УМКД

ШЕТЕЛ МЕМЛЕКЕТТЕРІНІҢ ШЕТЕЛ МЕМЛЕКЕТТЕРІНІҢ ҚАРЖЫЛАРЫ

6М050900 «Қаржы»

мамандықтары үшін

«Шетел мемлекеттерінің қаржылары»

ПӘНІНІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Семей 2013

Мазмұны:

|1 |Пайдалану саласы |4 |
|2 |Нормативтік сілтемелер |4 |
|3 |Жалпы мәліметтер |4 |
|4 |Әдебиеттер |7 |
|5 |Сөздіктер |8 |
|6 |Оқытушыға арналған пәннің жұмыс бағдарламасы |13 |
|7 |Магистрантке арналған пәннің жұмыс бағдарламасы |19 |
|8 |Сабақ түрлері бойынша (дәрістер, практикалық (семинар), |26 |
| |курстық) оқу-әдістемелік материалдар. | |

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Пәннің оқу-әдістемелік кешені

«_Шетел мемлекеттерінің қаржылары»

Университеттің Оқу-әдістемедік кеңесімен енгізілді және бекітілді

Енгізілу мерзімі ______________

Бөлім 1. Пайдалану саласы.

Берілген құжат сәйкес пән бойынша оқу процесін ұйымдастырудың негізгі
процедураларын жүйелеп, реттейді және «Шетел мемлекеттерінің қаржылары»
кафедрасында қолдануға ұсынылады.
Ол магистранттерді курс мазмұнымен, оның көкейкестілігі және
қажеттілігімен, курс саясатымен таныстырып, магистранттердің оқу процесінде
меңгеретін талаптары мен дағдыларын арттыруға мүмкіндік береді. Оқу -
әдістемелік кешен пәнді оқып үйренуде негізгі құрал болып табылады.

Бөлім 2. Нормативтік сілтемелер.

«Шетел мемлекеттерінің қаржылары» пәнінің оқу-әдістемелік кешені
Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінде өңделген «Пәннің оқу-
әдістемелік кешені туралы ереже» талаптарына сәйкес өңделген.

Бөлім 3. Жалпы мәліметтер.

3.1. Пән мазмұнының қысқаша сипаттамасы.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары туралы ғылым экономикалық ғылымдар
жүйесінде маңызды орын алады. Шетел мемлекеттерінің қаржылары ғылымының
теориялық негіздері ұдайы өндіріс және мемлекет туралы ілім болып табылады.
Берілген курс экономикалық профиль магистранттерінің алған білімдерін
мейлінше дамытатын, нақтылайтын және тереңдететін профилдік пән болып
табылады.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларының пәні өндірістік қатынастардың
ажырамас бөлігі ретіндегі Шетел мемлекеттерінің қаржылары қатынастары болып
табылады., олар мақсатты ақша қорлары қалыптасатын қоғамдық өнімді бөлуге
бағытталған өндірістік қатынастар сипатының өзіндік еркшелігімен
ерекшеленеді.
«Шетел мемлекеттерінің қаржылары» оқу курсының сызбасы және оның
құрылымы оқу процесін мейлінше жеңілдетуге мүмкіндік береді.
Курста Шетел мемлекеттерінің қаржыларының табиғаты, функциялары,
олардың басқа экономикалық категориялармен өзара байланысы, шаруашылық
өмірдегі көрінісінің ерекшеліктері қарастырылады, Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық қатынастарды ұйымдастырудың нысандары мен әдістері арқылы
жүзеге асырылу механизмі қарастырылады.
Ғылымның обьектісі Шетел мемлекеттерінің қаржылары ресурстары-ақша
қаражаттарының және қорларының жиынтығы, сондай-ақ бұл Шетел
мемлекеттерінің қаржылары нысандарында іске асырылған көздері болып
саналады.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларының субьектілері аталған қатынастардың
қатысушылары – шаруашылық, коммерциялық, мемлекеттік, қоғамдық және өзге
орнадары, мекемелер, үй шаруашылықтары, басқа экономикалық агенттер болып
табылады.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларыны зерттегенде теория мен практиканың,
тарихи және қисындық тәсілдемелердің бірлігін сақтау қағидалы түрде қажет
болуы тиіс.
Бағдарламада басқа экономикалық пәндермен өзара байланысқан курстың
негізгі бөлімдері мен негізгі бөлімдердің тақырыптарының мазмұндары
ашылған. Курсты оқыту әдістері, Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларға
арналған отандық және шетелдік әдебиеттер берілген. Бағдарламаға
сонымен қатар Қазақстан Республикасының Заңынан, Президент Жарлығынан,
ресми материалдар мен нормативтік актілерден, оқулықтар мен оқу
құралдарынан тұратын әдебиеттер тізімі енгізілген.
3.2. Берілген курстың мақсаттары:
- магистранттерге Шетел мемлекеттерінің қаржыларының теориялық
аспектілері бойынша, Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйенің қызмет
ету негіздері, жалпы мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар
мен шаруашылық жүргізуші субьектілер Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыларының, бағалы қағаздар
нарығының негіздері және т.б. бойынша біртұтас білім жүйесін
қалыптастыру;
- пәннің мәнін және мазмұнын сипаттайтын терминологиялық ұғымдық ақпарат
беру;
- барлық ұғымдардың өзара байланысын, олардың ішкі мазмұнын ашу.

3.3. Пәнді оқытудағы негізгі міндеттер:
- магистранттерге Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың, жалпы алғанда
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйенің теориясы бойынша тиісті
білім беру;
- оларға Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық сферада қызмет ету үшін
қажетті практикалық дағдыларды дарыту;
- Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесінің болашақ профессионалдарына
мүмкін болатын Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жаңалықтар, интернет-
технологиялар және басқаларды ескере отырып жұмыстың негізгі
бағыттарын белгілеу.

3.4. Пәнді оқу нәтижесінде магистрант:
▪ Шетел мемлекеттерінің қаржыларыладың қызмет етуі мен теориялық
аспектісін, сонымен қатар қазіргі Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
жүйені, оның құрылымын ұйымдастырудың формалары мен принциптерін оқып
үйренеді;
▪ өз бетінше экономикалық шешім қабылдау және талдау дағдысын, Шетел
мемлекеттерінің қаржылары саласында практикалық дағдыларды меңгереді;
▪ Шетел мемлекеттерінің қаржылары түсінігінің, Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыларды басқаруа, Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау,
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеу негіздерінің, Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық жүйе түсінігінің, мемлекет, шаруашылық
жүргізуші субьектілер, үй шаруашылығы қатынастарының негізгідерінің
теориялық аспектілерін меңгереді;
▪ теорияда алған білімдерін практикамен ұштастыра білуді, Шетел
мемлекеттерінің қаржылары жүйесінің қызметін жетілдіруге мүмкіндік
беретін шараларды өңдеуді уйретеді;
▪ «Шетел мемлекеттерінің қаржылары» пәнінің экономикалық категорияларын,
қазіргі заманғы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясатты, шаруашылық
операциялардың жүзеге асырырлуының негізгі ережелерін түсініп біледі;
▪ Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесінің экономикалық категорияларының
негіздері туралы, сонымен қатар мемлекет пен шаруашылық жүргізуші
субьектілер қызметтері және Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарықтың
қызмет ету негіздері және т.б. туралы түсінік алады;
▪ өзіндік экономикалық ойлауды, талдау нәтижелерін қорытындылауды, тиімді
шешім қабылдау бойынша шараларды өңдеуді үйреніп, практикалық дағдыда
меңгеріп, Шетел мемлекеттерінің қаржылары саласында ерекше арнайы білім
алады;
3.4. Курстың пререквизиттері: экономикалық теория, ақша, несие, банктер,.
3.5. Курстың постреквизиттері: мемлекеттік бюджет, салық және салық салу,
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық менеджмент, Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық бақылау және аудит, банк ісі, бағалы қағаздар нарығы.

Бөлім 4. Әдебиеттер:

«Шетел мемлекеттерінің қаржылары» курсын оқу барысында заңдылықтар мен
оқу әдебиеттері маңызды орын алады. «Шетел мемлекеттерінің қаржылары»
басқарудың қызметтерінің бірі болып табылады, сондықтан «Шетел
мемлекеттерінің қаржылары» пәнін оқу барысында нарықтық экономиканы
жетілдіру бағыттарын анықтайтын заңдылық органдардың шешімдерін сүйеніп,
нарық жағдайында экономиканы басқарудың тиімді әдістерін меңгеру қажет.
Сәйкесінше «Ақша, несие, банктер» курсы Қазақстан Республикасының
Парламентінің, Үкіметінің, Мемлекеттік реттеу және қадағалау органдарының
төменде көрсетілген заңдылық актілеріне сүйенеді.

Экономика және Шетел мемлекеттерінің қаржылары жөніндегі заңдылық және
нормативтік актілер

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы.
2. Қазақстан Республикасыныңң Азаматтық Кодексі
3. Қазақстан Республикасындағы жалры мемлекеттік басқару туралы.
4. Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі.
5. Елдегі жағдай туралы және ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары
туралы (тиісті жылға арналған), Республика Президентінің Қазақстан
халқына жыл сайынғы Жолдауы.
6. 2003-2015 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының индустралдық-
инновациялық дамуының стратегиясы.
7. 2005-2007 жылдарға арналған Қазақстан Республикасы Үкіметінің орта
мерзімді фискалдық саясаты.
8. Республикалық бюджет туралы. (тиісті жылға арналған.)
9. Салық және бюджетке түсетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық
Кодексі) Қазақстан Республикасының Кодексі.
10. Шаруашылық серіктестері туралы.
11. Акционерлік қоғамдар туралы.
12. Бағалы қағаздар нарығы туралы.
13. Инвестициялық қорлар туралы.
14. Қазақстанның инвестициялық қоры туралы.
15. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғау.
16. Жеке кәсіпкерлік туралы.
17. Мемлекеттік кәсіпорынтуралы.
18. Өндірістік кооперативтер туралы.

Коммерциялық емсе ұйымдар туралы.

20.Арнаулы экономикалық аймақтар туралы.
21.Банкроттық туралы.
22.Аудиторлық қызмет туралы.
23.Төменгі күн көріс туралы.
24. Қазақстан Республикасында зйнетақымен қамсыздандыру туралы.
25.Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы.
26.Мемлекеттік арнаулы әлеуметтік көмек туралы.
27.Мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы туралы.
28.Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы.
29.Білім туралы.
30.Ғылым туралы.
31Сақытқ қызметі туралы.
32.Валюталық реттеу туралы.
33.Трансферттік бағаларды қолданукезіндегі мемлекеттік бақылау туралы.
34.Қазақстан Республикасының Кеден Кодексі.
35.Қазақстан Республикасының Шетел мемлекеттерінің қаржылары Министрлігі
туралы қағида.
36.ҚазақстанРеспубликасының экономика және бюджеттік жэоспарлау министрлігі
туралы қағида.

Оқулықтар және оқу құралдары.
1. Қ.Қ. Ілиясов, С. Құлпыбаев Шетел мемлекеттерінің қаржылары, Оқулық -
Алматы, 2003
2. Қ.Қ. Ілиясов, С. Құлпыбаев Шетел мемлекеттерінің қаржылары, ТОО
«Издательство LEM», Алматы, 2005
3. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. Учебник для вузов - Алматы: Фнн
Эко 2001 г.
4. Мельников В.Д. Основы финансов. Учебник. ТОО «Издательство LEM», Алматы,
2005
5. Е. Дербисов Финансы Казахстана, Алматы, «Ихтисат», 1996
6. П.И. Вахрин, А.С. Нешитой Финансы – М.: Учебник, 2000 г,
7. Балабанов А.И., Балабанов М.Т. Финансы СПб: Изд. «Питер», 2000,
8. Финансы, денежное обращение и кредит: Учебник. Под ред. В.К. Сенчагова,
А.И. Архипова, М.: «Проект», 2000г.
9. Финансы. Учебник для вузов, под ред. М.В. Романовского и др.- М.: ЮНИТИ,
2000 г
10. Финансы, под ред. В.М. Родионовой- М.: Финансы и статистика, 1999
11. Берлин С.И. Теория финансов: Учебное пособие - Изд-во Приф, 2000 г.
11. Финансовое право. Учебник.(отв) редактор Н.И. Химичева- М.: Юристь,
1999 г.
12. Мельников В.Д. Закономерности и противоречия содержание сущности
финансов экономической науки. Сб. Науч. трудов. КАЗЭУ- Алматы, 2001 г
13. Шуляк П.Н. Финансы предприятия. Учебник-М.: Изд. Дом «Дашков и К»,
2000г
14. Финансы предприятий Шеремет А.Д., Сайфуллин Р.С.,1999 г
15. Шахов В.В. Введение в страхование. Изд-2-ое. Учебное пособие – М.: 2000

16. Л.П. Белых Основы финансового рынка, М., Финансы, изд. ЮНИТИ, 1999 г.
17. А.М. Бабич, Л.Н. Павлова Государственные и муниципальные финансы. М.
ЮНИТИ, 1999 г

Монографиялар мен жинақтар

1. Алпысбеков К. Артық Шетел мемлекеттерінің қаржылары қайда бөлінеді//
Егемен Қазакстан-2001-29 қазан
2. Әуелбаев С. Халық Шетел мемлекеттерінің қаржылары және қаражатының
теориясы// Шетел мемлекеттерінің қаржылары-қаражат-1999-№8-9, б.52-62
3. Бекболатұлы Ж. Шетел мемлекеттерінің қаржылары-несие мекемелерінің
тиімділігінің арттыру факторлары// Шетел мемлекеттерінің қаржылары-
қаражат-1999-№5-6, б.40-45
4. Елубаева Ж.М. Бюджетная система Республики Казахстан: теория и
направления развития.-Алматы, 2004
5. Зейнелғабдин А.Б.Шетел мемлекеттерінің қаржыларыдан қайтарам қажет//
Егемен Қазакстан-2001-17 шілде
6. Зейнелғабдин А. Бюджет жүйесі, қалыптасу мен даму болашағы//Егемен
Қазақстан-2001-10 қараша
7. Зейнелғабдин А. Экономиканың нақты секторын қолдау бюджеттік
мүмкіндіктерді ұтымды пайдануды талап етеді // Егемен Қазакстан-2002-6
сәуір
8. Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержаниеи
механизм использования.-Алматы, Каржы-Каражат,1995
9. Интыкбаева С.Ж. Фискальная политика и ее роль в обеспечении
устойчивого развития экономики Казахстана-Алматы, Каржы-Каражат, 2002
10. Құсайынов Б. Бюджет жүйесі бұлтиып келеді// Егемен Қазақстан-2001-19
шілде
11. Келімбетов К. Бюджет жүйесін жетілдіру// Заң-2002-№3-б.27-34
12. Күлекеев Ж.Жоспарлы дамуға көшеміз// Ақиқат-2000-№7-б.27-32
13. Мұхамеджанов А. Сарапшылар қателесті, 2001 жыл каржы саласындагы тағы
бір ілгерілеу жылы болды.// // Егемен Казакстан-2002-1 кантар
14. Маянлаева Г.И. Организация страхового дела в Республике Казахстан,
Алматы-ТОО LEM, 2000
15. Маянлаева Г.И. Теория и практика страхового дела (в схемах и
таблицах.)-Алматы- ТОО LEM, 2000
16. Мельников В.Д. Государственное финансовое регулирование экономики
Казахстана-Алматы, Каржы-Каражат,1999
17. Мельников В.Д. Закономерности и противоречия содержания сущности
финансов в экономической науке..В сб.научных трудов КазЭУ
«Регулирование Казахсанской экономики: уроки, теория и практика Вып.4.-
Алматы. Экономика,2001
18. Мельников В.Д. Современная экономическая парадигма государственных
финансов. Материалы международной конференции «Казахстан на пути к
нововй модели развития: тенденции, потенциали императивы роста» Часть
6,8-Алматы, экономика,2001

19. Мельниколв В.Д.Общественные товар: приемлемость в теории и практике
государственных финансов Казахстана. Материалы международной научно-
практической конференции. Сб.научных трудов –Алматы, Экономика,1999
20. Мельников В.Д. К вопросу о трактовке категорий «деньги

-финансы»: ососбенности и противоречия современных подходов.Журнал
«Мир финансов»: декабрь, 2003
21. Пушкарева В.М.История финансовой мысли и политика налогов-М, Инфра М-
1996
22. Рудый К.Ф. Финансово-кредитные проблемы зарубежных стран.-М новове
знание,2003
23. Стиглиц Д.Ю. Экономика государственного сектора. Из-во МГУ.- М.:Инфра
- М,1997
24. Сумароков В.Н. Государственные финансы в системе макроэкономического
регулирования –М .: Финансы и статистика, 1996 г.

Бөлім 5. Сөздіктер.

Айлық есептік көрсеткіш – зейнетақы, жәрдемавқы және басқа да төлемақыларды
есептеу үшін, сондай-ақ айыппұл санкцияларын, салық төлемдері мен басқа да
төлемдерді қолдану үшін республикалық бюджет туралы заңда жыл сайын
белгіленетін көрсеткіш.
Акциздер – акцизделетін тауарларға және қызметтің акцизделетін түрлеріне
салынатын, олардың бағасына қосылатын және сатып алушы төлейтін жанама
салықтардың түрі.
Акционерлік қоғам – жарғылық қоры акционерлердің арасында таратылған
акциялардың белгілі бір санына бөлінгензаңи тұлға,акциялардың саны олардың
пайдадан өзінің ұлесін (дивидендтер) алу құқығын куәләндырады.
Акция – акционерлік қоғам шығаратынжәне акционерлік қоғамды басқаруға
қатысуға, ол бойынша дивиденд және акционерлік капиталына қатысатын және
иеленушісіне қоғам таратылған жағдайда олның мүлкінің
құқықтардыкуәләндыратын бағалы қағаз.
Арнаулы салық режимі – салық төлеушілердің жекелеген санаттары үшін
белгіленетін және жекелеген салық түрлерін және жер учаскесін пайдаланғаны
үшінтөлемді есптеу мен төлеудің, сондай-ақ олар бойынша салық есептемесін
берудің оңайлатылған тәртібін олдануды көздейтін бюджетпен есеп айырысудың
ерекше тәртібі.
Аудит – аудиторлың келісім шарт негізіндешаруашылық жүргізуші
субьектілердің бухгалтерлік (Шетел мемлекеттерінің қаржылары) есептемесін,
төлем есеп айырысу құжаттамалар, салық мағлұмдамаларын және басқа Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық міндеттемелер ведомстводан тыстәуелсіз
тексерулерді жүзеге асыру жөніндегікәсіпкерлік қызмет түрі.
Бағалы қағаздар – иеленушілеріне мүліктік құқық және белгілі бір ақшалай
сома алуғақұқық беретін ақша немесе тауар құжаттары; мүліктік құқықты
куәләндыратын белгілі бір жазбалар мен басқа да белгілердің жиынтығы .
Банкротттық – ұШетел мемлекеттерінің қаржыларылық күйреу, жұтау, жоспардың
күйреуі.
Бекітілген бюджет - тиісті Шетел мемлекеттерінің қаржылары жылына арналған,
Қазақстан Республикасының Парламенті немесе тиісті малихат бекіткен құжат.
Бөлшек сауда – тауарларды тұтынушыларға олардың жеке пайдалануы үшін сату
жөніндегі кәсіпкерлік қызмет
Банк – бұл банктік қызметті жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым болып
табылатын заңды тұлға.
Брокер – қор және тауар биржаларында, валюта нарықтарында таураларды,
бағалы қағаздарды, валюталар мен басқа да құндылықтардысатып алушылар мен
сатушылар арасында мәміле жасау кезіндеарада жүретін делдал.
Бюджет – мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруды Шетел
мемлекеттерінің қаржыларымен қамтамасыз етуге арналған орталықтандырылған
ақша қоры.
Бюджет жүйесі – бюджеттердің және Қазақстан Республикасы Ұллттық қорының,
сондай-ақ бюджеттік процестер мен қатынастардың жиынтығы.
Бюджет профицитін пайдалану - қарыздар бойынша негізгі борышты өтеуге
бюджет профицитін, қарыздар қаражатын, бюджет қаражатының қалдықтарын
жұсау. Бюджет профитин пайдалану көлемі қарыздар бойынша негізгі борышты
өтеу сомасының алынған қарыздар және бюджет қаражаты қалдықтарының
қозғалысы сомасынан асып түсуі реінде белгіленеді.
Бюджет тапшылығы – таза бюджеттік кредит беруді және Шетел мемлекеттерінің
қаржылары активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдоны шегеріп
тастағандаға операциялық сальдоға тең тапшылық.Теріс белгімен алынған шама
– бюджет тапшылығы, оң белгімен алынған шама бюджет профициті болып
табылады.
Бюджет кірістері - салық және басқа да міндетті төлемдер , ресми
трансферттер, мемлекетке қайтарымсыз берілетінжәне мемлекеттің Шетел
мемлекеттерінің қаржылары активтерін сатуға байланысты емес, Қазақстан
Реепубликасының заңнамалық актілеріне сәйкес бюджетке есептелуге тиіс ақша.
Бюджеттік шығындар – қайтымсыз негізде бөлінетін бюджет қаражаты.
Валюталық саясат – бұл елдің ағымдық және стратегиялық мақсатына сәйкес,
халықаралық валюталық және басқа экономикалық қатынастар аумағында жүзеге
асырылатын шаралар жиынтығы.
Валюталық реттеу – нормативтік құқықтық актілерді жасау және бекіту,
ақпараттар жинау, валюталық заңдылықтардың орындалуына бақылау жасау,
заңмен көзделген санкцияларды қолдану шаралары.
Диверсификация – зейнетақы активтерінің жоғалып кетуқатерін азайту
мақсатында оларды уәкілетті орган белгілеген талаптарға сәйкес Шетел
мемлекеттерінің қаржылары құралдарына орналастыру.
Дивиденд – акционерлерге қолында бар акцияларының құндылықтарына қарай жыл
сайын төлеп отыратын және акционерлер арасында бөлінетін акционерлік қоғам
пайдасының бір бөлігі.
Дисконт – қор биржасында сатылатын бағалы қағаздардың бағасы мен оның
ағымдағы биржалық бағамының арасындағы айырма.
Жалпы табыс – кәсіпорынның, фирманаң өнім, тауарлар өндіру мен сату,
қызметтер көрсету нәтижесінде алынған ақшалай есептелген жиынтық табысы.
Жалпы ұлттық өнім – кеңінен таралған макроэкономикалық көрсеткіштердің бір,
ол елдің бір жыл бойына өнідірлген дайын өнімнің нарықтағы бағамен
есеителге құны болып табылады.
Жалпы ішкі өнім – аса маңызды микроэкономикалық, жалпылама көрсеткіштердің
бірі, ол осы елдегі де сондай –ақ басқа елдердегі де өндіріс факторларын
пайдалана отырып, ел ішінде бір жыл бойына жасалған түпкі өнімнің нарықтық
бағамен есептелген жжиынтық құнын білдіреді.
Инвестициялар – лизнг шартын жасаған кезден бастап лизинг заттарын, сондай
– ақ оларға құқықтарды қоса алғанда заңды тұлғаның жарғылы капиталына
инвестор салатын мүліктің барлық түрлері немесе кәспкерлік қызмет үшін
пайдаланылатынтіркелген активтерді ұлғайту.
Қазынашылық міндеттеме – ерікті негізде халық арасында таратылатын
мемлекеттік бағалы қағздардың түрі, ол иелерінің ақшалай қаражатты бюджетке
аударғанын куәләндырады және осы бағалы қағаздарды бүкіл иелену кезеңінде
тіркелген табыс алуына құқық береді.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары – ақша құаражатын, Шетел мемлекеттерінің
қаржылары ресурстарын олардың жасалуы мен қозғалысы, бөлінісі мен қайта
бөлінісітұрғысынан алып қарайтын, сондай – ақ шаруашылық жүргізушк
субьектілер арасындағыөзара есеп айырысуларға, ақша айналысына байланысты
туындайтын экономикалық қатынастарды білдіретін қорытындылаушы экономикалық
термин.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары менеджменті – кәсіпорында инвестицияларды
қоса барлық Шетел мемлекеттерінің қаржылары процестерін қалыптастыру және
реттеу, жоспарлау, шешімдер қабылдау, өкімдер әзірлеужәне бақылау сатыларын
қамтиды.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат – экономикалық саясаттың құрамдас
бөлігі; мемлекеттің өз функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыны ұйымдастырып, пайдалану шараларының жиынтығы;
Шетел мемлекеттерінің қаржылары ресурстарын жұмылдыру, оларды тарату
нысандары мен әдістерінде Шетел мемлекеттерінің қаржылары заңнамасында
мемлекеттік кірістер мен шығыстар құрылымында көрініс табады.
Қор биржасы – бағалы қағаздар нарығының кәсіпқой қатысушылары құратын
акционерлік қоғам нысанындағы өзін - өзі реттейтін коммерциялық емсе ұйым.
Конверсиондық операциялар - сол елдің қолма-қол және қолма-қолсыз ұлттық
валюталарына қолма-қол және қолма-қолсыз шетел валюталарын сатып алу және
сату мәмілелері.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген
лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп
шығаруымен немесе өзін өзі өтеуімен байланысты ұзақ мерзімді лизинг.
Материалдық емесп активтер – жылдық жиынтық табыс алу үшін ұзақ мерзімді
кезең ішінде пайдаланылатын активтер.
Мемлекеттік бюджет– араларындағы өзара өтелетін операцияларды есепк
алмағанда, республикалық және жергілікті бюджеттерді біріктіретін, талдама-
лы ақпарат ретінде пайдаланылатын және бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет.
Мемлекеттік кредит – кредит қатынастарының жүйесі, бұл қатынасарды мемлекет
өз органдары арқылы қарызгер, алд жеке және заңды тұлғалар кредиторлар
болып табылады. Мемлекеттік кредит арқылы қайтарымдылық негізінде
мемлекеттің шығындарын Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру үшін ақшалай
қаражаттар шоғырландырады.
Негізгі құралдар – қызмет ету мерзімі бір жылдан асатын материалдық
активтер.
Облигация – шығару кезінде айналыс мерзімі алдын-ала белгіленген, оны
шығару шарттарына сәйкес облигацияны шығарған тұлғадан ол бойынша сыйақы
алу және оның айналыс мерзімінің аяқталуы бойынша облигацияның ақшалай
немесе эзге де мүліктік балама түріндегі нақты құнын алу құқығын
куәләндыратын бағалы қағаз.
Сақтандыру – сақтық ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтық
төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтық жағдайы немесе өзге де
оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғаның заңдылық мүдделерін
мүліктік жағынан қорғауға байланысты қатынастар кешені.
Салықтар – мемлекеті біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілді
бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке
төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Секвестр – бюджет қаражаттарын жұмсаға белгілі бір шектерде тиым салуды
көздейтін арнайы тетік, ол бюджетті атқару кезінде бекітілген бюджетке
түсетін түсімдер қысқартылған, соның нәтижесінде бекітілген бюджеттік
бағдарламаларды толыөқ көлемде Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру
мүмкін болмайтын жағдайда енгізіледі.
Төлем балансы – төлем түріндегі ақшаның елден елге қозғалуын сипаттайтын
кете, тізімдеме. Төлем балансы елдің шетелде белгілі бір кезең бойына
төлеген төлемдері мен осы кезең бойына елге түскен төлемдер сомасының
арасалмағын сипаттайдытез іске асатын бағалы заттарды немесе бағалы
қағаздарды кепілге алып, берілетін несие.
Төтенше мемлекеттік бюдж – республикалық және жергілікті бюджеттердің
негізінде қалыптастырылатын және Қазақстан Республикасындағыб төтенше
немесе соғыс жағдайларында енгізілетін бюджет. Төтенше мемлекеттік бюджетті
бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган әзірлейді және
Қазақстан Республикасының заңдылығында белгіленген тәртіппен Қазақстан
Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітіледі.
Трансферттер – бюджетке және Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына,
сондай-ақ бюджеттен, соның ішінде жэеке немесе заңды тұлғаларға Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорынан бюджетке төленетін өтеусіз және
қайтарылмайтын төлемдер.
Ұлттық қор – Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасының
Ұлттық банкіндегі шотында шоғырландырылатын, мемлекеттің Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық актив түріндегі, сондай – ақ материалдық емес
активтерді қоспағанда өзге де мүлік түріндегі активтер.
Хеджирлеу - белгілі бір шетел валютасында активтерді және міндеттемелерді
сатып алу барысында бағамдық айырманың пайда болуымен байланысты мүмкін
болар зияндардан қорғау (сақтандыру) тәсілі болып табылады.
Пайыз тәуекелі – берілген несиелерге байланысты пайыз мөлшерлемелерінен
тартылған қаражаттарп бойынша төленетін пайыз мөлшерлемелерінің артып кетуі
нәтижесінде коммерциялық банктер, несиелік мекемелер және инвестициялық
ұйымдар қызметі процесіндегі зияндардың пайда болу қаупі.
Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу
мақсатында құрылған ақшалай қаражаты.
Эмиссиялық бағалы қағаздар – заңдылық актілерде көрсетілген белгілерге
сәйкес келмейтін бағалы қағаздар.
Эмитенттер – қолданылып жүрген заңдарға сәйкес эмиссиялық бағалы қағаздар
шығаруды жүзеге асыратын заңды тұлғалар.

Бөлім 7. Магистранттерге арналған «Шетел мемлекеттерінің қаржылары»
пәнінің жұмыс бағдарламасы. (Syllabus).

7.1. Магистранттерге арналған «Шетел мемлекеттерінің қаржылары» пәнін оқыту
бойынша әдістемелік нұсқаулар.
7.1.1. Курс барысы: 19 тақырып «Шетел мемлекеттерінің қаржылары» курсының
барлық мазмұнын қамтиды.
Оқу жоспары бойынша пәнді оқытуға 45 аудиторлық сағат, соның ішінде 30
сағат дәріс, және 15 сағат практикалық (семинарлық) сабақтар қарастырылған.
Аудиторлық дәріс курсы является магистрант білімін жүйелендіретін
негізгі және маңызды көзі болып табылады.
Дәріс – берілген пәннің теориялық сұрақтарын қарастыру мақсаты болып
табылатын оқу сабағының нысаны.
Дәрістің негізгі бағыты барлық оқу сабақтарының, сонымен қатар
магистранттердің өздік жұмыстарының негізгі мазмұны мен сипатын, негізгі
бағыттарын анықтай отырып, білім негізін салу.
Берілген пәнді тиімді оқыту шарты болып практикалық (семинарлық)
сабақтарды жүргізу табылады.
Практикалық сабақтар – магистранттердің өз бетінше жұмыс орындауын
дамытуға және практикалық талаптар мен дағдыларды дамытуға бағытталған оқу
сабақтарының нысанының бірі болып табылады. Пән бойынша практикалық
сабақтар магистранттерге ғылыми әдебиеттер негізінде өздік жұмыстарды
орындауға және ауызша өз ой-пікірін жеткізе білуге мүмкіндік беретін
семинарлар түрінде өткізіледі.
Практикалық (семинарлық) сабақтар жоспар бойынша жүргізіледі және
магистранттердің үнемі сабаққа дайындығын, олардың жауаптарын мұқият
тыңдауды, теориялық білімді есептер мен тапсырмаларды орындаумен бекітуді
талап етеді.
Практикалық сабақтар пәннің күрделі сұрақтарын терең меңгеруге және
магистранттердің өздік жұмыстарын қорытындылаудың негізгі нысаны болып
табылады. Осы практикалық сабақтарда магистранттер проблеманы білікті
жеткізе білуге, өз ой-пікірін еркін айта білуге мүмкіндік береді.
ОСӨЖ орындауға әдістемелік нұсқау: оқытушының жетекшілігімен
магистранттің өздік жұмысына төменде көрсетілген курстық жұмыс тақырыптары
жатады.ОСӨЖ ауызша сұрау түрінде жүргізіледі. ОСӨЖ орындауға әдістемелік
нұсқаулар: жұмыс А4 стандартты парақтың бір жағына жазылады. Жұмысты
орындау барысында келесідей өлшемдерді сақтау қажет: сол жағынан - 25-30
мм, оң жағынан – 10 мм, жоғарғы және төменгі жағынан – 20 мм. Қызыл жол бес
белгіге немесе 15-17 мм-ге тең.
Курстық жұмыс тақырыбын қолжазба түрінде немесе компьютермен жазуға
болады. Қолжазба әдісімен мәтін қара немесе көк түсті сиямен, анық жазумен
жазылуы тиіс. Бір жұмыста түрлі түсті сия қолдануға болмайды (графиктерді,
диаграммаларды, суреттерді, кестелерді орындағанда түрлі түсті сия
қолдануға болмайды.)
Курстық жұмыс қолмен жазылғанда мәтіннің әрбір беті 28-30 жолдан тұруы
қажет, әрбір жол ортасы 60-65 белгіден болуы керек, мұндағы әрбір сөздер
арасындағы пробел бір белгі болып есептеледі. Қолжазбалық мәтінге №3
трафареті қолданылады. Курстық жұмыстың қолжазбалық нұсқадағы жалпы көлемі
қосымшаларды есептемегенде 30 беттен кем болмауы тиіс. Жұмыс беттерінде еш
қателіктер жіберілмеуі тиіс – жолдарды және сөздерді сызу, жоларалық
қосымша жазулар және т.б.рұқсат етілтейді. Сонымен қатар, жалпы
қабылданбағандардан басқа сөздерді және сөз тіркестерін қысқартуға
болмайды. Жұмыс парақтың жоғарғы жағынан нөмірленеді.
Жұмыстың әрбір тарауы жаңа беттен басталады, ал бөлімдер жолдың ортасынан
мәтіннен бір жол қалдырғаннан кейін жазыла береді.
Екінші жағдайда жұмыс мәтіні компьютерде Microsoft Word мәтіндік
редакторінде, Timеs New Roman шрифімен, 14 мөлшермен, жартылай жоларалық
интервалмен басылады. Курстық жұмыстың жалпы көлемі 20 беттен кем болмауы
тиіс.
Магистрант жұмысты орындау үшін барлық ақпараттарды, яғни Интернет
жүйесінің ақпараттарын мәтінде сәйкес сілтемелер көрсету арқылы қолдануға
болады.
Егер берілген тақырып сандық мәліметтермен қарастыруды қажет етсе,
онда ақпарат көздерінен кейінгі сандық мәліметтер келтіріуі керек.
Курстық жұмысты жазу барысында міндетьті түрде тақырып бойынша сандақ
мәліметтер келтіріліп, оларға Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық және
экономикалық талдаулар жасалып, оған талдау жасалады. Рефератты орындаған
соң берілген тақырып бойынша қолданылған әдебиеттер тізімі жазылып,
магистранттің қолы мен орындаған мерзімі көрсетілуі керек.
СӨЖ орындауға әдістемелік нұсқаулар: «Шетел мемлекеттерінің қаржылары»
курсы бойынша кредиттік технология магистранттерімен СӨЖ реферат түрінде
орындалады. СӨЖ орындауға кіріскенде магистранттер берілген ревераттың
тақырыбын зерттеуі керек. Сонымен қатар ұсынылған әдебиеттер мен
инструктивтік материалдарды қолдануға болады. Жұмыс А4 стандартты парақтың
бір жағына жазылады. Магистранттерге өздік жұмысты дәптерге жазуға рұқсат
етіледі. Жұмысты орындау барысында келесідей өлшемдерді сақтау қажет: сол
жағынан - 25-30 мм, оң жағынан – 10 мм, жоғарғы және төменгі жағынан – 20
мм. Қызыл жол бес белгіге немесе 15-17 мм-ге тең.
Жұмыс тақырыбын қолжазба түрінде немесе компьютермен жазуға болады.
Қолжазба әдісімен мәтін қара немесе көк түсті сиямен, анық жазумен жазылуы
тиіс. Бір жұмыста түрлі түсті сия қолдануға болмайды (графиктерді,
диаграммаларды, суреттерді, кестелерді орындағанда түрлі түсті сия
қолдануға болмайды.)
Жұмыс қолмен жазылғанда мәтіннің әрбір беті 28-30 жолдан тұруы қажет,
әрбір жол ортасы 60-65 белгіден болуы керек, мұндағы әрбір сөздер
арасындағы пробел бір белгі болып есептеледі. Қолжазбалық мәтінге №3
трафареті қолданылады. Жұмыстың қолжазбалық нұсқадағы жалпы көлемі
қосымшаларды есептемегенде 5 беттен кем болмауы тиіс. Жұмыс беттерінде еш
қателіктер жіберілмеуі тиіс – жолдарды және сөздерді сызу, жоларалық
қосымша жазулар және т.б.рұқсат етілтейді. Сонымен қатар, жалпы
қабылданбағандардан басқа сөздерді және сөз тіркестерін қысқартуға
болмайды.
Жұмыстың әрбір тарауы жаңа беттен басталады, ал бөлімдер жолдың ортасынан
мәтіннен бір жол қалдырғаннан кейін жазыла береді.
Екінші жағдайда жұмыс мәтіні компьютерде Microsoft Word мәтіндік
редакторінде, Timеs New Roman шрифімен, 14 мөлшермен, жартылай жоларалық
интервалмен басылады. Жұмыстың жалпы көлемі 5 беттен кем болмауы тиіс.
Рефератқа қысқаша жоспар құру керек. Рефератты орындаған соң берілген
тақырып бойынша қолданылған әдебиеттер тізімі жазылып, магистранттің қолы
мен орындаған мерзімі көрсетілуі керек.

