Файл қосу
Мәліметтерді өңдеудің ақпараттық технологиясы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
шәкәрім атындағы семей мемлекеттік университеті
| |
|3 деңгейлі СМК құжаты |ПОӘК |ПОӘК |
| | |042-14-2-02-01-20-47/03-2013 |
|«Ақпараттық технологиялар» |01.09.2013 ж. | |
|пәнінің оқу-әдістемелік |№1 басылым | |
|кешенінің оқу-әдістемелік | | |
|материалдары | | |
«Экономикада ақпараттық технологиялар»
пәнінен оқу-әдістемелік кешені
5В070300-«Ақпараттық жүйелер» мамандығына арналған
оқу-әдістемелік материалдар
Семей , 2013
Мазмұны
|1. |Қысқартылып қолданылған тізім |
|2. |Оқытушыға арналған пәнін жұмыстық бағдарламасы |
|3. |Жалпы ережелері |
|4. |Студенттерге арналған пәнін жұмыстық бағдарламасы |
|5. |Сабақтың түрлері бойынша оқу-әдістемелік материалдар |
|6. |ОЖСӨЖ |
|7. |СӨЖ |
|8. |Әдебиеттер |
1. Қысқартылып қолданылған тізімдер
АИС - автоматтандырылған ақпараттық жүйе .
АИТ - автоматтандырылған ақпараттық технологиясы
АРМ – автоматтандырылған жұмыс орны
БД – мәліметтер базаасы
ВТ - есептеуіш техника
ГВС – ауқымды есептеуіш желі
ИС - ақпараттық жүйе
ИТ - ақпараттық технология
ЛВС - жергілікті есептеуіш желі
ПК - дербес компьютер
ПО - бағдарламалық қамтамасыз ету
ПЭВМ – дербес электрондық - есептеуіш машина
СУБД – мәліметтер базасын басқару жүйесі
ЭВМ - электрондық - есептеуіш машина .
ЭИС - экономикалық ақпараттық жүйе.
World Wide Web - дүние жүзілік ақпараттық торы
2. Оқытушыға арналған пәнін жұмыстық бағдарламасы
Кесте 1 – Пән мазмұны. Сабақ түрлері бойынша сағаттарды бөлу
|Тақырып атаулары және оның мазмұны |Сағаттар саны |Әдебиет |
|1 |2 |3 |
|Дәрістік сабақтар |
|1 . Басқарудың технологиялар негіздері. |1 |(8.1.1) |
|Ақпараттарды басқару және алмасу функциялары | |9-13 бет. |
|Басқару процесіндегі тура және кері байланыс | | |
|функциялары. | | |
|2. Ақпараттық жүйелердің экономикада |1 |(8.1.1) |
|қолданылуы | |13-17 бет. |
|Ақпараттық жүйе туралы түсінік | | |
|Мәліметтерді компьютерлік өңдеу әдістері | | |
|3. Ақпараттық технологияның жобалау негіздері |2 |(8.1.1) |
|Ақпараттық технологияның даму кезеңдері. | |17-26 бет. |
|Қазіргі технологиялық процестің ерекшелігі. | |(8.1.2.) |
|Басқарудағы автоматтандыру процесінің | |80-84 бет. |
|құралдары. Бағдарламалық өнімнің жіктелуінің | | |
|элементтері. Ақпараттық технологияның таңдау | | |
|критериясы. Ақпараттық технологияның | | |
|құрылуының методологиялық негіздері | | |
|4. Экономикалық жүйедегі ақпараттың |1 |(8.1.1) |
|сипаттамасы | |26-37 бет. |
|Экономикалық ақпараттың ерекшеліктері. | | |
|Ақпараттың сипаттамасының құрылымы, құжаттар, | | |
|көрсеткіштер, реквизиттері. Экономикалық | | |
|ақпараттың сапасының критериясы. | | |
|5. Экономикалық ақпараттың кодталуы. Кодтаудың|1 |(8.1.1) |
|жүйесі және жіктелуі. | |38-46 бет. |
|Ақпаратты кодтаудың (таңбалаудың) жүйесі. | | |
|Жіктелу жүйесі. | | |
|6. Ақпараттық технологияның дамуының |1 |(8.1.2.) |
|тенденциясы | |52-57 бет. |
|Ақпараттық өнімнің қиындауы.Ұқсастықпен | | |
|қамтамассыз ету. Глобализация. Конвергенция. | | |
|7. Ақпараттық технологияның түрлері |2 |(8.1.2.) |
|Мәліметтерді өңдеудің ақпараттық технологиясы.| |331-362 бет. |
|Басқарудың ақпараттық технологиясы. | | |
|Автоматтандырылған кеңсе (офис). Сараптама | | |
|жүйесіндегі ақпараттық жүйе | | |
|8. Ақпараттық жүйенің және ақпараттық |1 |(8.1.1) |
|технологияның сапасы мен стандарты | |47-52 б. |
|Ақпараттық технологияның стандарттау жүйесі. | |(8.1.2.) |
|Ақпараттық жүйенің өмірлік циклінің моделі. | |29-33 б. |
|9. Ақпаратық технологияның құқықтық қамтамасыз|1 |(8.1.1) |
|етілуі | |53-64 б. |
|Ақпараттық заңнама. Ақпараттық қауіпсіздік. | |(8.1.2.) |
|Компьтерлік технологиядағы вирус мәселесі. | |22-28 б. |
|Антивирустік бағдарламалар | | |
|10. Желілік технологияның сипаттамасы және |1 |(8.1.1) |
|тағайындалуы | |65-72 б. |
|Компьтерлік жүйенің мүмкіндіктері. Компьтерлк | | |
|жүйенің құрылу жіктелуі. Ақпараттық | | |
|ресурстардың сақталу технологиясының таратылуы| | |
|11. Желілік технологияның мінездемесі және |1 |(8.1.1) |
|тағайындалуы | |73-78 б. |
|Компьютерлік жүйенің негізгі компоненттері. | | |
|Желілік бағдарламалық қамтамассыз ету. | | |
|«клиент-сервер» технологиясының негіздері. | | |
|12. Жергілікті есептеуіш желінің жалпы |2 |(8.1.1) |
|сипаттамасы | |79-93 б. |
|Жергілікті есептеуіш желісі. Интернет | |(8.1.2.) |
|желісінде доменді жүйе атауы. Интернет | |58-65, |
|желісінде ақпараттық ресурстар. Интернет. | |362-377 беттер |
|Электрондық пошта. Корпоративтік желілер | | |
|Практикалық (семинарлық) сабақтар |
|1 . Басқарудың технологиялар негіздері. |1 |(8.1.1) |
|Ақпараттарды басқару және алмасу функциялары | |9-13 б. |
|Басқару процесіндегі тура және кері байланыс | | |
|функциялары. | | |
|2. Ақпараттық жүйелердің экономикада |1 |(8.1.1) |
|қолданылуы | |13-17 б. |
|Ақпараттық жүйе туралы түсінік | | |
|Мәліметтерді компьютерлік өңдеу әдістері | | |
|3. Ақпараттық технологияның жобалау негіздері |2 |(8.1.1) |
|Ақпараттық технологияның даму кезеңдері. | |17-26 б. |
|Қазіргі технологиялық процестің ерекшелігі. | |(8.1.2.) |
|Басқарудағы автоматтандыру процесінің | |80-84 б |
|құралдары. Бағдарламалық өнімнің жіктелуінің | | |
|элементтері. Ақпараттық технологияның таңдау | | |
|критериясы. Ақпараттық технологияның | | |
|құрылуының методологиялық негіздері | | |
|4. Экономикалық жүйедегі ақпараттың |1 |(8.1.1) |
|сипаттамасы | |26-37 б. |
|Экономикалық ақпараттың ерекшеліктері. | | |
|Ақпараттың сипаттамасының құрылымы, құжаттар, | | |
|көрсеткіштер, реквизиттері. Экономикалық | | |
|ақпараттың сапасының критериясы. | | |
|5. Экономикалық ақпараттың кодталуы. Кодтаудың|1 |(8.1.1) 3 |
|жүйесі және жіктелуі. | |8-46 б. |
|Ақпаратты кодтаудың (таңбалаудың) жүйесі. | | |
|Жіктелу жүйесі. | | |
|6. Ақпараттық технологияның дамуының |1 |(8.1.2.) |
|тенденциясы | |52-57 б. |
|Ақпараттық өнімнің қиындауы.Ұқсастықпен | | |
|қамтамассыз ету. Глобализация. Конвергенция. | | |
|7. Ақпараттық технологияның түрлері |2 |(8.1.2.) |
|Мәліметтерді өңдеудің ақпараттық технологиясы.| |с. 331-362 |
|Басқарудың ақпараттық технологиясы. | | |
|Автоматтандырылған кеңсе (офис). Сараптама | | |
|жүйесіндегі ақпараттық жүйе | | |
|8. Ақпараттық жүйенің және ақпараттық |1 |(8.1.1) |
|технологияның сапасы мен стандарты | |47-52 б. |
|Ақпараттық технологияның стандарттау жүйесі. | |(8.1.2.) |
|Ақпараттық жүйенің өмірлік циклінің моделі. | |29-33 б. |
|9. Ақпаратық технологияның құқықтық қамтамасыз|1 |(8.1.1) |
|етілуі | |53-64 б. |
|Ақпараттық заңнама. Ақпараттық қауіпсіздік. | |(8.1.2.) |
|Компьтерлік технологиядағы вирус мәселесі. | |22-28 б. |
|Антивирустік бағдарламалар | | |
|10. Желілік технологияның сипаттамасы және |1 |(8.1.1) |
|тағайындалуы | |65-72 б. |
|Компьтерлік жүйенің мүмкіндіктері. Компьтерлік| | |
|жүйенің құрылу жіктелуі. Ақпараттық | | |
|ресурстардың сақталу технологиясының таратылуы| | |
|11. Желілік технологияның сипаттамасы және |1 |(8.1.1) |
|тағайындалуы | |73-78 б. |
|Компьютерлік жүйенің негізгі компоненттері. | | |
|Желілік бағдарламалық қамтамассыз ету. | | |
|«клиент-сервер» технологиясының негіздері. | | |
|12. Жергілікті есептеуіш желінің жалпы |2 |(8.1.1) |
|сипаттамасы | |79-93 б. |
|Жергілікті есептеуіш желісі. Интернет | |(8.1.2.) |
|желісінде доменді жүйе атауы. Интернет | |58-65, |
|желісінде ақпараттық ресурстар. Интернет. | |362-377 б. |
|Электрондық пошта. Корпоративтік желілер | | |
|Microsoft Excel формуласын және функцияларды |2 |(8.1.3, 8.1.4) |
|пайдаланып есептерді шешу. Жалпы қасиет | | |
|есепттер | | |
|Microsoft Excel формуласын және функцияларды |2 |(8.1.3, 8.1.4) |
|пайдаланып есептерді шешу. Массивтер және | | |
|матрицалармен жұмыс | | |
|Microsoft Excel текстік функциясымен жұмыс. |2 |(8.1.3, 8.1.4) |
|Уақыт және мерзім функциялары. | | |
|Microsoft Excel текстік функциясымен жұмыс. |2 |(8.1.3, 8.1.4) |
|Сілтеме және қарау функциялары. | | |
|Шешім іздеу көмегімен есептерді шешуді |2 |(8.1.3, 8.1.4) |
|оңтайландыру. | | |
|Microsoft Excelде тізімдерді басқару. Тізімдер|2 |(8.1.3, 8.1.4) |
|және диапазондар. | | |
|Microsoft Excelде тізімдерді басқару. |1 |(8.1.3, 8.1.4) |
|Берілгендерді талдау. | | |
|Microsoft Excel командасын автоматты жазылуы. |2 |(8.1.3, 8.1.4) |
|Құралдар тақталарын және менюді жөндеу. | | |
3. Студенттерге арналған пәнін жұмыстық бағдарламасы
1 апта
Басқарудың технологиялар негіздері.
- Ақпараттарды басқару және алмасу функциялары. Басқару процесіндегі
тура және кері байланыс функциялары.
2 апта
Ақпараттық жүйелердің экономикада қолданылуы.
- Ақпараттық жүйе туралы түсінік. Мәліметтерді компьютерлік өңдеу
әдістері
3 апта
Ақпараттық технологиялардың жобалау негіздері.
- Ақпараттық технологияның даму кезеңдері. Қазіргі технологиялық
процестің ерекшелігі. Басқарудағы автоматтандыру процесінің құралдары.
Бағдарламалық өнімнің жіктелуінің элементтері. Ақпараттық технологияның
таңдау критериясы. Ақпараттық технологияның құрылуының методологиялық
негіздері
Microsoft Excel- дің формулалары мен функцияларын қолданып есептер шығару
4 апта
Ақпараттық технологиялардың жобалау негіздері .
- Ақпараттық технологиялардың даму кезеңдері. Замандас технологиялық
процес ерекшеліктері. Басқару процес автоматтандыру құралдары .
Бағдарламалық өнімдердің таптастыру элементтері. Ақпараттық технология
таңдау белгілері. Ақпараттық технологиялардың жасау әдістемелік негіздері .
Microsoft Excel- дің формулалары мен функцияларын қолданып есептер
шығару.
5 апта
Экономикалық жүйедегі ақпараттың сипаттамасы.
- Экономикалық ақпараттың ерекшеліктері. Ақпараттың сипаттамасының
құрылымы, құжаттар, көрсеткіштер, реквизиттері. Экономикалық ақпараттың
сапасының критериясы.
Microsoft Excel- дің формулалары мен функцияларын қолданып есептер
шығару.
6 апта
Экономикалық ақпараттың кодталуы. Кодтаудың жүйесі және жіктелуі.
Ақпаратты кодтаудың (таңбалаудың) жүйесі. Жіктелу жүйесі
Microsoft Excel- дің формулалары мен функцияларын қолданып есептер
шығару.
7 апта
Ақпараттық технологияның дамуының тенденциясы
- Ақпараттық өнімнің қиындауы.Ұқсастықпен қамтамассыз ету. Глобализация.
Конвергенция.функциялармен қарау функция Microsoft Excel . және
сілтемелердің .
Microsoft Excel- дің формулалары мен функцияларын қолданып есептер
шығару.
8 апта
Ақпараттық технологияның түрлері
- Мәліметтерді өңдеудің ақпараттық технологиясы. Басқарудың ақпараттық
технологиясы. Автоматтандырылған кеңсе (офис). Сараптама жүйесіндегі
ақпараттық жүйе.
9 апта
Ақпараттық технологияның түрлері
- Автоматтандырылған кеңсе (офис). Сараптама жүйесіндегі ақпараттық жүйе.
Microsoft Excel- дің формулалары мен функцияларын қолданып есептер
шығару.
10 апта
Ақпараттық жүйенің және ақпараттық технологияның сапасы мен стандарты
- Ақпараттық технологияның стандарттау жүйесі.
- Ақпараттық жүйенің өмірлік циклінің моделі.
11 апта
Ақпаратық технологияның құқықтық қамтамасыз етілуі
- Ақпараттық заңнама. Ақпараттық қауіпсіздік. Компьтерлік технологиядағы
вирус мәселесі. Антивирустік бағдарламалар.
Microsoft Excel – де тізімдер және диапозондар.
12 апта
Желілік технологияның сипаттамасы және тағайындалуы
Компьтерлік жүйенің мүмкіндіктері. Компьтерлік жүйенің құрылу жіктелуі.
Ақпараттық ресурстардың сақталу технологиясының таратылуы
13 апта
Желілік технологияның сипаттамасы және тағайындалуы
- Компьютерлік жүйенің негізгі компоненттері. Желілік бағдарламалық
қамтамассыз ету. «клиент-сервер» технологиясының негіздері.
- Microsoft Excel – де тізімдерді талдау.
14 апта
Жергілікті есептеуіш желінің жалпы сипаттамасы
- Жергілікті есептеуіш желісі. Интернет желісінде доменді жүйе атауы.
Интернет желісінде ақпараттық ресурстар. Интернет. Электрондық пошта.
Корпоративтік желілер
15 апта
Жергілікті есептеуіш желінің жалпы сипаттамасы
Электрондық пошта. Корпоративтік желілер
Microsoft Excel – де командаларының автоматты жазуын құралдар тақтасы
қалыпты күйге келтіру
3. Сабақтың түрлері бойынша оқу-әдістемелік материалдар
3.1. Дәрістер
1 дәріс. Басқарудың технологиялар негіздері.
Ақпараттарды басқару және алмасу функциялары.
Әрбір қоғамда ақпаратты өңдеумен жұмыс жүргізуге тура келеді.
Экономиканың дамуымен тұрғындарының санының өсіміне байланысты, өзара
байланысты мәліметтердің көлемі өседі. Соңғы жылдары ақпараттың үлкен
көлемі өндірісте, саудада, қаржылық және банктік салада бақыланады.
Бұл нарықтық экономикаға өтуге байланысты болғанымен қатар, мәлімет
өңдеудің ғылыми әдістерін қолдануға негізделген экономикалық
объектілерді басқарудың жаңа әдісін өтуімен де байланысты.
Экономикалық объектілерді меңгеруге негізделген ақпараттық ағымдарды
қолдана отырып, бақылау, жоспарлау, есеп, талдау, объектілерді басқаруды
сәтті жүргізуге болады.
Қазіргі заманғы экономика эффектік басқарусыз мүмкін емес,оның
сәттілігі дамуының динамикасы мен әржақты факторларды ескеретін
интегралданған шешімдердің қабылдануымен анықталады. Бүгінгі күрделі
де тез өзгеретін әлемде көптеген альтернативтер басқарушылардың
қолында болады, және адамдардың алдына бір мақсат қойып, оған жету
үшін көптеген сұрақтарға жауап беру керек. Ол басқару объектісі
толығымен меңгерілген уақытта ғана мүмкін болады.
Әрбір басқарылатын функция шын мәнінде бірнеше жалпы және
өмірлік қажетті шешімдермен байланысты болады. Өнеркәсіп, фирма, сала
және жалпы экономика жұмыстары сәтті болу үшін, бұл объектілер
туралы толық ақпарат болуы керек және бұл ақпаратты басқару
процесінде қолдану керек. Қолданылатын объект туралы ақпарат көлемі
неғұрлым үлкен болса, қабылданған шешілдер соғұрлым сауатты, ал басқару
соғұрлым күшті болады.
Басқару процессі,алға қойылған мақсатқа жетуге бағытталған,өзара
байланысты іс-әрекеттердің жиынтығы арқылы бейнеленеді. Ғылыми
менеджменттің қазіргі заманғы теориясы тұрғысынан, басқару процесі
әртүрлі деңгейде қарастырылады.
- Стратегиялық басқару-басқарылатын объетілердің даму бағыттары және
ғаламдық мақсаты өңдеуге негізделген, перспективаға бағытталған
басқару;
- Оперативтік басқару-фирманың түрақты функциялануын қамтамасыз ететін
және жақын арадағы (ай,квартал) оның даму потенциалын қүруға
бағытталған басқару;
- Ағымдағы басқару-ақпараттың тіркеуі, жинақталуы және анализіне
негізделген басқару.
Басқарудың барлық деңгейлеріне бірнеше категориаларға бөлінетін әртүрлі
функциялар кіреді: жоспарлау, ұиымдастыру, мотивация және бақылау. Бүл
функциялар-үздіксіз, өзара байланста дамиды және процесстің басқару
объетісі болып табылады. Бастапқы қойылған мақсаттар мен тапсырмалар
өндірістің дамуын кеңейту арқылы өзгере алады.
Жоспарлау функциясы өнеркәсіптің мақсатына жету процессінде оның
мүшелерінің міндеттерін айқындайды. Ұйымдастыру функциясы жоспарланған
мақсаттарға жету үшін тапсырмалардың орындалу процессіндегі субъектілер
арасындағы міндеттерді бөлуі мен қүрлымына негізделген.
Мотивация функциясына қажетті іс-әрекеттерді орындауға талпынс және
бүкіл жүмысшылардың жүмыс міндеттерінің орындалуын қамтамасыз етуге
бағытталған іс -әрекеттер кіреді.
Бақылау функциясы мақсатқа жету процессіндегі қателер мен мүмкін
түзетулерді уақытында байқауды қамтамасыз етеді.
Басқару бақылауының мынадай түрлері бар:
- стандартты орнату - бұл жүмыстың уақытында орындалуы және
сапалылығының дәл анықталуы;
- жетістіктерді өлшеу нәтижесі және оларды күтіммен салыстырғандағы
болжау мәндері;
- моделдердегі арифметикалық және логикалық қателерді шығаруға
бағытталған іс-әрекеттер.
Жоғарыда айтылған функциялардың барлығы басқарушының шешім қабылдауын
қамтамасыз етеді және олардың орындалуы үшін, бағытталған іс-әректтерді
жүзеге асыру коммуникация немесе ақпарат алмасуды талап етеді.
Барлық бағандар арасындағы байланыс процестері шешім мен коммуникацияны
қабылдау болып табылады, олар басқарылатын функциялардың үздіксіздігін және
олардың басқару процесіндегі әсердің эффектілігін қамтамасыз етеді.
Шешім қабылдау – бұл басқарудағы басты компанент ,олар өзінде әдістерді
таңдап, амалды жоспарлау, бақылау мен мотивацияны ұйымдастыруды іске
асырады.
Шешім қабылдау көптеген ақпаратты ағымдарды өңдеуге болжайды және осы
көптің ішінен алынған жалғыз белгілі проблеманың шешімі болып
табылады.Ақпарат алмасу немесе коммуникация адамдар арасындағы құрылымдық
типтегі қарым – қатнастарды сипаттайды. Бұл басқару функциясы
коммуникацияның сапалығына тәуелді.
Сонымен шешім қабылдау мен ақпарат алмасу – басқарушының жұмысындағы
негізгі мазмұны және негізгі мақсаты. Басқару қарастырылатын объект
компоненттері мен ақпарат алмасумен байланысты. Ақпарат алмасудың сапалығы
шешім қабылдаудың сапалылығын көтереді. Сондықтан ақпараттық
технологияларды таңдағанда және өңдегенде коммуникацияға ерекше көңіл
аударады.
Басқару процесіндегі тура және кері байланыс функциялары.
Ақпараттық жүйелерді басқаруда тура және кері байланыс принципі
жүзеге асады.Мысылы, өнеркәсіп басшысы жұмысшылардың сағаттық төлемақысы
мен жаңа жұмыс тәртібі туралы бұйрық шығарады. Бұндай шешім қабылдау,
өнеркәсіптегі басқару объектісіне әсер етеді және осылай тура байланыс
жүзеге асады.
Шешім өз күшіне енгеннен кейін кері байланыс орнығады. Кері байланыс –
басқарылатын объектідегі қабылданатын шешімге әсерінің бақылау жинынтығы.
Басқарушы аламын деген өлшемдер, шешімнің бағалылары немесе
фактылық нәтижелердің алмастыруы осы фазада жүреді. Басқарылатын
объектің режимі , ақпараттардың сарапталуы, іс-әрекеттің нәтижесінің
бағалауға мүмкіндік береді , осының нәтижесінде жаңа шешім қабылданады
.Мысалы жарғы сөз күшіне енгенең кейін өнеркәсіп жұмыс істеу басты
көрсеткіштері туралы мәлімен , басдарманың алдына түседі. Ол
көрсеткіштер : өндірілетін өнімнің көлемі, өнеркәсіптің кірісі, орташа
күндік ( айлық ) өнім нормасы. Ескі көрсеткіш пен жаңа көрсеткіштерді
салыстыра отырып басқарушы, қабылданылған шешімнің эффектілігі бағалай
алады, осы бағыттағы жұмыстын нәтижесі және келешектегі іс-әрекетті
анықтайды. Кері байланыс – басқарушыға шешімді реттеуге мүмкіндік
береді, бүл кезде обътіге көп зияны тимеу керек .Бақылау функциясының
көмегімен бірінші орында басқарушы бағалау шешімін анықтайды.
1-сурет. Басқару процесіндегі тура және кері байланыс схемасы.
[pic]
Тура және кері байланыс үшін үнемі ақпараттын алмасу қажет
сондықтан экономикалық объектілермен басқару процесінде, комуникатция
онімдері манызды роль атқарады.
Менеджменттің қайта құру процестері дамуға және қазіргі заманға
сай компютерлендіруге бейімдеуілуіне бағытталған.
Жедел (оперативті) басқару негіздері қазіргі кезде жаңа компютенлік
және телекоммунизациялық техникаға арқа сүйейді, сонымен қатар жоғары
дәрежелі ақпаратты басқару технологиясын қүру үшін пайдаланады. Жаңа
компютерлік технологиалар методологиялау басқаруды радикалды өзгерістер
әкеледі ақпараттық менеджменттегі ақпараттық ресурстардың өсуін қолданылуы
және кеңейтілген қорларды пайдалану мүмкіндігі нің арқасында басқару
процестері объектінің кең және терең ауқымда шарпиды. Бұл өнімдегі және
ауыл шаруашылығындағы бағандарды және барлық деңгейлерді тігінен және
көлденең меңгеруге мүмкіндік береді .
№ 2 дәріс. Ақпараттық жүйесінде экономикада қолдану
Ақпараттық жүйе туралы түсінік
Жетекшінің ұйымның мақсаттары қандай болу керектігі, өнімді қалай
жақсарту, басқару бөлімінің құрылымын қалай шыңдау жайындағы сұрақтарына
тек басқарылушы объект туралы бар ақпаратты толық пайдалану арқылы ғана
жауап беруге болады. Мысалы, өндірістің күнтізбелік жоспарлары бар
тапсырыстар, олардың материалдық ресурстармен қамтамасыз етілуі, өндірістік
қуаттардың жүктелу дәрежесі мен олардың әрбір тапсырыстың орындалуының
келісімді мерзіміне байланысты пайдаланылуы туралы мәліметтер негізінде
құрылады. Өндірістің күнтізбелік жоспарларында қолда бар қуаттардың
реконструкциясының, жабдықтарды ауыстыру мен жаңа кәсіпорындарды құру,
жұмыс күшін оқыту шығындары қарастырылады. Олар өнімді өткізу, шетелдік
лицензиялау, техникалық қызмет көрсетумен қамтамасыз ету және тағы басқа
жоспарлардан тұрады. Егер бұл мәліметтердің күнделікті жаңарып отыру
керектігін, ал бүкіл өндіріс процесін зерттеуде жиналатындығын ескерсе,
онда ақпаратпен жұмыс істеуді автоматандыру қажеттілігі айқын көрінеді.
Объект туралы мәліметтер бақылаулардан, құжаттардан, тәжірибелерден,
статистикалық есеп берулерден, архивтерден, кітапханалардан және басқа
ақпарат көздерінен күделікті түсіп отырады. Басқару процесінде әрбір нақты
уақыт моменті кезіндегі объекттің күйі жайлы ақпарат бар болуы қажет. Бұл
ақпаратты барынша толық, рационалды және сауатты пайдалану үшін,
берілгендерді оперативті тіркеу, оларды берік және қауіпсіз қорғау, керекті
көрсеткіштерді тез іздеп табу, математикалық және статистикалық анализ
әдістерін пайдаланала отырып ақпаратты жан-жақты өңдеу және ақпарат пен оны
өңдеу нәтижелерін уақтылы беру қажет. Сол үшін ақпараттық жүйелер
енгізіледі және әрдайым пайдаланылады. Олар қолданушыға зерттелуші объектті
сауатты басқару мен басқару процессінде максималды жетістіктерге қол
жеткізуге мүмкіндік береді.
