Біріншіден.
В) Шынында.
Меніңше.
Сірә.
Амал қанша.
$$$ D
11. Сөйлемде одағайға қатысты қойылатын тыныс белгілер қатарын анықтаңыз.
Сұрау белгісі, леп белгісі.
Леп белгісі, жақша.
Сызықша, үтір.
Үтір, леп белгісі.
Нүкте, тырнақша.
$$$ В
12. Түбірлес сөздерді көрсетіңіз.
А) Жолдау, жариялау, жобалау.
В) Оқу, оқушы, оқулық.
Тәуелсіздік, тіршілік, тазалық.
Жоспар, жолдама, жол.
Бағыт, бағдарлама, бағбан.
$$$ D
13. Заттың түсін, түрін білдіретін сөз табын белгілеңіз.
А)Үстеу.
B)Зат есім.
C) Есімдік.
D)Сын есім.
Е) Етістік.
$$$ E
14. Қимыл-сын бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемді көрсетіңіз.
A) Ол емтиханды беске тапсырды, себебі жақсы дайындалған болатын.
B) Ұзақ сапар шеккелі, мақсатқа осы жеткенім.
C) Қалаға ол күн көтерілген соң жетті де, бірден досын іздеді.
D) Найзаның қырлы, өткір ұшы көздеген жерден тие қоймады.
E) Іші-бауыры елжіреп, сорлы шеше балапанын қорғайды.
$$$ A
15. Қыстырма сөзді табыңыз.
А) Мүмкін.
Япырай.
Әттең.
Алақай.
Ой.
$$$ B
16. Көңіл-күй одағайы бар сөйлемді белгілеңіз.
А) Әй, осының бірінің түбі тегін емес.
В) Па, шіркін, жер деп осыны айтсаңшы!
Балам-ау, қалың киіміңді кисейші.
Ол тасыр-тұсырды алыстан естіді.
Е) Жылт-жылт етеді, жылғадан өтеді.
$$$C
17. Синонимнің анықтамасын көрсетіңіз,
Заттың сынын білдіретін сөздер.
Мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөздер.
С) Мағыналары жақын сөздер.
D) Заттың атын білдіретін сөздер.
E) Жазылуы бірдей, бірақ мағыналары басқа сөздер.
$$$ D
18. Қазақ тіліне тән дыбыстарды табыңыз.
д, г, ф.
б, в, р.
й, н, м.
D) қ, ң, ғ.
Е) т, ш, з.
$$$ E
19. Қатаң дауыссыз дыбыстар қатарын көрсетіңіз.
У, ң, р, й.
Б, л, у, ц.
У, м, ң, л.
Г, ғ, с, у.
Е) П, ф, к, қ.
$$$ E
20.Тек қана түбірден тұрған сөзді белгілеңіз.
Улану.
Ула.
Улау.
Уланды.
Е) У
$$$ В
21. Күрделі сын есімді көрсетіңіз.
Сұрғылттау.
В) Қызыл қоңыр.
Ақшылтым.
Көгілдір.
Қаралау.
$$$ А
22. Бөлшектік сан есімді көрсетіңіз.
А) Екі бүтін оннан бес.
Он төрт.
Бес мың.
Алпыс бес.
Алты.
$$$В
23. Тура мағынада тұрған сөзді көрсетіңіз.
А) Терең ой.
B) Әдемі қыз.
С) Шөлмектің мойны.
Көңілі ашық.
Жапырақ нан.
$$$ В
24. Мақалдан антонимді табыңыз.
Отансыз адам - ормансыз бұлбұл.
В) Жауға жалынба, досқа тарылма.
Әке - балаға сыншы.
Атаңа не қылсаң, алдыңа сол келер.
Өнер білсең, өлмейсің.
$$$ А
25. Үнді дауыссыз дыбыстардан тұрған сөздер қатарын белгілеңіз.
А) Роман, Майра.
Мамандық, мәтін.
Жиһаз, еңбек.
Наубайшы, аспаз.
Жоспар, бірлік.
$$$ С
26. Тек бітеу буынды сөздерді табыңыз.
Көктем, аспан.
Ақпан, бөбек.
С) Бұлбұл, құрмет.
Азамат, жазушы.
Балапан, ата.
$$$ С
27. Буын үндестігіне бағынбай жалғанатын қосымшаны табыңыз: Бала ...
-лар.
-жан.
С) -нікі.
-қай.
-пан.
$$$ С
28. Ашық рай етістігін анықтаңыз.
Сөйлессін.
Кетсе.
С) Барады.
Айтсын.
Оқығым келеді.
$$$ В
29. Себеп-салдарлық жалғаулықтар нені білдіретінін көрсетіңіз.
А) Талғаулықты.
В) Себепті.
Кезектестікті.
Қарсылықты.
Ыңғайластықты.
$$$ А
30. Анықтауышы жоқ сөйлемді табыңыз.
А) Германия суды Швециядан сатып алады.
Таза сусыз өмір жоқ.
Жер шарының көп бөлігін ащы су алып жатыр.
Үлкен қалаларда адамдар жиі ауырады.
Е) Ұлы адамдардың еңбегін бағалай білу керек.

&&&
$$$007-001-005$3.7.6 2-межелік бақылау тестілері
$$$ В
1. «Қаратпа сөз» - орыс тіліндегі баламасын анықтаңыз.
А) Обособленные слова.
В) Обращение.
Вводные слова.
Вводные предложения.
Междометие.
$$$ В
2. Одағайы бар сөйлемді белгілеңіз.
А) Қазақ халқы - өнерсүйгіш халық.
В) Ой, тісім ауырып тұр, қабылдай ма?
Қазақстанда эстрада жұлдыздары көп.
Халқымыздың музыкалық мәдениеті өте бай.
Жасөспірімдер диско музыкасын жақсы көреді
$$$ В
3. Орфография бойынша дұрыс жазылғанын табыңыз:
А. Сыяды
В. Сияды
С. Сыйады
D. Сиады
Е. Сыйяды
$$$ В
4. Қазақтың байырғы сөздерінде қай дыбыс сөздің соңында келмейді?
А. Ы
В. О
С. А
D. Е
Е. І
$$$ А
5. Орфография бойынша дұрыс жазылған сөзді табыңыз
A. Бүгінгі
B. Бұрұңғұ
C. Жұмұшшұ
D. Көмөсү
E. Бұрұу
$$$ С
6. Қай буынға екпін түседі?
A. Ортаңғы буын
B. Бірінші буын
C. Соңғы буын
D. Ортаңғы ашық буын
E. Ешбір буын
$$$ А
7. «И» - дыбысына тән қасиет
А. Қысаң, езулік
В. Ашық, еріндік
С. Ашық, езулік
D. Қысаң, еріндік
E. Еріндік, қысаң
$$$ В.
8. Түбір сөзді табыңыз.
А) Ақтау.
B) Дидар.
С) Орманшы.
D) Қосымша.
E) Бөлгіш.
$$$ В.
9. Түбірдің ережесін анықтаңыз.
А) Негізгі ойды білдіретін бөлшек.
B) Сөздің бастапқы мағыналы бөлшегі.
С) Жаңа мағына тудырушы бөлшек.
D) Қосымша жалғанған бөлшек.
E) Қосымша қосуға болмайтын бөлшек.
$$$ Е.
10. Туынды түбірлерді көрсетіңіз.
А) Қасиеттер, парасат.
B) Сөздік, малақай.
С) Әділет, дәреже.
D) Шұңқыр, домалақ.
E) Бөлшек, жақсылық.
$$$ Д
11. Сөз түрлендіруші жұрнақты көрсетіңіз.
А) - лық, -лік.
B) - -гер, -паз.
С) - сыз, -сіз.
D) - ырақ, -ірек.
E) - шы, -ші.
$$$ В.
12. Туынды түбірлерді анықтаңыз.
А) Негізгі, мекені.
В) Өнім, жолдастық.
С) Тәрбие, сөздер.
D) Береке, көрімдік.
E) Елдік, баласы.
$$$ В.
13. Туынды түбірлерді көрсетіңіз.
А) Ағажан, әкетай.
B) Адалдық, рақымсыз.
С) Әлдірек, кеңдеу.
D) Жүрек, нашар.
E) Кес, кесер.
$$$ В.
14. Бірге жазылатын сөздерді көрсетіңіз.
А) Кең өріс, балық шаруашылығы.
B) Қағаз бастылық, қалжың бас.
С) Дүние жүзі, бос сөз.
D) Ала аяқ, ал қызыл.
E) Ат спорты, ат жарыс.
$$$ С.
15. Анатомиялық атауларға қатысты біріккен сөздерді көрсетіңіз.
А) Орынбасар, ешқашан, бүгін.
B) Сөзжұмбақ, Алакөл, ақсүйек.
С) Мойыномыртқа, сегізкөз, тазқарын.
D) Алтыбақан, асқазан, қаптесер.
E) Тоқішек, кейбіреу, қыстыгүні.
$$$ В.
16. Кіріге біріккен қатарды көрсетіңіз.
А) Әнеугүні, көкжөтел.
B) Білезік, әпер.
С) Өнеркәсіп, биыл.
D) Жағажай, саябақ.
E) Абайтану, әркім.
$$$ А.
17. Бірге жазылатын сөздер қатарын көрсетіңіз.
А) Аб жылан, ақ сұңқар.
B) Ағаш өңдеу, адал бақан.
С) Сықпа құрт, суық хабар.
D) Сән құмар, сасық кеуде.
E) Патша ағзам, мүйіз шақша.
$$$ Д.
18. Дыбыстық өзгеріске ұшырапқосарланған сөзді анықтаңыз.
А) Жүзбе-жүз.
B) Малды-малсыз.
С) Әп-әдемі.
D) Жалт-жұлт.
E) Қараптан-қарап.
$$$ С.
19. Қос сөздің жасалу жолын анықтаңыз.
Кеше кешкілік көйлек-көншегін орамалға түйіп қойды.
А) Мағынасы бір-біріне жақын сөздер.
B) Мағынасы өзара қарама-қарсы сөздер.
С) Бір сыңары мағыналы, екінші сыңары мағынасыз сөздер.
D) Екі сыңары да мағыналы сөздер.
E) Екінші сыңары бірінші сыңарына еліктеу мәнінде келген сөздер.
$$$ Е.
20. Қос сөзді көрсетіңіз.
А) Бел буу.
B) Бейне жазба.
С) Бәйге ат.
D) Бәле құмар.
E) Бәле жала.
$$$ С.
21. Сын есімнен жасалған қос сөзді анықтаңыз.
А) Соңғы кезде ағамыз елдің гу-гуіне құлақ түретінді шығарды.
B) Топ-томпақ болған бала бейнесі көз алдымнан кетер емес.
С) Сөзінің соңы міңгір-міңгір бірдемеге ұласты.
D)Дәл қазір той-думанның көркіне айналғандай.
E) Кемшілік атаулыны түп-тамырымен жоятын кез жетті.
$$$ Е.
22. Қысқартуға болатын қатарды анықтаңыз.
А) Ат спорты федерациясы.
B) Жазушылар одағы.
С) Жаңа экономикалық аймақ.
D) Тәуелсіз Қазақстан.
E) Бұқаралық ақпарат құралдары.
$$$ Д
23. Қандай сөздердің қысқартылып берілетінін табыңыз.
А) Тұрақты тіркестер.
B) Жаңа сөздер.
С) Біріккен сөздер.
D) Күрделі атаулар.
E) Қос сөздер.
$$$ В
24. Дерексіз зат есімді табыңыз.
А) Болат Бурабайды бұрын көрмеген.
B) Рәбиға зұлымдық пен зорлықтан қашып келеді.
С) Сен бесікте жатқанда, бала болып жыламадың.
D) Топтанып келіп жылқыға да шапты.
E) Екі беті алмадай қызарып кетіпті.
$$$ Е
25. Жалқы есімдерді табыңыз.
А) Намыс, Ақтөбе, Құбылыс.
B) Шығарма, Кітап, Жомарт.
С) Баба, Жетісу, Айнұр.
D) Тайбурыл, Хайуан, Қарағанды.
E) Кәмшат, Едіге, “Қазақ әдебиеті”.
$$$ Е.
26. Етістіктен жасалған дерексіз зат есімді табыңыз.
А) Тіл байлығы – ой байлығы.
B) Қоянды қамыс өлтіреді, ерді намыс өлтіреді.
С) Сол кезде бақыт дегенді бағалай білсемші!...
D) Қызық еді Аянның мінезі.
E) Қуанышыма ортақтаса келгендеріңе рахмет.
$$$ В.
27. Жалқы есім де, жалпы есім де болатын дерексіз зат есімді табыңыз.
А) Ар.
B) Шаттық.
С) Көңіл.
D) Қайғы.
E) Мұң.
$$$ В.
28. Туынды зат есімді табыңыз.
А) Тымақ – қысқы бас киім.
B) Ғасырлар сырын шерткен халық даналығы көңіліне ой салды.
С) Таңертең Батырбек көзін ашып, дереу сағатына қарады.
D) Мұндай шарт-шұрт қимылдар ұзаққасозылмайды да.
E) Жетектерінде жеңіл-желпі жүгін артқан жалғыз тайынша.
$$$ Д
29. Синоним болатын қатарды табыңыз.
А) Еріншек, сараң.
B) Ауыл-аймақ, ағайын.
C) Күйзелу, сүйсіну.
D) Келемеждеу, мазақтау.
E) Тоңу, шаршау.
$$$ А
30. Омоним болатын қатарды көрсетіңіз.
А) Жігер, күш.
B) Сыр, шық.
C) Терезе, есік.
D) Оқтау, тұтқа.
E) Түбір, түн.