7.1.2. Курс саясаты:

Қатысу - магистрант дәріске, практикалық сабақтарға міндетті түрді
қатысуы керек. Егер сіз белгілі бір себептермен сабаққа қатыспасаңыз,
онда меңгермеген мәліметтер үшін жауапкершілікті өзіңізге аласыз.
Тәртіп - сабақ барысында тәртіп бұзушылық үшін магистрант аудиториядан
шығарылып жіберіледі және курс бойынша «қанағаттанарлықсыз» деген баға
алады.
Бақылау тапсырмалары – олар міндетті түрде орындалып , белгіленген
уақытта тапсырылуы керек. Мерзімінен кеш тапсырылған жұмыстардың бағасы
кемітіледі.
Үй тапсырмасы - әрбір сабаққа магистранттер әдебиеттердің негізгі және
қосымша тізіміне сәйкес дайындалуы керек. Сабаққа кешігіп қалған немесе
дәріске қатыспаған магистранттер автоматты түрде 0 балл алады.
Тапсырмаларды дайындау: 0 балл, кешіктіріліп тапсырылған жұмыстарды балдары
кемітіледі.
Межелік аттестация - межелік аттестация қорытындысы сабаққа қатысу
есебімен, магистранттің өздік жұмысымен уақытында тапсыруымен, сабақ
барысында ауызша не жазбаша формада жауап беруімен бағаланып, межелік
бақылаудың қорытындысы ескеріліп шығарылады. Семестр барысында 2 межелік
аттестация өтеді.
Көшіріп алу және плагиат – кез келген көшіріп алу немесе плагеат (басқа
магистранттенрдің дайын жұмыстарын көшіріп алу) үшін аудиториядан шығарылып
жіберіледі немесе бүкіл курс бойына «қанағаттанарлықсыз» деген баға
қойылады.
Ұялы телефондар – сабақтың өтуі барысында өшіріліп тастауы керек.
Емтихан – «Шетел мемлекеттерінің қаржылары» курсы бойынша қорытынды
емтиханды емтиханға босатылған барлық магистранттер билет негізінде
тапсырады. Емтихан барлық оқытылған курсты қамтиды. Емтихан кезінде
көшіріп алуға қатаң түрде тыйым салынады.

7.1.3. Магистранттің білімін тексеру.

Магистранттер білімін тексеру келесідей нысанда жүзеге асырылады:
• ағымдық бақылау (апта сайын жүргізіледі)
• рубеждік бақылау (7 и 15 апталар)
• қорытынды бақылау – академиялық мерзім соңында бір рет
жүргізіледі (мамандықтың ҚР ГОСО сәйкес емтихан және курстық
жұмысты қорғау).
Ағымдық бақылау – бұл дәріс, практикалық, лабораториялық сабақтар мен
оқытушының жетекшілігімен магистранттердің өздік жұмыстарының шегінде
жүргізілетін магистранттер білімін үнемі тексеру.
Пәнді оқыту барысында ағымдық бақылаудың әр түрлері қолданылуы мүмкін:
- ауызша сұрау;
- жазбаша сұрау;
- жалпылама сұрау;
- үй тапсырмасын сұрау;
- пікірталас, тренингтер, дөңгелек стөлдер, кейстер;
- тесттер;
- есептер.
Магистранттердің білімін рубеждік (рейтингтік) бақылау бекітілген
кестеге сәйкес академиялық мерзімнің 8-ші (Р1) және 15-ші (Р2) аптасында
жүргізіледі. Пән бойынша баға 100 пайыздық шкаламен қойылады.
Пән бойынша аралық аттестация жүргізу кезінде бірінші және екінші
рейтинг нәтижелерінің орташа балы мен емтиханда алатын балдары ескеріледі.

«Шетел мемлекеттерінің қаржылары» пәні бойынша оқу процесінің
күнтізбелік кестесі
Кесте 3
|№ р/с |Апталар |1 |2 |
|1 |Сабаққа қатысу |10 |6 |
|2 |Практикалық сабаққа қатысуы мен жауаптары |15 |9 |
|3 |Үй тапсырмаларын орындау (ҮТ) |10 |6 |
|4 |Жазбаша аналитикалық жұмыстар (ЖАЖ) |30 |18 |
| |(ғылыми жұмыс, реферат, сызбаларды, | | |
| |кестелерді, слайдтарды, экономикалық | | |
| |есептерді, кроссворд-тарды құрастыру, | | |
| |статистикалық мәліметтерді сараптау, курс | | |
| |бойынша эссе жазу, презентация ) | | |
|5 |ОСӨЖ орындау кестесіне сәйкес тапсырмалар |15 |9 |
| |мен есептерді шешу арқылы аудиторлық бақылау| | |
| |жұмыстарын орындау. | | |
|6 | № 1 рубеждік бақылау |10 |6 |
|7 | № 2 рубеждік бақылау |10 |6 |
| |БАРЛЫҒЫ |100 |60 |

Әріптік эквивалент, балл және пайыз түрінде баға шкаласы

Кесте 6.
|Әріптік жүйе бойынша |Балдың сандық |Пайыздық қатынас|Дәстүрлі жүйе |
|баға |эквиваленті | |бойынша баға |
|А |4,0 |95 – 100 |Өте жақсы |
|А– |3,67 |90 – 94 | |
|В+ |3,33 |85 – 89 | |
| | | |Жақсы |
|В |3,0 |80 – 84 | |
|В– |2,67 |75 – 79 | |
|С+ |2,33 |70 – 74 | |
| | | | |
| | | |Қанағаттанарлық |
|С |2,0 |65 – 69 | |
|С– |1,67 |60 – 64 | |
|D+ |1.33 |55 – 59 | |
|D |1,0 |50 – 54 | |
|F |0 |0 – 49 |Қанағаттанғысыз |
|I |NA |- |Аяқталмаған |
|P |- |өтті |Пәнді оқыды |

Бөлім 8. Дәріс және практикалық (семинарлық) сабақ түрі бойынша
оқу-әдістемелік материалдар.

8.1. Сабақ түрі бойынша пәннің мазмұны және сағаттарды бөлу.

Кесте 7

|№ |Тақырыптың атауы |Дәріс |СПС |ОСӨЖ |СӨЖ |
|1. |Кіріспе. Шетел мемлекеттерінің |2 |1 |2 |1 |
| |қаржыларылардың экономикалық мәні, | | | | |
| |функциялары мен ролі. | | | | |
|2. |Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйені|1 |0,5 |1 |0,5 |
| |ұйымдастыру. | | | | |
|3. |Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат|2 |0,5 |2 |0,5 |
| |және Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық | | | | |
| |механизм. | | | | |
|4. |Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды |1 |0,5 |1 |0,5 |
| |басқаруды ұйымдастыру. | | | | |
|5. |Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық |1 |0,5 |1 |0,5 |
| |жоспарлау және Шетел мемлекеттерінің | | | | |
| |қаржыларылық болжау. | | | | |
|6. |Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық |2 |1 |2 |1 |
| |қатынастарды құқықтық қамтамасыз ету. | | | | |
|7. |Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық |2 |1 |2 |1 |
| |бақылау. | | | | |
|8. |Шаруашылық жүргізуші субьектілер Шетел |2 |1 |2 |1 |
| |мемлекеттерінің қаржыларыларының қызмет | | | | |
| |ету негіздері. | | | | |
|9. |Мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің |2 |1 |2 |1 |
| |қаржыларылардың жалпы сипаттамасы. | | | | |
|10.|Мемлекеттік бюджет. |2 |1 |2 |1 |
|11.|Жергілікті Шетел мемлекеттерінің |2 |1 |2 |1 |
| |қаржыларыларды ұйымдастыру. | | | | |
|12.|Мемлекеттік кірістер. |2 |0,5 |2 |0,5 |
|13.|Мемлекеттік шығындар. |1 |0,5 |2 |0,5 |
|14.|Мемлекеттік кредит және мемлекеттік қарыз|1 |1 |1 |1 |
|15 |Сақтандырудың экономикалық және |1 |1 |1 |1 |
| |әлеуметтік негіздері. | | | | |
|16 |Экономиканы мемлекеттік Шетел |1 |1 |1 |1 |
| |мемлекеттерінің қаржыларыландыру және | | | | |
| |реттеу. | | | | |
|17 |Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарық.|2 |1 |2 |1 |
|18 |Сыртқы экономикалық қатынастар |2 |0,5 |2 |0,5 |
| |жүйесіндегі Шетел мемлекеттерінің | | | | |
| |қаржыларылар. | | | | |
|19 |Шетел мемлекеттерінің қаржылары және |1 |0,5 |1 |0,5 |
| |инфляция. | | | | |
| | | | | | |
| |Барлығы: |30 |15 |30 |15 |

8.2. Дәріс сабақтары.
Тақырып 1. Кіріспе. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың экономикалық
мәні,
функциялары мен ролі.

1. Шетел мемлекеттерінің қаржылары ұғымы, оның мәні мен қажеттілігі.
2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларының функциялары мен ролі.
3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларының басқа экономикалық категориялармен
өзара байланысы.
4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастардың обьектісі ретінде
Шетел мемлекеттерінің қаржылары ресурстары мен қорлары.

1. «Шетел мемлекеттерінің қаржылары» түсінігі ақшалай формада
қоғамдық өнімді таратумен байланысты экономикалық катынастыр
жиынтығын қамтиды. «Шетел мемлекеттерінің қаржылары» термині
латынның «finis» - соңы, төлемнің аяқталуы, экономикалық
қатынастар субьектілерінің арасындағы есеп айырысуды білдіреді.
Кейіннен бұл термин «financia» деп түзетіліп, ақшалай төлем,
кейіннен мемлекеттің немесе кез келген шаруашылық жүргізуші
субьектің кірістері мен шығыстарының жиынтығы ретінде кең
мағынанда қолданылып келеді. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың
ақшалай сипаты олардың құндық экономикалық категорияларға
қатыстылығын көрсетеді.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың негізі болып ақшалй Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылардың айналымы табылады. Товарлы - ақшалай
қатынастарының қозғалысы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың қызмет
етуіне жағдай жасайды. Тауарлы - ақшалай қатынастардың тіршілік ету
себептері: қоғамдық еңбек бөлінісі, еңбектің ерекшелігі, сыртқы
экономикалық байланыстардың дамуы. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар
ақшалай қатынастардың үздіксіз бөлігі, сондықтан олардың ролі мен мағынасы
экономикалық қатынастардан ақшалай қатынастардың алатын орнына тәуелді
болады. Бірақ кез келген ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
қатынастарды бейнелейді.
Ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар өндіріс процесінде еркін
қозғалыста қызмет етеді Ұдайы өндірістік процесс өзара байланысқан, бір-
бірінен тәуелді, бірін-бірі өзара жалғастыратын келесідей стадиялардан
тұрады: өндіріс, тарату, айытбас және тұтыну.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың спецификалық белгілері:
- Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар ақшалай формада болады;
- Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастар тьаратушылық сипатта
болады;
- олар әртүрлі мақсатты бағыттағы ақшалай қорлар қозғалысында
айқындалады;
- мақсатты ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қорлар
қоғамдық өндірістің және өндірістік емес сфераның барлық
қатысушыларында Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық әдістер
көмегімен қалыптасады.
2.Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың функциялары олардың қызмет ету
аясын, яғни оның мәнін, категорияларға тән ерекшеліктерін айқындайды.
Сонымен қатар функция арқылы категорияның қоғамдық сипаты және оның
экономикалық табиғаты сипатталады.
Қазіргі кезде Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың екі концепциясы
бар: таратушылық және ұдайы өндірістік. Таратушылық концепцияға сәйкес
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар екі функция атқарады: тарату және
бақылау.
Ал ұдайы өндірістік концепция жақтаушылары Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылардың келесідей функцияларын көрсетеді:
- ақшалай табыстар мен қорларды қалыптастыру;
- ақшалай табыстар мен қорларды пайдалану;
- бақылау.
3.Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар жалпы қоғамдық өнімді, ұлттық
табысты тарату және қайта таратуға қатыса отырып таратудың басқа да құндық
категорияларымен, яғни баға, несие, еңбек ақы, сақтандырумен тығыз
байланысты. Бұл ақшалй категориялар тарату процесімен қатар ұдайы
өндірістік циклдің басқа да стадияларына қатысады. Бірақ олардың қатысу
формасы мен мөлшері біркелкі емес.
Еңбек өнімінің натуралдық-заттық формадан ақшалай формаға ауысуын және
оның бір иеленушіден екінші иеленушіге сату және сатып алу актісі негізінде
қозғалысын сипаттай отырып, баға алғашқы құндық категория ретінде
болады.Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар мен несиенің өзара байланысы
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық және несиелік ресурстарды қалыптастыру
негізінде байқалады. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар еңбек ақымен де,
сақтандырумен де тығыз байланысты.
4.Экономикалық ғылымда Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар тек
экономикалық категория ретінде ғана емес, сонымен қатар ерекше өндірістік
қатынастар жиынтығы ретінде қарастырылады. Қорлар мен оларды қалыптастыру
қайнар көздері ұлттық шаруашылықтың сәйкес звеноларының Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстарын көрсетеді. Осылайша, Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылар-бұл мемлекетпен, басқа экономикалық
агенттермен жалпы қоғамдық өнімді, ұлттық табысты тарату және қайта
таратукезінде құрылған ақшалай жинақтар мен ақшалай қорлар.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстар мемлекеттің Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық қуаттылығының ерекше көрсеткіші. Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстардың қалыптасу қайнар көздері алуан
түрлі.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстар орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған тәртіппен қалыптасады. Орталықтанған тәртіппен
мемлекеттік бюджет, зейнетақы қоры, бюджеттен тыс қорлар ресурстары
қалыптасады. Ал орталықтандырылмаған әдістермен материалдық өндіріс
сферасының шаруашылық субьектілерінің тұтыну қоры, амортизациялық бөлулер
қоры, Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық резервтермен валюталық қорла,
шаруашылық органдардың басқа да ақшалай қорлары қалыптасады.
Тақырып 2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйені ұйымдастыру.

1. Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесі туралы түсінік.
2. Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесінің құрылымы.
3. Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесін ұйымдастыру принциптері.

1.Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесінің ұғымы Шетел мемлекеттерінің
қаржылары ұғымының одан әрі дамуы және нақтылана түсуі болып табылады.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары ждүйесінің ұғымы кейде тар мағынада, тек
мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржылары мекемелерінің жиынтығы ретінде
қолданыларды бұл жеткіліксіз.
Өзінің тарихи дамуында Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесі ұзақ
эволюциядан өтті
Жалпы институтционалдық тұрғыдан – ол мемлекетте іс-әрекет ететін бір-
бірімен өзара байланысты Шетел мемлекеттерінің қаржылары қатынастарының
жиынтығы.

Қазақстан Республикасының Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйесінің
құрылымы

2. Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесі терминінің жоғарыда келтірілген
анықтамасында Шетел мемлекеттерінің қаржыларының мәнділік сипаттамасын,
оның қоғамдық-экономикалық процестегі орынын негіздей отырып Шетел
мемлекеттерінің қаржылары жүйесін сыныптаудың қағидалы үлгісі қойылған.Осы
критерийге сәйкес Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесі келесідей үш
бөлікті қамтиды:
1.Шетел мемлекеттерінің қаржылары қатынастарының жиынтығы.
2.ақша қорларының жиынтығы.
3.басқарудың Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық аппараты.

3.Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесін құрудың негізі мына
принциптерге негізделген:
1.Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесін ұйымдастыруда централизм мен
демократизмнің үйлесуі;
2.Ұлттық және аймақтық мүдделерді сақтау;
3.Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесінің бірлігі;
4.Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесінің жеке құрамды элементтерінің
функционалдық арналымы;
Тақырып 3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық механизм.

1. Әлеуметтік–экономикалық процестердегі Шетел мемлекеттерінің қаржылары
саясатының мазмұны, міндеттері, мақсаттары және қағыттары.
2. Шетел мемлекеттерінің қаржылары механизмінің мазмұны мен құрылымы.
3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыны басқару ұғымы.
4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлаудың мазмұны, міндеттері,
принциптері мен әдістер, Шетел мемлекеттерінің қаржылары жоспарларының
жүйесі және Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық көрсеткіштер.
5. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық-құқықтық қатынастар және Шетел
мемлекеттерінің қаржылары заңдылығы жүйесіндегі Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық-құқықтық нормалар мен актілер.
6. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылаудың мәні мен мазмұны, оның
жіктелуі және Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау әдістері.

1.Саясат мемлекет қызметінің барлық бағыттарын қамтиды. Саясат ықпал
жасаудың элементі болып табылатын қоғамдық қатынастардың сферасына қарай
экорномикалық немесе әлеуметтік, мәдени немесе техникалық, Шетел
мемлекеттерінің қаржылары немесе несие, ішкі немесе сыртқы саясат туралы
айтады.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат – бұл мемлекеттің өз
функцияларын және міндеттерін атқару үшін Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық қытынастарды қалыптастыру және пайдалану бойынша мемлекеттік
шаралар жиынтығы. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат жалпы
экономикалық саясаттың құрамдас бөлігі болып табылады.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат өзіне бюджет, салық, ақша,
несие, баға және кеден саясатын қамтиды. Мезгілінің ұзақтығына және
шешілетін мәселелердің сипатына қарай мемлекеттің Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық саясаты Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық стратегия және
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық тактика болып бөлінеді.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық стратегия экономикалық және
әлеуметтік стратегиямен анықталып, перспективаға есептелген және ірі
ауқымды міндеттерді шешуді қарастыратын Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
саясаттың ұзақ мерзімді курсы.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық тактика Шетел мемлекеттерінің
қаржылары байланытарын ұйымдастыруды дер кезінде өзгертіп отыру, Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстарды қайта топтастыру арқылы қоғамды
дамытудың нақтылы кезеңінің мәселелелрін шешуге бағытталған.
Қазіргі жағдайда Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясаттың негізгі
бағыттары мыналар болып табылады:
1) шаруашылық жүргізуші субьектілер Шетел мемлекеттерінің
қаржыларысының сферасында нарықтық қатынастарды нығайту жөнінде шаралар
жүргізу;
2) дағдарысты жағдайды жою және Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесін
сауықтандыру;
3) халықты әлеуметтік қорғау жөнінде шаралар кешенін жүргізу.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясаттың бағыттары фискалдық және
экономикалық сасат болып табылады. Фискалдық саясат ең маңыздысы
мемелекеттік бюджет болып табылатын орталықтандырылған мемлекеттік қорларды
толықтырумен, экономикалық саясат экономикалық процестерді реттеумен
байланысты.
Экономикалық дағдарыстан шығу және одан әрі серпінді даму мемлекеттің
сындарлы және негізгі саясаты арқылы болуы мүмкін. Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық саяаттың басты субьектісі мемлекет болып табылады.
Мемлекеттің Шетел мемлекеттерінің қаржылары саясатының мазмұны
айтарлықтай күрделі, өйткені ол шаралардың ауқымды кешенін, оны дәйекті
жүзеге асыру стадияларын қамтиды, олар:
1) экономикалық заңдардың әрекеті, экономиканың жағдайы, қоғамның
әлеуметтік-экономикалық дамуының перспективалары негізінде елдегі Шетел
мемлекеттерінің қаржыларының ғылыми негізделген тұжырымдамасын әзірлеу;
2) экономикалық саясаттың тиісті мақсаттары мен міндеттерін негіздей
отырып, Шетел мемлекеттерінің қаржылары саясатының стратегиялық және
тактикалық шараларын тұжырымдау;
3) белгіленген іс-әрекеттерді Шетел мемлекеттерінің қаржылары механизмі
арқылы із жүзінде жүзеге асыру.
Қазіргі кезеңде Шетел мемлекеттерінің қаржылары саясатының көмегімен
шешілетін басты міндеттердің қатарына мыналарды жатқызуға болады:
а) елдің дамуының әрбір нақты кезеңінің ерекшеліктері негізінде Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстардың неғұрлым мүмкін болатын көлемін
жасаудың жағдайларын қамтамасыз ету;
ә) Шетел мемлекеттерінің қаржылары ресурстарын қоғамдық өндірістің
сфералары арасында, ұлттық шаруашылық секторлар арсында ұтымды бөлу және
пайдалану, ресурстарды белгілі бір мақсаттарға бағыттау;
б) экономикалық дамудың белгіленген бағыттарын орындау үшін тиісті
Шетел мемлекеттерінің қаржылары механизмін жасап, оны үнемі жетілдіріп
отыру.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары саясатының мақсаты – қоғам дамуының аса
маңызды қажеттіліктрін қанағаттандыруға қажет Шетел мемлекеттерінің
қаржылары ресурстарын толық жұмылдыру.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясатты жүргізгенде оның келесідей
принциптерін жүзеге асырудың аса маңызы бар:
-қолда бар нақты Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстарды
негіздей отырып, бюджеттерді қалыптастыру, бекіту және атқару кезінде
қоғамдық өндірістің барлық қатысушыларының, әлеуметтік, ұлттық және кәсіби
топтрадың мүдделерін сақтау;
-Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастардың жоспарлы
ұйымдастырылуын қамтамасыз ету;
-Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйенің барлық сфераларында
шығындар мен табыстарды теңестіру;
-Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық резервтерді құру;
-мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субьектілердің арасында Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстарды тиімді бөлу;
2. Шетел мемлекеттерінің қаржылары саясаты нақты шаруашылық өмірде
Шетел мемлекеттерінің қаржылары механизмі арқылы іске асырылады, ол Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыларды ұйымдастыру, жоспарлау және басқару
түрлдерінің, нысандарының және әдістерінің жүйесі болып табылады.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм – экономикалық және
әлеуметтік даму үшін жағдайлар жасау мақсатында қоғам қолданатын Шетел
мемлекеттерінің қаржылары қатынастарын ұйымдастыру нысандарының, Шетел
мемлекеттерінің қаржылары ресурстарын қалыптастырып, пайдалану әдістерінің
жиынтығы.
Жалпы шаруашылық механизм сияқты Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
механизмнің де өзіне тән ішкі құрылымы бар, ол айтарлықтай күрделі.

Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизмнің жүйесі

3.Шетел мемлекеттерінің қаржыларыны басқару – бұл Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыны және әлеуметтік-экономикалық жүйелерді жетілдіру және дамыту
мақсатымен ықпал жасау процесі және Шетел мемлекеттерінің қаржылары
қатынастарының бүкіл жиынтығының тиімді жүмыс істеуіне жетуді және осының
негізінде тиісті Шетел мемлекеттерінің қаржылары саясатын жүргізуді
қамтамасыз ету жөніндегі мемлекет шараларының жиынтығы.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық басқару келесідецй негізгі
принциптерге негізделеді:
1)басқарудағы демократизм;
2)Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық мәсілілірге саяси көзқарас;
3)басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістерінің оңтайлы үйлесуі.
4)басқарудың ғылымдылығы;
5)орталықтандырылған, салалық және аумақтық басқарудағы келісушілік;
6)басқарудағы жауапкершілік;
7)шаруашылық шешімдердің сабақтастығы.
Бұл буынның Шетел мемлекеттерінің қаржыларысын басқаруды
министрліктердің, ведомстволардың, концерндердің, ассоциациялардың,
қоғамдардың, серіктестердің Шетел мемлекеттерінің қаржылары департаменті
мен бөлімдері, шаруашылық жүргізуші субьектілердің Шетел мемлекеттерінің
қаржылары бөлімдері мен Шетел мемлекеттерінің қаржылары службалары жүзеге
асырады.
Қоғамдық ұйымдардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларысын осы ұйымдардың
Шетел мемлекеттерінің қаржылары бөлімдері мен топтары басқарады.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларыны басқарудың стратегиялық, яғни Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыны жалпы басқару және оперативтік басқару болып
ажыратылады.Стратегиялық басқару Шетел мемлекеттерінің қаржылары
ресурстарын келешекте болжау арқылы анықтауда, мақсатты бағдарламаларды
және басқаны іске асыруға арналған Шетел мемлекеттерінің қаржылары
ресурстарының ауқымын белгілеуде көрінеді. Оны дәстүр бойынша мемлекеттік
биліктің және басқарудың жоғарғы органдары Президент аппараты, Праламент;
Үкімет, Шетел мемлекеттерінің қаржылары министрлігі, Экономика және
бюджеттік жоспарлау министрлігі жүзеге асырады.
4.Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау мәні, мақсаттары,
принциптері және әдістері.Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау- бұл
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизмнің ішкі жүйесі және әлеуметтік-
экономикалық жоспарлаудың маңызды құрамдас бөлігі. Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық жоспарлау ерекшелігі өндірістің материалдық- заттық
элементтеріне қарағанда ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар
қозғалыстың салыстырмалы ерекшелігіне негізделген құндық формада іске
асырылады. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлаудың тікелей
обьектісі болып табыстарды және жинақтарды тарату, қалыптастыру,
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақшалай Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылар қорларын қалыптастыру және пайдалану табылады. Сонымен Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау- ақшалай табыстарды қалыптастыру,
тарату және қайта тарату, экономикалық процестерді жоспарлы басқару болып
табылады. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау мақсаты келесілер:
-Шетел мемлекеттерінің қаржылары ресурстарын қалыптастыру қайнар
көздерін анықтау;
-орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қорлар арасында,халық
шаруашылық және әкімшілік территориялық бөлімшелер арасында Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыларды таратудың тиімді пропорцияларын бекіту;
-ресурстарды нақты бағытта пайдалануды анықтау және қажетті
резервтерді құру.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау халық шаруашылығын
басқарудың маңызды функциясы болып табылады. Ол мемлекеттік үкімет және
басқару органдарымен,сонымен қатар барлық кәсіпорындармен, бірлестіктермен,
ұйымдармен, мекемелермен іске асырылады.
Шаруашылық жүргізудің нарықтық жағдайында Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық жоспарлау көпшілік мөлшерде шаруашылық жүргізудің соңғы
нәтижесіне әсер ететін факторлардың анықталмағандығымен байланысты болжау
ретінде жүргізіледі.Индикативтік, яғни нұсқаушы жоспарлау қолданылады.Ол
ақпараттық, координациялық роль атқарады және экономикалық ретттеушілер
арқылы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қызмет субъектілеріне жанама әсер
етеді.Халық шаруашылығын болжау жүйесінде Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық жоспарлау маңызды роль атқарады.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау халық шаруашылығын
жоспарлаудың маңызды принциптеріне негізделген.Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық жоспарлау принциптері:
-орталықтандырылған және орталықтандарылмаған қатынастардың үйлесуі;
-біртұтастық;
-үздіксіздік;
Бірніші принцип екі негіздің органикалық үйлесуін білдіреді, яғни
орталықтандырылған Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарды құру кезінде
жергілікті инициативаны максималды дамыту. Орталықтандырылған Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық жоспар мемлекеттік біртұтас Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық саясатты жүргізуге мемлекеттік масштабта Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстарды тарату, қайта таратуды мақсатты
басқаруға мүмкіндік береді.
Біртұтастық принципіне Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
жоспарлаудың экономикалық және әлеуметтік жоспарлануымен тығыз байланыста
және өзара тәуелділікте айқындалады. Мұндай Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық жоспарлар негізінде экономикалық және әлеуметтік дамудың
жоспарлары мен болжаулар көрсеткіштері жатады. Сонымен бірге Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау барысында халық шаруашылығы дамуының
белгіленген параметрлері нақтыланады, экономикалық және әлеуметтік даму
жоспарының жекеленген элементтері және бөлімдерінің баланстық байланыстары
тексеріледі.Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлаудың біртұтастығы
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлаудың барлық түрлерінің тығыз
байланысын білдіреді. Жоғарғы ұйымдардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
жоспарларының көрсеткіштері ішкі ведомствалық кәсіпорындардың жоспарлық
жобалануынан тұрады. Ал мемлекеттік деңгейде құрылатын Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлар жергілікті басқару органдары
кәсіпорындарының және ұйымдардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
жоспарларында базаланады.
Жоспарлаудың үздіксіздік принципі перспективалық және жылдық Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлардың тығыз байланысын көрсетеді. Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлаудың үздіксіздігі ағымдағы және
перспективалық жоспарлар арасындағы үзілісті жоюға, шаруашылық ұйымдарды
дымытудың нақты перспективаларын анықтай отырып оларды неғұрлым жақсы
ориентирлеуге, реттеуге мүмкіндік береді.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлауда келесідей әдістер
қолданылады:
1.экстрополяциялық (коэффициенттік) әдіс- Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық көрсеткіштерді, олардың динамикасын белгілеу негізінде
анықтаудан тұрады. Есептер, есептік жетістіктер және оларды салыстырмалы
тұрақты өсу қарқынына корректировкалау базасында жүргізіледі. Мұндай
реттің келесідей жетіспеушіліктері болады. Ішкі шаруашылық резервтерді
айқындауды ынталандырмайды. Өйткені жоспарлы тапсырмалардың артық орындалуы
жоспарланатын периодта олардың автомматты түрде ұлғаюына әкеледі.
Материалдық және ақшалай ресурстардың пайдалануына кері әсер етеді.
2. Нормативтік әдіс.Бұл әдістің көмегімен жоспарлық Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық көрсеткіштер бекітілген нормалар мен
нормативтер негізінде анықталады.
3.Баланстық әдіс-шығындардың оларды жабу қайнар көздерімен
байланысына Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспардың барлық
бөлімшелерінің, сонымен қатар өндірістік және Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық көрсеткіштердің өзара байланысына негізделген. Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық баланс талаптарын сақтау шығындар мен
кәсіпорын, ұйым, барлық халық шаруашылығы арасындағы диспропорцияны
болдырмауға халық шаруашылығын дамыту пропорцияларын және қажетті темптерін
анықтауға мүмкіндік жасайды.
4.Бағдарлама-мақсаттық әдіс-әртүрлі деңгейде іске асырылатын ғылыми-
техникалық бағдарлама базасында Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
болжаудың әдістерінің бірі ретінде іске асырылады.
5.Экономикалық-математикалық әдіс. Мұнда ұзақ периодқа болжаулар
жасау үшін ЭВМ және әртүрлі есептеу варианттары қолданылады.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарды құру этаптар бойынша іске
асырылады.
1.жоспарлаудың бірінші этапыпда есептік мерзімге Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық көрсеткіштерді орындаудың экономикалық талдауы
жүргізіледі. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық көрсеткіштерді талдау
өндірістік мәліметтермен байланыста өткізіледі. Жоспарлық түсімдерді және
шығындарды іс жүзіндегі өндірістік көрсеткіштермен салыстыру Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылардың толық пайдаланылмау себептерін айқындауға,
оларды пайдалану тиімділігі деңгейін анықтауға ішкі шаруашылық резервтерді
айқындауға мүмкіндік береді.
2-ші этапта әлеуметтік және экономикалық даму жоспарлары,
көрсеткіштері негізінде жоспарланатын жылға табыстар мен шығындардың нақты
түрлерінің есептері жүргізіледі.
5.Шетел мемлекеттерінің қаржылары құқығы – бұл қоғам дамуының тиісті
кезеңіндегі мемлекеттің міндеттерін жүзеге асыру үшін қажетті ақша қорларын
жасау, бөлу және пайдалану процесінде пайда болатын Шетел мемлекеттерінің
қаржылары қатынастарын реттейтін заң нормаларының жиынтығы.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары құқығында Шетел мемлекеттерінің қаржылары-
құқықтық нормалар –құқықтың негізгі бастапқы элементтері, яғни мемлекет
белгілеген және Шетел мемлекеттерінің қаржылары қатынастарындағы
мемлекеттік мәжбүрлеу шараларымен қамтамасыз етілген қылықтың қатаң белгілі
бір ережесі пайдаланылады.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары – құқықтық нормалар міндеттеушілік, тыйым
салушылық және уәкілеттілік болып бөлінеді.
Мемлекеттің Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қызметі оның ақша қорларын
жасау , бөлу және пайдалану сияқты үш жалпы бағытта іс-әрекет ететін сан
қырлы функцияларынан көрінеді.Мемлекеттің Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық қызметі мына факторларға:
-мемлекеттің іс-қимыл етуінің нақтылы кезеңдеріндегі оның міндеттеріне;
-Шетел мемлекеттерінің қаржылары құқығы субьектілерінің қызметі
негізделген меншіктің нысандарына;
-мемлекет кірістерінің көздеріне;
-ақша қаражаттарын пайдалану мақсаттарына;
-мемлекеттің қарамағына түскен қаражаттар мен оларға деген
қажеттіліктердің ара салмағына байланысты әртүрлі әдістермен жүргізіледі.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары-құқықтық актілер дегеніміз қарастырылған
нысанда қабылданған және заңдық салдары бар мемлекеттік билік пен басқару
органдарының олардың құзырына кіретін Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
қызметтің мәселелері жөніндегі шешімдер. Шетел мемлекеттерінің қаржылары-
құқықтық актілердің жиынтығы Шетел мемлекеттерінің қаржылары заңнамасын
құрайды.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары-құқықтық актілер заңдылық негіздері
бойынша нормативтік және жеке, заңнамалық және қосалқы, жоспарлы-Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық болып бөлінеді.
6.Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау- Шетел мемлекеттерінің
қаржылары жүйесінің баорлық буындарының ресурстарын жасау, бөлу және оларды
пайдалану негізділігі тексеруге бағытталған спецификалық қызмет.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылаудың ерекшелігі оның ақша
нысанында жүзеге асырылатынында.Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
бақылаудың функциялары:
-қаражаттардың жұмсалуын тексеру;
-Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесінің барлық буындары бойынша
мемлекттік ресурстарға қаражаттарды жұмылдырудың уақыттылығ мен
толымдылығын тексеру;
-есеп және есептеме қағидаларының сақталуын тексеру.
Бақылаудың негізгі принциптері: бақылаудың реттілігі, біртұтастығы,
әмбебаптылығы, оның алдын алу сипаты, әрекеттілігі, нақтылығы, жариялылығы,
тәуелсіздігі
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық тәртіп-бұл белгіленген ұйғарымдардың
және мемлекеттің , оның шаруашылық жүргізуші субьектілерінің ақша қорларына
жасаудың, бөлудің және пайдаланудың тәртібін айқын сақтау.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық бақылаудың сыныптамасы субьектілердегі айырмашылықтарға ,
бақылау іс-қимылдарын жүргізудің уақытына, бақылауды жүргізудің тәсілдеріне
негізділегн.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылаудың түрлері бойынша сыныпталуы:

Мерзіміне қарай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау алдын-ала,
ағымдағы және кезекті болып болып бөлінеді.