Компьютерлік технологияларды пайдалану ақпаратты жинау мен өңдеуді,
жоспарлардың әртүрлі варианттарын жасау және экономиканы басқару процесінде
мамандар стратегиясы мен тактикасының оптималды жоспарларын табуды
жеңілдетеді және тездетеді. Кез-келген рангылы қолданушылардың
қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін экономика және басқару саласының барлық
облыстарында ақпараттық жүйелер мен комплексткер интенсивті дамытыла және
енгізіле бастады.
Ақпараттық автоматандырылған жүйе деп бөлек алынған компьютерді немесе
бірнеше аппараттық компьютерлік құралдар бірлестігін, программалық
қамтамасыз етуді, қосымша жабдық және белгілі бір мақсаттар мен
қажеттіліктерді қанағаттандыру мүмкіндігін қамтамасыз ететін адамдарды
түсінеміз.
Ақпараттық жүйе – өздерінің есептеу техникасы мен байланыс құралдарының
көмегімен пайдалану үшін құрылған ұйымдаса реттелген құжаттар мен
ақпараттық технологиялар бірлестігі.
Ақпараттық ресурстар деп бөлек құжат немесе ақпараттық жүйелердегі
құжаттар массиві түсіндіріледі: кітапханалар, архивтер, деректер банкілері,
білімдер базасы, деректер базасы. Ақпараттық ресурстарды пайдалану мен
олармен жұмыс істеу үшін пәндік облыс объектісі ақпаратық рксурстар болып
табылатын ақпараттық технологиялар және қолданушыға ақпараттық ресурстар
негізінде берілетін ақпараттық өнім мен қызмет ету қолданылады.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелер мен технологияларды қамтамасыз ету
құралдары – ақпараттық жүйелерді жобалауда құрылатын немесе қолданылатын
және олардың эксплуатациясын қамтамасыз ететін программалық, техникалық,
лингвистикалық, құқықтық, ұйымдастырушылық құралдар.
Ақпараттық жүйелерді құру мен функциялану процесіне субъектілердің 2
категориясы қатысады:
• Ақпараттық жүйелерді кұрушылар, олармен қамтамасыз ету құралдары
мен технологияларын жасаушылар (интегралдық микросхемаларды
жобалаушы-инженерлер, программисттер, информацияны жеткізушілер
және т.б.)
• Ақпараттық жүйелерді эксплуатациялайтын қолданушылар немесе
тапсырыс жасаушылар (кәсіпорындар, фирмалар, ұйымдар, заңды және
жеке тұлғалар, мемлекеттік билік органдары)
Қазіргі таңдағы ақпараттық орта жағдайында экономикалық объектілерді
оперативті басқаруға тек компьютерлік техниканы қолдану арқылы ғана қол
жеткізуге болады. Адам жұмысының барлық сферасының компьютеризациясы әрбір
сауатты маманның ақпаратты қолдана алуына әкелді. Бүгінгі таңда жұмыс
есептерін шешу үшін есептеуіш техникасын пайдалануды қажет ететін әр түрлі
саладағы мамандар саны артып келеді. Қазіргі кезде өздерінің күнделікті
жұмыстарында бухгалтерлік есепті жүргізуде, тапсырыстар мен келісімшарт
орындалуын бақылауда, іскерлік құжаттарды дайындауда есептеу техникасын
қолданбайтын кәсіпорын, фирма немесе акционерлік қоғам кемде кем. Нарықтық
экономикалық қатынастар орнығуының барысында, негізінен орта және кіші
кәсіпорындардың қосылу есебінен, есептеу техниксының және программмалық
құралдардың қолданылу аясы айтарлықтай кеңейді.
Экономист жұмысының әр алуан сфераларындағы есептерді шешуге арналған
ақпараттық жүйелер жасалған және ендірілген. Оларды жүзеге асыру барысында
мәліметтерді компьютерлік өңдеудің келесі әдістері қолданылады:
• Мәліметтерді сақтау, іздеу және өңдеу
• өндірісті басқару және бақылау
• экономикадағы процестер анализі және диагностикасы
• мәліметтерді жинау және статистикалық өңдеу
• банкілік есеп айырысу
• қоғам құрылымының талдауы
• әртүрлі деңгейлер байланысының және ұйымдардың зерттелуі
• шешім қабылдаудың автоматтандырылған жүйелері
• ғылыми жұмысты басшылық ету
• стохастикалық (ықтимал) болжам модельдері
• жасанды интеллект жүйелері
• автоматандырылған бухгалтерия
• складтау және сауда
Жаңа ақпараттық жүйелерге көшу тек қана ой еңбегінің қиындаған
операцияларын автоматтандырып қоймай, сонымен қатар толықтай шығармашылық
процесті кешенді автоматтандыруға әкелді. Білімдерді өңдеудің компьютерлік
жүйелері мәліметтерді логикалық өңдеуді жүзеге асырады, қолданушыға
қорытындылар жасауға, ақпаратты ойлап түсінуге, нақты мақсаттар мен олардың
қолданылу аясына қатысты фактілер арасындағы логикалық байланыстар орнатуға
көмектеседі.
3, 4 дәрістер. Ақпаратттық технолгияларды жобалау негіздері
Жаңа ақпараттық технологиялар
Компьютерлік жүйелерді құру үшін қазіргі заманғы (жаңа) ақпараттық
технрлогиялар жасалуда және ендірілуде. Бұл технологиялар басқару
процесінің автоматтандырылуымен тығыз байланысты.
Жаңа ақпараттық технология - ақпараттық жүйелер мен есептеу
техникасының құралдарын пайдалану арқылы ақпаратты жинау, жинақтау, іздеу
және өңдейдің әдістер мен тәсілдер жиыны.
ЮНЕСКО-ның қабылдаған анықтамасы бойынша, ақпараттық технология –
ақпаратты өңдеу және сақтаумен айналысатын адамдар еңбегін ұйымдастырудың
эффективті әдістерін зерттейтін өзара байланысты ғылыми, технологиялық,
инженерлік дисциплиналар кешені; есептеу техникасын, ұйымдастыру әдістерін,
адамдармен және өндірістік жабдықпен өзара әрекеттесуін, олрадың
практикалық қосымшасын, сонымен қатар осылардың барлығымен байланысты
әлеуметтік, экономикалық және мәдени проблемалар. Жаңа ақпараттық
технологиялар компьютерлер мен телекоммуникациялық техниканы қолдануға
негізделген.
Жаңа ақпараттық технология жоғарғы деңгейдегі достық қолданушылық
интерфейстің ақпараттық поцесіне қолданушылардың активті қатысуымен жүретін
техникалық құралдарды қолдануға негізделген. Ол ортақ және проблемалық
қолдануға арналған қолданбалы программалар пакетін, қолданушыға жойылған
мәліметтер базасына және ЭЕМ желілері көмегімен программаларға кіру
мүмкіндіктерін кеңінен қолданады.
Жаңа ақпараттық технологияның негізгі қасиеттерін бөліп көрсетуге
болады:
• Бұл қағазсыз технология, ол бойынша ақпаратты негізгі тасушы
компьютер жадында немесе дискіде құрылатын және монитор экранында
көрсетілетін электронды документ болып табылады.
• Жоғарғы мүмкіндікті интерактивті (диалогты) режим арқылы колданушы
кез келген жұмыс шешілуінің барысын оперативті басқара алады.
• Қолданушының компьютермен сұхбаттасу әдісі (достық интерфейс)
дайындығы әр түрлі деңгейдегі қолданушыға жүйелік меню,
көмектесулерді және анықтамаларды пайдалана отырып, ақпаратпен
жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
• Ақпарат беру формаларының сәйкестілігі оның өңделуінің барлық
кезеңдерінде ақпараттық көмек беруді жүзеге асыруға көмектеседі.
• Барлық қолданушыларға жүйенің кез келген техникалық, программалық
және ақпараттық ресурстарына оперативті кіруді қамтамасыз ететін
ақпараттық желілер мен коммуникациялық желілер негізінде есептерді
ұжымдық шешу әдістерін пайдалану.
Ақпараттық технологиялардың даму кезеңдері
Бөлудің әртүрлі белгілері бойынша анықталатын компьютерлерді
пайдаланатын ақпарттық технологиялар дамуына байланысты бірнеше көзқарас
түрлері бар.
Төменде көрсетілгендердің барлығына ортақ болып табылатыны – дербес
компьютердің пайда болуымен ақпарттық технология дамуының жаңа кезеңі
басталды. Профессионалдық және тұрмыстық сфераның басты мақсаты адамдардың
дербес ақпараттық қажеттіліктерін камтамасыз ету болып келеді.
Бөлу белгісі – ақпаратты өңдеу процесі мен есептерінің түрі.
1-кезең (60-70 жж.) – деректерді ұжымдық қолдану режимінде есептеу
орталықтарында өңдеу. Ақпараттық технология дамуының негізгі бағыты
адамдардың қиындаған лперациялық іс әрекеттерін автоматтандыру болды.
2-кезең (80 жылдардан бастап) – стртегиялық есептерді шешуге
бағытталған ақпарттық технологияларды құру.
Бөлу белгісі – қоғамды ақпарттандыру жолындағы проблемалар.
1-кезең (60 жылдардың аяғына дейін) ақпараттық құралдар
мүмкіндіктерінің шектігі жағдайында деректкрдің үлкен көлемін өңдеудің
қиындығымен сипатталады.
2-кезең (70 жылдардың аяғына дейін) 1ВМ/360 сериялы ЭЕМ-дердің
таралуы. Бұл кезең проблемаы – программалық қамтамасыз етудің аппараттық
құралдардың даму деңгейінен қалып қоюы.
3-кезең (80 жылдардың басынан бастып) – компьютер профессионалды емес
қолданушының құралына, ал ақпататтық жүйелер оның шешім қабылдауын
қолдайтын құралға айналды. Проблемалар - қолданушының қажеттіліктерін
максималды қанағаттандыру және компьютерлік ортада сәйкес жұмыс интерфейсін
құру.
4-кезең (90 жылдардың басынан бастап) – ұйымаралық байланыстар мен
ақпараттық жүйелердің қазіргі уақыттағы технологияларын құрылуы. Бұл
кезеңнің проблемалары айтарлықтай көп. Солардың тоқталарлықтайлары:
• Келісімдерді қалыптастыру және компьютерлік желілерге арналған
стандарттар мен протоколдарды бекіту.
• Стратегиялық ақпаратқа кіруді ұйымдастыру
• Ақпаратты қорғау мен қауіпсіздігін ұйымдастыру
1-кезең (60 жылдардың басынан бастап) есептеу орталықтарының
ресурстарын орталықтандырылған ұжымдық пайдалануға бағытталған қиындаған
операцияларды орындаудағы ақпаратты айтарлықтай эффективті өңдеумен
сипатталады. Құрылып жатқан ақпараттық жүйелердің эффективтілігі бағасының
негізгі критериі жасалуға кеткен шығындар мен өндірлу нәтижесінде
үнемделген қаражаттар арасындағы айырма болды. Осы кезеңдегі негізгі
проблема психологиялық болды: көзқарастары мен шешіліп жатқан поблемаларды
ұғынуларының сәйкессіздігінен туындаған қолданушыларға арнап ақпараттық
жүйелерді жасаған құрастырушылар мен қолданушылар арасындағы өзара
әрекеттесудің нашарлығы.
Осы проблемалар салдарынан, қолданушылар жаман қабылдаған және
өздерінің үлкен мүмкіндіктеріне қарамастан қуаты толық пайдаланылмаған
ақпараттық жүйелер құрылып жатты.
2-кезең (70 жылдардың ортасынан бастап) дербес компьютерлердің пайда
болуымен байланысты. Ақпараттық жүйелерді құруға басқа қырынан келдік,
бағыт дербес қолданушының қабылдайтын шешімдерін қолдау үшін соның жағына
ауысады. Қолданушы құрастырылып жатқан жұмыстарына қызуғышылық танытады,
құрастырушылармен қарым-қатынас жөнделеді, мамандардардың екі тобының
арасында өзара түсіністік пайда болады. Бұл кезеңде бірінші кезеңге тән
мәліметтерді орталықтандырылған және локальдық есептерді шешу мен
қолданушының жұмыс орнындағы локальдық мәліметтер қорымен жұмыс істеуіне
негізделген деорталықтандырылған өңдеу колданылады.
3-кезең (90 жылдардың басынан бастап) бизнестегі стратегиялық
артықшылықтардың анализі түсінігімен байланысты және ақпаратты таратушылық
өңдеудің телекоммуникациялық жетістіктеріне негізделген.
Ақпараттық жүйелердің мақсаты тек деректерді өңдеудің эффективтілігін
арттыру мен басқарушыға көмектесу ғана емес. Сәйкесінше ақпараттық
технологиялар ұйымға бәсекелестік қүреске шыдай алып, артықшылықты
иемденуге көмектесу керек.
Бөлу белгісі – технологияның құрал-жабдықтар түрі
1-кезең (XIX ғасырдың екінші жартысына дейін) - «қолмен жасалған»
ақпараттық технология, құрал-жабдығын қауырсын, сия, кітап құраған.
Коммуникация почта арқылы хаттарды, пакеттерді қолмен өткізу жолымен
іске асырылды. Технологияның негізгі мақсаты – ақпаратты қажетті формада
жеткізу.
2-кезең (XIX ғасырдың басынан бастап) - «механикалық технология»,
құрал-жабдығын жазу машинасы, телефон, диктофон, жеткізудің әлдеқайда
жетілдірілген құралдарымен жабдықталған почта құраған. Технологияның басты
мақсаты – ақпаратты қажетті формада бұрынғыдан ыңғвйлырақ құралдармен
жеткізу.
3-кезең (ХХ ғасырдың 40-60 жылдары) - «электрлік» технология, құрал-
жабдықтарын үлкен ЭЕМ мен сәйкес программалық қамтамасыз ету, электрлік
жазу машиналары, ксерокстар, портативті телефондар құраған.
Технология мақсаты өзгерді. Ақпараттық технологиядағы екпін ақпараттың
берілу формасынан оның мазмұнының қалыптасуына аударылады.
4-кезең (70 жылдардың басынан бастап) – «электронды» технология,
негізгі құрал-жабдықтары үлкен ЭЕМ мен олардың негізінде құрылатын базалық
және мамандандырылған программалық комплекстердің кең спектрімен
жабдықталған автоматтандырылған басқару жүйелері (АБЖ) мен ақпараттық-іздеу
жүйелері (АІЖ) болды. Қоғамдық өмірдің әртүрлі сферасының басқару ортасы,
әсірісе аналитикалық жұмысты ұйымдастыру үшін ақпараттың мазмұндық жағын
қалыптастыруға баса көңіл бөлінеді. Көптеген объективті және субъективті
факторлар ақпараттық жүйелердің жаңа концепциясының алдына қойылған
есептерді шешуіне мүмкіндік бермеді. Бірақ басқару ақпаратының мазмұндық
жағын қалыптастыру тәжірибесі пайда болды және технология дамуының жаңа
кезеңіне өтуге кәсіптік, психологиялықәлеуметтік база дайындалды.
5-кезең (80 жылдардың ортасынан бастап) – «компьютерлік» («жаңа»)
технология, құрал-жабдығы қызметі әртүрлі стандартты программалық
өнімдімдердің кең спектрін қамтитын дербес компьютер болып табылады. Бұл
кезеңде белгілі бір мамандардың шешім қабылдауды қолдау жүйелерін жасауынан
көрінетін АБЖ-рін дербестеу жүзеге асады. Бұндай жүйелер анализ бен
басқарудың әртүрлі деңгейлеріне арналған интеллекттің әржақты элементтеріне
ие, дербес компьютерде жүзеге асады және телекоммуникацияларды пайдаланады.
Микропроцессорлық базаға көшуге байланысты тұрмыстық, мәдени және басқа да
қызметтегі техникалық құралдар да айтарлықтай өзгеріске ұшырады.
Әр түрлі сфераларда глобальды және локальды компьютерлік желілер
кеңінен қолданыла бастады.
Қазіргі технологиялық процестің ерекшеліктері
Материалдық өндірістің технологиялық процесін жүзеге асыру әртүрлі
техникалық құралдар көмегімен іске асады; олардың құрамына: жабдықталу,
станоктар, құралдар, конвейерлік түзулер және т.б.
Аналогия бойынша, ақпараттық процеске де арналған осындай бірнәрсе
болу керек. Ақпарат өндірісінің бұндай техникалық құралдары осы процестің
аппараттық, программалық және математикалық қамтамасыз етуі болып табылады.
Олардың көмегімен алғашқы информацияның сапасы жаңа информацияға өңделуі
жүреді. Осы құралдар ішінен программалық өнімдерді бөлек белгілеп алып,
оларды құрал-жабдық деп, ал одан да анық болу үшін нақтылып, ақпараттық
технологияның программалық құрал-жабдығы деп атаймыз.
Ақпараттық технологияның құрал - жабдығы – жұмыс істеу технологиясы
қолданушы қойған мақсатқа жеткізе алатын компьютердің белгілі бір типіне
арналған бір немесе бірнеше өзара байланысты программадық өнімдер.
Құрал-жабдық ретінде келесілерді пайдалануға болады: дербес
компьютерге арналған программалық өнімдердің кең таралған түрлері; тексттік
процессор (редактор), үстелдік баспалық жүйелер, электронды таблицалар,
деректер базасын басқару жүйелері, электронды жазба кітаптары, электронды
күнтізбелер, функционалдық қызметтегі ақпараттық жүйелер (қаржылық,
бухгалтерлік, маркетингіге арналған және т.б.), эксперттік жүйелер және
т.б.
Ақпараттық технология ақпараттық процеспен сипатталады және жүзеге
асырылады.
Технологиялық процесс – ақпаратты алғаннан сол ақапаратты өңдеудің
нәтижесін алған уақытқа дейінгі орындалатын өзара байланысты іс-
әрекеттердің реттелген тізбегі. Қазіргі ақпараттық технологиялық процесс
есептеу техникасы мен мәліметтерді желілік өңдеудің коммуникациялық
құралдарын енгізуге байланысты барлық негізгі кезеңдерді автоматтандыру
әдістеріне негізделген.
Технологиялық процесс келесі негізгі кезеңдерден тұруы мүмкін:
- Ақпаратты енгізу
- Деректерді бақылау және қателерді табу
- Ақпараттық технологияның мүмкіндіктеріне сәйкес мәліметттерді түзету
және форматтау
- Мәліметтерді қолданушы сұранысы бойынша іздеу
- Шешіліп жатқан есеппен сәйкес мәліметтерді өңдеу
- Телекоммуникация құралдарын пайдалану арқылы ақпаратты жіберу
- Қолданушылар сұраныстары бойынша ақпаратты беру
Ақпараттық технология сапасы үш негізгі құрамдас бөлік
мінездемелерімен анықталады:
• Аппараттық құралдар (компьютерлер, переферилі құрылғылар, арнайы
жабдықтау, желі және басқа коммуникация құралдарының техникалық
мінездемелері)
• Программалық жабдықтау (желілік жәнелокальдық операциондық жүйелер,
құрал-саймандық программалық құралдар, қолданбалы программалар)
• Ақпараттың ерекшелігі (алу көздері және құралдары, көлеидері,
берілу формалары т.б.).
Экономиканы басқаруда мақсаттарға жету үшін ақпараттық технологияны
пайдалана отырып, техникалық, программалық және ақпараттық құрауыштардың
мінездемелік ерекшеліктеріне көңіл аудару керек. Ақпараттық технологияны
жүзеге асыратын техникалық құралдарды оқып зерттеу ерекшелігі - әрбір
есептеу жүйесінің қайталанбайтындығы. Қолданушылар қажеттіліктерінің
артуына және көлемі күрт өсіп келе жатқан ақпаратық фондыларды өңдеудің
жаңа әдіс-тәсілдеренің пайда болуына сәйкес аппараттық құралдардың негізгі
техникалық параметрлері, орташа алғанда, бір жарым-екі жылда екі есе
артады. Осы себептер бойынша программалық қамтамасыз ету екі-үш жылда, ал
стандарттар, интерфейстер, протоколдар базасы бес-жеті жылда бір рет
ауысады.
Ақпараттық технологияларын жіктелуі
|АҚПА|АЖ-дегі жүзеге ассырылу әдісі |Дәстүрлі |
|РАТТ|бойынша | |
|ЫҚ | | |
|ТЕХН| | |
|ОЛОГ| | |
|ИЯЛА| | |
|Р | | |
| | |Жаңа ақпараттық технологиялар |
| | |Мәліметтерді электронды өңдеу |
| | | |
| |Басқару есептерін қамту дәрежесі | |
| |бойынша | |
| | |Басқару функцияларын автоматтандыру |
| | |Шешім қабылдауды қолдау |
| | |Электронды офис |
| | |Эксперттік қолдау |
| | |Тексттік редактормен жұмыс |
| |Жүзеге асырылатын технологиялық | |
| |операциялар класы бойынша | |
| | |Кестелік процессормен жұмыс |
| | |ДББЖ-мен жұмыс |
| | |Графиктік объектілермен жұмыс |
| | |Мультимедиялық жүйелер |
| | |Гипертексттік жүйелер |
| |Қолданушылық интерфейс типі |Пакеттік |
| |бойынша | |
| | |Сұхбаттық |
| | |Желілік |
| | |Локальдық |
| |Желінің құрылу әдісі бойынша | |
| | |Көпдеңгейлі |
| | |Бөлінген |
| | |Бухгалтерлік есеп |
| |Қызмет көрсетілетін пәндік | |
| |облыстар бойынша | |
| | |Банкілік іскерлік |
| | |Салықтық іскерлік |
| | |Сақтандыру іскерлігі |
| | |Басқалар |
Басқару процесін автоматтандыру құралдары
Ақпараттық-басқару іскерлігін автоматтандыру процесінде үшінші (ең
жоғарғы) деңгейлі ақпараттық технологиялар қолданылады. Олар толық
ақпараттық циклды, ақпаратты сәйкестендіріп алуды, ғылыми зерттеу әдістерін
пайдаланып оған жасалатын анализді, деректерді дифференциялдау және
интеграциялауды, олардың жіберілуін, өңделуін, объектті өңдеу және басқару
мақсаттарына жету үшін пайдалануды қамтиды.
Үшінші деңгейлі ақпараттық технологиялар менеджмент
компьютеризациясының ең жоғарғы деңгейін білдіреді, ЭЕМ-ды шығармашылық
процесте қолдануға, адам ақыл-ойының күші мен электронды техниканың қуатын
біріктіруге мүмкіндік береді. Экономикалық және басқару есептерінің толық
интеграцияланған автоматтандырылуы келесі ақпараттық-басқару процестерінің
қамтылуын біліідреді:
• Байланыс
• Жинау
• Қажетті ақпаратты сақтау мен оған кіру
• Ақпарат анализі
• Тексттер мен құжаттауды дайындау
• Жеке кәсіпкерлікті қолдау
• Шешім қабылдауды болжау және қолдау
• Арнайы есептерді шешу
Ақпараттық басқару кәсіпкерлігін автоматтандырудың қазіргі техникалық
құралдарына келесілер жатады:
- желілерге біріктірілген дербес компьютерлер;
- үлкен функционалдық мүмкіндіктері бар проблемалы бағытталған
комптютерлік жүйелер;
- коммуникациялық құралдар;
- телефондық техника;
- архивтік құжаттарды енгізуді және ақпаратты іздеуді (оларға
дәстүрлі емес ақпаратты тасушылар жатады: магниттік дискілер мен
ленталар, микрофильмдер, оптикалық жазулары бар дискілер)
автоматтандыратын құралдар;
- ақпаратпен алмасу құралдары – «электронды почта»;
- видеоақпараттық жүйелер;
- локальды компьютерлік желілер;
- мекеменің интеграцияланған желілері.
Техникалық құралдарды таңдау мен олардың сиапаттамалары ақпараттық
технологияның ерекшеліктерімен анықталады және оның сапасына әсер етеді.
Программалық өнімдер жіктелуінің элементтері
Қолданушыға деректермен әр алуан манипуляцияларды орындауға мүмкіндік
беретін ақпараттық технологиялардан көбірек хабардар болу үшін, кейбір ең
тұрақты белгілері бойынша программалық құралдардың жіктелуін пайдалану
қабылданған. (1-кесте)
|Пайдаланылған деректер типі |Ақпараттық технология түрі |
|Сандық, символдық деректер |ДҚБЖ, кестелік процессорлар, |
| |алгоритмдік тілдер |
|Тексттік ақпарат (текст) |Тексттік процессорлар |
|График |Графикалық редакторлар, |
| |гипертексттік технологиялар |
|Білім |Эксперттік жүйелер |
|Шындық әлем көлемдері (олар сөйлейді |Мультимедиялық технологиялар |
|және көрінеді) | |
Көрсетілген технологиялардың көбі ақпараттың басқа түрлерін қолдануға
мүмкіндік береді, алайда осы технологиялардың әрқайсысы ақпараттың белгілі
бір түрін өңдеуге бағыттылған.
1. Программалық жабдықтау типі бойынша
Ақпараттық технологиялардың программалық жабдықталуын келесі
категорияларға бөлуге болады:
• Жүйелік программалар, оларға операциялық жүйелер мен орталар,
жүйелік қабықшалар, драйверлер, утилиттер жатады;
• құрал-сайман құралдары, олар дербес ақпататтық технологияларды
жасауда пайдалады;
• Қолданбалы программалар, олар белгілі бір функцияларды орындайды
және бөлек алынған пәндік облыстың нақты есептерін шешуді
қамтамасыз етеді, сонымен қатар мәліметтерді өңдеудің функционалды-
технологиялық ерекшеліктері бар.
2. Функционалдану әдісі бойынша (2-кесте)
|Функционалды: |Жабдықтаушы: |
|АТ қандай да бір пәндік технология |АТ әртүрлі есептерді шешуге арналған|
|жүзеге асырылатын жабдықтаушы |әртүрлі пәндік облыстардағы |
|модификацияны білдіреді. |ақпаратты өңдеуге арналған |
|Бизнес-болжам. Касатка, Audit |құрал-жабдық ретінде қолданылады. |
|Expert, Project Expert және пәндік |Оларды солардың шешетін есептердің |
|технологияларды жүзеге асыратын |класы бойынша классиифкациялауға |
|басқа да пакеттер, нақты пәндік |болады. АТ әртүрлі платформаларда, |
|облыстағы стандартты операцияларды |әртүрлі орталарда, әртүрлі ЕТ |
|орындауда пайдаланылатын АЖО |базаланады. Сондықтан олардың |
|(автоматтандырылған жұмыс орындары).|біріктірілуі үшін стандартты, |
| |бірыңғай интерфейстер пайдалану |
| |керек. Оларға офистік пакеттер, МҚБЖ|
| |және басқалар жатады. |
3. Қолданушылық интерфейс типі бойынша.
Қолданушылық интерфейс – бұл адамның компьютермен сұхбаттасу әдісі, ол
үш түсініктен тұрады:
- компьютерлік жағдайдың адаммен сұхбаттасуы;
- қолданушының компьютерлік қосымшамен сұхбаттасуы;
- қосымшаны жасаушымен анықталған сұхбаттасу тілі.
Интерфейс қасиеттері: нақтылық, көрнектілік, қол жетерлілік.
Қолданушылық интерфейстің типтері бойынша келесі ақпараттық
технологияларды ажырытуға болады:
Қомандалық: командалық интерфейс комнаданы енгізуге арналған шақыруды
экранға шығаруды қамсыздандырыды.