&&&
$$$007-001-007$3.7.7 Емтихан сұрақтары немесе тестілер үлгілері
&&&

$$$D
Негізінен сөздің бірінші буынында және бір буынды сөздерде жазылатын
әріптерді көрсетіңіз:
А. Я, ю, э, е, и
В. Я, ю, а, е, і
С. А, ю, я, і, ү
D. Ә, о, ө, ұ, ү
Е. Ы, і, у, э, и
$$$D
Ы, І әріптерінің емлесіне байланысты дұрыс жазылған сөздердің қатарын
көрсетіңіз:
А. Ылашын, ырух, ірет, ірең
В. Ілеген, ылашын, іреңк, ірің
С. Ылаж, ірең, ырас, ылақ
D. Ырым, ырық, іріту, ілігу
Е. Ілеп, ылақап, ырақым, ыласайық
$$$B
Дауыссыздар айтылу (ауаның шағу) жолына қарай қалай бөлінеді?
А. жіңішке, қатаң,
В. шұғыл, ызың, діріл
С. қатаң, ұяң, үнді
D. тіл алды, тіл ортасы, тіл арты
Е. айтылуы бойынша
$$$B
Қазақтың байырғы сөздерінде қай дыбыс сөздің соңында келмейді?
А. Ы
В. О
С. А
D. Е
Е. І
$$$A
Орфография бойынша дұрыс жазылған сөзді табыңыз
A. Бүгінгі
B. Бұрұңғұ
C. Жұмұшшұ
D. Көмөсү
E. Бұрұу
$$$C
Қай буынға екпін түседі?
A. Ортаңғы буын
B. Бірінші буын
C. Соңғы буын
D. Ортаңғы ашық буын
E. Ешбір буын
$$$B
Сөздің соңындағы қосарлы дыбыстарға қосымшаның дұрыс жалғанғанын
көрсетіңіз:
А. Публицистке
В. Публициске
С. Публицистқе
D. Публицистқа
Е. Публицисқа
$$$A
«И» - дыбысына тән қасиет
А. Қысаң, езулік
В. Ашық, еріндік
С. Ашық, езулік
D. Қысаң, еріндік
E. Еріндік, қысаң
$$$D
Дауыстылар тілдің қатысына қарай нешеге бөлінеді?
А. 3
В. 4
С. 5
D. 2
Е. 6
$$$B
Дауыстылар еріннің қатысына қарай қалай бөлінеді?
А. Буын үндестігі бойынша
В. Еріндік, езулік
С. Ашық,қысаң
D. Жартылай ашық, еріндік
Е. Жуан, жіңішке
$$$C
Дауыстылар жақтың қатысына қарай қалай бөлінеді?
А. Еріндік, езулік
В. Жуан, жіңішке
С. Ашық, қысаң
D. Шұғыл, ызың
Е. Көмей, форингаль
$$$E
Екпін түспейтін қосымшаны табыныз
A. Септік жалғауы
B. Жіктік жалғауы
C. Тәуелдік жалғауы
D. Көптік жалғауы
E. Жұрнақ
$$$D
Сөзді айтқандағы дауыс толқынын не дейді?
A. Тасымал
B. Әріп
C. Дыбыс
D. Буын
E. Екпін
$$$A
Қай буын тасымалданбайды ?
A. Бір дауыстыдан тұрған ашық буын
B. Екі дыбыстан тұрған ашық буын
C. Үш дыбыстан тұрған ашық буын
D. Соңғы буындағы тұйық буын
E. Бірінші буындағы бітеу буын
$$$B
Қазақ тілінде қанша дауысты дыбыс бар?
А. 10
В. 12
С. 11
D. 9
Е. 15
$$$C
Жуан дауыстыларды тап:
А. А,ы,і,у
В. А,ө,ұ,у
С. А,о,ұ,ы
D. А,у,ұ,і,й
Е. А,о,ү,у
$$$B
Дұрыс буынға бөлінген сөзді тап:
А. Қы-зғал-дақ
В. Ба-ла-лар-дың
С. Бал-а-лардың
D. Жұд-ыр-ық
Е. Балап-ан
$$$B
Буынның неше түрі бар?
А. 4
В. 3
С. 2
D. 5
Е. жоқ
$$$B
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды көрсетіңіз:
А. -лар,-лер,-дар,-дер,-тар,-тер
В. -қор,-кеш,-нікі,-мен,-қой,-паз
С. -ға,-та,-да,-қа,-па,-ба
D. -сыз,-сіз,-шы,-ші,-ша,-шя
Е. -дай,-лай,-тай,-сай,-қай,-ғай
$$$A
-ог, -уг дыбыстарына аяқталған сөздерге қосымша қалай жалғанады?
А. Жіңішке
В. Жуан
С. Естілуіне қарай
D. Буын үндестіігне қарай
Е. Айтылуына қарай
$$$A
Қай сөзде қате бар?
A. Әріпі
B. Халқы
C. Ойна
D. Оқу
E. Алтау
$$$E
Тек ұяң дыбыстан тұрған сөзді табыныз
A. Айналмалы
B. Тасқын
C. Жазғытұрым
D. Ұзағырақ
E. Жұғады
$$$C
Сөз ұяң б,в,г,д дауыссыздарына аяқталса, қосымша қандай дауыссыздардан
басталады?
А. Ызың
В. Шұғыл
С. Қатаң
D. Ұяң
Е. Үнді
$$$E
Кейінді ықпал заңына бағынып тұрған сөздер қатарын көрсетіңіз:
А. Қарагөз, Талдығорған, бірғатар, күз гелді
В. Қаракөз, Талдықорған, бірқатар, күз келді
С. Азаңғап, ортаң ғолдай, таш шол, мең гөрдім
D. Көк аспан, жоқ зат, ақ ешкі
Е. Көг аспан, жоғ зат, ағ ешкі
$$$E
Алдыңғы сөз қатаңға аяқталып, кейінгі сөз ұяң б дыбысынан басталса, ол
қандай дыбысқа айналады?
А. Т
В. Қ
С. Ш
D. Х
Е. П
$$$C
Ашық дауыстының саны қанша?
A. 6
B. 7
C. 5
D. 8
E. 4
$$$C
Қазақ тілінде қанша дыбыс бар?
A. 36
B. 35
C. 37
D. 38
E. 25
$$$A
А, е, ы, і әріптері сөздің қай буындарында жазылады?
А. Барлық
В. Алғашқы
С. Екінші
D. Соңғы
Е. Бір буынды сөздерде
$$$D
Орфография бойынша дұрыс жазылғанын табыңыз:
А. Тотыйайын
В. Тотыяйын
С. Тотыайын
D. Тотияйын
Е. Тотяйын
$$$E
Ы әрпі жазылмайтын орынды көрсетіңіз:
А.Қат...нас
В. Қор...тынды
С. Ар...стан
D. Құр....лыс
Е. Рақ....мет
$$$A
Орфография бойынша дұрыс жазылғанын табыңыз:
А. Айуан, бейуақ, кеюі, баюы
В. Аюан, беюақ, кейуі, байуы
С. Қиу, киу, сыйады, иу
D. Қойан, байандауыш, айу, айан
Е. Йағни, иапырмай, кейіу, иіу
$$$B
Бір м әрпі жазылатын орынды көрсетіңіз:
А. Гра ... атикалық талдау
В. Мақтау гра ... отасы
С. Програ ... асы
D. Телега ... а
Е. Екі килогра ...
$$$C
Қай қосымша дұрыс жалғанған:
А. Повестьке
В Виноклмен
С. Журналистің
D. Округқа
Е. Проспектен
$$$E
Қазақ тіліне тән әріптер жазылған қатарды табыңыз
A. Ұ, ү, у
B. Ғ, қ, щ
C. Ф, х, һ
D. Ы, і, и
E. Ө, і, ү
$$$A
Жақтың қатысына қарай дауысты дыбыстар нешеге бөлінеді?
А. 2
В. 5
С. 3
D. 4
Е. 6
$$$A
Қай ұғымның үш түрі бар?
A. Буын
B. Үндестік заңы
C. Дауысты дыбыс
D. Әріп
E. Тасымал
$$$B
Қатаң дауыссыздарды тап:
А. М, н, р, л, ң
В. П, қ, т, с, к, ш
С. В, б, г, д, з, ж
D. Б, с, ғ, ж, з, л
Е. М, д, к , л, с, т
$$$C
Ұяң дауыссыздарды тап:
А. М, н, р, л, ң
В. П, қ, т, с, к, ш
С. В, б, г, д, з, ж
D. Б, с, ғ, ж, з, л
Е. М, д, к , л, с, т
$$$C
Буын дегеніміз не ?
А. Тілдегі сөздердің бір-біріне мағыналары жағынан ерекшеленуі
В. Тілімізде дыбыстардың сырын ашады
С. Дауыс құбылысының бірнеше толқынмен бөлшектеніп үзіліп-үзіліп
айтылуындағы ауаның бір толқыны
D. Белгілі бір тілге ғана тән біркелкі, бір дыбысты дыбыс құбылыстарын
сипаттап беру
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$A
Буынға тән негізгі белгіні көрсет:
А. Бір буында бірден артық дауысты дыбыс болмайды
В. Жалғыз дауысты буын құрай алмайды
С. Буында мағына болады
D. Буында ұғым бар
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$D
Тұйық буын дегеніміз не?
А. Дауысты дыбыс екі жағынан дауыссыз дыбыспен қоршалып тұратын буын
В. Дауыссыздан басталып дауыстыға аяқталатын буын
С. Дауыссыздан басталып дауыстыға бітетін буын
D. Дауыстыдан басталып дауыссыз дыбысқа бітетін буын
Е. Дұрыс жауап жоқ
$$$B
Үнді дауыссыздарды тап:
А. П, қ, т, с, к, ш
В. М, н, р, л, ң
С. В, б, г, д, з, ж
D. Б, с, ғ, ж, з, л
Е. М, д, к , л, с, т
$$$D
Тасымалданбайтын сөзді табыңыз
A. Аспан
B. Жақсы
C. Тату
D. Ақын
E. Шешен
$$$B
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар қатарын табыңыз
А. -лар,-лер
В. - кер,-гер
С. -дан,-ден
D. -тың,-тің
E - лас,-лес
$$$E
Қай сөзде жуан-жіңішке дауыстылар араласып келген?
А. Ауылшаруашылық
В. Жазғытұрым
С. Бей-берекет
D. Бүгін-ертең
Е. Ары-бері
$$$C
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымша жалғанған сөзді табыңыз:
А. Еркінбек
В. Амантай
С. Жүсіпхан
D. Әзілкеш
Е. Шайхана
$$$E
Қай сөзге қосымша қате жалғанған?
А. Танкіні
В. Пункте
С. Шрифтің
D. Йодты
Е. Нольды
$$$E
Қай септіктің жалғауы буын үндестігіне бағынбайды?
А. Барыс септік
В. Жатыс септік
С. Шығыс септік
D. Табыс септік
Е. Көмектес септік
$$$A
Қай косымша меншіктік мағынаны білдіреді?
А. -дікі
В. -гер
С. -паз
D. -жан
Е. -неш
$$$D
Қай дыбыстар қатары өкпеден шыққан ауаның кедергісіз шығуынан жасалады?
А. Р, й, с
В. Л, о, ө
С. С, ш, щ
D. А, ә, е
Е. Қ, к, ғ
$$$A
Қай ұғым дауысты дыбысқа негізделеді?
А. Буын
В. Тасымал
С. Әріп
D. Екпін
Е. Дауыссыз дыбыс
$$$B
Дауыстылардың саны қанша?
А. 11
В. 12
С. 0
D. 15
Е. 10
$$$C
Буын үндестігіне бағынбай тұрған сөзді табыңыз
A. Бала-шаға
B. Ауыл-aймақ
C. Көрші-қолаң
D. Дос-жаран
E. Киім-кешек
$$$C
Жақтың қатысына қарай дауыстының түрін табыңыз:
А. Езулік
В. Еріндік
С. Ашық
D. Жуан
Е. Жіңішке
$$$A
Бірыңғай қысаң дауыстыдан тұратын сөзді табыңыз:
А. Бұрылу
В. Кемсіту
С. Әшкерлеу
D. Құдалық
Е. Өшіру
$$$D
Екпін түсетін дыбысты табыңыз:
А. Ш
В. Қ
С. Т
D. А
Е. П
$$$C
Жасалу немесе айтылу (артикуляциялық) орнына қарай дауыссыздар қалай
бөлінеді?
А. жіңішке, жуан
В. жуан, гуттураль
С. ерін, тіл, көмей
D. веляр, альвеляр
Е. полаталь, эксплозтв
$$$E
Қай сөзде қате бар?
А. Жүзігі
В. Қорқу
С. Қина
D. Халқы
Е. Орыны
$$$C
Дауыссыз фонемалар тілдің қатысуымен қалай бөлінеді?
А. шұғыл, ызың
В. жуан, жіңішке
С. тіл алды, тіл ортасы, тіл арты
D. діріл, көмей
Е. қатаң, ұяң,үнді
$$$B
Дауыстың (салдардың) қатысына қарай дауыссыздар қалай бөлінеді?
А. шұғыл, ызың, діріл
В. үнді, ұяң, қатаң
С. ерін, тіл, көмей
D. еріндік, шұғыл
Е. тіл алды, тіл арты, тіл ортасы
$$$C
Қаһар, шаһар сөздеріндегі Һ әрпі жасалу немесе айтылу орнына қарай
дауыссыздардың қай тобына жатады?
А. ерін
В. тіл
С. көмей
D. тіс
Е. таңдай
$$$C
Дұрыс сөзді табыңыз:
А. Тоқыйды
В. Естейді
С. Жылайды
D. Тийды
Е. Ысыйды
$$$C
Қай сөзде «а» дыбысы қате жазылған?
А. Жай
В. Шай
С. Расуә
D. Фәтима
Е. Күмән
$$$D
Дұрыс жазылған сөзді табыңыз
А. Күна
В. Диюна
С. Мән-жәй
D. Кейуана
Е. Байағы
$$$C
Қате сөзі бар сөйлемді табыңыз :
А. Тойға көп адам жиналды.
В. Биені ерте тұрып сауу керек.
С. Ол допты ылақтырып жіберді.
D. Күн жылынса, қар ериді.
Е. Қар еріді.
$$$A
Үнді дыбыстардың қатарын табыңыз:
А. У, й, н, р
В. Г, ж, д, в
С. К, ш, т, с
D. М, ң, ғ, з
Е. Й, к, л, м
$$$E
Тек ұяң дыбыстан тұрған сөзді табыңыз:
А. Айналмалы
В. Тасқын
С. Жазғытұрым
D. Ұзағырақ
Е. Жұғады
$$$C
Қазақ тілінде қанша дыбыс бар?
А. 36
В. 35
С. 37
D. 38
Е. 25
$$$D
Еріндік дауыстылардың қатарын табыңыз
А. А, о, ұ, у, ы
В. А, ә, о, ө, е
С. Ы, і, и, ұ, ү
D. О, ө, ұ, ү, у
Е. Ә, ө, ұ, ү, і
$$$A
Қай сөзде қате бар?
А. Әріпі
В. Халқы
С. Ойна
D. Оқу
Е. Алтау
$$$B
Ұяң дауыссыздан басталған қосымшаны табыңыз:
А. Терезелер
В. Қызға
С. Жастығымыз
D. Доптың
Е. Баласыңдар
$$$D
Дұрыс сөзді табыңыз :
А. Баййды
В. Естійді
С. Тоқыйды
D. Ериді
Е. ысыйды
$$$B
Бос орынға қай сөз сәйкес келеді?
Сөзде қанша ......... болса, сонша буын болады
А. Дауыссыз дыбыс
В. Дауысты дыбыс
С. Әріп
D. Қосарлы дыбыс
Е. Үнді дауыссыз
$$$A
Қай ұғымның 3 түрі бар?
А. Буын
В. Үндестік заңы
С. Дауысты дыбыс
D. Әріп
Е. Тасымал
$$$C
Қай сөзде төрт ашық буын бар?
А. Данышпан
В. Мәртебе
С. Иелену
D. Таяныш
Е. Әдебиет
$$$A
Қай буын тасымалданбайды?
А. Бір дауыстыдан тұрған ашық буын
В. Екі дыбыстан тұрған ашық буын
С. Үш дыбыстан тұрған ашық буын
D. Соңғы буындағы тұйық буын
Е. Бірінші буындағы бітеу буын
$$$C
Қай буынға екпін түседі?
А. Ортаңғы буын
В. Бірінші буын
С. Соңғы буын
D. Ортаңғы ашық буын
Е. Ешбір буын
$$$D
Сөзді айтқанда дауыс толқынын не дейді?
А. Тасымал
В. Әріп
С. Дыбыс
D. Буын
Е. Екпін
$$$C
Қате жазылған сөзді табыңыз:
А. Ал қызыл
В. Бүгін кел
С. Жүсіппек
D. Сәнқой
Е. Бұрынғы
$$$C
«П» дыбысы өзінен кейін келген қай дыбысқа әсер етеді?
А. А
В. Қ
С. Б
D. Ж
Е. С
$$$D
Бірыңғай бітеу буынды табыңыз:
А. Қаршыға
В. Құмырсқа
С. Қарға
D. Қасқыр
Е. Қарағай
$$$C
Буынға бөлінбейтін сөзді анықтаңыз:
А. Әке
В. Қиын
С. Тарс
D. Отан
Е. Кие
$$$A
Тұйық буынды сөзді табыңыз:
А. Ұлт
В. Дауа
С. Қайық
D. Елім
Е. Оқу
$$$A
Дауыссыздан басталып, дауыстыға бітетін буын түрін көрсетіңіз:
А. Ашық буын
В. Буын үндестігі
С. Аралас буын
D. Бітеу буын
Е. Тұйық буын
$$$D
Бірыңғай жіңішке буынды сөзді табыңыз
А. Әлдеқашан
В. Жолдас
С. Ғарышкер
D. Әріптес
Е. Әрқалай
$$$D
Тасымал неге негізделеді?
А. Әріп
В. Ықпал
С. Дыбыс
D. Буын
Е. Екпін
$$$C
Ашық-тұйық-бітеу сөзді табыңыз
А. Қатысқан
В. Жұраған
С. Туысқан
D. Жиналы
Е. Қиылыс
$$$C
Қай буын бір дыбыстан тұрады?
А. Тұйық
В. Бітеу
С. Ашық
D. Аралас
Е. Ешқайсысы
$$$B
Бітеу буынды табыңыз
А. Ал
В. Төрт
С. Ата
D. Бала
Е. Алға
$$$E
Төмендегі сөзде қанша буын бар?
Шаруашылықтарымыздың
А. 7
В. 8
С. 6
D. 5
Е. 9
$$$A
Сөздері тек бітеу буыннан тұратын сөйлемді табыңыз
А. Жаздай жаңбыр жауған жоқ
В. Жастар төр бөлмеге кірді
С. Далада ауа райы әдемі
D. Ол үш күн бойы демалды
Е. Серік түнімен кітап оқыды
$$$E
Ы әрпі жазылмайтын орынды көрсетіңіз:
А. қат...нас
В. қор...тында
С. ар...стан
D. құр...лыс
Е. рақ....мет
$$$D
Ы, І әріптерінің емлесіне байланысты дұрыс жазылған сөздердің қатарын
көрсетіңіз:
А. ылашын, ырух, ірет, ірең
В. ілеген, ылашын, іреңк, ірің
С. ылаж, ірең, ырас, ылақ
D. ырым, ырық, іріту, ілігу
Е. ілеп, ылақап, ырақым, ыласайық
$$$A
Орфография бойынша дұрыс жазылғанын табыңыз:
А. сыяды
В. сияды
С. сыйады
D. сиады
Е. сыйяды
$$$D
Ы, І әріптерінің емлесіне байланысты дұрыс жазылған сөздердің қатарын
көрсетіңіз:
А. ылашын, ырух, ірет, ірең
В. ілеген, ылашын, іреңк, ірің
С. ылаж, ірең, ырас, ылақ
D. ырым, ырық, іріту, ілігу
Е. ілеп, ылақап, ырақым, ыласайық
$$$C
Жуан дауыстыларды тап:
А. а, ы, і, у
В. а, ө, ұ, у
С. а, о, ұ, ы
D. а, у, ұ, і, й
Е. а, о, ү, у
$$$B
Дұрыс буынға бөлінген сөзді тап:
А. қы-зғал-дақ
В. ба-ла-лар-дың
С. бал-а-лардың
D. жұд-ыр-ық
Е. балап-ан
$$$B
Буынның неше түрі бар?
А. 4
В. 3
С. 2
D. 5
Е. жоқ
$$$B
Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды көрсетіңіз:
А. -лар,-лер,-дар,-дер,-тар,-тер
В. -қор,-кеш,-нікі,-мен,-қой,-паз
С. -ға,-та,-да,-қа,-па,-ба
D. -сыз,-сіз,-шы,-ші,-ша,-шя
Е. -дай,-лай,-тай,-сай,-қай,-ғай
$$$A
Дауыстылардың тілдің қызметіне орай бір сөз көлемінде не бірыңғай жуан, не
бірыңғай жіңішке ыңғайласып, үндесіп келуін:
А. буын үндестігі
В. ассимиляция
С. ерін үндестігі
D. аккомадация
Е. диссимиляция
$$$A
Екінші сыңары нама, құмар, жай, хана, ақы, аралық, тану, сымақ деген
сөздермен бірге келген сөздер қалай жазылады?
А. бірге
В. бөлек
С. сызықша арқылы
D. дефис арқылы
Е. әр қилы
$$$C
Жіңішкелік белгісіне аяқталған көп буынды сөздерге қазақ тілінің
қосымшалары қалай жалғанады?
А. қосымшалар әр дайым жуан жалғанады
В. буын үндестігі бойынша жалғанады
С. қосымшалар әр дайым жіңішке жалғанады
D. ілгерінді ықпал заңы бойынша жалғанады
Е. дыбыс үндестігі бойынша жалғанады
$$$A
Жақтың қатысына қарай дауысты дыбыстар нешеге бөлінеді?
А. 2
В. 5
С. 3
D. 4
Е. 6
$$$B
Қатаң дауыссыздарды тап:
А. м, н, р, л, ң
В. п, қ, т, с, к, ш
С. в, б, г, д, з, ж
D. б, с, ғ, ж, з, л
Е. м, д, к , л, с, т
$$$C
Ұяң дауыссыздарды тап:
А. м, н, р, л, ң
В. п, қ, т, с, к, ш
С. в, б, г, д, з, ж
D. б, с, ғ, ж, з, л
Е. м, д, к , л, с, т
$$$C
Буын дегеніміз не ?
А. тілдегі сөздердің бір-біріне мағыналары жағынан ерекшеленуі
В. тілімізде дыбыстардың сырын ашады
С. дауыс құбылысының бірнеше толқынмен бөлшектеніп үзіліп-үзіліп
айтылуындағы ауаның бір толқыны
D. белгілі бір тілге ғана тән бір келкі, бір дыбысты дыбыс құбылыстарын
сипаттап беру
Е. дұрыс жауабы жоқ
$$$D
Тұйық буын дегеніміз не?
А. дауысты дыбыс екі жағынан дауыссыз дыбыспен қоршалып тұратын буын
В. дауыссыздан басталып дауыстыға аяқталатын буын
С. дауыссыздан басталып дауыстыға бітетін буын
D. дауыстыдан басталып дауыссыз дыбысқа бітетін буын
Е. дұрыс жауап жоқ
$$$B
Мұрын жолды үнді дауыссыздарды тап:
А. р, л, у
В. м, н, ң
С. в, б, г, д, з, ж
D. б, с, ғ, ж, з, л
Е. м, д, к , л, с, т
$$$A
Кль, брь, бль тәрізді дыбыс тіркестеріне және жіңішкелік белгісіне
аяқталатын бір буынды сөздерге қосымшалар қалай жалғанады?
А. жіңішке
В. жуан
С. естілуіне қарай
D. буын үндестігіне қарай
Е. дұрыс жауабы жоқ
$$$A
Ілгерінді ықпал дегеніміз не?
А. алдыңғы дыбыстың кейінгі дыбысты өзіне тәуелді етуі
В. көрші дыбыстардың ілгерінді кейінді әсері
С. кейінгі дыбыстың алдыңғы дыбысқа әсері
D.кейбір белгілері жағынан өзара бірдей немесе біршама жуық элементтердің
қайталануы
Е. сөз ішіндегі біркелкі буындардың түсіп қалуы
$$$A
Сөз с дыбысына бітіп, кейінгі сөз ж дыбысынан басталғанда, екеуі де ш
дыбысына айналады. Бұл қандай заңдылық?
А. тоғыспалы ықпал
В. ілгерінді ықпал
С. кейінді ықпал
D. дыбыстық ықпал
Е. тіркестік ықпал
$$$A
Сөздердің дұрыс айтылуын қамтамасыз ететін ережелер жиынтығы:
А. орфоэпия
В. орфография
С. графика
D. транскрипция
Е. орфограмма
$$$B
Сөздің дұрыс жазудың тәсілдерін белгілейтін ереже қалай аталады?
А. орфоэпия
В. орфография
С. пазиграфия
D. палеграфия
Е. полисемия
$$$A
Көмей фонемасын көрсетіңіз
А. Һ
В. Қ
С. К
D. Г
Е. Ң
$$$A
Ерін фонемаларын көрсетіңіз
А. п, б, м, в, ф, у
В. т, д, з, ж, ш
С. г, ғ, к, қ
D. һ, к, қ
Е. и
$$$A
Ілгерінді ықпал заңына бағынып тұрған сөздер қатарын көрсетіңіз:
А. Қарагөз, Талдығорған, бірғатар, күз гелді
В. жүрегі, шабу, тарағым, ағ ешкі
С. қазанғап, ортаң ғолдай, таш шол, мең гөрдім
D. көг аспан, жоғ зат, ақ жауын, еқ ешкі
Е. қарқ етті, селк етті, зып етті
$$$C
Тоғыспалы ықпал заңына бағынып тұрған сөздер қатарын көрсетіңіз?
А. қарагөз, Талдығорған, бірғатар, күз гелді
В. қаракөз, Талдықорған, бір қатар, күз келді
С. қазаңғап, ортаң ғолдай, таш шол, мең гелдім
D. көк аспан, жоқ зат, ақ жауын, еқ ешкі
Е. көг аспан, жоғ зат, ағ жауын, ағ ешкі
$$$E
Сөз ұяң з дыбысына бітіп кейінгі сөз ж дыбысынан басталғанда қандай өзгеріс
болады?
А. з дыбысы ш дыбысына айналады
В. з дыбысы с дыбысына айналады
С. з дыбысы з дыбысына айналады
D. з дыбысы щ дыбысына айналады
Е. з дыбысы ж дыбысына айналады
$$$A
Сөз ұяң з дыбысына бітіп кейінгі сөз қатаң ш дыбысына басталғанда қандай
өзгеріс болады?
А. з дыбысы ш дыбысына айналады
В. з дыбысы с дыбысына айналады
С. з дыбысы з дыбысына айналады
D. з дыбысы щ дыбысына айналады
Е. з дыбысы ж дыбысына айналады
$$$A
Кейіді ықпалға байланысты сөздерді табыңыз:
А. бож жорға, жүж жыл, көс салу
В. ортаң ғолдай, мең гөрдім, таш шол
С. көп пала, әкеп пер, әкеп кет
D. көп дала, әкеп пер, әкеп кет
Е. клубқа, отрядтан, педагогпен
$$$E
Ауаның кілт үзілуінің не кедергіге ұшырауының нәтижесінде пайда болатын
жеке дыбыс, не дыбыстар тобы
А. Ырғақ
В. Тасымал
С. Екпін
D. Бунақ
Е. Буын
$$$E
Көрші дыбыстардың ілгерінді-кейінді қарсы әсері
А. Бөгенбай, сенбеді
В. Ақ ешкі, тауып
С. Қаракөз, ішсін
D. Айтпай, әкеп бер
Е. Қазанқап, ортан қолдай
$$$A
Түбір мен қосымша немесе сөздер аралығында қатар келген дыбыстардың
алдыңғысының кейінгі дыбысқа ықпал етуі, үндесуі
А. Ілгерінді ықпал
В. Кейінді ықпал
С. Тоғыспалы ықпал
D. Буын үндестігі
Е. Регрессивті ықпал
$$$A
Түбір мен қосымша аралығында қатар келген дыбыстардың кейінгісінің алдыңғы
дыбысқа ықпал етуі
А. Бағады, шабу, жүрегі
В. Ақ жауын, жоқ зат, ақ ешкі
С. Сенбеді, келгенмін, мен көрдім
D. Жанпейіс, Бөгенбай, он бес
Е. Тас жол, Қосжан, Бас жақ
$$$B
Қазақ тіліндегі тума сөздердің бірыңғай жуан не жіңішке буынды болып келуі
қалай аталады?
А. Дыбыс үндестігі
В. Буын үндестігі
С. Тоғыспалы ықпал
D. Үндестік заңы
Е. Кейінді ықпал
$$$D
Қазақ тіліне тән дыбыстар нешеу?
А. 5
В. 26
С. 15
D. 9
Е. 3
$$$A
Қай сөйлемдегі септік жалғауы түсіріліп қолданылған?
А. Баласы шешесі берген құртын ұнатты.
В. Ыждағаттылықпен тыңдамауы қынжылтарлық.
С. Ықыласқа разы болмауы күмәнданарлық.
D. Ынтызарлықпен ысырапшылдықты мәселе етіп көтергенбісіңдер?
Е. Даудың басы –Дайрабайдың көк сиыры.
$$$D
Үстеуді көрсетіңіз.