Тақырып 8. Шаруашылық жүргізуші субьектілер Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыларының
қызмет ету негіздері.

1. Шаруашылық жүргізуші сібьектілер Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыларының негіздері.
2. Шаруашылық жүргізуші субьектілердің сыныптамасы.
3. Негізгі ұйымдық құқықтық нысандарының шаруашылық жүргізуші субьетілері
Шетел мемлекеттерінің қаржыларысының ерекшеліктері.
4. Коммерциялық негізде жұмыс істейтін шаруашылық жүргізуші
субьектілердің Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы.
5. Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің Шетел мемлекеттерінің
қаржыларысы.

1.Шаруашылық жургізуші субъектілердің Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы
- бірыңғай Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесінің қүрамды бөлігі және
айрықша сферасы болып табылады, оның орталықтандырылмаған бөлігін қүрайды,
материалдық және материалдық емес игіліктер жасалатын және елдің Шетел
мемлекеттерінің қаржылары ресурстарының негізгі болігі қалыптасатын
қоғамдық өндірістің басты буынына қызмет корсетеді. Елдегі ақша
қатынастарының аса маңызды сферасын, атап айтқанда, жасалатын қоғамдық
өнімді, үлттық табысты және ұлттық байлықты — халықтың қажеттіліктерін,
өндірістік емес сфераның материалдық шығындарын қамтамасыз етудің көздерін
алғашқы бөлуді қамтитындықтан бұл буынның Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың негізгі, бастапқы бөлігі болып
табылады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер Шетел мемлекеттерінің қаржыларысының
болуы, жалпы мемлекеттің Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы сияқты, тауар-
ақша қатынастарьшың өмір сүруімен және экономикалық заңдардың іс-әрекетімен
байланысты.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы өзіне
қоғам-дық пайдалы қызметтің сан алуан сфераларындағы өнеркәсіп, ауыл
шаруашылығы, құрылыс, көлік, жабдықтау-өткізу (делдалдық), сауда, дайындау,
геологиялық барлау, жобалау қызметін, халыққа тұрмыстық қызмет көрсетуді,
байланысты, тұрғын үй-коммуналдық қызметтерін, түрлі Шетел мемлекеттерінің
қаржылары, кредит, сақтық, ғылыми, білім, медицина, ақпарат, маркетинг жөне
басқа қызметті жүзеге асыратын кәсіпорындардың, фирмалардың, қоғамдардың,
концерндердің, ассоциациялардың, салалық министрліктер мен басқа шаруашылық
органдардың, шаруашылықаралық, салааралык,, кооперативтік ұйымдардың,
мекемелердің Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларын кіріктіреді.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы
сферасындағы сан алуан қатынастар олардың шаруашылық қызметі процесінде
басқа шаруашылық жүргізуші субъектілермен болатын мынадай топтарға
бірілендірілген ақша қатынастарына саяды:
басқа әр түрлі кәсіпорындармен және ұйымдармен (олар: өнім өткізуден
түсім-ақша алу, еткізуден тыс табыстар түсіру, материалдық шығындарды
төлеу, шарт міндеттерін бұзган кезде айыппұл төлеу және алу, бағалы
қағаздарды өткізу, басқа кәсіпорындардың акциялары мен облигацияларына
қаражаттарды инвестициялау, олар бойынша дивидендтер мен пайыздар төлеу
жонс алу процесінде, коммерциялық несиелеу кезінде қалыптасады);
өзінің еңбек ужымымен (бүл қатынастар еңбекке ақы төлеуді, сыйлық қорын
жасауды, табысты (пайданы) бөлу және түтыну қорынан қызметкерлерге
жөрдемақылар төлеуді, сонымен бірге қызметкерлердің қаражаттарын тартуды
(бағалы қағаздар сату, көсіпорынның Шетел мемлекеттерінің қаржылары
ресурстарын қалыптастыру үшін үлестік жарналарды) ортақтастырады;
мемлекетпен — бюджетке салықтар төлеу, бюджеттен Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыру кезінде, мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алған кезде,
сондай-ақ олар бойынша төлемдер алғанда, валюта қорлары мен ресурстарын
қалыптастырғанда;
банктермен (Шетел мемлекеттерінің қаржылары қатынастарының бүл тобы банк
несиелерін алу, оларды қайтару, несиелер бойынша пайыздар төлеу, банктерге
уақытша пайдалануға белгілі бір төлем мен бос ақшаны беру, банк өткізетін
бағалы қағаздармен жасалатын операциялар нысаны түрінде іске асады);
сақтық органдарымен — мүлікті, қызметкерлерді, коммерциялық жөне
коммерциялық емес тәуекелді сақтандыру жөнінде;
жоғары ұйымдармен — ішкі салалық қайта бөлу шегінде (пайданы,
табыстарды, капиталды қайта бөлу кезінде, жалгерлік төлемдер бойынша және
басқалары);
қүрылтайшылармен (бұл қатынастар құрылтайшылардың жарғылық капиталды
қалыптастыру үшін Шетел мемлекеттерінің қаржылары жарналарын (салымдарын)
төлеу кезінде, сондай-ақ кәсіпорынның пайдасын бөлгенде және оның бір
бөлігін шартқа сәйкес қүрылтайшыға аударған кезде қалыптасады) және т.с.с.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің Шетел мемлекеттерінің қаржыларысына,
бір жағынан, жалпы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың экономикалық
табиғатын сипаттайтын белгілер, басқа жағынан, қоғамдық өндірістің түрлі
сферасындағы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың қызмет етуіне байланысты
ерекшеліктер тән. Сонымен бірге бүл Шетел мемлекеттерінің қаржыларыға тән
мынадай негізгі белгілерді атауға болады:
1.Шетел мемлекеттерінің қаржылары қатынастарының көпқырлылыгы,
олардың нысанда-
ры мен мақсатты арналымының сан алуандығы;
2.өндірістік қүралдардың (капиталдардың) міндетті болуы және оларды
қалыптастырумен, көбейтумен және қайта бөлумен байланысты қатынастардың
пайда болуы. Өндірістік капиталдар — бұл өндірістің серпінді элементі, олар
өндірістің өзі сияқты үздіксіз қозғалыста болады; сонымен қатар құн
нысандарының түрақты ауысымы болып отырады. Кәсіпорын қызметінің кез келген
мезетінде өндірістік қүралдар материалдық-заттай және ақша нысанында болуы
мүмкін;
3.жоғары белсенділік, шаруашылық қызметінің барлық жағы-
на әсер ету мүмкіндігі;
4.шаруашылық жүргізуші субъектілердің Шетел мемлекеттерінің
қаржыларысы бүкіл Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесінің айқындаушы
негізі болып табылады.
Сөйтіп, шаруашылық жүргізуші субъектілердің Шетел мемлекеттерінің
қаржыларысы деп өнім (жұмыс, қызметтер көрсету) өндіріп, сату кезінде
ақшалай табыстарды, қорланымдарды және қорларды жасаумен, бөлумен және
пайдаланумен байланысты экономикалық қатынастарды айтады.

3.Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қүрамына материалдық өндірістің
барлық кәсіпорындары және нарықтық экономика жағдайында өзінің қызметін
коммерциялық есеп негіздерінде жүзеге асыратын өндірістік емес сфераның бір
бөлігі кіреді
Шаруашылық жүргізуші субъектілер — кәсіпорындар мен ұйымдар (фирмалар,
компаниялар, фермер шаруашылығы, шаруашылық серіктестіктері, ассоциациялар
(бірлестіктер), ұлттық компаниялар жөне басқалары), мекемелер әр түрлі
белгілері бойынша сыныпталады және оларды не ол, не бұл түрі бойынша
айырудың негіздемелері Шетел мемлекеттерінің қаржыларыны ұйымдастырудың
сипатына елеулі әсер етуі мүмкін (7.1 сызбаны қараңыз).
Межелеудің ең жалпы белгісі кәсіпорындар меп ұйымдарды қызмет
сфераларының біріне — материалдық немесе материалдык, емес (өндірістік
емес) сфераға жатқызу болып табылады. Қызметтің материалдық сферасының
кәсіпорындары бүкіл қоғамның тіршілік әрекетінің негізі болып табылатын
материалдық өнімдер мен игіліктерді жасайды. Бүл сферада жасалғаи өнімнің
бір бөлігі оның салалары ішінде (өндірістік түтынудың онімдері) түтынылады,
басқа бөлігі түпкілікті түтынуға, соның ішінде өндірістік емес сфераға да
бағытталады. Өндірістік емес сфера қызметінің нөтижелері қызметгердің
нысанын қабьщдайды, қызметгерді жасаудың процесі, әдеттегідей, оларды
түтыну процесімен тоқайласады, яғни олар қордалауға, сақтауға жатпайды1.
Қоғамдық өндірістің екі сферасының аталған қағидалы ай-ырмашылықтары бүл
сфералардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларысын үйымдастыруға — Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландыру, өнімдер мсн қызметтер құнының жасалу
процестеріндегі Шетел мемлекеттерінің қаржылары қорларыныц қозғалысы
кезінде де, сондай-ақ қызметтің Шетел мемлекеттерінің қаржылары нәтижелерін
қалыптастыру — қорланымдарды, табыстарды немесе пайданы бөлу және пайдалану
кезінде де әсерін тигізеді. Мысалы, материалдык, сфера қорларының
қозғалысында өндірістік босалқы қорларды, аяқталмаған өндірісті жасаумен,
дайын өнім және өндірістік емес сфераға сипатты емес бірқатар басқа
процестердің қоғалысымен байланыстылары елеулі орын алады.
Сыныптаманың басқа белгісі шаруашылық жүргізуші субъектілердің Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық қызметінің сипаты — коммерциялық және
коммерциялық емес қызметі болып табылады.
Коммерциялық және коммерциялық емес қызмет болып межелену Қазақстан
Республикасының Азаматтық Кодексінде бекітіліп берілген, онда заңи тұлға
үғымы анықталады Заңи тұлға деп меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел
басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері
бойынша жауап беретін үйымды айтады. Өз атынан мүліктік және мүліктік емес
жеке қүқықтық міндеттергс ие болып, оларды жүзеге асыра алады, сотта
талапкер және жауапкер бола алады.
Өз қызметінің негізгі мақсаты ретінде пайда келтіре алмайтын
(коммерциялық үйым) не мұндай мақсат ретінде пайда келтіре алмайтын және
алынған пайдасын қатысушылар үлестірмейтін (коммерциялық емес ұйым) ұйым
заңи тұлға бола алады
Коммерциялық ұйым болып табылатын заңи тұлға мемлекеттік кәсіпорын,
шаруашылық серіктестігі, өндірістік кооператив нысандарында құрылуы мүмкін.
Коммерциялық емес ұйым болып табылатын заңи тұлға мекеме, қоғамдық
бірлестік, түтыну кооперативі, қоғамдық қор, діни бірлестік нысанында және
заң күжаттарында көзделген опс дс нысанда қүрылуы мүмін және ол кәсіпкерлік
қызметпен өзінің жарғылық мақсаттарына сай келуіне қарай ғана
айналыса алады.
Сыныптаудың бүл белгісіне қатысты Шетел мемлекеттерінің қаржыларыны
ұйымдастыру қызметті қамтамасыз етудің түрлі қағидаттарына: коммерцияяық
есепке немесе белгілі бір деңгейде шаруашылық жүргізуші субъектілердің
қажеттіліктерін жабатын бюджеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыруга
есептелген. Егер мекеме коммерциялық және коммерциялық емес қызметті
ұштастыратын (үйлестіретін) болса, онда бүл қызмет тиісті Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық зардаптарға ұшыратады: мұндай қызметтің өзін-
өзі Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырылуын үйымдастыру, салықтар мен
басқа міндетті төлемдерді төлеу, алынған табыстарды немесе пайданы бөлу.
Коммерциялық қызметтің мақсаты табыс алу болып табылады. Коммерциялық
негізде материалдық өндіріс сферасы кәсіпорындарының басым бөлігі және
материалдық емес сфера ұйымдары мен мекемелерінің едәуір бөлігі жұмыс
істейді.
Өндірістік емес сфера мекемелерінің едәуір бөлігі: мемлекеттік басқару,
қорғаныс, мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру және қамсыздандыру, құқық
тәртібін қорғау, айналадағы ортаны қорғау, денсаулық сақтау мен білім
берудің, мәдениеттің және шығармашылықтың үлкен тобы, іргелі ғылым
коммерциялық емес секторда қалып отыр. Коммерциялық емес қызмет табыс
(пайда) алуға емес, бүкіл қоғам үшін, соның ішінде халықты әлеуметтік
қорғауды қамтамасыз етуге қажет функциялар мен іс-қимылдарды орындауға
бағытталған.
Шаруашылық жүргізуші субъектілерді сыныптаудың маңызды белгісі меншіктің
белгілі бір нысанына тиістілігі (қатыстылығы) болып табылады. Заңнамаға
сәйкес Қазақстан Республикасында меншіктің екі нысаны қабылданған: жеке
меншік және мемлекеттік меншік. Жеке меншік азаматтардың және (немесе)
мемлекеттік емес заңды тұлғалар мен олардың бірлестіктері ретіңде болады,
жеке меншіктің айырықша турі ретінде қоғамдық ұйымдардың меншігі болады.
Мемлекеттік меншік республикалық және коммуналдық меншік болып
ажыратылады.
Меншіктің аталған нысандарының ішінде шаруашылықты жүргізудің
ұйымдастырушылық-құқықтық нысандарының көптеген түрлерін туғызатын әртүрлі
шаруашылық қүрылымдары қалыптасуы мүмкін:
1.Мемлекеттік меншіккс негізделген мемлекеттік кәсіпорындар, соның
ішінде:
республикалық — Қазақстан Рсспубликасының экономикалық және әлеуметтік
дамуының жалпы мемлекеттік міндеттерін шешу үшін;
коммуналдық меншіктегі кәсіпорындар — тиісті аумақтың халқының
әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру жөніндегі
міндеттерді шешу үшін, жергілікті бағынышта болады.
2.Заңды тұлғалардың жеке меншігіне негізделген көсіпорындар:
әр түрлі тұрпаттағы шаруашылық серіктестіктері, соның ішінде акционерлік
қоғамдар, кооперативтік кәсіпорындар мен үйымдар.
3. Қогамдық бірлестіктердің меншігіне негізделген косіпорындар.
4.Қүрылтайшылардың, соның ішінде шетелдік заңды түлғалар мен
азаматтардың мүлкін біріктіру негізіндегі бірлескен кәсіпорындар.
5.Азаматтардың меншігіне негізделген жеке меншікті косіпорындар.
6.Меншіктің жоғарыда келтірілген өр түрлі нысандарының
қатысуындағы аралас кәсіпорындар.
Меншіктің барлық нысандарының теңдігі мен меншік субъектілерінің қүқығын
теңдей қорғау Қазақстан Республикасының заңнамасымен кепілденілген.
Шаруашылық жүргізудің ұйымдастырушылық-қүқықтық нысаны Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексімен анықталған, ол шаруа-шылық жүргізуші
субъектілердің қүқықтық тәртібіне айтарлықтай өзгерістер енгізді.
Кәсіпорындардың ұйымдастырушылық-қүқықтық нысандары мен олар-дың
мөлшерін ажырата білген жөн. Кәсіпорындардың ұйымдастырушылық-қүқықтық
нысандары меншік нысанымен - мемлекеттік, жеке (әр түрлілігімен) меншікпен
анықталады. Мөлшері бойынша кәсіпорындар жөне кез келген нысан шағын, орта
және үлкен болуы мүмкін. Заңнамалық тәртіппен қызметтің әр түрлі сфералары
шағын кәсіпорыңдарының өңдірістік және ұйымдық міндеттерді жедел шешуге
мүмкіндік беретін тиімді құрылымдар ретінде олардың дамуын ынталаңдыру
мақсатында параметрлері анықталуы мүмкін.
Жалпы меншіктің әртүрлі нысандары кәсіпорындарының Шетел мемлекеттерінің
қаржыларысы ортақ қағидаттарға негізделген. Алайда бұл кәсіпорындардың
ұйымдастырушылық-қүқықтық мәртебесіндегі айырмашылықтар кәсіпорындарды
басқару механизмінің кейбір ерекшеліктерін, мүліктік жауапкершілік сипатын
және осымен байланысты болатын Шетел мемлекеттерінің қаржылары ресурстарын
қалыптастырып, болудің нысандарын анықтайды.
Бұл ең алдымен жарғылық капиталды қалыптастыру көздеріне, табысты бөлуге
және бюджетпен өзара қатынастарды ұйымдастыруға қатысты болып отыр.
Шаруашылық жүргізудің ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны жар-ғылық
капиталды жасаудың процесіндегі Шетел мемлекеттерінің қаржылары
қатынастарының мазмүнын анықтайды.
Кәсіпорындардың үйымдастырушылық-қүқықтық нысандарын жіктеудің
критерийлері мыналар болып табылады: меншіктің түрі, меншіктің субъектісі,
мүлік иесінің мүліктік жауапкершілігінің сипаты (толық, шектелген, қосымша)
және кәсіпорынды басқарудың механизмі. Осы критерийлерді ескере отырып,
кәсіпорындар жеке, жекеше, серіктестіктер (толық серіктестік,
жауапкершілігі шектеулі серіктестік, акционерлік қоғамдар), кооперативтік,
жалгерлік, мемлекеттік, шетелдік және бірлескен кәсіпорындар ретіндс құрыла
алады. Олардың барлығы бірыңғай зандылық негізде іс-әрекете егеді және
кәсіпорындардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларысын үйымдастырудың ортақ
қағидаттарына бағынады.
Экономиканы реформалау, нарықтық қатынастардың дамуы мемлекеттік, жекеше
немесе ұжымдық меншікке негізделген түрлі үйымдастырушылық-қүқықтық
нысандардың көсіпорындары мен ұйымдарының қалыптасуын қажет етеді. Соңғы
екеуі меншіктің мемлекеттік емес нысанын қүрайды.
Қәсіпорындардың, үйымдардың, мекемелердің әр түрлі сыныптамалық
сипаттамаларының сан алуандығы, олардың шаруашылык, органдар бөлігіндегі
мүмкін болатын үйлесуі Шетел мемлекеттерінің қаржылары жуйесінің бұл
буынының Шетел мемлекеттерінің қаржылары механизмін күрделендіреді, оны
үнемі жетілдіруді, қызметті айқын заңнамалық реттемелеуді, жақсы жолға
қойылған басқаруды және Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық процестерді
бақылауды қажет етеді.

4.Кәсіпорын экономиканың негізгі буыны ретінде меншік нысандары мен
шаруашылық жүргізудің әр алуандығы, тауар-ақша қатынастары мен рыноктың
дамуы кезінде жүмыс істейді.
Кәсіпорындарды үйымдық-қүқықтық нысандары бойынша межелеу олардың Шетел
мемлекеттерінің қаржыларысын үйымдастырудағы айырмашылықтарға: капиталдың
қалыптасуына, өндірістік-шаруашылық қызметін Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыруға, шаруашылықты жүргізудің нәтижелеріне әкеп соғады.
Меншік нысандарына қарай шаруашылық жүргізуші субъектілердің қорларын
қалыптастырудың ерекшеліктері болады. Мысалы, өндірістік кәсіпорындардың
Шетел мемлекеттерінің қаржылары қорлары мына көздер есебінен қүрылады:
меншікті көздер (амортизациялық аударымдар, табыс (пайда), басқалары); банк
несиелері; бағалы қағаздар шығарудан түсетін қаражаттар; мемлекеттік
кәсіпорындарда қаражаттардың бұл көздері қажет жағдайларда бюджеттен және
бюджеттен тыс қорлардан Шетел мемлекеттерінің қаржылары бөлумен
толықтырылады; коопера-тивтерде — кооператив мүшелерінің үлестік
жарналарының қаражаттары. Практикада көбінесе меншіктің аралас нысандарымен
шарттасылған қорлардың көздері бойынша оларды қүрудың аралас нысандары
кездеседі. Мысалы, негізгі қүралдар мен айналымдағы акгивтердің үлкен
бөлігі мемлекетке жататын мемлекеттік кооперативтерде қызметкерлердің
үлестік жарналары болымсыз рөл атқарады. Мемлекеттік акционерлік қоғамдарда
да осылай.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың мүлкін жалга бергенде айрықшалықты төлем —
жалға берілген мүлік қүнының амортизациялық аударымдарын, жалға беру
мерзімінің өтуіне қарай объекгілерді жөндеу үшін жалдаушының жалға берушіге
беретін қаражаттарын, жалга алынған мүлікті қоғамдық қажетті пайдаланудан
түсетін пайданың (табыстың) бір бөлігін (жалгерлік пайызды) кіріктіретін
жалгерлік ақы қолданылады.
Өндірістің бастапқы қорларының қалыптасуына сәйкес шаруашылық қызметтің
мынадай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нәтижелері бөлінеді және
пайдаланылады: жалпы табыс, пайыздық табыс, дивидендтер, үлестік табыстар,
бюджеттің (бюджеттік кредиттердің) және бюджеттен тыс қорлардың шығыстарын
өтеу.
Үлестік жарна негізінде жүмыс істейтін кәсіпорындардың-шаруашылық
серіктестіктерінің, кооперативтердің бірлескен кәсіпорындардың Шетел
мемлекеттерінің қаржыларысын үйымдастыру мұндай кәсіпорымдар Шетел
мемлекеттерінің қаржыларысының қалыптасу жөне алынған табыстарды әрбір
қатысушының мүліктегі үлесіне сәйкес кейінгі бөлудің ерекшеліктерімен
анықталады. Мұндай кәсіпорындардың қүрылтайшылары мен қатысушылары
өздерінің салымдарын ақша қаражаттары. мүліктер түрлі түрлері (үйлер,
ғимараттың, жабдықтың және басқаларының), мүлікті қүқықтар (жерді, табиғи
ресурстарды, мүлікті, зияткерлік (интеллектуалдық) меншікті пайдалану
күкыктары) түрінде жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы Президентінің "Шаруашылық серіктестіктері туралы"
заң күші бар жарлығына сәйкес шаруашылық серіктестігі –жарғылық капиталы
қүрылтайшылардың салымдарына (үлесіне) бөлінгем, өз қызметінің негізгі
мақсаты пайда түсіру деп есептелетін және заңды тұлға болып табылатын
коммерциялық ұйым. Шаруашылык серіктестіктің мынадай нысандары белгіленген:
1.толық серіктестік;
2.сенім серіктестігі;'
3.жауапкершілігі шекгеулі серіктестік;
4.қосымша жауапкершілігі бар серіктестік;
5.акционерлік қоғам.
Толық серіктестіктің пайдасы мен залалдары қатысушылар арасында, егер
қүрылтайшылардың шартында немесе қатысушылардың келісімінде өзгеше
белгіленбесе, олардың серіктестіктің жарғылық капиталындағы үлесінің
мөлшеріне бара-бар бөлінеді; сенім серіктестігі мен жауапкершілігі шектеулі
серіктестікте дс осылай бөлінеді.
Акционерлік қоғамдар туралы Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
өзінің қызметін жүзеге асыру үшін қаражаттарды тарту мақсатымен акциялар
шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам деп танылады.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары қатынастарының акционерлік қоғам сәйкес
белгілі бір ерекшеліктері акцияларды өндірістік және коммерциялық
қажеттіліктерді Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру ретіңде қолданғанда
көрінеді. Бұған акционерлік қоғамдар қызметінің ұйымдық нысандарының әр
алуандығы (халықтық акционерлік қоғам) мүмкіндік туғызады. Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыны үйымдастыруға акциялар категорияларының
(кәсіпорынның акциялары, еңбек үжымының акциялары, акционерлік қоғамдардың
акциялары), олардың түрлерінің (артықшылықты, жай акциялар) әр алуандығы
әсер етеді.
Акционерлік қоғамның баланстық таза табысы заңнамамен қарастырылған
тәртіппен анықталады. Таза табыс (салықтарды төлегеннен кейін) қоғамның
қарамағында қалады жөне акционерлердің арасында дивидендтер турінде
бөлінеді, резервтер-ге, өндірісті дамытуга немесе қоғам жиналысының
шешімімен қарастырылған өзге мақсаттарға аударылады.
Меншіктің акционерлік нысаны экономикалық жағынан дамыған елдерде тиімді
жүмыс істеуде және дүниежүзілік практикада көпшілікке танылған нысан болып
табылады. Ол үсақ меншік иелерінің көпшілігін — акция үстаушыларды қазіргі
кезеңде кәсіпорындардың немесе салалардың қаражаттарын неғүрлым тиімді
қалыптастыруға қатысуға араластырады (тартады), Шетел мемлекеттерінің
қаржылары ресурстарының қызметтің аса басымырақ сфераларына қайта
қүйылымына мүмкіндік жасайды. Акционерлік нысанның қүндылығына
қаражаттардың жеке иелері үшін, тіпті жеке Шетел мемлекеттерінің қаржылары
институттары үшін қиын болатын жеткілікті ірі кәсіпорындарды қүру
мүмкіңдігі жатады. Акционерлік кәсіпорынның көлемі тек оның нарықтық
сүранымның ауқымымен, басқарушылықпен, рыноктың даму пер-спективаларымен
ғана сәйкестенеді.
Экономикада едәуір орынды мемлекеттік сектор алады. Бүл секторда
кәсіпорындардың мынадай түрлері жүмыс істейді:
1.шаруашылық жургізу қүқығына негізделген кәсіпорындар;
бүл қүқық мүлікті мемлекеттен меншік иесі ретінде алған жөне осы мүлікті
иелену, пайдалану және оған билік ету қүқықтарын заңнамада белгіленген
шекте жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорынның заттық қүқығы болып
табылады;
2.жедел басқару қүқығына негізделген (қазыналық кәсіпорын)
косіпорындар. Бүл қүқық қазыналық кәсіпорынның меншік иссінен алған және өз
қызметінің мақсатына, меншік иесінің тапсырмалары мен мүліктің мақсатына
сәйкес заңнамалық актілерде
белгіленген шекте сол мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету күқығын
жүзеге асыратын заттық қүқық болып табылады.
Мемлекеттік меншіктің түріне қарай кәсіпорындар:
I) республика меншігіндегі кәсіпорындар — республикалық мемлекеттік
кәсіпорындар;
2) коммуналдық меншігіндегі кәсіпорындар коммуналдық мемлекеттік
кәсіпорындар болып бөлінеді;
Басқа мемлекеттік кәсіпорын қүрып мемлекеттік косіпорын еншілес
мемлекеттік кәсіпорын болып табылады.
Мемлекеттік көсіпорын үшін мемлекеттің тапсырмасын орындау міндетті
болып табылады. Мемлекеттік кәсіпорындар қызметі негізгі міндетмақсаты
(арналымы) қоғам мен мемлекеттің қажетіне қарай айқындалатын мынадай
әлуеметгік-экономикалық міндеттерді шешу болып табылады, олар:
1) мемлекеттің қорғаныс қабілетін материалдық жағынан қам-
тамасыз ету және қоғам мүддесін қорғау;
2) экономиканың жеке меншік секторы қамтыған немесе жеткіліксіз
қамтылған қоғамдық өндірістің сфералары мен салаларында бірінші
қажеттіктегі тауарларды өндіру (жүмыстар атқару,қызметтер көрсету);
3) мемлекеттік монополияға жатқызылған немесе мемлекеттің функциясы
болып табылатын сфералардағы қызметті жүзеге асыру.
Кәсіпорынға қатысты уәкілді орган меншік иесінің және мемлекеттік
басқару органдарының басқару функцияларын орындайды.
Меншік иесі кәсіпорынды қүру, оның қызметінің предметі мен мақсаттары,
қайта үйымдастыру және тарату, мүліктің сакталуын бақылау мөселелерін
шешеді. Меншік иесінің кәсіпорын мүлкін пайдаланудан түскен таза табыстың
бір бөлігін алуға қүқығы бар.
Меншік иесіне аударуға жататын таза табыстың үлесі уәкілді органның
Шетел мемлекеттерінің қаржылары министрлігімен келісілген пайданы бөлудің
жыл сайын анықталатын таза табысты бөлу нормативіңде белгіленеді.
Мемлекеттік кәсіпорындардың мүлкін негізгі қүрал-жабдықтар мен айналым
қаражатгары, сондай-ақ кәсіпорынның дербес балансында көрсетілген
қүндылықтар қүрайды, Мемлекеттік кәсіпорындардың мүлкі оған меншік иесі
берген мүліктің, өз қызметі нәтижесінде сатып алған мүлікті (ақшалай
табыстарды қоса), зандармен тыйым салынбаған өзге де көздер ессбінен
қалыптасады.
Шаруашылық жүргізу қуқығындагы мемлекеттік кәсіпорын қызметтің сан алуан
сферасында қүрылып, іс-әрекет етуі мүмкін.
Кәсіпорын өндіретін тауарлардың (атқарылатын жүмыстардың, көрсетілетін
қызметтердің) бағалары кәсіпорынның оларды өндіруге кеткен шығыңцарды толық
өтеуге, оның қызметін шығынсыз етуге және өз кіріс есебінен Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландыруды қамтамасыз етуге тиіс.