Объектілі-бағытталған: бұл технология компьютермен сұхбаттасудың
объектілі-бағытталған әдісін қамтамасыз етеді. Терезелер бейнелерден,
программалардан және іс-әрекеттер менюінен тұрады. Объектті таңдау үшін
көрсеткіш немесе позициялаушы құрылғы пайдаланыады.
Дыбыстық: дыбыстық командалар бойынша орын ауыстыруға және бейнелерді
таңдауға мүмкіндік беретін ақпараттық технологиялар.
4. Ішінара өзара әрекеттесу әдісі бойынша.
Дискретті технологиялар дербес алынған компьютерде технолгиялардың
жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді.
Желелік ақпараттық технологиялар қолданушылардың өзара әрекеттесуін,
деректерді бірге және бөлек пайдалануды, электрондық почта құралдары арқылы
ақпаратты беруді қамтамасыз етеді.
Ақпараттық технологияны таңдау критерилері
Білімді қолданушы әрбір нақты жағдайда шешілетін есептердің шеңберіне
сәйкес келетін және ең эффективті болып табылатын АТ-да өз таңдауын жасай
алады. Алайда қазіргі заманғы нарық компьютерлік технологиялардың өте үлкен
көлемін ұсынады, олардың ішінен таңдау оңай емес. Пәндік облыстың
динамикалық өзгеруі экономика және менеджмент саласының мамандарынан
білімнің ұдайы кеңейтілуін, үздіксіз және жүйелі білім алу мен өзгеріп
отыратын жағдайларға қарай бағдарлана білуді талап етеді. Экономистке
техникалық құралдардың негізгі сипаттамаларын, есеп жүзеге асырылатын
операциялық орталарды білу керек, программалық жабдықтаудың сәйкестілігі
сұрақтарын реттей алуы, өңделетін ақпараттың ерекшеліктерін көрсете білуі
керек.
Мәліметтерді өңдеумен байланысты экономиканы басқарудың нақты
сұрақтарын шешуге кіріспес бұрын, алдын ала өңдеудің мақсаттары мен
есептерін қалыптастыру, қолданылатын есептеулердің алгоритмдерін дұрыс
таңдап алу, математикалық модель мен осы модельді жүзеге асыратын
ақпараттық технологияны таңдау қажет. Ол үшін компьютерлік ортада жақсы
бағдарлана алу, жүйені баптай білу, өзгерген жағдайда ақпараттық
технологияны енгізу және пайдалану қажет.
Ақпараттық технологияны таңдаудан ақпаратты енгізу мен бақылау
ыңғайлылығы, сақтау мен архивтеу компакттілігі, мәліметтерді іздеудің
жылдамдығы мен әмбебаптылығы, олардың өңделуі мен есептік кестелердің
берілген есептің шешіміне сәйкестілігі тәуелді болады. АТ-ны таңдау шығатын
кестелер мен графиктер сапасын, басқа АЖ-лермен опративті ақпарат алмасу,
мәліметтерді желі арқылы беру иен өңдеу нәтижелерінің анализ мүмкіншілігін
анықтайды. Бұл функциялар қазіргі компьютерлік технологияларда
пайдаланылатын программалармен жүзеге саырылады. Сондықтан таңдаудың кейбір
критерилері мен программалық құралдардың классификациялық белгілеріне
тоқталған жөн болады.
Қазіргі компьютерлік технологиялар қолданушыға программалық өнімдердің
үлкен таңдауын ұсынады, оларды пайдалана отырып, өндірісті бақылаудың,
жоспарлаудың, есептеудің және анализінің экономикалық есептерінің ауқымды
шеңберін шешуге болады. Әрбір басқару функциясы жүзеге асырылуды талап
ететін бірнеше ортақ, өмірлік маңызы зор шешімдермен байланысты.
Программалық құралдарды таңдау әрбір нақты есеп үшін қажетті бағыт
бойынша технологияны қолдану эффективтілігі шартымен анықталады. Бұнда
программаларды таңдауда басшылық ететін ортақ критерилерді ескеру керек:
- программа шешілетін есеп типіне, компьютердің техникалық
сипаттамаларына, пайдаланылатын ақпараттың көлкмі мен құрылымына
сәйкес болуы керек;
- программа қолданушыға оперативті шешімдер қабылдау үшін қажетті
көлемде ақпарат алу мүмкіндігін беруі керек;
- программа оқып үйрену мен қолдануда жеңіл болуы және оның
қолайлы достық интерфейсі болуы керек;
- программада программист көмегінсіз барлық қажетті есеп берулер
мне құжаттарды редакцияалйтын, олардың формаларын өзгететін,
өздерінің меншікті форматтарын құру мүмкіндігі болуы тиісті;
- программада мүмкін қателерді минимумға жақындататын бақылау
поцедуралары болуы тиісті;
- программа қандай да бір файлда кім және қашан өзгертулер
енгізгенін және бұл өзгертулерге дейін қандай жазулар болғанын
көру мүмкіндігін беруге тиісті;
- программада деректерді қорғау жүйесі қарастырылуы керек;
- программада деректерге кіру рұқсаты құқықтарын тарату
функциялары қолданылуы керек.
Ақпараттық технологияларды құрудың методикалық негіздері
Ақпараттық жүйелер мен ақпараттық технологияларды құру жобалаудың
күрделі процесі болып табылады. Жобалаудың мақсаты жобалаушы құжаттарды
дайындау мен ұйымның басқарудың адам-машиналық жүйесін енгізу болып
табылады. Жобалау процесінде экономикалық объектінің ең маңызды
сиапаттамалары анықталады, оның ішкі және сыртқы ақпараттық ағымдары
зерттеледі, зерттелуші жүйенің және оның элементтерінің математикалық және
физикалық баламалары жасалады, адам мен басқарудың техникалық құралдарының
өзара әрекеттесу шарттары белгіленеді.
Ақпараттық технологияның жобаланушы технологиялық жабдықтауының
міндетті элементтері болып табылатындар: ақпараттық, лингвистикалық,
техникалық, программалық, математикалық, ұйымдық, құқықтық, эргономикалық.
1. Ақпараттық жабдықатау (АЖб) – АЖ-де циркуляцияланатын ақпараттың
көлемдері, орналастырылуы, ұйымдастыру формалары бойынша жобалық
шешімдердің жиынтығы.
2. Линвистикалық жабдықтау (ЛЖ) – табиғи тілдің формалауына,
қолданушылардың есептеу техникасының құралдарымен араласу барысында
ақпараттық бірліктерді құру және сәйкестендіруге арналған тілдік
құралдардың жиынтығы.
3. Техникалық жабдықтау (ТЖ) – АТ жұмысын қамтамасыз ететін техникалық
құралдар кешені болып табылады (ақпаратты жинау, тіркеу, беру,
өңдеу, кескіндеу, тираждауға арналған техникалық құралдар,
оргтехника т.б.).
4. Программалық жабдықтау (ПЖ) – ақпараттық жүйелердің функциялары мен
есеперін жүзеге асыратын және техникалық құралдар кешенінің тұрақты
жұмысын қамтамасыз ететін программалар жиынтығын құрайды.
5. Математикалық жабдықтау (МЖ) – функционалдық есептерді шешуде және
жобаланушы жұмыстарды автоматтандыру процесінде қолданылатын
ақпаратты өңдеудің математикалық әдістері, модельдері мен
алгоритмдерінің жиынтығы.
6. Ұйымдық жабдықтау (ҰЖ) – АЖ-ні жобалау процесінде құрылған,
бекітілген және пайдалану негізінде жататын құжаттар кешені.
7. Құқықтық жабдықтау (ҚЖ) – АЖ мен АТ-ны құруда және ендіруде
құқықтық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар жиынтығы.
8. Эргономикалық жабдықтау (ЭЖ) – АЖ мен АТ-ны өңдеу және
функционалдануының әртүрлі кезеңдерінде пайдаланылатын әдістер мен
құралдар жиынтығы. Адамның АТ-дағы жоғары сапалы, жоғары эффективті
және қатесіз жұмысының оптималды шарттарын құруға, оны тез
меңгеруге арналған.
Ақпаратық жүйелерді жобалау технологиясы дегеніміз жүйе жобасы мен
оның компоненттерін құрудың немесе өңдеудің ортақ концепциясын жүзеге
асыруға бағытталған, логикалық бірізділік бойынша реттелген методикалық
тәсілдер, техникалық құралдар мен жобалаушы әдістер терімі. Басқарудың АЖ-
сын жасауда жобалау базасының сапасы мен құрамы өте үлкен мәнге ие.
АЖ мен оның басты компаненті – ақпараттық технологияны жобалаудың
технологиялық тізбегінің міндетті базалық конструкциясы болып технологиялық
операция – технологиялық процестің бөлек тетігі табылады.
Бұл түсінік ақпараттық технологияларды жасау процесін кибернетикалық
тұрғыдан қарастыру негізінде анықталады. Берілген процесті автоматтандыру
технологиялық процестерді формалау қажеттілігін алдын ала анықтайды, өзара
байланысқан жобалық процедураларының тізбегін және олардың бейнеленуін
технологиялық бірізді біріктіреді.
Пәндік облысты жоба-алдылық зерттеу объектінің барлық сипаттамалары
мен ондағы басқару іс-әрекетін, ішкі және сыртқы ақпараттық байланыс
ағымдарын, есептердің мен жаңа технологиялық жағдайларда жұмыс істейтін
мамандар құрамын, жүйенің болашақ қолданушылары ретіндегі олардың
компьютерлік және кәсіби дайындық деңгейін анықтаудан тұрады.
Бірінші түрді, яғни қолданбалы программалар пакетіне кіретін типтік
жобалық шешімдерді пайдаланудың мүмкіншіліктерін қарастырайық. Бәрінен де
эффективі ақпараттандырылатын жұмыс түрлеріне келесілер жатады:
• бухгалтерлік есеп, басқару және қаржылық та кіреді;
• экономикалық қызмет саласына анықтамалық және ақпараттық қызмет
көрсету;
• басшы еңбегін ұйымдастыру;
• құжат айналымын автоматтандыру;
• экономикалық және қаржылық іскерлік;
• оқу.
Жобалаудың автоматтандырылған жүйелері – жобалау жұмыстарын жүргізудің
екінші, жедел дамып келе жатқан түрі.
Құрылымдық методология автоматизациясынан басқа және жүйелік және
программалық CASE инженериясының қазіргі заманғы әдістерін қолдану
мүмкіншіліктері келесі негізгі артықшылықтарға ие:
автоматтық
• автоматтық бақылау (ең алдымен жоба бақылауы) құралдары есебінен
жасалатын АЖ (АТ) сапасын жақсартады;
• қысқа уақыт ішінде болашақ АЖ (АТ) протатипін құруға мүмкіндік
береді, бұл бастапқы кезеңдерде күтілетін нәтижені бағалауға
мүмкіндік береді;
• жүйені жобалау және жасау процесін жеделдетеді;
• құрастырушыны созылмалы күрделі жұмыстан босатып, оған жобалаудың
шығармашылық бөлімінде ойын толық жинақтауға мүмкіндік береді;
• қазір функцияланып тұрған АЖ-ны (АТ) дамуын және жүруін қолдайды;
Жүйенің адаптациялық қасиеттері ұйымның өндірістік және ішкі басқару
ортасының айналасындағы сыртқы фон өзгерістеріне бейімделу қабілеттілігін
көрсетеді. Тапсырыс берушінің маңызды міндеті – жобалау кезеңінде бүкіл
жүйенің функциялануында маңызды мәнге ие басқарушы және шығатын параметрлер
мәндеріндегі ауытқулар жіберу шекараларын қалыптастыру.
Жалпы түрде есеп қойылуы төрт принципиалды маңызды компоненттерден
тұрады:
• ұйымдық-экономикалық схема және оның сипаттамалары;
• қолданылатын математикалық модельдер жиыны;
• есептеу алгоритмдерінің сипаттамалары;
• жүйенің ақпараттық моделін құру концепциясы.
Математикалық модель және оның негізінде құрылатын алгоритмдер:
анықтылыққа (мірмәнділікке), есептегі әртүрлі альтернативті жағдайларға
қатысты инварианттылыққа және нәтижелілікке (оны қадамдардың соңғы санынан
шешу мүмкіндігі) қойылатын барлық талаптарды қанағаттандыруы керек.
Алгоритмдеудің нәтижесі логикалық құрылған және реттелген блок-схема болып
табылады.
Есептердің қойылуы және кейіннен компьютерлік жүзеге асырылуы
ақпараттық технологиялардың теориялық негізін тиек ететін негізгі ұғымдарды
меңгеруді талап етеді. Оларға жататындар:
• экономикалық ақпараттың қасиеттері, ерекшеліктері және құрылымы.;
• шартты-тұрақты ақпарат, оның мазмұны мен мәні;
• ақпаратты тасымалдаушылар, машиналық тасымалдаушының макеті;
• ақпаратты формализациялы сипаттау құралдары;
• алгоритм, оның қасиеттері және берілу формалары;
• кіретін және нәтижелік ақпаратты бақылаудың қызметі және әдістері;
• компьютер құрылғыларының құрамы және қызметі;
• программалық құралдар құрамы, операциялық жүйелер, қолданбалы
программалар пакеттері (ҚПП), АЖО менеджері, АЖО басшысы, АЖО
(қаржыгері, АЖО бухгалтері т.с.с.) типті программалардың
интеграцияланған пакеттерінің қызметі.
5 дәріс. Экономикалық жүйедегі ақпараттың сипаттамасы
Экономикалық ақпараттың ерекшеліктері.
Ақпарат ерекшеліктері еске алына, қолданылатынының басқару барысында,
келесі белгілермен топтастыруға оны болады:
Білім аумағында:
- қаржылар;
- маркетингі;
- өндіріс ;
- ғылыми зерттеудің;
- еңбекті қорлар;
- әлеуметтік саясат;
- экономикалық саясат.
Шығу орнымен :
Сыртқы хабар , соғылады кіруші және шығатынды ;
- кіруші сыртқы - хабар , сырттан түседі ( енгізіледі ) және процестер
қайтарады , қоғамда болатындар ;
- шығатын сыртқы хабар бәсекешілерге хабарласады, ел басқарулары
органдарға кешіп өтеді, үкімет, министірліктер және ведомтствоның, сонымен
қатар бұқаралық хабар құралдарына .
Ішкі хабар сонымен қатар соғылады кіруші және шығатынды ;
- кіруші ішкі бақылауға арналған бастықпен қолданылады , стандарттардың
құруының және ішкі анықтаманың ұйым саясатшылары ;
- шығатын ішкі лауазымдардың таратуы жанында бастықтан аралап шығады және
жалпы ішкі және сыртқы мінез-құлықтық бекітуде бағынышты саясатшылар .
- Хабар жабдықтаушылармен және клиенттерге .
- Техникалық құралдармен хабар тапсырулары:
- теледидар, радио, баспа;
- байланыс құралдары, телефон, телеграф, факс;
- компьютерлік желі
Хабар тұрақтылық дәрежесімен :
- статикалық емес өзгеретін немесе сирек алмастырылған ;
- динамикалық жүйелі өзгереді және уақыттың функциясымен келеді .
Тағайындау мінез-құлықтарымен :
- басқару субъектілерінің міндеттері құрылымды , анықтаушы ;
- есеп беру, берілетін сәйкестікте анықталған мезгілдермен есептеу нәтиже
сияқты тапсырма орындалуы туралы .
Хабар өңдеу дәрежесімен :
- алғашқы , алынған түп деректен ;
- аралық , алынған - қайнардың ;
- құрама , алынған өңдеудің және материал талдауы нәтижесінде .
Құралдың ақпарат суреттеулері
Құжаттар, көрсеткіштер, реквизиттер
Экономикалық ақпарат объектілер туралы құжаттарда қалыптасады. Қағаз
түрінде қалай құжаттар көз алдына келген бола алады, дәл осылай және
электрондық түрде . Құжат көрсеткіштерден түзеледі .
Көрсеткіш - мынау сапалы - айқын мөлшер, елестету объектіге, құбылысқа,
затқа, процеске сандық бағалауды беруші. Қарапайымдар сияқты көрсеткіштер
бейнелеп түсіндіреді, дәл осылай және күрделілер, заттардың маңыздары,
мысалы, жалпы экономикалық көрсеткіштер: тауарлардың көлемі, олардың
орындауының көмек көрсету мөлшерінде қызметтердің көлемі кәсіпорын
экономикалық қызметі көрсеткіштерімен келеді, жанұяға орта табыс ақшалыда
қоғамда әл-ауқаттылық эквивалентте - көрсеткіші. Көрсеткіш реквизиттерден
түзеледі .
Реквизит - мынау хабар сақтаушысы. Терминге синонимдармен реквизит
ақпараттықтарды технологияларда сөз, атрибут , элемент келеді .
Реквизиттер жасай алады, екі түрдің болуы :
- реквизиттер - белгілер , елестету маңыздардың сипаттайтын сапалы
қасиеттері ;
- реквизиттер - негіздің , көрсеткіш сандық маңызы сипаттайтындар .
Көрсеткіш реквизиттердің - белгілердің жиынын бола алады және бір
реквизит - негіз тек қана . Реквизиттер - негіз ақпараттық технологиялары
есептеулер үшін қолданылады және салыстырулардың сандық мінез-құлық есеп-
қисаптары жанында, ал реквизиттер - белгілер - үшін іздеуді, теңестірулер
және тап осы базаларда көрсеткіш таңдауының . Реквизиттермен - негіздердің
үстінде өңдеу жанында выполняются арифметикалық операцияның , ал
реквизиттермен - белгілермен - кисындылар.
Бөлек алынған реквизиттер - негіздер және экономикалық мән реквизиттер -
белгілері болмайды . Үйлестіруде тек қана олар сондықтан қолданылады .
Олардан компонуются хабар күрделі ақпараттық контрукциялар - құрама
бірліктері көбірек . Объекті жақтары сандық және сапалы көрсеткіш мінездемі
береді, ол хабарлылықпен ие болады және құжат құрастыруға дербес қабілетті.
Мысалы, бір қатарлымен кез келген құжат бір көрсеткішті қосады. Ұйым
жанында жаңа ақпараттық технологиялардың қолдану шарттарында алғашқы
құжатнама жүйелері келесі негізгі принциптармен басшылыққа алады:
-алғашқы құжаттардың түрлері және олардың ұстауы ерекшеліктерді еске
алынуға толық мәнінде тиісті және ана кәсіпорындардың ерекшілігін және
ұйымдардың ЭАЖ жасалады ;
- үйлесімді қолданылатын құжаттардың саны тиісті болу, жүйені - құжатқа
кіріспе өндіріс қажеттілікпен тиісті шақырылу және негізді болу ;
- құжат әрбір түрімен басқа құжаттармен оның тағайындауы, ұстау және
өзара байланыс тиісті дәл айқын болу ;
- құжаттар тиісті қайталанбау әртүрлілерді бөлімшелерде және АЖ
қызметтерінде;
- қолдық қолдануға арналған қалай алғашқы құжаттар тиісті лайықталған
болу, дәл осылай және машиналы өңдеулердің артынан;
- толтыру жанында мөлшерлер, орналастыру және жүйелілік граф және құжатта
жолдарды ең азы еңбек сіңіргіштік және барынша көп ыңғайлылық тиісті
қамсыздандыру, өңдеуге және алғашқы құжат қолдануында;
- барлық машиналы - хабарланған құжаттардың түрлері тиісті болу және
автоматтандырылған тәртіпте өңдеудің олардың мүмкіншілік қамсыздандыру;
- түрлерде, байлаулылардың аралық басқару өзімен барысында, жалпы
реквизиттердің орналастыруы жанында бірдей жүйелілік орналастырады;
- электрондық түрге ұсынудың олардың құжаттарда реквизиттердің
орналастыру жүйелілігі жүйеліліктер тиісті талапқа сай болу;
- тұрақты көрсеткіштер, ертіп келінушілер құжаттарда мен емес
алмастырылғандар ішінде ұзақтың уақыттардың , тиісті толу жіңішке
құжаттардың түрлерінің дайындауы жанында;
- толтыру автоматтандыруы тиісті қамсыздандырылған болу және алғашқы
құжатнама басқаруының құжаттардың дәлмен - санынан, ақпарат көлемдерінің
құжаттар соның ішінде, реквизиттердің ұзындықтары, жиіліктің олардың
өзгертулердің және басқа қажетті элементтердің;
- нұсқаудың толтырумен және құжаттардың өтуіне олардың барысында айқын ,
бір мағыналы және барынша көп қарапайым толтырулар тиісті болу .
Құжаттардың бірыңғайлауы
Толық жетілдіру негізгі бағытымен құжатнама жүйелері оның стандарттауы
және бірыңғайлау келеді. Бірыңғайлы құжатпен құжатты атайды, қосады өзінді
барлық қажеттілер нақтылы тексеруде көрсеткіштер ұсыну стандартты түріне.
Құжатнамамен нормативті - мәліметпен реквизиттердің ұсыну стандартты түр
және белгілерді сәйкестікте анықталады, қолданылатынның тап осы пәндік
облыста. Құжатнама бірыңғайлауы құжаттардың әр алуандық қысқартуына, жүйеде
ұйымшылдық жоғарылауына ең алдымен бағытталған.
Ақпараттық жүйеге шаралардың кешен , кез келгенге құжатнама жұмыс
жасау қамтамасыз етуші және нәтижелі дамуы өзімен жүйелік бірыңғайлау
ұсынады . Ол қосады өзінді әртүрлі деңгейлер және бірыңғайлау кесулері және
стандарттаудың жүйелік жақын келу негізінде құжатнама бірыңғайлы жүйелері
әрекеттестік ерекшеліктері есепке ала сыртқымен ортамен , оның жұмыс
жасауының және дамудың жүйе ішінде .
Кіріс бірыңғайлы құжатнама жүйеде тап осы интеграция принцибы тиісті
іске асыру , негізі салынған енгізу бір дүркінділігінде. Сондай жақын келу
хабар кіріс көлемін тек қана емес минимизация жасауға рұқсат етеді, бірақ
қайшылықсыз және барлық есеп-қисаптардың ақпараттық бірлігі
қамсыздандырады, ең ыңғайлы және бірыңғайлар барлық мақсаттардың артынан
тап осы суреттеу тәсілдері. Жобалау жанында кіріс құжатнаманың ең алдымен
еске алынатын бұқаралық енгізу автоматтандыру талаптары, көз алдына
келгендердің құжаттарда, машиналы бақылаудың бұларды тап осылардың, сонымен
қатар ЭВМ жадысы.
Ішкі ( аралық ) кез келгенге құжатнама құрылыммен функционалмен тап осы
өңдеу жүйелері ақпараттық жүйеге ақпараттық әрекеттестік құралымен келеді.
Мынау құжатнама жүйесінде компонентті көптегенде жүйе ішінде құжат легін
көлемдері анықтайды. Құжат лектері рационализациялы көптегенде толық
жетілдірумен және ішкі құжатнама бірыңғайлауымен анықталады .
Шығатын құжатнама тиісті , қалай және кіріс , бірыңғайлы жүйелердің
құрамына қосылу , ол сондықтан көп жағдайда қарастырылып кім, не ретінде
кіріс басқа автоматтандырылған жүйелері.
Белгілерді экономикалық ақпарат сапалары
Оның қасиетінің аналар хабар сапасы астында түсінеміз, тағайындаумен
оныңмен сәйкестіктерге айқын қажеттіліктердің қанағаттандыруына арналған
ақпараттық технологияда тап осы қолдану мүмкіншілігін анықтайды. Сондай
мүмкіншілік және экономикалық хабар қолдану нәтижелілігі анықталады, оның
сапа көрсеткіштерімен, анықтық сияқты және дәлдікдер кезлік және өзектілік,
барабарлық және тұрақтылық, қол жетерлік, маңыздылық, жеткіліктілік, дәлдік
және құндылық.
Анықтық және дәлдік
Анықтық хабар хабардың - қасиеті нақты бар болу объектілер дәл қайтару.
Дәлдік хабардың - мынау хабармен елестету мағына таяулық дәреже және
көрсеткіш нағыз мағыналары, қабылданушы басқаратын шешімдер дұрыстық
қамтамасыз етуші.
Ақпараттық қауіпсіздік астында бекітілмеген рұқсаттың хабар қорғанышымен
өлшемдерді түсінеді , модификациялау, бұрмалаулар , қиратудың жасау
барысында тап осылардың, олардың енгізуді, өңдеулер және шығару. Ақпараттық
қауіпсіздік қосады өзіне заңға сүйінген, ұйымдық және техникалық өлшемнің
хабар анықтығы қорғаныштайды.
Барабарлық және тұрақтылық
Хабар барабарлығы астында объекті берілген қасиеттерінің тойтарыс
дұрыстығын түсінеді, оның сұрыптауы тәсілінен тәуелді болады және құрудың.
Тұрақтылық хабардың - қасиет хабар результатнойы негізгі тап осы
өзгертулерге сезіну , қажетті дәлдік сақтай .
Толықтық және қол жетерлік
Экономикалық хабар толықтығы білдіреді , не ол экономикалық
көрсеткіштердің ең аз терімін асырайды , жеткілікті дұрыс басқаратын шешім
қабыл алуына арналған. Басқаратын шешім қабыл алуы жанында пайдаланушыға
арналған хабар қол жетерлігі шешуші факторлардан біреумен ғанамен келеді
және тап осы өңдеу барысында ақпараттық технологиямен қамтамасыз етіледі.
6 дәріс. Экономикалық ақпараттың кодталуы. Кодтаудың жүйесі және
жіктелуі.
Ақпаратты кодтаудың (таңбалаудың) жүйесі.
Объектілердің аттары және ұғымдардың, қолданылатындардың
экономикада, жиірек барлығы ұзындықпен өте арбиған , әртүрлі және ұсыну
түріне. Мысалы, кәсіпорындардың аттары, меншік түрлерінің, территориялық
объектілерді символдардың үлкен санын асырай алады. Компьютер жадында
сондай объектілердің ұсынуы диск тұлғалы кеңістікті шамадан тыс үлкейти
алады, бұрылған олардың сақтауына арналған, желімен ақпарат тапсыру процесі
маңызды бәсеңдету, тап осы енгізу, бақылау және өңдеуді қинау техникалық
құралдар арқасында. Алу жанында , сақтауда , оның тапсыруға және хабар
өңдеуіне маңызды ұсыну көбірек тұтас және ыңғайлының ақпараттық жүйе
әртүрлі объектілеріне айқын кодты белгілеулер немесе кодтар түрге - кодтау
немесе иелену. Кодтау барлық белгілердің ұсыну біркелкілік , түрге
мәліметтер келтіруді орнатуға рұқсат етеді, ыңғайлының қолдануға арналған
ақпараттықтарды технологияларда.
Цифрлардың, әріптердің немесе әріпті - цифрлік символдар арқасында
код астында объекті шартты белгілеуін түсінеді, код әліпбиесімен аталады.
Код ұзындықпен сипатталады. Ұзындық кодты - символдардың саны, код
белгілері. Құрылыммен оның кодты белгілеуде белгілердің орналастыруы
аталады. Элементтердің барынша көп сан сияқты код сыйымдылығы анықталады ,
кодтау тап осы әдісі жанында бір мағыналы белгілеуге болады . Код бір
белгіден түзеле алады немесе белгілердің жүйелері , білімдінің айқын
ережелермен. Таптастыру нақтылы объектілеріне кодты белгілеулердің иеленуі
өзімен кодтау процесі ұсынады. Негізгі ақпаратқа кодты мағына өзгертуі
кодпен ашумен аталады . Кодталған түрде хабар көз алдына келген көбірек
ыңғайлы тұтастың түрі.