А. кермек, орама, ораза

В. кербез, кертпек, орағыт
С. кертартпа, кереғарлық
D. керемет, орасан
Е. орашолақ, кертік
$$$D
Еліктеуішті көрсетіңіз.

А. қалтқы осы, саф алтын кілт

В. қатқыл дауыс, қалтарыс жер
С. қалтыр етпегендігі, кілт доғал
D. қалт тоқтамағандығы, кілт доғарушы
Е. сыршыл жан, жан дауыс
$$$D

Етістікке берілген анықтаманың қайсы қате?

А. Етістіктің түбірі бұйрық райдың ІІ жағы
В. Етістіктер есімше, көсемше формаларын түрленгенде басқа
сөздермен синтаксистік қатынасқа енеді.
С. Сөйлем мүшесінде баяндауыш болады.
D. Сөйлем мүшесінде пысықтауыш болады.
Е. Етістіктің қалау райы “игі еді”сөзінің тіркесуі арқылы жасалады.
$$$B
Жіктік жалғауы түсіріліп қалған сөйлем қайсысы?
А. Мен келем өзіңе тәй-тәй басып.
В. Сіз дария болғанда мен қоңыр қаз.
С. Жапандағы бір гүлмін жеке біткен.
D. Айтпасқа болмас.
Е. Елім деп еңіреп өткен.
$$$A
Үстеуді көрсетіңіз.
А. Жоғары қарай
В. қызметсіз адам
С. сіз табасыз
D. айсыз аспанымыз
Е. Айшықты
$$$C
Сын есімді көрсетіңіз.
А. кесеге, кежеге
В. томп-томп, ирең
С. алғыр, зерек
D. қаңғыр, дүңгір
Е. кесінді, кескін
$$$C
Септік жалғаулы сөз қайсысы?
А. қауғадай
В. қанжығасы
С. баруға
D. ұнжырғаларың
Е. ұңғысы
$$$A

Мезгіл-мекен мағынасындағы септеулікті көрсетіңіз?

А. салым, таман
В. бірге, қабат
С. сияқты, тәрізді
D. сайын, үшін
Е. туралы, жайында
$$$D
Әлгінде, мана үстеудің қай түрі болады?
А. себеп
В. бейне
С. күшейту
D. мезгіл
Е. мақсат
$$$B
Барыс септеулік жалғаулы сөзді көрсетіңіз?
А. тамғалы, қарғалы, қабырғалы
В. құрсаулауға, шаужаулауға
С. қабырғалық, сырғалық, бұғалық
D. сауға, қауға, доға
Е. қонақасы, қансонарда
$$$C
Шығыс септіктегі сөздермен тіркесетін шылауды көрсетіңіз.
А. тарта, салым
В. арқылы, жайында
С. гөрі, бұрын

Д. қабат, қатар

Е. үшін, туралы
$$$C
Шығыс септіктегі сөзді көрсетіңіз.
А. ауданымыздағы
В. құлақтанғандарымыз
С. жетісуданбыз
D. ертеңіміз
Е. құлақтандырылмағандықтарыңыз.
$$$C
Есімдікті көрсетіңіз.
А. құдам бар адам
В. құдам бар еді
С. барлық құдаларды шақыр
D. бар екен де , жоқ екен.
Е. аш екен де, тоқ екен.
$$$D
Табыс септік жасырын тұрған сөзді көрсетіңіз.
А. тербеледі тың дала
В. тыңда туғандары
С. енді үлгергенсіз
D. шоқ түсіріп жандырған
Е. кенді аймақ
$$$D

Септік жалғаулы сөз қайсысы?

А. көгенді жер
В. көргенді екен
С. көргенді бала
D. жек көргенімді
Е. жекпе-жек
$$$A
Өзгелік етіс жұрнағын көрсетіңіз.
А. -т
В. -н
С. -л
D. -р
Е. -с
$$$C
Күрделі зат есімдерді белгілеңіз.
А. Оқушы, білім
В. Ауыл, арба
С. Өнеркәсіп, қызыл отау
D. Көрме, теңіз
Е. Көңіл, түлкі
$$$D
Жинақтық сан есімді анықтаңыз.
А. Үштен бір
В. Үштік
С. Үш үштен
D. Үшеу
Е. Үшінші
$$$A
Болымсыздық есімдігін табыңыз.
А. Ешкім
В. Қайсыбір
С. Әлдекім
D. Кімдер
Е. Кімде-кім
$$$D
Қалау райлы етістікті табыңыз.
А. Әкелмессің
В. Әкелді
С. Әкелерсің
D. Әкелгейсің
Е. Әкелсін
$$$C
Салыстырмалы шырайды табыңыз.
А. Үп-үлкен
В. Тым әдемі
С. Көгірек
D. Қалпақты
Е. Өте жақсы
$$$D
Негізгі еліктеу сөзді көрсетіңіз.
А. Кілтің
В. Торсаң
С. Быжың
D. Шіңк
Е. Сымпың
$$$A
Негізгі сын есімді көрсетіңіз.
A. Биік
В. Тұсаулы
C. Табыскер
D. Білгіш
Е. Шаруақор
$$$B
Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
A. 8
В. 6
C. 5
D. 7
Е. 4
$$$B
Еліктеуіш сөзді көрсетіңіз.
A. Жә
В. Жарқ
C. Шөре−шөре
D. Тәйт
Е. Ту
$$$C
Сілтеу есімдігін көрсетіңіз.
A. Бар
В. Нешеу
C. Міне
D. Нәрсе
Е. Бір
$$$C
Күрделі сан есімді анықтаңыз.
A. Алтау
В. Үшінші
C. Тоғыз жүз елу
D. Мың
Е. Жеті
$$$C
Жіктеу есімдігін табыңыз.
A. Неше
В. Емен
C. Мен
D. Өзі
Е. Ел
$$$D
Деректі зат есімді табыңыз.
A. Жігер
В. Сана
C. Жайдары
D. Сызғыш
Е. Адамгершілік
$$$D
Бөлшектік сан есімді көрсетіңіз.
A. Он-оннан
В. Тоқсан
C. Алпысыншы
D. Үш ширек
Е. Отызға тарта
$$$A
Шартты райдың жұрнағын табыңыз.
A. -са, -се
В. -сын, -сін
C. -айық, -ейік
D. -дар, -дер
Е. -й
$$$D
Топтау сан есімді көрсетіңіз.
A. Әркім
В. Туып-өскен
C. Әйгілі
D. Үш-үштен
Е. Бәйтерек
$$$E
Сын есімді табыңыз
A. Сонау, мына
В. Бес, отыз
C. Әрине, мүмкін
D. Кітап, оқушы
Е. Қызыл, көк
$$$B
Көмектес септігіндегі сөзді табыңыз.
A. Қалам, қолым, баласы
В. Атаммен, ініңізбен, шегемен
C. Баланың, ұжымның, үйдің
D. Оқушысың, ұстазбын, данасың
Е. Атамнан, ініңізден, шегеден
$$$B
Жинақтық сан есімдерін белгілеңіз.
A. Екі, сегіз
В. Біреу, жетеу
C. Бестен үш, он бүтін оннан үш
D. Бесінші, алтыншы
Е. Он
$$$E
Көсемше жұрнақтарын табыңыз.
A. -ар,-ер, -р
В. -қан,-кен
C. -мақ, -мек
D. -па, -пе
Е. -ғалы, -гелі
$$$D
Зат есімді көрсетіңіз.
A. Өлең айт
В. Осында
C. Әдемі
D. Білім
Е. Сұр
$$$A
Жіктік жалғауында тұрған сөзді табыңыз.
A. Ауылданбыз
В. Табалдырық
C. Санақ
D. Сепкіш
Е. Кенішің
$$$D
Негізгі зат есімді белгілеңіз.
A. күнделік
B. көркем
C. ұлың
D. қол
Е. ұғу
$$$B
Сөйлемдегі бастауыш қай сөз табынан жасалып тұр?
Мен неше күрегімді жоғалтып алдым.
А. сын есім
В. есімдік
С. үстеу
D. етістік
Е. еліктеу
$$$D
Жалқы есімді көрсетіңіз
А. сөйлем
В. тәуелсіздік
С. күн
D. Қазақстан
Е. көкшіл
$$$D
Деректі зат есімді анықтаңыз
А. азап
В. шабуыл
С. дәулет
D. тас
Е. ар-ұят
$$$C
Дерексіз зат есімді белгілеңіз
А. алтыбақан
В. жер
С. даңқ
D. дария
Е. жусан
$$$C
Туынды зат есімді анықтаңыз
А. он бес
В. он
С. адалдық
D. жұт
Е. Бірлік
$$$B
Болжалдық сан есімді табыңыз
А. мыңдап
В. елулерде
С. жүз
D. екеу
Е. екі бүтін оннан үш
$$$C
Негізгі сын есімнен жасалған бастауышты табыңыз
А. Арман – адам қанаты
В. Көрмес – түйені көрмес
С. Айла – алтау, ақыл – жетеу
D. Көне сөз – жаңа сөздің қазығы
Е. Жақсы байқап сөйлер, жаман шайқап сөйлер
$$$B
Салыстырмалы шырай қатысқан сөйлемді анықтаңыз
А. Аспан тұп-тұнық, жібектей жұмсақ
В. Көкшенің қыр арқасы көкшіл гауһар тас сияқтанып тұр
С. Күнге шағылған аппақ қар көзіңді аштырмайды
D. Жуас торы ат үріккен жоқ
Е. Ақкөңіл, өте қарапайым адамдар екен
$$$E
Салыстырмалы шырай жұрнақтарын ажыратыңыз
А. -қы, -лы, -сыз, -лық, -қор
В. -малы, -ек, -ақ, -шек, -ма
С. -мақ, -мек, -шы, -ғай, -ып
D. -у, ған, -атын, -с, -ғалы
Е. - рақ, -лау, -қылт, -шыл, -аң
$$$C
«Көкпеңбек, аппақ» сөздері қай шырай түрінде қолданып тұр?
А. жай шырай
В. асырмалы шырай
С. күшейтпелі шырай
D. салыстырмалы шырай
Е. шырайы жоқ
$$$C
Күрделі сын есімді сөйлемді табыңыз
А. Туған тілім - тірлігімнің айғағы
В. Ата жолын қуса игі
С. Алыс – жақын түгел хабарланды
D. Досына адал бол
Е. Өнер алды – қызыл тіл
$$$E
Сын есімнің сұрақтарын табыңыз
А. кімнің? ненің?
В. не істеді? қайтті?
С. қанша? нешеу?
D. қайда? қалай?
Е. қандай? қай?
$$$E
Сын есім қандай сөз табы?
А. Заттың санын білдіретін сөз табы
В. Қимыл түрін білдіретін сөз табы
С. Заттың атын білдіретін сөз табы
D. Адамның әр түрлі көңіл-күйін білдіретін сөз табы
Е. Заттың сапасын білдіретін сөз табы
$$ 180 B
Сын есімнің жай шырай түрін табыңыз
А. кішірек
В. сұлу
С. үлкендер
D. сарғылт
Е. бозан
$$$D
Туынды сын есімді табыңыз
А. жылтыр
В. биік
С. момын
D. кенді
Е. жұмсақ
$$$D
Сапалық сын есімді табыңыз
А. қайырымды
В. қорқақ
С. білгіш
D. ыстық
Е. ашушаң
$$$B
Сын есімді тіркесті табыңыз
А. он шақты
В. сұрамшақ адам
С. мектеп маңы
D. барып кел
Е. биыл бітірді
$$$B
Дара сын есімді тіркесті табыңыз
А. өткір көзді адам
В. аппақ қар
С. киім тазаланды
D. көк ала бұлт
Е. теп-тегіс жол
$$$D
Сын есімнің жай шырай түрін көрсетіңіз
А. ақшыл
В. тап-таза
С. аса қатал
D. сүйкімді
Е. қызғылт
$$$A
Дара сан есімді табыңыз
А. үшінші
В. отыз бес
С. бес-бестен
D. төрттен бір
Е. екі-үш
$$$C
Саны жетімен шектелетін сан есімді табыңыз
А. реттік сан есім
В. болжамдық сан есім
С. жинақтық сан есім
D. бөлшектік сан есім
Е. есептік сан есім
$$$E
Күрделі сан есімді табыңыз
А. мыңдап
В. елулерде
С. жүз
D. екеу
Е. екі бүтін оннан үш
$$$A
Сан есімнің қай түрінде -ау, -еу жұрнағы жалғанғанда, түбірдегі ы, і түсіп
қалады
А. жинақтық
В. реттік
С. болжалды
D. топтау
Е. бөлшектік
$$$E
Сан есімнің сөйлемде атқаратын негізгі қызметі не?
А. бастауыш
В. баяндауыш
С. толықтауыш
D. пысықтауыш
Е. анықтауыш
$$$E
Шығыс септігінде тұрып пысықтауыш болатын сан есім түрі қайсы?
А. есептік
В. реттік
С. жинақтық
D. бөлшектік
Е. топтау
$$$E
-ыншы жұрнағы жалғанатын сан есімді көрсетіңіз
А. екі
В. он сегіз
С. жиырма бес
D. он бір
Е. мың
$$$B
Жұрнақ дұрыс жалғанған жинақтық сан есімді табыңыз
А. екіеу
В. төртеу
С. алтыау
D. бірау
Е. жетіау
$$$D
Сан есім сөйлемде қандай қызмет атқарып тұр
Биыл оның жасы он бесте.
А. бастауыш
В. толықтауыш
С. пысықтауыш
D. баяндауыш
Е. анықтауыш
$$$C
Сан есім мағынасына қарай неше топқа бөлінеді
А. 4
В. 5
С. 6
D. 7
Е. 8
$$$E
Бөлшектік сан есімді табыңыз
А. алтау
В. елу жеті
С. төртінші
D. он шақты
Е. екі жарым
$$$C
Реттік сан есім жасайтын жұрнақтарды табыңыз
А. -ау, -еу
В. -ақ, -ек
С. -ыншы, -інші
D. -ып, -іп
Е. -ыра, -іре
$$ 198 D
Тасымалданбайтын сөзді табыңыз:
А. Аспан
В. Жақсы
С. Тату
D. Ақын
Е. Шешен
$$$D
Болжалдық сан есімді табыңыз
А. үш жарым
В. төртеу
С. алпыс
D. жиырмадай
Е. бесеуден
$$$D
Жіктеу есімдігін табыңыз
А. бұлар
В. қайдан
С. ешкім
D. олар
Е. кейбіреу
$$$C
Болымсыздық есімдігін көрсетіңіз
А. бірнеше
В. саған
С. дәнеңе
D. әлдекім
Е. түгел
$$$A
Сын есім орнына жұмсалатын белгісіздік есімдігін табыңыз
А. қайсыбір
В. әлдекім
С. біреу
D. әлдеқайдан
Е. кімде-кім
$$$A
Асты сызылған есімдік сөйлемде қандай қызмет атқарып тұр?
Сендер нешеусіңдер?
А. бастауыш
В. баяндауыш
С. толықтауыш
D. анықтауыш
Е. пысықтауыш
$$$B
Қазақ тілінің сөз байлығын тексеретін тіл білімінің саласын атаңыз:
А. омоним
В. лексикология
С. морфология
D. фонетика
Е. грамматика
$$$D
Дұрыс септелген есімдікті табыңыз
А. менге
В. сенмен
С. сода
D. бұдан
Е. сеннің
$$$C
Күрделі етістікті табыңыз
А. балтала
В. жұлқылады
С. жүре бер
D. көңілденген
Е. жаздыртты
$$$C
Омоним бола алатын сөзді табыңыз
А. қағаз
В. кітап
С. бет
D. мұқаба
Е. оқулық
$$$D
Омоним бола алмайтын сөзді табыңыз
А. қой
В. қала
С. қол
D. қате
Е. қара
$$$E
Синонимдік қатарды табыңыз
А. алыс, ұзақ, биік
В. түзу, тура, ұзын
С. қиын, оңай, оңаша
D. алтын, күміс, қола
Е. дидар, ажар, келбет
$$$E
Барыс септік тұлғасындағы сөзді табыңыз
А. жазғаның
В. білімдікі
С. оқушымын
D. мектептен
Е. оған
$$$E
Тәуелденген сөзді белгілеңіз.
А. дәрігерсің
В. гүлдерден
С. білімді
D. сөйлесті
Е. өміріме
$$$C
Ілік жалғаулы сөзді табыңыз
А. ініме
В. інілерің
С. ініңнің
D. ініңізбен
Е. інісін
$$$A
Көмектес жалғаулы сөзді табыңыз
А. ықыласпен орындады
В. балама айт
С. ай нұры
D. кітап оқыды
Е. таудай талап
$$$E
Жіктік жалғауының екінші жағында тұрған сөзді табыңыз
А. нағашым
В. әжесінің
С. өнерімін
D. оқыппыз
Е. барсыз
$$$B
Табыс септік жалғауындағы сөзді табыңыз
А. барыпты
В. бетті
С. сымбатқа
D. қалдың
Е. Оқыған
$$$A
Жіктік жалғаулы сөзді табыңыз
А. жаздың
В. әкесі
С. қаздар
D. оқырман
Е. балақанға
$$$C
Тәуелдік мағына тудыратын жұрнақты табыңыз
А. -лар, -лер, -тар
В. -ның, нің, -дың
С. -нікі, -дікі, тікі
D. -ым, -ім, -м
Е. -мын, -сыңдар, -мыз
$$$D
Болымды етістікті табыңыз:
А. Бет қаратар емес
В. Жалған айтпа
С. Енді оны көрмек емес
D. Жүйрік алысқа шабады
Е. Енді бұлай істемейсің
$$$B
Салт етістікті белгілеңіз:
А. шерт
В. асық
С. түт
D. бөрік
Е. бақ
$$$A
Күрделі етістікті табыңыз:
А. Бұны маған әкем әперді.
В. Жел қатты соқты.
С. Мен онымен уәделестім.
D.Сөйлемді оқытқыздырды.
Е. Келген Марат па?
$$$C
Болымсыз етістікті табыңыз:
А. Бүгін кезекші Асан емес.
В. Менде кітап жоқ.
С. Сен ғана келген жоқсын.
D. Уақытың я бар, я жоқ.
Е. Бұл кітап қызық емес.
$$$B
Етістіктің сұрағын табыңыз:
А. Қалай?
В. Қайтті?
С. Қайда?
D. Қайдан?
Е. Қалайша?
$$$B
Қай етістік табыс септігіндегі сөз арқылы анықталады?
А. Салт
В. Сабақты
С. Құранды
D. Көмекші
Е. Болымсыз
$$$D
Өзгелік етістің жұрнағын табыңыз:
А. -ын - ін, -н
В. -ыл - іл,- л
С. -ыс - іс, -с
D. -дыр - гіз, -т
Е. - ған - ген, -нен
$$$E
Өздік етісті табыңыз:
А. Еден жуылды.
В. Досымен сырласты.
С. Сурет ілінді.
D. Тастан сарай салғызды.
Е. Асыл киінді.
$$$B
Көсемше жұрнақтарын табыңыз:
А. -ған -ген, -қан -кен
В. -а, -ып -ғалы, -й
С. -атын, -етін, -р
D. -е, -іп, -ар, -ер,
Е. -с, -атын, -гелі, -п
$$$B
Көсемшеге жалғанатын жалғауды табыңыз:
А. Көптік
В. Жіктік
С. Тәуелдік
D. Тұйық
Е. Септік
$$$C
Белгілі бір салада қолданылатын, айрықша қызметі бар сөздер қалай аталады?
А. төл сөздер
В. еркін тіркестер
С. терминдер
D. фразеологизмдер
Е. кірме сөздер
$$$D
Үстеу дегеніміз не?
А. Іс - әрекет, қимылды білдіреді
В. Қимылға, іс - әрекетке еліктеуді білдіреді
С. Заттың сапасын, көлемін білдіреді
D. Қимылдын мезгілін, белгісін, себебін, мақсатын білдіреді
Е. Сөз бен сөзді байланыстырады
$$$D
Күрделі үстеуді көрсетіңіз:
А. бүгін келдім
В. кеше бардым
С. әрең көтердім
D. балаша сайрайды
Е. шикілей әкелді
$$$A
Мезгіл үстеуін көрсетіңіз:
А. кеше барды
В. ілгері жүрді
С. қаннен - қаперсіз ұйықтады
D. көп жұмыс істеді
Е. өте үлкен екен
$$$B
Мөлшер үстеуінің сұрағын көрсетіңіз:
А. Қашаннан?
В. Қаншама?
С. Қайдан?
D. Кімше?
Е. Қайдан?
$$$A
Мөлшер үстеуін табыңыз:
А. әжептәуір
В. әрең
С. ілгері
D. кеше
Е. тым
$$$C
«Қалай қарай?» сұрағы қай үстеуге тән?
А. мақсат
В. мезгіл
С. мекен
D. қимыл сын
Е. мөлшер
$$$A
Туынды үстеуді табыңыз:
А. шалқасынан
В. ешқашан
С. қалай қарай
D. біршама
Е. әжептәуір
$$$C
Бейнелеуіш сөзді табыңыз:
А. тарс
В. сыңғыр
С. жалт- жұлт
D. арс - арс
Е. шаңқ
$$$C
Шақыру одағайын табыңыз:
А. Ойпырай
В. Түу
С. Шөре - шөре
D. Беу
Е. Тәйт
$$$B
Көңіл - күй одағайын табыңыз:
А. тек
В. мәссаған
С. құрау - құрау
D. айт
Е. қаш - қаш
$$$D
Бейнелеуіш сөзді табыңыз:
А. тым-тырыс
В. апыл-ғұпыл
С. салдар-гүлдер
D. мырс-мырс
Е. тасыр-тасыр
$$$E
Жекіру одағайын белгілеңіз:
А. көс
В. шіркін-ай
С. Уһ
D. Пәлі
Е. Жә
$$$B
Өкіну мәнін білдіретін одағай қайсысы?
А. уау
В. әттең
С. әйда
D. қане
Е. моһ-моһ
$$$B
Тәуелденген тұйық етістікті табыңыз:
А. жазушымен
В. жазуына
С. жазумен
D. жазудың
Е. жазулар
$$$B
Сөздердің септеулік шылау арқылы байланысын табыңыз:
А. бақытты сезіну
В. өзің үшін үйрен
С. күн сайын
D. әулие адам
Е. әр қилы
$$$E
Барыс септік тұлғасындағы сөзді табыңыз:
А. жазғаның
В. білімдіні
С. оқушымын
D. мектептен
Е. Маған
$$$B
Күшейтпелі шырай қалай жасалады?
А. - леу, - леу, -дау -деу,жұрнақтары арқылы
В. күшейткіш буындардың тіркесуі арқылы
С. күшейтпелі дыбыстардың әсері арқылы
D. -қыл - ғыл, -қылт -ғылт жұрнақтары арқылы
Е. -қыр - кір, -ғыр -гір жұрнақтары арқылы
$$$B
Қосарлану арқылы жасалған сөзді табыңыз.
A. Қазақың тілі
B. Құрбы-құрдас
C. Жезтырнақ
D. Ашудас
E. Көкшіл
$$$E
Сөз жасаушы жұрнақтың дұрыс қолданылған түрін көрсетіңіз.
A. Білімсек
B. Білгер
C. Білек
D. Білгек
E. Білгіш
$$$D
Біріккен түбірден жасалған сөзді табыңыз.
A. Дара
B. Алтын
C. Әнуар
D. Көртышқан
E. Жасыл
$$$B
Күрделі сан есімді көрсетіңіз.
A. Жетеу
B. Үштен екі
C. Мың
D. Ондаған
E. Бесінші
$$$B
Сөздердің қайсысы туынды түбір?
A. Аспанда
B. Сызғыш
C. Аста
D. Ақылым
E. Менде
$$$E
Қайталама қос сөзді анықтаңыз.
A. Ағыл-тегіл
B. Телегей-теңіз
C. Ата-ана
D. Жал-жая
E. Үйден-үйге
$$$D
Қосарлану арқылы жасалған топтау сан есімді көрсетіңіз.
A. Қырықтаған
B. Төртеу
C. Жүз бес
D. Он-оннан
E. Жиырмасыншы
$$$A
Сөздердің тіркесуінен құралған күрделі үстеулердің әрбір сыңары қалай
жазылатынын белгілеңіз.
A. Бөлек
B. Бірге
C. Қосарлану арқылы
D. Дефис арқылы
E. Қайталану арқылы
$$$D
Туынды зат есімді көрсетіңіз.
A. Аға
B. Күй
C. Іні
D. Әнші
E. Үй
$$$D
Күрделі сөз табыңыз.
A. Күркілдек
B. Бақташылық
C. Парасат
D. Ақмола
E. Толқымалы
$$$E
«Би» сөзіне түбірлес етістік қатарын табыңыз.
A. Биыл, бинт,билет
B. Биосфера, биржа, бизнес
C. Бие, биолог, биология
D. Биязы, биялай, бидай
E. Билеу, билік, билікқұмар
$$$B
Есім сөздерден жасалған сын есімді көрсетіңіз.
A. Жабысқақ
B. Жазғы, қысқы
C. Қызба, толық
D. Ашпалы, көтермелі
E. Ұрысқақ, тайғақ
$$$B
Зат есімнен жасалған біріккен сөзді көрсетіңіз.
A. Енігәрі
B. Шегара
C. Биыл
D. Былтыр
E. Әлдекім
$$$C
Туынды сөзді көрсетіңіз.
A. Үсті
B. Соң
C. Қуырдақ
D. Алыстан
E. Қызғылт
$$$A
Туынды зат есім жасап тұрған жұрнақты көрсетіңіз.
A. Күзем
B. Немесе
C. Жануарлары
D. Алатау
E. Сана
$$$A
Түбір тұлғасы өзгеріске ұшырап біріккен сөзді табыңыз.
A. Әкел
B. Ешқашан
C. Кейбір
D. Мұратәлі
E. Алатау
$$$B
Күрделі сөз қатысқан тіркесті табыңыз.
A. Зәулім ағаш
B. Қара торы қыз
C. Ағаштардың жапырақтары
D. Торы ат
E. Кеш суықтау
$$$E
Туынды үстеу тудыратын жұрнақтарды белгілеңіз.
A. -ар, -ер, -р
B. -ма, -ме, -ба, -бе
C. -шы, -ші
D. -а, -е, -й
E. -ша, -ше
$$$E
Есім сөзден жұрнақ арқылы жасалып тұрған туынды сөзді көрсетіңіз.
A. Төзім
B. Үлкен
C. Шашпа
D. Шолақтау
E. Денелі
$$$A
Күрделі сөздер қатарын белгілеңіз.
A. Киім-кешек, ер-тұрман
B. Сен-ақ, үп-үлкен
C. Кірпіш, доп
D. Сары жайлау, туыстас
E. Шөпшек, үйшік
$$$E
Тілдегі сөздер мен фразеологизмдерді жинап-теріп, оларды жүйеге келтіру
жұмыстарын тексеретін тіл білімінің саласын қалай атаймыз?
А. морфология
В. лексикология
С. лексикография
D. тавтология
Е. фразеология
$$$D
Зат есімнен сын есім жасап тұрған жұрнақты табыңыз.
A. Әдеп
B. Болғандықтан
C. Қорқақ
D. Өлкелік
E. Үстеме
$$$D
Туынды етістікті көрсетіңіз.
A. Ойшыл, ойыншыл
B. Жая, қоя
C. Көреген, сүзеген
D. Ойна, ойла
E. Жала, тала
$$$B
Есім сөздерден жасалған сын есім қатарын көрсетіңіз.
A. Он жеті, елу мың
B. Өнерпаз, намысқой
C. Пой-пой, пәлі
D. Барғалы, оздыр
E. Қалашық, әуесқой
$$$C
Бірігу арқылы жасалған өсімдік аттарын көрсетіңіз.
A. Көкжөтел, меңдуана
B. Кемпірқосақ, итмұрын
C. Мысыққұйрық, алабота
D. Жыланкөз, есекжем
E. Сушешек, есекжем
$$$B
Туынды сын есімді табыңыз.
A. Ақ
B. Аспалы
C. Абырой
D. Нашар
E. Аласа
$$$D
Күрделі сөзді көрсетіңіз.
A. Адамға табыну
B. Ертеңгілік болды
C. Болашақ жастардыкі
D. Балалар бақшасы
E. Ән, жыр асқақтады
$$$C
Күрделі сөзді көрсетіңіз.
A. Тіс жармады
B. Сары уайымға салынды
C. Жүріп келе жатыр еді
D. Қабырғаңмен кеңес
E. Таза киім
$$$E
Сөздердің тіркесуі арқылы жасалған үстеуді белгілеңіз.
A. Шынымен-ақ
B. Бүгін-ертең
C. Тезірек
D. Жылдам
E. Ала жаздай
$$$B
Біріккен сөздердің қалай жазылатынын белгілеңіз.
A. Дефис арқылы
B. Бірге
C. Бөлек
D. Сызықша арқылы
E. Үтір арқылы
$$$B
Есімдерден жасалған туынды етістікті белгілеңіз.
A. Елпілде
B. Бағала
C. Қалашыл
D. Тақ
E. Есім
$$$B
Омонимдердің анықтамасын көрсетіңіз:
А. дүниедегі заттардың, құбылыстардың сын-сапасын, артық-кем қасиетін,
мөлшер-көлемін салыстырып, бір-біріне қарама-қарсы қою
В. Мағынасы басқа, дыбысталуы бірдей сөз тобы
С. ұғымы бір, әр түрлі дыбысталып айтылатын сөздер тобы
D. лексикалану және грамматикалану
Е. күрделену, сіңісу
$$$A
Антонимдердің анықтамасын көрсетіңіз:
А. дүниедегі заттардың, құбылыстардың сын-сапасын, артық-кем қасиетін,
мөлшер-көлемін салыстырып, бір-біріне қарама-қарсы қою
В. ұғымы бір, әр түрлі дыбысталып айтылатын сөздер тобы
С. ұғымы басқа, дыбысталуы бірдей сөз тобы
D. лексикалану және грамматикалану
Е. күрделену, сіңісу
$$$C
Грек тілінің «Lexis»-сөз және «logos»-ілім деген сөздерден жасалған термин
А. фонетика
В. морфология
С. лексикология
D. синтаксис
Е. бәрі дұрыс
$$$A
Түбір тұлғасы өзгеріске ұшырап біріккен сөзді табыңыз.
A. Әкел
B. Ешқашан
C. Кейбір
D. Мұратәлі
E. Алатау
$$$B
Күрделі сөз қатысқан тіркесті табыңыз.
A. Зәулім ағаш
B. Қара торы қыз
C. Ағаштардың жапырақтары
D. Торы ат
E. Кеш суықтау
$$$E
Күрделі сөзді көрсетіңіз.
A. Болашақ жастардікі
B. Ән, жыр асқақтады
C. Адамға табыну
D. Ертеңгілік болды
E. Балалар бақшасы
$$$D
Біріккен түбірден жасалған сөзді табыңыз.
A. Жасыл
B. Әнуар
C. Дара
D. Көртышқан
E. Алтын
$$$D
Грек тілінің anthrops-«кісі,адам»деген сөзінен алынып жасалған термин.
А. ономастика
В. топонимика
С. ономасиология
D. антропонимика
Е. ономасиология
$$$B
Грек тілінің «жер»мағынасындағы topos деген сөзі мен «ат» «есім»деген
мағынадағы «onata» деген сөзінен жасалған термин
А. ономастика
В. топонимика
С. ономасиология
D. онтропонимика
Е. ономаталогия
$$$E
Омонимді табыңыз:
А. Көрші қарт жүдеулеу, арықтау көрінді.
В. Жер қабатының әртүрлі жыныстары бар.
С. Балалар жыбырламай, жүгірмей жым болды.
D. Жалғыз түйе бақырауық, жалғыз бала жылауық.
Е. Нүриланің жүзінде әлдебір мысқыл жүзіп жүр.
$$$B
Лексиология термині қай тілден шыққан?
А. Латын
В. Грек
С. Араб
D. Француз
Е. Испан
$$$E
Адам баласының тілі:
А. Пиктография
В. Иероглиф
С. Дыбыстық жағы
D. Дыбыстық қатынас
Е. Дыбыстық тіл
$$$A
Түбір сөзді көрсетіңіз.
A. Достық
B. Жазбалы
C. Кірме
D. Аумалы
E. Ой
$$$B
Есім сөздерден жасалған сын есімді көрсетіңіз.
A. Ашпалы, көтермелі
B. Жазғы, қысқы
C. Жабысқақ, сүріншек
D. Қызба, толық
E. Ұрысқақ, тайғақ
$$$B
Күрделі сөзді табыңыз.
A. Күркілдек
B. Ақмола
C. Парасат
D. Бақташылық
E. Толқымалы
$$$D
Қосарлану арқылы жасалған топтау сан есімін табыңыз.
A. Төртеу
B. Жүз бес
C. Қырықтаған
D. Он-оннан
E. Жиырмасыншы
$$$C
Сөздердің қайсысы туынды түбір, көрсетіңіз.
A. Аспанда
B. Аста
C. Сызғыш
D. Ақылым
E. Менде
$$$B
Күрделі сан есімді анықтаңыз.
A. Мың
B. Тоғыз жүз елу
C. Үшінші
D. Жеті
E. Алтау
$$$B
Есептік сан есімді табыңыз
А. алтау
В. елу жеті
С. төртінші
D. он шақты
Е. екі жарым
$$$D
Болжалдық сан есімді табыңыз
А. үш жарым
В. төртеу
С. алпыс
D. жиырмадай
Е. Бесеуден
$$$B
Құрамы негіз сөз бен жұрнақтан тұратын сөздер қалай аталады?
A. Түбір,
B. Туынды;
C. Туынды түбір;
D. Негіз;
E. Үлгі;
$$$B
Өкіну мәнін білдіретін одағай қайсысы?
А. уау
В. әттең
С. әйда
D. қане
Е. моһ - моһ
$$$C
Есімшенің қанадай жұрнақтары өткен шақты білдіреді
А. –шы/-ші
В. –ар/-ер/-р
С. –қан/-кен/-ған/-ген
D. а/-е/-й
Е. –дыр/-дір/-тыр/-тір
$$$B
Сабақты етістік дегеніміз не?
А. Табыс септігінен басқа септіктерді қажет ететін етістік
В. Табыс септігінің жалғауын қажет ететін етістік
С. Барлық септіктерді қажет ететін етістік
D. Ілік септігін қажет ететін етістік
Е. Есімшенің жұрнағында жасалған етістік
$$$A
Түбір мен қосымша немесе сөздер аралығында қатар келген дыбыстардың бір-
біріне ықпал етіп, үндесіп бейімделіп келуін қалай атаймыз?
А. Дыбыс үндестігі
В. Буын үндестігі
С. Кейінді ықпал
D. Буын
Е. Тоғыспалы ықпал
$$$A
Талдықорған, Айқабақ, Алқарағай қандай ықпал түріне жатады.
А. Ілгерінді
В. Тоғыспалы
С. Кейінді
D. Бітеу
Е. Тұйық
$$$B
Ас пісірілді, Жұмыс істелді.
Етістің қандай түріне жатады?
А. Өзгелік
В. Ырықсыз
С. Өздік
D. Нақты
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$D
Олар ұзақ әңгімелесті. Етістің қандай түріне жатады?
А. Өзгелік
В. Ырықсыз
С. Өздік
D. Ортақ
Е. Дұрыс жауабы жоқ
.$$$C
Жақсылап таранды, киінді. Етістің қандай түріне жатады?
А. Өзгелік
В. Ырықсыз
С. Өздік
D. Ортақ
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$A
Сабадан қымыз құйдырып,
Алдарына қойдырып,
Жасы үлкендер бір бөлек,
Әзілдесіп сылқылдап.... Етістің қандай түріне жатады?
А. Өзгелік
В. Ырықсыз
С. Өздік
D. Ортақ
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$A
-ар, -ер, -р жұрнақтары етістіктің қандай категориясына жатады?
А. Келер шақтағы есімше
В. Көсемше
С. Етіс
D. Ортақ
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$E
Синонимдік қатарды көрсет?
А. Ауылға ертең кел
В. Ауыл адамдары
С. Ауылда бол
D. Ауылыңның адамдары
Е. Ауылға тез, шапшаң, жылдам кел.
$$$C
Дауысты дыбысты танудың негізгі белгісін көрсет:
А. Дауысты дыбыстар буын құрай алмайды
В. Дауысты дыбыстарда үн болмайды
С. Дауысты дыбыстарда үн кедергісіз шығады
D. Дауысты дыбыстарды айтқанда үн кедергіге ұшырайды
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$C
Сингармонизмге бағынбай тұрған қай сөз:
А. Балалар
В. Әкелерімізге
С. Өнерпаздар
D. Ойыншық
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$D
Дауыссыз дыбыстарды қай белгісіне қарап ажыратамыз:
А. Дауыссыз дыбыстар буын құрайды
В. Сингармонизмді белгілейді
С. Дауыссыз дыбыстарда үн кедергісіз шығады
D. Дауыссыз дыбыстарды айтқанда үн кедергіге ұшырап айтылады
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$B
Дауыссыз дыбыстардың қатаң, ұяң, үнді болып бөлінуі неге байланысты:
А. Өкпеден шыққан ауаның қарқынына байланысты
В. Салдыр мен үннің қатысына байланысты
С. Дыбыстау мүшелеріне байланысты
D. Ауаның қарқынына байланысты
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$D
Жұрнақтың атқаратын қызметі қандай:
А. Сөз бен сөзді байланыстырады
В. Бір сөзді екінші бір сөзге ауыстырады
С. Сөйлемдерді байланыстырады
D. Жеке тұрған сөзден жаңа сөз тудырады немесе оны түрлендіреді
Е. Сөз тіркестерін байланыстырады.
$$$C
Жалғаулардың қызметі қандай:
А. Жаңадан сөз жасайды
В. Сөздерді түрлендіреді
С. Сөз бен сөзді байланыстырады
D. Сөйлемді өзгертеді
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$E
Септік жалғауының қайсысы заттың неден жасалғанын білдіріп тұр:
А. ағаштың
В. ағашпен
С. ағашқа
D. ағашты
Е. ағаштан
$$$D
Мына сөздерден жалпы есімді тап:
А. Бөрібасар
В. Жетіқарақшы
С. Зәуреш (ән)
D. тау
Е. Көкшетау
$$$D
-лаған / - леген, -даған / -деген, -дап/ -деп, -ларда / -лерде, шамалы,
қаралы сан есімдердің қай түрінікі:
А. реттік
В. жинақтық
С. Бөлшектік
D. Болжалдық
Е. Есептік
$$$D
Ырықсыз етісті тап:
А. жуынды
В. жуындыр
С. жуыс
D. жуылды
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$D
Болжалды келер шақты тап:
А. келемін
В. келді
С. келеді
D. келер
Е. келмек
$$$C
Жедел өткен шақта тұрған етістікті тап:
А. Көріп отыр
В. Көреді
С. Көрді
D. көрген
Е. Көріпті
$$$D
Бұйрық райлы етістікті тап:
А. күрескен
В. Күрескім келеді
С. Күресіп жатыр
D. Күрес
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$B
Қалау райда тұрған етістікті тап:
А. барамын
В. Барғым келеді
С. барсам
D. барсын
Е. бармақ
$$$C
Жалғаулық шылауды тап:
А. туралы
В. сайын
С. бірақ
D. үшін
Е. қатар
$$$C
Еліктеуіш сөзден етістік жасалғанын көрсет:
А. ойбайлады
В. ойлады
С. тырсылдады
D. алдады
Е. отырды
$$$D
Сөздердің бірігуі арқылы жасалған үстеуді көрсет:
А. қазақша
В. тікелей
С. жаздай
D. таңертең
Е. Бостан-босқа
$$$C
Тәйт, жә қандай одағайға жатады:
А. Көңіл-күй
В. Шақыру
С. Зекіру
D. Бейнелеуіш
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$A
Дегенмен, бірақ, кейде, өйткені, егер қай шылаудың түріне жатады:
А. Жалғаулық
В. Септеулік
С. Демеулік
D. Сұраулық
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$D
Шартты жалғаулық шылауды тап:
А. Мен, және
В. Кейде, мейлі
С. Бірақ, алайда
D. егер, егерде, әйтпесе
Е. өйткені, дегенмен
$$$B
«Дейін, шейін, таман» шылаудың қай түрі екенін белгілеңіз.
А. Жалғаулық
В. Септеулік
С. Болжалдық демеулік
D. Демеулік
Е. Шектік демеулік
$$$E
«Би» сөзіне түбірлес етістік қатарын табыңыз.
A. Биыл, бинт,билет
B. Биосфера, биржа, бизнес
C. Бие, биолог, биология
D. Биязы, биялай, бидай
E. Билеу, биле, билеме
$$$D
Қосымшалы қос сөзді көрсетіңіз
A. Алыс-жақын
В. Үп-үлкен
C. Қып-қызыл
D. Балалы-шағалы
Е. Төбе-төбе
$$$C
Тұйық етістікті көрсетіңіз
A. Оқыды
В. Салғыз
C. Жалпаңдау
D. Оқыған
Е.Бесеу
$$$A
Жіктік жалғауында тұрған сөзді табыңыз.
A. Ауылданбыз
В. Табалдырық
C. Санақ
D. Сепкіш
Е. Кенішің
$$$E
Болымсыздық есімдігін көрсетіңіз.
A. Әсемпаз
В. Әлдеқайда
C. Жайраңда
D. Отыздарда
Е. Ешқайсысы
$$$B
Жалпылау есімдігін табыңыз,
A. Кей шақта
В. Бүкіл
C. Дәнеңе
D. Неге
Е. Әрқашан
$$$A
Сөз түрлендіруші жұрнағы бар сөзді табыңыз
A. Қызғылт
В. Көрме
C. Үрле
D. Күлкілі
Е. Бағала
$$$D
Зат есімді көрсетіңіз.
A. Өлең айт
В. Осында
C. Әдемі
D. Білім
Е. Сұр
$$$B
«Дейін, шейін, таман» шылаудың қай түрі екенін белгілеңіз.
A. Жалғаулық
В. Септеулік
C. Болжалдық. демеулік
D. Демеулік
Е. Шектік демеулік
$$$A
Жіктік жалғауында тұрған сөзді табыңыз.
A. Ауылданбыз
В. Табалдырық
C. Санақ
D. Сепкіш
Е. Кенішің
$$$E
Болымсыздық есімдігін көрсетіңіз.
A. Әсемпаз
В. Әлдеқайда
C. Жайраңда
D. Отыздарда
Е. Ешқайсысы
$$$C
Еліктеу сөзді тіркесті көрсетіңіз.
A. Күз келді
В. Үй-үйімізге тарадық
C. Қиқаң-қиқаң етті
D. Сендер үйге келіңдер
Е. Жан-жануар көп
$$$B
Деректі зат есім қатарын табыңыз.
A. Ой, сана
В. Мектеп, ағаш
C. Ақыл, ес
D. Көңіл, сезім
Е. Ауа, жел
$$$B
Жинақтық сан есімдерін белгілеңіз.
A. Екі, сегіз
В. Біреу, жетеу
C. Бестен үш, он бүтін оннан үш
D. Бесінші, алтыншы
Е. Он
$$$E
Көсемше жұрнақтарын табыңыз.
A. -ар,-ер, -р
В. -қан,-кен
C. -мақ, -мек
D. -па, -пе
Е. -ғалы, -гелі
$$$E
Көмектес септігіндегі сөзді табыңыз.
A. Қалам, қолым, баласы
В. Атаммен, ініңізбен, шегемен
C. Баланың, ұжымның, үйдің
D. Оқушысың, ұстазбын, данасың
Е. Атамнан, ініңізден, шегеден
$$$B
Күрделі нақ осы шақты табыңыз.
A. Беріп жібер
В. Беріп жатыр
C. Берер
D. Бере сал
Е. Бере бер
$$$A
Тәуелдік жалғауының екінші жағында, сыпайы түрде тұрған сөзді табыңыз.
A. Қалаларыңда
В. Ұлттарымыз
C. Асылым
D. Үйіміздегі
Е. Қазынаңызда
$$$C
Жалпы есімді табыңыз.
A. Балқаш
В. Абай
C. Тау
D. Алатау
Е. Көкшетау
$$$D
Топтау сан есімді көрсетіңіз.
A. Әркім
В. Туып-өскен
C. Әйгілі
D. Үш-үштен
Е. Бәйтерек
$$$E
Сын есімді табыңыз
A. Сонау, мына
В. Бес, отыз
C. Әрине, мүмкін
D. Кітап, оқушы
Е. Қызыл, көк
$$$C
Жіктеу есімдігін табыңыз.
A. Неше
В. Емен
C. Мен
D. Өзі
Е. Ел
$$$A
Етістік құрамына қарай нешеге бөлінетінін табыңыз.
A. 2
В. 5
C. 3
D. 6
Е. 4
$$$C
Күрделі сан есімді анықтаңыз.
A. Алтау
В. Үшінші
C. Тоғыз жүз елу
D. Мың
Е. Жеті
$$$A
«Тарс» сөзі қай сөз табына жататынын белгілеңіз.
A. Еліктеу сөз
В. Қос сөз
C. Көп мағыналы сөз
D. Кәсіби сөз
Е. Біріккен сөз
$$$D
Өлшем атауына дұрыс жалғанған қосымшаны табыңыз.
A. смге
В. ГАЗ-51 ге
C. ИЛ-86мен
D. см-ден
Е. см.ден
$$$A
Тәуелдік жалғауынан соң жалғанып тұрған табыс жалғауын табыңыз.
A. Немересін
В. Немереме
C. Немересінде
D. Немересінен
Е. Немереге
$$$B
Есім сөздерден жасалған сын есімді көрсетіңіз.
A. Ашпалы, көтермелі
B. Жазғы, қысқы
C. Жабысқақ, сүріншек
D. Қызба, толық
E. Ұрысқақ, тайғақ
$$$B
Еліктеуіш сөзді көрсетіңіз.
A. Жә
В. Жарқ
C. Шөре−шөре
D. Тәйт
Е. Ту
$$$A
Күрделі етістікті белгілеңіз.
A. Нұрбек құлап қала жаздады.
B. Табысты еңбек.
C. Мен келдім.
D. Бес- тақ сан.
E. Ұшақ аспанға көтерілді
$$$C
Сілтеу есімдігін көрсетіңіз.
A. Бар
В. Нешеу
C. Міне
D. Нәрсе
Е. Бір

$$$D
Шылауды табыңыз.
A. Басты мәселе − оқу үлгерімі
В. Сөз − өмірдің үлкен қаруы
C. Үміт өрге тартады
D. Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек.
Е. Ой жетпейтін жер болмайды
$$$D
Түбір тұлғасын сақтап біріккен сөзді көрсетіңіз.
A. Әкел
B. Бүгін
C. Жаздыгүні
D. Биыл
E. Қарақаға
$$$B
Біріккен сөздердің қалай жазылатынын белгілеңіз.
A. Сызықша арқылы
В. Бірге
С. Бөлек
D. Үтір арқылы
E. Дефис арқылы
$$$B
Негізі екі буыннан құралған еліктеуіш сөзді табыңыз.
A. Қыңқ
B. Тыртың
C. Арс
D. Күмп
E. Лып
$$$A
Күрделі етістікті белгілеңіз.
A. Нұрбек құлап қала жаздады.
B. Табысты еңбек.
C. Мен келдім.
D. Бес- тақ сан.
E. Ұшақ аспанға көтерілді.
$$$D
Түбір сөзді көрсетіңіз.
A. Аумалы
B. Достық
C. Жазбалы
D. Ой
E. Кірме
$$$C
Біріккен түбірден жасалған сөзді көрсетіңіз.
A. Алтын
B. Дара
C. Көртышқан
D. Жасыл
E. Әнуар
$$$C
Түбір тұлғасы өзгеріске ұшырап біріккен сөзді табыңыз.
A. Алатау
B. Мұратәлі
C. Әкел
D. Кейбір
E. Ешқашан
$$$E
Күрделі сөзді көрсетіңіз.
A. Болашақ жастардікі
B. Ән, жыр асқақтады
C. Адамға табыну
D. Ертеңгілік болды
E. Балалар бақшасы
$$$B
Есім сөздерден жасалған сын есімді көрсетіңіз.
A. Ашпалы, көтермелі
B. Жазғы, қысқы
C. Жабысқақ, сүріншек
D. Қызба, толық
E. Ұрысқақ, тайғақ
$$$A
Қай сөйлемде жіктік жалғаулы сөз бар?
А. Алыс жол атты сынайды,
Ауыр жол ерді сынайды.
В. Адам туа жаман емес, жүре жаман.
С. Бұлттан шыққан күн ащы,
Жаман кісінің тілі ащы.
D. Бес саусақ бірдей емес.
Е. Атың кім?
$$$B
Көп нүктенің орнына мақсатты келер шақтың жұрнағын қой.
A. -ар.
B. -мақ.
C. -сын.
D. -атын.
E. - ер.
$$$C
Болымсыз етістік қай сөйлемде?
A. Ол кітапханадан кітап ала ма?
B. Әсел алма жеді.
C. Түнде тырнақ алма.
D. Алмас спортты сүйеді.
E. Қалаға барасың ба?
$$$C
Қай сөйлемде нақ осы шақта тұрған етістік бар?
A. Бағыты ояңған ерлердің
Әрбір ісі оң болар.
B. Мен ерте тұрамын.
C. Қыстаудың сыртындағы мал қораға үйілген бір мая шөптің төңірегі қобырап
жатыр.
D. Бір-бірінің тілін алғысы келмеген ағалы- інілі Асан мен Ақанның ойыны
аяқталмай қалды.
E. Есік ашылды.
$$$C
Қай сөйлемде жедел өткен шақтағы етісік бар?
A. Ол оқуды биыл бітіреді.
B. Қар жауды.
C. Көп жасаған білмейді,
Көпті көрген біледі.
D. Ол ауылға жиі баратын.
E. Екеуі ертең келмек.
$$$B
Көп нүктенің орнына мақсатты келер шақтың жұрнағын қой.
A. -ар.
B. -мақ.
C. -сын.
D. -атын.
E.-ер.
$$$D
Болымсыз етістік қай сөйлемде?
A. Оның көйлегі ала ма?
B. Әсет алма сатып алды.
C. Алма – оқу озаты.
D. Біреудің нәрсесін рұқсатсыз алма.
E. Уақыт жақындады.
$$$B
Бұйрық райлы етістіктер қайсысы?
A. Оқығым келеді, оқығың келеді, оқығыңыз келеді, оқығысы келеді.
B. Оқы, оқыңыз, оқысын.
C. Барсам, барсаң, барсаңыз, барса.
D. Бардым, бардың, бардыңыз, барды.
E. Білсең, барса, айтпаса.
$$$C
Мына сөйлемге қай қосымша лайықты?
Мұндай күнде үйде отыр...ң келмей, көшеде ұзақ жүре бер...ң келеді.
A. -са, -се
B. -сын, -сін
C. -гі, -ғы
D. -йын, -йін
E. -мақ, -мек
$$$D
Қай сөйлемде үстеу бар?
A. Жаз айларында колхозда болдық.
B. Біз « Бірлік » колхозында тұрамыз.
C. Ауыл маңында өзен бар.
D. Ұшақ жоғары ұшты.
E. Ұшақ қонды.
$$$B
Үстеулер сөйлемде негізінен қандай қызмет атқарады?
A. Баяндауыш.
B. Пысықтауыш.
C. Толықтауыш.
D. Анықтауыш.
E. Бастауыш.
$$$A
Қай сөйлемде жалғаулық шылау бар?
A. Емес ол кітап да, дәптер де,
Жүреді бірақ та портфельде,
Көрсетіп ондағы бағанды,
Қуантып қояды ағанды.
B. Ілгерілеген сайын тас қорған шұнқырайып, терендеп барады.
C. Мына баланың аулға асығуын-ай!
D. Күн ұлы сәске кезі.
E. Келін келді, қараңдар.
$$$D
Ма, ме, ба, бе, па, пе шылаулары қай сөйлемде?
A. Үлкен кісінің жолын кес(пе).
B. Әжем кес(пе) дайындады.
C. Ұрса көр(ме), бұл балада кінә жоқ.
D. Бала(мы)сың, баламен ойнап.
E. Үлкеннің жолын кес(пе).
$$$C
Да, де, та, те шылауы қай сөйлемде?
A. Балапан ұя(да) не көрсе, ұшқан(да) соны іледі.
B) Тоғай арасын(да) талай күн жортты.
C) Туған жердің жері(де) көрікті, елі(де) сүйікті.
D) Жон- жота(да) шаңғышылар шаңғы теуіп жүр.
E) Жол(да) арба бұзылды.
$$$B
Мен, Бен, Пен тұлғалардың қайсысы шылау?
A. Денсаулық(пен) тең түсер досың жоқ.
Дерт- кесел(мен) тең қасың жоқ.
B. Алыс(пен) жақынды жортқан білер.
C. Балаға өз тілің(мен) сөйлеме, өз тілі(мен) сөйле.
D. Ол Иіс(пен), үй іші(мен) көп сырласып, мұндасқан-ды.
E. Екеуі(мен) кездестім.
$$$D
Ма, ме, ба, бе, па, пе шылаулары қай сөйлемде?
A. Тандайынды қақ(па).
B. Машина қақ(па) алдына келіп тоқтады.
C. Айта көр(ме) бұл сөзінді, батыр.
D. Кімсің келген, Әсел(мі)сің?
E. Есікті кер(ме).
$$$B
Құрамы негіз сөз бен жұрнақтан тұратын сөздер қалай аталады?
A. Түбір,
B. Туынды;
C. Туынды түбір;
D. Негіз;
E. Үлгі;
$$$B
Түбірлес туынды сөздерді атаңыз.
A. Барыс, келіс, көріс.
B. Жортақ, жортақта, жортақтап, жортақтатқыз.
C. Жүргіз, жортқыз, бергіз.
D. Барғыз, көргіз.
E. Айтыс, туыс.
$$$B
Түбір тұлғасы өзгеріске ұшырап біріккен сөзді табыңыз.
A. Әкел
B. Ешқашан
C. Кейбір
D. Мұратәлі
E. Алатау
$$$B
Қазақ тілінің сөз байлығын тексеретін тіл білімінің саласын атаңыз:
А) омоним
В) лексикология
С) морфология
D) фонетика
Е) грамматика
$$$D
Мағынасы бір-біріне жақын өзара мәндес сөздер қалай аталады?
А.омофон
В.омоним
С.омограф
D.синоним
Е.антоним
$$$C
Тілімізде жаңа ұғымды білдіретін сөздер қалай аталады?
А.архаизмдер
В.тарихи сөздер
С.неологизмдер
D.кәсіби сөздер
Е.табу
$$$C
Түбір тұлғасы өзгеріске ұшырап біріккен сөзді табыңыз.
A. Алатау
B. Мұратәлі
C. Әкел
D. Кейбір
E. Ешқашан
$$$A
Туынды зат есім жасап тұрған жұрнақты көрсетіңіз.
A. Күзем
B. Немесе
C. Жануарлары
D. Алатау
E. Сана
$$$A
Түбір тұлғасы өзгеріске ұшырап біріккен сөзді табыңыз.
A. Әкел
B. Ешқашан
C. Кейбір
D. Мұратәлі
E. Алатау
$$$B
Күрделі сөз қатысқан тіркесті табыңыз.
A. Зәулім ағаш
B. Қара торы қыз
C. Ағаштардың жапырақтары
D. Торы ат
E. Кеш суықтау
$$$E
Күрделі сөзді көрсетіңіз.
A. Болашақ жастардыкі
B. Ән, жыр асқақтады
C. Адамға табыну
D. Ертеңгілік болды
E. Балалар бақшасы
$$$D
Біріккен түбірден жасалған сөзді табыңыз.
A. Жасыл
B. Әнуар
C. Дара
D. Көртышқан
E. Алтын
$$$A
Түбір сөзді көрсетіңіз.
A. Достық
B. Жазбалы
C. Кірме
D. Аумалы
E. Ой
$$$B
Есім сөздерден жасалған сын есімді көрсетіңіз.
A. Ашпалы, көтермелі
B. Жазғы, қысқы
C. Жабысқақ, сүріншек
D. Қызба, толық
E. Ұрысқақ, тайғақ
$$$B
Күрделі сөзді табыңыз.
A. Күркілдек
B. Ақмола
C. Парасат
D. Бақташылық
E. Толқымалы
$$$D
Тек қатаң дауыссыз дыбыстардан жасалған сөзді анықта:
A) домбыра
B) қобыз
C) сыбызғы
D) тиек
E) перне
$$$C
Тек ашық дауысты дыбыстан жасалған сөзді анықта:
A) тесік
B) мұңлы
C) сопақ
D) ашық
E) жұмсақ
$$$A
Тек езулік дауысты дыбыстан жасалған сөзді анықта:
A) жырау
B) музыка
C) өлең
D) эпос
E) күйші
$$$D
Құрамында еріндік дауысты дыбысы бар сөзді анықта:
A) тарих
B) мәдениет
C) табиғат
D) құбылыс
E) ертегі
$$$C
Тек жіңішке дауысты дыбыстан құралған сөзді анықта:
A) Құрманғазы
B) Исатай
C) Жиделі
D) Жайық
E) Атырау
$$$E
Көп нүктенің орнына «ү» әрпі қойылатын сөзді тап:
A) қ....дірет
B) қ....пия
C) қ....ат
D) қ....рал
E) к...й
$$$D
Көп нүктенің орнына «ұ» әрпі қойылатын сөзді тап:

A) м...йіз
B) ж...зік
C) к...й
D) қ....лақ
E) д...ние
$$$B
Көп нүктенің орнына «н» әрпі қойылатын сөзді тап:
A) қайы...
B) са...а
C) а...ыз
D) үйе...кі
E) е...бек
$$$A
«Қозғалыс» сөзінің құрамында қатаң дауыссыз дыбыстарды анықта:
A) қ,с
B) з,с
C) ғ,л
D) з,ғ
E) л,қ
$$$ A
«Сарқырама» сөзінің құрамында қатаң дауыссыз дыбыстарды анықта:
A) қ,р
B) с,қ
C) р,м
D) м,с
E) с,р
$$$A
Біріккен сөз болып табылатын жалқы есімді анықта:
A) Сарыарқа
B) Қорқыт
C) Қытай
D) Африка
E) Моңғолия
$$$C
Біріккен сөз болып табылмайтын жалқы есімді анықта:
A) Сағырбай
B) Ақбай
C) Жиделі
D) Ырымқұл
E) Бауыржан
$$$D
Біріккен сөзді тап:
A) киіз
B) сақина
C) сырға
D) айбалта
E) садақ
$$$C
Орыс тілінің «браслет» сөзі қазақша қалай аталады:
A) жүзік
B) сақина
C) білезік
D) сырға
E) шолпы
$$$D
Орыс тілінің «золото» сөзі қазақша қалай аударылады:
A) меруерт
B) маржан
C) күміс
D) алтын
E) болат
$$$E
Біріккен сөзді тап
A) қоян
B) үйрек
C) лашын
D) бүркіт
E) аққу
$$$C
Буынға дұрыс бөлінбеген сөзді көрсет:
A) жыл-қы
B) то-был-ғы
C) бау-ыр-сақ
D) бо-са-ға
E) сү-йек
$$$E
Жалпы сөзді тап:
A) Абылай
B) Абай
C) Шыңғыс
D) Қазақстан
E) Сәукеле
$$$E
Ілік септігіндегі сөзді тап:
A) кимешекке
B) киізден
C) жаулық
D) сәукелені
E) етіктің
$$$A
Табыс , жатыс септігіндегі сөзді тап
A) босағаны, босағадан
B) шаңырағын, шаңыраққа
C) үйдің, үйге
D) уыққа, уықты
E) төбе, төбесін
$$$A
«Босағаны керме, босағаға бақытсыздық орнайды» деген сөйлемде «босаға»
деген сөз қай септікте тұр:
A) табыс, барыс
B) жатыс, ілік
C) атау, табыс
D) табыс, жатыс
E) ілік, ілік

$$$A
«Ақ босағадан аттаған келін оң аяғымен енсін» деген сөйлемде «босаға» деген
сөз қай септікте тұр:
A) жатыс
B) ілік
C) табыс
D) көмектес
E) атау
$$$B
«Нанды қолмен үзбе» сөйлемінде зат есімдер қай септікте тұр:
A) табыс, ілік
B) табыс, көмектес
C) ілік, жатыс
D) жатыс, табыс
E) көмектес, , атау
$$$A
«Таяққа сүйенбе» зат есім қай септікте тұр:
A) барыс
B) жатыс
C) ілік
D) атау
E) табыс
$$$B
«Жалғыс ағашты кеспе» зат есім қай септікте тұр:
A) жатыс
B) табыс
C) көмектес
D) ілік
E) атау
$$$A
«Оттан аттама» зат есім қай септікте тұр
A) жатыс
B) табыс
C) көмектес
D) ілік
E) атау
$$$C
«Бас киіммен ойнама» зат есім қай септікте тұр
A) жатыс
B) табыс
C) көмектес
D) ілік
E) атау
$$$A
«Суға түкірме» зат есім қай септікте тұр
A) барыс
B) жатыс
C) ілік
D) атау
E) табыс
$$$E
«Тізеңді құшақтама» зат есім қай септікте тұр:
A) барыс
B) жатыс
C) ілік
D) атау
E) табыс
$$$A
«Үйге қарай жүгіме» зат есім қай септікте тұр:
A) барыс
B) жатыс
C) ілік
D) атау
E) табыс
$$$B
«Шоқанға ырымдап Сегіз серінің атын (Мұхаммед-Қанапия) қойғызған.»
сөйлеміндегі сан есімді сөзді анықта:
A) Шоқанға
B) Сегіз
C) атын
D) Мұхаммед-Қанапия
E) ырымдап
$$$D
Қосымшалы сөздерден жұрнақты ажыратыңыз:
A) жылдар
B) Ақбайдың
C) қазағым
D) жырау
E) дәуірден
$$$E
Қосымшалы сөздерден жалғауды ажыратыңыз:
A) жеңсіз
B) шашақты
C) ықшамды
D) бұрышты
E) матадан
$$$E
Зат есімді анықтаңыз:
A) жеңсіз
B) шашақты
C) ықшамды
D) бұрышты
E) былғарыдан
$$$ B
Қатыстық сын есімді анықта:
A) кең
B) шашақты
C) ескі
D) ұзақ
E) төмен
$$$A
Сапалық сын есімді анықта:
A) кең
B) шашақты
C) нөсерлі
D) көшпелі
E) етекті
$$$B
... «Шудаларын шаң басқан,
Төрт аяғын тең басқан,»... сан есімді анықта:
A) шудаларын
B)төрт
C) тең
D) шаң
E) аяғын
$$$A
Біріккен сөз болып табылатын жалқы есімді анықта:
A) Сағырбай
B) Абай
C) Қытай
D) Африка
E) Азия
$$$E
«Ақ жаулықты кимешектің сыртынан тартады.» Сөйлемде анықтауыш қызметін
атқарып тұрған зат есімдіі анықта:
A) жаулықты
B) сыртынан
C) тартады
D) ақ
E) кимешектің
$$$E
Көптік жалғауындағы сөзді тап:
A) жаулықты
B) босаға
C) керегенің
D) шаңырағы
E) кимешектер
$$$E
Көптік жалғауындағы сөзді тап:
A) қастерлі
B) бақытсыздық
C) биік
D) жеңсіз
E)уықтар
$$$B
«Ит өлген жер» деген тұрақты сөз тіркестерінің мағынасы қандай?
А. иттер жүретін жер
B. шалғай жер
С. ит асырайтын жер
D. жақын жер
Е. көкжиек
$$$D
Қай мақал тіл туралы айтылған?
А. Өнерлі өрге жүзеді
B. Тірліктің күші бірлікте
С. Тұған жерге туың тік
D. Тіл бас жарады, тас жармаса, бас жарады
Е. Өз елім- өлең төсегім
$$$C
Өнер, білім туралы айтылған мақалды көрсетіңіз
А. Аңдамай сөйлеген, ауырмай өледі
B. Жақсыда кек жоқ, кекті де тек жоқ
С. Білекті бірді жығады, білімді мыңды жығады
D. Елдің іші-алтын бесік
Е.Отан-оттан да ыстық
$$$А
Мақал- мәтелдердің қандай мағынасы болады?
А. тура және ауыспалы
B. ғылыми
С. әдеби
D. тек ауыспалы
Е. ғылыми-техникалық
$$$Е
«Нәумез болып қалу» тіркесін қалай түсінесіз?
А. ынталану
B. лебіз білдіру
С. сыйласымдылық
D. кішіпейіл болу
Е. үміттеніп, көңіліне алу
$$$B
Туыстық қатынасты білдріетін мақалды көрсетіңіз
А. Тірліктің күші бірлікте
B. Інісі бардың тынысы бар, ағасы бардың жағасы бар
С. Өз елім –өлең төсегім
D. Басқа елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол
Е. Қына тасқа бітеді, білім жасқа бітеді
$$$Е
Тілдің мәні мен қызметі неде?
А. тіл сөйлесу үшін керек
B. тілмен адам ойын сыртқа шығарады
С. пікір алысуға қажет
D. түсінісуге қажет
Е.барлық жауабы дұрыс
$$$B
«Ата көрген оқ жонар» деген мақал қандай мағынада айтылған?
А. үлкенді сыйлау
B. ата өнерін баласының қууы, мирас етуі
С. үлкеннің тілін алу
D. кішіге қамқаор болу
Е.сыйласымдылыққа баулу
$$$Е
Омоним болатын сөзді табыңыз?
А. Ергежейлі
B. қарындаш
С. Дәріс
D. оқытушы
Е. Жас, бойжеткен
$$$А
Елгезек сөзі қандай мағына береді?
А. Сыпайы,тілалғыш
B. жалқау
С. момын
D. тапқыр
Е. егде
$$$С
Бетегеден биік,жусаннан аласа қандай мағына береді?
А. Тәкаппар
B. қария
С. момын
D. тапқыр
Е. Бойжеткен
$$$А
Сұлулыққа байланысты айтылған тұрақты тіркесті көрсетіңіз?
А. Үріп ауызға салғандай
B. Көзге түртсе көргісіз
С. Аузына құм құйылу
D. Жүрек жұтқан
Е. Жаман келін-келсап
$$$А
Мемлекеттік Елтаңбамызды жасаған танымал суретшілеріміз кімдер?
А. Жандарбек Мәлібеков пен Шот-Аман
В. Жұмекен Нәжімеденов пен Шот-Аман
С. Шәмші Қалдаяқов пен Жұмекен Нәжімеденов
D. Шәкен Ниязбеков пен Шәмші Қалдаяқов
Е. Жандарбек Мәлібеков пен Шәкен Ниязбеков
$$$D
Алғаш әнұран қай жылы ресми түрде жарияланды?
А 1991 жылы
В. 1989 жылы
С. 1993 жылы
D. 1992 жылы
Е. 1994 жылы
$$$С
Жаңа әнұран «Менің Қазақстаным» қашан Елбасының жарлығымен дүниеге келді?
А. 11 қаңтар, 2006 жылы
В. 7 қаңтар, 2006 жылы
С. 10 қаңтар, 2006 жылы
D. 8 қаңтар, 2006 жылы
Е. 9 қаңтар, 2006 жылы
$$$С
Тәуелсіз сөзінің синонимі
А. тәуелді
В. танымал
С. егеменді
D. атақты
Е. белгілі
$$$А
Біріккен сөзді тап
А. автоқалам
В. бәйтерек
С. өзді-өзі
D. биыл
Е. бүгін
$$$B
«Әдебиет» - деген сөздің орыс тіліндегі аудармасын табыңыз.
А. Кино.
B. Литература.
C. Спорт.
D. Фильмы.
E. Деньги.
$$$C
«Ғылым» - деген сөздің орыс тіліндегі аудармасын табыңыз.
А. Исследование.
B. Историография.
C. Наука.
D. Революция.
E. История.
$$$D
«Муражай» - деген сөздің орыс тіліндегі аудармасын табыңыз.
А. Ассамблея.
B. Мониторинг.
C. Памятник.
D. Музей.
E. Культура.
$$$E
«Достық» - деген сөздің орыс тіліндегі аудармасын табыңыз.
А. Враждебность.
B. Уверенность.
C. Надежда.
D. Учитлься.
E. Дружба.
$$$А
«Көшпенділер» - деген сөздің орыс тіліндегі аудармасын табыңыз.
А. Кочевники.
B. Эпоха.
C. Период.
D. Время.
E. Варварство.
$$$B
«Сирек» - деген сөздің орыс тіліндегі аудармасын табыңыз.
А. Кажды раз.
B. Иногда.
C. Всегда.
D. Никогда.
E. Все время.
$$$C
«Ұлттық» - деген сөздің орыс тіліндегі аудармасын табыңыз.
А. Дружба.
B. Вражда.
C. Национальный.
D. Гражданство.
E. Традиция.
$$$А
«Уақыт» - деген сөздің орыс тіліндегі аудармасын табыңыз.
А. Время.
B. Период.
C. Практика.
D. Век.
E. Граница.
$$$C
«Тәрбие» - деген сөздің орыс тіліндегі аудармасын табыңыз.
А. Учиться.
B. Управлять.
C. Воспитание.
D. Студент.
E. Государство.
$$$D
«Мәдениет» - деген сөздің орыс тіліндегі аудармасын табыңыз.
А. Памятник.
B. Музей.
C. Удобство.
D. Культура.
E. Кульминация.
$$$B
Көрсетілген нұсқалардың ішінен «қосарланған сөзді» табыңыз.
А. Қолжазба.
B. Ғылыми – техникалық.
C. Дәптер.
D. Ғы – лы – ми.
E. Техника – лық.
$$$А
Көрсетілген нұсқалардың ішінен «қосарланған сөзді» табыңыз.
А. Фабрика – зауыты.
B. Теледидар.
C. Радио.
D. Фаб – рика.
E. Радиотехника.
$$$D
Көрсетілген нұсқалардың ішінен «қосарланған сөзді» табыңыз.
А. Рево – люция.
B. Әнұран.
C. Ел – таңба.
D. Ән- күйлер.
E. Әскер – лердің
$$$E
Көрсетілген нұсқалардың ішінен «қосарланған сөзді» табыңыз.
А. Ел – таңба.
B. Фаб – рика.
C. Елбасы.
D. Дружба – достық.
E. Жыр - өлеңдер.
$$$Е
Қазақ тіліне тән әріптер жазылған қатарды табыңыз
A. Ұ, ү, у
B. Ғ, қ, щ
C. Ф, х, һ
D. Ы, і, и
E. Ө, і, ү
$$$A
Жақтың қатысына қарай дауысты дыбыстар нешеге бөлінеді?
А. 2
В. 5
С. 3
D. 4
Е. 6
$$$A
Қай ұғымның үш түрі бар?
A. Буын
B. Үндестік заңы
C. Дауысты дыбыс
D. Әріп
E. Тасымал
$$$B
Қатаң дауыссыздарды тап:
А. М, н, р, л, ң
В. П, қ, т, с, к, ш
С. В, б, г, д, з, ж
D. Б, с, ғ, ж, з, л
Е. М, д, к , л, с, т
$$$C
Ұяң дауыссыздарды тап:
А. М, н, р, л, ң
В. П, қ, т, с, к, ш
С. В, б, г, д, з, ж
D. Б, с, ғ, ж, з, л
Е. М, д, к , л, с, т
$$$C
Буын дегеніміз не ?
А. Тілдегі сөздердің бір-біріне мағыналары жағынан ерекшеленуі
В. Тілімізде дыбыстардың сырын ашады
С. Дауыс құбылысының бірнеше толқынмен бөлшектеніп үзіліп-үзіліп
айтылуындағы ауаның бір толқыны
D. Белгілі бір тілге ғана тән біркелкі, бір дыбысты дыбыс құбылыстарын
сипаттап беру
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$A
Буынға тән негізгі белгіні көрсет:
А. Бір буында бірден артық дауысты дыбыс болмайды
В. Жалғыз дауысты буын құрай алмайды
С. Буында мағына болады
D. Буында ұғым бар
Е. Дұрыс жауабы жоқ
$$$D
Тұйық буын дегеніміз не?
А. Дауысты дыбыс екі жағынан дауыссыз дыбыспен қоршалып тұратын буын
В. Дауыссыздан басталып дауыстыға аяқталатын буын
С. Дауыссыздан басталып дауыстыға бітетін буын
D. Дауыстыдан басталып дауыссыз дыбысқа бітетін буын
Е. Дұрыс жауап жоқ
$$$B
Үнді дауыссыздарды тап:
А. П, қ, т, с, к, ш
В. М, н, р, л, ң
С. В, б, г, д, з, ж
D. Б, с, ғ, ж, з, л
Е. М, д, к , л, с, т
$$$B
Сабақты етістік дегеніміз не?
А. Табыс септігінен басқа септіктерді қажет ететін етістік
В. Табыс септігінің жалғауын қажет ететін етістік
С. Барлық септіктерді қажет ететін етістік
D. Ілік септігін қажет ететін етістік
Е. Есімшенің жұрнағында жасалған етістік
$$$A
Түбір мен қосымша немесе сөздер аралығында қатар келген дыбыстардың бір-
біріне ықпал етіп, үндесіп бейімделіп келуін қалай атаймыз?
А. Дыбыс үндестігі
В. Буын үндестігі
С. Кейінді ықпал
D. Буын
Е. Тоғыспалы ықпал
$$$A
Талдықорған, Айқабақ, Алқарағай қандай ықпал түріне жатады.
А. Ілгерінді
В. Тоғыспалы
С. Кейінді
D. Бітеу
Е. Тұйық
$$$C
«Тәрбие» - деген сөздің орыс тіліндегі аудармасын табыңыз.
А. Учиться.
B. Управлять.
C. Воспитание.
D. Студент.
E. Государство.
$$$D
«Мәдениет» - деген сөздің орыс тіліндегі аудармасын табыңыз.
А. Памятник.
B. Музей.
C. Удобство.
D. Культура.
E. Кульминация.
$$$B
Көрсетілген нұсқалардың ішінен «қосарланған сөзді» табыңыз.
А. Қолжазба.
B. Ғылыми – техникалық.
C. Дәптер.
D. Ғы – лы – ми.
E. Техника – лық.
$$$B
«Жалғыс ағашты кеспе» зат есім қай септікте тұр:
A) жатыс
B) табыс
C) көмектес
D) ілік
E) атау
$$$A
«Оттан аттама» зат есім қай септікте тұр
A) жатыс
B) табыс
C) көмектес
D) ілік
E) атау
$$$C
«Бас киіммен ойнама» зат есім қай септікте тұр
A) жатыс
B) табыс
C) көмектес
D) ілік
E) атау
$$$ А
Антонимді жұпты көрсетіңіз.
А) Жабады, ашады.
Көреді, жазады.
Оқиды, жатады.
Сәулетті, қастерлі.
Өнерлі, беделді.
$$$ Е
Буынға қате бөлінген сөзді табыңыз.
Құ-мырс-қа.
Жо-лау-шы.
Қа-йық.
Жа-рай-сың.
Е) Ад-ам.
$$$ С
Жай септеуді табыңыз.
А) Аптасына.
В) Демалысымды.
С) Жолдастармен.
Үйімнің.
Жанында.
$$$ С
Жинақтық сан есімді табыңыз.
А) Төрттен бір.
В) Бір.
С) Жетеу.
Үшінші.
Сегіз.
$$$ D
Толықтауыштың сұрағын белгілеңіз.
Кім?
Не істеді?
С) Қалай?
D) Кімді?
Е) Қашан?

$$$ Е
Біреудің сөзінің бұлжытпай, өзгеріссіз берілуі қандай сөз деп аталады.
Сөз тіркестері.
Нақыл сөз.
Автор сөзі.
Төлеу сөз.
Е) Төл сөз.
$$$ А
Көп мағыналы сөзді көрсетіңіз.
Үсен домбырасының құлағын бұрап берді.
А) Құлағын.
Домбырасының.
Берді.
Бұрап.
Үсен.
$$$ С
Дұрыс жазылған сөзді табыңыз.
А) Тоқыйды.
В) Естійді.
C) Оқиды.
Байыйды
Ысыйды.
$$$ В
Қатаң дыбыстары бар сөздерді табыңыз.
А) Егемен.
В) Қатық.
С) Наурыз.
Рәміз.
Жалау.
$$$ С
Бірінші және соңғы дыбысы ұяң дауыссыздан болған сөзді көрсетіңіз.
Жаңбыр.
Жапқыш.
С) Жаз.
Жұрт.
Жеңге.
$$$ С
Буын үндестігіне бағынбай жалғанатын қосымшаны табыңыз: Бала ...
А) -лар.
В) -жан.
С) -нікі.
D) -қай.
Е) -пан.
$$$ С
Түбір мен қосымшадан тұрған сөзді көрсетіңіз.
А) Қамқор.
В) Дәстүр.
С) Басшылар.
Мемлекет.
Е) Айгүл.
$$$ Е
Түбірлес сөздерді табыңыз.
Ғылым, ғалым.
Төбе, төбет.
Көз, көзе.
Ас, асық.
Е) Қалам, қаламгер.
$$$ В
Жалпылау есімдігін табыңыз.
А) Кей шақта.
В) Бүкіл.
С) Дәнеңе.
D) Неге.
Е) Әрқашан.
$$$ В
Не істеді? сұрағына жауап беретін етістікті анықтаңыз.
Жазады.
В) Оқыды.
Барамын.
Отырмын.
Жаздық.
$$$ А
Сұраулық шылау арқылы жасалған сөйлемді табыңыз.
А) Жаңбыр жауып тұр (ма).
Ғылым таппай мақтан (ба).
Жабырқа (ма), сабыр қыл.
Орын таппай баптан (ба).
Сен емтиханнан қорық (па).
$$$ С
Сөйлемнің қазақ тіліндегі баламасын анықтаңыз.
В нашей стране газеты выходят на 11 языках, телевидение мы смотрим на 12
языках, радио слушаем на 6 языках.
Біздің елімізде газеттер 11 тілде, теледидар 12, радио 6 тілде.
Теледидарды 12 тілде көреміз, радионы 6 тілде, газеттерді 11 тілде оқимыз.
С) Біздің елімізде газеттер 11 тілде шығады, теледидарды 12 тілде көреміз,
6 тілде радио тыңдаймыз.
Теледидарды 12 тілде көреміз, 11 тілде оқимыз, 6 тілде тыңдаймыз.
11 тілде оқимыз, 12 тілде көреміз, радионы 6 тілде тыңдаймыз.
$$$ Е
Киіз үйдің ағаш қаңқасын анықтаңыз.
Түндік, туырлық.
Сырық, бақан.
Үзік, есік.
Бақан, ши.
Е) Шаңырақ, уық, кереге.
$$$ D
«Кеше» сөзінің аудармасын керсетіңіз.
Утром.
Послезавтра.
С) Позавчера.
D) Вчера.
Е) Вечером.
$$$ D
Синонимдер қатарын табыңыз.
А) Түбіне-басына.
В) Белгілі-белгісіз.
С) Пікір-саяхат.
D) Бірінші-алғашқы.
Е) Баянды-сіңірген.
$$$ D
Сын есімнің салыстырмалы шырайын анықтаңыз.
А) Қорқақ.
В) Жалдамалы.
С) Қараңғы.
D) Биіктеу.
Е) Атақты.
$$$ С
Болымды етістікті табыңыз.
А) Жазбадым.
В) Жазбаймын.
С) Жазып отырмын.
D) Жазған емеспін.
Е) Жазған жоқпын.
$$$ В
Ыңғайлас салалас құрмалас сөйлемді белгілеңіз.
А) Адам баласы керуен сияқты: тоқтады, көшті де кетті.
В) Ол әскерді күшейтті, хандықтың жер көлемін кеңейтті.
Ежелгі қалалар жылы жерлерге салынған, бірақ өзендердің жағасында да көне
қалалардың орны бар.
Кенже бала - үй иесі, сондықтан әке-шешесі оған қара шаңырақты береді.
Ертеде қазақ әйелдері бірде киіз басқан, бірде кілем тоқыған, бірде киім
тіккен.
$$$ В
Растау мағынасын білдіретін қыстырма сөзді көрсетіңіз.
А) Біріншіден.
В) Шынында.
Меніңше.
Сірә.
Амал қанша.
$$$ D
Сөйлемде одағайға қатысты қойылатын тыныс белгілер қатарын анықтаңыз.
Сұрау белгісі, леп белгісі.
Леп белгісі, жақша.
Сызықша, үтір.
Үтір, леп белгісі.
Нүкте, тырнақша.
$$$ В
Түбірлес сөздерді көрсетіңіз.
А) Жолдау, жариялау, жобалау.
В) Оқу, оқушы, оқулық.
Тәуелсіздік, тіршілік, тазалық.
Жоспар, жолдама, жол.
Бағыт, бағдарлама, бағбан.
$$$ D
Заттың түсін, түрін білдіретін сөз табын белгілеңіз.
А)Үстеу.
B)Зат есім.
C) Есімдік.
D)Сын есім.
Е) Етістік.
$$$ E
Қимыл-сын бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемді көрсетіңіз.
A) Ол емтиханды беске тапсырды, себебі жақсы дайындалған болатын.
B) Ұзақ сапар шеккелі, мақсатқа осы жеткенім.
C) Қалаға ол күн көтерілген соң жетті де, бірден досын іздеді.
D) Найзаның қырлы, өткір ұшы көздеген жерден тие қоймады.
E) Іші-бауыры елжіреп, сорлы шеше балапанын қорғайды.
$$$ A
Қыстырма сөзді табыңыз.
А) Мүмкін.
Япырай.
Әттең.
Алақай.
Ой.
$$$ B
Көңіл-күй одағайы бар сөйлемді белгілеңіз.
А) Әй, осының бірінің түбі тегін емес.
В) Па, шіркін, жер деп осыны айтсаңшы!
Балам-ау, қалың киіміңді кисейші.
Ол тасыр-тұсырды алыстан естіді.
Е) Жылт-жылт етеді, жылғадан өтеді.
$$$C
Синонимнің анықтамасын көрсетіңіз,
Заттың сынын білдіретін сөздер.
Мағыналары бір-біріне қарама-қарсы сөздер.
С) Мағыналары жақын сөздер.
D) Заттың атын білдіретін сөздер.
E) Жазылуы бірдей, бірақ мағыналары басқа сөздер.
$$$ D
Қазақ тіліне тән дыбыстарды табыңыз.
д, г, ф.
б, в, р.
й, н, м.
D) қ, ң, ғ.
Е) т, ш, з.
$$$ E
Қатаң дауыссыз дыбыстар қатарын көрсетіңіз.
У, ң, р, й.
Б, л, у, ц.
У, м, ң, л.
Г, ғ, с, у.
Е) П, ф, к, қ.
$$$ E
Тек қана түбірден тұрған сөзді белгілеңіз.
Улану.
Ула.
Улау.
Уланды.
Е) У
$$$ В
Күрделі сын есімді көрсетіңіз.
Сұрғылттау.
В) Қызыл қоңыр.
Ақшылтым.
Көгілдір.
Қаралау.
$$$ А
Бөлшектік сан есімді көрсетіңіз.
А) Екі бүтін оннан бес.
Он төрт.
Бес мың.
Алпыс бес.
Алты.
$$$В
Тура мағынада тұрған сөзді көрсетіңіз.
А) Терең ой.
B) Әдемі қыз.
С) Шөлмектің мойны.
Көңілі ашық.
Жапырақ нан.
$$$ В
Мақалдан антонимді табыңыз.
Отансыз адам - ормансыз бұлбұл.
В) Жауға жалынба, досқа тарылма.
Әке - балаға сыншы.
Атаңа не қылсаң, алдыңа сол келер.
Өнер білсең, өлмейсің.
$$$ А
Үнді дауыссыз дыбыстардан тұрған сөздер қатарын белгілеңіз.
А) Роман, Майра.
Мамандық, мәтін.
Жиһаз, еңбек.
Наубайшы, аспаз.
Жоспар, бірлік.
$$$ С
Тек бітеу буынды сөздерді табыңыз.
Көктем, аспан.
Ақпан, бөбек.
С) Бұлбұл, құрмет.
Азамат, жазушы.
Балапан, ата.

$$$ С
Буын үндестігіне бағынбай жалғанатын қосымшаны табыңыз: Бала ...
-лар.
-жан.
С) -нікі.
-қай.
-пан.
$$$ А
Түбірлес сөздерді табыңыз.
А) Түн, түндік, түнеме.
Ақ, аға, ағаш.
Орман, арман, орақ.
Ой, ойыншық, ойық.
Жаз, жайлау, жайлы.
$$$ С
Ашық рай етістігін анықтаңыз.
Сөйлессін.
Кетсе.
С) Барады.
Айтсын.
Оқығым келеді.
$$$ В
Себеп-салдарлық жалғаулықтар нені білдіретінін көрсетіңіз.
А) Талғаулықты.
В) Себепті.
Кезектестікті.
Қарсылықты.
Ыңғайластықты.
$$$ А
Анықтауышы жоқ сөйлемді табыңыз.
А) Германия суды Швециядан сатып алады.
Таза сусыз өмір жоқ.
Жер шарының көп бөлігін ащы су алып жатыр.
Үлкен қалаларда адамдар жиі ауырады.
Е) Ұлы адамдардың еңбегін бағалай білу керек.
$$$ Е
Жайылма сөйлемді көрсетіңіз.
Қалың қар.
Қар жауды.
Қарлы тау.
Қар жауып тұр.
Е) Қар қалың жауды.
$$$ В
«Қаратпа сөз» - орыс тіліндегі баламасын анықтаңыз.
А) Обособленные слова.
В) Обращение.
Вводные слова.
Вводные предложения.
Междометие.
$$$ В
Одағайы бар сөйлемді белгілеңіз.
А) Қазақ халқы - өнерсүйгіш халық.
В) Ой, тісім ауырып тұр, қабылдай ма?
Қазақстанда эстрада жұлдыздары көп.
Халқымыздың музыкалық мәдениеті өте бай.
Жасөспірімдер диско музыкасын жақсы көреді
$$$ В
Орфография бойынша дұрыс жазылғанын табыңыз:
А. Сыяды
В. Сияды
С. Сыйады
D. Сиады
Е. Сыйяды
$$$ В
Қазақтың байырғы сөздерінде қай дыбыс сөздің соңында келмейді?
А. Ы
В. О
С. А
D. Е
Е. І
$$$ А
Орфография бойынша дұрыс жазылған сөзді табыңыз
A. Бүгінгі
B. Бұрұңғұ
C. Жұмұшшұ
D. Көмөсү
E. Бұрұу
$$$ С
Қай буынға екпін түседі?
A. Ортаңғы буын
B. Бірінші буын
C. Соңғы буын
D. Ортаңғы ашық буын
E. Ешбір буын
$$$ А
«И» - дыбысына тән қасиет
А. Қысаң, езулік
В. Ашық, еріндік
С. Ашық, езулік
D. Қысаң, еріндік
E. Еріндік, қысаң
$$$ В.
Түбір сөзді табыңыз.
А) Ақтау.
B) Дидар.
С) Орманшы.
D) Қосымша.
E) Бөлгіш.
$$$ В.
Түбірдің ережесін анықтаңыз.
А) Негізгі ойды білдіретін бөлшек.
B) Сөздің бастапқы мағыналы бөлшегі.
С) Жаңа мағына тудырушы бөлшек.
D) Қосымша жалғанған бөлшек.
E) Қосымша қосуға болмайтын бөлшек.
$$$ Е.
Туынды түбірлерді көрсетіңіз.
А) Қасиеттер, парасат.
B) Сөздік, малақай.
С) Әділет, дәреже.
D) Шұңқыр, домалақ.
E) Бөлшек, жақсылық.
$$$ Д
Сөз түрлендіруші жұрнақты көрсетіңіз.
А) - лық, -лік.
B) - -гер, -паз.
С) - сыз, -сіз.
D) - ырақ, -ірек.
E) - шы, -ші.
$$$ В.
Туынды түбірлерді анықтаңыз.
А) Негізгі, мекені.
В) Өнім, жолдастық.
С) Тәрбие, сөздер.
D) Береке, көрімдік.
E) Елдік, баласы.
$$$ В.
Туынды түбірлерді көрсетіңіз.
А) Ағажан, әкетай.
B) Адалдық, рақымсыз.
С) Әлдірек, кеңдеу.
D) Жүрек, нашар.
E) Кес, кесер.
$$$ В.
Бірге жазылатын сөздерді көрсетіңіз.
А) Кең өріс, балық шаруашылығы.
B) Қағаз бастылық, қалжың бас.
С) Дүние жүзі, бос сөз.
D) Ала аяқ, ал қызыл.
E) Ат спорты, ат жарыс.
$$$ С.
Анатомиялық атауларға қатысты біріккен сөздерді көрсетіңіз.
А) Орынбасар, ешқашан, бүгін.
B) Сөзжұмбақ, Алакөл, ақсүйек.
С) Мойыномыртқа, сегізкөз, тазқарын.
D) Алтыбақан, асқазан, қаптесер.
E) Тоқішек, кейбіреу, қыстыгүні.
$$$ В.
Кіріге біріккен қатарды көрсетіңіз.
А) Әнеугүні, көкжөтел.
B) Білезік, әпер.
С) Өнеркәсіп, биыл.
D) Жағажай, саябақ.
E) Абайтану, әркім.
$$$ А.
Бірге жазылатын сөздер қатарын көрсетіңіз.
А) Аб жылан, ақ сұңқар.
B) Ағаш өңдеу, адал бақан.
С) Сықпа құрт, суық хабар.
D) Сән құмар, сасық кеуде.
E) Патша ағзам, мүйіз шақша.
$$$ Д.
Дыбыстық өзгеріске ұшырапқосарланған сөзді анықтаңыз.
А) Жүзбе-жүз.
B) Малды-малсыз.
С) Әп-әдемі.
D) Жалт-жұлт.
E) Қараптан-қарап.
$$$ С.
Қос сөздің жасалу жолын анықтаңыз.
Кеше кешкілік көйлек-көншегін орамалға түйіп қойды.
А) Мағынасы бір-біріне жақын сөздер.
B) Мағынасы өзара қарама-қарсы сөздер.
С) Бір сыңары мағыналы, екінші сыңары мағынасыз сөздер.
D) Екі сыңары да мағыналы сөздер.
E) Екінші сыңары бірінші сыңарына еліктеу мәнінде келген
сөздер.
$$$ Е.
Қос сөзді көрсетіңіз.
А) Бел буу.
B) Бейне жазба.
С) Бәйге ат.
D) Бәле құмар.
E) Бәле жала.
$$$ С.
Сын есімнен жасалған қос сөзді анықтаңыз.
А) Соңғы кезде ағамыз елдің гу-гуіне құлақ түретінді шығарды.
B) Топ-томпақ болған бала бейнесі көз алдымнан кетер емес.
С) Сөзінің соңы міңгір-міңгір бірдемеге ұласты.
D)Дәл қазір той-думанның көркіне айналғандай.
E) Кемшілік атаулыны түп-тамырымен жоятын кез жетті.
$$$ Е.
Қысқартуға болатын қатарды анықтаңыз.
А) Ат спорты федерациясы.
B) Жазушылар одағы.
С) Жаңа экономикалық аймақ.
D) Тәуелсіз Қазақстан.
E) Бұқаралық ақпарат құралдары.
$$$ Д
Қандай сөздердің қысқартылып берілетінін табыңыз.
А) Тұрақты тіркестер.
B) Жаңа сөздер.
С) Біріккен сөздер.
D) Күрделі атаулар.
E) Қос сөздер.
$$$ В
Дерексіз зат есімді табыңыз.
А) Болат Бурабайды бұрын көрмеген.
B) Рәбиға зұлымдық пен зорлықтан қашып келеді.
С) Сен бесікте жатқанда, бала болып жыламадың.
D) Топтанып келіп жылқыға да шапты.
E) Екі беті алмадай қызарып кетіпті.
$$$ Е
Жалқы есімдерді табыңыз.
А) Намыс, Ақтөбе, Құбылыс.
B) Шығарма, Кітап, Жомарт.
С) Баба, Жетісу, Айнұр.
D) Тайбурыл, Хайуан, Қарағанды.
E) Кәмшат, Едіге, “Қазақ әдебиеті”.
$$$ Е.
Етістіктен жасалған дерексіз зат есімді табыңыз.
А) Тіл байлығы – ой байлығы.
B) Қоянды қамыс өлтіреді, ерді намыс өлтіреді.
С) Сол кезде бақыт дегенді бағалай білсемші!...
D) Қызық еді Аянның мінезі.
E) Қуанышыма ортақтаса келгендеріңе рахмет.
$$$ В.
Жалқы есім де, жалпы есім де болатын дерексіз зат есімді табыңыз.
А) Ар.
B) Шаттық.
С) Көңіл.
D) Қайғы.
E) Мұң.
$$$ В.
Туынды зат есімді табыңыз.
А) Тымақ – қысқы бас киім.
B) Ғасырлар сырын шерткен халық даналығы көңіліне ой салды.
С) Таңертең Батырбек көзін ашып, дереу сағатына қарады.
D) Мұндай шарт-шұрт қимылдар ұзаққасозылмайды да.
E) Жетектерінде жеңіл-желпі жүгін артқан жалғыз тайынша.
$$$ Д
Синоним болатын қатарды табыңыз.
А) Еріншек, сараң.
B) Ауыл-аймақ, ағайын.
C) Күйзелу, сүйсіну.
D) Келемеждеу, мазақтау.
E) Тоңу, шаршау.
$$$ А
Омоним болатын қатарды көрсетіңіз.
А) Жігер, күш.
B) Сыр, шық.
C) Терезе, есік.
D) Оқтау, тұтқа.
E) Түбір, түн.
$$$ Е
Антонимдері бар қатарды белгілеңіз.
А) Ар жазасы бар жазадан ауыр.
B) Малсыз болсаң да, арсыз болма.
C) Шеберден - олжа, шешеннен - сауға.
D) Еңбек – дәулет, бедел – сәулет.
E) Ағайын бір өліде, бір тіріде.
$$$ А
Антонимді бар қатарды белгілеңіз.
А) Өмірдің ащысы мен тұщысын қатар көріп келе жатқан бір бейбақ.
B) Қос жирен бастарын шұлғып, қайта-қайта пысқырынады.
С) Бүгін түн бойы ол баласын бауырына қысып жатты.
D) Бірақ миына сіңіп қалған дағдыдан әлі арыла алмай жүр.
E) Сөйтіп дар мен ар арпалысқа түсті.
$$$ В
Тұрақты тіркесті анықтаңыз.
А) Халық мұнша жиылады деген есте жоқ.
B) Ойын басталмай-ақ жұрт қымызға бас қойып жатыр.
C) Хорымыз жамырап жақсы шықпады.
D) Сауыққа өз әлімізше жақсы даярланғанбыз.
E) Әмірқан шығысымен шапалақ шартылдады.
$$$ Е
Мақалды табыңыз.
А) Бұл жолы Әмірқан басқа әнге салды.
B) Түркістан – ер түріктің бесігі ғой.
C) Өңім екенін, түсім екенін білмедім.
D) Ғылым таппай мақтанба.
E) Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей.
$$$ Д
Диалект сөзді табыңыз.
А) Қуырдақ.
B) Қамыр.
С) Табақ.
D) Кәсе.
E) Қазан.
$$$ В
Диалект сөзді табыңыз.
А) Нағашы.
B) Құдағай.
C) Бөле.
D) Абысын.
E) Құдаша.
$$$ Е
Кәсіби сөзді қатарды табыңыз.
А) Қауын, қала.
B) Есік, қақпа.
C) Көзілдірік, дәрі-дәрмек.
D) Компьютер, монитор.
E) Әңгелек, торлама.
$$$ С
Көнерген сөзді сөйлемді көрсетіңіз.
А) Оңтүстікте қыс тез өтеді.
B) Кәрі тарих – кәрі шежіре.
C) Болыс сайлауы болады деген лақап жұртқа тез тарады.
D) Үйдің іші ала-көлеңке.
E) Біраздан кейін көзден біржола ғайып болды.
$$$ А
Көнерген сөзге жатпайтын қатарды анықтаңыз.
А) Жарық жұлдыз, қызыл қайың.
B) Ханша, ханшайым.
С) Қызыл отау, кебеже.
D) Дойыр қамшы, қалқан.
E) Мауыты, батсайы.
$$$ Е
Көнерген сөздің қанша топқа бөлінетінін анықтаңыз.
А) 5.
В) 6.
C) 4.
D) 3.
E) 2.
$$$ Е
Көнерген сөзді сөйлемді көрсетіңіз.
А) Төр бөлмеде шам жағылды.
B) Кәдуілгі, ағаш арасына ықтай қыстаған ауыл.
C) Қайсар Күреңтөбелді ерттей бастады.
D) Күреңтөбел мен Көкдауылдан қасқыр құтылған емес.
Е)Қасындағы бар жолдасына қоржын тола манат, мақпал, сәлемдеме
берілді.
$$$ В
Кірме сөздердің қай тілден енгенін анықтаңыз.
Мектеп, тәрбие.
А) Орыс.
В) Араб.
C) Парсы.
D) Моңғол.
E) Түрік.
$$$ В
«Комплекс» сөзінің қазақша баламасын табыңыз.
А) Құрылым.
B) Кешен.
C) Мекеме.
D) Кеден.
E) Құрылыс.
$$$ В
Термин сөзді қатарды табыңыз.
А) Қасым ұста іске жарайды-ау деген мүйіздерді жинады.
B) Төртінші баптың бірінші тармағында қаралады.
C) Ініміздің пәтері төртінші қабатта.
D) Сұрапыл дауылға төтеп беру қиын-ақ.
E) Қарағым, қолыңнан келеді, зерттеушілікпен айналысқаның жөн.
$$$ Е
Кәсіби сөзді анықтаңыз.
А) Нарық.
B) Әуежай.
C) Кеден.
D) Мамандық.
E) Торлама.
$$$ А
Қазақша баламасы жоқ интернационалдық терминді көрсетіңіз.
А) Глобус.
B) Космос.
C) Ракета.
D) Комплекс.
Е) Музей.
$$$ А
Терминдердің қандай ғылым саласына қатысты екенін табыңыз.
Аммиак, азон.
А) Физика.
B) Химия.
C) Математика.
D) География.
E) Биология.
$$$ Д
Термин сөзді табыңыз.
А) Қарлығаш.
B) Бұлақ.
C) Аспан.
D) Жер серігі.
E) Болашақ.
$$$ Д
Антоним жұпты көрсет
А) Кең-жарық
В) Соғыс-майдан
С) Биік-таудай
Д) Дос-дұшпан
Е) жылдам-шапшаң
$$$ Е
Синонимдік қатарды көрсет
А) Ауылға ертең кел
В) Ауыл адамдары
С) Ауылда бол
Д) Ауылыңның адамдары
Е) Ауылға тез, жылдам кел
$$$ Е
Дөрекі сөзді сыпайылап жеткізу қалай аталады?
А) дисфемизм
В) табу
С) тура мағына
Д) кірме сөз
Е) эвфемизм
$$$ В
Кірме сөздердің қай тілден енгенін анықтаңыз.
Мектеп, тәрбие.
А) Орыс.
В) Араб.
C) Парсы.
D) Моңғол.
E) Түрік.

-----------------------

көшірме

көшірме жасау

ақпарат

ақпарат алмасу

тінтпе

тінтпені жылжыту

жұмыс үстеліне қою

жұмыс үстелі

өшіру

мәліметті өшіру

сақтау