Мемлекеттік тапсырысты орывдау есебіне кәсіпорын өндіретін жонс
өткізетін тауарлардың (жүмыстардың, қызметгердің) бағаларын уөкілді
органның келісуі бойынша жоғарьща айтылған талаптарды ескере отырып
белгілейді.
Кәсіпорын мемлекеттік тапсырыстан тыс өндіретін жөне өткізетін
тауарлардың (жүмыстардың, қызметтердің) бағасын өзі дербес белгілейді.
Кәсіпорын өз қызметінен алған меншікті табыстар есебінен ұсталады.
Мемлекеттік көсіпорынға қаражат заңнамада көзделген тәртіппен беріледі.
Кәсіпорын иесіне аударылуға тиіс табыстың (пайданың) үлесі жыл сайын
уәкілді орган Шетел мемлекеттерінің қаржылары министрлігінің (тиісінше —
оның жергілікті органдарымен) келісімі бойынша белгіленетін пайданы бөлудің
нормативінде көрсетіледі жөне тиісті бюджеттердің кірісіне аударылады.
Жедел басқару құқығындағы мемлекеттік мүлікке ие кәсіпорын қазыналық
болып табылады.
Қазыналық кәсіпорындар заңнамада белгіленген тәртіппен:
1.төтенше және авариялық жағдайларда кен-қүтқару және өзгее арнаулы
жүмыстарды орындау, өрттен, су тасқынынан және басқа сүрапыл апаттардан
қорғау;
2.заңнамада Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырудың арнайы төртібі
белгіленген мемлекеттік автомобиль жолдарының және басқа инфрақүрылым
объектілерінің жүйесін үстау мен дамыту;
3.почта байланысы мен телекоммуникация, жалпы республикалық және
халықаралық байланыс желісін пайдалану саласындағы қызмет;
4.топографиялық-геодезиялық жөне картографиялық жұмыстар жүргізу;
5.денсаулық сақтау, табиғатты қорғау, білім беру, әлеуметгік қорғау, ғылым
жөне мәдениет сферасында өндірістік-шаруашылық қызметі жүзеге асыру үшін
қүрыла алады. Қазыналық көсіпорын өндіретін және өткізетін тауарлардың
(атқаратын жұмыстардың,
көрсететін қызметтердің) бағаларын уәкілді орган белгілейді. Қазыналық
кәсіпорындардың қызметі уәкідді орган бекітетін смета бойынша өз табысының
есебінен Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырылады. Көсіпорынның меншікті
табыстары оның шығындарын жабуға жеткіліксіз болған
жағдайда қажетті жетпеген қаражаттар тиісті бюджеттен бөлінеді.
Қазыналық көсіпорынның сметадан тыс алған табыстары тиісті бюджетке
аударылуға жатады.
Еншілес кәсіпорын — өз мүлкінің есебінен басқа мемлекеттік косіпорын
құрған заңи тұлға. Еншілес кәсіпорындар құру құқығын шаруашылық жүргізу
қүқығындағы кәсіпорындар ғана пайдалана алады.
Еншілес кәсіпорындар негізгі кәсіпорынды, соның ішінде монополияға қарсы
заң талабы күщіндегі кәсіпорынды ықшамдау, негізгі көсіпорынның филиалдарын
дербес заңи тұлға етіп қайта қүру, негізгі өндірістің тиімділігін арттыру
үшін қосымша мамандандырылған өндіріс құру, негізгі өндірісті оіаи пні емес
қызмет пен функция түрлерінен босату мақсатында құрылды.
Көсіпкерлік қызметті жүргізудің тиімді ұйымдастырушылық-құқықтық
нысандарының бірі шетелдік фирмалар қатысқаи бірлескен кәсіпорындар болып
табылады. Бірлескен кәсіпорындардың мүлкі шартта анықталған мөлшерде
қатысушылардың жарналары есебінен құрылады. Бірлескен кәсіпорындар
мемлекетпен белгіленген салықтарды төлейді,

Коммерциялық шаруашьшық жүргізуші субъектілер табыс (пайда) алу
мақсатында қүрылады. Олар өзінің қызметін мынадай нысандарда жүзеге асыра
алады: мемлекеттік және муниципалдық кәсіпорындар; шаруашылық қоғамдар мен
серікгестіктер; өндірістік кооперативтер. Коммерциялық негіздерде
материалдық өндіріс сферасы кәсіпорындарының басым бөлігі жөне материалдық
емес сфера үйымдары мен мекемелерінің едәуір бөлігі жүмыс істейді:
коммерциялық банктер, сақтық үйымдары, Шетел мемлекеттерінің қаржылары
секторының басқа мекемелері (жинақ ақша-депозит мекемелері, инвестиция-лық
қорлар, қор биржалары, бағалы қағаздар рыногы мен ақша-кредит рыноктарына
қызмет көрсететін әр түрлі мекемелер), сауда-делдалдық кәсіпорындар, ерікті
қоғамдық қорлар, трасттық компаниялар және басқалары.
Кіріс түсіру негізгі мақсаты болып табылмайтын және алынған таза табысты
қатысушылар арасында бөлмейтін заңи түлға коммерциялық емес ұйым деп
танылады.
Коммерцялық кәсіпорындар мен үйымдардың Шетел мемлекеттерінің
қаржыларысы деп өндірістік капитаддарды қалыптастыру, өнім өндіріп, оны
өткізу, меншікті Шетел мемлекеттерінің қаржылары ресурстарын жасау, Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландырудың сыртқы көздерін тарту, оларды бөлу және
пайдалану процесіндегі экономикалық қатынастарды айтады.
Коммерциялық кәсіпорындар мен үйымдардың Шетел мемлекеттерінің
қаржыларысын үйымдастыру белгілі бір қағидаттарға негізделген, олардың
қатарына мыналар жатады:
коммерциялық-шаруашылық есеп Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қызмет
саласындағы дербестік, өзін-өзі өтеу, өзін-өзі Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыру, Шетел мемлекеттерінің қаржылары шаруашылық қызметінің
қорытындысына ынталылық, оның нәтижелері үшін жауаптылық, кәсіпорынның
қызметіне бақылау жасау;
жоспарлылық;
меншікгің барлық нысандарының тендігі;
Шетел мемлекеттерінің қаржылары резервтерінің болуы.
1. Коммерциялық (шаруашылық) есеп — кәсіпорындар мен ұйымдардың
шаруашылық-Шетел мемлекеттерінің қаржылары қызметін жүргізудің мәні
мен атқаратын қағидаты және басты әдісі. Коммерциялық есеп
кәсіпорынға оның қызметі үшін, оның жарғылық капиталынан құрылатын
қажетті негізгі және айналым қүралдары пайдалануға бөліп берілетінін
білдіреді.
Коммерциялық есептің айқындаушы қағидаттары өзін-өзі өтеушілік пен өзін-
өзі Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру болып табылады.
Өзін-өзі өтеушілік — шаруашылық жүргізудің негіз қалаушы қағидаты, ол
кәсіпорынның өз өнімін (орындалған жүмыстарды, көрсетілген қызметгерді)
өткізуден түсетін түсім-ақша есебінен оны өндіру жөне жеткізілім жөніндегі
бүкіл шығындарды өтеуді білдіреді. Өзін-өзі өтеушіліктің төменгі шегі —
залалсыздық, яғни кірістер мен шығыстардын сандық тендігі.
Коммерциялық есеп қащцаты кәсіпкерлік нысанында іске асырылады. Нарықтық
қатынастардың дамуы меншіктің барлық нысандарының теңдігі қағидатын,
мүлікке иеліктің бостандығын жөне қызмет сфераларын тандауды іске асырудың
негізінде шаруашылық бастамаға жөне азаматтардың көсіпкершілігіне жағдайлар
жасайды.
Өзін-өзі Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру — нарықтық экономика
жағдайында кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің табысты болуының міндетті
шарты. Бүл қағидат өнім өндіру мен кәсіпорынның өндірістік-техникалық
базасын үлғайту жөніндегі шығындардың толық өтелуіне негізделеді, ол әрбір
кесіпорын өзінің ағымдағы және күрделі шыгандарын меншікті көздері есебінен
жауып отыратындығын білдіреді
Жаргылық капитал мемлекет, басқа меншік иесі немесе қүрыл-тайшы берген
көсіпорын (үйым) мүлкінің (капиталының) мөлшерін сипаттап көрсетеді жене
алғашқьща, шаруашылық жүргізуші субъектілерді қүрғанда өндірістік
капиталды, материалдық емес активтерді, айналым қүралдарын сатып алудың
көзі болып табылады. Оның қаражаттары есебінен кәсіпкерлік қызметті жүзеге
асыруға қажетті жағдайлар жасалады.
Жарғылық капиталдың мөлшері шаруашылық қызмет процесінде өзгеріп отырады:
Тутыну қорына мыналар жатады:
бүкіл қызметкердің (өндірістік жөне өндірістік емес) еңбегіне ақы төлеу
шығындары;
ақшалай төлемдер, соның ішінде жылдың қорытывдысы бой-мпііш сыйақылар;
материалдық көмек:
еңбек жәпе әлеуметтік жеңілдіктерді белгілеуге жұмсалатын қаражаттар;
қызметкерлердің акциялары мси салымдары бойыішіа мүліккс төленетін
табыстар (дивидендтер, пайыздар);
оңтайландырғыштық ұсыныстар, өнер табу және жаңалық ашу үшін берілетін
сыйақылардан бөлек басқа да жеке сипаттағы төлемдер.
Қорлану қоры:
кәсіпорынның қарамағында қалатын табыс;
негізгі капжалды қалпына келтіруге жүмсалатып аморги іация лық
аударымдар;
шығып қалған мүлікті өткізуден түскен түсім-ақша;
банктердің несиелері;
басқа да көздер есебінен қалыптасады.
Қорлану қоры үлғаймалы үдайы өндірісті қамтамасыз сту шығыңдарын Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландыруға:
негізгі және айналым капиталдарын молықтыруға;
ғылыми-техникалық прогресті дамытуға, жаңа өнімдерді иге-руге;
табиғат қорғау шараларын жүзеге асыруға;
өндірістік және әлеуметтік инфрақүрылым объектілерін са-луға үлестік
қатысуға;
әлеуметтік инфрақүрылым объектілерін салуға қатысуға пай-даланылады.
Ірі көсіпорындар мен үйымдар кешенді түтыну мен қорлану қорларының
орнына көздері мен шығындарының мазмүны жағы-нан үқсас мынадай жеке-жеке
қорлар көздерін қүрып, пайдалана алады: жалақы, еңбекке ақы төлеу,
өндірісті дамыту, әлеуметтік даму қорлары.
Үдайы өндірістік шығындарды үздіксіз Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыруды қамтамасыз етуде Шетел мемлекеттерінің қаржылары
резервтерінің (резервтік капитал, тоуекел қоры, сақтық қоры) маңызы зор.
Нарыққа көшу жағдайында олардың маңыздылығы артпаса, кемімейді. Шетел
мемлекеттерінің қаржылары резервтерін шаруашылық жүргізуші субъектілердің
өздері меншікті Шетел мемлекеттерінің қаржылары ресурстары есебінен басқару
қүрылымдары (норматиитік аударымдар негізінде), мамандандырылған сақтық
ұйымдары және мемлекет жасай алады. Оның мақсаты - шаруашылық-Шетел
мемлекеттерінің қаржылары жағдайы нашарлаған кезде пайда болган қосымша
шығындарды жауып, кәсіпорындардьщ Шетел мемлекеттерінің қаржылары жағдайын
түрақтандыруды қамтамасыз ету. Қор кәсіпорынның тұтыну, қорлану жоне басқа
қорларына жіберілмес бүрыш оның қарамағында қалатын табыс есебінен қүралады
(осы мақсаттар үшін олардың жсткіліктілігі жағдайын-да).
Кәсіпорындар мен үйымдардың валюта қорлары валюта қаражаттарының
есебінен мына көздерден қалыптасады:
экспорттық валюталық түсім-ақшадан;
жарғылық капиталға түсетін жарналардан;
банктердің, солардың ішіңде шетел, басқа Шетел мемлекеттерінің қаржылары
мекемелерінің және шетелдік заңи түлғалардың валюталық несиелерінен;
ішкі валюта рыногында өкілетті банктер мен айырбастау пунктері арқылы
валюта сатып алу;
бейрезиденттер көрсететін Шетел мемлекеттерінің қаржылары
көмегі(гранттар).
Жөндеу қоры кәсіпорындарда негізгі капиталдарды жөндеудің барлық
түрлерін: күрделі, орташа, ағымдағы түрлерін жүргізу үшін жасалады, олар
өнімнің, жүмыстар мен қызметтер көрсетудің озіндік қүны есебінен Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландырылады. Жөндеу жүмыстарына жүмсалатын болашақ
шығындарға қарай жөндеу қорына аудары-латын аударымдардың нормативтерін
кәсіпорындар ездігінше белгілсй алады, бүл шығындардың көлемі негізгі
капиталдардың жай-күйімен және тозығының дөрежесімен анықталады. Ішінара
жопдсугс жүмсалатын шығындар болашақ кезендерге жатқызьша-тып іш.ігыстардың
есебінен жабылуы мүмкін.
Негізгі өндірістік капиталдар мен материалдық емес активтер өндіріс
процесінде үзақ уақыт бойы қатысады жөне өзінің қүнын біртіндеп, бөліп-
бөліп тозығына қарай жаңа өнімнің қүнына көшіреді. Көшу процесін
амортизация, көшірілген қүнның үлесін амортизация нормасы, ал бүл үлестің
ақшалай керінісін амортиза-циялық аударымдар деп атайды.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншікті қаражаттарына
қүрылтайшылардың алғашқы жарналары, амортизациялық аударымдар жөне таза
табыс (пайда) жатады.
Алғашқыда шаруашылық жүргізуші субъектілерді қүрған кездс өндірістік
капиталдарды, материалдық емес активтерді, айнадым қүралдарын сатып алудың
көзі жаргылық капитал болып та былады
Тартылган Шетел мемлекеттерінің қаржыларылай қаражаттар акцияларды
орналастыру-дан, еңбек үжымы мүшелерінің, заңи және жеке түлғалардың жар-
наларынан алынған ақшаны қамтвды.
Қарыз қаражаттарына коммерциялық банктердің үзақ мерзімді несиелері,
негізгі капиталдарды Шетел мемлекеттерінің қаржылары лизингі негізінде
сатып алу және инвестициялық салық несиесі жатады.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесінің бастапқы буыны ретінде
шаруашылық жүргізуші субъектілердің Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы
базистік категория, яғни тап осындай нысанада жүмыс істейтін айырықшалықты
белгілері мен ерекшеліктері бар объективті экономикалық қатынастардың
жиынтығы болып табылады. Бірақ ақша қорлары қозғалысының объектісі бар,
субъектілердің нақтылы мүдделері жөнінде көрінетін кез келген қатынастар
сияқты, олар реттеуді, тиісті Шетел мемлекеттерінің қаржылары ағыны-ның
бағыттарын, олардың қозғалысын ретке келтіруді қажет етеді. Бүл
қондырмалықтарга жататын, нақтылы орындаушылардың санасымен, машығымен және
іскерлігімен жасалатын субъективті басқарушы іс-әрекеттері ақьшы жүзеге
асырылады. Экономика-лық зандармен анықталатын базистік аса маңызды
қүбылыстар-дың талабына бағдарлануы тиіс, бүл талаптарды үнемі ескеріп оты-
руы тиіс, яғни базистің шарттарына бағынышты болуы тиіс болғандықтан
қондырмалықтарға жатады. Бүл басқарылатын іс-әрекеттерге Шетел
мемлекеттерінің қаржылары менеджменті үғымы — тиімді пайдалану мақ-сатымен
кәсіпорынның ақша ағынының, кәсіпорынның бүкіл қара-жаттарының қозғалысы
механизмін басқару жүйесі жатады.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары жүйесінің бүл буынында нарық
жағдайындағы басқару Шетел мемлекеттерінің қаржылары менеджменті деп
аталады және кәсіпорындар мсн үйымдардың кәсіпкерлік қызметі арқылы жөне
соның шсңберінде әлеуметтік-экономикалық процестерді басқарудың нысаны
болып табылады.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары менеджменті уәждемелерге — адамдардың
немесе үжымдардың қажеттіліктері мен тиісті қылықтарын анықтайтын
мақсаттарды іске асыру жөніндегі қызметкс нсгіздслсді. Уож-деме іскерлік
белсенділікті, еңбск онімділігі мсн сапасын ынталандыру процесінде
керінеді.
Жалпы Шетел мемлекеттерінің қаржылары менеджменті Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыны басқарудың ілгеріде ба-яндалған қағидаттарына негізделген. Ол
басқарудың тиісті элементтерін — ақпаратты, жоспарлауды (болжауды),
үйымдасты-руды, ретгеуді, бақылауды кіріктіреді. Шетел мемлекеттерінің
қаржылары менеджментін жүзеге асырудың шарты нарықтық ортаның болуы болып
табылады,
Шетел мемлекеттерінің қаржылары менеджментінде шешімдер қабылдау
тоуекелдіктерімен, яғни жобаланған нүсқамен салыстырғанда табысты кем алу
немесе зиянның пайда болуы ықтималдығымен кездесіп отырады. Тәуекелдікті
талдау оның көздері мен себептерін анықтаудан, ысы-раптың белгілі бір
деңгейінің ықтималдығын елшеуді, яғни тәуекеддіктің қолайлы дәрежесін
белгілеуден басталады. Тәуекеддік статистикалық, сараптық және
қүрамдастырылған әдістермен анық-талады. Шетел мемлекеттерінің қаржылары
менеджментінде шешімдер қабыдцау тәуекелдіктің барлық түрін — өндірістік,
коммерциялық, Шетел мемлекеттерінің қаржылары төуекелдіктерінің үйлесуін
қажет етеді.

5.Өндірістік емес сферада коммерциялық негізде қызмет ететін түрғын үй-
коммуналдық және тұрмыстық қызмет көрсету, сақ-тандыру, банк және басқа
кәсіпорындарымен (үйымдарымен) қатар, коммерциялық емес қызмет жүргізетін
үйымдардың үлкен бөлігі жүмыс істейді.
Кіріс түсіру негізгі мақсаты болып табылмайтын және алын-ған таза
табысты қатысушылар арасында бөлмейтін заңи түлға ком-мерциялық емес уйым
деп танылады.
Коммерциялық емес үйымдар туралы Қазақстан Республика-сының Заңына
сәйкес коммерциялық емес үйымдар әлеуметтік, мәдени, ғылыми, білім беру,
қайырымдылық, басқару мақсатта-рына қол жеткізу; азаматтардың жөне
үйымдардың қүқықтарын, занды мүдделерін қорғау, даулар мен жанжалдарды
шешу, азамат-тардың рухани және өзге қажеттіліктерін қанағаттандыру; азамат-
тардың денсаулығын сақтау, қоршаған ортаны қорғау, дене шы-нықтыру мен
спортты дамыту: заң көмегін көрсету үшін, сондай-ақ коғамдық игіліктерді
және өз мүшелерінің (қатысушыларының) игіліктерін қамгамасыз етуге
бағыггалған басқа да мақсатгарда қүрылуы мүмкін.
Коммерциялық емес үйымдар мекеме, қоғамдық бірлестік, акционерлік қоғам,
түтьшу кооперативі, қор, діни бірлестік, қауым-дастық (одақ) нысанындағы
заңи түлғалардың бірлестігі нысанын-да және заңнамалық актілерде көзделген
өзге де нысанда қүры-луы мүмкін. Бүл үйымдардың қызметінің мақсаты пайда
немесе табыс табу емес, керісінше қогамдық қажеттіліктерді қанагаттандыру
болып табылады.
Коммерциялық емес үйымдардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы деп
материалдық смес игіліктер мен қызметтерді жасау мақсатында материалдық
ондіріс салаларында жасалған үлттық табысты қайта бөлу нәтиижесінде
қүрылатын ақшақорларының қозғалысын ортақтандыратын ақша қатынастарының
жиынтығын түсінеді.
Коммерциялық емес үйымдардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларысын
үйымдастыруға негізінен олардың уйымдық-қуқықтық нысандары әсер етеді.
Сондықтан коммерциялық емес үйымдар Шетел мемлекеттерінің қаржыларысының
ерекшеліктерін анықтау үшін оның қүрамына кіретін мекемелерді, үйымдарды,
олардың қызметінің сипатын, басқаруды үйымдастырудың және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландырудың әдістерін ескере отырып зерделеген жөн.
Сметалық Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру — меншікті табыстары жоқ
үйымдар мен мекемелердің шығыстарын жабу үшін мемлекеттік бюджеттен ақша
қаражаттарын беру. Өндірістік емес мекемелерді үстауға жүмсалатын бюджеттен
Шетел мемлекеттерінің қаржылары бөлудің көлемі, мақсатты бағыты және оны
бөлу шығыстардың сметасымен анықталады. Сметалық тәртіппен білім беру,
денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсызданды-ру мекемелері, мемлекеттік
биліктің, мемлекеттік басқару мен қор-ғаныстың органдары, ғылыми,
шығармашылық, мәдениет мекемелерінің бір бөлігі Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылавдырылады. Бірқатар мекемелерді сметалық қаржьшандыру кезінде
шығындарды қамтамасыз етудің қосымша көздері пайдаланылуы, қызметтерді
түтынушьшардың жарналары мен төлемдері бағытталуы мүмкін.
Сметалық Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру бюджеттің қаражаттарын
пайдала-і іуды қатаң қадағалайды, тек баптардың белгілі бір шеңбері түрғы-
сында ғана оларды қайта бөлуге шамалы мүмкіндіктер береді. Бюд-жст
қаражаттарын жүмсауға мекемелерді Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыруды
жүзеге асыратын Шетел мемлекеттерінің қаржылары органдары тарапынан бақылау
қойылған.
Шаруашылық жургізудің шаруашылық-коммерциялық есебі шы-і і.шдарды
материалдық емес қызметтер көрсету мен игіліктерді сатудан түскен түсім-
ақшадан өтелетін мекемелер мен үйымдарда колдапылады. Бүл үйымдардың
қызметтері ақыға көрсетіледі. Бүла рға ақылы негізде жүмыс істейтін білім
беру мсн дснсаулык, сақтау мекемелері, салалық ғылыми-зерттеу институттары,
біркдгар шы-ғармашьшық мекемелері, ойын-сауық орындары жатады.
Шығындардың өзін-өзі өтеу әдісі ақылы кызмсет исгі иидсіі шаруашылық
қызметін үйымдастыруды қаристырады, бүл қызметтердің бағасы қорланымсыз
шығыстардыц колсміпс қатио ты анықталады. Бүл едіс мөдсни-ағарту қызмсті,
бос уақытгы үйым-дастыру саласында (түрмыстық, көсіби машықтар мен білім
алу жөніндегі, шет тіддерді, мүдцелер бойынша үлтгық клубтарда оқып —
үйренудің курстары мен мектептері) қолданылады.

Қызметтің коммерциялық емес түрлері (мемлекеттік секторды шығара отырып)
жөнге келтірілген нарықтық экономикасы бар елдерде айтарлықтай дамып отыр.
Кітапханаларды, мүражайлар-ды, ауруханаларды, оқу орындарын, театрларды, әр
түрлі қайы-рымдылық қорларды, көсіптік бірлертіктерді үйымдастырудың
коммерциялық емес нысаны жекеше бастаманы қоғамдық-пайда-лы қызметпен
үйлестіруге мүмкіндік береді. Бүл тәрізді даму қоғам-дық игіліктерді
өндірушілер пайдаланатын салық жеңілдіктерімен ғана түсіңдірілмейді.
Жеңілдік беру кезінде мемлекет әр түрлі үйым-дарды, сарайларды, мүндағы
басты критерий — көрсетілетін қызметтердің қоғамдық пайдалылығының
дәрежесі. Мемлекет сон-дай-ақ халыққа қызмет көрсететін белгілі бір
үйымдарды Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырады.
Коммерциялық емес үйымдар қызметін Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыру коздері әр түрлі болып келеді. Оларды бүл қүрылымдардың іс-
орекет етуіне, мемлекеттің қатысу дәрежесіне қарай топтасты-руга болады:
бюджет қаражатгары;
мсмлекеттік бюджеттен тыс қорлар;
жаппай шараларға билетгер сатудан алынған қаражатгарды қоса, опім
откізуден түскен түсім-ақша;
түрлі коммерциялық қүрылымдардың ақшалай аударымдары, келісімшарттарға
сөйкес орындалған жүмыстар менқызмсттср көрсеткені үшін түскен қаражат
түсімдері;
мүлікті жалға беруден түскен түсім-ақша;
халықтың қаражаттары;
кадрларды дайындаудан (қайта дайындаудан, біліктілікті ар-тырудан және
т.с.с.) түскен табыс және басқалары.

Коммерциялық емес үйымдар мен мекемелердің шыгыстары қағидада, жарғыда
немесе өзге бекітілген қүжатта қарастырылған олардың функциялық қызметін
қамтамасыз етуге бағытталған. Шығыстардың қүрамы мен қүрылымы үйымның
немесе мекеме қатысушыларының қызмет бағыттарының біріне тиістілігіне,
сондай-ақ бүл қызметті жүргізуде пайдаланылатын әдіске қарай анықталады.
Шаруашылық есеп пен өзін-өзі өтеу негіздерінде іс-өрекет ететін үйымдар
мен мекемелер жүмыстың Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нәтижелерін
есептеп, жоспарлайды және оларды кәдуілгі Шетел мемлекеттерінің қаржылары
жоспарының немесе бизнес-жоспардың көрсеткіштерінде ресімдейді. Бүл
жағдайда өндіріс пен қызмет көрсетуге жүмсалатын шығывдардың тізбесі
материалдық өндіріс сферасында жинақталатынға үқсас болып келеді, бірақ
қүрылымында материалдық шығындардың үлес салмағы едәуір аз болып, еңбекке
ақы төлеуге, әлеуметтік мүқтаждарға аударылатын аударымдарға (әлеуметтік
салықты қоса) жүмсалатын шығындар басымырақ болады. Басқа күрылымдық
ауытқулар болуы мүмкін, мысалы қымбат түратын жабдық пен приборларды
пайдаланатын ғылыми мекемелерде амор-тизациялық аударымдардың үлесі үлкен
болады.
Коммерциялық емес қызмет жүргізетін үйымдар мен мекемелер өздерінің
Шетел мемлекеттерінің қаржылары жоспарларын өздері жасайды. Мүның үстіне
тек бюджет қаражаттары есебінен Шетел мемлекеттерінің қаржыларыланатын
мекемелер шығындардың сметаларын жасайды, онда мекеме қызметінің сипатты
көрсекіштері және қаражатгарды сыныптаманың бөлімшелері бойынша бөлу қамтып
көрсетіледі, ал өздерінің қажеттіктерін бюджет қаражаттарымен ғана емес,
Шетел мемлекеттерінің қаржылары ресурстарының басқа да түрлерімен
қамтамасыз ететін үйымдар мен мекемелер шыгындар мен табыстардың сметаларын
жасайды.
Экономикалық жіктеме бойынша сметаларда шығындар әдетте санатқа,
сыныпқа, ішкі сыныпқа, өзгешелікке топтастырылады.
Ағымдағы шыгыстар санаты мына сыныптарды жатқызады:
1. Ішкі сыныптардың қүрамында тауарлар мен қызметтерге жүмсалатын
шығыстар:
өзгешелігі бар жалақы: негізгі жалақы, қосымша ақша төлемдері, өтемақы
төлемдері, жинақтаушы зейнетақы қорларына төленетін міндетті зейнетақы
жарналары;
жұмыс берушілердің жарналары: әлеуметтік салық, автокөлік қүралдары
иелерінің қүқықтық-азаматгық жауаптылығын міндетті сақтандыруға,
мемлекеттік мекемелердің қызметкерлерін мемлекеттік емес міндетті
сақтандыруға төленетін жарналар;
тауарлар мен қызметтерді сатып алу (өзгешеліктері: тамақ өнімдері,
дәрілік заттар және таңу қүралдары, ағымдағы шаруашылық мақсаттарына
арналған заттар мен материалдар, жүмсақ жабдық және дүние-мүлік, айрықша
жабдық пен материалдар, іс сапарлар мен қызмет бабындағы жүріп-түрулар,
ғимаратты жалдау);
коммуналдық қызметтерге, көлікке, электр қуатына, жылуға ақы толеу;
басқа ағымдағы шығыстар (өзгешелігі: жабдық пен қүрал-саймандарды,
үйлер, үй-жайлар мен ғимараттарды үстау, жалпы міндетті орта білім беру
қорының шығындарын өтеу және басқалары);
басқадай ағымдығы шығыстар.
Сыйақылар (мүдделер) төлеу, ішкі сыныптардың қүрамындағы басқадай
ағымдағы шығыстар:
ішкі қарыздар бойынша сыйақылар (мүддслср) төлеу;
сыртқы қарыздар бойынша сыйақылар (мүдделер) төлеу.
3. Ішкі сыныптардың қүрамындағы субсидиялар* және ағымдағы трансферттік
төлемдер:
субсидиялар;
жеке түлғалар беретін ағымдағы трансфсрттср (әлеуметтік қамсыздандыруға
беру, зейнетақылар, стипендиялар мен басқадай трансферттер);
басқадай субсидиялар;
өзгешелігі бар трансферттср: мемлекеттік емес коммерциялық емес
үйымдарға, үй шаруашылығына беру, зейнетақылар, стипендиялар, жөрдемақылар,
сақтандыруга төленетіи мемлекеттік жарналар, басқадай трансферттер;
мемлекетгік басқарудың басқа деңгейлеріне берілетін басқадай
трансферттер, өзгешілігі: субвенциялар, бюджеттік алынымдар, басқадай
ағымдағы трансферттер;
шет жаққа берілетін трансферттер;
әр түрлі басқадай трансферттер.
"Курделі шығыстарсанаты мына сыныптарды қамтиды:
ішкі сыныптардың қүрамындағы негізгі капиталды сатып алу;
өзгешелігі бар негізгі капиталды сатып алу: активтерді, үйлер мен
ғимараттарды, басқадай активтерді сатып алу;
негізгі капиталды жасау, соның ішінде өзіндік ерекшелікті: үйлер мен
ғимараттарды, жолдарды салу, басқадай күрделі активтерді жасау;
күрделі жөндеу, соның шінде үйлерді, жолдарды жөндеу, басқадай жөндеу;
босалқы қорлар жасау үшін тауарлар сатып алу;
жерді және материалдық емес босалқы қорларды сатып алу;
ел ішіндегі күрделі трансферттер, соның ішінде (өзгешслігі): мемлекеттік
кәсіпорындарға, Шетел мемлекеттерінің қаржылары мсксмслсрінс, мсмлсксттік
басқарудың басқа деңгейлерінс бсру;
басқадай күрделі трансфеттср;
шет жаққа берілетін күрделі трансфсттср, сош.ің іиііпдс халы-қаралық
үйымдар мен шетелдік мемлсксггсрдің үкімстгсріііс бсру, шет жаққа берілетін
басқадай күрделі трансфсрп ср.
"Кредит беру, Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру" санаты мына
сыныптарды қамтиды:
ішкі сыныптар құрамындағы кредитгер беру және акционерлік капиталға
үлескерлікпен қатысу;
ерекшелігі бар ішкі несиелендіру: мемлекеттік басқарудың ба-
сқадеңгейлерін, мемлекеттік кәсіпорыңдарды, Шетел мемлекеттерінің қаржылары
мекемелерін, жеке түлғаларды несиелендіру, басқадай ішкі несиелендіру;
ерекшелігі бар сыртқы несиелендіру: әр түрлі сыртқы несиелеңдіру;
ерекшеліктері бар шет елдік акционерлік капиталға үлескерлікпен қатысу;
халықаралық үйымдар мен басқадай шетелдік үйымдардың акцияларын сатып
алу;
ерекшеліктері бар заңи түлғаның акционерлік капиталына салынған басқару
органдарының инвестициялары болып табылатын төлемдері.
"Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру " санаты мына ішкі сыныптарды
қамтиды:
өзгешеліктері бар ішкі борышты өтеу: мемлекеттік басқарудың басқа
деңгейлеріне қарыз борышты өтеу, ішкі рынокқа орналастырылған мемлекеттік
бағалы қағаздар бойынша борышты өтеу, басқадай ішкі борышты өтеу;
кәсіпорындар мен халықтың арасывда орналастырылатын ішкі қарыздарды
етеу;
сыртқы борышты өтеу.
Өндірістік емес сфера салаларына бағытталған қаражаттардың келемі
олардың қызметінің нәтижелеріне қоғамның қажеттіліктерімен, сондай-ақ
өндірілген үлттық табыспен анықталады. Алайда қазіргі кезде ол көбінесе
мемлекеттік бюджеттің жағдайына, жүргізіліп отырған Шетел мемлекеттерінің
қаржылары саясатына байланысты болып отыр.

Тақырып 9. Мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың жалпы
сипаттамасы.

1. Мемлекеттің экономикалық қызметі.
2. Қоғамдық тауарлар, игіліктер және қызмет көрсету.
3.Мемлекет Шетел мемлекеттерінің қаржыларысының ұғымы мен құрамы.
4. Мемлекеттік кірістер ұғымы мен құрамы.
5. Мемлекеттік шығыстар жүйесі және мемлекеттік шығындар сыныптамасы.