Кодтау және ақпараттық технология таптастыруы қажетті әр түрлілерді
кезеңдерде технологиялық процес орындаулары.
Сақтау жанында , іздеуде және хабар тапсыруына кодтардың қолдануы
жад үлкен көлемдерінің үнемділігі үшін қызмет етеді , тапсыру уақыттарының
сақтауына арналған және өңдеу мүмкіншілігіне арналған қарапайым алгоритмдар
көбірек хабар іздеуі жанында , дәл осылай код сияқты алып жүреді өзіме
объекті белгілеуі тек қана емес , сонымен қатар сақтайды - оның белгілер.
Хабар өңдеуі барысында, объектілердің таптастырғыш белгілерінің
кодтауының арқасында , тап осы жан-жақты талдау өндіруге болады сілемдер
негізінде , таңдалғандардың сәйкестікте реквизиттердің сұралған терімімен .
Мыналар жанында арнайы алгоритмдар код таптастырғыш құрылымын қолданады ,
не өңдеу процесі маңызды оңайлатады және тездетеді. Қорытынды кестенің,
ереже сияқты, пайдаланушылардың ыңғайлылық қамтамасыз етуіне арналған
кодпен ашылған хабарды асырайды. Өмірде біз хабармен кодталғанмен жиі
кездесеміз : нөмір және төлқұжат серия, жүргізуші куәліктер, пошталық
көрсеткіш. Хабар қысқартуына арналған тек қана емес көп жағдайда код
қолданылады, сонымен қатар барынша көп хабар алуы мақсаттарында кодталған
объекті туралы, кодтардың екі тобы ерекшелеуге сондықтан болады : тіркеу
және таптастырғыштар. Бірінші топ кодтары кодталған объектілердің
таптастыруынан тәуелді болмайды немесе әлсіз тәуелді болады . Олар
талаптарға екігеге негізінде тиісті жауап беру :
1. Кодты белгілеу ең аз ұзындығы;
2. Кодты белгілеу бір мағыналы сәйкестігі объекті аймағы.
Екінші топ кодтардың кодтауы жанында требуется объектілердің
міндетті алдын ала таптастыруы, таптастырғыш сондықтан оларды атайды.
Сондай кодтардың өңдеуіне арналған мақсаттардың шеңберімен кодтау жүйелері
және сәйкестікте таптастыруларды қолданылады , шешілушілердің ақпараттық
технология қолдануымен.
Жиыны әкеле, айтуға болады, не ақпарат кодтауы оның өңдеуі
процестерінің, жасаулар және жұмыс жасаудың бөліммен құрама қажетті жұмыс
жанында ақпараттықпен технологиямен келеді. Кодтау жанында объектілердің
ерекше ерекшеліктері керек еске алыну , технологияны олардың өңдеулер ,
тапсыру тәсілдері және сақтаудың, және кодтау өнерінің т.б. көптегенде
ақпараттық технология сапасы тәуелді болады. Үшін мынаның хабар кодтау
таптастырулары әр түрлі әдістер және жүйелерді қолданылады .
Ақпарат кодтау жүйесі
Ақпарат элементтерінің кодтау ережелерінің жиынтығы кодтау жүйесімен
аталады . Бір мағыналы және көп белгілі кодтау барысында қолданады ,
бірбелгі және көпбелгі кодтар.
Бірбелгі - қарапайымдар , бөлектікте әрбір белгі кодтауын алдын ала
ескереді, - құруда олар жиынылардың біреу дәреже автоматты алуы үшін
жарамды.
Көпбелгі - алдын ала ескереді біріктіру екінің немесе көбірек
белгілердің бір жалпы код. Ереженің, қайсы объектілермен кодтарды
меншіктеледі, кодтау жүйесін құрастырады. Кодтау жүйелері ұзындықпен,
құрылыммен, әліпбимен және код сыйымдылығымен сипатталады. Экономикалық
объектілердің элементтерінің кодтауы жанында жүйелерді кең қолданылады :
реттік , сериялы - реттік , разрядты , қайталаудың және қиыстырылған.
Нөмірлердің кіргізусіз реттік жүйе жанында кодталған жиын әрбір
элементіне ретпен нөмір меншіктеледі . Жаңа элементтер тізім соңысында
кодтарды алады, не код сыйымдылық толық қолдануы қамсыздандырады және ең
азды оның ұзындықты, бірақ қосымша позициялардың қосуына арналған
мүмкіншіліктер қалдырмайды.
Сериялы - реттік жүйе жиындардың элементтердің кодтауы үшін
қолданылады, бар болушылардың - таптастыруды. Кодтау жанында үлкен белгіге
нөмірлердің сериясы апарады , ішінде қайсының барлық кіші белгі элементтері
ретпен кодталады. Кіші белгі элементтерінің санының және азат нөмірлердің
қажетті резерві есепке ала кодталған объектілердің жиын кеңейтуі әлде қалай
кездессе серия мөлшері орналастырады.
Адамгершіліктермен сондай салыстырма кодтау жүйелері келеді кішкене
код ұзындық және топталу мүмкіншілігі және белгілердің айырып тану.
Жетіспеушіліктерге кодтау мына жүйелері сериялар аралық шекара
кесуімен есте сақтау қиындық, жоқ болу апарып беруге болады, не сериялардың
шекаралардың айырып тануына арналған кодификаторамен арнайы сақтаудың талап
етеді, серия әрқашан дұрыс алдын ала ескерілген мөлшерлері емес.
Жиын объектілерінің - таптастыруы тек қана кодтау сериялы - реттік
жүйесін қолдануға болады .
Разрядты жүйе объектілердің күрделі жиындардың кодтауы үшін
қолданылады, егер требуется көп жақты олардың өңдеуі және айырып тану
әртүрлі белгілермен. Барлық кодталған жиын элементтері айқын белгілермен
топтастырылады, және әрбірге тап осы топталу элементтерінің санымен
сәйкестікте дәрежелердің айқын саны олардан апарады. Таптастырғыш
белгілердің орналастыру рет және олардың дәрежелерді код құрылымын
анықтайды, ал дәрежелердің жалпы саны кодта - оның ұзындықты.
Адамгершіліктерге разрядты кодтау жүйелері код үлкен хабарлылығы
апарып беруге болады , не алгоритмдар маңызды жеңілдетеді , қолданылатындар
топталу жанында, іздеуде және өңдеуге тап осылардың . Үлкен
жетіспеушілікпен келеді, салыстырумен алдындағы таптастырулармен , код
ұзындығы.
Қайталау жүйесі жанында позициялардың кодты белгілеулері цифрлік
немесе әріпті - цифрлік белгілеулерді қосылады , - тап осы объекті
сипаттайтындар (мөлшер , салмақ ).
Мына жүйе кодтары жеңіл есте қалады және алып жүреді өзіме
хабарлылық , не оның адамгершіліктеріне апарып беруге болады .
Жетіспеушілікпен код ақталмаған үлкен ұзындық және код қолдану тарлығы оны
келеді.
Бір уақытта қиыстырылған жүйе жанында кодтау жүзеге асады
қаншасыздарға жүйелерге , мысалы разрядтының және қайталау жүйесіне ,
разрядты және сериялының . Қиыстырылған жүйені объектілердің күрделі
жиындардың кодтауы үшін мақсатқа лайықты қолдану , көптеген белгілермен
қожалық етушілері.
Араласқан әдіс кодтау алдындағы әдістерінің екеулердің үйлестіруін
алдын ала ескереді және жеке-жеке таптастыру жанында қолданылады және
объектілердің теңестірулері . Объектілер мына әдіс қолдануы жанында өздері
бөлек кодталады және оның бөлек қасиеттің ( белгілер ).
Кодтау нақтылы жүйе таңдауы кодталған жиынтық көлемінен тәуелді
болады, оның тұрақтылығының және мақсаттардан, ақпараттық технологиямен
алды тұратын . Мыналар жанында учитываются талаптың, көрсетілушілер
кодтарға . Кодтар тиісті :
- жиынтық әрбір объектісі теңестіру ( код толықтығы );
- жиынтық объектісі туралы қажетті хабарды бәрін асырау ( хабарлылық
);
- ыңғайлылық және хабар электрондық өңдеу нәтижелілігі қамсыздандыру
( топталуды және әртүрлі дәрежелердің жиынылардың алуы таптастырғыш
белгілермен );
- ең аз ұзындықтар болу ;
- кисынды құрылымға барынша көп талапқа сай болу ;
- кодтау ыңғайлылығы қамсыздандыру ;
- жиынтық барлық топталуларының бірлігі қамсыздандыру және бірдей
ұзындықты болу ;
- код құрылымдары бұзу жаңа позициялардың қосуына арналған кодты
белгілеулердің резерві қамсыздандыру ;
- кодтау қабылданған жүйелері ертерек ерекшеліктер еске алыну ;
- қарапайым алгоритмдар арқасында қателер анықтау рұқсат ету .
Таптастыру жүйелері
Объектілердің жиынтық таптастыруы астында, оқылатынның ақпараттық
технологиялардың қолдануымен, ұқсастық анықталған белгілерімен сәйкестікте
ішкі жиындарға объектілердің жиын таратуын түсінеді немесе ерекшеліктің .
Жүйе таптастырулар - мынау ережелердің жиынтығы, қайсыларға жиын
объектілері ұқсастық белгілерімен - ішкі жиындарды бөлінеді немесе
ерекшеліктің , мыналар жанында сондай белгілер таптастыру негізімен
аталады. Тәжірибеліде таптастыру екі жүйесін айырып танады : иерархияны
және көпаспектілі.
Таптастыру иерархия жүйесі оқиғада қолданылады, қашан объектілердің
қандай болмасын жиыны бөлінеді сыныптарға, класс тармақ, топтар.
7 –дәріс. Ақпараттық технологиялардың даму тенденциялары
Ақпараттық өнімдердің күрделендіруі
Ақпараттық өнім (АӨ) бағдарламалық құралдардың, тап осы базалардың және
эксперттік қамтамасыз ету қызметтері түрінде алға шығады ( Поппелем Г. тап
осы анықтама және Голдстайпом Б.), адамдық білімдердің қайнарымен келеді.
Р. Эмерсон хабарды былай анықтайды “жиналғандар ойла және сансыз ақылдардың
тәжірибесі”. Демек, үлкен дәрежелер ойдың қызметкерлердің қызметі ұстаудан
тәуелді болады, дәлдіктер және алынған хабар дер кезлігінің . АТ жасау
орынына дейін хабарды шақырылған жеткіз және білімдердің қолдануының. Осы
арадан АӨ мағына көбеюші, және де әр түрлілерді жазықтықтарда. АӨ
ақпараттық бөлімі адамдардың ой- өрісін кеңейтиді , қорлар көбірек нәтижелі
қолдануға рұқсат етеді , ал көңіл жадырататын бос уақыт қамсыздандырады .
Сапа және екеуілердің қол жетерлігі бөлек адам өз-өзіне қанағаттануы
сезіміне маңызды ықпалын жасауды құрастырушылардың көрсетеді.
Кәсіпкерлік әлемінде ойдың қызметкерлер шешімдерді қабылдайды,
бұйымдарды өңдейді , тауарлар және қызметтерді сатады және сатып алады,
кепілдемелерді пайдалануына береді , фирма істерінің жүруін анықтайды.
Маңызды дәрежелер іскер операциялардың басқаруы АП-нен тәуелді болады ,
ойдың қызметкерлермен алынғанды. Ақпараттық технологияда ерекшелеуге болады
екі бөлім тұрады
• ақпараттық өнім қабілеттілік сауалмен генерациялау ;
• жеткізу құралдары мынаны ыңғайлы уақытқа ақпараттық өнімнің және
ыңғайлыда пайдаланушыға арналған түрге .
Өзі түрінде ерекше қызметтер , қашан - ақпараттық ұстау тұтынушыға
пайдалануға пайдалануына береді ақпараттық өнім алға шығады . Ақпараттық
өнім ( АӨ )- мынау жалпы түрде " жолдау " және хабар сақтаушысы ( компьютер
экран , қағаз , магниттік бау , магниттік тегеріш , оптикалық тегеріш және
т.б .).
Негізгі сатының 3 АӨ жасауы қосады : өңдеуді , синтез және тарату .
Арқылы бұлар ИП негізгі үлгілерінің 8 сатылар жүреді : жаңалықтар , деректі
бағдарламалар , білімдер және пікірдің , тап осылар және фактілер ,
протоколдар , ойындар , көркем және драматургтық туындылар , музыка және
әзіл-оспақ .
Бәрі ИП облысында қызмет бірегей , - біріншілердің , тәуекел көруі
нүктесінен , клиенттердің негізгі категорияларының екінің сауалдар өйткені
қажетті қанағаттандыру : тұтынушылардың және - . Шамалау ИП тұтыну
секторында 50% табыс жарнамадан түседі . Екінші ақпараттық қызмет ету
мінездемелі ерекшелігімен құқықтардың барысы келеді әрекет айқын сфералары
. Мысалы , қолданылатын жиіліктердің спектр шектелгендігі апарып соқты үшін
өзімен алу қажеттілігі жергілікті тапсырушылармен радио - және
тапсырулардың басқаруына лицензиялардың теледидарлық станцияларымен және д
. т . анаға ғой практикалық барлық компаниялар және фирманың , байлаулылар
хабар облысымен , техникалық және заңға сүйінген шек қоюлардың жоқ болуына
өз базар шекаралар және құқықтарды жасады .
Хабарлаулардың - хабар құндылық және білімдерді томға түзеледі , не
олардың көмегімен вскрываются жаңа , практикалық шексіз мүмкіншіліктің ,
ерілгендер процестерде , табиғатта және қоғамда ағып жатқандардың . Оның
нәтижелі экономикалық белсенділігіне жиналған ақпараттық қор қоғамдар -
кілт .
Сыйысушылық қамтамасыз етуі
Жабдықтаушыларға арналған бастаушы технологиялық проблемамен және хабар
тұтынушыларының әртүрлі хабармен азат айырбас сыйысушылықтың - мүмкіншілік
қамтамасыз етуі келеді. Жігердің бағдарламалық, аппараттық және ақпараттық
компоненттердің стандарттауымен сыртқы түрлердің бірыңғайлауын
қамсыздандырады, бірақ олардың ұстауы емес. Арқасында мынаға бағдарламалық
- техникалық құралдардың кескін үйлесімдері өзгертуге болады және тапсыруды
және әр түрлі хабар сақтауы қамсыздандыру.
Мына проблема шешімі толық сәйкестіктер және телефония компоненттерінің
өзара кездесушілігінің , тап осы өңдеулер , хабар енгізуді - шығаруы
құралдарының , сақтау тап осы тапсырулары және өзгертулер талап етеді ,
аудио - және бейнеақпардың . Сыйысушылық және әрекеттестік начинаются және
заканчиваются адамдық түрлермен хабардың - сөйлеу , тап осылар , статикада
бейнелеудің және динамикта , қара - ақтар және түрлі түстілер - және үшпен
адамдық сезімдермен олардың қабылдаудың - естуі , сезу және көру. Мыналар
жанында ақпараттық жүйелердің жағынан ықпалын жасау компоненттері күшейеді,
сондайлар , механикалы дірілдеулер сияқты , дене арқылы сезіну әсердің,
ауаны, иіс және сорғалат құралмен бұларды әсерде адам көреді - сияқты
нақтылық тек қана емес ( виртуалды нақтылық ) компьютер экранында (
теледидардың ), сонымен қатар мынаның ықпалын жасау сезеді " нақтылықтың "
дене органдарына дулығалар арқылы , қолғаптар , кресло костюмдары ...
Демек, әрекеттерге қарсы тұру немесе қатыстырылу адамға арналған
мүмкіншілік ашылады, жазып жайылушылар виртуалды нақтылықта. Бірақ кері
сондай қатыстыру кибернетика мүмкіншіліктердің белгісі байланыс - бар.
Күшті әсер туралы сондықтан сөйлейді " кибернетика кеңістіктің виртуалды
нақтылықтың ", қашан адам , мысалы , ғанибеттердің кешені барлығы алады "
ұшудың " шапшаң ұшақта қатысумен " соғысқа ", саяхат жасаудан " қапырық
жерлерде " және күрестің " айдаһармен " немесе " жұдырықтасу соғыстың ".
Аралық буындардың жоюы
Ақпараттық технология барысына қарай барлық тереңдік кіреді кәсіпкерлік
әртүрлі сфералары , ол әртүрлі құндық көрсеткіштер өзгертиді , қайсыларды
бәсеке негіздейді . Мынау тартиды үшін берік құрылысты өзгерту өзімен
басқаларды экономика бұтақтарында , айтылып жатқандар сондай драма
тенденцияның , жою сияқты аралық буындардың . Соңғы ана сатылардың жоюы
білдіреді , тұтынушылар аралық делдалдарды қосады және өндірушілермен .
Мысалы , ертерек телефондық жүйелерден телефоншыларды шығарып тасталған
болатын (" қосқыштар "), пайдаланушы шотының артынан содан соң несие
телефондықтардың карталардың - аналар , кім ақшалар жинайды . Банкоматы
арқылы банкілік қызметте ақшалардың бөлімі береді , ал емес кассирлар
арқылы . Тауарлардың тапсырысы телемаркетингі арқылы (" қазір
шылдырлатыңыздар !"," Біз тәулік бойы жұмыс істейміз !"), Базалар ,
қоймалар , дүкендер немесе сауда агенттерді өтіп кете , мына тенденцияны
сонымен қатар қайтарады .
Көбірек кең жоспарда кәсіпорында көңіл болулардың өзгертуі белгілеп
қоюға ереді ( өндіріс - қамтамасыз ету ), аралық кәсіпорындармен ( сатушы -
делдал - сатып алушы ), аралық кәсіпорынмен және тұтынушымен . Делдалға
бірдеңе тапсыру қажеттілікке жоқ, егер өндіруші және ақырғы тұтынушы доспен
дос жеңіл байланыстырылса және олардың ақпараттық мәліметтілігі
тегістеледі. Хабар шотының артынан делдал құнға қоса алмайды, түпдеректен
түзу өйткені оның тұтынушы алады және бұрмалаусыз және әрекеттердің.
Сондықтан кең және дара тапсырыспен теледидар қызметі үлкен спектрі
жеткізіліп тұрады: телемаркетингі, телеоқыту, теледиагностика, телеойын,
телемузыка, телефильмдер және көптеген басқа . Баға арзандатумен
салыстырмалы мыналар жанында күтуге болады , қолдану құны өйткені
ұжымдардың ( қоғамдықтардың ) телематики құралдарының төмен , немен
коммуникация дәстүрлі әдістерінің қолдануы жанында ( адам тартуымен , пошта
қызметтерінің қолдануымен, арнайы орналастырулардың, қағаздар және т,б. .).
Нақты, егер электрондық терминалдан түзу рұқсат мүмкін
қамсыздандырылғанса " толықтың " хабардың туралы туристіктерді сапар желі
және аймақтарда , қонақ үйлерде және көлікте, онда неге саяхат жасаулардың
және агенттердің олардың жүйесі бюро керек ? Шығару беттердің - делдалдар
тек қана емес , сонымен қатар арнайы делдалдық кәсіпорындардың , көтерме
және бөлшек қоймалардың , емханалық тіркеушілердің штаттарының және ,
көптеген басқаны экономикалық құрылымды оңайлатады . Айқын соққы мүмкін
қондырылған және мамандандырылған өндіріс кәсіпорындармен , егер жоғары
автоматтандырылған өндіріс қабілетті нәтижелі әзірлеу - , соның ішінде және
жекелер , бұйымның , не бұтақтар аралық шекаралардың өшіруіне ертіп
әкеледі.
Жұмыс істеуші кәсіпорындарда технология және сан өзгереді : қағаз
жүзінде чертеждері және барлық жоғалады , байлаулы қағазбен технологиямен .
Аяғыдан кейін жоба өңдеулері электрондық құжатнама сымдармен беріледі (
немесе байланыс басқа сызықтарымен ) өндіріске және арманда өндіріс
кибернетика роботтарға түзу түсе алады . Мына оқиғада өндіріс начинается
оның ұзақ дайындаудың . Жаңа тапсырыстардың түсу өлшемімен және олардың
өнім үлгілері өзгереді " ұтылудың " жобалау электрондық жүйесіне . Мыналар
жанында болады " байқаудың " өнім үлгілерінің киберпространствемен
виртуалдыда және уточняются тұтынушы дара тілектері .
Жандантыру (Глобализация)
Ақпараттық технологиялардың даму біреу тенденциясы тағы ақпараттық
кәсіпкерлік глобализациясы келеді. Таза теориялық кез келген адам ( немесе
фирма ) хабар мүмкін тұтынушысымен бүгін келеді. Шексіз ақпараттық базар
мүмкіншілігі сондықтан бұрынғыша келеді, бірақ және негізгі өндірушілер
аралық разы қатты бәсеке бар болады. Дәстүрлі күшті өндірушілерге,
сондаймен АҚШ сияқты дүниежүзілік бәсекенің сұраныс таратуы келеді
интенсификация негізгі себептерінен біреудің Австралия фирмалары , оңтүстік
Корейлер , Тайваньды , Сингапурды және тағы басқалар. Соңғы жылдары қосылды
дүниежүзілік масштабта АТ нақтылы түрлері. Айтуға болады, базарлардың
ерекшелігіне байқайсыз, өнім , сұраныспен пайдаланушы Америкада, ана өнімге
нақты ұқсас, қайсыны Жапонияда сұраныс бар болады және Европаға. Қатар өмір
сүруші және өзара алмастыратын технологиялардың салыстырма
адамгершіліктері. Информатика құралдарының даму өлшемімен жұмысшымен орын
(офиспен) іскер адамды тұрады және ұшақ борты, және теплоход палубасы, және
автокөлік қонақ үйі. Кәсіпкер алып жүреді мобиль телефон , пейджер , қалта
бағдарламаланушы цифрлік көмекші , арнайы компьютер өзімен . Арқасында қоса
салынғандардың бұлар және байланыс құралдарының басқа құрылғылары кәсіпкер
жер - орынында планетарлық ақпараттық жүйеге жеңіл қосыла алады .
Хабарға кәсіпкер тәулік бойы қосуы күй-жағдай туралы қызықтылардың оған
базарлардың тұрғын бейнемен іскер операциялардың өткізу шарттары
алмастырады. Аймақтардың шекаралары арқылы хабар жеңіл беріледі және
мемлекеттердің. Мемлекеттердің ақпараттық оңашалау және бостандық ісінде
протекционизм хабар тапсырулары олардың экономикалық артта қалушылығына
жүргізеді. Жалпы дүниелік және ашық экономика ақырғы тұрады , ал жер оның
ақпараттық инфражүйесі планета кешенімен глобальды телематическимді
анықталады.
Конвергенция
Конвергенциямен Глобализация - байлаулы. Ертерек өндіріс сферасын және
қызметтердің сферасын жеңіл анықтау және дифференциялауға болады . Бірақ
суреттелгендер жоғарырақ “ ақпараттық тенденцияның ” дәстүрлі ұсынуларды
алмастырады . - өнім түрлері және жеткілікті қарапайым қызметтерді шектеу .
Жазушы машинкалар және калькуляторлар - мынау өнім , телекс және радиохабар
- мынау қызметтің . Іс белгілі жағдайда болады , қашан іс жүріп жатыр ,
мысалы , туралы - аспапқа және ТВ - қабылдағыштарда , қызметтердің жоғарыда
айтылған түрлерімен жиынтықта тек қана нақтылы маңыздылықты ие болады . -
жүйелер біріктіре алады өзіме құрылғының . Үлгілермен делдалдық
операциялардың кодтау жүйелері , банкілік аппараттарды келеді , сонымен
қатар энергоконтроля . жүйелері сонымен қатар , өнім айқын түрлері және
қызметтердің , бірдей функциялар орындай , өзара алмастыратын мәнмен тұрады
.
Осында табыс жаңа интеграцияланған өнім іздеу және жылдам конвергенция
қажеттілігі АТ . облысында фирмалардың жан-жақты ынтымақтастығына ұмтылу
деп атайды көптегенде жағдайлардың төртеуіндерінен тәуелді болады .
компания таяу немесе туысқан кәсіпорындармен конвергенцияға тиісті ұмтылу
, не аталатын дәл осылай күшейтиді “ стратегиялық түйін ”.
фирма базарда берік және ұзақ уақыттық жай жетуіне тиісті ұмтылу , бірге
жігерлермен мүмкін қамсыздандырылған .
Компания стратегиялық позициялардан перспективалы серіктердің таңдауына
тиісті жақын келу .
АТ жабдықтаушысы потенциалды - стратегиялық серік барысы жанында келісім
іске асыруына дейін ұсынуға айқын тиісті , серіктік қандай шарттары барынша
көп артықшылықтарды қамсыздандырады .
Конвергенция , сайып келгенде , көп өлшемді феномен сияқты алға шығады,
дамумен ескертілінген басқа төртеуіндердің “ақпараттық тенденциялардың ”.
Жүйелер арқылы қайсыға жүзеге асады ақпараттық өнім басым мағыналары ,
тұтынушы рұқсаты интеграл базар қызметтердің конвергенциясы көрнекті
үлгімен келеді , қабілеттілердің әрекеттестікке , не ертіп әкеледі , өз
кезегінде , аралық буындардың жоюына және тарату дәстүрлі каналдарының ,
глобализации . жағдай жасайды
Өзі термин , жинақтылық білдіретін , ақпараттық белгілердің
жинақтылығы , биологиядан кірме және құрылымда ұқсастық көрінуі білдіреді
және функцияларда салыстырмалы алыстардың организмдардың топтарының
тегісімен эволюция процесінде . Нақты , қалай қасиеттер анықтау ( белгілер
) компьютердің , бірте-бірте бағдарламаланушы калькулятордан бағдарлама
басқарылатын құрылғыға айналдырылады , музыкалық орталық қасиеттері содан
соң ие болады , теледидарлық бағдарламалар қабылдауға бастайды , диалогтық
ойындардың күрделі бағдарламалары орындайды ма? Басқа жағынан , өз эволюция
теледидар бағдарламаланушы құрылғымен тұрады , хабар өңдеу күрделі үй
ақпараттық орталығына бірте-бірте айналдырылады , қоса өзінді сондай
функцияның , басқару сияқты есептердің төлемі , жағу бақылауы ,
жарықтандырудың , хабарлауда бақыланатын аумаққа бекітілмеген рұқсат туралы
және . т .б
Офиста немесе үйдің анағұрлым құралдар бөлек емес тұратындар болу :
факс , принтер , ксерокопия , сканер , ал бір интеграцияланған құрылғы
бәрімен ақпараттық функциялармен .
8-9 дәрістер. Ақпараттық технология түрлері
Мәліметтерді өңдеудің ақпараттық технологиясы
Мәліметтерді өңдеудің қпараттық технологиясы қажетті кіріс мәліметтері
бар, алгоритмдері белгілі және оларды өңдеудің басқа стандартты
процедуралары бар жақсы структураланған мәселелерді шешу үшін арналған.
Бұл технология басқаруда кейбір ескішілердің үнемі қайталану операциясының
мақсатында операциялық деңгейде қолданылады (орындаушылықтың). Сондықтан
бұл деңгейдегі ақпараттық технологиялардың және жүйелердің енгізуі
қызметшіші еңбегігінің өнімділігін маңызды жоғарлатады, оны ескішіл
операциялардан босатады, тіпті қызметкерлердің санын қысқартуна әкелуі
мүмкін.
Операциялық қызмет деңгейінде келесі мәселелер шешіледі:
- фирма шығаратын операциялар туралы мәліметтерді өңдеу;
- Фирма жұмыстарының күй-жағдайы туралы оқтын-оқтын бақылау есептеу
нәтижелерінің жасалуы;
- алуан ағымдағы сұранысқа жауап алу және оларды қағаз құжаттар түрінде
немесе бақылау нәтижелері түрінде дайындау.
Мысалы: Ескішіл операция мысалы:
- қоймадағы тауар қорының көрсеткішінің нормативке сәйкес келуін
тексеру. Қор деңгейі азаюы жағдайында тауардың керекті саны және
жеткізу мерзімі көрсетілген нұсқаумен жабдықтаушыға тапсырыс
беріледі;
- нәтижесінде сатушыға арналған тауардың сатылу кезінде чек немесе
квитанция түрінде шығатын құжат қалыптасады.
Бақылау есептеу нәтижесі мысалы : банк беретін құралдар балансын
бақылау мақсатында қалыптасатын, құралдардың түсу және шығарылуы туралы
күн сайынғыесептеу нәтижесі. Сұраныс мысалы : белгілі бір лауазымды алу
кандидаттарына көрсетілген,талаптар туралы мәліметтер ала алатын кадрлардың
мәліметтер қорына сұраныс.
Мәліметтерді өңдеумен байланысты берілген технологияны басқасынан
ажырататын бірнеше ерекшелер бар:
- Мәліметтерді өңдеуге байланысты фирмаға қажетті мәселелерді шешу.
Әрбір фирма заң бойынша фирманы бақылауға керек болатын өз істері
жайлы мәліметтерді сақтау керек.Сондықтан әрбір фирмада ақпараттық жүйенің
болуы міндетті және сәйкесінше аөпараттық технология:
- Алгоритм өңдеуге болатын тек қана жақсы құрылымды мәселелерді шешу;
- Өңдеудің стандартты процедуралрының орындалуы.
Бар болу стандарттарды мәліметтерді өңдеудің типтік процедуралары
анықтайды және ұйымдарға олардың барлық түрлерін сақтауға бұйрық береді ;
- Адамның қатысынсыз автоматтық режимдегі жұмыстың негізгі көлемін
орындау;
- Нақтыланған мәліметтерді қолдану;
- Оқиғалардың хронологиясына акцент;
- Мәселелерді шешу барысында басқа деңгей мамандары жағынан ең аз
көмекті талап ету;
Негізгі компоненттер
Мәліметтерді жинау.Фирма өндіретін өнімдер немесе қызметтерге
байланысты,оның әрбір қадамы сәйкес мәліметтер жазуымен жүргізіледі.Әдетте
қоршаған ортаны қозғайтын фирма әрекеті фирма шығаратын өзгеше
операциялармен бөлінеді.
Мәліметтерді өңдеу. Фирманың ісін көрсететін мәліметтерден түсіп
жатқан ақпараттарды құру үшін, келесі типтік операциялар қолданылады:
- Топталу немесе топотастыру. Әдетте алғашқы мәліметтерде бір немесе
бірнеше символдардан тұратын кодтар түрлері болады. Объектілердің
айқын белгілерін көрсететін, бұл кодтар жазулардың теңестірілуі мен
топтастырылуына қолданылады.
Мысалы. Еңбек ақы төлеу кезінде әрбір жазуда қызметкердің коды
(табельдік нөмір), жұмыс істейтін бөлімшенің коды, атқаратын қызметі және
т.б. жазылады. Бұл кодтардың сәйкестігімен әр түрлі топтаулар құрастыруға
болады.
- Сорттау көмегімен жазулардың жүйелігі реттеледі.
- Арифметикалық және логикалық опреациялар қосылған есептеулер.
Мәліметтермен орындалатын бұл операциялар жаңа мәліметтер алуға
мүмкіндік туғызады.
- Мәліметтер көлемін азайту үшін және қорытынды есеп-қисаптардың
түрінде ірілендіру немесе агрегаттау,қорытынды немесе орта
мағынадағы агрегаттау.
Мәліметтерді сақтау. Операциялық қызмет деңгейіндегі көптеген
мәліметтерді келесі қолданулар үшін осында немесе басқа деңгейде сақтау
керек. Олардың сақталуы үшін мәліметтер базасы жасалады.
Есептеу нәтижелерінің ( құжаттардың ) жасалуы. Мәліметтер өңдеу
ақпараттық технологияларында басшылыққа және фирма қызметкерлеріне, сонымен
қатар сыртқы серіктерге арналған құжаттар жасау қажет. Осыған орай құжаттар
сұраныспен немесе фирмамен өткізілген операцияға байланысты қалай жасалса,
әрбір ай, тоқсан немесе жыл соңында солай жасалады.
Басқарудың ақпараттық технологиясы
Басқарудың ақпараттық технологиясының мақсаты шешім қабылдауға үлес
қосқан қызметкерлерді қоса барлықтарының ақпараттық қажеттіліктерін
қанағаттандыру. Ол басқарудың кез келген деңгейінде пайдалы болуы мүмкін.
Бұл технология басқарудың ақпараттық ортасында жұмыс істеуге және егер
мәліметтер өңдеу ақпараттық технологияларының арқасында шешілетін
есептермен салыстырғандағы шешіліп жатқан есептердің ең жаман кезінде
қолданылады.
Әртүрлі ішкі жүйелер қызметкерлерінің немесе фирмамен басқару
деңгейінің ұқсас ақпараттық қажеттіліктердің қанағаттандырылуына ақпараттық
басқару жүйелері өте жақсы келеді. Олармен жеткізіліп тұрушы ақпаратта
фирманың өткені, қазіргі және мүмкін келешегі туралы мәлімдемелер бар. Бұл
ақпаратта жүйелі немесе арнайы басқаратын есептеу нәтижелерінің түрі
болады.
Басқару бақылау деңгейіндегі шешімдерді қабылдау үшін мәселелер
тенденцияларының өзгертулері көрсетілетін агрегирлік түрде қарастырылуы
тиіс. Бұл кезеңде мәліметтерді өңдеудің келесі мәселелері шешіледі:
- басқару объектісінің жоспарланғандағы жағдайына баға;
- жоспарланушы жағдайдан кері қайтару бағасы;
- кері қайтарудың себептерінің шығуы;
- мүмкін шешімдер мен әрекеттердің талдануы.
Басқарудың ақпараттық технологиясы есептеу нәтижелерінің әртүрлі
түрлерінің жасалуына бағытталған.
Жүйелі есептеу нәтижелері олардың жасалуының уақытын анықтаушы (Мысалы:
компанияның айлық сатуларының талдауы) анықталған графиктің сәйкестігімен
жасалады.
Арнайы есептеу нәтижелері управленцтердің сұранысымен немесе
компаниядағы жоспарланбаған бірдеңенің болуынан жасалады.Солар да және
басқа есептеу нәтижелерінің түрлері қосушы, яғни салыстырмалы және төтенше
есептеу нәтижелерінің түрін иемденуі мүмкін.
Қосушы есептеу нәтижелерінің мәліметтері жеке топтарға қосылған, бөлек
жолдармен аралық және ақырғы нәтижелерінің түрінде сортталған және
ұсынылған.
Әртүрлі қайнарлардан немесе әр түрлі белгілермен топтастандырылған және
салыстыру мақсатында қолданылатын мәліметтері бар салыстырмалы есептеу
нәтижелері.Төтенше есептеу нәтижелерінде ерекше (төтенше) мінездегі
мәліметтер. Басқаруды қолдағанға қолданылатын есептеу нәтижелері кері
қайтарудың іске асырылуында әсіресе нәтижелі болады. Кері қайтарудағы
басқару менеджерлермен алынатын мәліметтерінің басты мазмұны-фирманың
шаруашылық қызметінің кейбір анықталған стандарттрының (мысалы, оның
жоспарланған жағдайынан) кері қайтару жағдайыны. Фирмадағы жасалып жатқан
есептеу нәтижелерінің кері қайтару басқаруының принциптерінің қолданылуында
келесі талаптар қойылады:
- есептеу нәтижелері кері қайтару болған кезде ғана жасалуы тиіс;
- барлық кері қайтаруларды мүмкіндігінше бірге көрсеткен жөн,
менеджер олардың арасындағы байланысты ұстап алу үшін;
- есептеу нәтижесінде кері қайтарудың нормадан сандық асуын көрсету
қажет.
Негізгі компоненттер
Кіру ақпарты операциялық деңгейдегі жүйелерден түседі. Шығатын ақпарат
шешім қабылдау үшін ыңғайлы түрдегі басқару есептеу нәтижелерінің түрінде
қалыптасады. Мәселелер базасының мазмұны лайықты бағдарламалық қамтамасыз
ету көмегімен оқтын-оқтын және ұйымда шешім қабылдауда қатысатын
мамандарға түсетін арнайы есептеу нәтижелеріне қайта құрылады. Көрсетілген
ақпаратты алуға қолданылатын мәліметтер базасы екі элементен тұруы тиіс:
- фирмамен өткізілетін операциялар негізінде жиналатын мәліметтер;
- басқару (фирма бөлімшелері) объектісінің жоспарланушы жағдайын
анықтайтын жоспар, стандарттар, қаражаттар және т. б. нормативтік
құжаттар.
[pic]Кеңсені автоматтандыру
Тарихи автоматтандыру өндірісте басталды және содан соң офисқа
таратады, басында тек ескішіл хатшылық жұмыс автоматтандыруын мақсат еткен.
Офистік технологиялардың коммуникациялық автоматтандыру құралдарының даму
өлшемі мамандар мен управленцтерді қызықтырды.
Офистің автоматтандыруы бар дәстүрлі жүйені ауыстыру үшін емес оны
толықтыру үшін шақырылған. Бұл екі жүйе де бірге қолданыла басқару
еңбегінің орынды автоматтандырумен қамтамасыздандырады.
Автоматтандырылған офис барлық деңгейдегі менеджерлерді тек
қызметкерлердің фирмаішілік байланысымен қызықтырмайды, бірақ сонымен қатар
оларға сыртқы қоршаған ортамен жаңа коммуникациялық құралдар ұсынады.
[pic]
Автоматтандырылған кеңсенің ақпараттық технологиясы - коммуникациялы
процестердің ұйымы және сүйеуі ұйымның ішінде қандай болса, ұйымның сыртқы
ортасында компьютерлік жүйе базасында және басқа замандас құралдарының және
ақпарат жұмысымен сондай болады.
Кеңселік автоматтандырылған технологиялар басқарушылармен,
мамандармен, хатшылармен және кеңселік қызмет ететіндермен қолданылады,
олар әсіресе проблемалардың топталған шешімдері үшін тартымды. Олар
хатшылардың еңбек өнімділік және кеңселік қызметкерлерді жоғарлатуға рұқсат
етеді және олар жұмыстардың көлемін мүмкінінше көбейтуді ойластырады.
Менеджерлердің қабылдаған шешімдерінің жақсаруы олардың нәтижесінде
жетілген коммуникациясы фирманың экономикалық өсуін қамтамассыз етеді.
Негізгі компоненттер:
Мәліметтер қоры. Кез-келген технологияның міндетті компоненті
мәліметтер қоры болып табылады.Автоматтандырылған кеңседе мәліметтер
қорының фирма өндіріс жүйесінің мәліметтерін шоғырлайды, операциялық
деңгейдегі мәліметтерді өңдеу технологиясындағыдай. Мәліметтер қорына
ақпарат фирманың сыртқы ортасынан да түседі. Мамандар мәліметтер қорының
ортасындағы негізгі технологиялық операцияларды толық қамти білулері керек.
Мысалы: Мәліметтер қорында күнделікті негізгі компьтерге фирманың сауда
агенттері беретін сатылулар жайлы немесе апта сайын өткізілетін
шикізаттардың жеткізілуі жайлы мәліметтер түседі.
Мәліметтер қорынан ақпарат мәтіндік процессор, кестелік процессор,
электрондық почта, компьютелік конференция және т.б. компьютерлік
қосымшаларға түседі.
Мәліметтер қорынан алынған ақпарат тираждау, сақтау немесе тапсыру үшін
компьтерлік емес техникалық құрылғылар үшін қолданыла алады.
Текстік процессор. Бұл текстік құжаттарды өңдеуге және құруға арналған
қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету түрі. Ол сөздер қосуға немесе
алуға, сөйлемдердің,абзацтардың орнын ауыстыруға т.б. нәрселер үшін
арналған. Құжат дайын болғанда,қызметші оны сыртқы жадыға көшіреді, содан
кейін оны баспаға шығарып керегінше компьютерлік жүйе арқылы таратады.
Осылайша, менеджер бұйрығында жазбаша коммуникацияның эффектілі түрі
болады. Мәтіндік процессор көмегімен алынған хаттардың және баяндамалардың
менеджерге үнемі фирма жағдайын бағалап отыруына көмектеседі.
Электрондық пошта. Электрондық пошта (Е- mail), компьютерлердің желілі
қолдануында құрыла, пайдаланушыға өзінің серіктестеріне желі арқылы хабарды
сақтауға, жіберуге, алуға мүмкіндік туғызады. Зерттеушілердің көбінің
ойвнша, бұл шектеулік өте маңызды болып саналмайды, себебі, 100-ден 50-інде
телефон арқылы қызмет бабымен сөйлесудің мақсаты тек қажетті ақпарат алу.
Екі жақтық байланысты қамтамасыз ету үшін электрондық поштамен немесе
басқа тәсілдерді қолданып ақпаратпен алмасу қажет.
Электрондық пошта қолданушыға бағдарламалық қамтамасыз етудің әртүрлі
мүмкіншіліктерін бере алады. Жіберілген хат электрондық поштаны
қолданатындардың барлығына қолайлы болуы үшін,оны комьютерлік жарнама
тақтасына қою керек, таңдау бойынша хаттың меншікті корреспонденциныкі
екенін көрсетуге болады. Сіз адрес иесімен оның алуы туралы хабарландыру
жібере алаcыз.
Фирма өзіне электронды поштаны енгізуді шешкенде, онда екі мүмкіншілік
болады: Біріншісі - өзінің техникалық және бағдарламалық қамтамасыз етуін
сатып алу және электрондық поштаның функциясын іске асыратын өзінің
компьютерлік локальдық желісін құру.Екінші мүмкіншілік электрондық поштаны
қолдануды сатып алумен байланысты,оқтын-оқтын енгізілетін төлеудің артынан
мамандандырылған ұйымдардың пайдалануына байланысты беріледі.
Аудио пошта. Хабарды дауыс арқылы беретін пошта.Бұның хабарды
пернетақтада термей дауыс арқылы беретіндегі болмаса, электронды поштаны
елестетеді.Телефон арқылы сіз жіберілген хабарларды ала аласыз. Бұл жүйеде
аудио сигналдарды цифрлық кодқа және керісінше ауыстыратын құрылғы бар.
Аудио пошта желіде жүзеге асырылады.
Аудио хабарды жіберетін пощта топтастырылған мәселелерді шешу үшін
қолданылады. Ол үшін хабарды жіберіп отырған адам берілген хабар арналған
тұлғалардың тізімі қосымша көрсетілуі тиіс.
Аудио поштаның негізгі қасиеті электрондықпен салыстырғанда, оның
қолданылуы кезінде пернетақта арқылы мәліметтерді енгізудің қажеті жоқ
Кестелік процессор. Автоматтандырылған кеңселік технологияның кез
келген қызметкері мәтіндік процессор сияқты ақпаратты қорда жинайды.
Кестелік процессордың қазіргі бағдарламалық функцияны мәліметтерге кестелік
түрде көрсетілетін, көптеген операциялар орындалады. Бұл операцияларды
жалпы қызметкері бойынша жинақтап, көптеген және технологиялық операцияның
топтастырылуы мен қолданылуын көрсетуге болады:
- пернетақтадан, сондай-ақ мәліметтер қорынан мәліметтерді енгізу;
- мәліметтерді өңдеу;
- ақпаратты басылым түрінде шығару, импортталған файл түрінде басқа
жүйелерге, әсіресе мәліметтер қорына;
- мәліметтерді көрсететін кестелік формалардың сапалы безендірілуі;
- диаграмма түрінде және график түрінде мәліметтердің көпжоспарлы
және сапалы безендірілуі;
- инженерлік, қаржылық, статистикалық есептердің өткізілуі;
- математикалық модельдеудің және басқа операциялардың өткізілуі.
Кез келген қазіргі кестелік процессордың ортасы мәліметтерді желі
бойынша жіберіледі.
Электрондық күнтізбе. Бұл компьютердің желілік нұсқасын қолдануға
тағы бір мүмкіндік береді. Басқарушының және басқа жұмысшылардың жұмыстық
жоспарын сақтау үшін қажет. Менеджер немесе оның хатшысы кездесудің немесе
басқа мейрамның күні мен уақытын белгілеп, жасалған жоспарды қарай алады
және өзінің өзгертулерін жүргізеді. Электрондық күнтізбенің техникалық және
бағдарламалық қамтамасыз етуі электронды поштаның аналогиялық
компоненттеріне сәйкес келеді.
Электрондық күнтізбені қолдану әсіресе жұмыс күндері алдын ала
жазылған жоғары деңгейлі басқарманың менеджерлері үшін қолайлы.
Компьютерлік конференция және телеконференция
Компьютерлік конференция белгілі мәселені шешетін топ мүшелері
арасындағы ақпаратты алмастыру үшін компьютерлі желілерді қолданады. Бұл
технологияға рұқсаты бар тұлғалар шектеулі.
Әдебиеттерде телеконференция терминін жиі кездестіруге болады.
Телеконференцияның үш типі бар: аудио, видео, компьютерлік.
Видеомәтін. Ол мәтіндік және графиктік мәліметтерді монитор экранына,
бейнеге шығаруына негізделген. Шешім қабылдайтын тұлға үшін, ақпаратты
видеомәтін түрінде алу үшін үш мүмкіндік бар:
- видеомәтіндік файлды өз компьютерінде құру;
- кәсіпорын өндірген видеомәтінге рұқсат алатын маманданған
кәсіпорынмен шартқа отыру. Бұндай сатуға арналған файлдар
кәсіпорынның серверларында сақталуы мүмкін;
- басқа кәсіпорынмен шартқа отыру олардың видеомәтіндік файлдарына
рұқсат алу үшін.
Бейнелерді сақтау. Кез келген фирмаларда көптеген құжаттарды ұзақ
уақыт сақтау қажет. Олардың саны көп болуы соншалықты, оларды файл түрінде
сақтау да едәуір ауырлық туғызады. Сондықтан құжаттың өзін емес, оның
образын (суретін) сақтау идеясы туды. Сонымен қатар, оны цифрлық түрде
сақтау. Цифрлық формада сақталған сурет кез келген уақытта экранға немесе
принтерге шығарыла алады. Суреттерді сақтау үшін үлкен сыйымдылық оптикалық
дисктер қолданылады. Бес дюймдық оптикалық дискке 200 мың бетті жазуға
болады.
Аудиоконференция. Олар аудио байланысты алыстағы жұмысшылардың немесе
фирма бөлімшелерінің арасындағы қарым-қатынасты қалыптастыру үшін
қолданады.
Аудиоконференцияны қолдану шешім қабылдауды жеңілдетеді, ол арзан және
қолайлы. Аудиоконференцияның ыңғайлылығы (эффективность) келесі шарттарды
орындау кезінде орындалады:
- аудиоконференцияны ұйымдастыратын жұмысшы алдын ала онда қатыса
алатын тұлғалардың мүмкіндігін қамтамасыз етуі керек;
- конференцияға қатысушылардың саны көп болмау керек;
- конференцияның бағдарламасы қатысушыларға алдын ала айтылуы керек;
- сөйлеудің алдында әрбір қатысушы өзін таныстыруы керек;
- конференцияның жазылуы және сақталуы ұйымдастырылып қоюы керек;
- конференция жазуы баспаға шығарылып, қатысушыларға таратылуы керек.
Видеоконференция. Олар аудиоконференцияның мақсаттарына арналған,
бірақ видеоаппаратураның қолданылуымен. Олардың өткізілуі компьютерді талап
етпейді. Видеоконференция процессі кезінде, бір-бірінен көп ара қашықтықта
отырған оның қатысушылары өздерін және басқа да қатысушыларды теледидарлық
экранда көре алады.Теледидарлық бейнемен бірге бір уақытта дыбыс беріледі.
Видеоконференцияның құру жөніндегі үш ең әйгілі кескіндері бар:
- бір жақты видео және аудиобайланыс. Бұндағы видео мен аудио
сигналдар тек бір ғана бағытта жүреді, мысалы жоба бастығынан
орындаушыларға;
- бір жақты видео және екі жақты аудиобайланыс. Екіжақты
аудиобайланыс видеобейнені қабылдайтын конференция қатысушыларына
аудиоақпаратпен ауысуға мүмкіндік береді;
- -екі жақты видео және аудиобайланыс. Бұл көбінесе қымбат кескінде
екі жақты видео және конференция қатысушыларының арасындағы
аудиобайланыс қолданылады.
Факсимильді байланыс . Бұл байланыс факс-аппаратың қолданған кезінде
негізін салған.
Факсимильді байланыс топ қатысушыларына құжаттардың жылдам және жеңіл
жіберу шотының шешім қабылдауына өз үлесін қосады.
Шешім қабылдауды қолдау ақпараттық технологиясы
Шешім қабылдауды қолдау жүйесі және оларға тән ақпараттық технология
негізінен 70-жылдардың аяғында, 80-жылдардың басында американдық
ғалымдардың көмегімен шықты.
Шешім қабылдауды қолдау ақпараттық технологиясының негізгі ерекшелігі
кәсіпорынның сапалы жаңа әдісі адам мен компьютердің бірегейлігі болып
табылады.Бұл технологияның негізгі мақсаты болып табылатын шешім қабылдау
итерациялық процестің нәтижесінде жүреді.Оған мыналар қатысады:
- басқару обьектісі және есептеуіш буын рөліндегі шешім қабылдауды
қолдау жүйесі;
- компьютерден алынған есептеу нәтижелерін бағалайтын және
мәліметтерді енгізетін басқару буыны сияқты адам.
[pic]
Итерациялық процесс адам қалауымен аяқталады.Бұл жағдайда ақпараттық
жүйенің икемділігі туралы айтуға болады. Пайдаланушымен бірігіп шешім
қабылдауға жаңа ақпарат құруға болады.
Шешім қабылдауды қолдау ақпараттық технологисына қосымша мінездемелер
беруге болады:
- Дұрыс стуктураланбаған мәселелердің беімделуі;
- Компьютердегі мәліметтерді математикалық модель мүмкіндігімен; және
олардың негізіндегі мәселелерді шешу әдістерімен өңдеудің дәстүрлі
әдіске ұқсастығы;
- Мамандандырылмаған қолданушының компьютеріне бағыттама;
- Техникалық және бағдарламалық қамтамасыз ету және тұтынушының
талаптарының ерекшелікткріне бейімделу мүмкіндігін қамтамасыз
ететін жоғарғы бейімділік.
Шешім қабылдауды қолдаудың ақпараттық технологиясы кез-келген басқару
деңгеінде қолданыла алады.Басқарудың әртүрлі деңгейінде шешілген шешімдер
жиі үйлесуі керек.
Негізгі компоненттер
Шешім қабылдауды қолдаудың жүйесінің структурасын және оның негізгі
технологиялық операцияларын анықтайтын блоктарын құрайтын функциясын
қарастырайық.
Шешім қабылдауды қолдау жүйесіне үш негізгі компонент кіреді:
мәліметтер қорын басқаратын жүйеден,үлгі қорын басқаратын жүйеден және
компьютермен тұтынушы арасындағы басқару интерфейс жүйесінен тұратын
мәліметтер қоры,үлгі қоры, бағдарламалық қамтама.
Мәліметтер қоры.Ол шешім қабылдауды қолдаудың ақпараттық
технологиясында маңызды рөл атқарады. Мәліметтер математикалық модель
көмегімен есептеу үшін қолданушымен қолданылады.
1. Мәліметтер бөлігі ақпараттық жүйенің операциялық деңгейінен түседі.
Оларды әсерлі қолдану үшін бұл мәліметтер алдын-ала өңделуі керек. Ол
үшін екі мүмкіндік бар:
• Шешім қабылдауды қолдау құрамына кіретін фирма мәліметтерінің
операцияларын өңдеу үшін басқару мәліметтер қоры жүйесін
қолданамыз.
• Арнайы мәліметтер қорын құрып,шешім өабылдауды қолдау сыртында
өңдеу жасау.Бұл нұсқа коммерциялық операция шығаратын фирмалар үшін
қолайлы.
2. Шешім қабылдауды қолдау жүйесінің функционалдау үшін фирма
операциясының мәліметтерінен басқа ішкі мәліметтер керек.
3. Басқарудың жоғарғы деңгейінде шешім қабылдауды қолдау үшін ішкі
қайнар көз мәліметтері маңызды рөл атқарады.
4. Қазіргі кезде мәліметтер қорына тағы бір бұйрық, жазу, шарт, хаттарды
қамтитын қайнар көзін қосуды қарастыруда.
Үлгі қоры. Үлгіні құрудың мақсаты суреттеу және кейбір обьектінің
немесе процестің оптимизациясы. Үлгіні қолдану шешім қабылдауды қолдау
жүйесінде анализдің жүргізілуін қамтамасыз етеді.Үлгілер тиімді және дұрыс
шешім қаблдау үшін мәселенің математикалық интерпретациясына қорлана
белгілі алгоритм көмегімен ақрпаратты табуына әсер етеді.
Үлгінің көптеген типтері және оның классификациясының әдістері бар,
мысалы, қолдану мақсатында, айнымалыларды бағалау әдісі және т.б.
Үлгілер қолдануына байланысты оптимизациялық, кейбір көрсекіштердің
максимум немесе минимум нүктелерін табумен байланысты сипатталатын кейбір
жүйенің тәртібін сипаттайтын және басқару мақсатында арналмаған болып
бөлінеді.
Бағалау мақсатына қарай детерминациялық және стохастикалық болып
бөлінеді.Детерминациялық мәліметтер шығысының нақты мағынасында
айнымалыларды бір санмен бағалау үшін қолданылады. Стохастикалық
айнымалыларды бірнеше параметрмен бағалайды.
Мүмкін қосымша үлгілерін бір жүйені қолдану үшінарналған-
мамандандырылған, бірнеше жүйені қолдану үшін - универсалдық деп бөлуге
болады.
Шешім қабылдауды қолдау жүйесіндегі үлгі қоры стратегиялық, тактикалық,
перативтік, математикалық моделдерден тұрады.
Стратегиялық үлгі кәсіпорынның мақсатын құру үшін олардың жетістігіне
керекті сыйымдылық ресурстарды, сонымен қатар бұл ресурстарды алу және
қолдану саясатында басқарудың жоғарғы деңгейінде қолданылады.
Тактикалық модель бар ресурстың қолданылуын бақылау және тарату үшін
орта деңгейлі басқарушымен қолданылады.
Оперативті үлгі көкжиекпен (горизонт) оперативті шешім қабылдау үшін
басқарудың төменгі деігейі қолданылады.
Математикалық үлгі математикалық әдісті іске асыратын модульдер және
процедуралар, үлгілік блоктардың сәйкестігінен атқарады.
Интерфейсті басқару жүйесі. Ақпаратты технологияның эффектілігі және
икемділігі көбінесе шешім қабылдауды өолдау жүйесінің интерфейс
мінездемесінен тәуелді болады. Интерфейс қолданушының тілін, компьютер
хабарының тілін, қолданушының білімін анықтайды.