1.Мемлекеттік экономикалық өмірге көптеген факторларға тәуелді қатысады.
Мемлекеттің экономикалық қызметін келесідей функцияларға жинақтайды.
1) экономикалық дамудың қалыпты қозғалысына әсер еттетін заңдық
базаны қамтамасыз ету;
2) монополиялық қызметті шектеу және бәсекелестікті қорғау;
3) табысты және асыл байлықты қайта қайтару;
4) экономиканы тұрақтандыру;
5) ресурстарды қайта тарату;
Аталып өткен функциялар қызметі тікелей және жанама түрде Шетел
мемлекеттерінің қаржылары категорияларын пайдаланумен байланысты. Көпшілік
жағдайда бұл байланыс мемлекеттің 3-ші, 4-ші, 5-ші, функцияларында
айқындалады.
Табысты және байлықты мемлекет қайта таратады, өйткені нарықтық жүйе
олардың алғашқы таратылуына теңсіздік туғызады.
Мемлекет азаматтар табысын теңестіру үшін салықтық жүйе,
трансферттерді, еңбек ақы, бағаны реттеуді пайдаланады. Экономиканы
тұрақтандыру бойынша қызметі экономикалық коньюктураның тербелісін
тудыратын жұмыспен қамту және инфляция деңгейін бақылаудан, сонымен қатар
экономикалық өсуді ынталандыру ьойынша шаралардан тұрады.
Экономикалық ресурстарды қайта тарату екі жағдайда нарықтық жүйенің
жетілмеуінен болады.
-кейбір товарлардың тең көлемдегі өндірісінен ауытқуы;
-нарықтық ресурстарды бөлуден бас тартуды және олардың қоғамдық
товарлар, игіліктер және қызметтер өндірісі үшін толық бөлінбеуі.
Бірінші жағдайда кейбір товарларды өндіру және тұтыну, осы товарларды
тікелей тұтынушы және өндіруші болып табылмайтын субъектілердің шығындарын
немесе пайдаларын туғызады. Бұл құбылыс жанама әсер немесе “переливтер” деп
атайды және берілген шаруашылық пройестердің қатысушысы болып табылмайтын
тұлғалардың немесе азаматтар тобының пайдасын немесе шығындарын көрсетеді.
Жанама әсер шығындарына қоршаған ортаны ластаумен, шу шығарумен және т.б.
әртүрлі қолайсыз жағдайлармен байланысты шығындар жатады. Бұл жағдайда
өндірушілер өздерінің шығындарының бір бөлігін тұрғындарға ауыстырады және
өндірушілердің шығындары азаяды.
Осының нәтижесінде өндірушілердің өндіріс көлемі артады, сәйкесінше
берілген товарларды өндіру үшін ресурстар ұлғайтылған көлемде түседі.
Сонымен мемлекет өндіріс, салаларды Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыруда тікелей қатысады.Олар қоғамдық және әлеуметтік деп
аталады.
2.Мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық жүйенің звеносы ретінде мемлекеттік сектордың өндірістік және
әлеуметтік қатынастарының қызметі мен байланысты.
Мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың экономикалық мазмұны
олар мемлекеттің Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстарын
қалыптастыру үшін қоғамдық өнім мен ұлттық байлықтың құнын тарату және
қайта таратумен байланысты және алынған қаражаттарды мемлекеттің,
мемлекеттік кәсіпорындардың функцияларын орындауға пайдаланумен байланысты
ақшалай қатынастарды білдіреді.
Осы сферадағы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастардың
субъектілері мемлекет, басқару органдары, кәсіпорындар,ұйымдар, мекемелер,
азаматтар.
Мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар тарату және бақылау
функцияларын атқарады.
Мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар құрамына келесідей:
мемлекеттік бюджет, бюджеттен тыс қорлар, мемлекеттік несие, мемлекеттік
кәсіпорындар мен ұйымдар Шетел мемлекеттерінің қаржыларылары. Экономикалық
және әлеуметтік сфераны мемлекеттік басқарудың деңгейі бойынша мемлекеттік
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар жалпы мемлекеттік және жергілікті болып
бөлінеді.
Мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар құрамына бюджеттік
қатынастар маңызды орын алады. Бюджеттік қатынастар көмегімен ақшалай Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылар қайта таратылады.
Республикалық бюджет ресурстары жалпы мемлеккеттік шараларды:
мемлекеттік мақсатты кешенді бағдарламарды, қорғаныс,шекаралардықорғауды,
мемлекеттік басқаруды, әлеуметтік сфераны дамытуды, халықаралық
міндеттемелерді орындауды Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыруға
жұмсалады.
Жергілікті бюджет экономикалық процестерді реттеу, өндірістік күштерді
орналастыру, территориялық инфрақұрылымдарды дамыту, еңбек ресурстарын
ұдайы өндіру үшін қолданылады. Жергілікті бюджет әлеуметтік шығындарды
Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыруда маңызды роль алады.
Бюджеттен тыс қорлардың бағыты- арнайы мақсатты бөлулер және басқа
қайнар көздер есебінен жеке мақсатты шараларды Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыру.
Мемлекеттік несиеде қатынастар кәсіпорындардың, ұйымдардың,
тұрғындардың уақытша бос ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларын
шоғырландырып, оларды мемлекеттік органдарға берумен байланысты.
Халықаралық несиеде қатынасқа шетел мемлекеттері, компаниялары,
мемлекетаралық Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық мекемелер қатысады.
Мемлекеттік сектордың қызмет етуі мемлекеттік меншіктің бар болуына
негізделеді.
Меншіктік жіктеу бойынша мемлекеттік заңды тұлғалар мүлкі және
мемлекеттік қазына деп бөлінеді.
Мемлекеттік заңды тұлғалардың мүлкі заңды түрде негізделген және
мемлекеттік кәсіпорындар мен ұйымдардың қызмет етуі үшін негіз болады.
Мемлекеттік қазына республикалық және жергілікті болып бөлінеді.
Республикалық қазынаға жағады:
1) Республикалық бюджет Шетел мемлекеттерінің қаржыларылары;
2) Мемлекеттік алтын валюталық запастары;
3) Мемлекеттің меншігіндегі мүліктер (жер, оның байлықтары,
өсімдіктер, аңдар, т.б. табиғи ресурстар)
Жергілікті қазынаға жатады:
1) жергілікті бюджет Шетел мемлекеттерінің қаржыларылары;
2)коммуникалдық меншікке қатысты мүліктер.
Осылайша мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың ролі мен
мәні мемлекеттің экономикалық функцияларын орындауға және әрбір этапта
қоғамның даму мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыруға негізделуімен
айқындалады.

Тақырып 10. Мемлекеттік бюджет.

1. Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен ролі.
2. Бюджет жүйесі және бюджет құрылысы.
3. Мемлекеттік бюджеттің кірістер мен шығыстарының құрамы мен құрылымы.
4. Бюджеттік процесс.

1.Мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субьектілермен және халықпен
қалыптасатын Шетел мемлекеттерінің қаржылары қатынастары жалпы қоғамдық
өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық қажеттіліктерді
қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалптастырумен және
пайдаланумен байланысты болады. Шетел мемлекеттерінің қаржылары
қатынастарының бұл жиынтығы «мемлекеттік бюджет» ұғымының экономиикалық
мазмұнын құрайды. Демек, мемлекеттік бюдет мемлекеттің орталықтандырылған
ақша қорын жасау және оны ұдайы өндіріс пен қоғамдық қажеттіліктерді
қанағаттандыру мақсаттарына пайдалау жолымен құоғамдық өнімнің тарату және
қайта тарату процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістің басқа қатысушылары
арасында пайда болатын экономикалық қатынастарды білдіреді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы Шетел
мемлекеттерінің қаржылары сияқты тарату және бақылау функцияларын
орындайды.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты
механизмдерінің бірі. Сонымен қатар мемлекеттік бюджет орындалуы міндетті
мемлекет заңдарының бірі болып табылады және негізгі Шетел мемлекеттерінің
қаржылары жоспары, әлеуметтік экономикалық процестерді реттеу механизмінің
жиынтық ұғымы ретінде қарастыруға болады.
2.Бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құрудың принциптері оның буындарының
өзара қатынастары мен байланысының ұйымдық нысандары, бюджет элементтері
мен құқықтарынң жиынтығы бюджет құрылысын құрайды
Бюджет құрылысныда басты орынды бюджет жүйесі алады, ол экономикалық
қатынастарға және құқықтық нормаларға негізделген түрлі деңгейлердің,
сонымен қатар бюджет процесі мен қатынастарының жиынтығын білдіреді. Бюджет
жүйесінің құрылымы келесі сызбада көрсетілген:

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі

3.Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және
пайдаланумен байланысты болып келетін бюджеттің жұмыс жасауы ерекше
экономикалық нысандар- бюджет кірістері мен шығыстары арқылы болып
отырады.Кірістер мелекетті қаждетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз етеді,
ал шығыстар орталықтандырылған ресурстарды жалпы мемлекеттік
қажеттіліктергі сәйкес бөледі. Шығыстардың кірістерден асып түсуі бюджет
тапшылығын тудырады. Ал, керісінще процесс бюджет профицитін білдіреді.
Бюджет тапшылығын Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру әдістері:
ақша белгілерін шығару, мемлекеттік қарыздар, шетелдік қарыздар, ұлттық
байлықты пайдалану.
Бюджет кірістері салықтық және басқа да міндетті төлемдер, ресми
трансферттер, мемлекетке өтеусіз негізде берілетін, қайтарымсыз сипаттағы
және мемлекеттің Шетел мемлекеттерінің қаржылары активтерін сатумен
байланысты емес, бюджетке есептелуге тиісті ақшалар болып табылады.
Бюджет шығындар қайтарымсыз негізде бөлінетін бюджет қаражаттары.
Шығынардың қатаң мақсатты арналымы болады, олар жалпы сипаттағы мемлекеттік
қызметтер көрсету, қорғаныс, қоғамдық тәртіп, қауіпсіздік, құқық, сот
қылмыстық атқару қызметі, білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік көмек
және әлеуметтік қамсыздандыру, мәдениет, спорт, туризм, ақпараттық
кеңістік, көлік және коммуникация, және басқалар.
4.Бюджеттік процесс – бюджетті жоспарлау, әзірлеу, қарау, бекіту,
атқару, нақтылау, түзету жөніндегі, бюджеттің атқарылуы бойынша бюджет
есебі мен есептемені жүргізу, мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық бақылау, сонымен бірге байланыстырылған гранттарды жоспарлау
және пайдалану жөніндегі бюджет заңдылығымен регламенттелінген қызмет.
Бюджеттік процестің барлық стадиялары өзара байланысты және қоғамның
экономикалық процестерін ғана емес, сонымен бірге саяси өмірінің тікелей
бейнеленуі болып табылады.

Тақырып 11. Жергілікті Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды ұйымдастыру.

1. Жергілікті Шетел мемлекеттерінің қаржыларының мәні мен маңызы.
2. Жергілікті бюджеттердің мәні , кірісттері мен шығыстары.
3. Арнаулы экономикалық аймақтардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы.

1.Жергілікті Шетел мемлекеттерінің қаржылары – ақша нысанындағы
қоғамдық өнімнің бір бөлігін жергілікті басқару органдары өздеріне арналған
функцияларға сәйкес жасау, бөлу, пайдалану процесіндегі Шетел
мемлекеттерінің қаржылары қатынастарының жүйесі. Жеогілікті Шетел
мемлекеттерінің қаржылары мемлекеттің Шетел мемлекеттерінің қаржылары
жүйеісінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ол жергілікті
бюджеттерді, арнаулы бюджеттен тыс қорларды және басқарудың жергілікті
органдарының қарамағындағы шаруашылық жүргізуші субьектілердің Шетел
мемлекеттерінің қаржыларысын кіріктіреді.
Жергілікті Шетел мемлекеттерінің қаржылары отандық экономика үшін
біршама ұғым. Бүкіл жергілікті бюджеттер елдің мемлекеттік бюджетінің
бірыңғай жүйесіне енгізілген 1938 жылдан бастап, жергілікті Шетел
мемлекеттерінің қаржылары дербес категория ретінде өзінің өмір сүруін
тоқтатқан болатын.
Бүгінде, жұртқа мәлім, қоғамда экономикалық қатынастарды
орталықсыздандыру мемлекеттің жалпы экономикалық саясатын жүзеге асыруда
аймақтардың дербестігі мен ролін арттырып отыр.
Нарықтық қатынастардың қалыптасуы жағдайында жергілікті органдар
қызметінің аясы кеңейе түсуде, олар әлеуметтік, экономикалық, экологиялық,
демографиялық сипаттағы проблемаларды шешудеедәуір дербестікке ие бола
бастады.
Басқарудың жергілікті органдарына мемлекеттің әлеуметтік
бағдарламаларын жүзеге асыру жөнінде маңызды міндеттер жүктелген. Халыққа
қызмет көрсету жөніндегі шараларды Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру
негізінен жергілікті Шетел мемлекеттерінің қаржылары ресурстары есебінен
жүзеге асырылады. Әлеуметтік – тұрмыстық инфрақұрылымның салалары халыққа
қызметтер көрсетуді бюджет қаражаттарынан қалыптасатын қорлар есебінен
көрсетеді. Бұл, тиісінше жергілікті Шетел мемлекеттерінің қаржыларының ролі
мен маңызын арттырып отыр. Оның қызметінің тиім-
ділігі бірқатар жағдайларға – жергілікті Шетел мемлекеттерінің қаржыларының
бүкіл теориялық аспектілерін анық етіп шешіп алуға, елдің бюджет
құрылысының жалпы-мемлекеттік құрылысқа нақты сәйкестігіне байланысты болып
келеді.
Жергілікті Шетел мемлекеттерінің қаржыларының ролі, оның құрылымы мен
бағыты бүтіндей билік пен басқарудың жергілікті органдарына жүктелінген
функциялардың сипатымен, сондай-ақ мемлекеттік әкімшілік – аумақтық
құрылысымен және оның саяси-экономикалық бағыттылығымен сипатталады.
2. Жергілікті бюджеттер бюджеттік жүйенің тәуелсіз звеносы болып
қызмет етеді. Бюджеттің тәуелсіздігі - ол тіркелген табыс базасының
негізінде аймақтық басқару органдарының өздерінің бюджеті көлемін баптар
бойынша табыс пен шығыс құрамын және мөлшерін анықтау болып табылады.
Жергілікті бюджеттер тұрғындарға өндірістің соңғы нәтижесін жеткізетін
басты каналдардың бірі болып табылады.
Жергілікті бюджеттердің экономикалық мәнін келесі қызметтері арқылы
көрсетуге болады:
- жергілікті басқару органдарының қызметін Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық қамтамасыз ететін ақшалай қорларды құру;
- бұл қорларды халық шаруашылығы салалары арасында бөлу және
пайдалану;
- басқару органдарының қол астындағы кәсіпорындардың, ұйымдардың,
мекемелердің Шетел мемлекеттерінің қаржылары шаруашылық қызметтерін
бақылау.
Жергілікті бюджет - бұл жергілікті өзін-өзі басқарудың міндеттері мен
функцияларын Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қамтамасыз етуге арналған
ақшалай қаражаттар қорларының құрылуы мен пайдаланылуының формасы.
Жергілікті бюджеттер Қазақстан Республикасы Шетел мемлекеттерінің қаржылары
жүйесінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.
Жергілікті бюджеттердің елдің экономикалық және әлеуметтік дамуындағы
ролі келесілерден көрінеді:
- жергілікті бюджеттерде Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
ресурстарды шоғырландыру жергілікті өзін-өзі басқару органдарына өздерінің
өкілеттілігін Қазақстан Республикасының Конститициясына сәйкес жүзеге асыру
үшін Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық базасын құру- жергілікті
бюджеттердің басты ролі болып табылады. Бұл бюджеттер арқылы жалпы мақсатты
міндеттерді орындауды қамтамасыз ететін және жергілікті өзін-өзі басқару
органдары функцияларының жүзеге асырылуы үшін Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық базасын қалыптастыратын жергілікті бюджеттердің ақшалай
қорлары пайда болады;
- жергілікті бюджеттерді қалыптастыру сол аймақтарға толықтай
мөлшерде, оның әлеуметтік-экономикалық дамуына қаражаттарды пайдалануда
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық шаруашылық дербестігін көрсетуге, сондай-
ақ бюджеттен Шетел мемлекеттерінің қаржыларыланатын білім беру, денсаулық
сақтау мекемелері, мәдениет және тұрғын-үй қоры мен жергілікті мақсаттағы
коммуникацияның жоспарлы дамуын қамтамасыз етуге мүмкіндік береді;
- жергілікті бюджеттер арқылы аймақтардың әлеуметтік-экономикалық
дамуын теңестіру жүзеге асырылады. Бұл мақсатпен аймақтардың әлеуметтік-
экономикалық дамуының бағдарламалары құрылып, іске асырылады;
- жергілікті өзін-өзі басқару органдары Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық бюджеттік қаражаттарға ие бола отырып, өндірістік емес
сферадағы мекемелерге мемлекеттік және муниципалдық қызмет көрсететін Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық шығындардың нормативтерін жоғарылата немесе
төмендете алады;
- жергілікті басқару органдары жергілікті бюджеттерде Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстар бөлігін шоғырландыра отырып,
орталықтандырылған түрде Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстарды
аймақта өнеркәсіптің, ауыл шаруашылығының және әлеуметтік сфераның
басымдықты салаларының дамуы сияқты стратегиялық міндеттерді шешуге
бағыттай алады;
- жергілікті бюджеттер Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстар
арқылы Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырудың ұтымды пропорциялары мен
материалдық және еңбек ресурстарының тиімді пайдаланылуын ынталандыруға,
сондай-ақ жаңа жұмыс орындарын құру мен аймақта жұмыссыздық деңгейін
төмендету проблемаларын шешуге мүмкіндік беретін жаңа жергілікті
өндірістерді құруға ықпалын тигізеді.
Жергілікті бюджеттердің ролі аймақтардың әлеуметтік-экономикалық
дамуында жоғары атқарушы органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының, олардың бюджеттерді құру мен орындау бойынша сәйкес
өкілеттілігіне байланысты.
3. Аймақтардың экономикалық дербестігі абсолюттік бола алмайды. Ол
әрдайым салыстырмалы және және аймақ неғұрлым кіші болса, бұл дербестіктің
көріну шегі де аз болады, яғни шешімдер қабылдауда орталыққа тәуелсіз еркін
болады. Оның үстіне аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының қазіргі
деңгейі, бюджеттік өзарар қатынастардың қалыптасқан сипаты, нарықтық
экономикаға көшу кезеңінің күрделілігі республика жергілікті бюджеттерінің
көпшілігінің нақтылы дербестілігі туралы айтуға мүмкіндік бермейді.
Сондықтан әлеуметтік инфрақұрылымды халықты әлеуметтік игіліктердің
кепілдікті минимумымен қамтамасыз ететін мөлшерлерде Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыру үшін қаражаттардың жеткіліктілігі қағидатыжүзеге асырылуы
тиіс. Әрбір әкімшілік-шаруашылық бірлігі дербестігінің бір оңтайлы деңгейі
болуы тиіс, бұл деңгейдің критерийі осы аймақтық экономикалық мүдделерінің
ең жоғары мүмкіндікте іске асыруда болып келеді.
Аймақтардың экономикалық дербестінің маңызды шарттарының бірі оларды
аймақтық ресурстарды жаңғырту табиғатты қорғаужөніндегі шараларды Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландыруға қажет қаражаттардың кепілдікті көздерін
жасау болып табылады.
Аймақтың экономикасын басқарудағы орталықтандырылған және жергілікті
негіздердің оңтайлы үйлесуін анықтаудың ортақ қағидаты былайша
тұжырымдалады: экономикалық дамудың стратегиясын анықтаудағы централизм,
оны іске асырудағы дербестік.
Оперативтік-шаруашылық дербестігі жергілікті буында шығыстардың елу
пайызынан кем емесін жабатын кірістердің оқшауланылған, бекітіліп берілген
жүйесін жасауды, бюджетке ұзақ мерзімге кірістердің қатаң бекітіліп
берілуін қажет етеді.
Дамыған нарықтық экономикасы бар елдерде ұлттық табысты бюджет арқылы
қайта бөлу фискалдық федерализм теориясы негізінде жүзеге асырылады.

Тақырып 14. Мемлекеттік кірістер.

1.Мемлекеттік кірістер мәні.
2.Мемлекеттік кірістер классификациясы.

Мемлекеттік кірістер болып меншіктің қызмет етуіне материалдық базаны
құру үшін мемлекет меншігіне түсетін Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар
жиынтығы қалыптасатын экономикалық қатынастар жүйесі болып табылады.
Кірістер Шетел мемлекеттерінің қаржыларылармен тығыз байланыста қызмет
ететін зкономикалық категория. Олар бұл Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыларды шығындаумен байланысты белгілі қызмет нәтижелері. Кірістер
өндіріс нәтижелері болып табылады және қайта құрылған өнімнің тарату
стадиясында пайда болады. Олар аралық сипатта болуы мүмкін, яғни
қалыптасуынан кейін таратудың жаңа зтапына көшеді немесе өндірістің жаңа
стадиясы айырбасқа көшу жолымен соңғы кірістер ретінде қызмет атқаруы
мүмкін. Соңғы кірістер тікелей жинақтау және тұтынуға пайдаланылатын
кірістер. Кірістің аралық сипаты бір шаруашылық жүргізуші субъектінің
кірістері екінші субъектінің шығындары есебіне қалыптасатындығымен
айқындалады. Мысалы: кәсіпкерлік сектордың табыс салығын төлеу кезіндегі
шығындары мемлекеттік бюджет кірістері болып табылады. Ұлттық табысты
тарату нәтижесінде мемлекеттің алғашқы кірістері қалыптасады. Алғашқы
кірістер тарату және қайта таратудың күрделі процестеріне түседі. Осы
процестер нәтижесінде ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар қорлары
және ең бірінші мемлекеттік бюджет қалыптасады. Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылар көмегімен тұрғындар кірістерінің бір бөлігі жалпы мемлекеттік
қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін алынады. Кәсіпорын пайдасы таратуға
жатқызылады. Оның бір бөлігі мемлекеттік бюджетке түседі, ал екінші бөлігі
кәсіпорында қалады және ішкі шаруашылық қажеттіліктерге пайдаланылады.
Кірістер ұғымының материялдық-заттық негізі болып мемлекетте, кәсіпорында,
ұйымда және тұрғындарда орталықтандырылған белгілі ақшалай Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылар табылады. Мемлекеттік кірістердің экономикалық
табиғаты және оларды ұйымдастыру, шарушылық жүргізу жүйесі мемлекеттің
экономикалық және саяси ролімен шартталған.Мемлекеттік кірістердің
қалыптасуы осы процеске мемлекеттің активті қатысуы кезінде іске асырылады.
Ол бюджетке орталықтанатын таза табыстың үлесін бекітеді, сонымен қатар
тұрғындардың жеке кірістерінің бөлігін және қоғамның басқа Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыларын концентрациялайды.мемлекет өндіріс Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыларының бір бөлігінің сәйкесінше қосалқы өнімнің
меншік иесі болып табылады.
Мемлекеттік меншіктен кірістерге келесілер жатады:
1.Пайда қосылған құнға салынатын салық, акциздер, әлеуметтік сақтандыруға
жарналар түрінде мемлекеттік кірістер және ұйымның таза кірісі.
2.Мемлекеттік мүліктен кіріс (мемлекеттік тұрғын үй қоры, жер, орман, су
т.б.)
3.Мемлекеттік ұйымдармен, мекемелерден көрсетілетін ақылы қызметтен
кірістер.
4.Бюджеттік мекемелердің арнайы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылары және
т.б.
“Мемлекеттік кірістер” және “мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық ресурстар” ұғымдарын шатастырмау қажет.Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық ресурстар мазмұны бойынша мемлекеттік кірістер ұғымынан кең
ұғым. Мемлекеттік кірістерден басқа Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
ресурстар құрамына табыстар болып табылмайтын, бірақ қоғамдық
қажеттіліктерде пайдаланылатын Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар кіреді.
Мысалы:негізгі құралдарды қалыпқа келтіруге амортизациялық
бөлулер,айналмалы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың артықшылықтары,
кредиторлық қарыз сомалары және т.б. Бұл ақшалай Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылар тікелей кірістер болып табылмайды, яғни Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылар шығындарына байланысты белгілі бір қызметтің нәтижесі болып
табылмайды. Мемлекеттік заемдарда түсімдер мемлекеттің Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылықресурстары болып табылады, бірақ бұлар
мемлекеттік кірістер ретінде қарастырыла алмайды. Өйткені бұл қарыз Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылар. Мемлекеттік қарыздың қайнар көзі ұлтық
табыстар ,ал тарату және қайта тарату кезінде
мобилизацияланады. Мемлекеттік мен қамтамасыз етіледі.
2.Мемлекеттік кірістерді классификациялау мемлекеттік кірістеррдің
экономикалық табиғатын, олардың құрамын және мақсаты бағын, қалыптасу
принциптерін, яғни мемлекеттік кірістердің барлық жүйесін терең түсінуге
мүмкіндік береді. Меншік формаларының ұйымдастыру –заңдық бейнеленуінен
тәуелді мемлекеттік кірістер келесілерден тұрады:
1.мемлекеттік кәсіпорын және ұйым кірістерінен.
2.жеке меншік сектордың салықтық түсімдерінен.
3.тұрғындардың салықтық түсімдерінен.
4.коллективтік кәсіпорын және ұйымдардың салықтық түсімдерінен.
5.қоғамдық ұйымдардың салықтық түсімдерінен.
Құрылу сферасынан тәуелді мемлекеттік кірістер келесідей
классификацияланады: материалдық өндіріс сферасында қалыптасатын кірістер,
өндірістік емес сферада қалыптасатын кірістер.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық мазмұны бойынша кірістер:
1.салықтық
2.салықтық емес( мемлекет игілігінен алу және жекешелендіру Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылары, ақшалай-заттай лотереядан табыстар болып
бөлінеді)
Салықтық табысты мобилизациялау жағдайында меншік формасының өзгеруі
мүмкін. Мобилизациялау әдістері бойынша кірістер орталықтандырылған және
орталықтандырылмаған болып бөлінеді. Жалпы қоғамдық өнім және ұлттық табыс
құнының жеке құраушылары мемлекеттік табыстардың жеке Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық ресурстардың жүйесін қалыптастырады. Олардың ішінде негізгі
орынды пайда, қосылған құнға салынатын салық акциздер, сыртқы экономикалық
байланыстардан табыстар, әлеуметтік қажеттіліктерге бөлулер түріндегі таза
табыс алады. Кірістердің берілген түрлері таратушылық процестерде әртүрлі
қалыптасып, меншіктің әртүрлі формасында кәсіпорында қалыптасады.
Таза табыс қосалқы өнімнің ақшалай формадағы құнын бейнелейді, яғни
сату кезінде қосалқы өнім таза табыс формасына көшеді. Қосалқы өнімнің
сәйкесінше таза табыстың бөлігі- пайда. Әртүрлі аспектілерде пайданы
товарлық өндірістің экономикалық категориясы ретінде халық шаруашылығының
алғашқы звеноларының шаруашылық есептік көрсеткіші ретінде сипаттауға
болады. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық аспектіде пайда экономика
салаларында құрылатын ақшалай жиындардың негізгі формаларының бірі ретінде
сипатталады. Шаруашылықтың тәжірибеде пайда болып өнімді өткізуден
табыстан, жанама салықтарды шегерген соманы, өнімнің өзіндік құнынан асатын
сомасы есептеледі.Сонымен өзінің спецификалық формасын пайда өнімді өткізу
процесінде алады, ал өндіріс сферасында құрылады. Пайда өзгермелі шама
болып табылады. Өйткені ол өзіндік құн деңгейінен тәуелді болады. Халық
шаруашылығында пайда 3 функция атқарады:
1. Кәсіпорынның, коммерциялық қызметі жағдайын бағалау көрсеткіші
ретінде.
2. Таратушы, яғни жеке салалар және өнім түрлері бойынша
рентабельділіктің әртүрлі деңгейі арқылы табыстарды қайта таратуда
айқындалады.
3.Кәсіпорын және олардың жұмысшыларын экономикалық ынталандыру.

Тақырып 13.Мемлекеттік шығыстар.

1. Мемлекеттік шығыстардың мәні құрамы мен сыныптамасы.
2. Экономиканы Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру.
3. Әлеуметтік мәдени шараларға жұмсалатын шығыстар.
4. Халықты әлеуметтік қрғау шығыстары.
5. Ғылыми-техникалық прогресті Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру.
6. Қорғанысқа және басқаруға жұмсалатын шығыстар.

1.Мемлекеттік шығындар мемлекеттің қызмет етуімен байланысты ақшалай
шығындарды білдіреді. Экономикалық категория ретінде мемлекеттік шығындар
қоғам қажеттіліктерін қанағаттандыру және қоғамдық өндірісті дамыту және
жетілдіру мақсаттарына жалпы қоғамдық өнімді тарату және қайта таратумен
байланысты экономикалық қатынастарды білдіреді.
Мемлекеттік шығындар құрамына мемлекеттік бюджет, мемлекеттік
бюджеттен тыс қорлар, мемлекеттік кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер
шығындары жатады.
Мемлекеттік сектор кәсіпорындардың шығындарына келесілер жатады:
1) өндірістік, шаруашылық-эксплутациялық қызметпен байланысты шығындар;

2) ұдайы өндірісті кеңейтуге шығындар;

3)бюджетке және бюджеттен тыс қорларға төлемдер;
4)ынталандырушы қорларға шығындар.
Мемлекеттік шығындардың ролі елдің тұрғындары қоғамдық товарлармен,
игіліктермен, қызметтермен қамтамасыз ету үшін бағытталатындығымен
анықталады.

Бағыттары және мақсаттары бойынша барлық шығындар жиынтығы мемлекеттік
шығындар жүйесін құрайды.
Мемлекеттік шығындарды ұйымдастыруға оларды болжамдаумен, сонымен
қатар Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды пайдаланумен қатар Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыларды пайдалану және Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландырудың қатаң тәртібін белгілеумен қол жеткізіледі. Сондықтан
мемлекеттік шығындарды ұйымдастырудың негізгі принциптерінің бірі-
жоспарлық.
Сонымен қатар мемлекеттік шығындарды ұйымдастырудың келесідей түрлері
бар;
1)мемлекеттік шығындарды Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырудың
мақсатты сипаты;
2)мемлекеттік шығындарды Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырудың
қайтымсыз сипаты;
3)жоспарлауды орындау шегінде Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
4)ресурстарды пайдалануды үнемдеу режимін сақтау;
5)оларды жабудың бюджеттік, несиелік және меншіктікті қайнар көздердің
тиімді сәйкестігі.
5.Мемлеттік шығындарың жеке түрлері экономикалық мазмұны мен мәні
Мемлекеттік шығындардың бөлудің маңызды критериі олардың өндіріс процесіне
және ұлттықтабысты құру процесіне қатыстылығы.Осыған cәйкес мемлекеттік
шығындар экономикалық мазмұны бойынша келесідей топтарға бөлінелі:
1)материалдық өндіріспен байланысты және өндірістік сфераға қатысты
шығындар;
2)өндірістік емес сфера қызметіндегі шығындар;
3)мемлекеттік резервтерді құруға шығындар.
Бірінші топ шығындары мемлекеттің шаруашылықпен шартталған және
ұлттық табысты құрумен байланысты.
Мемлекеттік шығындардың екінші тобы қоғамның қоғамдық қажеттіліктерін
қанағаттандыру үшін ұлттық табысты тұтынумен байланысты.
Үшінші топтағы мемлекеттік шығындар-төтенше жағдайларда өндірістік
және өндірістік емес сфера қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталады.
Заттық (мақсатты) белгісі бойынша мемлекеттік шығындар
экономикаға,әлеуметтік-мәдени шараларға,ғылымға, қорғаныс және басқару
шығындарына бөлінеді.
Территориялық белгісі бойынша мемлекеттік шығындар экономикалық
аймақтар бойынша бөлінеді.
Материалдық өндіріс сферасында салалық белгісі бойынша мемлекеттік
шығындар өндіріске, құрылысқа,ауыл шаруашылығына, транспорт және байланыс,
сауда, жабдықтау шығындарына, білім беруге, ғылымға, денсаулық сақтауа
әлеуметтік-мәдени шараларға, қорғанысқа, басқаруға бөлуге болады.
Мемлекеттік шығындарды Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырудың екі
әдісі бар:
1)шаруашылық есептік (хозрасчетный) кәсіпорындар мен ұйымдарды Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
2)сметалық-бюджеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру.
Бюджеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырудың келесідей
формалары қолданылады: дотация, субвенция, субсидия.
Дотация кезіеде ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар
қайтымсыздық тәртіппен бюджеттен және бюджеттен тыс қорлардан кәсіпорындар
мен ұйымдар шығындарын жабу үшін немесе төменгі бюджеттеіді теңестіру үшін
бөлінеді.
Субвенциялар-тұрғындарды әлеуметтік қолдауды қамтамасыз ету бойынша
бағдарламалар мен шараларға мақсатты мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық көмек формасы Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды мақсатсыз
пайдаланған жағдайда қайтарылады.
Субсидиялар- үлестікнегізде белгілі бір шараларды қайтымсыз Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландыруға бюджет, бюджеттен тыс және арнайы қорлар
есебінен ақшалай және натуралдық формадағы көмек.
2.Экономиканы дамытуға шығындар өндіріс көлемінің үнемі өсуіне және
оның тиімділігін арттыру үшін жағдай жасауға бағытталған ақшалай Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылар. Оларға келесілер жатады:
1. күрделі салымдар;
2. негізгі қорларды жөндеу;
3. айналым қорларының өсімі (прирост);
4. материалдық резервтерді құру;
5. арнайы қорларды және мақсатты Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыру қорларын құру; қалыптастыру;

Экономикада шығындарда маңызды орынды күрделі салымдар, яғни ұлттық
шаруашылықтың барлық салаларының негізгі қорларын кеңейтуге бағытталған
материалдық, еңбек және ақшалай ресурстардың жиынтығы алады.
Күрделі салымдар құрамына жататын шығындар:
1.құрылыс монтаж жұмыстарына;
2.құрал жабдықтарды, инвентарларды, инструменттерді алуға;
3.қайта құрылатын кәсіпорын үшін маман кадрларды дайындауға шығындар;
Күрделі салымдар келесілер есебінен Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландырылады:
1.шаруашылық жүргізуші субьектілердің меншікті Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылары;
2.банктердің ұзақ мерзімді несиелері;
3.тұрғындар жинақтары;
4.бюджеттен ассигнованиялар;
3.Тұрғындарды әлеуметтік қорғауға шығындар.
Шығындардың бұл тобы мемлекеттік шығындар жүйесінде көп үлесті орын алады.
Әлеуметтік қорғау қоғамдық дамудың нақты жағдайларына сәйкес
азаматтарды кепілденген қалыпты өмір сүру деңгейімен қамтамасыз ету үшін
мемлекеттік және басқа институттар арқылы оларды жүзеге асыру механизімі
мен приоритеттер жүйесін білдіреді. Ол деңгей қоғамның әлеуметтік
экономикалық даму жағдайынан, жалпы ішкі өнім көлемінен, жинақталған ұлттық
байлықтан, оларды тарату сипатынан және осы жүйені жүзеге асыру
механизімінің тиімді қызметінен тәуелді.
Минималды әлеуметтік төлем мөлшерін есептеу үшін орта жандық
тұтынушылық бюджет, размерлі негіз болады.Ол үшін жанұяға қажетті негізгі
тамақтану өнімдері, киім, медикаменттер отын,қызмет көрсетулер бойынша
минималды тұтыну корзинасының құны мен құрылымы есептеледі.
Тұрғындарды әлеуметтік қорғауға шығындар Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық құжаттарда, жоспарлар мен есеп берулерде әлеуметтік қамтамасыз
етуге және әлеуметтік көмекке шығындар болып саналады.
Әлеуметтік қамтамасыз ету қоғамның жұмысқа қабілетсіз жұмыс
істемейтін мүшелерін материалдық қолдау бойынша кең спектрлі қатынастарды
қамтиды.
Әлеуметтік көмек күн көрісі төмен (малоимущим) тұрғындарға
таратылады. Кедейлік шегі -1780. Ең төмен күн көріс 4496. Бұлар мемлекет
және қайырымдылық қорлар есебінен Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландырылады.
Осылайша әлеуметтік қорларды Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру
үшін Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды қалыптастырудың үш әдісін
қарастыруға болады: сақтандыру, бюджеттік, қайырымдық жарналар.
Пенсия- бұл азаматтарды кәрілікте қамтамасыз ету үшін, толық және
бөлшектеп жұмысқа қабілетсіздікті, қажетті еңбек стажына жетуімен
байланысты кепілденген айлық ақшалай төлем.
Пособие-жұмыстағы уақытша үзіліске (больничный) және белгілі бір
жағдайларда жоғарғы шығындарды компенсациялау үшін (по уходу за ребенком,
жерлеуге, босануға, санаторилерге жолдама алу үшін ) кепілденген ақшалай
төлем.
Кез-келген мемлекет өзінің жаңа ғылыми –техникалық прогресс
жетістіктерін қорғаныс қабілеттерін қолдау керек. Бұл мемлекеттің маңызды
функцияларының бірі.
Қорғанысты Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру республикалық
бюджет есебіне жүргізіледі
4.Мемлекеттік шығындардың маңызды бағыты болып әлеуметтік мәдени шараларға
шығындарды, яғни оқу ағарту, ақпараттық қызметтер (баспасөз, радио,
телевидение) мәдениет, өнер, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамтамасыз ету
шығындарын Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру болып табылады.
Осы топ шығындарының қалыптасу қайнар көздері- мемлекеттік бюджет пен
арнайы бюджеттен тыс қорлар. Қалған бөлігі шаруашылық жүргізуші
субьектілердің кірістері есебінен орталықтандырылмаған тәртіппен
қалыптасады.
Қазіргі кезде әлеуметтік сфера мекемелері Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландырудың шаруашылық есеп бастамасына (хоз. расчетное начало)
біртіндеп көшуде. Білім беру сферасында- бұл кепілденген бюджеттік
нормаларға қосымша білім беру және кәсіп қойлық тәжірибеде ақылы оқытуды
қолдану, денсаулық сақтауда- ақылы медициналық қызмет көрсетулердің дамуы,
әлеуметтік қорғауда- жинақтау зейнет ақы қорларына сақтанушылық бөлулер.

Тақырып 14.Мемлекеттік кредит және мемлекеттік қарыз.

1. Мемлекеттік кредиттің мәні.
2. Мемлекеттік кредиттің нысандары мен әдістері.
3. Халықаралық мемлекеттік кредит.
4. Мемлекеттік борыш және оны басқару.

1.Мемлекет пен муниципалдық құрылымдардың қарамағына елдің заңды және
жеке тұлғаларының бос ақша қаражаттары да, сонымен бірге басқа елдердің
және халықаралық Шетел мемлекеттерінің қаржылары-несие институттарының
ресурстары да несие капиталы ретінде уақытша пайдалауға жұмылдыру үшін және
бюджет тапшылығы проблемаларын шешу үшін тартылуы мүмкін. Оларды алудың
басты әдісі мемлекеттік кредит болып табылады.
Мемлекеттік кредит – жалпы мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің
қаржыларының басты буындарының бірі және кредит қатынастарының жиынтығын,
бұл қатынастарда мемлекет несиегердің де, қарыз алушының да, гаранттың да
ролінде көрінуі мүмкін.
Мемлекеттік кредиттің ерекшелігі қарызға берілген қаражаттардың
қайтарымдылығында, мерзімділігінде және ақылығында.
Мемлекеттік кредиттің көмегімен жұмылдырылған қаржаттар көбінесе
экономиканы Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыруға бағытталатындықтан
оның өндірістік сипаты болуы тиіс. Мемлекеттік кредиттің функциялары: қайта
тарату, реттеу.
Мемлекеттік кредит түрлері бойынша ішкі, сыртқы, шартты болып
ажыратылады. Мемлекеттік кредиттің көздері- кәсіпорындарда, банктерде,
зейнетақы қорларында , сақтық қорларында, халықта пайда болатын уақытша бос
қаражаттар.
Мемлекеттік кредит ресурстарын:
-бюджет тапшылығын Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
-ұлттандырылған және аралас кәсіпорындарға жұмсалатын күрделі
жұмсалымдарды Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
-биліктің жергілікті органдарының шаруашылық органдарын Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
-елдің ақша айналысын реттеу үшін пайдаланады.
2.Ішкі мемлекеттік кредиттің нысандары:
-мемлекеттік қарыздар шығару
-коммерциялық банктердегі халықтың салымдарының бір бөлігін мемлекеттік
қарыздарға айналдыру.
-қазынашылық несиелер.
Мемлекеттік кредиттің негізгі нысаны кредит қатынастары болып көрінетін
мемлекеттік қарыздар болып болып табылады.
Мемлекеттік қарыздар – нәтижесінде мемлекет белгілі бір мерзімге және
белгілі бір ақыға ақша қаражаттарының белгілі бір сомаларын алатын мемлекет
пен заңды және жеке тұлғалар арасындағы қарыз қатынастары.
Қарыздар өтеу мезгілі, орны, орналастыру әдістері, қарыз валютасы,
эмитенттер, табыстылық түрлері бойынша ажыратылады. Өтеу мерзімі бойынша
қысқа мерзімді, орта мерзімді, ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Орналастыру
орны бойынша қарыздар ішкі және сыртқы болып, орналастыру әдістері бойынша
еркін айналатын, жазылу бойынша орналастырылатын және мәжбүрлеме қарыздар
болып, эмитентке қарай қарыздар үкіметтің қарыздары және биліктің
жергілікті органдарының қарыздары болып және табыстылық түрлері бойынша
қарыздар пайыздық, ұтыс немесе лотереялық қарыздар болып ажыратылады.
3.Өзінің шығындарын жабуға мемлекет шетелдік кредиттерді де тартады.
Сыртқы экономикалық байланыстардың қарқындап өсуі халықаралық мемлекеттік
кредиттің тез дамуына жеткізіп, соның негізінде сыртқы берешектердің шапшаң
өсуіне себепкер болып отыр. Мемлекет өзіне қажжет ресурстарын жұмылдыру
үшін ұлттық шекарадан тысқары жерлердегі бос ақша көздерін барған сайын
белсенді пайдалануда.
Халықаралық мемлекеттік кредит – халықарарлық экономикалық қатынастар
сферасында елдердің материалдық ресурстарының қозғалысы, мемлекет
дүниежүзілік Шетел мемлекеттерінің қаржылары нарығында борышкер немесе
несиегер ретінде болатын қатынастардың жиынтығы.
Халықаралық кредиттің функциясы мемлекеттердің сыртқы экономикалық
қызметі процесінде тауар және ақша ресурстарын қайта тарату болып табылады.

4.Мемлекеттік кредит қызметінің нәтижесінде мемлекеттік борыш
түзіледі. Мемлекеттік борыш – бұл алынған және белгілі бір күнге өтелмеген
мемлекеттік қарыздардың сомасы. Орналастыру нарығына, қарыз валютасына және
басқа сипаттамаларына қарай мемлекеттік борыш мемлекеттік ішкі және сыртқы
борыш болып бөлінеді. Сондай-ақ күрделі және ағымдағы мемлекеттік борыш
болып бөлінеді.
Дүниежүзілік практикада мемлекеттік борыштың мөлшерін салыстырмалы
сыпаттау үшін арнайы көрсеткіш – борышқа қызмет көрсетудің коэффициенті
пайдаланылады.
Мемлекеттік борышты басқару – мемлекеттің өзі немесе оның кепілдігімен
алынған борышқа қызмет көрсету, оны жоспарлы өтеу, жаңа қарыздарды тарту
және жүзеге асырудың шарттарын жасау жөніндегі мемлекет шараларының бүкіл
спектрі; мемлекеттік орган уәкілетті органдары арқылы ұтымды әрі тиімді
қарыз алуды қамтамасыз ету және мемлекеттік кредитке қызмет көрсетудің
құнын оңтайландыру жөніндегі қызметі; басқару келешекте макроэкономикалық
қиыншылықтардан және төқлем баласының проблемаларынан аман болу мақсатында
жүзеге асырылады.
Мемлекеттік борышты басқарудың әдістері: қайта Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыру, жаңғырту, мерзімді ұзарту, сәйкестендіру, кемімелі ара
салмақ бойынша облигацияларды айырбастау, қарызды өтеу мерзімін ұзарту,
мемлекеттік борыштан бас тарту.

Тақырып 15.Сақтандырудың экономикалық және әлеуметтік негіздері.

1. Сақтандырудың әлеуметтік-экономикалық мәні, оның іс-әрекет сфералары.
2. Жалпы сақтандыру және өмірді сақтандыру.
3. Міндетті әлеуметтік сақтандыру.
4. Сақтық нарығы.

1.Сақтандыру – қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша сферасын
бейнелейтін көне категорияларының бірі. Сақтандыру сферасы адам өмірінің ,
өндірістік және әлеуметтік-экономикалық қызметтің барлық жағын қамтиды.
Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп – бұл өндіріс пен адам өмірінің
қауіп қатерлі сипаты.
Сақтандырудың мақсаты қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін қамтамасыз
ету үшін азаматтарды, мүліктеді, өндіріс процестерін қоғамдық және ұжымдық
қорғау болып табылады.
Сақтандырудың экономикалық мәні барлық қатысушылардың төлемдері есебінен
оқыс оқиғаға ұшырағанға көмек көрсетілетіндігінде. Демек, сақтандыру –
қолайсыз құбылыстар мен күтпеген оқиғалар болған кезде жеке және заңды
тұлғалардың мүліктік мүдделерін қорғау және оларға материалдық зиянды төлеу
үшін мақсатты ақша қорларын құру және пайдалану жөніндегі қайта бөлгіштік
қатынастардың айрықша сферасы.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі бойынша мыналар сақтандырудың
нысандары болып табылады:
Міндеттілік дәрежесі бойынша – ерікті және міндетті;
Сақтандыру орбьектісі бойынша – жеке және мүліктік;
Сақтық өтемді жүзеге асыру негіздері бойынша – жинақтаушы және жинақтаушы
емес.
2.Жалпы сақтандыру және өмірді сақтандыруға тән экономикалық қатынастар
қоғамдық өндіріс процесіндегі зиянның орнын, егер бұл процесс тікелей дүлей
апат пен басқа да төтенше немесе күтпеген оқығалардың нәтижеснде бұзылса,
толтырумен байланысты.
Сақтандырудың түрлері: жазатайым жағдайлардан және аурудан сақтандыру,
медициналық сақтандыру, көлік құралдарын сақтандыру, жүктерді сақтандыру,
мүліктік сақтандыру, азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру,
кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыруөмірді сақтандыру аннуитеттік сақтандыру.
3.Міндетті әлеуметтік сақтандыру – заматтарды еңбек ету қабілеттерін
жоғарылатуына және жұмысынан айырылуына, сондай – ақ асыраушысынан
айырылуына байланысты кірістің бөлігін өтеу үшін мемлекет ұйымдастыратын,
бақылайтын және кепілдік беретін шаралардың жиынтығы, азаматтарды
әлеуметтікқорғаудың мемлекет жүзеге асыратын нысандарының бірі.
Әлеуметтік арналым қорларын қалыптастырудың екі қағидатыбар:
1)ұрпақтар ынтымақтастығының негізінде;
2)әлеуметтік қорларға көбінесе әлеуметтік қорға азаматтардың дербес
аударымдарының негізінде.

Тақырып 16. Экономиканы мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру
және реттеу.

1. Экономиканы мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеудің
жалпы сипаттамасы мен сыныптамасы.
2. Макроэкономикалық тепе-теңдік және Шетел мемлекеттерінің қаржылары.
3. Фискалдық саясаттың нұсқалары.
4. Нарықтық тепе-теңдікке салықтардың әсері.

Тақырып 17. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарық.

1. Шетел мемлекеттерінің қаржылары нарығы туралы ұғым.
2. Бағалы қағаздар нарығы және бағалы қағаздардың түрлері.
3. Бағалы қағаздар нарығының қатысушылары.
4. Қор биржасы.
1.Бағалы қағаздар нарығын реттеу.
2.Қор биржалары.

1. Бағалы қағаздар нарығын құру және дамыту шаруашылықты бір
орталықтан Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырудың тиімсіз жүйесін және
салааралық қайта бөлуді өзгертуге, нарықтық құрылымдардың инвестицияға
деген сұраныстарын қанағаттандыруға және бұл нарыққа салааралық капиталдың
қайта құйылуын реттеуші болуға, ірі кәсіпорындар мен банктер жұмысының
барометрі болуға мүмкіндік береді. Бағалы қағаздар нарығының дамуы
экономиканы көтеруге мынадай шараларды іске асырғанда ғана ықпал етеді:
тауар нарығын қалыптастыру, монополияны шектеу, шағын кәсіпорынды,
кәсіпкерлікті қолдау, ақша айналысын ұлғайту.
Акцияларды шығару мемлекеттік құрылымдарды мемлекет иелігінен алудың
ең басты құралдарының біріне және өнеркәсіпті жандандыру мен қайта құруда
жеке және заңды тұлғалардың ақшалай табыстарын жұмылдырудың тиімді
құралдарына айналуда.
Бағалы қағаздар нарығының міндеті-бағалы қағаздарды сатушылар мен
сатып алушылардың көңілінен шығатын бағада инвестицияға толық қаражат
жұмсауды қамтамасыз ету болып табылады.
Бұл міндеттерді шешу бағалы қағаздар нарығында қызмет етуші
делдалдардың- брокерлер мен инвестициялық дилерлердің қатысуынсыз мүмкін
емес. Тек қана солар бағалы қағаздар нарығын қандай жағдайда да, қашан,
қандай шартпен және қандай курспен қағаздар шығару қажет екендігін біледі.
Бұл жерде брокер бағалы қағаздарды сатушыларды сатып алушылармен
кездестіріп, ол үшін комиссиондық ақы алса, ол инвестициялық дилер өз
есебінен және өз атынан бағалы қағаздарды сатып ала отырып, кейіннен қайта
сатады. Брокерлік және диллерлік операцияларды жүзеге асырышы ірі
инвестициялық компаниялар ішкі бағалы қағаздар нарығының басты тұлғалары
болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңында көрсетілетін бағалы қағаздар
нарығының негізгі идеологиясы келесідей қағидалардан тұрады:
-әрбір потенциялды инвестор үшін бағалы қағаздарды эмиссиялаудың барлық
түрлері бойынша толық және нақты ақпараттардың болуы;
-бағалы қағаздар нарығының қатысушыларының (инвестициялық формалардың, қор
биржалары және тауар биржаларының қор бөлімдері, брокерлік фирмалар және
т.б.) біліктілігі.
Қор нарығы үнемі мемлекетпен реттеліп отыруы қажет. Қазақстанда қор
нарығы жеткіліксіз реттелуде. Оған қол жеткізу үшін инвесторлардың мүддесін
қорғайтын және бағалы қағаздар нарығының тұрақтылығын қамтамасыз ететін
заңдылықтарды жетілдіру қажет.
Бағалы қағаздар нарығына мемлекеттік ықпал етудің мақсаты келесідей:
-макроэкономикалық тепе-теңдікті қамтамасыз ету;
-жарықтық ортаның бәсекелестік қабілетін қамтамасыз ету;
-бағалар қағаздар нарығы агенттерінің мүдделерін құқықтық және экономикалық
қорғау;
Құқықтық қорғау: бағалы қағаздарды әкімшілік-мемлекеттік тіркеу;
бағалы қағаздар нарығына кәсіби қатысушылардың қызметтеріне лицензиялар мен
сертификаттар беру, бағалы қағаздар нарығына жіберу ержелері, шетел
инвесторларын бағалы қағаздар нарығына жіберу ережелері.
Экономикалық қорғау: бағалы қағаздармен жасалатын операциялар бойынша
салықтық жеңілдіктер жүйесін жасау және қолдану; мемлекеттік бағалы
қағаздармен жасалатын операциялар жолымен нарықтық сұраныс пен ұсынысты
реттеу.
Ведомоствалармен өзін-өзі бақылау және өзін-өзі реттеуді қамтамасыз
етушілерге қор биржалары жатады.
2.Эконмикадағы өзгерістер жаңа экономикалық жағдайларға сәйкес
ресурстарды, оның ішінде Шетел мемлекеттерінің қаржылары ресурстарын
үйлестірудің формаларын қолдануды қажет етеді.
Қор биржасы-бұл бағалы қағаздардың бірқалыпты айналысы үшін қажетті
жағдайлармен қамтамасыз ететін ұйым. Қор биржасының мәні және атқаратын
қызметтері келесілерден көрінеді:
-қор нарығында биржалық делдалдардың бағалы қағаздарды сату жолымен
уаұытша бос ақшалай қаражаттарды жұмылдыру және шоғырландыру;
-өндірісті және ел үкіметінің шығыстарын несиелеу және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
-Бағалы қағаздармен жасалатын операцияларды шоғырландыру, сұраныспен
ұсыныстың деңгейін көрсеттетін бағаларды белгілеу және жасалған капиталды
қалыптастыру.
Қор биржасы Шетел мемлекеттерінің қаржылары ресурстарын жинақтау,
шоғырландыру және қайта бөлу процесін ұйымдастырушы экономиканың басты
буыны болып табылады. Ол Шетел мемлекеттерінің қаржылары және өндірістік
капитал арасында делдал бола отырып, экономикалық дамудың қозғаушы
күштерінің бірі болып саналатын инвестициялық процеске ықпал етеді.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары нарығының ұлттық ерекшкліктеріне
байланысты қор биржаларын ұйымдастырудың екі типі болады. Жеке құқықтық
сипаттағы және топтық құқықтық сипаттағы.
Қор биржасына биржалық комитет және басқарма жетекшілік етеді.
Биржаның өзін-өзі реттеудің әрекет етіп отырған әдісіне – листинг
жатады. Биржа ісіндегі листинг – бұл биржалық тізімге бағалы қағаздар
эмитеттерінің бірқатарын қосуды білдіреді.
Листинг – биржаның қасиетті міндеттемесі ретінде, оның басты
міндеттері потенциялды инвесторлардың қаражат жұмсауына дұрыс бағыт беру
және олардың мүдделерін қорғау болып саналады.
Қазақстанның бағалы қағаздар нарығының даму болашағы үшін ресурстарды
жинақтау (материалдық база, адамдарды оқыту, заңдарды шығару, технология
мен ақпараттық база) сұрақтарын ғана қамтып қоймай, сондай-ақ нарыққа өту
барысында туындайтын макроэкономикалық және басқару шешімдерін талдау және
стратегиясын қамтитын бағалы қағаздар нарығын дамытудың ұзақ мерзімді
саясаты қажет.

Тақырып 18. Сыртқы экономикалық қатынастар жүйесіндегі Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылар.

1. Сыртқы экономикалық қызмет және оның даму бағыттарының сипаттамасы.
2. Сыртқы экономикалық қызметті реттеудің нысандары мен әдістері.
3. Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану
4. Елдің төлем балансы.

1.Қызметтің сыртқы экономикалық сферасы мемлекеттің, оның жеке және заңды
тұлғаларыныңғ ұқсас шетелдік қатысушыларымен және халықаралық Шетел
мемлекеттерінің қаржылары-несие институттарымен сауда, кредит,
инвестициялық, борыш, есеп-қисап, трансферт және өзге де операциялар
кезінде қатысумен байланысты қатынастардың кең шеңберін қамтиды.
Дамудың қазіргі кезеңінде сыртқы экономикалық байланыстарға мыналар
жатады:
1) сыртқы сауда;
2) шетелдік инвестициялау;
3) концессиялар;
4) ҚР халықаралық Шетел мемлекеттерінің қаржылары-несие ұйымдарына
қатысуы;
5) ынтымақтастық;
6) есеп-қисаптарды жүргізу.
Сыртқы экономикалық қызмет қалыпты жүзеге асырылуы үшін дамыған сыртқы
экономикалық инфрақұрылым қажет. Сыртқы экономикалық байланыстарды басқару
органдарының аса маңызды функциясы валюталық қатынастарды реттеу болып
табылады. Валюталық реттеу- нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеу мен
бекіт, ақпарат жинау, валюта заңдылығының сақталуын бақылаужәне заңдарда
көзделген санкцияарды қолдану.
2.Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу әр түрлі нысандар
мен әдістерді қамтиды. Реттеудің негізгі нысандары мыналар болып табылады:
-сыртқы экономикалық қызметті Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
-салық салу;
-инвестциялау;
-сыртқы қарыз алу;
-сыртқы берешек;
-экспортты Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру.
Реттеу әдістері көрсетілген нысандарға сай келеді және тура, сондай-ақ
жанама әдістері болып бөлінеді.
3.Қазақстан Республикасының халықаралық экономикалық қатынастарын
дамытуда орталықтандырылған валюта қорларын қалыптастыру және пайдалану
арқылы сыртқы экономикалық байланыстарды Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
реттеу маңызды роль атқарады. Халықаралық қатынастарға мемлекеттің қатысуы
және ұлттық валюта-теңгені нығайту үшін бүкіл ел ауқымында да, аумақтық
құрылымдар деңгейінде де орталықтандырылған валюта қорлары құрылады.
Валюталық операциялар ағымдағы және капитал қозғалысына байланысты
операцияларға бөлінеді. Валюталық ресурстар Шетел мемлекеттерінің қаржылары
ресурстарының құрамдас бөлігі болып табылады және сәйкес орталықтандырылған
және орталықтандырылмаған болып бөлінеді.
5. Кез келген елдің дүниежүзінің басқа елдерімен экономикалық
байланыстары оның төлем балансында қамтып көрсетіледі.
Төлем балансы дегеніміз уақыттың белгілі бір межелдемесінде бір елдің
дүниежүзінің басқа елерімен шаруашылық операцияларды жалпы қорытып
көрсететін көрсеткіштердің жүйесі. Ол мына бөлімдерді қамтиды:
-ағымдағы шот (сауда балансы);
-капиталмен және Шетел мемлекеттерінің қаржыларылармен болатын
операциялардың шоты (күрделі шот);
-резервтік активтер;
-таза қателер мен рұқсатнамалар.

Тақырып 19.Шетел мемлекеттерінің қаржылары және инфляция
1. Инфляцияның табиғаты және оның Шетел мемлекеттерінің қаржыларылармен
өзара байланысы
2. Инфляцияға қарсы саясат шаралары.

1.Экономикалық құбылыс ретінде инфляция көптен бері өмір сүріп келеді.
Оны тіпті ақшаның шығуымен бірге пайда болды әрі ақшаның қызметімен тығыз
байланысты деп саналады. «Инфляция» термині ақша айналысына қатысты ХІХ
ғасырдың орта шенінде пайда болды және АҚШ-тың Азамат соғысы жылдары қағаз
долларының қисапсыз көп шығарылуымен байланысты болды. Инфляцияның дәстүрлі
ең жалпы анықтамасы – тауар айналымының қажеттілігімен салыстырғанда
айналыс сферасының артық қағаз ақша массасымен шамадан тыс толып кетуі оның
құнсыздануы және соның нәтижесі ретінде тауар мен қызмет көрсетулерге
бағаның өсуі, ақшаның сатып алуға жарамдылығының төмендеп кетуі.
Инфляция – ақша жүйесінің дағдарысты жай-күйі. Инфляцияға ішкі және
сыртқы факторлар, сонымен қатар ақшалай және ақшасыз факторлар әсер етеді.
Шетел мемлекеттерінің қаржылары және инфляцияның өзара байланысын
инфляцияның екі типі бойынша бақылап отыруға болады: сұраным инфляциясы
және шығындар инфляциясы.
2.Инфляцияның өрістеп күшеюі экономикалық және әлеуметтік қарама-
қайшылықтарды асқындырып жіьеретіндіктен мемлекет инфляцияны жою және ақша
айналысын тұрақтандырғаарналған шаралар қолдана бастайды. Инфляция кезінде
мемлекет іс қимылының екі нұсқасы болалы.
1.бейімделу саясаты;
2.инфляцияға қарсы шаралар.
Инфляцияға қарсы саясат - инфляциямен күреске бағытталған эконмиканы
мемлекеттік реттеужөніндегі шаралар кешені.
Дефляциялық саясат – мемлекеттің шығындарын азайту, несие үшін пайыздық
мөлшерлемелерді арттыру, салық ауртпалығын күшейту және ақша массасын
шектеу жолымен ақша-несие және салық механизмі арқылы ақша сұранымын
реттеуді қарастырады.
Кірістер саясаты – бағаға және жалақыға оларды толықтау матау немесе
олардың өсу шегін белгілеу жолымен параллельді бақылау жүргізуді қажет
етеді.
8.3. «Шетел мемлекеттерінің қаржылары» пәні бойынша практикалық сабақтарды
жүргізу бойынша әдістемелік нұсқаулар.
Тақырып 1. Кiрiспе. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың экономикалық
мәнi,функциялары мен ролі.
Экономикалық категория ретiндегi Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар
мәнi. Қоғамдық өнiмнiң кеңейтiлген өндiрiс процесiндегi, қоғамдық өнiмдi
алғашқы тарату процесi. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың спецификалық
ерекшелiктерi. Таратушылық және ұдайы өндiрiстiк концепцияға сәйкес Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылар функицялары. Кәсiпорынның Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық қорлары және Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық ресурстары, олардың қалыптасу қайнар көздерi.
Әдістемелік нұсқаулар – ұсынылған әдебиеттерді қолдана отырып, берілген
сұрақтарды дербес қарастырып талдай білу.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 1. Кiрiспе. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың экономикалық
мәнi,функциялары мен ролі
Сұрақтар:
1. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың пайда болуы.
2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар ұғымы.
3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар функциялары.
4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстар және олардың қалыптасу
қайнар көздерi.
1. Құндық экономикалық категориялардың өзара әсерi және өзара байланысы.

Негізгі әдебиеттер
1.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.7-47
2.Балабанов А.И., Балабанов М.Т. Финансы СПб: Изд. “Питер”, 2000, с.6, с.65
3.Финансы, денежное обращение и кредит: Учебник. Под ред. В.К. Сенчагова,
А.И. Архипова, М.: “Проект”, 2000г., с.4

Қосымша әдебиеттер

1.Насенов А. Финансовые ресурсы в системе обеспечения воспроизводственных
процессов // Банки Казахстана, 2003 г., № 11, с.11-15

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 1. Кiрiспе. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың экономикалық
мәнi,функциялары мен ролі

Тапсырмалар

1. Жалпы қоғамдық өнімді және ұлттық табысты тарату және қайта тарату
кезінде Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық салымдар және мемлекетпен,
кәсіпорынмен, ұйымдармен қалыптасатын Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
салымдар мен Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қорлар-бұл:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат;

B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстар;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қорлар;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастар;
E. кәсіпорындар Шетел мемлекеттерінің қаржыларылары.
2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың спецификалық белгілеріне жатпайды:
A. ақшалай формада болуы;
B. таратушылық сипатта болуы;
C. мақсатты бағытты қорлардың болуы;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қорлардың бір жақты қозғалысы;
E. дұрыс жауабы жоқ.
3. Берілген экономикалық категорияға тән қызмет өрісі, қызметтің мәнімен
айқындалуы, категорияға тән қасиеттерді айқындаудың спецификалық тәсілдері:
A. принцип;
B. функция;
C. тәсіл;
D. әдіс;
E. мақсаттар.
4. Таратушылық концепцияға сәйкес Шетел мемлекеттерінің қаржылары
функциясы:
A. ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржылары қорларын қалыптастыру және
пайдалану;
B. ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржылары қорларын қалыптастыру, ақшалай
Шетел мемлекеттерінің қаржылары қорларын пайдалану, бақылаушы;
C. тарату, бақылау;
D. тарату, бақылау, реттеу;
E. тарату, қайта өндіру.
5. Ұдайы өндірістік концепцияға сәйкес Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар
функциялары:
A. тарату, бақылау;
B. ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар қорларын қалыптастыру,
ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар қорларын пайдалану, бақылау;
C. тарату және ұдайы өндірістік;
D. ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар қорларын қалыптастыру,
ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар қорларын пайдалану, тарату;
E. тарату, бақылау, реттеу.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйенi ұйымдастыру
“Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйе” ұғымы, оның құрамы және
құрылымы. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйе сызбасы, оны
ұйымдастырудың негiзгi принциптерi. Қазақстан Республикасының Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық жүйесi. Қазақстан Республикасының Шетел
мемлекеттерінің қаржылары жүйесiнiң элементтерi және оның сипаттамасы.
Нарықтық өзгерiстердiң Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық жүйе құрылымына әсерi.

Әдістемелік нұсқаулар – ұсынылған әдебиеттерді қолдана отырып, берілген
сұрақтарды дербес қарастырып талдай білу.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары

Тақырып 2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйенi ұйымдастыру

Сұрақтар:
1. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйе мағынасы.
2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйенi құру принциптерi.
3. Қазақстан Республикасының Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйесiнiң
құрылымы.
4. Қазақстан Республикасының Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйесiн
жетiлдiру бағыттары.

Негізгі әдебиеттер

1.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.7-47
2.Балабанов А.И., Балабанов М.Т. Финансы СПб: Изд. “Питер”, 2000, с.6, с.65
3.Финансы, денежное обращение и кредит: Учебник. Под ред. В.К. Сенчагова,
А.И. Архипова, М.: “Проект”, 2000г., с.4

Қосымша әдебиеттер

1.Е. Дербисов Финансы Казахстана, Алматы, “Ихтисат”, 1996, с.42-67
2.Влияние финансовой системы на экономику//Финансовый бизнес, 2001 г., №9,
с. 56
3.Основные тенденции развития современной финансовой системы//Вестник
Моск.унив. Сер.6. Экономика, 1999, №6, с.10
Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйенi ұйымдастыру.

Тапсырмалар

1. Орталықтандырылмаған Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларға жатады:
A. мемлекеттік бюджет, мемлекеттік кредит;
B. кәсіпорын Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы, тұрғындар Шетел
мемлекеттерінің қаржыларысы;
C. мемлекеттік бюджет, мемлекеттік кредит, кәсіпорын Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылары;
D. мемлекеттік кредит, бюджеттен тыс қорлар, тұрғындар Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылары;
E. материалдық өндіріс сферасы кәсіпорындарының Шетел мемлекеттерінің
қаржыларысы, материалдық емес өндіріс сферасы кәсіпорындарының Шетел
мемлекеттерінің қаржыларысы, мемлекеттік бюджет.
2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйені құру принциптеріне жатпайды:
A. орталықтандыру мен демократизм сәйкестігі;
B. ұлттық және аймақтық қатынастарды сақтау;
C. біртұтастық;
D. жоспарлылық;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйе элементтерінің функционалдық
белгілері.
3. Қоғамдық ұдайы өндірістің қандай стадиясында Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылар неғұрлым жоғары деңгейде айқындалады:
A. өндіріс;
B. тұтыну;
C. тарату;
D. айырбастау;
E. жинақтау.
4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйе қандай бөлімдерден тұрады:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастар жиынтығы, ақшалай Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылар қорларының жиынтығы, басқарудың Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық аппараты;
B. жалпымемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар, тұрғындар Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылары, кәсіпорын Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылары;
C. материалдық өндіріс сферасы, материалдық емес өндіріс сферасы;
D. ақшалай салымдар, басқарудың Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
аппараты;
E. басқарудың Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық аппараты,
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылар.
5. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастар жиынтығы, ақшалай қорлар
жиынтығы, басқарудың Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық аппараты бұл:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйе звенолары;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйе бөлімдері;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйенің ішкі звенолары;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм звенолары;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржылары принциптері.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық механизм.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат мазмұнын ашу. Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық тактика және Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық стратегия. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясаттың
мазмұны, мiндеттерi, принциптерi, мақсаттары. Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық механизм құрылымы. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
рычагтар. Нарықтық қатынастарға көшу кезiндегi Қазақстан Республикасының
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясатының ерекшелiктерi.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық механизм.
Сұрақтар:
1. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясаттың экономикалық мәнi.
2. әлеуметтiк-экономикалық процесстердегi Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық саясат мазмұны.
3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм мазмұны және құрылымы.
4. Қазақстан Республикасы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясатының
ерекшелiктерi.

Негізгі әдебиеттер

1.Балабанов А.И., Балабанов М.Т. Финансы СПб: Изд. “Питер”, 2000, с. 121
2.П.И. Вахрин, А.С. Нешитой Финансы – М.: Учебник, 2000 г, с.13-22, с.41-53
3.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.48-61

Қосымша әдебиеттер

1. Финансовая политика//Менеджмент в России и за рубежом, 1999, № 2, с. 128

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық механизм.

Тапсырмалар

1. Жалпы мақсатты бағытты белгісі бойынша бірлескен біртекті өзара
байланысқан элементтер жиынтығы – бұл:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизмнің ішкі жүйесі;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм блогы;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм элементі;

D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм әдісі;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм формасы.
2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизмінің ішкі жүйесіне не
жатпайды:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық рычагтар мен ынталандырулар;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық көрсеткіштер;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйенің құқықтық режимі;
E. ұйымдастырушылық құрылым.
3. Ақшалай кірістерді және қорларды қалыптастыру және пайдаланумен
байланысты Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастардың айқындалу
формалары және әдістері- бұл:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық минимум;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық рычагтар;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат;
E. бюджеттік процесс.
4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат қалай бөлінеді?
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық стратегия және Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық тактика;
B. салықтық саясат және бюджеттік саясат;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау және Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық басқару;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық стратегия және Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық жоспарлау;
E. мемлекеттік және жергілікті саясат.
5. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат – бұл:
A. абстрактылық түрде көрсетілген және экономикалық өмірдің белгілі жағын
сипаттайтын біртекті экономикалық қатынастар;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқару, жоспарлау және ұйымдастыру
формалары, әдістері және түрлерінің жүйесі;
C. өзінің функцияларын және міндеттерін іске асыру үшін мемлекетпен
жүргізілетін мақсатты бағытталған шаралар жиынтығы;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизмнің ішкі жүйесі және
экономикалық және әлеуметтік жоспарлаудың маңызды құрамдас бөлігі;
E жоспарлық тапсырмаларды орындау үшін Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
ресурстарды қолдану.
6. Қоғамның әлеуметтік және экономикалық дамудың ірі масштабты мақсаттарын
шешуді қарастыратын және ұзақ мерзімді перспективаға есептелген курс:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық стратегия;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеу;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқаруды ұйымдастыру.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқарудың принциптерi және
мазмұны. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқарудағы ғылыми көзқарас.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқарудың элементтерi. Шетел
мемлекеттерінің қаржылары министрлiгi және Мемлекеттiк Кiрiс
министрлiгiнiң құқықтары және мiндеттерi. Кәсiпорындар және ұйымдарды
басқару
Әдістемелік нұсқаулар – ұсынылған әдебиеттерді қолдана отырып, берілген
сұрақтарды дербес қарастырып талдай білу.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқаруды ұйымдастыру.
Сұрақтар:
1. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқарудың мазмұны.
2. Қазақстан Республикасында Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқаруды
ұйымдастыру.
1. Кәсiпорындар Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларын басқару.

Негізгі әдебиеттер

1.Финансы, денежное обращение и кредит: Учебник. Под ред. В.К. Сенчагова,
А.И. Архипова, М.: “Проект”, 2000г., с.43
2.П.И. Вахрин, А.С. Нешитой Финансы – М.: Учебник, 2000 г, с.13-22, с.67-78
3.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.62-84

Қосымша әдебиеттер

1.Управление финансами //Аудит и налогообложение, 2000 г.,№6, с. 2

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқаруды ұйымдастыру.

Тапсырмалар

1. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқару принциптеріне жатпайды:

A. басқарудағы демократизм;
B. басқарудың ғылымдылығы;
C. басқарудағы жауапкершілік;
D. басқарудағы жоспарлылық;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық сұрақтарға саяси көзқарас;
2. Жоспарлық тапсырмаларды орындау үшін Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
ресурстарды маневрлау:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды ұйымдастыру;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеу;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм.
3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық басқарудың қандай элементі әртүрлі
кері ауытқуларды жоюға бағытталған және Шетел мемлекеттерінің қаржылары
ресурстары есебінен қызметтің барлық түрлеріндегі пропорцияны қамтамасыз
етуге негізделген?
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ақпарат;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды ұйымдастыру;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеу;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау.
4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық және аралас экономикалық және
әлеуметтік жүйелерге оларды жетілдіру және дамыту мақсатында әсер ету
процесі:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқару;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеу;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм;
E Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау.
5. Кәсіпорынның барлық Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларын тиімді
пайдалану мақсатында кәсіпорынның ақшалай ағымдарының қозғалыс механизмін
басқару жүйесі:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқару;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық менеджмент;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеу;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйе.
6. Қоғамның әлеуметтік және экономикалық дамудың ірі масштабты мақсаттарын
шешуді қарастыратын және ұзақ мерзімді перспективаға есептелген курс:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық стратегия;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеу;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 5. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық болжау.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау мазмұны. оның
ерекшелiктерi. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау объектiлерi
және субъектiлерi. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау
принциптерi, әдiстерi. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлауды iске
асыру этаптары. Қазақстан Республикасы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
жоспарларының жүйесi. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық болжау
қажеттiлiгi. Мемлекеттiң жиынтық Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
балансы. Кiрiстер және шығыстар балансы. Кәсiпорынның Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық көрсеткiштерi. Нормалар және нормативтер.
Әдістемелік нұсқаулар – ұсынылған әдебиеттерді қолдана отырып, берілген
сұрақтарды дербес қарастырып талдай білу.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 5. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық болжау.
Сұрақтар:
1. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау және болжау мазмұны.
2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлар жүйесi.
3. Мемлекеттiң және кәсiпорынның қызметiнiң Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық көрсеткiштерi.
4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлауды жетiлдiру бағыттары

Негізгі әдебиеттер

1.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.88-103
2.Финансы. Учебник для вузов, под ред. М.В. Романовского и др.- М.:
Перспектива ЮНИТИ, 2000 г, с 45

Қосымша әдебиеттер

1.Финансовое планирование в рыночных условиях // Финансовый бизнес, 2003
г., №9-10, с.

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 5. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық болжау.

Тапсырмалар

1. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау әдістері:
A. бюджеттік, сақтандыру;
B. экстрополяция, нормативтік, баланстық, бағдарлама-мақсаттық, экономика-
математикалық;
C. экстрополяция, бюджеттік, бағдарлама-мақсаттық, сақтандыру, қайырымдылық
жарналары;
D. кадастырлық, төлем көзінен, декларация бойынша, патент бойынша;
E. жоғарыдағылардың барлығы дұрыс емес.
2. Жоспарлауды және Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды басқаруды
ұйымдастыру түрлері, формалары және әдістерінің жүйесі-бұл:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясат;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық тактика;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық стратегия;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм.
3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлаудың негізінде
халықшаруашылығын жоспарлаудың келесідей маңызды принциптері жатады:
A. орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қатынастардың сәйкестігі,
бірлік, үздіксіздік;
B. бірлік, үздіксіздік, жоспарлылық;
C. орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қатынастардың сәйкестігі,
бірлік, жоспарлылық;
D. аймақтық және ұлттық мүдделердің оптималды сәйкестігі, бірлік және
үздіксіздік;
E. жоспарлылық, жауапкершілік, нақтылық.
4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық көрсеткіштерді олардың динамикасын
тағайындау негізінде Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау әдісі:
A. баланстық;
B. нормативтік;
C. бағдарлама-мақсаттық;
D. экономика-математикалық;
E. экстрополяция.
5. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлар келесідей бөлінеді:
A. жалпымемлекеттік және салалық;
B. жылдық және территориялық;
C. өндірістік және өндірістік емес сфера кәсіпорындарының жоспарлары;
D. кәсіпорындар, бірлестіктер жоспарлары;
E. алғашқы және жиынтық.
6. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау мақсаттарына жатпайды:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстардың қалыптасу қайнар
көздерін анықтау;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстарды пайдалануды бақылауды
ұйымдастыру;
C. оптималды пропорцияны белгілеу, Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қорлар арасында тарату;
D. қажетті резервтерді құру;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстарды пайдаланудың нақты
бағыттарын анықтау.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 6. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастарды құқықтық
қамтамасыз ету.

Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастарды құқықтық реттеу. Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық-құқықтық механизм. Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық-құқықтық нормалар. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық-құқықтық
әдiстерi. Мемлекеттiң Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қызметiнiң
мазмұны. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық-құқықтық актiлер.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 6. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастарды құқықтық
қамтамасыз ету.
Сұрақтар:
1. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық құқық қатынастар және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық-құқықтық нормалар.
2. Мемлекеттiң Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қызметi.
3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық-құқықтық реттеу.
4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық заңдылықтар жүйесiндегi Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық-құқықтық акттер.

Негізгі әдебиеттер

1.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.108-115
2.Финансовое право. Учебник.(отв) редактор Н.И. Химичева- М.: Юристь, 1999
г., с. 65

Қосымша әдебиеттер

Мельников В.Д. Закономерности и противоречия содержание сущности финансов
экономической науки. Сб. Науч. трудов. КАЗЭУ- Алматы, 2001 г , с. 23

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 6. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастарды құқықтық
қамтамасыз ету.

Тапсырмалар

1.Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды белгілі-бір төлеушілер мен
алушыларға қатысты қолданатын құқықтық нормаларды нақтылайтын актілер:
A. заңдылық;
B. жеке;
C. ішкі заңдық;
D. жоспарлық-Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық;
E. нормативтік.
2. Біртекті Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастар тобын реттеуші
актілер:
A. заңдылық;
B. жеке;
C. ішкі заңдылық;
D. жоспарлы-Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық;
E. нормативтік.
3. Акттердің қандай түріне бюджеттің барлық түрлері, кәсіпорын және
ұйымдардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспары, бюджеттің шығындар
сметасы жатады?
A. заң шығарушы;
B. ішкі заңдық акттер;
C. жоспарлы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық акттер;
D. жеке акттер;
E. нормативтік акттер.
4. Заңдық негіздері бойынша Шетел мемлекеттерінің қаржылары-құқықтық
актілер бөлінеді:
A. нормативтік және жеке;
B. заң шығарушы;
C. ішкі заңдық;
D. жоспарлы – Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық;
E. барлық жоғарыда аталып өткендер.
5. Шетел мемлекеттерінің қаржылары-құқықтық нормалар келесідей бөлінеді:
A. міндеттейтін, тыйым салатын, өкілетті;
B. жеке, жалпымемлекеттік;
C. міндеттейтін, тыйым салатын, реттеуші;
D. мәжбүрлі, ерікті;
E. нормативті, жеке, міндеттейтін, ішкі заңдық.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 7. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау.

Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау мәнi. Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық бақылаудың принциптерi және мақсаттары.Субъектiлерiнен тәуелдi
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау түрлерi. Аудиторлық бақылау.
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау әдiстерi. Ревизия Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық бақылаудың негiзi ретiнде. Қазақстан
Республикасында Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылауды ұйымдастыру.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 7. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау.
Сұрақтар:
1. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылаудың мағынасы және экономикалық
мәнi.
2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау жiктелуi.
3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау әдiстерi.
4.Қазақстан Республикасында Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылауды
ұйымдастыру

Негізгі әдебиеттер

1.П.И. Вахрин, А.С. Нешитой Финансы – М.: Учебник, 2000 г, с.13-22, с.82-
100
2.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.116-127

Қосымша әдебиеттер

1.Никольский Д.В. Государственный финансовый контроль в РФ и реформы
//Финансы, 2003 г., №2, с. 72-75

2.Сутулов Ф. Совершенствовать методику контроля // Каз. правда, 2003 г., 10
сентября

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 7. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау.

Тапсырма:

1. Сәйкес ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар қорлары бойынша жалпы
қоғамдық өнімнің құндық таратылуының негізделуін және олардың белгілі
мақсаттарға шығындалуын тексеруге бағытталған спецификалық қызмет;

A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық құқық;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеу;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық механизм.
2. Шетел мемлекеттерінің қаржылары жылы және есептік кезең аяқталған соң
жүргізілетін бақылау, бұл:
A. ағымдағы;
B. алдын ала;
C. кезекті;
D. толық;
E. тандап.
3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау әдістеріне жатпайды:
A.тексеру;
B. зерттеу;
C. жоспарлау;
D. талдау;
E. ревизия.
4. Резервтерді анықтау және Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстардың
барлық түрлерін тиімді пайдалану жолдарын белгілеу мақсатымен кәсіпорынның
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қызметін кешенді түрде зерттеу, бұл
A. тексеру;
B. зерттеу;
C. жоспарлау;
D. талдау;
E. ревизия.
5. Құжаттарды тексеру ғана емес сонымен қатар ақшалар, материалдық
құндылықтардың бар болуын білдіретін ревизия түрі:
A. құжаттық;
B. іс жүзіндегі;
C. толық;
D. тақырыптық;
E. таңдап.
6. Белгілі уақыт мерзімінде кәсіпорынның барлық қызметі тексерілетін
ревизия түрі:
A. толық;
B. іс жүзіндегі;
C. тандап;
D. тақырыптық;
E. құжаттық.
7. Ведомстволық бағынушылыққа және меншік формасына тәуелсіз бақылаудың кез-
келген объектісіне қатысты қолданылатын Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
бақылау түрі:
A. аудиторлық;
B. жалпымемлекеттік;
C. ведомстволық;
D. қоғамдық;
E. ішкі шаруашылық
8. Ақшалай айналысты іске асыру процессінде жүргізілетін, бақылау:
A. аудиторлық;
B. кезекті;
C. ағымдағы;
D. алдын ала;
E. ішкі шаруашылық.
9. Нақты кәсіпорындарда, ұйымдарда, мекемелерде іске асырылатын Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау:
A. ішкі шаруашылық;
B. аудиторлық;
C. ведомстволық;
D. жалпы мемлекеттік;
E. қоғамдық.
10. Субъектісінен тәуелді Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау түріне
жатпайды:
A. жалпы мемлекеттік;
B. ведомстволық;
C. ішкі шаруашылық;
D. ағымдағы;
E. тәуелсіз.
11. Аудиторлық қызметтің нәтижесі қандай құжатпен өңделеді:
A. тексеру актісі;
B. қорытынды;
C. жиынтық ведомость;
D. ақпараттық анықтама;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нәтижелер туралы есеп.
12. Кәсіпорын және ұйымдардың мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық қорларын қалыптастыру, тарату, пайдаланудың белгіленген
тәртіптері мен ережелерін сақтау:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық құқықтық қатынастар;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық тәртіп;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлау;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық құқық.
13. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылауды ұйымдастыру формаларына
жатпайды:
A. ескертушілік сипат;
B. бірлік;
C. жариялылық;
D. жан-жақтылық;
E. шешілетін сұрақтарға саяси тұрғыда қарау.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 8. Шаруашылық жүргiзушi субъектiлер Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыларының

қызмет ету негiздерi.
Кәсiпорын және ұйым Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларының табиғаты,
олардың ұдайы өндiрiс процесiндегi ролi. Кәсiпорын және ұйым Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыларының функциялары. Кәсiпорын, мекеме және ұйым
Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларының ерекшелiктерi. Кәсiпорын ұйым,
мекемелердiң жiктелуi. Негiзгi ұйыдастырушылық құрылымдардың кәсiпорын
Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларының ерекшелiктерi. Шаруашылық
серiктестiктер, акционерлiк қоғамдар, мемлекеттiк кәсiпорындар Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылары.
Коммерциялық негiзде қызмет ететiн кәсiпорындардың Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыларын ұйымдастырудың негiзгi принциптерi. Коммерциялық есеп
мазмұны. Кәсiпорындардағы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қорлар
түрлерi. Негiзгi өндiрiстiк қорлар. Айналмалы өндiрiстiк қорлар және
айналыс қорлары. өндiрiстiк қорлардың және олардың өсiмiнiң қайнар көздерi.
Кәсiпорын шығындары және олардың жiктелуi. Кәсiпорын пайдасын қалыптастыру.
Кәсiпорындардағы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық менеджмент. Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық менеджментте қолданылатын негiзгi
коэффициенттер және көрсеткiштер.

Коммерциялық емес қызмет, оның түрлерi және әдiстерi. Коммерциялық емес
ұйымдар және мекемелер қызметтерiнiң материалдық негiзi. Коммерциялық емес
қызметтердегi Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ауытқулар топтары.
Коммерциялық емес қызметтi Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру
спецификасы. Коммерциялық емес ұйымдар және мекемелердiң шығындары.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары

Тақырып 8. Шаруашылық жүргiзушi субъектiлер

Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларының қызмет ету негiздерi.
Сұрақтар:
1. Кәсiпорын, ұйым және мекеме Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларының
мазмұны.
2. Кәсiпорын, ұйым, мекемелер жiктелуi.
3.Негiзгi ұйымдастырушылық-құқықтық меншiк формаларының Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыларының ерекшелiктерi.
4..Кәсiпорын меншiктерiнiң Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық аспектiлерi
Коммерциялық кәсiпорындар Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларының мазмұны.
5. Кәсiпорынның Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қорлары.
6. Кәсiпорынның өндiрiстiк қорлары.
7. Кәсiпорындағы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық менеджмент
8. Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелер Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыларын ұйымдастыру.
9. Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелер қызметтерiн Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландыру қайнар көздерi.
10. Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелер шығындары

Негізгі әдебиеттер

Қосымша әдебиеттер

1.Шуляк П.Н. Финансы предприятия. Учебник-М.: Изд. Дом “Дашков и К”,
2000г., с.78
2.Финансы предприятий Шеремет А.Д., Сайфуллин Р.С.,1999 г., с. 110

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.

Тақырып 8. Шаруашылық жүргiзушi субъектiлер Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыларының

қызмет ету негiздерi.

Тапсырмалар

1. Шаруашылық серіктестік формалары:
A. тұтынушылық кооператив, коммерциялық емес ұйымдар, еншілес кәсіпорындар;
B. жеке меншік кәсіпорындар, аралас кәсіпорындар, кооперативтер;
C. толық серіктестік, коммандиттік серіктестік, жаупкершілігі шектеулі
серіктестік, қосымша жауапкершілікті серіктестік, акционерлік қоғам;
D. коммандиттік серіктестік, аралас серіктестік, біріккен кәсіпорындар,
қоғамдық бірлестіктер, коммерциялық емес ұйымдар;
E. жабық типтегі акционерлік қоғамдар, еншілес кәсіпорындар, қосымша
жауапкершілікті серіктестік.
2. Өнімдерді, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өндіру және сату бойынша
шығындардың орның толтыруды көрсететін шаруашылық есеп принципі:
A. өзін-өзі өтеу;
B. өзін-өзі Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
C. жоспарлылық;
D. бақылау;
E. тәуелсіздік.
3. Коммерциялық емес ұйымдарды Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру
қайнар көздері:
A. күрделі салымдар, резервтік қор;
B. өзін-өзі Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру, сметалық Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
C. жинақтау қоры және тұтыну қоры;
D. меншікті Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар, мемлекеттік бюджет Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылары, банк несиелері;
E. кәсіпорынның өндірістік қорлары.
4. Өзінің мүлкі есебінен басқа мемлекеттік кәсіпорындармен құрылған заңды
тұлға:
A. еншілес кәсіпорын;
B. акционерлік қоғам;
C. жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
D. біріккен кәсіпорындар;
E. өндірістік кооператив.
5. Коммерциялық есептің анықтаушы белгісі болып келесілер табылады:
A. жоспарлылық, Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық резервтердің бар болуы;
B. өзін-өзі өтеу және өзін-өзі Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық тәуелсіздік және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық қызығушылық;
D. өзін-өзі өтеу, Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық тәуелсіздік;
E. өзін-өзі Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру және жоспарлылық;
6. Коммерциялық емес кәсіпорынның шаруашылық жүргізу әдістеріне келесілер
жатады:
A. коммерциялық есеп, баланстық әдіс, нормативтік әдіс;
B. сметалық Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру, шаруашылық есеп әдісі,
өзін-өзі өтеу әдісі;
C. кассылық және есептеу әдісі;
D. декларация бойынша, кадастрлық, төлем көзінен;
E. коммерциялық есеп, сметалық Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру,
кассалық әдіс.
7. Кәсіпорын және ұйымдар Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларының негізгі
белгілеріне жатпайды:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастардың көпқырлылығы, олардың
мақсатты бағыттарының формалары және әдістерінің көптүрлілігі;
B. негізгі қорлардың міндетті түрде болуы;
C. жоғарғы белсенділік, кәсіпорынның шаруашылық қызметінің барлық жақтарына
әсер ету мүмкіндігі;
D. барлық Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйенің бастапқы негізін
көрсетеді;
E. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қорлардың міндетті түрде болуы.
8. Кәсіпорынның Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қорларына жатпайды:
A. жарғылық қор;
B. резервтік қор;
C. валюталық қор;
D. айналмалы қор;
E. еңбек ақы қоры.
9. Республикалық қазынаға кірмейді:
A. мемлекеттің алтын валюталық запастары;
B. мемлекеттің меншік құқығы бар мүлік;
C. республикалық меншікке жататын ерекшеленбеген мүлік;
D. республикалық бюджет Шетел мемлекеттерінің қаржыларылары;
E. коммуналдық меншікке жататын ерекшеленбеген мүлік.
10. Айналмалы қорларға жатады:
A. негізгі қорлар және айналмалы қорлар;
B. айналмалы өндірістік қорлар және айналым қорлары;
C. резервтік және жарғылық;
D. айналмалы өндірістік қорлар және өндірістік запастар;
E. ремонттық және валюталық қорлар.
11. 1996-1998 жылдары Қазақстанда қабылданған жекешелендіру және қайта
құрылымдау бағдарламасында мемлекеттік кәсіпорын мүлігін сатудың қандай
түрлері қарастырылған:
A. аукцион, тендер;
B. көтерме және бөлшек саудалар;
C. саудада сату және тікелей адрестік сату;
D. аукцион және бөлшек сауда;
E. коммерциялық және еркін сауда.
12. Әлеуметтік қажеттіліктерді Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру үшін
Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды қалыптастыру әдістері:
A. өзін-өзі өтеу және өзін-өзі Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
B. сметалық Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру және шаруашылық есеп
әдісі;
C. міндетті және ерікті;
D. сақтандыру, бюджеттік;
E. сақтандыру, бюджеттік, қайырымдылық жарналар.
13. Қазыналық кәсіпорындар не үшін құрылады:
A. топографо-геодезиялық және картографиялық жұмыстар өндірісі үшін;
B. денсаулық сақтау, қоршаған ортаны қорғау, білім беру және т.б.
саласындағы өндірістік –шаруашылық қызметті іске асыру үшін;
C. төтенше және авариялық жағдайлардағы әртүрлі арнайы жұмыстарды орындау
үшін;
D. байланыс және телекоммуникация сферасындағы қызметтер үшін;
E. жоғарыда аталғандардың барлығы.
14. Кәсіпорын Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларын ұйымдастырудың негізгі
принциптері:
A. жоспарлылық, Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырудың мақсатты сипаты,
Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырудың қайтымсыз сипаты;
B. нақтылық, толықтық, үнемі режимін сақтау;
C. коммерциялық есеп, барлық меншік формаларының тендігі, жоспарлылық,
Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нәтижелердің бар болуы;
D. тұрақтылық, нақтылық, уақыттылық, толықтық, жоспарлылық;
E. жариялылық, үнем режимін сақтау, Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландырудың қайтымсыздық сипаты.
15. Тегін берілетін қызмет және игілік кезінде коммерциялық емес
қызметтің шаруашылық қызметін жүргізу әдісі:
A. шаруашылық есеп;
B. өзін-өзі өтеу;
C. коммерциялық есеп;
D. номативтік;
E. сметалық Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру.
16. Рентабельді жұмысқа шаруашылық қызметтен табыстың шығындарға
сәйкестігін білдіретін коммерциялық кәсіпорындар Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыларын ұйымдастыру принципі:
A. меншіктің барлық формаларының теңдігі;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық резервтердің бар болуы;
C. коммерциялық есеп;
D. жоспарлылық;
E. өзін-өзі өтеу;
17. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қызметінің сипатына тәуелді
кәсіпорын, ұйым классификациясы:
A. өндірістік және өндірістік емес;
B. коммерциялық және коммерциялық емес;
C. мемлекеттік және жеке меншік;
D. мемлекеттік және қазыналық;
E. біріккен және тәуелсіз.
18. Әртүрлі кәсіпорындарда бірдей емес айналмалы Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нормалары және
нормативтері:
A. бірыңғай;
B. дифференциалды;
C. бекітілген;
D. есептік;
E. шекті.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 9. Мемлекеттiк Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың жалпы
сипаттамасы.

Мемлекеттiң экономикалық өмiрге қатысуы. Экономикалық ресурстарды
қайта тарату қажеттiлiгi. “Жанама әсерлер” әсерi және оларды реттеу
шаралары. “Қоғамдық товар” ұғымы. Мемлекеттiк Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылар функциялары. Мемлекеттiк Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар
үзбелерi және олардың сипаттамасы. Мемлекеттiк меншiк формалары.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 9. Мемлекеттiк Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың жалпы
сипаттамасы.
Сұрақтар:
1. Қоғамның экономикалық өмiрiне мемлекеттiң қатысу қажеттiлiгi.
2. Мемлекеттiк Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар ұғымы және құрамы.
3. Қоғамдық және әлеуметтiк товарлар, олардың өндiрiсi мен қамтамасыз
етiлуi.

Негізгі әдебиеттер

1.Финансы, денежное обращение и кредит: Учебник. Под ред. В.К. Сенчагова,
А.И. Архипова, М.: “Проект”, 2000г., с.155
2.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.205-217

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 9. Мемлекеттiк Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың жалпы
сипаттамасы.

Тапсырмалар

1. Мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар функциялары:
A. тарату, ұдайы өндірістік;
B. тарату, бақылау, реттеу;
C. тарату, бақылау;
D. ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар қорларын қалыптастыру,
ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар қорларын пайдалану бақылау;
E. фискалдық реттеу, бақылау.
2. Мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар құрамына жатпайды:
A. мемлекеттік бюджет;
B. мемлекеттік несие;
C. бюджеттен тыс қорлар;
D. сақтандыру;
E. мемлекеттік кәсіпорындар мен бірлестіктер Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылары.
3. Үлестік негізде белгілі шараларды бюджет, бюджеттен тыс және арнайы
қорлар есебінен қайтымсыз Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру үшін
берілетін ақшалай немесе натуралды формадағы көмек:
A. дотация;
B. субвенция;
C. субсидия;
D. квота;
E. лицензия.
4. Мемлекеттік қызмет етуінің материалдық базасын құру үшін мемлекет Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыларына түсетін Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар
жиынтығын қалыптастыратын экономикалық қатынастар жиынтығы:
A. мемлекеттік бюджет;
B. мемлекеттік кірістер;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстар;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қорлар;
E. мемлекеттік шығындар.
5. Мемлекеттік ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды тарату кезінде
қолданылатын әдістер:
A. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру және жоспарлау;
B. міндетті және ерікті төлемдер;
C. баланстық және нормативтік;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру және несиелендіру;
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 10. Мемлекеттiк бюджет.

Мемлекеттiк бюджеттiң экономикалық табиғаты. Бюджеттiк қатынастардың
спецификасы. “Мемлекеттiк бюджет” ұғымы. Ұдайы өндiрiстегi мемлекеттiк
бюджет ролi. ҚР-ның мемлекеттiк бюджетiнiң кiрiстерi және шығыстары құрамы
және құрылымы. Бюджеттi құруда қолданылатын принциптер. Бюджеттiк жiктелу
және оның ерекшелiктерi. “Бюджет балансы” ұғымы. Бюджет тапшылығын
туғызатын факторлар. Бюджеттiк процестi ұйымдастыру.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 2. Мемлекеттiк бюджет.
Сұрақтар:
1. Мемлекеттiк бюджеттiң әлеуметтiк-экономикалық мазмұны мен ролi.
2. Мемлекеттiк бюджеттiң негiзгi функциялары және бюджеттiк атынастар
спецификасы.
3. Бюджеттi құру принциптерi.
4. Бюджеттiк жiктелу және оның ерекшелiктерi.
2. ҚР-ның бюджеттiк құрылымы және бюджеттiк жүйесi.

Негізгі әдебиеттер

1.Финансы, денежное обращение и кредит: Учебник. Под ред. В.К. Сенчагова,
А.И. Архипова, М.: “Проект”, 2000г., с.168
2.Е. Дербисов Финансы Казахстана, Алматы, “Ихтисат”, 1996, с.100-169
3.П.И. Вахрин, А.С. Нешитой Финансы – М.: Учебник, 2000 г, с.13-22, с.143-
148
4.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.310-332

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 10. Мемлекеттiк бюджет.

Тапсырмалар

1.. Мемлекеттік бюджет келесідей принциптерге негізделген:
A. жоспарлылық, мерзімділік, тәуелсіздік;
B. жүйелілік, бірлік, үздіксіздік;
C. орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қатынастардың сәйкестігі,
бірлік, нақтылық;
D. біртұтастық, толықтық, нақтылық, жариялылық, дербестік;
E. реттеушілік, жан-жақтылық, әмбебаптылық.
2. Бюджет профициті деген не?
A. бюджеттің кіріс және шығыс бөлігінің теңдігі;
B. кірістердің шығыстардан асып кетуі;
C. шығыстардың кірістерден асып кетуі;
D. қоғамдық өндіріс шығындарының өсуі;
E. несиелендіру минус өтеу.
3. Үкіметпен мақұлданған республикалық бюджет туралы заң жобасы ҚР-ның
Парламентіне қандай мерзімде қарастырылуға ұсынылады:
A. 15 қырқүйектен кешіктірілмей;
B. 1 қырқүйектен кешіктірілмей;
C. 15 желтоқсаннан кешіктірілмей;
D. 15 қазаннан кешіктірілмей;
E. 1 желтоқсаннан кешіктірілмей.
4. Мемлекеттің ақшалай қаражаттарының орталықтандырылған қорын құру жолымен
қоғамдық өндіріс құнын тарату және қайта тарату процесінде мемлекеттің және
қоғамдық өндірістің басқа да қатысушылары арасында туындайтын ақшалай
қатынастар:
A. бюджеттік қор;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстар;
C. кәсіпорын Шетел мемлекеттерінің қаржыларылары;
D. резервтік қор;
E. мемлекеттік бюджет.
5. Бюджет дефицитін жабудың қандай әдістері қолданылады?
A. мемлекеттік займдар, салық салуды жоғарылату, ақша эмиссиясы;
B.салық салуды жоғарылату, транаферттер;
C. конверсия, унификация, мемлекеттік займдар;
D. субсидиялар, субвенциялар, дотациялар;
E. ақша эмиссиясы, банктік кредиттер;
6. Республикалық бюджеттің орындалуына бақылауды іске асырады:
A. Бюджеттік департамент;
B. Салықтық полиция;
C. Салықтық комитет;
D. Есептік комитет;
E. Президент.
7. Мемлекеттік қызмет етуінің материалдық базасын құру үшін мемлекет Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыларына түсетін Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар
жиынтығын қалыптастыратын экономикалық қатынастар жиынтығы:
A. мемлекеттік бюджет;
B. мемлекеттік кірістер;
C. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстар;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қорлар;
E. мемлекеттік шығындар.
8. Бюджеттік жүйе –бұл:
A. мемлекеттің Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық органдарының негізіне
салынған біртекті белгілері бойынша бюджет кірістері мен шығыстарының
жүйелі топтастырылуы;
B. мемлекеттің ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларының
орталықтандырылған қорларын қалыптастыру және пайдалану формалары мен
әдістерінің жиынтығы;
C. экономикалық қатынастар мен заңдық нормаларға негізделген жеке дербес
бюджеттер жиынтығы;
D. бюджетті құру, қарастыру, бекіту, орындалу және бюджеттің орындалуы
туралы есептің атқарылуына бақылау бойынша өкімет және басқару органдарының
қызметі;
E. ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың сәйкес қорларын
қалыптастыруға және пайдалануға негізделген қатынастар, сонымен қатар осы
қатынастарды ұйымдастыратын органдар жиынтығы.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 11. Жергiлiктi Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды ұйымдастыру.

Мемлекеттiк бюджеттер мазмұны, олардың Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық жүйе құрылымындағы орны. Жергiлiктi бюджеттер: олардың
аймақтың әлеуметтiк-экономикалық дамуындағы ролi. Жергiлiктi бюджеттiң
кiрiс бөлiгiнiң құрамы. Жергiлiктi бюджеттiң шығыс бөлiгiнiң құрамы. Арнайы
экономикалық аймақтар Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларының мазмұны.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 11. Жергiлiктi Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды ұйымдастыру.
Сұрақтар:
1. Жергiлiктi Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың экономикалық мәнi.
2. Жергiлiктi бюджеттер кiрiстерi және шығыстары.
3. Арнайы экономикалық аймақтар Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларын
ұйымдастыру ерекшелiктерi

Негізгі әдебиеттер

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 11. Жергiлiктi Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларды ұйымдастыру.

Тапсырмалар

Тақырып 12. Мемлекеттiк кiрiстер

Экономикалық категория ретiндегi “мемлекеттiк кiрiстер” ұғымы.
Алғашқы, аралық және соңғы кiрiстердi қалыптастыру. Мемлекеттiк кiрiстер
диалектикасы. әртүрлi қайнар көздерден қалыптасатын мемлекеттiк кiрiстердiң
құрамдас бөлiктерi. әртүрлi белгiлерi бойынша мемлекеттiк кiрiстердi
жiктеу.

Салықтар мәнi. Салық салу принциптерi және ерекшелiктерi. Салықтар
функциялары. Салықтық жүйе және оның элементтерi. Салықтар жiктелуi.
Салықтарды алу әдiстерi және салықтық есеп әдiстерi. ҚР-ның cалықтық
жүйесi. Салық механизмi, салықтардың негiзгi элементтерi. Жанама салықтар.
Жалпы салықтар бойынша әкiмшiлiк ережелер.
Әдістемелік нұсқаулар – ұсынылған әдебиеттерді қолдана отырып, берілген
сұрақтарды дербес қарастырып талдай білу.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары

Тақырып 4. Мемлекеттiк кiрiстер

Сұрақтар:
1. Мемлекеттiк кiрiстер мазмұны.
2. Мемлекеттiк кiрiстер жiктелуi.
3. Салықтар ұғымы.
4. ҚР-ның салықтық жүйесi.
5. Тура салықтар.
6. Жанама салықтар.
7. Салық алуды ұйымдастыру.
8. Салықты аудару және салықты төлеуден жалтару.

Негізгі әдебиеттер

1.А.М. Бабич, Л.Н. Павлова Государственные и муниципальные финансы: Учебник
для ВУЗов- М.: Финансы; ЮНИТИ, 1999 г.с.101
2.Берлин С.И. Теория финансов: Учебное пособие- Изд-во Приф, 2000 г., с.86
3.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.219-2
Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.

Тақырып 4. Мемлекеттiк кiрiстер

Тапсырмалар

1. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың мемлекетке түсуін қамтамассыз
ететін салықтар функциясы:
A. реттеу;
B. фискалдық;
C. бақылау;
D. ынталандыру;
E. қайта тарату.
2. Мемлекетке түсетін және пайдалану кезінде жойылатын салықтар:
A. тура;
B. арнайы;
C. жеке;
D. жалпы;
E. нақты.
3. Салықтың негізгі ауыртпалығын өзіне алатын салықтың соңғы
тасымалдаушысына салық ауыртпалығын аудару процесі:
A. салықты аудару;
B. салықтан жалтару;
C. салықтық реттеу;
D. салықтарды төлеу;
E. салықтарды алу.
4. Салық төлеуші табыс мөлшерін жеңілдіктерді, шегерістерді көрсететін және
салық сомасын есептейтін салық алу әдісі:
A. декларация бойынша;
B. кадастрлық;
C. патент бойынша;
D. кассалық;
E. табыс алу көзінен.
5. Бір обектіден субъектімен төленетін салық сомасы;
A. салықтық оклад;
B. салық ставкасы;
C. салық салу бірлігі;
D. салықтың қайнар көзі;
E. салық объектісі.
6. Салықты алу әдісіне жатпайды;
A. декларация бойынша;
B. кадастрлық;
C. патент бойынша;
D. кассалық;
E. төлем көзінен.
7. Салықтық қызмет мақсаттарына жатпайды:
A. экономиканың дамуына салық салудың әсерін және тиімділігін жүйелі оқу;
B. салық салу сұрақтары бойынша салық төлеушілер арасында түсіндіру
жұмыстарына;
C. салықтар және басқа да міндетті төлемдердің мемлекеттік бюджетке
уақыттылы және толық түсуі бойынша республикалық заңдардың орындалуын
қамтамассыз ету;
D. салық салу сұрақтары бойынша салық төлеушілер арасында ақпараттық жұмыс;
E. республикалық бюджетті ұйымдастыру және оның орындалуын бақылау.
8. Ынталандырушы фискалдық саясат құрастырады:
A. мемлекеттік шығындарды төмендету, салықтарды төмендету;
B. мемлекеттік шығындарды төмендету, салықтарды жоғарлату;
C. мемлекеттік шығындарды жоғарлату, салықтарды жоғарлату;
D. мемлекеттік шығындарды жоғарлату, салықтарды төмендету;
E. салықтарды жоғарлату, мемлекеттік шығындар өзгеріссіз.
9. Мобилизациялау әдісі бойынша кірістердің классификациясы:
A. салықтық және салықтық емес;
B. өндірістік және өндірістік емес;
C. коммерциялық және коммерциялық емес;
D. жеке меншік және мемлекеттік;
E. орталықтандырылған және орталықтандырылмаған.
10. Салық объектісі мөлшерінен тәуелсіз бірыңғай процент түрінде
бекітілетін ставкалар:
A. пргрессивті;
B. пропорционалды;
C. регрессивті;
D. қатаң;
E. проценттік.
11. Салық салудан толығымен босатылатын салық объектісінің ең төменгі
бөлігі:
A. есептелген табыс сомасынан шегерімдер;
B. салық ставкасын төмендету;
C. салық төлеуді шегіндіру;
D. салық салынбайтын минимум;
E. салық салынатын табыс құрамына енгізілмейтін сома.
12. Салық салынатын товарлардың кедендік құнына процентпен есептелетін
кедендік баждар-бұл:
A. адвалерлерлік;
B. спецификалық;
C. аралас;
D. сезондық;
E. арнайы.
13. Экономикалық белгілері бойынша салықтар келесідей жіктеледі:
A. тура және жанама;
B. нақты және жеке;
C. жалпы және арнайы;
D. табысқа және тұтынуға;
E. бекітілген және реттеуші.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 13 Мемлекеттiк шығындар.

“Мемлекеттiк шығындар” ұғымының мәнi. Мемлекеттiк шығындардың
әлеуметтiк-экономикалық ролi. Принциптерi. Мемлекеттiк шығындардың
критерилерi және жiктелу түрлерi. Мемлекеттiк шығындарды Шетел
мемлекеттерінің қаржыларыландыру әдiстерi және формалары. Экономикаға.
әлеуметтiк-экономикалық шараларға шығындар. Бiлiм беруге, денсаулық
сақтауға шығындар. әлеуметтiк шараларды Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыруға шығындар. Қорғанысты Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыру шығындары.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 6 Мемлекеттiк шығындар.
Сұрақтар:
1. Мемлекеттiк шығындардың экономикалық мазмұны.
2. Мемлекеттiк шығындар құрамы және жiктелуi.
3. Экономиканы және әлеуметтiк-мәдени шараларды Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландыруға шығындар.
3. Басқаруды және қорғанысты Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру ретi.

Негізгі әдебиеттер

1.А.М. Бабич, Л.Н. Павлова Государственные и муниципальные финансы: Учебник
для ВУЗов- М.: Финансы; ЮНИТИ, 1999 г.с.115
2.Берлин С.И. Теория финансов: Учебное пособие- Изд-во Приф, 2000 г., с.86

3.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.284-308

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 6 Мемлекеттiк шығындар.

Тапсырмалар

1. Экономикалық жіктелуіне сәйкес шығындар топтастырылады:
A. категория, сынып, ішкі сынып, ерекшелік;
B. сынып, ішкі сынып, ерекшелік;
C. функция, ішкі функция, ерекшелік;
D. ағымдағы шығындар және күрделі шығындар;
E. категория, объект, субъект.
2. Мемлекеттік бюджет шығындары келесі статьялар бойынша жіктеледі:
A. сынып, ішкі сынып, ерекшелік;
B. функционалдық және экономикалық;
C. ағымдағы шығындар, күрделі шығындар;
D. функция, ішкі функция, функционалдық топ;
E. категория, бөлім, ерекшелік.
3. Мемлекеттік шығындар құрамына кірмейді:
A. мемлекеттік бюджет шығындары;
B. мемлекеттік бюджеттен тыс қорлардың шығындары;
C.мемлекеттік кәсіпорындар шығындары;
D. тұрғындар шығындары;
E. өндірістік сфераның мемлекеттік мекемелерінің шығындары.
4. Ынталандырушы фискалдық саясат құрастырады:
A. мемлекеттік шығындарды төмендету, салықтарды төмендету;
B. мемлекеттік шығындарды төмендету, салықтарды жоғарлату;
C. мемлекеттік шығындарды жоғарлату, салықтарды жоғарлату;
D. мемлекеттік шығындарды жоғарлату, салықтарды төмендету;
E. салықтарды жоғарлату, мемлекеттік шығындар өзгеріссіз.
5. Заттық сипаты бойынша мемлекеттік шығындар келесідей бөлінеді:
A. республикалық және жергілікті бюджет шығындары;
B. экономикаға, ғылымға, қорғанысқа шығындар;
C. өнеркәсіпке, саудаға, ауыл шаруашылығына, транспортқа шығындар;
D. экономикаға шығындар, мемлекеттік резервтерді құруға шығындар;
E. материалдық өндіріспен байланысты шығындар, өндірістік емес сфераға
қатысты шығындар
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 14. Мемлекеттiк кредит және мемлекеттiк қарыз.

Мемлекеттiк кредит мәнi. Функциялары. Мемлекеттiк кредит формасы.
Мемлекеттiк кредит жiктелуi. Мемлекеттiк кредиттiк қатынастарда
қолданылытын әдiстер. Халықаралық мемлекеттiк кредит. Мемлекеттiк қарыз
ұғымы. Iшкi мемлекеттiк қарыз мәселелерi. Мемлекеттiк қарызды басқару және
оның негiзгi әдiстерi.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 14. Мемлекеттiк кредит және мемлекеттiк қарыз.
Сұрақтар:
1. Мемлекеттiк кредиттiң экономикалық мәнi.
2. Мемлекеттiк кредиттiң формалары және әдiстерi.
3. Халықаралық мемлекеттiк кредит.
4. Сыртқы мемлекеттiк қарыз.

-Негізгі әдебиеттер

1.Финансы, денежное обращение и кредит: Учебник. Под ред. В.К. Сенчагова,
А.И. Архипова, М.: “Проект”, 2000г., с.282
2.Берлин С.И. Теория финансов: Учебное пособие- Изд-во Приф, 2000 г., с.106
3.П.И. Вахрин, А.С. Нешитой Финансы – М.: Учебник, 2000 г, с.13-22, с.305-
312

4.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.363-391

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.

Тақырып 14. Мемлекеттiк кредит және мемлекеттiк қарыз.

Тапсырмалар

1. Үлестік негізде белгілі шараларды бюджет, бюджеттен тыс және арнайы
қорлар есебінен қайтымсыз Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру үшін
берілетін ақшалай немесе натуралды формадағы көмек:
A. дотация;
B. субвенция;
C. субсидия;
D. квота;
E. лицензия.
2. Мемлекет борышқор ретінде болатын кредиттік қатынастар:
A. мемлекеттік кредит;
B. мемлекеттік қарыз;
C. мемлекеттік займ;
D. қазыналық міндеттеме;
E. халықаралық кредит.
3. Қарызға қызмет көрсету коэффициенті қалай анықталады:
A. қарыздық төлемдер/ елдің валюталық түсімдері;
B. қарыздық төлемдер х елдің валюталық түсімдері;
C. елдің валюталық түсімдері / қарыздық төлемдер;
D. қарыздық төлемдер / кредиттің процентік ставкалары;
E. қарыздық төлемдер + елдің валюталық түсімдері.
4. Мерзімі бойынша займның алғашқы жағдайының өзгерісін тұжырымдайтын
мемлекеттік қарызды басқару әдісі:
A. консолидация;
B. унификация;
C. конверсия;
D. қайта Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
E. займды өтеуді шегіндіру.
5. Табыстылығы бойынша займдар:
A. нарықтық және нарықтық емес;
B. қатаң және жүзуші табысы бойынша міндеттемелер;
C. біруақытта және бөлшектеп өтелетін;
D. проценттік, ұтыстық, нөлдік купонмен;
E. ішкі, сыртқы.
6. Қарыздық міндеттемелерге тән белгі:
A. тіркелген проценттік төлем;
B. мезгілінен бұрын өтеу құқығы;
C. өтеудің белгілі мерзімі;
D. қызметке қатысу құқығы;
E. купондық ставканы тағайындау.
7. Кредит алатын ел:
A. реципиент-ел;
B. донор мемлекет;
C. эмитент;
D. қарызданушы ел;
E. резидент.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 15. Сақтандыру экономикалық мәнi.

Сақтандырудың экономикалық табиғаты және оның қызметiнiң сфералары.
Сақтандырудың мақсаты және олардың категориялары. Сақтандыру қорларын
қалыптастыру әдiстерi. әлеуметтiк сақтандыру. әлеуметтiк қауiпсiздендiру
қоры. Жеке және мүлiктiк сақтандыру ерекшелiктерi. ҚР-дағы сақтандыру iсi.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 15. Сақтандырудың экономикалық мәнi.
Сұрақтар:
1. Экономикалық категория ретiндегi cақтандырудың мәнi және мағынасы.
2. Сақтандыру жiктелуi және түрлерi.
3. ҚР-да сақтандыру нарығын қалыптастыру.
4.Жеке және мүлiктiк сақтандыру ерекшелiктерi.

Негізгі әдебиеттер

1.Берлин С.И. Теория финансов: Учебное пособие- Изд-во Приф, 2000 г., с.98
2.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.393-403

Қосымша әдебиеттер

1.Шахов В.В. Введение в страхование. Изд-2-ое. Учебное пособие – М.:
Финансы и статистика, 2000 г., с. 65

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 15. Сақтандырудың экономикалық мәнi.
1. Сақтандырудың жылдық мерзіміне сақтандыру сомасының бірлігінен
сақтандыру төлемі:
A. сақтандыру жарнасы;
B. сақтандыру төлемі;
C. сақтандыру жағдайы;
D. сақтандыру тарифі;
E. сақтандыру зияны.
2. Сақтандыру формалары:
A. міндетті және ерікті;
B. мүліктік және жеке;
C. әлеметтік және медициналық;
D. жауапкершілікті сақтандыру және жеке сақтандыру;
E. толық және бөлшектеп сақтандыру.
3. Сақтандыру резервтерін және қорларын қалыптастырудың негізгі әдістері:
A. бюджеттік және кредитттік;
B. бюджеттік және сақтандыру;
C. бюджеттік, кредиттік, сақтандыру;
D. кредиттік және сақтандыру;
E. сақтандыру.
4. Сақтандыру салалары:
A. міндетті және ерікті;
B. мүліктік және жеке;
C. әлеуметтік және медициналық;
D. жауапкершілікті сақтандыру және жеке сақтандыру;
E. толық және бөлшектеп.
5. Сақтандыру келісім – шартына және заңына сәйкес сақтандыруды жабу үшін
төлем қарастырылатын жағдай – бұл:
A. сақтандырушылық орнын толтыру;
B. сақтандыру төлемі;
C. сақтандыру жағдайы;
D. сақтандыру тарифі;
E. сақтандырушылық зиян.
6. Зиянды жабу үшін жүргізілетін төлемдер:
A. сақтандыру жарнасы;
B. сақтандыру төлемі;
C. сақтандырушылық орнын толтыру;
D. сақтандыру тарифі;
E. сақтандыру зияны.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 16. Экономиканы мемлекеттiк Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру
және реттеу.

Шетел мемлекеттерінің қаржылары-экономикалық реттеудiң шетелдiк
концепциялары. Экономиканы мемлекеттiк Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
реттеу мәнi және жiктелуi. Макроэкономикалық тепе-теңдiк және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылар. Шығындар мультипликаторы және салықтық
мультипликатор қызметi. Фискалдық саясат варианттары. Салықтардың нарықтық
тепе-теңдiкке әсерi

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 16. Экономиканы мемлекеттiк Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру
және реттеу.

Сұрақтар:
1. Экономиканы мемлекеттiк Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеу
экономиканы мемлекеттiк реттеу құрамдас бөлiгi ретiнде: мәнi және мағынасы.
2. Мемлекеттiк Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеу жiктелуi.
3.Макроэкономикалық тепе-теңдiк және Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар.
Салықтардың нарықтық тепе-теңдiкке әсерi.

Негізгі әдебиеттер

1.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.424-444
2.Финансы, под ред. В.М. Родионовой- М.: Финансы и статистика, 1999, с.280

Қосымша әдебиеттер

1.Увакбаева Г. Государственное финансовое регулирование экономики
(теоретические аспекты) //Финансы Казахстана, 2003 г., №3, с. 40-43

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 16. Экономиканы мемлекеттiк Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру
және реттеу.

Тапсырмалар

Тақырып 17. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарық.

Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарықтың ерекшелiктерi және оның
басқа нарықтардан айырмашылығы. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарықтың
қызмет ету алғышарттары. Бағалы қағаздар түрлерi. Бағалы қағаздар
эмиссиясының мақсаттары. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарықтың
қатысушылары. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарық жiктелуi. Қор
биржасының функциялары және оның Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
қызметi.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 17. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарық.
Сұрақтар:
1. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарық: мағынасы, мәнi және қызмет ету
алғышарттары.
2. Бағалы қағаздар нарығы, Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарықтың
құрамдас бөлiгi ретiнде.
3.ҚР-да бағалы қағаздар нарығының дамуы.

Негізгі әдебиеттер

1.Финансы, денежное обращение и кредит: Учебник. Под ред. В.К. Сенчагова,
А.И. Архипова, М.: “Проект”, 2000г., с.293
2.Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Алматы, 2001 г., с.446-466

Қосымша әдебиеттер

1.Л.П. Белых Основы финансового рынка, М., Финансы, изд. ЮНИТИ, 1999 г., с.
15-38

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.

Тақырып 17. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарық.

Тапсырмалар

1. Бағалы қағаздарға жатпайды:
A. акция;
B. облигация;
C. аккредитив;
D. қысқа мерзімі ноталар;
E. депозиттік сертификаттар.
3. Өз атынан және өз есебінен бағалы қағаздарды сатып алу-сатымен
айналысатын тұлға:
A. брокер;
B. дилер;
C. маклер;
D. эмитент;
E. инвестор.
7. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық делдал сипатына тәуелді Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық нарық моделі:
A. банктік, банктік емес, аралас;
B. банктік емес, сақтандыру, бюджеттік;
C. аралас, банктік емес, қорлық, сақтандыру;
D. бюджеттік және инвестициялық;
E. банктік емес, инвестициялық, сақтандыру.
11. Акционерлік қоғамды басқарудың жоғарғы органы:
A. акционерлердің жалпы жиылысы;
B. акционерлік қоғам кеңесі;
C. қадағалау кеңесі;
D. басқарма;
E. директорлар кеңесі.
14. Бағалы қағаздарды саудаға босату ережесі – бұл:
A. эмиссия;
B. делистинг;
C. демпинг;
D. листинг;
E. хайринг.
19. Қор биржасының функциясына жатпайды:
A. бағалы қағаздардың сенімділігін айқындау үшін нарыққа дейінгі
экспертиза;
B. бағалы қағаздармен операциялар концентрациясы;
C. бағалы қағаздармен келісімдер туралы ақпарат;
D. пайда алу мақсатын көздеу;
E. тиімді салаларға капиталдарды орналастыру жолымен нарық конъюнктурасын
реттеу.
23. Қор биржасы келесідей формада құрылады:
A. ашық акционерлік қоғам;
B. жабық акционерлік қоғам;
C. командиттік серіктестік;
D. холдинг;
E. ассоцияциялар.
25. Алғашқы иеленушілерге бағалы қағаздарды сататын эмитенттермен
инвестициялық институттар қандай құжат шығарады?
A. бағалы қағаздар эмиссиясының жоспары;
B. құжаттар пакеті;
C. бағалы қағаздар эмиссиясының проспектісі;
D. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қызмет нәтижелері туралы есеп;
E . бағалы қағаздар эмиссиясының жобасы.
26. Акционерлік қоғамдардың қызмет етуінің маңызды сұрақтарын шешу кезінде
иеленушіге вето құқығын беретін бағалы қағаз:
A. ерекшеленген акциялар;
B. қарапайым акциялар;
C. “алтын акциялар”;
D. облигациялар;
E. қазыналық міндеттемелер.
28. Жалған капиталға салым салу – басқа елдің заңды және жеке тұлғалармен
шығарылатын бағалы қағаздар келесілерді білдіреді:
A. тура инвестициялар;
B. күрделі салымдар;
C. дамытуға ресми көмек;
D. портфельдік инвестициялар;
E. шетел инвестициялары.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 18. Сыртқы экономикалық қатынастар жүйесiндегi Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылар.

Сыртқы экономикалық қатынастар сипаты және оның даму бағыттары.
Қазақстандағы экспорттық-импорттық операциялар. Сыртқы экономикалық
қызметтердi реттеу әдiстерi. Валюталық курс әсерiнiң механизмi. Кеден бажы
және оның бағыттары. Кәсiпорын және ұйымдар валюталық ресурстарын
қалыптастыру. Елдiң төлем балансы. Төлем балансының құрылымы және жағдайы.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 18. Сыртқы экономикалық қатынастар жүйесiндегi Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылар.
Сұрақтар:
1. Сыртқы экономикалық қызмет сипаты.
2.Сыртқы экономикалық қызметтi реттеу формалары және әдiстерi.
3. ҚР-дағы сыртқы сауда: экспорт және импорт.
4. Елдiң төлем балансы.

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 18. Сыртқы экономикалық қатынастар жүйесiндегi Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылар.

Тапсырмалар

1. Мемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеу типтері:
A. экономикалық, ішкі шаруашылық;
B. құндық, несиелік, валюталық;
C. әкімшілік, ішкі шаруашылық;
D. әкімшілік, экономикалық;
E. салықтық, бюджеттік, валюталық.
2. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылоық реттеудегі негізгі әдістерге
жатпайды:
A. валюталық курс;
B. коммерциялық есеп;
C. ақшалай капиталға проценттік ставка;
D. халықаралық төлем Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларының курсы;
E. валюталық тәуекелдерден сақтандыру әдістері.
3.Белгілі-бір уақыт интервалына берілген елдің әлемнің басқа елдерімен
шаруашылық операцияларын жалпылама сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі:
A. кіріс және шығыс балансы;
B. төлем балансы;
C. жиынтық Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық баланс;
D. мемлекеттің Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспары;
E. мемлекеттік бюджет.
4. Халықаралық кредитті ұсыну үшін мемлекеттік кредиттік ресурстар құрамы:
A. жинақтау қорларына қатысты мемлекеттік бюджет Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылары;
B. коллективтік ссудалық қорлар;
C. коммерциялық кредиттерді беру кезінде мемлекеттік кәсіпорындар және
ұйымдар қаражаттары;
D. ұлттық және халықаралық банктердің меншікті және тартылған қаражаттар;
Е.барлық жоғарыда аталып өткендер
5.. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қатынастар субъектілеріне қатысты
Шетел мемлекеттерінің қаржылары-құқықтық реттеу қандай сипатта болады:
A. мәжбүрлі;
B. қорғаушы;
C. хабарлаушылық;
D. А және В;
E. А және С.
6. Капиталдың қозғалысымен байланысты операцияларға жатпайды:
A. инвестициялар;
B. 180 күнне жоғары мерзімге экспорттық-импорттық келісімдерді
несиелендіру бойынша есеп айырысулар;
C. 180 күннен жоғары мерзімге несие беру және алу;
D. товарлар және қызметтер үшін есеп айырысулар;
E. жылжымайтын мүлікке мүліктік және басқа құқықтарды төлеу.
7.. Валюталық – Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық реттеудің негізгі
әдістері:
A. валюталық курс, ақшалай капиталға проценттік ставка;
B. субвенция, субсидия, дотация;
C. халықаралық төлем Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларының және бағалы
қағаздар курсы;
D. В және С;
E. А және С.
8. Қай бөлім төлем балансына жатпайды:
A. ағымдық шот;
B. Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландыру;
C. капиталмен операциялар шоты;
D. резервтік активтер;
E. таза қателіктер мен пропускілер.
9. Валюталық операциялар келесідей бөлінеді:
A. орталықтандырылған операциялар және орталықтандырылмаған операциялар;
B. ағымдағы операциялар және капитал қозғалысымен байланысты операциялар;
C. ағымдағы операциялар және күрделі операциялар;
D. капитал қозғалысымен байланысты операциялар және банктік операциялар;
E. банктік операциялар және бағалы қағаздармен операциялар.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Тақырып 19. Шетел мемлекеттерінің қаржылары және инфляция.

Инфляция табиғаты және оның Шетел мемлекеттерінің қаржыларылармен
байланысы. Инфляцияның типтерi, олардың сипаты. Инфляцияның айқындалу
формалары және инфляция механизмi. 1991-1993 ж., 1994-1995 ж., 1996-1997 ж.
периодтарындағы Қазақстандағы инфляция себептерi. Инфляцияға қарсы саясат
шаралары.

Тапсырма: семинарлық сабақ сұрақтарын талқылау, негізгі терминдер бойынша
экономикалық диктант.

Практикалық сабақтар жоспары
Тақырып 19. Шетел мемлекеттерінің қаржылары және инфляция.
Сұрақтар:
1. Инфляция: ұғымы, пайда болу себептерi, айқындалу формалары және типтерi.
2. Қазақстан Республикасындағы инфляциялық процесс ерекшелiктерi.
3. Инфляцияға қарсы саясат шаралары.

Оқытушы жетекшілігімен магистранттің өздік жұмысы көлеміндегі сабақтар
жоспары.
Тақырып 19. Шетел мемлекеттерінің қаржылары және инфляция.

Тапсырмалар

1. Жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ) және амортизациялық бөлулер арасындағы
айырмашылық:
A. нақты ЖҰӨ;
B. таза ұлттық өнім;
C. инфляцияға түзетілген ЖҰӨ;
D. инфляцияға түзетілген таза ұлттық өнім;
E. ұлттық табыс.
2. Инфляцияға қарсы фискалдық саясат келесідей жолмен жүргізіледі:
A. салықтарды төмендетумен, мемлекеттік шығындарды жоғарлатумен;
B. салықтарды жоғарлатумен, мемлекеттік шығындарды қысқартумен;
C. мемлекеттік шығындарды қысқартумен, салықтарды төмендетумен;
D. мемлекеттік шығындарды жоғарлатумен, салықтарды жоғарлатумен;
E. салықтарды төмендетумен, айналыстағы ақша массасын қысқартумен.
3. Практика инфляцияның қандай типтері бөлінеді?
A. күтілетін және күтілмейтін;
B. сұраныс және шығындар;
C. теңестірілген және теңестірілмеген;
D. қалыпты және жасырын;
E. ұшқыр және қарқынды.
4. Ақшаның құнсыздануы келесідей факторлардан туындайды:
A. айналысқа артық ақшаның шығарылуы, қолайсыз төлем блансы, үкіметке
сенімнің жойылуы;
B. қолайсыз төлем балансы, айналысқа ақшаның жеткіліксіз мөлшерде
шығарылуы;
C. айналысқа ақшаның жеткіліксіз мөлшерде шығарылуы;
D. айналысқа артық ақшаның шығарылуы, үкіметке сенімнің жойылуы, өндірістің
құлдырауы;
E. өндірістің құлдырауы, қолайсыз төлем балансы, айналысқа ақшаның
жеткіліксіз мөлшерде шығарылуы;
5. Инфляцияның қандай түрінде әртүрлі товарлардың құны біркелкі дәрежеде
және бір-біріне қатысты өзгеріссіз өседі:
A. балансталған;
B. балансталмаған;
C. күтілетін;
D. күтілмейтін;
Е. сатылы.
6. Бағаның өсу қарқыны бойынша инфляция түрлері:
A. қалыпты, ұшқыр, теңестірілген;
B. күтілетін, күтілмейтін;
C. жасырын, теңестірілген, теңестірілмеген;
D. қалыпты, ұшқыр, қарқынды;
E. импортталған, экспортталған.
ОСӨЖ жүргізу формасы: ауызша сұрау, тесттерді орындау

Курстық жұмыстар тақырыптары

1. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың мәні және обьективтік
қажеттілігі
1. Шетел мемлекеттерінің қаржылары функциялары олардың мәнін ашуы
ретінде.
2. Тауарлық-ақшалай қатынастар және Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар.
3. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың бақылаушы функциясы және Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау.
4. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың бөлу және ұдайы өндіру
концепциясы.
5. Ақшалай Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың қоры.
6. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық ресурстар,олардың динамикасын және
құұрылымын талдау.
7. ҚР-ның Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық тұрақтануының жолдары.
8. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың басқа да экономикалық
категориялармен өзара байланысы.
9. Нарықтық экономикаға көшу жағдайында Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық қатынастардың дамуы.
10. Өндірістің тиімділігін арттырудағы Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылардың ролі.
11. Ұдайы өндірістегі Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың ролі.
12. Әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асырудағы Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылардың ролі
13. Макроэкономикалық реттеудегі Шетел мемлекеттерінің қаржыларылардың
ролі.
14. Қазақстан экономикасын дамытудағы Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылардың ролі.
15. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйе, оның құрылымы және
звенолардың өзара байланысы
16. Мемлекеттің Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық саясаты.
17. Экономикалық механизм жүйесіндегі Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
механизм.
18. Нарыққа көшу жағдайындағы Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
жоспарлаудың ерекшеліктері.
19. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жоспарлар мен болжаулардың жүйесі.
20. Қазіргі заман жағдайында қарджыларды басқару.
21. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық қызмет пен Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық есептерді басқарудың автоматттандырылған жүйесі.
22. Нарықтық қатынастарды қалыптастыру жағдайындағы кәсіпорындар мен
ұйымдардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларының мәні.
23. Коммерциялық бастамаларда қызмет ететін кәсіпорындар Шетел
мемлекеттерінің қаржыларысы.
24. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бақылау: түрлері, формалары,
әдістері.
25. Аудит шаруашылық органдардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
жағдайын зерттеу және бағалау формасы ретінде.
26. Өндірістік емес сферадағы мекемелер мен ұйымдардың Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылары.
27. 70, 80, 90-шы жылдар периодындағы кәсіпорынның бюджетке төлем жүйесі.
28. Пайда мен кіріс Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық бөлу обьектілері
ретінде.
29. Өндірістік қорлардың айналысын қамтамасыз етудегі Шетел
мемлекеттерінің қаржыларылардың ролі.
30. Біріккен кәсіпорын Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларын ұйымдастыру.
31. Кіріске салық салу.
32. Акционерлік қоғамдардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы.
33. Айналыс Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларын Шетел мемлекеттерінің
қаржыларыландырудың қайнар көздері және оларды пайдалану тиімділігін
арттыру жолдары.
34. Ауылшаруашылық кәсіпорындарының Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларын
ұйымдастыру ерекшеліктері.
35. Мемлекеттік кірістердің экономикалық мазмұны.
36. Қазақстан Республикасының салықтық реформасы.
37. Экономиканы салықтық реттеу.
38. Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні, ролі.
39. Жалпы қоғамдық өнімді бөлуде бюджеттің ролі
40. Экономика дағдарысы жағдайындағы мемлекеттік бюджеттің ерекшеліктері
41. Қазақстанның бюджет жүйесінің дамуы, тарихи аспектісі.
42. Кірістер мен шығыстарды бюджеттік жүйенің жеке звенолары арасында
бөлу.
43. Мемлекеттік бюджетке кірістерді мобилизацилаудың формалары мен
әдістері және оларды жетілдіру мақсаты.
44. Егемендік жағжайындағы Республика бюджеті.
45. Ресурстарға төлемдер және олардың мемлекеттік кіріс жүйесіндегі орны.
46. Жергілікті бюджеттер, олардың шаруашылық және мәдени құрылыстағы орны.
47. Тұрғындар кірісін мобилизациялау әдістері және олардың даму
перспективасы.
48. Бюджеттік емес қорлар және олардың нарыққа көшу жағдайындағы ролі.
49. Мемлекеттік шығыстардың экономикалық мазмұны.
50. Экономиканы дамытуға кеткен шығындар.
51. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық резервтердің қалыптасу формалары
мен әдістері.
52. Әлеуметтік сақтандырудың мәні мен мағынасы.
53. Қазақстанда зейнетақылық реформаны Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық
қамтамасыз ету проблемалары.
54. Ғылыми – техникалық прогресс және Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар.
55. Әлеуметтік-мәдени мақсаттарға кеткен шығындар.
56. Әлеуметтік сақтандыруға және әлеуметтік қамсыздандыруға кеткен
шығындар: Шетел мемлекеттерінің қаржыларыландырудың қайнар көздері,
формалары мен әдістері.
57. Қайырымдылық қорлар жүйесін дамытудағы Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылардың ролі.
58. Қорғанысқа кеткен шығындар, қорғаныс өндірістерін конверсиялау
мәселелері.
59. Басқаруға кеткен шығындар, оларды қысқарту жолдары.
60. Сақтандырудың экономикалық ролі.
61. Жауапкершілікті сақтандыру, даму перспективалары.
62. Мемлекеттің балансы, Қазақстанда оның жағдайын жақсарту жолдары.
63. Нарыққа кқөшу жағдайында жеке сақтандыру жүйесін жетілдіру.
64. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарықтың қалыптасуы, жағдайы,
мүмкіншіліктері, проблемалары.
65. Құнды қағаздар нарығындағы мемлекеттің қызметі.
66. Қазақстанда медициналық сақтандырудың қалыптасу проблемалары.
67. Мемлекеттік несие және мемлекеттік қарыз.
68. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар және инфляция.
69. Сыртқы экономикалық қатынастардың валюталық-Шетел мемлекеттерінің
қаржыларылық механизмі.
70. Сыртқы экономикалық қызметтің дамуындағы кедендік баж салығы және
тарифтер.
71. Валюталық қорлардың қалыптасуы және қолданылуы.
72. Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық нарықты ұйымдастыру.
73. Еркін экономикалық аймақтардың Шетел мемлекеттерінің қаржыларыларын
ұйымдастыру.

-----------------------
Қазақстан Республикасының Шетел мемлекеттерінің қаржыларылық жүйесі

Жалпымемлекеттік Шетел мемлекеттерінің қаржыларылар

Шаруашылық жүргізуші субьектілер Шетел мемлекеттерінің қаржыларылары

Халықтың Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы

Мемлекеттік бюджет

Бюджеттен тыс қорлар

Мемлекеттік несие

Матер. өндіріс сферасының Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы.

Матер. емес өндіріс сферасының Шетел мемлекеттерінің қаржыларысы.

Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі

Ұлттық қор

Мемлекеттік бюджет

Жергілікті бюджет

Республикалық бюджет

Республикалық маңызы бар қала бюджеті

Астана бюджеті

Облыстық бюджет

Республикалық маңызы бар қала ауданының бюджеті

Астана ауданының бюджеті

Ауылдық округтердің бюджеті

Ауданның (облыстық маңызы барқаланың) бюджеті

Пәндер

Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.

Ақпарат

Қосымша

Email: info@stud.kz