Қолданушы тілі – бұл қолданушы пернетақта мүмкіндігі көмкгімен іске
асыратын жүйе: Электрондық қарындаштар (экранда жазатын), джойстик, тышқан
және т.б. қолданушы тілінің ең жай формасы ол - енгізетін және шығарылатын
құжаттарды құру.
Хабар тілі – бұл қолданушы экран дисплейінде не көрінеді, сол (символ,
график, түс) принтер арқылы алынған мәлімет, дыбыс арқылы шығатын
мәліметтер және т.б.
Ұзақ уақыт хабар тілінің жалғыз іске асырылуы болған, ол - экран
бетінде шығарылған немесе терілген хабар немесе есеп. Қазір мәліметтерді
шығарудың жаңа мүмкіндігі қалыптасты - машиналық график.
Эксперттік жүйенің ақпараттық технологиясы
Жасанды интелект негізінде қолданылған тексеру жүйесі, компьютерлік
ақпараттық жүйелердің арасында алға басуда. Тексеру жүйесі менеджер мен
мамандарға әр мәселе жайында тексерушілерден кеңес алуға мүмкіндік жасайды.
Жасанды интелект деп компьютерлік жүйенің интеллектуалдылық қабілетін
түсінуге болады. Әдетте бұл жердегі қабілет адамның ойлау қабілетімен
байланысты. Жасанды интелект аймағындағы жұмыс тексеру жүйелерімен
шектелмейді. Сонымен қатар әр түрлі жүйелерді, ойлау, есту, көру, оқу
қабілеттері адамдардікіндей роботтарды шығарады. Арнайы есептерді шешу үшін
арнаулы білім керек. Бірақ әр кәсіпорын өздеріне маман экспорт ұстауға
немесе әр түрлі мәселелерді шешуге шақыртып отыруға жағдайлары келмейді.
Сондықтан экспорт жүйенің басты мақсаты компьютерге енгізілген экспорта
қалаған уақыттарында пайдалануда жасанды интеллектің негізгі бір бөлшегі
бола тұрып экспорттық жүйе компьютерлік бағдарламаның экспорттық тәсілін
бір білім аймағындағы эвристикалық тәртіп түріне көшіру. Эвристик дұрыс
қорытынды болады деп сеніммен айта алмайды. Алайда олар өндірісті қолдануға
жеткілікті мөлшерде дұрыс шешім көрсетеді. Осының бәрі экспорттық жүйе
ретінде қолдануға болатынын көрсетеді.Экспорттық жүйедегі және шешім
қабылдайтын сүйеніш жүйесінің ақпараттық технологиядағы ұқсастығы сол,олар
шешім қабылдауда жоғары деңгейде болуын қамтамасыз етеді. Алайда бұлардың
түрлі өзгешеліктері бар.
Негізгі компоненттер
Экспорттық жүйеде қолданылатын ақпараттық технологияның негізгі
бөлшектері: интерфейс қолданушының білім негізі, интерпретаор жүйе жасау
модулі.
Қолданушының интерфейсі. Менеджер немесе маман интерфейсті, ақпаратты
енгізу үшін төрт түрлі әдісті қолдана алады: меню (команды), топ, қарапайым
тіл және жеке интерфейс.
Эксперт жүйесінің технологиясы шығатын ақпараттың сапалы шешімін ғана
емес, сонымен қатар, қажетті түсініктемелердің мүмкіншілігін қарастырады.
Түсініктеме екіге бөлінеді:
1. Сұраныс бойынша берілетін түсініктеме. Қолданушы кез-келген сәтте
эксперттік жүйеден өз іс-әрекеттері жайында сұранысты талап етуі
мүмкін.
2. Шешілген мәселені алу жөніндегі түсінік. Шешімді алғаннан кейін
қолданушы оның қайдан пайда болғаны жөнінде сұраныс тастауы мүмкін.
Жүйе есеп шешіміне жеткенге дейінгі барлық қадамдарына саналы түрде
есеп беруі тиіс .
10 дәріс. Ақпараттық жүйенің және ақпараттық технологияның сапасы мен
стандарты
Ақпаратты технологияны стандарттау жүйесі.
Компьютерлі технологияны өңдеу сферасында ақпаратты жүйенің,ақпаратты
технологияның сапасын бағалау қажеттілігі, бағдарламалық өнімдердің
спецификасын жүргізу қажеттілігі туады.Бұл үшін өзіне ақпаратты ресурстар
стандартын, программалық және ақпараттық құралдар стандартын, яғни
ақпаратты технологияны қамтамасыз етудің стандарттау жүйесі өңделеді.
Ақпараттық технология программалық, технологиялық және ақпараттық
қамтамасыз ету сапасының бірлігімен сипатталады.Бұлар ақпараттық жүйелер
және технологиялардың қойған сапасының түрлері мен олардың стандарттарының
сәйкестігін сипатталады.
Стандарт – органдармен нақтыланған, белгілі бір аймақтық жоғары
ережеге жетуге қойылған мақсатты, кенсенсус негізінде өңделген нормативті
құжат.Стандартты кез-келген қызметтерді және олардың нәтижелері үшін
арналған жалпы және нақты пайдалануға қойылған жалпы және нақты пайдалануға
қойылған жалпы принциптер, ережелері үшін арналған жалпы және нақты
пайдалануға қойылған жалпы принциптер, ережелер, мінездемелер
қарастырылады. Стандарт техникалық және практикалық тәжірибелердің жалпы
нәтижелерінде негізделуі керек.Стандарттар халықаралық, аймақтық, ұлттық,
фирмалық болуы мүмкін. Стандарттар өзгертулер салуы үшін кезекпен қайта
қаралады, олардың талаптары ғылыми-техникалық алға басу деңгейіне сай болуы
үшін. Стандарттар фирмалық және салалық бала алады.
Ақпараттық жүйелердің сапасының қамтамасыздануына олардың құралдарының
қамтамасыз етуіне стандарттар өңделеді. Ақпараттық жүйелер және ақпараттық
технологияның қамтамасыз ету құралдары –бұл ақпараттық жүйелер жобасында
қолданылатын және олардың қанауын қамтамасыз ететін программалық,
техникалық, лингвистикалық, құқықтық, ұйымдық.
Бұл облыстың субъектілері боп ақпараттық жүйелерді құрушылыр және
технологияны жасаушылар олардың құралдарын қамтамасыз ететіндер
(интегралдық - микросхемалардың, инженерлер- жобалаушылары, программистер,
жабдықтаушылар және т.б) және ақпаратты қанаушылық ететіндер табылады.
Бірінші субъектілер өңдеушілер деп аталса,екіншілері – тапсырыс берушілер.
Бұл облыста объектілер былай бөлінеді: ақпараттық жүйелер,
технологиялар және оларды қамтамасыз ететін құралдар (программалық,
техникалық, лингвистикалық, құқықтық, ұйымдық құралдар).
Келесі стандарттар түрін көрсетуге болады:
Стандарт негізі болатын – бұл өзінде нақты қызмет облысында жалпы
басқаратын жайлар тұратын нормативті құжат.Оны әдістемелік стандарт деуге
болады және оның негізінде басқа стандарттар өңделеді.
Терминологиялық стандарт өзінде қолданылатын мысалдардың және
терминдердің анықтамаларын, талқыламаларын сақтайды.Байқаулар әдістеріне
стандарт. Бұл өнімдерге талаптардан және өз тағайындауы бойынша оның
сәйкестігін анықтайды.Сапа параметрлерінен және жеткізу ережелерінен және
т.б. тұрады.
Қызмет көрсетуге және процеске стандарт. Оның объектісі боп процестер
және қызмет көрсетулер табылады.
Сәйкестікке стандарт.Өнімнің бір бүтін сәйкестігін және оның әрбір
бөліктерін қарастырады.
Ақпараттық технологияның тіршілік цикл мезгілі бұл осы технологияны
іске асыратын программалық және техникалық қамтамасыз ету мезгілімен
анықталады.Ақпараттық технологияның өңделуі мен сапасының қамтамасыз етуі
интерфейс үшін стандарттар протоколдарды, аппараттық және бағдарламалық
қамтамасыз етуді қажет етеді. Ақпараттық технология үшін стандарттың
өңделуінің бірі боп программалық қамтамасыз етудің фирманың әдістемелері
және жобалау бойынша стандарттар, технологиялық процестердің ұйымдары боп
табылады. Қазіргі уақытта көбінесе халықаралық деңгейдегі стандарттар мен
әдістемелер өңделген. Бұл мәліметтерсіз программалық қамтамасыз ету
стандарттары. Автоматтандырылған ақпараттық жүйенің сапасының қамтамасыз
етуі оның қойылған мақсатқа жетуі үшін және табысты жұмыс жасау үшін қажет.
Ақпараттық жүйе тіршілік мезгілі және сапасы бағдарламалық қамтамасыз
ету, аппараттық құралдар және ақпараттық ағымдар, қызмет етуші
мамандықпен қызметшінің тіршілік мерзімімен анықталады. Ақпараттық жүйе
сапасын қамтамасыз ету мақсатымен барлық тіршілік цикл кезеңдері үшін
стандарттар қолданылады.
Бағдарламалық қамтамасыз ету тіршілік циклі айқын кезеңдермен
қалыптасады:
Ақпараттық технологияға талаптардың анықтамасы және бағдарламалық
қамтамасыз етуге немесе ақпараттық технологияның стратегиясы.
Ақпараттық технологияның талдауы және қолданбалы жүйеге талаптардың
қалыптасуы.
Ақпараттық технологияны жобалау және спецификаларға талаптардың
өзгертулері.
Ақпараттық технологияны орындау және қолданылатын бағдарламалық
қосымшаларға, қосымшалардың тестілеуіне лайықты стандарттар.
Ақпараттық технологияны енгізу, жаңа қолданбалы жүйені құру, мақұлдау,
қанауға дайындау. Ақпараттық технология жасырын жетіспеушіліктердің
табылуы, тапсырыс беруші талаптарымен сәйкес интерфейс түзетулері.
Ақпараттық технологияны қанау, бағдарламалық қамтамасыз етуді сүйеу,
жаңа функционалды кеңейтулерді жобалау.
Ақпараттық технологияны өңдеу өзіне келесі процестерді қосады:
Объектіні тексеру және ақпаратты технологияны құрудың қажеттілігін
негіздеу.
Бар ақпаратты технологияны зерттеу.
Техникалық сәулет ақпараттық қамтамасыз ету мәні мүмкіншіліктерді
анықтау.
Анықтама және ақпараттардың ағымдарын құру және олардың өңделуіне
талаптар.
Пайдаланушы талаптарының құрылуы және осы талаптарға қанағаттанарлық
ақпараттық технология концепциясының өңделуі.
Ақпараттық технологияны жобалау, құрылған технология бойынша және оның
бөліктерінің алдын-ала жобалы шешімдерінің өңделуі.
Бағдарламалық қамтамасыз ету тіршілік циклін үлгілеу. Бағдарламалық
қаматамасыз ету тіршілік циклінің мерзімінде қолданылатын процестері
автоматтандырылған жүйенің тіршілік циклдарының процестерімен сәйкес болуы
керек.
11 дәріс. Ақпаратық технологияның құқықтық қамтамасыз етілуі
Жаңа ақпараттық және Телекоммуникациялық технологиялардың енгізілуі
экономика, саясат, мемлекет, қоғам мен азаматтың белсенді әрі әсерлі
дамуына бірегей мүмкіндіктер туғызды. Мұнымен қоса, бұл үрдістердің өңделуі
кезінде жеке адамдардың, ұйымдар мен мемлекеттік органдардың
міндеттемелерімен байланысты бірнеше заңбұзушылық пен қылмыстық істер
кездеседі. Осыған орай заңнамада «Ақпараттық құқық» атты бөлімше құрылып,
дамып келеді. Ақпараттық құқық актілеріндегі ақпараттық технологияларды
құрушы мен пайдаланушы арақатынасы, субъектілердің құқықтары мен
бостандықтары, ақпаратты сақтап, тарату сынды үдістер заңдар мен
нормативтік құқықтық актілер көмегімен іске асырылады. Ақпараттық құқық
бөлімшесінің бақылау объектілеріне ақпарат, программалық және компьютерлік
құрал-жабдықтар мен мәліметтер қоры жатады.
Субъектілер арасында екі категорияны бөліп қарастыруға болады: жүйені
эксплуатациялайтын өңдеушілер мен мамандар.
Ақпараттық құқықты бұзу компьютерлік қылмыспен және ақпараттық заңнама
нормаларын бұзумен байланысты.
Ақпараттық технологияларды құру және пайдалану кезінде тңмендегілермен
байланысты заңдық қатысулар пайда болады:
• ақпараттық ресурстарды құру және тарату құқығымен;
• ақпараттық өнімдерді пайдалану құқығымен;
• жиналынған ақпараттарды іріктеудің әдістері мен тәсілдері және
ақпаратты орналастыруға қатысты интеллектуалдық меншік құқығымен:
• машиналық тасушыға заттық меншік құқығымен:
• ақпараттық ресурстардың анықтығы, сапасы, толықтығы және ресурстардың
маңыздылығы үшін субъект-тұтынушының жауапкершілігімен;
• қауіп-қатердің барлық түрінен ресурстарды қорғау жауапкершілігімен.
Осы жағдайларға орай заң шығару сферасында құқықтық қатысуды реттеу
қажеттілігі туындады.
Ақпараттық заңнама.
Қауіпсіздікті әсерлі жүйесінің халықаралық стандарты ISO 17799 2000
жылы өңделді. Ол халықаралық стандарттау ұйымы (International Organization
for Standartization , ISO) және халықаралық электротехникалық комиссия
(International Electrotechnical Commission , IEC) арқасында құрылды. Бұл
стандарт ресми құжат болып табылады. Құжат ақпараттық қауіпсіздік, басқарма
элементтеріндегі техникалық , ұйыми-әкімшілік шаралар мен ақпараттың
конфеденциалдығы, толықтығы, анықтылығы жөніндегі барлық сұрақтарға жауап
береді.
Ақпараттық қауіпсіздік.
Ақпараттық қауіпсіздік дегеніміз- ақпараттық сферадағы жеке
тұлғаға, қоғам мен мемлекетке қатысты маңызды ақпараттың қорғалу жай-
күйі. Ақпараттық сферада қауіптің 3 түрлі категориясын қарастыруға
болады:
• жеке тұлғаның, қоғам мен мемлекеттің бостандығына, ақпараттық
құқығына төнетін қауіп;
• сапасыз, жалған, дезинформациялардың әсер ету қаупі;
• бөгде адамдардың ақпаратқа санкциаланбаған, құқықсыз әсер ету
қаупі.
Бірінші категориялы қауіп жеке тұлғаның, қоғм мен мемлекеттің құқығы
мен бостандығына қатысты. Сондықтан, өндіріс құқығы,тарату, іздеу, алу,
ақпаратты пайдалану мен жіберу, интеллектуалдық және заттық меншіктік құқық
қорғауға алынады.
Ақпараттың, ақпараттық ресурстардың, ақпараттық жүйелер мен
технологиялардың барлық түрлері дезинформация мен жалған информациялар
әсерінен сақталуы керек.
Үшінші категориялы қауіп, әсіресе кіру мүмкіндігі шектеулі
ақпараттарға қатысты. Ақпараттық сфераның барлық салаларында жеке тұлғаның
құпиясы сақталатындай етіп қорғау құралдары іске асырылуы керек.
Ақпараттық жүйелерді қарақшылықтан қорғау.
Авторлық құқық шығармашылықпен айналысу үрдісінде туындайды.Бұл
құқықты компьютерлік программаларды құрушы, мәліметтер қорын
құрыстырушылар иеленеді. Ресми құжаттар,идеялар, әдістер, тәсілдер,
концепциялар авторлық құқыққа жатпайды.
Авторлық құқық авторға өзінің шығармашылығына қатысты жеке мүліктік
құқық береді. Ол жариялануға, өз шығармашылығының өнімін пайдалануға, өңдеу
кезінде кез келген тәсілмен, кез келген формада қолдануға,таратуға, халық
арасында көрсетуге, аударуға құқөық береді.
Интеллектуалды меншікке мүліктік құқық басқа адамдарға немесе
ұйымдарға контракт арқылы беріле береді. Автордың беймүліктік құқығы
мүліктік құқығына тәуелсіз. Бұл оның аты-жөніне деген құқығы, басқаларға
қарағанда, ол басқа адамға сатылып, айырбасқа жатпайды.
Программист немесе құрастырушы-фирма өзінің өнімін пайдалануға әбден
құқылы. Ақпараттық технологтялардың, жүйелердің немесе интегралды
микросхема топологиясының иесі конрактқа сәйкес құқықты өзгеге беру және өз
программасының лицензиялық версиясынан немесе ақпаратты өнімнен түскен
пайданы пайдалануға құқылы. Алайда, кейінгі жылдарда бірнеше елдерде
«компьютерлік пират» деген атау етек жзайып келеді.Бұл сөздің мағынасын
қарастыратын болсақ, лицензиясыз программалық һнімді шығарып тарату дегенді
білдіреді, бұл еңалдымен авторлық құқықты бұзушылық болып табылады.
Көбінесе төмендегідей құқық бұзушылықтар кездеседі:
• программалық өнімдердің жалған даналарын шығарып, компакт-
дискілерге жазу арқылы тарату, заңсыз даналарды қатқыл дискіге
орналастырып, сол программалық жабдықтаумен компьютерлерді сату.
• телекоммуникация құралдарымен қоса халықаралық арналар байланысын
пайдаланып түрлі ақпараттар тарату.
9. Компьютерлік пираттар программалық өнімнің авторына үлкен зиян
келтіреді, сондай-ақ зияндары құқылы пайдаланушы фирмалардың
программалық құралдарына да тиеді. Соның кесірінен авторлар жаңа
программалық өнім шығару үшін спонсорлық көмектен қол үзеді, ал ол
өз кезегінде компьютерлік технологиялардағы прогресті тежейді.
Пираттардан ең соңғы пайдаланушылар да зардап шегеді, себебі,
біріншіден, заңды түрде растайтын құжаттары болмағандықтан келеңсіз
жағдайларда фирманың техникалық көмегін пайдалана алмайды. Екіншіден,
пайдаланушуның әр түрлі компьютерлік вирустарды жұқтыру қаупі бар.
Үшіншіден, лицензиясыз өнім программаның толыққандылығына және барлық
функцияларының орындалуына кепілдік бермейді.
Авторлыққұқық бұзушылық азаматтық, әкімшілік және қылмыскерлік
баптармен жауапұа тартылады.
Кіру рұхсаты шектеулі ақпараттарды сақтау.
Ақпараттық ағымдарды, қол жеткізу тұрғысынан қарастырғанда келесідей
2 топқа бөлуге болады:
• ашық (ақпараттық ортада еркін таратылатын);
• пайдалану мүмкіншілігі шектеулі ( құпиялылықты, конфеденциалдылықты
сақтай отыру арқылы ғана таратылатын ақпараттар).
Барлық ақпараттар кез келген жағдайда таратылып, пайдаланылады.
Қазақстан Республикасының конституциясы азаматтарға экологиялық,
экономикалық, саси, ғылыми және т.с.с ақпарат көздерін пайдалану
бостандығына кепілдік береді, бұл мүмкіндіктер заң жүзінде шектелмеген.
Көру мүмкіндігі шектеулілерге ноу-хау, азаматтар және кейбір сот
қаулылары туралы құжаттандырылған ақпараттар, мемлекеттік, коммерциялық,
қызметтік құпиялар және т.б ақпараттарға жатады және оларға Қазақстан
Республикасының конституциясымен заңды түрде қол сұғуға шек қойылған.
Компьютерлік технологиялардағы вирустар мәселелері.
Компьютерлік вирус- арнайы жазылған шағын көлемді программа. Ол
өздігінен басқа программалар соңына немесе алдына қосымша жазылады да,
оларды «бүлдіруге» кіріседі, сондай-ақ компьютерде т.б келеңсіз
әрекеттерді істеуі мүмкін. Ішінен осындай вирус табылған программа «ауру
жұққан» немесе «бүлінген» деп аталады. Мұндай программаны іске қосқанда
алдымен вирус жұмысқа кірісіп, оның негізгі функциясы орындалмайды
немесеқате орындалады. Вирус іске қосылған программаларға да кері әсер
етіп, оларға да «жұғады» және басқа да зиянды іс-әрекеттер жасай бастайды
(мысалы, файлдарды немесе дискідегі файлдардың орналасу кестесін бүлдіреді,
жедел жадыдағы бос орынды жайлап алады және т.б.)
Өзінің жабысқанын жасыру үшін вирустың басқа программаларды бүлдіру
және оларға зиян әрекеттері көбінесе сырт көзге біліне бермейді. Вирус
өзіне қажетті бүлдіру әрекеттерін орындаған соң, жұмысты басқаруды негізгі
программаға береді, ал ол программа алғашында әдеттегідей жұмыс істей
береді. Сөйтіп ол программа бұрынғы қалпында жұмысын жалғастырып, сырт
көзге «вирус жұққандығы» бастапқыда байқалмай қалады.
Вирустың көптеген түрлері ЭЕМ жадында DOS –ты қайта жүктегенше
тұрақты сақталып, оқтын-оқтын өзінің эиянды әсерін тигізіп отырады.
Компьютерде «вирус жұққан» программалар саны кһбеймей тұрғанда, онда
вирустың бар екені сырт көзге ешбір байқалмайды. Бірақ біраз уақыт өткен
соң, компьютерде әдеттегіден тыс, келеңсіз құбылыстар басталғаны білінеді,
оларо, мысалы, мынадай іс-әрекеттер істеуі мүмкін:
• кейбір программалар жұмыс істемей қалады немесе дұрыс жұмыс
істемейді;
• экранға әдеттегіден тыс бөтен мәліметтер, символдар т.б. шығады;
• компьютердің жұмыс істеу жылдамдығы баяулайды;
• көптеген файлдардың бүлінгені байқалады және т.с.с.
Вирус программаларды көлемі кішішігірім болады және ассемблер тілінде
жазылады.
Қазіргі кезде вирустар негізгі 2 топқа бөлінеді:
• резиденттік ( компьютер жадында тұрақты сақталатын)
• резиденттік емес.
Вирус жұққан программа іске қосылғанда резиденттік вирустар әсерлене
әрекет етеді, олар жедел жадыға көшіріліп жазылып, алғашқы бірсыпыра
уақытта әсері сезілмегенімен, соңынан бірден іске қатты кіріседі. Бұл
вирустарды тез анықтау жұмысын қиындатады.
Резиденттік емес вирус жедел жадқа тұрақты күйде жазылмайды, бірақ
вирустың әсері тиген программа іске қосылғанда ол екпіндене түседі де, өзі
жұмыс істеп тұрған каталогтардан өзі ішіне байқаусыз еніп кететін файл
іздейді.
Компьютерлік вирустардан сақтанудың негізгі тәсілдері.
Вирустардан сақтану үшін мынадай шаралар қолдануға болады:
• информацияны қорғаудың жалпы шаралары – дискіні физикалық
зақымданудан сақтау, дұрыс жұмыс істемейтін программаларды
қолданбауға және жұмыс істеп отырған адам қателіктер жібермеуге
тырысуы;
• профилактикалық шараларды пайдалану, яғни, вирусты жұқтыру
мүмкіндігін азайту тәсілдерін қарастыру;
• вирустан сақтайтын арнайы программаларды пайдалану.
Жалпы информацияны сақтаудың ортақ тәсілдерінің қажеттілігіне
қарамастан, қазіргі кезде тіптен олардың өзі жеткіліксіз болып отыр.
Вирустан сақтану үшін арнайы программалар қажет және оларды тұрақты түрде
қолдана бастауы керек. Программаларды бірнеше түрге бөлуге болады:
детекторллар, докторлар (фаг программалар), ревизорлар, доктор-ревизорлар,
сүзгі-программалар және вакциналар.
Вирустардың әсерін жоятын антивирустық программаларды үш негізгі топқа
бөлуге болады:
• файл мәліметтерінің бақылауға арналған олардың қосындыларын есте
сақтауға нагізделген программалар;
• программаға немесе операциялық жүйеге вирус жұққан сәтте оларды
анықтайтын резиденттік программалар.
• вирус жұқтырылғаннан кейін олардың бар екенін анықтайтын
программалар.
Детектор программалар тек бұрынна белгілі вирус түрлерінен ғана қорғай
алады,жаңа вирусқа олар дәрменсіз болып қалады.
Доктор-программалар немесе «фагтар» вирус жұққан программалар мен
дискілерді вирус әсерінен алып тастау, яғни «жұлып алу» арқылы емдеп оларды
бастапқы қалпына келтіреді.
Ревизор программалар да алдымен программалар мен дискінің жүйелік
аймағы туралы мәліметтерді есіне сақтап, содан соң оны кейінгісімен
салыстыра отырып сәйкессіздікті анықтаса, оны дереу программа иесіне
хабарлайды.
Доктор-ревизорлар – доктор – программа мен ревизор арасынан шыққан
гибрид. Бұлар тек файлдағы өзгерістерді анықтап қана қоймай. Оларды
автоматты түрде емдеп бастапқы қалыпты жағдайға түзеп келтіреді.
Сүзгі-программалар – компьютердің оперативтік жадында тұрақты
орналасады да, вирустардың зиянды әрекетіне әкелетін операцияны ұстап
алып, бұл туралы жұмыс істеп отырған адамға дер кезінде хабарлап отырады.
Одан әрі шешім қабылдау әркімнің өзіне байланымты болады.
Компьютердегі программалар жұмысына әсер етпей, оларды вирус жұққан
сияқты модификациялайды да, вирус әсерінен сақтайды, бірақ бүл
программаларды пайдалану онша тиімді емес.
12 дәріс. Желілі технологиялардың сипаттамасы және тағайындау
Компьютерлік желілердің мүмкіншіліктері
Басқарушы компьютерлік технологиялардың орындауына арналған талап
етіледі үлкен көлемдердің қолдануы, хабармен тұрақты айырбас тап осы және
қажетті, сақтау әдістері сондықтан тап осылардың және коммуникация
құралдары экономикалық объектілермен басқаруларды барысында роль шешушіге
ойнайды. Экономикада мақсаттардың жиыны бар болады, тап осы базаларға
орталықтандырылған жалпы тап осы, алысталған рұқсатта мұқтаж болады,
тапсыруға тап осылардың ара қашықтыққа және олардың таратылған өңдеуге.
Замандастарды, динамикалық дамитын экономикалық көңіл болуларда,
автономиялық арнайы компьютер кәсіпорынға, фирмаға немесе басқа субъектіге
әрқашан емес көмектесе алады, замандас ақпараттық технологиялар
қолданатынға, дәл осылай қалай жад шек қоюлары болады, қорлардың және
хабарға рұқсаттың біргеде оның қолдануында. Сақтау көптеген проблемалары
шешу үшін, тапсырулар және рұқсаттың компьютерлер тап осы, қабылданған
біріктіру аралық есептеуіш желі өзімен арқылы. Компьютерлердің біріктіруі
барысында желілі технологияларды өңделеді, аудың әрбір компьютер
аппараттық, бағдарламалық және ақпараттық қорларының ұжым қолдану және
барлық қамтамасыз етушілер бүтінде, пайдаланушылар тап осы үлкен селдерді
бірге өңдей алды үшін және хабармен ауысу.
Есептеуіш желі - мынау бағдарламалық және аппараттық компоненттердің
күрделі жүйесі, өзара байланысқандардың дос доспен және хабар аралық
сақтаушыларының қандай болмасын қолданусыз компьютерлер аралық ақпараттық
айырбас қамтамасыз етушілердің . Есептеуіш термин компьютерлік ау маңызы
осы шақ - қайтарады, функциямен ең басты қайсының көп еңбекті есеп -
қисаптардың орындалу емес болды, ал пайдаланушы қамтамасыз етуі қуатты
коммуникациялы потенциалмен. Желі негізгі тағайындауымен таратылған желілі
қорлардың ұжым қолдану ұйымы болды сенімдіде олардың бекітілмеген рұқсаттың
қорғанышына.
Компьютерлік аулардың қолдануы артықшылық пайдаланушысына пайдалануына
берді, қайсыларсыз компьютерлік әлем замандас алға басуды жете алмас :
• Айырбас автоматтандыруы хабармен және бағдарламалық құралдармен аралық
ДЭЕМ-мен бөлектермен ;
• Бостандықтармен кең ақпараттық қорларға рұқсат, жиналған адамзатпен;
• Жасау БД- пен таратылғандардың , орналастырылушылардың әр түрлілерді
компьютерлерде;
• Көптеген пайдаланушылармен тап осы паралельді өңдеу ұйымы;
• Мамандандыру ЭЕМ-мен бөлектердің үшін мақсаттардың бөлек сыныптардың
нәтижелі есептеулер ;
• Қуаттылықтардың қайта бөлуі компьютерліктің пайдаланушылардың шешілуші
мақсаттардың шеңберінің тәуелділікте техниктері;
• Компьютерлік техникаларды жоғарылауы қымбат шеттегі жабдықтау қоса;
• Взаимозаменяемость бөлек компьютерлердің және желі учаскелерінің , не
желі жұмысын жылдам қалпына келтіруге рұқсат етеді барлықтардың
учаскелерде ;
• Жұмыс әртүрлі тәртіптерінің үйлестіруі , пакетті диалогтық қоса және
тәртіп - сауал , тәртіп - жауап .
Желілі операциялық жүйелерден түзеледі ау аппараттық құралдарына
бағдарламалық компоненттерді компьютерлер , коммуникациялы жабдықтау ,
шеттегі құрылғылар , касса аппараттар және д . т . жатады және
қосымшалардың , ауда компьютерлердің жұмысымен басқарумен арнайы
мақсаттардың шешімі үшін арналған.
Құру принцип және компьютерлік аулардың таптастыруы
Барлық компьютерлік аулардың әр алуандығы - белгілерге топтастыруға
болады . Ең алдымен , жергілікті , глобальды және аймақтық ауларды айырып
танады .
Бұйыммен ведомстволық және мемлекеттік ауларды айырып танады .
Ведомстволықтар біреу ұйымның жатады және оның аумағында орналасады .
Мемлекеттік аулар қолданылады мемлекеттіктерді құрылымдарда . Жылдамдықпен
компьютерлік ау хабар тапсырулары бөліседі аласа -, орташа - және өте
жылдамдар , үлгімен тапсыру орталары коаксиальды ауларға бөлінеді , өрілген
буда , оптоталшықтар , хабар тапсыруымен радиоканалдармен , инфрақызыл
диапозонда
Компьютерлік құралдардың сыйысушылығымен гомоген және гетерогенді ауларды
айырып танады . Біріншілер түзеледі ПКпен пропорционалды бірге
қосылатындардың және біркелкі келеді . Гетерогенді аулар біріктіре алады
және - , - компьютерлер , қолданатын әр түрлі платформаның ( , Macintosh ).
Функциялардың мінез-құлығымен , орындалатындардың ауда , есептеуіш
ауларды қолданылады , басқару мақсаттарының шешімі үшін қолданылады ,
негізде негізгі хабар есептеуіш өңдеулері ; ақпараттық аудың , арналғандар
алуға арналған пайдаланушымен мәлімет тап осылардың ; араласқан аудың ,
орындаушылар және аналар және басқа операцияның .
Үлгімен тап осы тапсыру ұйымдары каналдардың коммутациясымен ауларды
айырып танады , хабарлаулардың және пакеттердің .
Компьютерлік ауда , каналдардың коммутациясымен , аралық екімен
хабарланушы компьютерлермен байланыс физикалық каналы орналастырады ,
қайсыға тап осы айырбас жүреді . Тапсыру тап осылардың әңгімемен
ұқсастықпен жүзеге асады телефондыққа байланыс сызығы , не өзара қатынас
мүмкіншілік және тап осы тапсыру биік жылдамдығы пайдаланушыларға
пайдалануына береді барлық қосу сеанс уақыты . Қосу сондай тәсілі
жетіспеушіліктерімен байланыс уақытына басқа компьютерлермен канал жұмыстың
көптік және қатынас мүмкіншіліксізі келеді .
Тапсыру жанында тап осылардың хабарлаулардың коммутациясымен барлығы
тапсырылған хабар көлемі байланыс түйініне беріледі және жіберу затына
талданады және алушы мекенжайлары . Егер канал , байланыс учаскесіне
бастаушы ( адрес иесінің ), бос емес , онда хабарлау канал босатуына дейін
кезекке тұрады . Коммутация сондай тәсілі жанында хабарлау мекенжай тиісті
болу . Мына тәсіл адамгершіліктерімен алды алдындағымен келеді : автоматты
хабарлау жіберуі жүзеге асады ; бөлек учаскелердің тәуелділіксізі
каналдардың сорғыш қағаз қабілеттілігін көбірек келісілген қолдануға
мүмкіндік туғызады ; көбірек орынды хабарлаулардың тапсыруы жанында
көптеген мекенжайлармен коммуникация жүйесі қолданылады ; қашан болса да
хабарлаулардың тапсыруы шығарыла алады . Факті анау жетіспеушіліктерге
жатады , не үлкен көлемдердің хабарлаулардың тапсыруы байланыс түйін
босатуын қинай алады және ұзақ кезектер жасау , не жедел мінез-құлық
хабарлауларына арналған жаман , сонымен қатар абоненттер аралық тұрақты
байланыс жоқ болу және байланыс бір жақтылығы .
Тап осы тапсыру тәсілі пакеттердің коммуникациясымен қолданылады ірі
глобальдыларды ауларда . Байланыс жүзеге асыру реті арнайы ережелермен және
ауда тап осы тапсыру процедураларымен жөнге салынады , протоколдармен
аталады . Тап осы протокол астында айырбаспен келісімдердің жиынтығы
қабылданған түсіну техникалықтарды жүйелерде . Бірыңғай ау интернет әртүрлі
физикалық табиғат ауларының жиынынан түзеледі . Табиғи барлық компьютерлер
, айырбаста қатысушылар , тиісті жұмыс істеу біреумен ғанамен және анамен
ғой протоколдарға , тапсыру аяқтауы бойынша үшін бәрі хабар алғашқы түрде
қалпына келтірілді .
Протоколдар , пакеттердің коммуникациясының артынан тиістілер ,- ,
протоколдарының TСР . үй іші | кең қолданылады бәріне интернетке
компьютерлердің біріктіруіне арналған әлемде . Термин « | » протоколдардың
бүтін үй іш , қолданбалы бағдарламалар қамтиды және тіпті саму ау . Сайып
келгенде , | - мынау жүйе аралық әрекеттестік технологиясы .
Транспорттық протоколдарды компьютерлер аралық байланыс сеанстары сүйейді
және сенімді айырбасты кепіл болады аралық олардын . ( Transmission Control
Protocol )- үзінділердің жүйелілігіне тап осы , сынған кепілді жеткізуге
арналған протокол ; ( Internet Protocol )- тапсыруға арналған протокол тап
осылардың . Желілі протоколдары | қателердің тексеруімен және қайта
тапсыруға сауалдармен бағыттаумен , сапар желіктеумен басқарады .
Тапсыру басының алдында хабар протоколы қолдануымен бөліседі кішкене
пакеттер , ауда интернет сондай пакеттер 1500 символды шамадан асырмайды .
Әрбір пакетке алушы мекенжайы меншіктеледі . Жіберу жанында қалай TCР
протоколы әрбір пакет жүйелі нөмерлеуінің артынан жауап береді , дәл осылай
және алу жанында . Пакеттердің жоғалулары жанында протоколы жоғалған
хабарды автоматты сұрайды .
Анау пакетті коммутация сөзсіз артықшылықтарына есептеуге болады , не
пакет бекітілген мөлшері хабарды шапшаң өңдеу және жіберуге рұқсат етеді ,
байланыс каналдарының бітеулері қақпайлау және байланыс түйіндерінде жад
үлкен көлемдерінің талап етпейді . Тоқтау уақыты хабар тапсыруы жанында
қысқарады . Тап осы жүйелілік сақтайды және тапсыру анықтық бақылауы .
Жетіспеушіліктерге байланыс бір өңді мінез-құлығын апарып береміз .
Ақпараттық қорлардың сақтау таратылған технологиялары
Ау ақпараттық қорларының тарату тәсілімен тап осы ұйым
орталықтандырылған, децентрализацияланған және араласқан түрлері айырып
танады .
Сақтау ұйымдары орталықтандырылған түр жанында тап осылардың ауда бір
сервер болады , компьютерлерден бір қызмет ете алады қайсыда сервермен БД .
жалғыз көшірмесі орнында болады , ең жақсы мінездемелермен қожалық етуші .
Барлық қалғаны компьютерлерге арналған ау қорлары онда бөліне алады және
БДпен негізгі сақталу және ау бағдарламалық қамтамасыз етуі . Ауда қалғаны
компьютерлер клиенттермен аталады .
Қажетті тап осы клиенттер сұрайды алысталған сауал арқылы ( транзакцияның
).
Орталықтандырылған түр артықшылықтары сақтау ұйымдары тап осылардың томға
түзеледі , не БД өзекті күй-жағдайда тұрақты сүйенеді . Барлық өзгертулер
негізгі қойма - серверге лезде түседі , ал клиенттер жұмыс істейді тап
осылармен алысталған сауалдармен . Егер хабар жасырынса , онда мына оқиғада
бекітілмеген рұқсат тіпті оңай шек қою оған . Сақтау орталықтандырылған
түрі тап осылардың жиірек қолданылады барлығы коммерчеспен мемлекеттік және
ірілерді ких құрылымдарда .
Жетіспеушіліктермен сондай ұйым түрлері келеді :
- БД үлкен көлемі , не сервер мінездемелеріне қосымша талаптар таңылады ;
- сауал жіберу биік құны ;
- мүмкін тоқтаудың сервер жұмыстың көптігі себебімен сауалдардың
орындалуы жанында ;
- жоғалту барлық оқиғада - серверге хабардың .
БД . өз бөлімдері децентрализация екі тәсілін белгілейді тап осы ұйым
децентрализацияланған түрі әрбір компьютерде - клиентте барыны болжайды :
бөлу және қайталау .
Бөлу бірнешенің физикалық таратылған учаскелерге БД ұсақталуы негізінде
жүзеге асады . Мыналар жанында әрбір клиент БД өз бөлімімен пайдаланады ,
жаңа тап осы оның толықтырады , негізінде сауалдар модификациялайды және
орындайды өз тап осыларға . Мысалы , азаматтардың тап осы әлеуметтік сүйеу
базалары аудандармен таратылған .
Адамгершіліктерге сақтау децентрализацияланған бөлінген ұйымдары тап
осылардың жатады : әрбір учаске актуализациясына уақыттардың қысқарту және
сауалдардың орындалуы ; - БДқа сауалдардың құны ; қол жетерлік артуы тап
осылардың және кепілдік олардың сенімділіктің ; хабар негізгі көлем
амандығы қатардан шығу жанында біреудің ау бөлімдерінен ; ау әртүрлі
учаскелерінің жұмыс жасау тәуелділіксізі .
Жетіспеушіліктер : барлық серверлерден тап осы қажеттілік оқиғасында
глобальды сауал орындалулары алысталған транзакция талап ете алады , жолдар
өте сондай сауал болады ; тап осы барлық компьютерлердің жұмыс біріктіруіне
арналған орналастыру туралы мәлімдеулер қажетті болу БДпен әртүрлілерді ;
найзалардың жоқ болуы тап осы бөлім жоғалтуына ертіп әкеле алады .
Қайталау тәсілі іске асады , егер ау әрбір серверінде БД . толық
көшірмесі орналасса
Қайталау тәсіл артықшылықтары : ауда жұмыс мүмкіншілігі қатардан шығу
жанында бөлектердің оның учаскелердің ; - ; сақтау биік сенімділігі тап
осылардың .
Жетіспеушіліктер : барлық серверлердің жадына жоғары талап ; түзету
күрделендіру және жазу қосулары көшірме келісушілігі мақсаттарында тап осы
синхронизация қажеттілігі артынан .
Ұйым араласқан түрі және сақтаудың тап осылардың тарату екі тәсілі
біріктіреді : бөлшектеу және қайталау , ие бола мына жетіспеушіліктер және
тәсілдердің екеулердің адамгершіліктері .
Адамгершіліктің : арзан сауал , жоғары амандық және сенімділік тап
осылардың , ау жұмыс мүмкіншілігі қатардан шығу жанында бөлектердің оның
учаскелердің . Жетіспеушіліктер : тап осы барлық компоненттердің
біріктіруіне арналған рұқсат туралы мәлімдеулер қажетті болу БДпен
әртүрлілерді , барлық серверлердің жадына жоғары талап .
13 дәріс. Желілік технологияның сипаттамасы және тағайындалуы
Компьютерлік желісінің негізгі компоненттері.
Желілі құрылғылар арасында негізгілермен жұмысшы станциялар , желілі
серверлер және коммуникациялы түйіндерді келеді .
Жұмысшы станция кім, не ретінде арнайы компьютер қолданылады , қосылған
ауға , қайсыда выполняется айқын жұмыс . Қолданылатын бағдарламалық және
аппараттық мүмкіншіліктің тәуелділігінде , жұмысшы станцияны және
алысталған жұмысшы станцияны жергілікті тегерішпен , бездисковуюды жұмысшы
станцияны айырып танады .
Жұмысшы станцияларға тегерішпен өзіне меншікті операциялық жүйе
қолданылады , және ауда қалай компьютер жұмыс істей алады , дәл осылай және
автономиялық . Жұмысшы станция бездисковойына операциялық жүйе файлдық
сервер тегерішінен толтыра артылады . Сондай мүмкіншілік арнайы
микросхемамен қамтамасыз етіледі , қондырылғанның желілі адаптерде станция
бездисковойы . Мына оқиғада компьютер автономиялық жұмысы - . Компьютер
өзімен алысталған жұмысшы станция ұсынады , іске қосылатын арқылы байланыс
телекоммуникациялық каналдары ( модем ).
Желілі сервер кім, не ретінде компьютер қолданылады, қуатты
мінездемелермен қожалық етуші , жад үлкен көлемімен және айқын қызмет
аулары пайдаланушыларға мүмкіндік беруші . Оларға апарып беруге болады ,
мысалы , пайдаланушылардың қолданбалы бағдарламалардың орындалулары ,
бағдарламалардың сақтауы және тап осылардың жалпы пайдаланудың , әр түрлі
пайдаланушылармен тап осы , орындалатын өзгертулердің келісу , тапсыруды
тап осылардың , сүйеуді олардың бүтіндіктің , толықтықтың , өзектіліктің ,
тапсырмалардың баспа , базаға сауал өңдеуін тапсырмалардың тап осы ,
алысталған өңдеуін , пайдаланушылардың рұқсат шек қою және көптеген басқа
функцияның . Тап осы орындалатын функциялардың мінез-құлығымен
коммуникациялы және файлдық серверлер , тап осы және резервтегі көшіріп алу
базаларының серверлері айырып танады , қолданбалы бағдарламалардың
серверлері және рұқсат серверлері . Барлық серверлердің саналған үлгілері
жұмыс жасай алады бірде , бөлінгенде үшін бұларды мақсаттардың ,
компьютерде .
Тапсыру жанында тап осылардың кез келгенге ортаға сигнал сөнуі болады ,
не ара қашықтық аулары бойлық шек қоюына ертіп әкеледі . Шек қою мынау жеңу
үшін және ау кеңейту , кеңейту арнайы құрылғылары , мамандандырылған
абоненттерді қондырады ( түйіндер ) аулар , оларға жатады . Бұлар айырбас
әр түрлі протоколдарымен әр текті аулар бірнеше құрылғылар бірыңғай ауға
біріктіру үшін қызмет етеді , сонымен қатар , пакеттердің бір жолғы
форматтарымен , кодтау әр түрлі әдістерімен , тапсыру әр түрлі
жылдамдығымен . Олардың нәтижесінде қолданудың күрделі және - ау , ұстаушы
өзіме ең әр түрлі сегменттер , пайдаланушы көруі нүктесінен , әдеттегі
аумен көрінеді . Ау бөлімі , қайсыны кеңейту құрылғысы кірмейді , ау
сегментімен қабылданған атау .
Қайталауышпен құрылғы аталады , сигнал тап осы тапсыру жанында күшейтетін
немесе қалпына келтіретін сөніп бара жатқан және тап осы айырбас қолдайтын
аралық екімен станциялармен .
Айырбас әр түрлі стандарттарымен қарапайым құрылғылар , аулардың
біріктіруіне арналған қызмет ететіндер көпірлер - ең , немесе бірнеше
сегмент біреудің және ана ғой аудың . Тап осы көпір айырбас бірнеше
процесінің сүйейді үшін әрбірдің әр түрлі сегменттердің станцияларының . Ол
тұтас түсетін пакеттер қабылдайды және , қажеттілік оқиғасында , қарапайым
өңдеуді олардың өндіреді .
Күрделі функцияны көбірек сапар желіктегіштер орындайды , немен көпірлер
, бірдің аулар қоса немесе әр түрлі үлгілердің біреуінемен айырбас
протоколына тап осылармен . Олар пакет тағайындау мекенжайын талдайды тап
осылармен және үйлесімді сапар желісін әрбір пакет үшін таңдайды , ау
толтырылған учаскелеріне ең азы , зақымдалған учаскелер айналып кете .
Сапар желіктегіштердің қолдануы мақсатқа лайықты күрделі тармақтыларды
ауларда , бөлек абоненттер аралық бірнешенің бар болушы сапар желілерінің .
Будандық сапар желіктегіштер сонымен қатар бар болады , көпір будан және
сапар желіктегішті өзімен таныстырушылар . Олар пакеттерді белгілейді ,
сапар желіктеу керек , және сапар желіктегіштер сияқты олардың өңдейді , ал
қалғаны пакеттердің артынан әдеттегі көпірлермен қызмет етеді .
Шлюздар - мынау әртүрлі аулардың қосуына арналған құрылғының күшті
айырмашылығы бар протоколдармен , үлкен компьютерлермен немесе глобальды
аулармен жергілікті аулардың қосуына арналған мысалы . Мынау ең қымбат және
сирек қолданылатын желілі құрылғының .
Желілі бағдарламалық қамтамасыз ету
Компьютерлік желілері бағдарламалық қамтамасыз етуі желісіне ауда
есептеуіш және ақпараттық қорларға ұжым рұқсат ұйымы үшін қызмет етеді ,
мақсатпен шапшаңдық жоғарылаулары хабар өңдеулері , аппараттық құралдардың
барынша көп тиеулері , сонымен қатар қабыл алмау оқиғасында сенімділік
жоғарылаулары немесе бөлек техникалық құралдардың қатарынан шығудың .
Қарапайым және ыңғайлы интерфейс , желілі функциялардың посредствам қайсы
көпшілігі желілі бағдарламалық қамтамасыз ету пайдаланушыларға пайдалануына
береді выполняется автоматты және арнайы дайындау аулары қызметкерден талап
етпейді .
Бағдарламалық құралдың желілі ақпараттықтарды технологияларда бөлінеді
жүйелік , қолданбалы және негіздіктерді .
Бағдарламалық құралдардың кешені өзімен жүйе желілі бағдарламалық
қамтамасыз етуі ұсынады , есептеуіш ау барлық қорларының қолдайтын және
әрекеттестік түзететін .
Аулардың операциялық жүйелері қосады өзінді басқарушы қызмет етуші
модульдердің терімі , келесі функцияларды орындайды :
- межпрограммный рұқсат әдіс , кешен бөлек қолданбалы бағдарламалары
аралық байланыс ұйым мүмкіншілігі әртүрлілерді ау түйіндерінде ;
- ау қорларына бөлек қолданбалы бағдарламалардың рұқсаты , енгізу
құрылғыларына ең алдымен және шығарудың ;
- шарттарда қолданбалы бағдарламалық құралдардың жұмыс синхронизациясы
олардың біреуінеге айналдырулар және анаға ғой есептеуіш қорға ;
- айырбас бағдарламалар аралық хабармен желілі пошталық жәшіктердің
қолдануымен ;
- - терминал тапсырмаларының алысталған енгізу және орындалу олардың -
компьютерде , қосылғанда ауға ;
- айырбас терімдермен тап осылардың аралық ПКпен желілілермен ;
- файлдарға рұқсат , сақталынғанмен басқаларды компьютерлерде және
олардың өңдеуі ;
- қорғаныш тап осылардың бекітілмеген рұқсаттан ;
- мәліметтердің беруі ау ақпараттық , бағдарламалық , техникалық
қорларының атқаруы туралы ;
- мәтіндік хабарлаулардың тапсыруы электрондық пошта арқасында .
Арнайы бағдарламалық қамтамасыз ету , қолданбалы бағдарламалармен көз
алдына келген , сақтаудың ерекшілік қайтарушы , өңдеулер және ақпараттық
қорлардың тапсырулары әртүрлі пәндіктерді облыстарда басқару мақсаттарының
шешімі жанында .
ПКпен бөлек жалпы бағдарламалық қамтамасыз ету негіздік бағдарламалық
қамтамасыз етумен құрылады , ау құрамына кірушілердің .
Технология негіздері « клиент - сервер »
Компьютерлік технологияда , аталатын сәулетпен « клиент - сервер »,
қорлардың ұжым қолдануына тек қана емес бағдарламалық қамтамасыз ету
хабарланған , сонымен қатар қорлардың орналастыру орынында олардың өңдеуіне
пайдаланушылардың сауалдарымен . Сәулет бағдарламалық жүйелері клиент -
сервер екі бөлімнен түзеледі : сервер бағдарламалық қамтамасыз етуінің және
пайдаланушыны - клиент бағдарламалық қамтамасыз етуінің . Технология
негізгі ойы « клиент - сервер » томға түзеледі , не функцияда хабар
өңдеуімен бағдарламамен - қосымша арасында бөлінеді ( клиентпен ) және
басқару бағдарламасымен базамен тап осылардың ( сервермен ).
Жұмыс бұларды жүйелерді келесі бейнемен ұйымдастырылады : бағдарламалар -
клиенттер выполняются пайдаланушы компьютерінде және бағдарламаға -
серверге сауалдарды жібереді , жалпы рұқсат компьютерінде жұмыс істейді .
Негізгі өңдеу қуатты сервермен шығарылады , ал сауал орындалулары
нәтижелерді тек қана пайдаланушы компьютеріне жұмсалады . Серверлер ,
қолданылатындар мына технологияда , пайдаланушылардың тап осы және үлкен
сан үлкен көлемдермен жұмысқа есептелген , қуатты техникалық
мінездемелермен сондықтан ие болады . Олар биік өнімділік , сенімділік және
қорғанушылықты қамсыздандырады : глобальдыларды ауларда сәулет « клиент -
сервер » ең басты келеді .
Технология түрлері айырып танады « клиент - сервер », хабарланғандар :
- Автономиялық компьютер , ; децентрализацияланған функционал
мүмкіншіліктермен сондай жүйе ұқсас МББЖ ;
- Орталықтандырылған тарату , қолдану жанында қайсы клиент жеке
алысталған сервердің тап осыларға рұқсатты алады ; тап осылар тек қана
салыстырып оқыла алады ; рұқсат алысталған сауалдардың немесе алысталған
транзакциялар арқылы тап осыларға жүзеге асады ;
- ЛВС , оның қолдануы жанында жеке сервер тап осыларға рұқсатты
қамсыздандырады ; клиент сауалды қалыптастырады , базаға тап осы және
кисынды рұқсатты маңызды өңдеудің артынан тиісті , мына рұқсат баяулатылған
, дәл осылай байланыс сияқты жергілікті ау арқылы клиентті және серверді
басқарылады ;
- Өзгерту тап осылардың жергілікті база облысында ; алысталған серверлер
байлаулы емес аралық аумен өзімен , сервер - координатор жоқ болады ; тап
осы клиент өзгерти алады өз жергілікті база тек қана , мыналар жанында ау
бітеу қауіп-қатері көрінеді , сондықтан ау сауалдардың сәйкес келу бақылауы
құралымен тиісті жабдықталған болу ; технология әдісті іске асырады - ;
- Өзгерту тап осылардың бірнеше орын , мына оқиғада сервер - координатор
бар болады , әртүрлі серверлер аралық тап осы тапсырулар протокол қолдайтын
; таратылған сауалдардың өңдеуі мүмкін әр түрлі алысталғандарды серверлерде
.
14,15 дәрістер. Жергілікті есептеуіш желінің жалпы сипаттамасы
Жергілікті есептеуіш желі
Жергілікті есептеуіш ау астында ( ЛВС ) компьютерлік жұмысшы орындар
бірнеше бірге қосуды түсінеді ( жұмысшы станциялардың ) және тап осы
тапсыру бірыңғай каналына коммуникация лайықты құралдары арқасында . Сондай
қосудың арқасында ЛВС әрбір пайдаланушысы басқа жұмысшы станциялармен
бірлесіп әрекет қыла алады , қосылғандармен мына ауға . Жергіліктінің
мүмкін және кішкене офис ау , және үлкен зауыт деңгей ауы , аудан алатын
гектарлардың бірнеше жүзінің . Тап осы тапсыру негізгі ортасы ЛВС -
экрандамаған екі , коаксиальды кабель қиялдана , оптоволокно . көп модалы
оптоволокнамен бір модалық және көп модалы үлгілі бірдей құнның , ақырғы
жабдықтау үшін бір модалықтың , маңызды қымбаттау , бірақ және үлкен ара
қашықтықтарға тап осы тапсыруды қамсыздандырады .
Арнайы компьютерлердің біріктіру артықшылықтарына өндіріс ішілік
есептеуіш ау түрінде келесі мүмкіншіліктер апарып беруге болады :
- аппараттық құралдардың үнемді қолдануы , лазер принтерлер мысалы ,
бәрімен жұмысшы станциялармен , ау қорларының бөлінуінің арқасында ;
- рұқсат тап осыларға және басқару БД сауалдарымен шеттегі жұмысшы
станциялардан , бөліну қолдануымен тап осылардың ;
- орталықтандырылған бағдарламалық құралдардың бір уақытта қолдану
мүмкіншілігі ;
- өңдеуге арналған есептеуіш қуаттылықтардың бірге қолдануы тап осы ,
қолайлы әрбір жұмысшы станцияның , процессор қорларының бөлінуінің
арқасында .
Жергілікті есептеуіш аудың подразделяются одноранговыеге ( одноуровневые
) және иерархиялар ( - ).
Тең құқықтық компьютерлердің ауы өзімен Одноранговая ау ұсынады , әрбір
қайсылардың бірегей аты болады ( компьютер атысы ) және кіруге арналған
пароль әдеттегі соналардың тиеу уақытына оған . Операциялық жүйенің желілі
аты және кіру паролі құралдармен ПК иесісімен тағайындалады . Барлық тең
құқықтық . Ау Одноранговыесі ауға біріктіру үшін қолданылады кішкене санның
компьютерлердің - емес көбірек 10-15 компьютерлердің үлгісінің
тәуелділігінде , қосылғандардың ауға , және тез әрекетіне талаптардың және
қуаттылықтың ақпараттық сел межкомпьютерногосы ( трафиктың ).
Иерархиялардың жергіліктілердің ауларда әрқашан болады бір немесе
бірнешенің серверлердің , қайсылардың хранится бірге қолданылатын хабар .
Серверлер , ереже сияқты , пайдаланушылардың жұмысшы орындары кім, не
ретінде қолданылмайды . Жоғары өнімді компьютерлер өзімен серверлер
әдеттегі ұсынады , мүмкін , қаншасыздармен паралельді жұмыс істеуші
процессорлармен , винчестерлермен үлкен сыйымдылықтың , картамен өте жылдам
желілі . Компьютерлер , қайсылардың серверде хабарға рұқсат жүзеге асады ,
станциялармен немесе клиенттермен аталады .
Сервер иерархияларды ауларда - мынау бөлінуші қорлардың тұрақты қоймасы .
Ауларда , 20-25 компьютер , сервер барысы көбірек бар болушылардың міндетті
, болмаған жағдайда ау өнімділігі болады - . Өзі сервер клиентпен мүмкін
көбірек жоғары дәреже сервер тек қана иерархияның . Иерархия ау сондықтан
бөлінген сервермен аулармен сонымен қатар кейде атайды .
Бағдарламалық қамтамасыз ету , иерархия аулардың жұмыспен басқарушысы ,
екі бөлімнен түзеледі :
- желілі операциялық жүйенің , қондырылғанның серверде ;
- жұмысшы станцияларға бағдарламалық қамтамасыз етудің .
Мыналар жанында әр түрлі жұмысшыларды станцияларда біреу аудың әртүрлі
операциялық жүйелерді анықталған бола алады .
Ұйым тәсілі және хабар сақтауының серверде ау арнайы бетпен - әкімімен
орналастырады . Ұжым қолданылатын хабар амандығының артынан жауаптылық онда
жатады . Пайдаланушылардың теңестіруіне арналған әрбірге бірегей аты және
пароль олардан меншіктеледі , ау әкімі тізімге тіркейді . Ау әкімі сонымен
қатар анықтайды , әртүрлі пайдаланушыларға қолайлы бөлінуші , қандай сервер
қандай қорлары келеді , және олардың рұқсат құқықтары . Иерархияларды
алысталған рұқсаттың тәртіптер сияқты ауларда мүмкін , дәл осылай және
құқықтың тәуелділікте алысталған басқаруының , пайдалануға берілгендердің
пайдаланушыға әкіммен .
ЛВС тағайындаумен топтастырылады :
· терминалды қызмет ету аулары . Оларға ЭВМ қосылады және . Шеттегі
жабдықтау , қолданылатын монополиялық тәртіпте компьютермен , қайсыға ол
іске қосылады , немесе қормен общесетевым болу ;
· желілер , базада қайсылардың өндіріспен басқару жүйелері салған және
мекемелік қызметтің . Олар стандарттарының тобымен бірігеді | TOP .
стандарттарды жазылады , қолданылатындар өнеркәсіпте . Тор ауларға арналған
стандарттарды бейнелеп түсіндіреді , қолданылатындардың офистарды ауларда ;
·желін, автоматтандыру жүйелері біріктіреді , жобалаудың . Сондай
аулардың жұмысшы станциялары әдеттегі негіздейді ЭВМмен жеткілікті қуатты
арнайыларды , Sun Microsystems фирмасы мысалы ;
· желілер, базада қайсылардың таратылған есептеуіш жүйелерді салған
Жергілікті желілі технологиясы.
Коммуникация жергілікті есептеуіштерді желілері
Глобальды есептеуіш ау ( ГВС )- мынау топ , құрылушы компьютерлердің
үлкен сандары және коммуникациялы түйіндердің , біріккендердің аралық
телефондық сызықтардың немесе спутниктік байланыс өзімен арқылы . Бөлек
компьютерлерден қалай глобальды ау түзеле алады , дәл осылай және
жергілікті есептеуіш аулардан , біріккендердің аралық өзімен . Глобальды
аулар компьютерлердің қосуына арналған шеттегі құрылғы - модем қолданылады
.
Ақпараттық қызметтердің үлкен спектрі интернет пайдаланушыларға
пайдалануына береді :
- файлдардың тапсыруы қолдануымен ( File Transfer Protocol )- файлдардың
тапсыру протоколы , ау - компьютерімен екілік және мәтіндік файлдармен
ауысу абонентке мүмкіндік туғызады ;
- файлдардың іздеуі ақпараттық іздеу жүйелер арқасында ;
- электрондық пошта ( - mail ) бір пайдаланушының хабарлаулардың жылдам
тапсыру , бар болушы айқын компьютерлік мекенжай алдын ала ескереді ,
басқаға ;
- тізім жіберулер - мынау құрал , пайдаланушылардың тобына пікірсайысты
мүмкіншілік мүмкіндік беруші жүргізу , бар болушы жалпы назарлар ;
- пікірсайыстар жүргізу телеконференциялар мүмкіншілікті пайдалануына
береді ( хабарлаулардың көмегі жанында ) мыңдарға бытыраңқылардың анамен ;
- желілі жаңалықтардың жаңалықтар - алуы ; пайдаланушы жасай алады , өз
таңдау , жаңалықтардың - топтары қол қою ;
- ау жариялауларының электрондық тақтайлары , тематикамен қалыптасады ;
мүмкіншілік керек хабарды іздейді және ау жариялауларының тақтайларына өз
орналасу .
Әрбір жергілікті ау , қосылған интернет , түйінмен немесе сайтом аталады
, ал заңгерлік бет , сайта жұмыс қамтамасыз етуші ,- Сайт провайдером .
түзеледі бірнеше компьютерлердің - сервер , әрбір қайсылардың айқын үлгі
хабары сақтауы үшін арналған және айқын форматта . Сайтпен әрбір және
сайтеге сервер бірегей аттарды болады , арқылы қайсылардың олар
идентифицируются интернетке .
Ауда домналық аттардың жүйесін интернет
Компьютер , , бағыттау екі тәсілі келесілер болады ауда хостамен әрбір
теңестіруге арналған хостом . аталады , әрқашан бірге жұмыс істейтіндер :
Интернетке әрбір компьютер бірегей - мекенжай тиісті болу , телефондық
нөмірге ұқсас және провайдером тағайындалады ; ол ондық цифрлардың
топтарының төртеуіндерінен түзеледі ( байттардың төртеуіндерінің ),
нүктелермен бөлінгендердің , заканчивается нүктемен ; әдеттегі пайдаланушы
өз - мекенжай қолданбайды , дәл осылай сандық бағыттау сияқты ыңғайлы үшін
сапар желілерінің кестелердің машиналы өңдеулері , бірақ қабылдау үшін
жетілген қабылдауға болатын емес және есте сақтаудың адаммен ;
Компьютерлердің теңестіру екінші тәсілі аталады ( Domain Naming System
).
Домналық мекенжайлардың жүйесі именa ойлап айтылған компьютерлерді
асырайды , салғандар иерархия принциппен . Бірақ иерархия мынау сүргілемей
. Нақты , интернет барлық домендердің бірыңғай түбірінің жоқ . Домналық
мекенжай аймақтардан түзеледі ( домендердің ), нүктелермен бөлінушілердің ,
ол провайдеромды тағайындалады және компьютер бір мағыналы теңестіреді ,
қосылған ауға .
Иерархиямен оңңан солға домендер орналасады . Жоғарғы деңгей домендеріне
жатады ( табл .1):
|Домен |Қолданылу |
|Gov |Правительственные учреждения |
|Mil |Военные учреждения (армия, флот и т.д.) |
|Edu |Учебные заведения (школы, университеты) |
|Com |Коммерческие организации |
|Net |Сетевые ресурсы |
|Org |Прочие организации |
Жоғарғы деңгей домен артынша домендерді ереді , анықтаушылар немесе
аймақтар , немесе ұйымның . Иерархия келесі деңгейлері онан әрі жүреді ,
бекітілген бола алады немесе үшін кішкене ұйымдармен , немесе үлкен
ұйымдардың бөлімшелерінің ар жағында . Толық домналық аттың қарапайым
домендердің саны мүмкін өз бетіменмен , бірақ көбірек бес ішіне салу емес
әдеттегі қолданады . Әрбір қарапайым домендерден компьютерлердің мінездемі
береді - жиыны . Атта домендер досқа дос ішіне салынған , дәл осылай не кез
келген домен ( басқа соңғының ) домен ішкі жиыны өзімен ұсынады , келесіні
үшін оларға оңңан . Домналық атта сол жағында біріншімен пайдаланушы
бірегей атысы тұрады . Толық домналық аты нүктемен тиісті аяқталу .
Ауда ақпараттық қорлар интернет
Ақпараттық қорлар интернет әр түрлі хабарды асырайды , ұйым тәсілімен
және рұқсат әдістерімен құйып алады оған . Хабар әрбір түрі хранится
бөлектерді серверлерде , аталатындардың сақталатын хабар үлгісімен .
Әртүрлі ақпараттық жүйелерді қажетті хабар іздеу өз құралдары болады барлық
аудың маңызды сөздердің қолдануымен .
Біреудің глобальды аулар хабар іздеуі көп таралған технологияларынан
интернет Gopher жүйесін келеді , маңызды сөздермен хабар тауып алу
мүмкіндік беретін және сөйлемдерге . Жұмыс Gopher жүйесімен мазмұн қарауы
есіне түсіреді , менюмен ішіне салынған қатар арқылы мына пайдаланушыға
өтуге ұсыныс жасайды және керек тақырыпты таңдау .
Жүйе хабар алу қуатты құралы - тағы көбірек , немен Gopher , ол сондықтан
маңызды сөздердің іздеуін жүзеге асырады барлықтардың құжаттардың
мәтіндерінде . Сауалдар оңайлатылған ағылшын тілінде жұмсалады . Мынау
маңызды жеңілірек , немен логика мамандары алгебра тілінде олардың
тұжырымдау , және мынау пайдаланушыларға арналған тартымды көбірек істейді
- - .
Осы шақ ең әйгілінің және дамитын динамичноның World Wide Web ақпараттық
жүйесі ұнаған ( )- дүние жүзілік ақпараттық өрмешінің өрмегі . Ол іздеу
қуатты құралымен ең келеді және берудің ау ақпараттық қорларының
пайдаланушысына және жұмысқа арналған ең жетілген аспаптардан біреумен
ғанамен глобальдыда дүниежүзілік аудың интернет . Схемамен салған « клиент
- сервер ».
Интернетке пайдалануына беруге болады технологиясын қолдана :
- хабарды сыртқымен тұтынушыларға - мәлімдеудің фирма туралы , өнімдердің
каталогтері және қызметтердің , техникалық немесе ғылыми хабарды ;
- ыңғайлы рұқсат ішкі ақпараттық қорларға фирма қызметкерлеріне ұйымдар -
бұйрықтар және басшылық бұйрықтары , қызметкерлердің әр түрлі
категорияларына арналған тестілер , стратегия элементтері және фирма даму
тактикашылары , техникалық құжатнама .
Хабар беттерден түзеледі ( құжаттардың ). беттер графикқа асырай алады ,
бейнелеулердің анимацию және дыбыс , пайдаланушы экранына хабар түсуі ұдайы
өндірілетіндер - барысында . Хабар Гипертексті - құжат гипертекста .
түрінде ұйымшыл , бөлінген сөздердің жүйесі арқылы басқа құжаттармен
байланыстар бар болушы ( сілтемелердің ). сөздердің берілген терімі алдын
ала Гипертексті негізде әртүрлі құжаттар қосады . Мысалы , қашан мәтінде
жаңа сөз немесе ұғым , жүйе кездеседі , гипертекстоммен жұмыс істеуші ,
басқа құжатқа өтуге мүмкіндік туғызады , қайсыда мынау сөз немесе ұғым
рассматривается көбірек толық . Гипермедиа - мынау мәтіннің үстінде тек
қана емес гипермедиада надмножество гипертекста . операцияларды шығарылады
, сонымен қатар дыбыстың үстінде , бейнелеулермен , анимацией .
Барлық құжаттар жазылған арнайы өңделгенде үшін мына тілде , Hyper Text
Markup Language аталады ( ).
-белгі қарапайым тілі , мәтін үзінділері белгілеуге рұқсат етеді және
басқа құжаттарға сілтемелер сұрау қою , бірнеше деңгей тақырыбылар белгілеу
, азатжолдарға мәтін сындыру , олардың және п т . ортаға келтіру .,
гипермедийныймен қалыпталған құжатқа қарапайым мәтін айналдыра . Тіл
маңызды компонентімен қоса салынған және қауымдастырылған гипермәтіндік
сілтемелердің суреттеуі болды , қоса салынғанның графиктар және іздеу
мүмкіншілік қамтамасыз етуі маңызды сөздермен . Құжат денесіне қоса
салынған және хранятся оның бөлімі сияқты . Рұқсат нәтижелілігі
жоғарылауына арналған тап осы жиі жүйелерде сақтау арнайы форматтары
қолданады . Ой - мынау гипермәтіндік жүйе құру проблема төтенше сәтті шешім
үлгісі басқару арнайы құралдары көмек жанында елестетумен . Ауда тап осы ,
таратылған гипермәтіндік база жасау қарапайым және жылдам тәсілі
қамсыздандыру гипермәтіндік белгі тілі өңдеуіне маңызды ықпалын жасау
гипермәтіндік жүйелердің интерфейстерінің облысында зерттеулер және тілекті
көрсетті . Қолмен істелетін html - файл жеткілікті жеңіл жасау , бірақ
мамандандырылған редакторлар және басқа форматтардан файлдардың
түрлендіргіштері болады . Жергіліктілердің сияқты интерфейстердің өңдеу
стандартты тіл жасаулары осы шағына жаққа дамады , дәл осылай және
таратылған жүйелердің .
Электрондық пошта
Электрондық пошта ( Electronic mail ) интернет ау - абонентімен пошталық
хабарлаулармен айырбас қамсыздандырады , мәтіндіктердің сияқты жіберу
мүмкіншілігі пайдалануына бере , дәл осылай және екілік файлдардың .
Жылдам және ыңғайлы оныңмен көмекпен болады :
·хабарлаулар жіберу ;
·өз электрондық пошталық жәшікке олардың алу ;
·тілшілердің хаттарына жауап беру , мекенжайдың олардың автоматты қолдана
;
· лезде хат көшірмелері жан-жаққа жіберу қаншасыздарға алушыларға ;
·мекенжайға басқаша алынған хат өткізіп жіберу ;
· мекенжайлар орнына қолдану ( сандық немесе домналық аттардың ) кисынды
аттар ;
·хат-хабар әр түрлі руына арналған пошталық жәшік бірнеше бөлімшесінің
жасау ;
·мәтіндік файлдар , фотографиялар , суреттер хаттарға қосу ;
·жүйені пайдалану « пошта шағылдырғыштарының » пікірсайыстардың
басқаруына арналған тілшілердің тобымен ;
· жіберу почту шектес аулар интернет ;
· желілі жаңалықтардың қызметтері қолдану ;
·телеконференциялар және пікірсайыстар өткізу .
Бірақ ауда пошталық хабарлау мөлшері интернет 64 килобайт тиісті шамадан
асырмау .
, электрондық хат адрес иесіне дейін жетті үшін , қажетті , ол
халықаралық стандарттармен сәйкестікте дайындаулы болатын үшін және
стандартталған пошталық электрондық мекенжай болды . Жолдау танымал форматы
ат астында құжатпен анықталады « Text messages - интернеті », қысқарған -
Request for Comment немесе 822. хат тақырыбы және - хабарлауды болады .
Хабарлау мәтіннен түзеледі , адрес иесіне беріледі ; тақырыбы хабарлау
басында жазылып қойылады және жолмен бос мәтіннен бөлінеді . Шамалау дәл
осылай тақырыбы көрінеді :
From : пошталық электрондық мекенжай - кімді жолдау келді ;
Анау : пошталық электрондық мекенжай - кімге адрестелген ;
Сс : пошталық электрондықтар мекенжайлар - кімге тағы хат бағытталған ;
Subject : хабарлау тақырыбы ( өз бетімен түрдің );
Date : дата және хабарлау жіберу уақыты .
From тақырыбы жолдары : және Date : қалыптасады , ереже сияқты ,
автоматты , бағдарламалық құралдармен .
Басқа бұларды тақырыбы жолдарының , жолдау асырай алады және басқалар ,
мысалы :
Message - Id : жолдау бірегей теңестіруі , иеленілген оған пошталық
машинамен ;
Reply - To : абонент мекенжайы әдеттегі , жауап адрестелген жіберілгенді
хат ертерек .
Өз бетімен түр мәтіндік файлы өзімен жолдау әдеттегі ұсынады .
Суреттердің тапсыруы жанында , суреттердің , фотографияларды хабарлаулардың
қайта кодтауы қолданылады , выполняется лайықты бағдарламалық құралдардың
қолдануымен .
Түрінде электрондық пошта мекенжай форматы ұсынуға шартты болады кімге @
қайда . Мекенжай оң бөлімі , доменмен аталатын , ауда пайдаланушы компьютер
бірегей мекенжайы анықтайды . Сол бөлім ( кімге ) мынау тап осы компьютер
пайдаланушы бірегей атысы ( пошталық жәшіктің ). оң бөлім домендерден
түзеледі , нүктелермен бөлінгендердің . Үшін ананың оның пошталық
координатасының абонент теңестіруі бөліп алу үшін , белгі қолданылады @.
Мекенжай жазуы жанында үлгі ұлттық домендері қолданылады : uk , jp , au ,
no , su , ru , ua , la , li және п . т . елдердің кодтары ISO . халықаралық
стандартпен бекітілген
Электрондық пошта обслуживается қаншасыздармен бағдарламалармен , жүйені
қайсылардың пошталық қызметпен атайды , немесе поштамен қарапайым .
Пошталық хабарлаудың ( хаттың ) файлға түседі , пошталық жәшікпен аталатын
, - Mail . хабарлауларының арнайы бағдарламалар - редактор көмегі жанында
хабарлау жүруі жанында хабарлау мәтін және қызмет хабар енгізіледі қайсы -
ыңғайлы уақыт оларды жету және оқуға болады ( пошталық конвертте жазу ұқсас
), алушы мекенжайы қоса , кейін ненің пошталық қызмет жіберуші машинасында
бағдарламалық пакеті арқасында адрес иесі машиналары қызметпен пошталықпен
байланыстырылады , хабарлау оған тапсырады , адрес иесі пошталық жәшігіне
тигізеді .
Бірлескен аудың
Желілі технологиялардың дамуы басқарылады , соңғы кезде , глобальды
аулардың технологияларының мүмкіншіліктерінің біріктіру жағына және
жергілікті аулардың . Салалық , статистикалық және аймақтық тап осы өңдеу
технологиялары хабармен ұжым жұмысқа арналған аулар , жинауды және
айырбасты қолданады , жұмыстың электрондықпен поштамен . Аудың , функционал
мүмкіншіліктердің сондай терім , болаттар болатындар бірлескен атау .
Бірлескен аулар компьютерлер және бір кәсіпорын рамкаларында аулар ,
бірлестіктер немесе бұтақтарды біріктіреді , ау мына бойлығы ешқандай
мағыналар болмайды . Бірлескен аулар қосады өзінді компьютерлер және
жергілікті аудың , бола алады және - . Алысталған жергілікті аулардың
қосуына арналған және компьютерлерді телекоммуникациялық құралдар ,
телефондық сызықтар , спутниктік байланыс қолданылады .
Жұмыс қамтамасыз етуіне арналған бірлескендерді ауларда рұқсатқа арналған
технология GroupWise - қосымша және ұжым әрекеттестіктерді қолданылады .
Мынау ұйымға арналған ыңғайлы аспап электрондық пошта жүйелері адрестік
кеңістік автоматты синхронизациясын қамсыздандырады . Әмбебаб пошталық
жәшік сыртқы пошталық жүйелердің біріктіруін жүзеге асырады . GroupWise
хабарлаулардың баулары қарап шығады , жүйелі жауаптар барлық топтайды ,
кіруші және шығатын хабарлаулар танып қалады және тізімге тіркейді .
Құжаттардың ұжым өңдеу құралдары GroupWise пошталық жүйесі өз құрамында
болады ( кітапханаларға көптік рұқсат ), сыртқы шарттың тәуелділікте
хабарлаулардың өңдеу тапсырмалар - ережелерінің мүмкіншілігі болады .
Құжатпен жұмыс жанында , қайсыға бірнеше адамның бұрыла алады ,
болжамалардың бақылау және жіберілуді қамтамасыз етіледі , құжат болжамасын
пайдаланушылар біреуіннің бір уақытта редакциялауға істей алмайды неге
алғыс айти .
GroupWise негізгі функционал мүмкіншіліктеріне хабармен мәтіндік және
графикалықпен жұмысты апарып беруге болады , ыңғайлы рұқсат , хабар кез
келген іздеу - байқау , жұмыс ұжым іскер процестерінің автоматтандыруын
электрондық құжаттармен , телеконференциялардың өткізу сүйеуін , пейджерной
және факсимилді байланыстың .
GroupWise технологиясын қолдана , электрондық құжаттармен және
документооборотом басқару жүзеге асыруға болады , календарь , кестелер
жүргізу және мақсаттардың жоспарлау және жобаларды орындау .
Басқару құралдары GroupWise құжаттарымен рұқсат етеді :
· кәсіпорындар - құжаттармен ортада хабармен барлық басқару , графикамен
, кестелермен , поштамен , факстермен және д т . .;
· оның қасиеттерімен кәсіпорын ортасында керек хабарды немесе бұтақтар
іздеу немесе теңестірулерге ;
· бірге басқа пайдаланушылармен құжаттардың үстінде жұмыс істеу , анау
ғой уақыт қажеттілік жанында рұқсат шек қою оларға ;
· құжаттардың протоколдары жүргізу және құжаттардың әр түрлі болжамалары
байқау ;
·оның шифрлеуі жолымен хабар қорғанышын қамсыздандыру және жекелеуді
жолмен электрондық қол қою қосулары ;
·ескірген құжаттар архивировать автоматты .
GroupWise сервері қуаттылығының тәуелділігінде сүйейді 500 1000
пайдаланушы .
6. ОЖСӨЖ тақырыптары:
№1. Тақырып : Жұмыс сілемдермен және матрицалар.
Ұзындық теңдеулердің жүйелері: шешім және квадраттық түр мағыналарының
есептеуі .
Формулалардың қолдану: шешімі және сілемдердің функциялары
№2. Тақырып: Жұмыс мәтіндік функциялар
№3.Тақырып : Қарау функциялары және сілтемелері
№4. Тақырып : Ұзындық ықшамдау
№5. Тақырып : Транспорттық мақсат
№6. Тақырып: Тізімдермен басқару мүмкіншіліктері арқасында келесі
тапсырмалар орындау :
- автофильтрации қолдануы ;
- үлкейтілген сүзгі қолдануы ;
- аралық жиынылардың жеткізуі ;
- бірігу қолдануы ;
- құрама кестелердің қолдануы .
№7. Тақырып : Microsoft Excel командаларының автоматты жазуылуы
7. СТУДЕНТТІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫС ТАҚЫРЫПТАРЫ:
1. Қазіргі ақпараттық технолгиялардың шығуы мен дамуы.
2. Текістік құжаттауды дайындаудың технология негіздері.
3. Машиналық аударма жүйелері.
4. Қазіргі заманғы ақпараттық технология дегеніміз не?
5. Жаңа ақпараттық технологияның негізгі қасиеттерін атаңыз.
6. Ақпараттық технологиялардың негізгі мақсаттары мн қызметтерін
көрсетіңіз.
7. Технологиялық процесс кезеңдері
8. Ақпараттық технологияның сапасын анықтау үшін, нені білу қажет?
9. Менеджменттің ақпараттық технологияларында қандай құралдар
қолданылады?
10. Үшінші деңгейлі технологиялар дегеніміз не?
11. Программалық құралдарды таңдауда қолданушы қандай факторларды басшылық
етеді?
12. АТ сапасының критерилерін анықтаңыз.
13. Нақты есепті шешу үшін, АТ-ны таңдауда қандай факторлар көмектеседі?
14. Ақпараттық технологияларды классификациялау қандай мақсатпен
енгізіледі?
15. «Қолданушылық интерфейс» термині нені білдіреді?
16. Программист көмегінсіз барлық қажетті есеп берулер мен құжаттарды
редакциялау мүмкіндігі бар программаларға мысалдар келтіріңіз.
17. Ақпаратық технологияның және ақпараттық жүйенің орны мен мәні қандай?
18. Ақпараттық технологияның әрбір жабдықтаушы подсистемасының ролін
сипаттаңыз.
19. Excel кестелік процессоры негізіне ақпараттарды өңдеудің технолгиясы.
20. Excel кестелік процессорының көмегімен экономикалық процестердің
болжаудың негізгі әдістері.
21. Басқару және экономикалық жүйесінде мәліметтер базасы
22. Жергілікті және ауқымды есептеуіш желілері.
23. АТ коммуникациясы: электронды пошта, телеконференция, тарату
(жіберу).
24. Корпоративті ақпараттық жұйелері.
25. Ақпараттық жүйелер басқаруын ұйцымдстыру.
26. Қаржылық – шаруашылық істердің ақпараттық технологияларын зерттеу.
27. Internet желісінің құрылуының тарихы.
28. Internet арқылы қашықтан оқыту.
29. Ақпараттық технолгияларды қолданылуының проблемалары мен
перспективтері.
8 Әдебиет
8.1 негізгі
8.1.1. Максимова О. В., Невзорова В. И. Информационные технологии для
экономистов: - Ростов – на – Дону, Феникс, 2004.
8.1.2 Карминский А. М., Нестеров П. В. Информатизация бизнеса: - М.:
Финансы и статистика, 1997.
8.1.3 Овчаренко Е. К., Ильина О. П., Балыбердин Е. В. Финансово-
экономические расчеты в Excel. Издание 2-е, дополненное: - М.: Издательство
«Филинъ», 1998.
8.1.4 Рудикова Л. В. Microsoft Excel для студента: - СПб.: «БХВ -
Петербург», 2005
8.2. ҚОСЫМША
8.2.1 Автоматизированные информационные технологии в экономике./под
ред. Проф. Г. А. Титоренко М.: Юнити, 1998.
8.2.2 Информационные технологии управления./Под ред.Черкасова Ю. М. —
М.: Инфра, 2000.
8.2.3 Компьютерные технологии обработки информации./ Под ред. Назарова
С. В. – М.: Финансы и статистика, 1993
8.2.4 Свириденко С. С. Современные информационные технологии. М.:
Радио и связь, 1989.
-----------------------
Мәліметтер қоры
Жүргізілген опера- Нормативтік құжат-
тар
ция боынша мәлі-
мет
Басқару есептерінің біріктірілуі
(үнемі және арнайы)
Қосу Салыстырмалы Төтенше жағдай
Мәліметтер қоры
Кеңселік компьтерлік технологиялар
Мәтіндік процессор
Электрондық пошта
Кестелік процессор
Электрондық күнтізбе
Компьютерлік конференциялар
Телеконференциялар
Бейнелерді сақтау
Видеомәтін
Басқару бағдарламалары
Компьютерлік емес кеңселік технологиялар
Конференциялар
Аудио Видео
Факс
Ксерокс
Ұйымдастырушы техниканың басқа құралы
Шешім қабылдауды қолдау жүйесі
Шешім қабылдайтын адам
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz