Файл қосу
Оқыту жұмысын ұйымдастырудың сабақтан басқа түрлері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СемЕЙ қаласындағы ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ | |
|3 деңгейлі СМК құжаты |ПОӘК | |
| | |ПОӘК |
| | |042-18-38.46/03-2014 |
|ПОӘК | | |
|«Бейіндік мектепте |№ 1 басылым | |
|пәнаралық байланысты жүзеге|25.06.2014 ж. | |
|асыру» пәнінің | | |
|оқу-әдістемелік | | |
|материалдары | | |
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
«Бейіндік мектепте пәнаралық байланысты жүзеге асыру»
«5В011000 – Физика» мамандығы үшін
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ
Семей
2014
Мазмұны
|1 |Глоссарий |3 |
|2 |Дәрістер |5 |
|3 |Практикалық сабақтар |52 |
|4 |Студенттердің өздік жұмыстары |53 |
1 ГЛОССАРИЙ
Физика – материаның қарапайым және жалпы формаларының қозғалысы және
олардың өзара өзгеруі жайындағы ғылым, ол дәл ғылымдар қатарына жатады және
бізді қоршаған ортадағы процестер мен құбылыстардың сандық заңдылықтарын
оқытады.
Физиканы оқыту әдістемесі – физиканы оқытудың дидактикалық принциптерінің
қосымшасы болып табылатын педагогикалық ғылым.
Физиканы оқыту пәні – физиканы оқыту процесінде оқушыларды дамыту мен
тәрбиелеудегі, физиканы оқытудың теориясы мен практикасы.
Физиканы оқыту әдістемесінің міндеттері - үш сұрақтың жауабын іздеу: неге
оқытамыз, нені оқытамыз және қалай оқытамыз.
Оқыту технологиясы - бұл оқытудың формалары және тәсілдері, әдістері
Оқытуды гуманизациялау - барлық оқу-тәрбиелеу процесінің орталық
суьбектісі болып табылатын баланың жеке қасиеттеріне баса көңіл аудару.
Оқытуды гуманитаризациялау – сәйкес оқу сабақтарында (әлемдіккөзқарас,
әдіснамалық, тарихи-бионрафиялық, экологиялық) меңгерілетін ғылымдардың
гуманитарлық аспектілеріне баса көңіл аудару.
Оқытуды дифференциациялау – оқушылардың жеке шығармашылық және қызығушылық
қабілеттерін ескеретін оқу процесін ұйымдастыру.
Гимназия - V-XI сыныптар құрамында жұмыс істейтін, ой еңбегіне бейімді
оқушыларды дамытатын және тәрбиелетін орта жалпы білім беретін оқу орны.
Лицей - VIII-XI немесе X-XI сыныптар құрамында жұмыс істейтін кәсіптік
бағытталған жалпы білім беретін мекеме.
Колледж – кәсіптік дайындықты жүзеге асыруға бағытталған кәсіптік бағыттағы
білім беру мекемесі.
Базистік оқу жоспары - орта жалпы білім беретін мекемелердің жұмысын
реттейтін құжат.
Экология - орта жағдайы мен тірі организмдердің өзара қатиынасы жайындағы
ғылым.
Ойлау – обьективті шындықты бейнелетін адамзат танымының жоғары басқышы.
Әлеуметтік мотивтер – оқушылардың басқа суьбектілермен әртүрлі өзара
әсерлермен байланысқан побуждения.
Танымдық мотивтер – оқу іскерлік процесімен және мазмұнымен байланысты
побуждения.
Өткен байланыстар – бьасқа пәндердің ертеректе меңгерілген материалдарымен
физика курсының байланысты.
Ілеспелі байланыстар – бірмезгілде меңгерілетін әртүрлі оқу пәндерінің
ұғымдары, теориялары, заңдары арасындағы байланыс.
Алдағы байланыстар - бұл физика курсының материалдары басқа пәндерді
меңгеру үшін база болып табылатын байланыстар.
Сабақ – бұл мұғалім дәл тағайындалған уақыт мезетінде оқушылардың тұрақты
танымдық іскерлік топтарын басқаратын оқытудың ұйымдастырылған формасы.
Күнтізбелік-тақырыптық жоспар – бұл оқу материалының әрбір тақырыбын
сабақтар бойынша бөлу.
Оқытудың сөздік әдісі – материалды баяндаудың сөздік әдісі (әңгімелеу,
түсіндіру, әңгімелесу, дәріс), сондай-ақ кітаппен жұмыс істеу (оқулықпен,
хрестоматиямен, анықтамалық құралдармен, дидактикалық материалдармен және
т.б.).
Әңгімелеу – меңгерілетін тақырыпқа жататын іс-жүзіндегі материалды
жалғасымдылықпен баяндау.
Түсіндіру – мұғалімнің жаңа ақпартты дәлелдеп, негіздеп, талдап түсіндіруі.
Әңгімелесу - оқытудың «сұрақжауап» әдісі.
Оқу эксперименті – бұл сабақта физикалық құбылыстарды арнайы құралдардың
көмегімен шығару.
Демонстрация – бұл мұғалімнің физикалық құбылыстарды және олардың
арасындағы байланыстарды көрсетуі.
Фронтальды тәжірибе – мұғалімнің текелей басшылығынсыз, жазбаша
нұсқаулықсыз оқушылардың қандай-да бір практикалық іс-әрекеті (бақылау,
өлшеу).
Сыныптан тыс тәжірибелер мен бақылаулар - күнделікті ортада,
табиғатта, ауылшаруашылық өндірістерінде оқушылардың үйде орындайтын
қарапайым тәжірибелері.
Физика кабинеті – бұл оқу қондырғыларымен, көрнекі құралдармен,
оқытудың техникалық құралдарымен жабдықталған өзара байланысты орындар
бөлінген мектептің оқу бөлімшесі.
Физикалық есеп – логикалық ойқорыту, физикалық эксперимент және
математикалық амалдар процесі қолданлатын физика әдістері негізінде
шешілетін кішігірім мәселе.
Есептерді шығару технологиясы – есептің шартында берілген және
ізделініп отырған шамалар арасындағы байланысты тағайындайтын, есептің
жауабына әкелетін амалар мен тәсілдер жиынтығы.
Физикалық есептерді шығаруға үйреті технологиясы – оқушыларға есеп
шығару дағдысын қалыптастыруға әкелетін тәсілдер жүйесі.
Сынақ –сабақ уақытында ұйымдастырылатын оқушылардың білімдері мен
іскерліктерін тексерудің жалпы формасы.
Оқытудың техникалық құралдары – техникалық қондырғылардың және олардың
арнайы дидактикалық материалдарының жиынтығы.
Дыбыстық құралдар (аудиоқұралдар) – ақпарат тек дыбыстық каналдар
арқылы берілетін оқытудың техникалық құралдары (ОТҚ).
Аудиовизуальды (экранды-дыбыстық) құралдар – бұл ақпаратты бірмезетте
көру және дыбыстық каналдар арқылы беретін ОТҚ.
Диафильмдер - өзара байланысты текс пен бейнелердің қатаң жалғасымды
кадрлары.
Дербес (индивидуальная работа) жұмыс – жекелеген оқушылармен физика
және техника бойынша жетекшілік жасау мақсатында, осы мақсатта реферат,
баяндама және мазмұндама дйындау.
Топтық жұмыс – жаңа білімдер мен рактикалық іскерліктерді меңгеру
мақсатында оқушылардың тұрақты шағын тобымен және балалардың
қызығушылықтарын қанағаттандыруға бағытталып жүргізілетін жүйелі жұмыс.
Оқытудың жаңа технологиялары – ЭЕМ көмегімен ақпараттарды көрсету,
тарату.
Оқытудың компьютерлік технологиясы – бұл техникалық құрал компьютер
болып табылатын оқыту жүйесі.
Компьютерлік сауаттылық – бұл оқыту құралы ретінде мұғалім мен оқушыға
ЭЕМ қолдануға мүмкіндік беретін білім мен іскерлік.
2 Дәрістер
Дәріс №1. Оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыруына жағдай жасау
Жоспары
1. Оқушылардың өздік жұмыстыран ұйымдастыру
2. Оқушыларды өз беттерінше жұмыс жасай білуге үйрету
1.Қазіргі жаңа мектептің моделін құрудың біртұтас жолын іске асыруға
бағдарланған жалпы орта білім беруді жаңарту мен жаңғырту стартегиясы ең
басты нәтиже ретінде оқушының өзіндік дамуы мен өзін-өзі басқару қабілетін
дамытуды, таным әрекетінде өзара ықпалдастыққа дайындығын көрсетеді. Білім
берудің жаңа сапаға жетудегі басты мақсаты әлеуметтік белсенді шығармашыл
тұлғаны қалыптастыру болып отыр.
Мектеп бітірушінің бойында қалыптасатын сапаларға өмірдің жаңа
жағдайларына икемделе білуі, игерілген білім мазмұнын, оқу-танымдық
әрекеттегі тәжірибесін пайдалана білуі және өз бетімен танымдық-практиалық
шешім қабылдау, құндылық бағдарлы және коммуникативтік міндеттерді шеше
білуі кіреді. Осыған байланысты оқушының өзіндік әрекетін ұйымдастыру оқу
процесінде қазіргі педагогикадағы өзекті мәселелердің бірі. Оқушының
өзіндік әрекетін жобалау және жүзеге асыру формалары мен тәсілдері
тұрақтала бастаған кезде жалпы білім беретін әр кезеңіндегі оқыту жаңа
педагогикалық шешімдер мен түзетулерді, жан-жақты ойлануды талап етеді. Бұл
алдымен, оқушылардың өзінің іс-әрекетін ұйымдастыру мен өзіндік білім алу
дағдыларын қалыптастыратын ақпараттық және телекоммуникациялық таным
процесіне тарту жағдайында өзіндік әрекетінің аясын кеңейтеді.
Оқушының оқу әрекетіндегі өзін-өзі басқару мен басқаруды ұйымдастыру,
оқыту процесін моделдеудің психологиялық-педагогикалық және дидактикалық
мәселелері бойынша бірқатар ғалымдардың еңбектерінде (Ю.К.Бабанский,
А.А.Вербицкий, Ю.Н.Кулюткин, М.И.Махмутов, В.В.Сериков, Г.С.Сухобская,
Т.И.Шамова, И.С.Якиманскай т.б. ) жан-жақты талқыланып келеді.
Оқушының білім алу процесіндегі өзіндік пікірі мен ой-жүйесінің
негізі бастауыш сатыда қаланатыны белгілі. Сондықтан бастауыш сыныптарда
оқитын балалардың жас ерекшеліктерінің және оның мектепке дейінгі жүйемен
сабақтастығының ескерілуіне баса назар аударылады.
Жаңа 12 жылдық білім беру жүйесіндегі білім нәтижесі ретіндегі негізгі
құзыреттіліктерді қалыптастыру мәселесі осы оқушының өзіндік іс-әрекетін
ұйымдастырудың ұтымды жолдарын іздестіруді меңзейді. Ол оқушылардың жас
және жеке ерекшеліктеріне қарай педагогикалық-психологиялық негіздеуді
қажет етеді.
Сондықтан оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастырудың тиімді жолдарын
іздестіру мәселесі білім беру жүйесінің барлық кезеңдерін қамтиды.
Еліміздің беру жүйесіндегі білім мазмұнын жаңғырту процесі оқу-тәрбие
жұмысын ұйымдастыруға түбірлі өзгерістер әкелуде. Солардың ішінде оқушының
өзіндік жұмысын ұйымдастыруына жағдай жасау мектептің негізгі міндеттерінің
бірі болып табылады.
Жалпы оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыру мәселесі күн тәртібінен
түскен емес. Дегенмен, оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыруға үйрету
тәсілдері бүгінгі күнге дейін өзектілігімен ерекшеленеді.
Баланың өсу кезеңдеріне сай дамуындағы өзгерістер оның өзіндік іс-
әрекетіне тікелей байланысты. Бала қоршаған ортаның ықпалымен өзінің іс-
қимылын өзгертіп отырады. Айналасындағы үлкендердің, құрбыларының іс-
әрекетіне қарап, қызығушылығын да танытып жатады. Сондай-ақ өзінің қарым-
қатынасына назар аударуды олардан талап етеді.
Сондықтан бүгінгі күні еліміздің білім жүйесінде оқыту үдерісін тың
идеяларға негізделген жаңа мазмұнмен қамтамасыз ету міндеті тұр. Жалпы орта
білім берудің жалпыұлттық деңгейдегі басты мақсаты – Қазақстан
Республикасының әлеуметтік, экономикалық, қоғамдық-саяси өміріне белсенді
араласуға дайын, құрзыретті тұлғаны қалыптастырауға ықпал ету. Білім
берудің әлемдік озық тәжірибелерге сүйеніп әзірленген оқытуда мектеп
түлегінен күтілетін нәтиже негізгі құрыреттіліктердің қалыптасуымен
айқындалады.
Құзыреттілік – оқушының әрекет тәсілдерін жан-жақты игеруінен
көрінетін білім нәтижесі.
Бұл оқушының оқу-танымдық әрекетіндегі өзіндік қызметін анықтауына,
өзінің бағдары мен өз іс-әрекетіне баға беруіне, іс-әрекет нәтижесін
өзгемен салыстыруға мүмкіндік туғызады.
Әрине, оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыру, оған басшылық жасау –
мұғалім үшін жауапты да, күрделі жұмыс. Оқушының өзіндік әрекетке
белсенділігін арттыруға баулу әрбір мұғалімнің алғашқы міндеттерінің
біріне айналуы тиіс.
Оқушылардың өзіндік әрекет дағдыларын қалыптастыруда бір-бірімен тығыз
байланысты екі міндетті шешу қажет. Бірі – оқушылардың танымдық көзқарасын
қалыптастыра отырып, дамыту, екіншісі - өзінің практикалық іс-әрекетін
бағалауға, өзіндік қорытынды шығаруға, шешім қабылдауға баулу.
Өзіндік жұмыс терең де берік білім алу құралы бола отырып, оқушының
азамат ретінде өмірден өз орнын табуға кепіл бола алады.
Әрине, оқу-тәрбие процесінде оқушы өзінің іс-әрекетін өз бетімен
ұйымдастырып алып кете алмайтыны түсінікті. Оған әр оқушы жеке тұлға
ретінде дамыту арқылы, жеке ерекшеліктерін ескере отырып, қабілеті мен
мүкіндіктерін ашу арқылы қол жеткізуге болады.
2. Оқушының өзіндік білімін кеңейтуге деген алғашқы қадамы өз іс-
әрекетіне басшылық жасай білуінен байқалады. Ол мектепке дейінгі жастағы
баланың ойын әрекетінен айқын байқалады. Сондықтан, баланың өзі атқарып
отырған әрекеті жөнінде ақпарат алу, яғни әңгімеге тарту оның ақыл-ойының
одан әрі дамуына кепіл бола алады. Оған мектеп табалдырығын аттаған сәттен
бастап, оқушы ретінде өзіндік іс-әрекетін ұйымдастыруға жағдай жасау арқылы
қол жеткізуге болады. Ол мектепке дейінгі қаланған дағдылар негізінде,
сондай-ақ бастауыш білім беру сатысымен тікелей сабақтастықта жүзеге
асырылады.
Ал мектепке дейіні даярлық жүйесімен сабақтастық – баланың оқу
әрекетіне еркін енуінің бірден бір кепілі. Баланы мектепке даярлау мектепке
дейінгі ересектер тобында белгілі бір деңгейде қалыптасып келеді де,
мектептегі жүйелі оқу әрекетіне араласқанда өзінің дамуын жалғастырады. Бұл
жағдай баланың мектеп оқушысы болып қалыптасуына, ойын әрекетінің оқу
әрекетіне ұласуына негіз болады.
Мектепке келгеннен кейін оқушының ойын түріндегі өзіндік іс-әрекетін
дамыта отырып, оқу әрекетіне ұштастыру оқытушы тарапынан жоғары
біліктілікті талап етеді. Мұғалім оқушының өз бетімен жұмыс істей білу
қабілетін ашудың педагогикалық-психологиялық, ғылыми-әдістемелік
негіздерінен хабардар болуы тиіс. Мұнда мектептің басқару жүйесі мен
ұйымдастыру тәжірибесі, сондай-ақ материладық-техникалық әлеуеті де зор рөл
атқарады.
Өз бетімен ойнап отырған бала өз бетінше ойлай да алады. Ендеше,
оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыруды бастауыш сатыда-ақ қолға алуға
болады.
Оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастырудың педагогикалық-психологиялық,
әдістемелік негіздері білім беру жүйесінің барлық кезеңдерінде
қарастырылады.
Мақсатқа қоюға үйретудің өзі қарапайым әрекеттер жиынтығынан бастау
алады. Мақсатқа жету процесінің өзі терең ойлануды, әрекеттерді
сабақтастыра, салдыстыра білуді талап етеді. Мұның бәрі оқушының жеке
қабілеттерінің дамуымен тығыз байланыста жүзеге асырылады.
Сондай-ақ мұғалімнің жүйелі ұйымдастыруымен, нәтижеге бағыттауымен,
тиімді жоспарлауымен, бірізділікпен орындалатын іс.
Қорыта айтқанда, бүгінгі күнге дейінгі тәжірибеде қолданып келе
жатқан оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыру және жүзеге асыру процесі
бүгінгі күннің талабын толық қанағаттандыра алмай отыр. Оның басты себебі
оқу-тәрбие процесінде оқушының өзіндік әрекетін ұйымдастыра білуге баулу
ісін жаңа, тың иедяларға негізделген озат технологияларды қажет етуінде.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары
1. Құзіреттілік деген не?
2. Өздік жұмыс деген не?
3. Өзбетінше жұмысты ұйымдастырудағы мұғалімнің ролі қандай?
Дәріс №2. Кәсіптік бейімдеп оқыту әдістемесі (12 жылдық мектеп)
Жоспары:
1. Бейіндік пәндер туралы мағұлыматтар
2. Физика пәнін оқытудың масаты мен міндеттері
1. 12 жылдық білім беру жүйесіндегі бейіндік оқыту жаратылыстану –
математикалық бағыттағы пәндер химиялық – биологиялық және физикалық –
математикалық бейіндік бағытта келесі пәндерді оқытады (1-сурет).
1-сурет – Жаратылыстану – математикалық бағыттағы бейіндік пәндер
Қоғамдық – гуманитарлық бағыттағы пәндер филологиялық, әлеуметтік –
экономикалық, тарихи – құқықтану бейіндік бағытта келесі пәндерді оқытады
(2-сурет).
2-сурет – Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы бейіндік пәндер
Осы бейіндік бағыттарға байланысты оқушылардың қалаған мамандықтарына
икемделуіне жағдайлар туындайды. Сонымен қоса «мектеп-колледж-ЖОО»
жүйесінің сабақтастығының болуы негізгі шарт болып есептелінеді.
Бейімдік оқыту жаратылыстану-математикалық, қоғамдық-гуманитарлық бағытта
жүзеге асырылуда бірге келесі жағдайларды ескеру қажет. Біріншіден,
бейіндік оқытуды анықтауда, 11-12 сынып оқушыларының жекелеген қабілеті мен
қызығушылығын ескеру үшін білім беру мазмұнының құрамы мен құрылымы
педагогикалық жағдайлар жасауға бағытталуы керек.
Екіншіден, екі бағыт шеңберінде білім беру мазмұнын анықтауда
оқушылардың базалық жалпы білім беру даярлығын аяқтауды қамтамасыз ететін
міндетті оқу пәндерінің көлемін азайтып, базалық мазмұндағы пәндер үшін оқу-
әдістемелік кешендердің саны оңтайландырылып, республикада қалыптасқан
вариативті білім берудің және т.б. институционализациялау
Бейіндік оқыту жүйесінің үйлесімділігі аралас оқу пәндерінің есебінен
қамтамасыз етіледі және оқу мазмұнының элементтерінің келесідей типтерін:
базалық мазмұндағы жалпы білім беретін пәндер (инвариантты компонент),
жалпы білім беретін бейіндік пәндер және таңдау бойынша міндетті пәндер
(вариативті компонент), таңдау бойынша курстар (мектеп, оқушы компоненті)
енгізеді.
12 сыныптың түлектерінің жетістігі мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандартының талаптары деңгейімен біріңғай ұлттық тестілеу нәтижесі бойынша
анықталады.
Таңдау бойынша пәндерге оқушылар үшін қатысу міндетті. Берілген
компонент білім беру мазмұнының вариативті элементімен қарастырылып,
мектеп өздігінен ұйымдастырады. Міндетті пәндер «толықтыру» қызметін
орындап, «өзге» бағыттағы мазмұн есебінен білім беруді толықтырады.
Оқушылар басқа бағыттағы жалпы білім беретін бейіндік пәндердің тізімінен
екі оқу пәнін таңдау мүмкіндігін алады.
Қызығушылығы бойынша курстар оқу жоспарының оқушы компонентінің
есебінен іске асырылады және екі міндетті орындайды. Біріншісі - жалпы
білім беретін бейіндік пәндердің қолданбалы сипатын қамтамасыз ету. Екінші
міндет - оқушылардың жеке қызығушылығын қанағаттандыру бойынша таңдаған
бейіні шеңберінде білім беру мазмұнын іске асыруды қамтамасыз ету.
Базалық мазмұндағы жалпы білім беретін пәндердің, бейіндік жалпы білім
беретін пәндердің, таңдау бойынша міндетті пәндердің, таңдау бойынша
курстардың шамамен көлемдік ара-қатынасы 56:30:16 пропорциясымен
анықталады.
Бейіндік оқытуды іске асыру жалпы білім беретін мектептерде,
гимназияларда, лицейлерде, дарынды балаларға арналған мамандандырылған
мектептерде, мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған арнайы мектептерде
жүзеге асырылады.
Материалдық-техникалық жағдайын, кадрлық әлеуеті мен оқу-әдістемелік
қамтамасыз етуді ескере отырып, үшінші сатыдағы бейіндік оқыту төмендегі
ұйымдастыру нысандары бойынша қарастырылады:
1. Бір бейінді мектеп – бір бейінді оқытуды іске асыру; Бір бейінді
оқыту кезінде (грек сөзі - monos - біреу, жалғыз) оқу орны бейіндік
оқытудың бір бағытын іске асырады. (лицейде жартылыстану-математикалық
немесе гимназияда қоғамдық-гуманитарлық).
2. Көп бейінді мектеп – бірнеше бейінді оқытуды (жалпы білім беретін
мектептер) іске асыру. Көпбейінді оқыту кезінде (грек сөзі polys –
көптеген, есепсіз, көлемді) оқу орны бейіндік оқытудың 2-3 бағытын
іске асырады (жаратылыстану-математикалық немесе қоғамдық-
гуманитарлық).
Бейіндік оқыту міндеттерін іске асыру мақсатында 3 деңгейде
вариативтік білім беру жүйесіне құрылды: институционалдық, мазмұнды және
технологиялық.
Институционалдық деңгейі – 11-12 сыныптарда жалпы орта білім беретін оқу
орнының көп қыры мен түрлі деңгейін анықтайды. Әр түрлі жалпы білім
беретін мектептер, гимназиялар (11-12 сыныптар), академиялық лицейлер
(5-12 сыныптар), бейіндік (11-12 сыныптар) мектептерді қамтиды.
Бұл деңгейде ауылдық жердегі мектептердің әлеуметтік маңызы ескеріле
отырып, жалпы білім беретін мектептер сақталып және одан әрі дамыту
қарастырылады.
Жалпы білім беретін мектептер 1-4, 5-10 сыныптардың бағдарламаларына және
11-12 сынып оқушыларының бейіндік оқыту бағдарламаларын толық іске асырады.
Қалалық жерлерде тек қана 11-12 сыныптардың бағдарламалары жүзеге асатын
Қазақстан үшін жаңа типті оқу орны институционалды - бейіндік мектептер
құрылуда және бейіндік мектепті «мектеп–колледж», «мектеп–ЖОО» кешені
жүйесінде құру мүмкіндігі шешілуде. Техникалық және кәсіптік білім беретін
мектептердің 1-2 курстарында білім алушы 11-12 сыныптың оқу бағдарламасын
орындайды. Сол себептен оқытылатын базалық пәндер жалпы бейіндік мектеп
жоспарымен сәйкес болу керек. Ал кәсіби бағытта арнаулы білім беру
ұйымдарының желісі (хореграфиялық, спорттық, көркем өнер, кадеттер мектебі
және т.б.) сақталуып, бейіндік мектеппен сабақтастық орнату мәселесі
қарастырылуда.
«Назарбаев зияткерлік мектептері» дарынды балаларға арналған арнаулы
мектептер жүйесі дамып, онда 12 жылдық мектеп жүйесі жүзеге асумен қоса іс-
тәжірибесі таратылу қолға алына бастады.
Қазіргі кезеңде аталған білім беру мекемелерінің көп қырлы жағдайында
бірыңғай білім беру кеңістігі, білім беру стандарттарымен қамтамасыз
етіліп, онда білім берудің базалық мазмұнының құрамы мен құрылымының жалпы
талаптары, жалпы орта білім берудің күтілетін нәтижелері анықталу
қарастырылуда.
Мазмұнды деңгей – оқу бағдарламалары мен оқу әдебиеттерінің
вариативтілігін, кіріктірілген оқу курстарын енгізуді, мектептің бейіндік
оқыту бағыттарын, оқушының таңдау бойынша курстар құрамын таңдау
мүмкіндігін қарастырады. Оқу процесі – оқытудың жинақталған жүйесі
негізінде құрылады.
Технологиялық деңгей – оқытудың тиімді технологиясын енгізумен
анықталған. Оқу бағдарламалары тек қана оқылатын материалды ғана емес
жоғары сыныптағылардың қызмет түрлерімен анықталады: зерттеу, пікірталас,
құрастыру, жобалау және т.б.
Бейіндік оқытуды ұйымдастыру мен дамыту негізі - білім беру процесінің
барлық субьектілерінің ақпараттық мәдениеті мен технологиялық мәдениетін
дамыту мен қалыптастыру болып табылады.
12 жылдық білім беру жүйесіне көшу жағдайында оның құрылымы оқытудың
мақсаты мен міндеттерінің арасындағы байланысты құру, әрбір жас сатыларында
оқушыларды тәрбиелеу мен дамытуды олардың психологиялық, физиологиялық және
жас ерекшеліктерне қарай қамтамасыз етуге тиіс.
Қазақстан қоғамының қазіргі геосаяси, экономикалық және әлеуметтік
жағдайы, әлемдік білім кеңістігіне кірігуі Қазақстан Республикасының жалпы
орта білім беру жүйесін жаңғыртуды, атап айтқанда, орта білім мазмұны мен
құрылымын, мақсаттарын қайта қарауды және оқыту мерзімін кеңейтуді талап
етеді.
Қазақстанда бейіндік оқытуды ұйымдастыруды оқушылардың оқуын саралап
жіктеу және даралау әдісі ретінде екі кезеңге бөліп қарастырамыз.
Республикадағы білім берудің бірінші кезеңі, ХХ ғасырдың 90-жылдарынан
бастап, барлық кеңестік кезеңнен кейінгі елдер кеңістігінің тәжірибесіндегі
бір, бірыңғай жалпы білім беретін кеңестік мектептерді өзгерту қажеттігі
туындады. ХХ ғасырдың соңғы он жылдығы оқу орындары (лицей, гимназия,
арнаулы мектептер, дарынды балалар мектебі, халықаралық мектептер)
моделінің дамуы және қалыптасуымен, мемлекеттік емес сектордағы оқу
орындарының құрылуымен, авторлық оқу курстарының бағдарламасын әзірлеумен
ерекшеленді.
Бейіндік оқытуды деңгейлеп, саралап жіктеу мен даралауды жүзеге асыру
үшін педагогикалық қызметкерлердің дайындық деңгейін мазмұнды жақсарту мен
оқу процесін ұйымдастыру қажет. Бейіндік оқытуды ұйымдастыруда кәсіби
пәндерді оқытуды ғылым магистрлері арқылы шешу қарастырылуда.
Қазақстандағы бейіндік оқыту идеясын жүзеге асыруда Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті жалпы орта білім беру
стандарты «Негізгі ережелер» ҚР МЖБС 2.003. – 2008 енгізумен байланысты.
Бұл құжатта жалпы орта білім берудің жоғары сатысына сипаттама беріліп,
Қазақстандағы бейіндік оқытудың ұйымдастыру мен 11-12 сыныптардағы оқытудың
нормативтік мерзімі 2 жыл болып анықталған.
Бейіндік оқытудың міндеттеріне оқушылардың танымдық қызығушылығын,
шығармашылық қабілетін дамыту, саралап, жіктеп оқыту негізінде өзіндік оқу
қызмет дағдысын қалыптастыру жатқызылды.
2. «Физика» пәні
І «Физика» пәнін оқытудың мақсаты мен міндеттері
Пәнін оқытудың мақсаты – оқушылардың ғылыми дүниетаным негіздерін
қалыптастыру, танымдық қызығушылықтарын, физикадан игерген білімдері
негізінде олардың практикалық біліктері мен дағдыларын дамыту.
Пәнді оқыту міндеттері:
– оқушылардың қазіргі заманғы әлемнің физикалық бейнесінің
негізінде жатқан іргелі заңдар мен принциптер туралы; табиғаттың
ғылыми таным әдістері туралы білімді игеруіне;
– оқу пәні және ғылыми таным әдістері арқылы оқушылардың танымдық
және шығармашылық қабiлеттерiн, игерген білімдерін оқу және
өмірлік жағдаяттарда шығармашылықпен пайдалана алу дағдыларын
дамытуға ықпал ету жатады.
ІІ. «Физика» пәнінің базалық мазмұны.
Табиғатты танып-білудің ғылыми әдісі. Физика – табиғат туралы ғылым.
Физика құбылысы. Табиғатты зерттеудің ғылыми әдістері: бақылау, тәжірибе.
Физикалық шама. Физикалық шамаларды өлшеу. Қателікті анықтау.
Механика. Механикалық қозғалыс. Механикалық қозғалыстың
салыстырмалылығы. Жылдамдық. Үдеу. Түзусызықты бірқалыпты және бірқалыпсыз
қозғалыс. Денелердің еркін түсуі.
Қисық сызықты қозғалыс кезіндегі орын ауыстыру мен жылдамдық.
Материялық нүктенiң шеңбер бойымен қозғалысы.
Инерция. Денелердің әрекеттесуі. Масса. Заттың тығыздығы. Күш.
Күштерді қосу. Ауырлық күші. Серпімділік күші. Гук заңы. Үйкеліс күші.
Ньютон заңдары. Денелердің ауырлық күші әрекетінен қозғалысы. Бүкiләлемдiк
тартылыс заңы. Дененің салмағы. Салмақсыздық.
Қысым. Паскаль заңы. Гидравликалық пресс. Қатынас ыдыстар.
Манометрлер. Атмосфералық қысым. Сорғылар. Барометрлер. Архимед күші.
Денелердің жүзу шарттары. Ауада ұшу.
Механикалық жұмыс. Қуат. Механикалық энергия (потенциялық және
кинетикалық). Механикалық энергияның сақталу заңы.
Тепе-теңдiк шарттары. Жай механизмдер. Механизмдердің пайдалы әрекет
коэффициенті.
Дене импульсі. Импульстiң сақталу заңы. Реактивтi қозғалыс.
Идеал сұйықтың қозғалысы. Бернулли теңдеуі. Тұтқыр сұйықтың қозғалысы.
Сұйықтағы дененің қозғалысы. Ұшақ қанатының көтеруші күші.
Механикалық тербеліс және оның сипаттамалары. Математикалық маятник.
Серіппедегі жүктің тербелісі. Резонанс.
Көлденең және қума толқындар. Толқынның сипаттамалары. Дыбыс
толқындары. Дыбыс жылдамдығы. Дыбыстың қаттылығы, үннің биіктігі. Дыбыстың
қаттылығы, тон биіктігі. Жаңғырық.
Молекулалық физика. Жылу құбылыстары. Заттың құрылысы. Атомдар және
молекулалар. Молекулалардың қозғалысы. Диффузия. Температура. Дене
температурасының оның молекулаларының жылдамдығына тәуелділігі. Ішкі
энергия және оны өзгертудің тәсілі.
Iшкi энергия және оны өзгерту тәсiлдерi. Жұмыс және жылу берілу. Жылу
берілу түрлері – жылуөткізгіштік, конвекция, сәуле шығару. Жылу мөлшері.
Заттың меншікті жылу сыйымдылығы. Отынның меншікті жану жылуы.
Заттың агрегаттық күйлері. Балқу және қатаю. Булану және конденсация.
Қайнау. Жылулық процестердегі энергияның сақталу және айналу заңы.
Термодинамиканың бiрiншi заңы. Газдың және будың жұмысы.
Қатты денелер мен материалдардың механикалық қасиеттері. Жылу
қозғалтқыштары. Жылу машиналары және табиғатты қорғау.
Электродинамика. Денелердің электрленуі. Электр заряды. Зарядтардың
өзара әрекеттесуi. Электр зарядының сақталу заңы. Кулон заңы. Электр өрiсi.
Электр өрісінің элекрт зарядына әсері. Электр өрiсiндегі өткізгіштер және
диэлектриктер.
Тұрақты электр тогы. Ток көздері. Ток күшi. Кернеу. Электр
кедергiсi.. Тiзбек бөлiгi үшiн Ом заңы. Өткiзгiштердi тiзбектей және
параллель қосу. Джоуль-Ленц заңы. Шала өткізгіштер. Конденсаторлар.
Конденсаторларды қосу.
Магниттік өзара әрекеттесу. Магнит өрісі. Жердің магнит өрісі. Эрстед
тәжірибесі. Токтың магнит өрісі. Электромагнит. Магнит өрісінің тогы бар
өткізгішке әрекеті. Электроқозғалтқыш. Электромагниттiк индукция. Фарадей
тәжірибелері. Трансформатор. Электр энергиясының алыс қашықтыққа
жеткізілуі.
Электромагниттiк тербелістер. Электромагниттiк өріс. Электромагниттiк
толқындар. Радиотелефон және теледидар байланыс принципі.
Жарық – электромагниттік толқын. Жарықтың шағылу және сыну заңы. Жазық
айна. Линзалар. Оптикалық аспаптар. Жарықтың дисперсиясы. Электромагниттi
сәулелердің түрі және оның тірі ағзаға әсері.
Радиактивтік. Радиактивті ыдырау заңы. Ядролық реакциялар. Радиактивтi
изотоптар. Ауыр ядролардың бөлінуі. Тізбекті реакция. Ядролық реактор.
Ядролық энергетиканың экологиялық проблемалары және оларды шешу жолдары.
Термоядролық реакциялар. Радиактивті сәулеленуден қорғану. Адамзаттың
энергетикалық проблемалары. Қазақстанның энергетикалық әлеуеті және оның
болашағы.
Кванттық физиканың элементтерi. Квант туралы түсініктің дамуы. Планк
гипотезасы. Фотоэффект. Столетов тәжірибелері. Фотоэффект үшін Эйнштейн
формуласы. Фотоэффектіні техникада пайдалану. Фотондар. Рентген сәулелері.
Резерфорд тәжірибесі. Атомның планетарлық моделі.
Атом ядросының құрамы. Ядролық өзара әрекеттесу. Ядролық күштер.
Ядроның байланыс энергиясы. Радиактивтiк. Радиактивтi ыдырау заңы. Ядролық
реакциялар. Радиоактивтi изотоптар. Ауыр ядролардың бөлiнуi. Тiзбектi
ядролық реакциялар. Атаом энергиясы. Ядролық реактор. Радиоактивтi
сәулелерден қорғану.
Жасанды радиоактивтiк.. Ядролық энергетика. Термоядролық реакциялар.
Адамзаттың энергетикалық мәселелерi.
ІІІ. Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар.
– фактілер мен құбылыстар, ұғымдар, түсініктер, заңдар,
теориялық қорытындылар - ғылыми білім санатын білуі қажет;
– бақылау, эксперимент, модельдер және болжамдарды құру,
нәтижелерден қорытындысы және оларды тексеру - ғылыми
таным әдістерін білуі қажет;
– физикалық құбылыстар, физикалық заң, заттар, материялық
нүкте, траектория, жол, орын ауыстыру, лездік жылдамдық,
үдеу, инерциялық санақ жүйесі, инерциялық емес санақ
жүйесі, инерция, масса, күш, дененің салмағы, салмақсыздық,
тұйық жүйе, дене импульсі және импульс күші, реактивті
қозғалыс; заттың дискреттік құрылысы; жылулық қозғалыс;
молекулалар қозғалысының жылдамдығы; температура; ішкі
энергия; жұмыс ішкі энергияны өзгертудің тәсілі ретінде;
жылу өткізгіштік; конвекция; сәуле шығару; жылу мөлшері,
заттың меншікті жылу сыйымдылығы; калориметр; отынның
меншікті жану жылуы; заттың агрегаттық күйлері; қатты
денелер; кристалл және аморф денелер; деформация; жылулық
ұлғаю; балқу және қатаю; меншікті балқу жылуы; сұйық;
булану; конденсация; қайнау; қайнау температурасы; меншікті
булану жылуы және конденсацияның меншікті жылуы; газ;
газдың көлемі және қысымы; газ және бу ұлғайғандағы
жасалынатын жұмыс; іштен жану двигателі; жылу двигателінің
пайдалы әсер коэффициенті; денелердің электрленуі, электр
заряды, электр зарядтарының екі тегі, электр өрісі, электр
өрісінің күш сызықтары, кернеулік, потенциал, электр
өрісінің жұмысы, электроскоп, конденсатор,
электрсыйымдылығы; электр тогы: токтың бағыты, тоқ күші,
электр тізбегі, электр кернеуі, электр кедергісі, меншікті
кедергі, өткізгіш, диэлектрик, жартылай өткізгіш, тұрақты
ток, амперметр, вольтметр, омметр, реостат, ток көздері,
тоқтың жұмысы мен қуаты; газ разряды, электролиз, плазма,
анод, катод; гармониялық тербеліс, көлденең және қума
толқын, фотон, фотоэффект, фотоэффектінің қызыл шекарасы,
ядролық реакция; байланыс энергиясы, жартылай ыдырау
периоды, бөлінудің тізбекті ядролық реакциясы,
радиоактивтілік, радиоактивтік ыдырау, ядролардың бөлінуі –
ұғымдарын білуі қажет;
– жол, жылдамдық, масса, тығыздық, үдеу, күш, қысым,
импульс, жұмыс, қуат, кинетикалық энергия, потенциалдық
энергия, пайдалы әрекет коэффициенті, ішкі энергия,
температура, жылу мөлшері, отынның меншiктi жану жылуы,
меншікті жылу сыйымдылық, меншікті балқу жылуы, меншікті
булану жылуы, ауаның ылғалдылығы, электр заряды, электр
тогының күші, электр кернеуі, электр кедергісі, электр
тогының жұмысы және қуаты, линзаның фокустық ара
қашықтығы, тербелістің амплитудасы, периоды, жиілігі,
толқын ұзындығы – шамаларды білуі қажет;
– Паскаль, Архимед, Ньютон, Кеплер, бүкіләлемдік тартылыс,
Гук, механикалық энергияның және импульстің сақталу,
молекула-кинетикалық теорияның негізгі қағидалары, жылулық
және механикалық процестердегі энергияның сақталу және
айналу, Кулон, Ом, Джоуль-Ленц, электролиз, радиоактивті
ыдырауды - заңдарын білуі қажет;
– табиғат құбылыстарын ғылыми зерттеу әдістері, бақылау
жүргізу, эксперименттерді жоспарлап және орындау, өлшеу
нәтижелерін өңдеу, алған нәтижені түсіндіру, қорытынды
жасау, өлшеу нәтижесіндегі қателіктерді бағалауда пайдалана
алуы;
– физика бойынша теориялық білімдерін әр түрлі қызмет
саласында, өмірде қолданыстарын білуі;
– бірқалыпты түзусызықты қозғалыс, сұйықтар мен газдардағы
қысымның берілуі, денелердің жүзуі. физикалық құбылыс,
диффузия, заттың агрегаттық күйлері, жылу берілудiң
түрлерi, жылуөткізгіштік, конвекция, сәулелену, булану,
конденсациялану, қайнау, балқу, кристалдану, денелердің
электрленуі, электр зарядының әрекеттесуі, магниттердің
әсерлесуі, тогы бар өткізгішке магнит өрісінің әсері,
токтың жылулық әсері, электромагниттік индукция, шағылу,
жарықтың сынуы және шағылуы, дисперсиясы - физикалық
құбылыстарды сипаттау және түсіндіру;
– кинематика заңдары негізінде тұрақты үдеумен қозғалуы, шеңбер
бойымен бірқалыпты қозғалуы, еркін түсу үдеуі;
– Ньютонның динамика заңдары, импульс пен энергияның сақталу
заңдарын қолдану негізінде әр түрлі механикалық қозғалыстар,
денелердің өзара әрекеттесуі;
– атомдардың энергия шығаруы және жұтуы; жылулық сәулелену және
Планктың кванттық гипотезасы, фотоэффект, кванттың энергиясы,
рентген сәулелері;
– ядролық реактордың әрекет ету принципі, тіршілік иелеріне
иондаушы сәулелердің әсері; ядролық энергетиканы пайдалануға
байланысты туындайтын экологиялық проблемалар; ядролық физика
саласындағы отандық және шетел ғалымдарының жетістіктері;
– элементар бөлшектер, нанотехнологиялар, олардың адамзаттың
дамуындағы рөлі туралы мәліметтерді;
– ара қашықтық, уақыт аралығы, масса, күш, қысым;
температура, ауаның ылғалдылығы, ток күші, кернеу, электр
кедіргісі, электр тогының жұмысы мен қуаты, электр тогы; ара
қашықтық, уақыт аралығы, масса, күш - физикалық шамаларды
өлшеу үшін физикалық құралдар мен өлшеу аспаптарын қолдану;
-суыған дене температурасының уақытқа тәуелділігі, заттың агрегаттық
күйi өзгерiсіндегі зат температурасының уақытқа тәуелдігі, тізбектегі ток
күшінің кернеуге тәуелділігі, түсу бұрышының шағылу бұрышына , шағылу
бұрышының түсу бұрышына тәуелділігі; уақыттың жүрілген жолға тәуелділігі,
серпінділік күшінің серіппенің ұзаруына тәуелділігі, үйкеліс күшінің нормал
қысым күшіне тәуелділігі, маятниктің тербеліс периодының жіптің ұзындығына
тәуелділігі, жүктің тербеліс периодының серіппеге ілінген жүктің массасына
және серіппенің қатаңдығына тәуелділігін өлшеу нәтижелерін кесте, сызба,
графиктер көмегімен және эмпирикалық тәуелділіктер негізінде көрсете білуі
тиіс.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары
1.Бейінді мектеп
2.Физиканы оқытудың мақсаты мен міндеттері.
3.Мазмұндық деңгей деген не?
4.Технологиялық деңгей деген не?
Дәріс №3. Оқушының өзіндік жұмыс жүргізу қабілетін дамыту жолдары
Жоспары:
1.12 жылдық білім берудің мақсаты мен міндеттері
12 жылдық жалпы орта білім берудің басты мақсаты өзінің және қоғамның
мүддесі үшін өзін – өзі белсенді етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі
ортада өмір сүруге бейім, бәсекеге қабілетті және құзіретті, шығармашыл,
білімді тұлғаны қалыптастыру және дамыту екендігі айқындалды. 12 жылдық
білім беру стандартында Жалпы орта білім берудің 3 сатысының негізгі
міндеттері көрсетілген. Бастауыш білім берудің негізгі міндеті – білім
алушының даралығын ашу және оқу әрекетін игерту. Негізгі орта мектепте оқу
әрекетін ұйымдастыру жеке тұлғаның өзін – өзі таныту тетіктерін, ғылыми
таным мен ойлау әдістерін, зерттеу мәдениетінің негіздерін игеруді, кәсіби
мақсаттарын қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Үшінші сатысында оқу әрекеті
дербестікке бағытталады.Оқу әрекеті адамзат баласы жинақтаған тәжірибені
меңгеру. «Кез келген әрекет талдаудан басталады». Оқушылардың оқу танымдық
іс – әрекетінің бірі – өзіндік жұмыс. Қазіргі кезде негізгі талап –
оқушының белсенді сезімін оята отырып, оларды басқара білу. Өзіндік жұмыс –
оқушының ойлау қабілетін, ақыл – ой және іс – тәжірибесінен туындайтын оқу
тану әрекеті. Оқу үрдісінде өзіндік жұмыстың төрт түрі қарастырылған. 1)
Үлгі бойынша орындалатын; 2) Реконструктивті – вариативтік; 3) Жаңалық
ашатын; 4) Шығармашылық. Бірінші жұмыста оқушы көрсеткен үлгі бойынша,
белгілі бір іс – әрекетінің жолын ұғынады. Тапсырмаларды нұсқаулар, белгілі
формулалар, теоремалар арқылы орындайды.
Реконструктивті – вариативтік өзіндік жұмыстар оқушылардың алған
білімін қолдануға ынталандырады, сонымен қатар білімін тереңдетеді.
Тапсырмалар тек шешімнің жалпы қағидаларын ғана көрсетеді.
Шығармашылық өздік жұмыстар оқушының пәнге деген ынтасын қалыптастырады,
оқуға деген көзқарасын өзгертеді, физикалық ой-өрісін кеңейтеді: 1) Бір
есепті бірнеше тәсілмен шығару; 2) Заңдарды эксперимент жүзінде дәлелдеу;
3) Өз бетінше есеп, мысалдар құру; 4) Баяндамалар, басқа жұмыс түрлері.
Физикадан оқушы білімін тексерудің, бағалаудың бір түрі – сынақ, деңгейлік
тапсырмалар және т.б. Сынақ жүйенің беретін нәтижесі: 1. Оқушылардың
тақырыпты қалай меңгергендігін анықтауға; 2. Оқушының оқуға
жауапкершіліктерін арттырып, олардың өздігінен жұмыс істеуге талпындыруға;
3. Оқушы іскерлігін арттырып, дүниені тануға ұқыптылығын дамытуға; 4. Оқушы
білімін тексеруде мұғалім еңбегін жеңілдетуге мүмкіндік береді. Деңгейлік
тапсырмаларды орындағанда әркім қабілетіне қарай алған білімдерін іс
жүзінде қолдана білуге үйренеді.
Оқу процесінде оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру өзара тығыз
байланысты екі міндетті есте тұтуды қажет етеді. Бұл, біріншіден
оқушылардың танымдық қызметіндегі өзіндік, яғни оларды өз бетінше білім
алуға үйрету болса, екіншіден алған теориялық білімдерін, дағдыларын
практикада өз бетінше қолдана білуге үйрету. Оқушылардың өзіндік жұмысы –
бұл мұғалімнің тікелей қатысуынсыз, бірақ оның басшылығымен және
бақылауымен орындайтын жұмысы. Өзіндік жұмысты орындау кезінде оқушы
теориялық білімін кеңейтеді, тереңдетеді, белсенді іс – әрекет барысында
ойлау қабілеттері дамиды, ал ең бастысы өзіне деген сенімі нығайып,
жауапкершілікті сезіну қалыптасады. Өзіндік жұмысты ұйымдастыруда
жұмыстың міндетін түсіндіру, орындар алдында бағыт – бағдар, түсінік –
нұсқау беру, оқушылардың мақсатты түрде жұмыс істеп, оның нәтижелі жемісті
болуына ықпал етеді. Дұрыс ұйымдастырылған өзіндік жұмыстардың оқу тәрбие
процесіндегі мәні ерекше. Атап айтқанда:
өзіндік жұмыс тапсырмалары арқылы оқушылардың математика пәніне деген
қызығушылықтарын арттыру; оқушылардың алған білімдерінің, дағдыларының
алдағы өмірлеріне қажеттілігі мен оны қолдана алуларына қол жеткізу;
оқушылар істейтін жұмысының мақсатын айқындап, жұмысты өз еркімен ерік –
жігерімен, қалауымен орындауы; оқушылар істейтін жұмысының қорытындысын
шығарып, нәтижесін алу.
Қазіргі уақытта оқушыларға физикадан білім беру жүйесінің алдына
келесі міндеттер қойылған: оқытудың немқұрайлы жақтарын жою; оқытудың
қолданбалы бағытын кеңейту; оқушыларда практикалық біліктілікті және
дағдыларды қалыптастыру және т.б. Оқушылардың білімдері біліктілік пен
дағдыларға айналу үшін, міндетті түрде оқушылардың өздері талаптану
керек. Өзіндік жұмыс – бұл әрбір адамның әрекетті саналы түрде таңдап алып,
оны табандылықпен орындау арқылы сипатталатын қасиет. Оқушылардың өзіндік
жұмысы деп, олардың жоғары түрде белсенділік, шығармашылық, өз пікірін
айтып, инициатива көрсету арқылы орындайтын іс әрекетін айтамыз. Бұл жерде
өз бетімен орындалатын жұмысқа өте кең түсінік берілген. Оқушылардың әрбір
ойлау белсенділігіне қойылатын талап – бүкіл оқыту үрдісіне таралатын
дидактикалық принцип болып табылады. Оқушылардың өзіндік жұмыс істеулерінің
маңызды белгілері: 1) Мұғалім беретін тапсырманың болуы және оны орыдауға
кететін уақыттың бар болуы; 2) Оқушыларға берілген тапсырманы дұрыс және ең
жақсы нәтиже беретіндей орындауы үшін барлық ой ынтасын салу
қажеттілігі. Сонымен, қолдануға мүмкін әдістер: 1. Жаңа тақырыпты
түсіндіру; 2. Жаңа тақырыпты меңгерді ме, жоқ па? Сұрақтар қою арқылы
қысқаша шолу жасау; 3. Тақырыпты терең меңгерту, есептер шығарып бекіту;
4. Үнемі өткен тақырыптарды қайталап, бақылау жасап отыру; 5. Оқушыға
үнемі өзара өзіне – өзі бақылау жасату, біліміне анализ жасай білуге
үйрету, дағдыландыру; 6. Оқушы білімін бағалауға қаталдыққа, немқұрайлыққа
жол бермеу; 7. Сабақ барысында есеп шығару кезінде өздіктерінен көбірек
жұмыс істеуге бейімдеу; 8. Оқушы білімін бағалауға жариялықтың, нақтылықтың
болуы. 1) Өзін – өзі тексерумен ұштастырылған өзіндік жұмыс(оқушылар
жұмыстарын орындап болған соң өткен тақырып, формулаларды, шығарылған
есептерді салыстырып қателері болса түзетеді).
2) Бірін – бірі тексерумен ұштастырылған өзіндік жұмыс жатады (оқушылар
есепті шығарып болған соң бірінің дәптерін бірі тексереді. Қателерін
көрсетіп формула, ережелерін көрсетеді). Күнделікті сабақтың басты назарда
болатын кезеңдері: 1.Үй тапсырмасын тексеру кезеңі. 2. Білімді тексеру
кезеңі. 3. Жаңа сабақты түсінгенін тексеру кезеңі.
4. Бекіту кезеңі.
1. Үй тапсырмасын тексеру кезеңі. Оқушының үй тапсырмасын ерінбей
орындауы – өз бетімен жұмыс істеуінің белгісі. Үй тапсырмасын орындау
сыныпта басталған жұмыстың жалғасы болады. Оқушының үйге берілген
тапсырманы орындай алуы, оның класта алған білім мен дағдысы оны
орындауға жеткілікті ме, әлде жеткіліксіз бе, соған байланысты. Оқушының
өзі орындайтын үй тапсырмасы, оқу – тәрбие процесінің ең маңызды және
негізгі бөлігі. Оны орындау кезінде алған білім пысықталады, дағдылары
қалыптасады. Үй тапсырмасы қоңырау соғылып жатқанда берілмей оның мазмұнына
қарай, сабақтың ортасында, немесе сабақтың аяқ кезінде беріліп отырылуы
тиіс. Үй тапсырмасына байланысты берілетін нұсқаулар мен түсініктемелерді
дер кезінде берген дұрыс.Үйге берген тапсырманы қандай түрде болмасын
мұғалімдер дер кезінде тексеріп отыруы керек. Ол үшін әр түрлі әдістер
қолданған жөн. Ауызша сабақ басында, немесе, оқушылар жаңадан өтілген
материалға жаттығулар мен есептер шығарып жатқанда, мұғалім аралап жүріп
сынып жұмысының қалай орындалып жатқанын байқаумен қатар,олардың үй
тапсырмасын қалай орындағанын тексереді. Кейде, әсіресе үй, тапсырмасын
орындауға салғырт қарайтын оқушылардың дәптерлерін жинап алып, тексеріп
талдау жасауға болады. Кей жағдайларда сабақтың бос кезінде 2 – 3 оқушыны
сынып тақтасына шақырып,оларға өздерінің шығарған есептерінің шығару
жолдарын жаз деп, содан кейін барлық оқушылармен ол шығару жолдарын
талқылауға болады. Оқушылардың үй жұмысын өздері орындағанын тексеру үшін
анда – санда сабақтың бас кезінде үй тапсырмасына ұқсас жаттығулар мен
есептер беру арқылы өзіндік жұмыстар жүргізген жөн.Тексерулердің
қорытындылары байқау журналына жазылуы тиіс. Үй тапсырмасын тексеру
кезінде мұғалім оқушылармен жақсы танысып, олардың жеке бастарының
ерекшеліктерін білетін болады, білімдері әділ бағаланады.
2. Білімді тексеру кезеңі. Оқушы білімін тексерген кезде оқушының
барлық ойын материалды білуге жұмсайды. Бұл оның еске сақтау және ойлау
қабілеттерін арттырады. Ойындағысын ауызша және жазбаша жеткізуге
шеберленеді. Жасалатын жұмыс түрлері: қайталау сұрақтарын беру, тест
тапсырмаларын беру, оқушы назарын аударатын, ойына түрткі болатын
математика туралы қызғылықты материалдар, әр түрлі қызықты тартымды
есептер, тарихи деректер, логикалық есептер, т.б.
3. Жаңа сабақты түсінгенін тексеру кезеңі. Жасалатын жұмыс түрлері:
сұрақтар, математикалық диктант, сызбалар, кестелер, формулалар, ребус,
кроссворд, викториналар, диаграмма.
4. Бекіту кезеңі. Жасалатын жұмыс түрлері: деңгейлік тапсырмалар, тест
тапсырмалары,сайыс, топтық жарыс, эстафета, шығармашылық тапсырмалар,
қызықты тәжірибелер,т.б. Нәтижесінде төмендегі іс шараларға тікелей жол
ашылады: 1. Олимпиадаларға оқушыларды қатыстыру. 2. Ғылыми жобалар қорғау.
3. Жоғары оқу орындарының сынау тапсырмаларын қиналмай орындау. 4.
Қазақстанның болашағын алға апаратын техникалық бағытты меңгерген түлекті
тәрбиелеп шығару. Тыңдағанымды – ұмытпаймын, Көргенімді – есімде сақтаймын,
Қолмен істегенімді – түсінемін. 12 жылдық білім беру мақсаты туралы қазақша
реферат 12 жылдық білім беру үрдісіне көшу қажеттігін айқындап отыр.
Еліміздегі жаңа білім беру реформасы 12 жылдық білім беруге көшу арқылы
шығармашылықпен дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған жаңа ұлттық
үлгіні жасауды, «жалпыға арналған білімнен», «білім әркімге өмір бойы»
үлгісіне көшуді және әлемдік білім беру кеңістігіне жедел енуді қамтамасыз
етуді мақсат етеді. 2008 оқу жылынан бастап 12 жылдық білім беруге кезең-
кезеңмен көшуі басталды. Бүгінгі күні білім беру мазмұнын жаңартуды
көздейтін Қазақстан Республикасының білім беру тұжырымдамасы жан-жақты
талқыланып, Білім және ғылым министрлігінің алқа мәжілісінде мақұлданды.
Бұл тұжырымдама Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңына; «Қазақстан
Республикасын 2020 жылға дейін дамытудың стратегиялық жоспарына»,
«Қазақстан Республикасында білім беруді 2020 жылға дейін дамытудың
мемлекеттік бағдарламасына», Қазақстан Республикасының Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан экономикалық, әлеуметтік, саяси жаңғырудың
қарқынды жолында» атты Жолдауына, Болоньдегі Еуропа елдері білім
министрлерінің кеңесіне, ЮНЕСКО-ның үздіксіз білім беру туралы ұсыныстарына
сәйкес әзірленді. Біздің еліміздегі қалыптасқан білім жүйесі академиялы,
түбегейлі деп бағаланатынын айта кетуіміз керек. Бірақ жыл асқан сайын оқу
бағдарламалары бойынша 11 жылда берілетін білім көлемінің ауқымдылығы оқу
жүктемесінің шектен тыс көбеюіне әкеліп, білім сапасы мен оқушылар
денсаулығына кері әсерін тигізіп отыр. Қалыптасқан бұл жағдай оқушылардың
оқуға ынтасын да төмендететінін тәжірибеден байқап жүрміз. Осыған орай
қазіргі білім беру тәжірибесінде білім көлемін жинақтай отырып, оқу
материалын жеңілдетуді, сондай-ақ құзырлылыққа жетуге бағдарланған білім
мазмұнын қарастырып отыр. Бүгінгі таңдағы еліміздің білім ұйымдарының басты
міндеті – баланың денсаулығына жағымды ықпал етуді көздейтін білім беру
ортасын құру. Біз өмір сүріп отырған уақыт алдыңғы толқынның заманына
мүлдем ұқсамайды. Бала болашағы оның жаңа тұжырымдарды түсінуі мен қабылдай
білуіне, дұрыс таңдау жасауына, бүкіл өмір бойына өзгермелі жағдайларға тез
икемделе білу қабілетіне байланысты болмақ. Осыған байланысты мұндай
тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі нақты талап: ойлылық, салмақтылық,
белсенділік, әлеуметтік жауапкершілік, терең білімділік, кәсіби сауаттылық
т.б. Бұл оқушының бойында қалыптасатын түпкілікті мақсат, міндеттерін
айқындауға тікелей мұрындық болады. 12 жылдық мектептің басты ерекшелігі –
баланың жан-жақты дамуына, өз пікірі мен ойын ашық жеткізуіне, әр адамға
табиғатынан берілген шығармашылық әлеуетін толық іске асыруына ықпал
ететін, өзін-өзі танып, келешегін айқындауға саналы түрде дайын болуға,
қоғамның экономикалық, мәдени, саяси, өміріне белсенді араласуға мүмкіндік
беретін психологиялық-педагогикалық институт ретінде қалыптасуында болып
отыр. Оның жаңа құрылымына тоқталатын болсақ, 12 жылдық білім беру жүйесі
5+5+2 сатыларынан тұрады. Бүгінгі күні осы құрылым мен жаңа мазмұнға
негізделген жалпыға міндетті білім стандарттары әзірленуде. Бүгінгі күні
әлемде жалпы білім берудің 12-жылдық мектепке арналған халықаралық
стандарты қалыптасып отыр. Орта мектептегі 12-жылдық білім АҚШ, Канада,
Жапония, Швеция, Францияда; Германия, Чехия, Италия, Швейцарияда – 13
жылдық ; Голландияда – 14 жылдық жүйе қабылданған. 12 жылдық білім берудің
негізі адамның жеке тұлғалық қасиетін қалыптастыру болып табылады. Адам
тұлға болып тумайды, ол өмір сүру барысында тәрбие арқылы қалыптасады.
Тұлғалық туралы адам өзін-өзі танып, өз өмірін өзі жасай бастағанда сөз ету
керек. Білімді, шығармашыл, бәсекелік қабілеті мол тұлға тәрбиелеу
негізінде Қазақстан Республикасында 12 жылдық жалпы орта білім беру
тұжырымдамасы жасалып отыр. 2020 жылға арналған орта жалпы білім беру
орындарының құрылымы мен мазмұнын құруда республикалық эксперимент
шеңберінде тәжірибелік-эксперменталды жұмыс жүргізілуде. Егер 2020 жылға
бұл экспериментке 52 мектеп қатысса, олардың саны 104 ке жетті, ал ауылдық
жерлерде олардың 45-і, қалалық 59 мектепті құрайды. Қазірдің өзінде 12-
жылдық білім модельдерін байқаудан өткізу жөніндегі эксперименталды ұйымдар
туралы оң деректер бар. 12 жылдық білім 3 сатыдан тұрады. Бірінші –
бастауыш (1-4 сыныптар) сыныптардың педагогтары олардың оқуға деген ынтасын
арттыруға көп көңіл бөледі, екінші – (5-10) сыныптар оқушылардың базалық
білімін анықтап, қарым-қатынас мәдениетін, ғылыми әдістерді түсінуге баулу,
ал үшінші – (11-12 сыныптар) болашақ мамандық таңдауды негізге алады.
Бұлардан басқа да толықтыратын, өзгертетін проблемалар, 12 жылдық оқуға
ауысудың басқа да әдістерін табу мәселелері толып жатыр. Осы іспеттес
тапсырма дәл осы мақсатта арнайы құрылған Қазақстан Республикасы Білім және
ғылым министрлігінің «12-жылдық білім мәселелерінің Республикалық ғылыми-
тәжірибелік орталығы» республикалық мемлекеттік қазыналық кәсіпорынның
құзырына берілген. 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу-қоғамдағы елеулі
өзгерістер мен адамдар арасындағы қарым-қатынас құралдарының қарыштап
дамуына байланысты жаңа адамды қалыптастыруды көздеген заман талабы.
Әлемдік білім кеңістігіндегі оқытудың озық технологияларын қамтитын жаңа
білім мазмұны шынайы жарыс, адал бәсекеге қабілетті адам тәрбиелеуді
қамтамасыз етуге тиіс. 12 жылдық оқытудағы басты мақсаты - қарқынды дамып
келе жатқан ортада өмір сүруге қабілетті; - өзін-өзі дамытуға; - өз ойын
еркін айта білуге; - өз қалауымен қоғам талабына сай өзін көрсете білуге
бейім; - жоғары білімді шығармашыл дамыған тұлғаны қалыптастыру. Қазіргі
ғылым мен техниканың қарыштап дамыған кезінде оқу-білімнің, соның ішінде
болашағымыз-бүгінгі мектеп оқушысының білімі мен тәрбиесі маңызды мәселе.
Еліміздің әлеуметтік экономикасының дамуына өзіндік үлес қоса алатын,
өзіндік ой-пікірі бар, жан-жақты дамыған, білімді де білікті тұлғаны
дайындап, тәрбиелеу-аса құрметті қоғамдық міндет. Себебі, ел тұтқасын жан-
жақты білімді ұрпақ ұстанған шақта ғана өркениет алға дамымақ. Жас ұрпаққа
білім беруде, оларды болашақ еліміздің тұтқасы етіп тәрбиелеу-әр ұстаздың,
әрбір мектептің ең қасиетті міндеті. Осы міндеттерді орындау мақсатында
білім беру саласында да елеулі әрі ауқымды өзгерістер өрістеуде.Осы
мақсатта мемлекетіміздің білім сапасын арттыратын түрлі құжаттар
қабылданып, бағдарламалар енгізілуде. Білім беруді жаңарту –үнемі алға
қарай ұмтылу мен дамыту үрдісі, бұл білім беруде кезең-кезеңімен өтетін
және алынған нәтижелерге сәйкес түзету енгізіліп, талданатын өзгерістер.
Сонымен қатар білім беруді жаңарту үрдісі салт-дәстүрді, мәдени мұраны,
жалпы ұлттық құндылықтарды көздің қарашығындай сақтауды талап ететін
тұрақты жүйелерден тұрады. Сондықтан да 12 жылдық оқытуға көшуді жүзеге
асыру – оның қажеттілігі мен тиімділігін әр педагогтың, әр ата-ананың
саналы түрде түсінуін, қабылдауы мен оған белсенді түрде араласуына
мүмкіндік беруді, асқан ұқыптылық пен сезімталдықты қажет ететін үрдіс.
Баланы айналаны өз бетімен танып білуге деген табиғи ұмтылысы негізінде
құрылған оқытудағы зерттеу тәсілін пайдалану ерекше орын алады. Зерттеуге
оқытудың басты мақсаты-адамзат мәдениетінің кез-келген саласындағы іс-
әрекеттің жаңа тәсілдерін баланың өз бетімен, шығармашылықпен, меңгеру
қабілеті мен дайындығын қалыптастыру. Бала оқытуда зерттеу тәсілін
қолданудың қажеттілігі бала болмысының білмекке құмарлығымен, оның қоршаған
дүниені зерделеуге деген қызығушылығымен түсіндіріледі.Оқушылардың өзіндік
зерттеулері, олардың жеке қажеттіліктері сұраныстарын қанағаттандыруға
септігін тигізеді.Сонымен қатар, өзіндік зерттеулер интеллектуалды және
шығармашылық қабілеттерді, ойлау және зерттеу біліктерін дамытуға мүмкіндік
береді.Өзіндік зерттеулердің көмегімен оқушылар дүниені тани келе, өздері
үшін жаңа білімдерді дайын күйде алмай, өз бетімен ашады. Зерттеушілік
жұмыс балалардың өз қызығушылығынан басталады. Оқытудың іске асыру
тәсілдерінің бірі-жобалар әдісі, өзінің дидактикалық негізі бойынша шынайы
өмірде, тиімді әрекет етуге мүмкіндік беретін қабілеттерді қалыптастыруды
көздейтін, білім берудегі құзіреттілік тәсілді қолдайтын технология. 12
жылдық білім беру технологияларының ерекшелік жағы ол жеке тұлғалық
қасиеттерге бағдарланған оқыту, проблемалық бағытқа және шығармашылық
сипатқа ие, оның басты бағдары-білім беру, жаңа дүниені ашу мен іздену
арқылы білімді іс жүзінде қолдану; баланың жалпы және арнайы қабілеттерін
дамыту, білім біліктерді игеру мүмкіндіктерімен оларды қолдану жолдарын
көрсетеді. Қазіргі кездегі баланың интеллектісіне, дербес ойлауын дамытуға
бағытталған, өз бетімен ізденуге даярлайтын жеке жұмыстар көптеп беруге
болады. Балаларды мектепке дайындау, мектепке бейімделуін және оқытудың
жетістігін қамтамасыз ететін маңызды құрамы психологиялық дайындық
компоненттері болып табылады. Баланың жеке тұлғасының даму мәселесін шешу,
оқытудың тиімділігін арттыру, балалардың мектепте оқуының дайындық деңгейін
дұрыс ескере отырып, жұмыс жасау керек. Интеллектуалдық дайындық – баланың
мектепке интеллектуалды дайындық компоненті оның ой — өрісін, нақты білім
қорын қарастырады. Жалпы айтқанда, мектепте оқытуға интеллектуалды
дайындықтың дамуы былай болады: - Дифференциалдық қабылдау; - Аналитикалық
ойлау; - Болымсызға рационалды жақындау (фантазия рөлі); - Есте сақтау; -
Білімге қызығушылық; - Ести отырып сөйлеу және түсіну, әр түрлі символдарды
қолдана білуі; - Қол қимылдарының, көру, қимыл кординацияларының дамуы.
Атақты психолгтардың айтуы бойынша «Бала ойын үстінде қандай болса, өскенде
еңбек үстінде сондай болады» дейді. Сондықтан ойын – адамның өміртанымының
алғашқы қадамы. Оқу процесінде ойын технологиясы ерекше орын алады. Ойын
технологиясын қолдану – оқушының оқудағы танымдық іс — әрекетін және
қалыпсыз жағдайларда өз білімін қолдануға мүмкіндік береді. Дамыта оқыту
технологиясы – шығармашылық ойлауға, сапалы дамуға, қиялдауға, есте
сақтау,тіл дамытуға бағытталған. Бұл технологияның ерекшелігі: оқығанын
пікірсайысқа салу, сабақ құрылымының тиімділігі, дидактикалық ойындар,
өзіндік іс — әрекет қарқындылығы, сабақта әр оқушыға өзін — өзі көрсетуге
мүмкіндік беретін педагогикалық жағдай құру. Бұл технологияның бір
ерекшелігі «жақсы», «жаман» оқушылар деп бөлмей, барлық баланың ой — өрісін
дамыту үшін қолайлы жағдай туғызуды мақсат тұтуы. Коммуникативті оқыту
технологиясы – сабақта диалогтық және монологтық оқытудағы жағдайды
жасайды. Коммуникативтік әдіс оқушылардың танымдық оқу іс — әрекетін
ұйымдастырудың негізгі құралы болып табылады. Коммуникативтік әдісті
қолдану кезінде қарым – қатынас дағдысы, тұлғаның адамгершілік қасиеті,
өзінің ортақ мақсаты тілегіне бағына білуін қалыптастырады. Жоғарыда
көрсетілген барлық технологияларды орынды, шеберлікпен қолдана білсе, үлкен
нәтижеге жетуге болатынын және жоғары дидактикалық жетістіктерді байқауға
болатындығы анық. Осыған орай жеке тұлғаны жан – жақты дамытуда жеке
тұлғаға бағытталған сабақ құрылымының технологиясы да,мұғалімге қойылатын
талап та өзге болуы тиіс. Жеке тұлғаға бағытталған сабақ дегеніміз –
оқушыға деген құрмет, ізгі қатынас, оқушылардың тұлғалық ерекшеліктері
ашылатын, қасиеттері қалыптасатын, мүмкіндіктері жүзеге асырылатын оқыту
жағдаяты, «сахналық алаң». Осындай сабақты жобалау және өткізу технологиясы
мұғалімді жаңа, бұрын таныс емес кәсіби позицияға қояды: әр баланың жеке
даму процесіне,оның тұлғалық қалыптасуына кешенді педагогикалық бақылау
жүргізетін, ол бір мезгілде пән мұғалімі де, психолог та болуы тиіс. 12
жылдық білім беру жағдайында мұғалім осы компоненттерге сүйене отырып,әрбір
технологияны өздік жолда әдіс-тәсілдермен ерекшелендіріп, өз өмірлік және
педагогикалық тәжірибесін пайдаланып, балаларды бірлескен әрекеттерге
тартудың әр алуан түрлі әдістерін, өз бойында бар мүмкіндіктерін жүзеге
асыруды ықпал етсе, оқушының мінез-құлқында — мінезі, темпераменті,
талабы, көзқарасы, талғамы байқалып, үнемі өзін-өзі үйретуі, өзін-өзі
тәрбиелеуі, өзін-өзі дамыту, өз іс әрекеттеріне өзгеріс енгізе алуы, өзін
үнемі жетілдіріп отыруы және рефлексиялық қажеттілікті талап етеді.
Еліміздегі жаңа білім беру реформасы 12 жылдық білім беруге көшу арқылы
шығармашылықпен дамыған жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған жаңа ұлттық
үлгіні жасауды, «жалпыға арналған білімнен», «білім әркімге өмір бойы»
үлгісіне көшуді және әлемдік білім беру кеңістігіне жедел енуді қамтамасыз
етуді мақсат етеді. Қазақстан Республикасындағы 12 жылдық жалпы орта білім
беру тұжырымдамасы Қазақстан Республикасындағы 12 жылдық жалпы орта білім
беру Тұжырымдамасы – жалпы орта білім беру жүйесінің мақсаты, міндеттері,
ұйымдастыру ұстанымдары мен бағыттары бейнеленетін негізгі құжат болып
табылады. 12 жылдык білім берудін максаты мен күтілетін нәтижелері 12
жылдық білім берудің басты максаты: Өзінің және қоғамның мүддесінде өзін-
өзі белсенді етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі ортада өмір сүруге
бейім, бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашыл, білімді тұлғаны
дамыту және қалыптастыру.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары
1. Оқу үрдісінде өзіндік жұмыстың неше түрі қарастырылады?
2. Реконструктивті – вариативтік өздік жұмыс деген не?
3. Жаңалық ашатын өздік жұмыс деген не?
4. Шығармашылық өздік жұмысты қалай ұйымдастырады?
Дәріс №4,5. Өзіндік жұмыстарды жүргізудің маңызы
Жоспары:
1. Өзіндік жұмысты ұйымдастырудаға қойылатын талаптар:
2. Өздік жұмыстарды ұйымдастырудың формалары
1. Қазіргі білім беру жүйесіндегі баланы оқыту мен тәрбиелеудің
мақсаты – жан-жақты дамыған жеке тұлға қалыптастыру болса, оқытудағы
негізгі мақсат – өздігінен дамуға ұмтылатын жеке тұлғаны қалыптастыру. Жеке
тұлғаның дамуында маңызды роль атқаратын оқушының өз бетінше жұмысын тиімді
ұйымдастыра білу; сол арқылы материалды саналы меңгертудің жүйесін жасау;
оқушының түрлі дара қабілеттерін арттыру.Осыған орай, өзіндік жұмыстың
негізгі мақсаты – оқушылардың танымдық міндеттерін қалыптастыру,
шығармашылық қабілеттері мен қызығушылығын жетілдіру, білімге қүштарлығын
ояту. Мұғалім сабақта әдіс – тәсілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс
– пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға және өздеріне деген сенімін
арттыруға мүмкіндік туғызып отыру қажет. Оқытудың жаңаша әдіс – тәсілдері
арқылы өткізілген әрбір сабақ оқушыларды терең ойлауға, ізденіске
жетелейді.
Оқушылардың өзіндік жұмысына, мұғалімнің тапсырмасы бойынша, олардың
өздері жоспар жасап, істің тәсілін анықтап, оның нәтижесін бағалап
орындайтын жұмыстары жатады. Сонымен қатар оқушылардың өзіндік жұмысының
жоғарғы формасына олардың өз еркімен жаңа амал-тәсілдер қолданып, жасайтын
шығармашылық жұмыстарын жатқызамыз. Мұғалім оқушылардың өзіндік жұмысын
ұйымдастыруда өзінің басшылық әрекетін олардың талап-тілектеріне сәйкес
ойдағыдай ұштастыра білуі қажет. Бұл мұғалімнен шығармашылық еңбек пен
әдістемелік шеберлікті талап етеді.Оқушылардың өзіндік жұмыстарының
түрлері сан алуан. Оқушылардың өзіндік жұмыстарын топтастыруда бірнеше
шарттар мен белгілерді ескеру қажет. Оқытудың мақсат-міндеттеріне, жеке
пәннің мазмұнына, ғылым мен оқыту әдістерінің ерекшеліктеріне, оқушылардың
дербестігі мен жалпы даму дәрежесіне, оқыту үрдісіндегі алатын орнына, т.б.
белгілеріне қарай олардың өздігінен істейтін жұмыстарын бірнеше топқа
бөлуге болады. Оның ең жиі кездесетін бір тобы – сабақ мақсатына қарай
қолданатын жұмыстың түрлері:
а) жаңа білімді меңгеру (материалды жан-жақты талдау, мұғалімнің
ауызша баяндауының жоспарын, конспектісін жасау т.б. тәсілдерге үйрену);
ә) жаңа білімді бекіту (түрлі жаттығулар т.б.)
б) білім мен дағдыларды қайталау, бақылау және тексеру (түрлі жазбаша,
практикалық жұмыстар).Оқушылардың өзіндік жұмыстарының екінші тобына ғылым
мен оқыту әдістеріне байланысты іске асырылатын жұмыстардың түрлері жатады:
оқулықпен, оқу құралымен және басқа да ғылыми анықтама әдебиеттермен жұмыс
істеу; шығармашылық жаттығулар, бақылау, т.б.
1. Оқушылардың дербестігінің даму дәрежесіне қарай, олардың өздігінен
істейтін жұмыстары репродуктивтік және шығармашылық болып екі топқа
бөлінеді. Репродуктивтік жұмыстарға оқушылардың дайын үлгіге еліктеу
негізінде жасайтын жұмыстары (жай жаттығу, көшіріп жазу,мұғалімнің берген
сұрақтарына кітаптан жауап беру, берілген жоспарға сәйкес оқулықтағы
мәтінмен жұмыс істеу т.б.) жатады. Шығармашылық жұмысқа оқушылардың
өздігінен шығарма, баяндама, реферат, пікір жазу, модельдер т.б.жатады.
Репродуктивтік және шығармашылық жұмыстар өзара байланысты болады,
біріншісі екіншісіне ауысып отырады.
Төртінші топқа – мұғалімнің тапсыруынсыз: міндетті түрде емес,
оқушылардың өз еркімен, ықыласымен жасайтын жұмыстары жатады: қосымша
әдебиеттерді оқуы, ғылыми үйірмелер мен ұйымдардың жұмысына араласып,
байқау, олимпиадаларға қатысуы, қоғамдық пайдалы жұмыстарға, үгіт-насихат,
көпшілік мәдени-ағарту, өлкетану жұмыстарымен шұғылдану т.б.
Өзіндік жұмысты ұйымдастыруда төмендегідей талаптар қойылады:
1. Жұмыстың көлемін шамадан асырмай, оның сапасын арттыруға көңіл аудару.
2. Оқушылардың өзіндік жұмысын оқу жұмысының басқа түрлерімен дұрыс
ұштастыра білу.
3. Оқушылардың дербестігін арттырып, өздігінен білім алу қабілетін жүйелі
түрде дамыту.
4. Өзіндік жұмыстың мазмұнына күнделікті өмірден алынған саяси-қоғамдық
мәні бар материалдарды, хабарларды енгізу.
5. Оқушыларды алған білімдерін іс жүзінде қолдана білуге дағдыландыру.
6. Оқушыларды оқу жұмысына шығармашылық тұрғыдан қарауға, әр уақытта
дербес және белсенді әрекет жасауға баулу.
2. Оқушылардың өздік жұмысы деп аранулы осы жұмыс үшін берілген
уақыттағы, олардың мұғалімнің тікелей қатысуынсыз, бірақ, мұғалімнің
тапсыруымен, бақылауымен және басшылығымен орындайтын жұмысын айтады. Өздік
жұмыс мұғалімнің ұсынан тапсырмасының неғұрлым тиімді тәсілдерін
іздестірумен, жұмыс нәтижелерінің талдауымен байланысты оқушылардың
белсенді ақыл-ой әрекетін қамтамасыз етеді.
Физиканы оқыту процесінде оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастырудың
формалары әртүрлі. Атап айтқанда: оқулықпен, оқу-әдістемелік және
анықтамалық құралдармен жұмыс жасау, конспект жасау; есептер шығару,
жаттығулар орындау; зертханалық жұмыстар жасау, бақылаулар жүргізу;
тақырыптық рефераттар дайындау; қолдан приборлар жасау және т.б.
Дидактикалық мақсатына байланысты бұларды төрт топқа бөлуге болады:
1)жаңа білімдерді меңгеру бойынша жұмыстар;
2)іскерліктер мен дағдыларды игеру бойынша жұмыстар;
3)іскерліктер мен дағдыларды қолдану бойынша жұмыстар;
4)білімді, іскерлікті және дағдыны пысықтау.
Бұлардың барлығының түп мақсаты оқушылардың өздігінен үздіксіз білім
алуларын қамтамасыз ету болып табылады. Оқушылардың оқулықпен өздік
жұмыстарын ұйымдастырғанда мұғалім, олардың оқып-үйренудің өзекті мәселерін
ажырата білуге, ең негізгі мәселелеріне баса назар аударуға,
қалыптастырылған бір ұғымның ұқсас ұғымнан белгілерін ажырата білуге және
т.б. үйрету керек. Мысалы, оқушыларға төмендегідей тапсырма беруге болады.
Салыстырылатын ұғымдардың белгілерін көрсете отырып кестелерді толтыру.
|Құбылыс |Құбылыстың сыртқы |Оның өту шарттары |Анықтамасы |
| |белгілері | | |
|кебу |а) уақыт өтумен |а) сұйықтың ашық бетінің|кебу – сұйықтың |
| |бірге сұйықтың |бар болуы; |бетінде болатын |
| |көлемінің азаюы; |ә) сұйық бетінің |булану құбылысы, |
| |ә) дымқыл заттардың|булануы; |яғни сұйық |
| |кебуі. |б) кез келген |молекулалары-ның |
| | |температурада кебеді. |өз сұйығын тастап |
| | | |ұшып шығу |
| | | |құбылысы. |
|қайнау |а) сұйықтың ішінде |а) әрбір сұйық үшін |қайнау –сұйықтың |
| |бу көпіршіктерінің |кризистік температураға |барлық көлемі |
| |пайда болуы, өсіп |дейін қыздыру; |бойынша орналасқан|
| |үлкеюі, сұйық |ә) көпіршіктердегі будың|бу |
| |бетіне көтеріліп |қысымы сұйық ішіндегі |көпіршектер-інде |
| |шығып жарылуы; |қысыммен теңелген |және сұйық бетінде|
| |ә) сұйық бетінің |кездегі температурада; |өтетін булану |
| |жеделдете буға |б) сұйықты үздіксіз |процесі. |
| |айналуы. |қыздыруда. | |
Өздік жұмыстардың дағдыларын жақсы меңгерген оқушы, жаңа материалды
жақсы меңгереді, өзіндік ойлау қабілеті жақсарады, өз білімін көтере алады.
Оқушылардың өз бетінше білім алу, алған білімдерін дамыту және іс-жүзінде
қолдана білу дағдысын қалыптастыру мақсатында өздік жұмыстарды
ұйымдастырудың маңызы зор.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары
1. Физиканы оқыту процесінде оқушылардың өздік жұмыстарын
ұйымдастырудың қандай формалары бар?
2. Өзіндік жұмысты ұйымдастыруда қойылатын талаптарды атаңыз.
Дәріс №6. Оқыту жұмысын ұйымдастырудың сабақтан басқа түрлері
Жоспары:
1. Оқу сабақтарын ұйымдастыру
2. Оқу сабақтарында өзіндік жұмыстарды ұйымдастырудың шарттары
1. Оқыту жұмысын ұйымдастырудың сабақтан басқа түрлері
Оқыту жұмысын тек сабақ арқылы ұйымдастыру мүмкін емес. Сыныптық-сабақ
жүйесінің негізгі кемшілігі - оқушылардың дара ерекшеліктерін дамытуға
жеткілікті мүмкіндіктердің болмауы - оқытуды ұйымдастырудың басқа жолдарын
іздестіруге себеп болды. Сондықтан оқушылардың сыныптық-сабақтағы танымдық
әрекетін дамыту, толықтыру және оқушылардың өзіндік шығар-машылық
белсенділіктерін, қабілеттерін арттыру мақ-сатында оқыту жұмысын
ұйымдастырудың қосымша түрлері қолданылады. Олардың қатарына семинар,
экскурсия, факультативтік, қосымша, конференция сабақтары, өндірістік оқу,
үйдегі оқу жұмысы, тәжірибелік-зертханалық (практикум) және пәндік үйірме
жұмыстары, олимпиада, сынақ және емтихан, өзіндік жұмыс түрлерін жатқызуға
болады. Семинар сабақтары көбінесе оқылған лекция тақырыбына байланысты
негізгі өзекті мәселелерді талқылау, оқушылардың танымдық ойлау
қабілеттерін дамыту, өзіндік шығармашылық белсенділіктерін шыңдау мақсатын
көздейді. Тақырып сұрақтарына сай пікір алмасу, өз көзқарастарын дәлелдеу,
мұғалімдерге оқушылардың оқу материалын қаншалықты меңгергенін, соған орай
сенімдері мен түсініктерінің қалыптасқандығын бақылап, тексеріп, бағалап
және бағыт-бағдар беріп отыруға мүмкіндік туғызады. Семинар сабағына
әзірлену кезінде оқушылар тезистер мен баяндамалар жазып, қосымша
әдебиеттерді пайдаланады. Ұсынып отырған сұрақтарға қатысты, ондағы бар
негізгі ойларды қамтып, конспект құрады. Міне, осындай жұмыс-тардың
нәтижесінде семинар жұмысы оқытуды ұйымдас-тыруда тиімді форма екенін
тәжірибе көрсетуде. Семинар сабағын өткізу барысында мұғалім пробле-малық
жағдай туғызып, талқыланып отырған сұрақтарға оқушылардың қызығушылығын
оятады, олармен ақылдаса отыра оны талдаудың жоспарын құрады және ұжымдық
ізденушілік әрекеттеріне қолайлы жағдай туғызады.
Экскурсия жұмысының мақсаты - оқушылардың сабақта алған теориялық оқу
материалдарын практикамен жалғастыру, бекіту. Сондықтан оқыту процесінде
оның маңызы зор. Ол барлық оқу пәндерінде, әсіресе физика, химия, биология,
тарих және еңбек сабақтарында кеңінен қолданылады. Бұл оқушыларды оқу
процесін бақылай білуге жаттықтырады және оқу материалын өмірмен
байланыстыра алуға үйретеді. Экскурсия сабағын өткізу орнына: мектептің оқу
алаңына, табиғат аясына, ауыл шаруашылығына, өндіріске, көрмелерге, музейге
бару т.б. нысаналар жатады. Оқыту процесін бұлай ұйымдастыру мұғалімнен зор
ұйымдастыру жұмысын талап етеді. Экскурсия түрінде жақсы өткізілген әрбір
сабақ оқушыларға нақтылы фактілер мен құбылыстарды жақсы оқып үйренуге, өз
түсініктерін кеңейтіп, білімдерін бекітуге мүмкіндік береді. Экскурсия
сабақтарында мұғалім оқушыларға оның тақырыбы мен мақсатын алдын ала
түсіндіреді. Соның негізінде оқушылар нақтылы заттарды байқап, оларға
бақылау жасайды. Оқытуды экскурсия жолымен ұйымдастырудың үш түрі бар:
Біріншісі - кіріспе экскурсия деп аталады. Ол сабақта күрделі тарау,
тақырыптарды өтер алдында ұйымдастырылады. Экскурсияның бұл түрін бастауыш
және орта сыныптарда алдын ала өткізсе, олар үшін сабақ өте қызықты
жағдайда болады. Екіншісі - ілеспелі экскурсия деп аталады. Ол белгілі бір
тақырыпқа арналып, сабақ барысында оның орта шенінде немесе өн бойында
жүргізілуі мүмкін. Үшіншісі - қорытынды экскурсия. Ол күрделі тарау немесе
тақырыпты өтіп болғанан кейін оқушылардың сабақтар жүйесінде алған
теориялық білімдерін пысықтау, бекіту мақсатын көздейді. Экскурсия
сабағының нәтижелі өтуі негізінен мұғалімнің алдын-ала дайындық жұмыстары
мен өткізу орнын дұрыс таңдай білуіне байланысты болмақ. Мұғалім экскурсия
болатын нысананы алдын ала барлап, содан кейін оқушыларға оның мақсатын
түсіндіреді. Мақсатына қарай
оның жоспары жасалады.
Жоспарда негізінен мына мәселелер қарастырылады: экскурсияның барысы,
негізгі кезеңдері, басталу және аяқталу уақыты; маршруты, қамтитын
нысанасы; экскурсияға қажетті құрал-жабдықтар; экскурсия барысында байқау
нысаналары мен оларды пайдалану жолдары. жеке және топ болып атқаратын
жұмыстардың түрлері; экскурсия қорытындысына сай оқушылардың тапсырмалары
т.б.
Оқыту жұмысын ұйымдастырудың факультатив түрі оқушылардың сұранысы мен
қызығушылығы негізінде әртүрлі пәндерге қатысты ұйымдастырылады. Оның
қызметі көпжақты: оқушыларды ғылымға қатыстыра отырып, олардың дүниетанымын
тереңдетеді және кеңейтеді; белгілі бір пәнге қатысты танымдық
қызығушылықтарын тұрақты қалыптастырады. Оқушылардың пәнге бейімділігін
ескере отыра, факультативтік оқуды олардың қалаған мамандық-тарына сай
психологиялық және практикалық дайындығын арттыру және кәсіби бағдарын
қалыптастырудың нәтижелі формасы ретінде қолдануға болады; олар жоғары
сынып оқушыларының еңбекке дайындығына елеулі үлес қосады. Ол оқудың жоғары
ғылыми деңгейін қамтамасыз етіп, оқушылардың өзіндік білім алуы мен
шығармашылық дамуына да ықпал етеді. Кітаппен, анықтама әдебиеттерімен, оқу-
әдістемелік нұсқауларымен өз беттерінше жұмыс істеу дағдысын тәрбиелейді,
приборлармен қарым-қатынасқа түсу, оларды орнықтыруда өзіндік ақыл-ой
еңбегі мен тәжірибелік біліктілікті қалыптастырып, эксперимент жұмыстарын
жүргізу тәсілін меңгереді. Оқушылардың факультативтік оқуда алған білімдері
мен дағдылары сабақтарда белсенді қолданылып, олардың міндеттері, мазмұны
мен әдістері арасындағы өзара байла-ныс логикалық тұрғыда іске асса, онда
оқу жүйесінің нәтижесі анағұрлым артады. Конференция ретінде өткізілетін
сабақ түрі кейбір тақырыптарды тереңірек меңгерту, оның ғылыми дәрежесін
көтеру мақсатын көздейді. Сол үшін де семинар сабақ-тарына қарағанда,
конференция түрінде өткізілетін оқу жұмысы ұсынылған әдебиеттер мен қосымша
құралдардың көлемі кеңірек болады. Оны дайындау және өткізу тәртібі семинар
сабағына ұқсас келеді. Бірақ, оқу конференция-сында баяндамашылар мен
сөйлеушілердің саны көбірек болуы қажет. Сондықтан, оған бірнеше қатар
сыныптар-дың оқушыларын қатыстыруға болады. Оқу жұмысын ұйымдастыруда
мұғалімнің тағы бір міндеті - оқушылардың сабақтан тыс кездерінде танымдық
әрекеттерін тереңдету, үлгермеушілікті болдырмау. Сондықтан кейбір
оқушылардың дарын-талаптарын, ғылымға бейімділігін немесе сұранысын сабақ
барысында толық қамтамасыз етіп, жағдайлар жасауға әр кезде мүмкіндік бола
бермейді. Ол үшін оларға үйірме мен ғылыми жұмыстарын ұйымдастырудың маңызы
бар.
Пәндік үйірме жұмыстары сабаққа қарағанда бағыты, мазмұны, ұйымдастыру
тәсілі мен уақыт өлшемі тұрғысынан өзіндік ерекшеліктері бар. Олар
оқушылардың қызығушылығы мен пәндерге бейімділігін дамытуда және
тапсырылған жұмыстарды нәтижелі орындауға қолайлы жағдайлар туғызып
отырады. Сонымен қатар оқытудың өмірмен байланысын қамтамасыз ету,
пәнаралық бай-ланысты нығайтуға ықпалын тигізеді. Оқушылардың пәндік үйірме
жұмыстары оқыту процесін жандандырып, оның сапасын көтеруге әсер етеді.
Үлгере алмаушылықты жою үшін жеке немесе бір топ оқушылармен қосымша
және консультация сабақтары да ұйымдастырылады. Сынақ жұмыстарын жоғары
сынып оқушыларына енгізудегі мақсат - бағдарламадағы теориялық білімдерді
күшейту, бекіту және оқыту процесінде оқушылардың жоғары белсенділіктерін,
жауапкершілігін, дербестігін орнықтыру. Сынақ жұмыстары өзінің ұйымдастыру
ерекшелігіне сай оқу жұмысынан тыс оқушылардың өздігінен білім алуын
жалғастыруға ықпал етеді. Сынақ жұмысы, ереже бойынша бағдарламаның негізгі
бөлімін, тарауын оқып болғанан кейін жүргізіледі. Мұғалім оның өткізу
мерзімін, тақырыптары мен талқы-ланатын сұрақтарын оқушыларға алдын ала
хабарлайды. Оларға жеке дара тапсырмалар беріліп, қосымша әдебиет-терді оқу
тапсырылады және қосымша сабақ өткізіледі. Сынақты ұйымдастыру оқушылардың
жеке жауап-тары, бақылау және топтық практикалық-лабораториялық жұмыстары,
тақырып бойынша шығарма және баяндама жазу түрінде жүргізіледі.
Үйдегі оқу жұмысы. Оқушылардың үйде өз беттерінше орындайтын оқу
жұмыстары сыныпта өткен сабақтардың жалғасы ретінде саналады. Сондықтан да
оны кей жағдайда оқыту процесінің бір компоненті ретінде қарастырады.
Оқушының үйдегі оқу жұмысын сыныптағы оқу жұмысымен жалғастырып, толықтырып
отырса, онда олардың алған білімдері терең және берік болады. Оның маңызы
оқыту жұмысын ұйымдастырудың сабақтың басқа түрлеріне қарағанда ерекше. Бұл
жұмыстың танымдық қызметімен бірге оның тәрбиелік мәні де зор. Себебі, үй
жұмысын күнделікті орындау барысында оқушылардың дербестігі, ойлау қабілеті
артып, өздігінен білім алуға жүйелі түрде дағдыланады. Олар өзінің оқу
жұмысын жоспарлауға, қажетті оқу материалын жинақтауға дағдыланады, сабақта
алған білімдері мен біліктіліктерін өзіндік еңбекте қолдана білуге
жаттығады, өзін өзі бақылау және кітаппен жұмыс істей білу тәсілдерін
меңгереді, оқудың әртүрлі амал-тәсілдерін қолдана отырып, өз бетінше
баяндама жасауға дайындалады. Соның негізінде білім мен біліктілік өте
берік меңгеріледі, оқушының ақыл-ой әрекетінің жеке дара дәстүрі
қалыптасады. Оқушының үйдегі оқу жұмысын дұрыс ұйымдас-тырудың мынандай
шарттары бар: Үй тапсырмаларын бергенде мұғалім оларды орындау-дың қандай
тиімді әдіс-тәсілдерін қолдануға болатыны туралы жақсылап нұсқау беруі
қажет. Үйге берілетін тапсырмалар оқушыларды қызық-тыратындай болуы және
өмірмен, олардың іс-тәжірибе-лерімен байланысты болғаны жөн. Үй тапсырмасы
оқушының бәріне бірдей бірыңғай мазмұнда емес, мүмкін болған жағдайда
бірнеше нұсқада (вариант) болғаны пайдалы. Үй тапсырмасының мазмұны
шығармашылық сипатта болғаны жөн. Үйдегі оқу жұмысының табысты болуы,
көбінесе сабақта мұғалімнің үй тапсырмасын орындау тәсілін оқушыларға
тыңғылықты етіп түсіндіруіне байланысты. Үй тапсырмасының көлемін
белгілеуде мұғалім оқушылардың жас ерекшеліктері мен таным қабілеттерін
ескергені жөн. Үй тапсырмасын тексеру және бағалау барысында мұғалім, оның
орындалу сапасына айрықша мән беріп, жетістігі мен кемшілігіне оқушылардың
назарын аударып отырғаны жөн. Мұғалімнің берген бағасы әділетті болса онда
ол оқушы-ның ынтасын артырып, үй тапсырмасын тыңғылықты орындап отыруға
септігін тигізеді. Мұғалімнің бағалауы оқушылардың өзін-өзі бағалауы-мен
ұштасып отырса ғана ол жемісті болмақ.
Жоғарыда аталған шарттардың тиянақты орын-далуын ескеру мұғалімдер үшін
аса қажет болмақ. Мұғалімдер тарапынан оқушыларға шамадан тыс үй
тапсырмасын тапсыруды болдырмау және олардың жас ерекшеліктері мен таным
қабілеттерінің мүмкіншілігін ескеру мақсатын көздей отыра, оқу
министрлігінің нұс-қауы бойынша әр сыныпта үй тапсырмаларын орындауға
берілген уақыт мөлшері мынандай болып белгіленген:
I - II сыныптарда - 1 сағат;
III - IV сыныптарда - 1,5;
V - VIII сыныптарда - 2 сағат;
IX - Х сыныптарда - 2,5 - 3 сағат.
Сонымен қатар, оқушылардың сенбі және жексенбі күндері бос болуы үшін
дүйсенбіге тапсырма берілмейді. Үй тапсырмалары мұғалімнің қатысынсыз
орындалатын болғаннан кейін, олар ата-аналармен тығыз қарым-қатынаста
болып, оларға оқушылардың үйде орындайтын жұмыстарына көмектесіп отырулары
үшін үнемі әдістемелік тұрғыдан басшылық жасап отырғаны жөн. Ол үшін әрбір
оқушының үйлерінде тұрақты жұмыс кестесі болуы тиіс. Осы кесте бойынша
оқушылар күнде-лікті үй тапсырмаларын орындап отыруға дағдылануы қажет. Оны
ата-аналар ұйымдастырып, бақылап, жағдай жасап отыруы тиіс. Үй тапсырмасын
орындар алдында оқушы бір мезгіл таза ауаға шығып демалып, дер кезінде
тамақтанып, тынығып және уақытылы ұйықтап тұрса баланың оқу жұмысын жақсы
ұйымдастыруға тигізер әсері мол. Оқушылардың оқу жұмысын сәтті
ұйымдастыруда оның өзіндік жұмыстарының маңызы ерекше.
Бүгінгі таңда оқушылардың үзіліссіз білім алу міндеттерін жетілдіруге
сай мектеп мұғалімдерінен олардың ойлау қабілеттерін одан әрі арттыру,
танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту, сонымен қатар өзіндік
жұмыстарына қатысты іскерліктері мен дағдысын тәрбиелеу талап етілуде. Ол
үшін өзіндік жұмыс оқушылардың тек үй жұмысын орындау барысында ғана емес,
оқыту процесінің өн бойында өз орнын табуы тиіс. Оқушылардың әртүрлі
өзіндік жұмыстары негізінде сабақтың нәтижесін және таным қабілеттерінің
белсен-ділігін арттыруға болады. Оқушылардың таным белсенділігі - оқуға
қажетті білім мен дағдыны меңгеру және оларды өмірде, прак-тикада пайдалана
білуге, үйренуге оқушының істейтін саналы әрекеті. Оқыту процесінде
оқушының белсенділігі, негізінен, екі түрлі сипатта болады: сыртқы және
ішкі белсенділік. Сыртқы белсенділік дегеніміз- оқушы әрекетінің сыртқы
көріністері (белсенді қимыл қозғалыстары, тәжіри-белік әрекеттері,
мұғалімге зейін қойып қарауы, мимикасы т.б.) бірақ осы кезде ол басқа
нәрсені ойлап отыруы да мүмкін. Оқушының ішкі белсенділігіне - оның
белсенді түрде ойлау әрекеті жатады. Белсенділік жеке басқа тән, маңыз-ды
бір қасиет болып саналады. Бұл қасиетсіз адамның қандайда болмасын жұмысы
нәтижелі болуы мүмкін емес. Оқушы белсенділігі қандай болғанда да ой
дербестігіне сүйенеді. Оқыту процесінде оқушылардың белсенділігін арттыру
принципін жүзеге асыруды мақсат еткен мұғалім сабақтың барлық кезеңінде
олардың ой дербестігін дамытуға тырысады. Оқушыда белсенділік бір қалыпта
болмайды, оның қарапайым (еліктеушілікке, жай қайталауға, біреудің айтқанын
бұлжытпай орындауға негізделген белсенділік) және күрделі (творчестволық
т.б. белсенділік) түрлері болады. Соңғысы оқушының жоғарғы саналылығы мен
дербестігін керек етеді. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне және психика-лық
даму дәрежесіне қарай белсенділіктің бірнеше түрі қалыптасып, дамиды: қимыл
және сөйлеу, ойын және оқу (таным), өзін-өзі тәрбиелеу т.б. белсенділіктер.
2. Өзіндік жұмысты ұйымдастырудың шарттары мыналар:
мұғалімнің нақты тапсырмалар (нұсқаулар) беруі; жұмысты орындаудың
және аяқтаудың уақытын белгілеуі; мұғалімнің басқаруымен оқушылардың
дербестігінің мөлшері, олардың жұмысты өз еркімен және қалауымен істеуі;
оған әсер ететін мотивтер т.б.
Оқушылардың өзіндік жұмысы міндетті түрде мұғалімнің басшылығын,
сонымен қатар оқушылардың дербестігін, олардың қызығып өз ықыласымен
жасайтын әрекетін де керек етеді. Осыған байланысты кейбір педагогтар мен
психологтар (Р. Г. Лемберг, М. Н. Скаткин, В. А. Занков т.б.) оқушылардың
өзіндік жұмыстарының ерекшелігі - олардың ықыласы және өз еркімен әрекет
жасауына байланысты деп санайды.
Алдыңғы қатарлы мектептердің іс тәжірибелеріне көңіл бөлсек, оқушылардың
өздік жұмыстарының сан алуан түрі бар екенін байқаймыз. Мәселен,
оқушылардың сабақ үстінде меңгерген оқу материалдарын пысықтау үшін оқулық
не басқа құралдар бойынша жұмыс істеуі, көркем әдебиеттерін, ғылыми және
техникалық әдебиет-терді пайдалануы; жаттығу жұмыстарын жазба түрде орын-
дауы, графикалық жаттығу жұмыстарын жүргізуі, түрлі практикалық немесе
лабораториялық бақылау жұмыс-тарын өткізуі (репродукциялы жұмыстар),
шығармашылық дағдыларын дамыту мақсатында баяндама, реферат, шығармалар,
пікір жазуы және көрнекі құралдар, модель-дер, конструкциялық т.б. жұмыс
түрлерін жатқызуға болады. Репродуктивтік типтегі өзіндік жұмыстарын оқушы-
лар өздерінің меңгерген білімдеріне сүйене отырып орындайды. Шығармашылық
(творчестволық) типтегі өзіндік жұмыстарын орындауда оқушылар өзінің
болжау, топшылау, түрлі құбылыстардың арасындағы байланыс-тарды салыстыра
білу қабілетіне сүйене отырып, ой қорытындысын жасап жаңа шешім табады,
өзіндік жаңалық ашады. Сөйтіп бұл жағдайда белгілі дәрежеде оқушылардың
бейімділігін айқындап береді. Оқушылардың үй жұмыстары мен оқу материалын
қайталау кезіндегі өздігінен істейтін жұмыстарының да маңызы ерекше. Бұған
қоса көрнекі құралдарын (карточкалар, схемалар, чертеждар, оқу карталары
т.б.) пайдалана отырып өздік жұмыстарын ұйымдастырудың да пайдасы зор.
Мұғалім оқушылардың өзіндік жұмыстарын дұрыс ұйымдастыру үшін, алдымен,
олардың өзіндік әрекеттері-нің негізгі психологиялық ерекшеліктерін білгені
жөн. Оқушылардың өзіндік әрекетіне тән ерекшеліктері мыналар: оқушының
алдын ала өз әрекетінің жалпы және нақты мақсаты мен міндеттерін
анықтау; жоспарға сәйкес амал-тәсілдерді қолдана білу; өз әрекетінің
барысын бақылап отыру. Егер оқушы өздігінен жұмыс істеуге үйренбесе, оның
оқуы жемісті болмайды, ол жиі сәтсіздікке ұшырайды. Мұндай жағдайда
оқушының оқуға деген ынтасы төмендейді, соның салдарынан үлгермеушілер
қатарына қосылады. Профессор Р. Г. Лембергтің пікірінше, оқушылардың
өзіндік жұмыстарын ұйымдастыру мына шарттарға байланысты болмақ: оқушының
істейтін жұмысының мақсатына айқын түсінуі; жұмыстың жемісті аяқталуына,
оның алдағы нәтижесіне қызығуы; жұмысты оқушылардың өз еркімен, қалауымен
орындауы. өзіндік жұмысты ұйымдастыруға қойылатын талаптар мыналар:
жұмыстың көлемін шамадан тыс асырмай, оның сапасын арттыруға көңіл аудару;
оқушылардың жұмысын оқу жұмысының басқа түрлерімен дұрыс ұштастыра білу;
оқушылардың дербестігін арттырып, өзіндік білім алу қабілетін жүйелі түрде
дамыту; өзіндік жұмыстың мазмұнына күнделікті өмірден алынған
материалдарды, хабарларды енгізу; - оқушыларды табиғат пен қоғам дамуының
жалпы заңдылықтарын, сонымен қатар нақты фактілер мен құбылыстарды
өздігінен талдап түсінуге үйрету; оқушыларды алған білімдерін іс жүзінде
қолдана білуге дағдыландыру; оқушыларды оқу жұмысына шығармашылық тұрғыдан
қарауға, әр уақытты дербес және белсенді әрекет жасауға баулу; оқушылардың
өздігінен дербес жұмыс істеу, еңбек ету дағдысын қалыптастыру.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары немесе тестер
1. Экскурсия жұмысының мақсатын көрсетіңіз.
2. Оқушының үйдегі оқу жұмысы қалай ұйымдастырылады?
3. Пәндік үйірме жұмысының ерекшелігі қандай?
4. Өздік жұмысты ұйымдастырудың шарттары қандай?
Дәріс №7. Физиканы оқытуда өзіндік жұмысты ұйымдастырудың әдістемесі
Жоспары:
1.Өздік жұмыс түрлерін ұйымдастырудың талаптары
2.Физика сабақтарында орындалатын өздік жұмыстардың түрлері
1. Өзіндік жұмыс – оқушының күрделі іс-әрекеттерінің бір түрі немесе
оқу жұмыстарының арнайы бір формасы болып табылады.
Өзіндік жұмыстардың нәтижелі болуы үшін алдымен «өзіндік жұмыс» деген
ұғым нені білдіріп тұрғанын анықтап алу қажеттігі туады: біріншіден, өз
бетінше жұмыс балалардың түрлі тапсырмаларды, жаттығуларды ешкімнің
көмегінсіз орындаулары, екіншіден, мұндай жұмыстар балаларды ұқыптылыққа,
тәртіптілікке, жинақылыққа, бақылай білуге тәрбиелейді.
Өзіндік жұмыс түрлерін ұйымдастыруда мынандай талаптарды орындау
керек:
1.Өздігінен орындайтын жұмыстың мазмұны бағдарлама талаптарына сай
болуы керек;
2. Өзіндік жұмыс оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға тиіс;
3. Өзіндік жұмыстың түрі, мазмұны әртүрлі болуы керек;
4. Әрбір орындалған өзіндік жұмыс тексеріліп, бағалануы керек.
Өздік жұмысты ұйымдастырудың шарттары мыналар:
• мұғалімнің нақты тапсырмалар (нұсқаулар) беруі;
• жұмысты орындаудың және аяқтаудың уақытын белгілеуі;
• мұғалімнің басқаруымен оқушылардың дербестігінің мөлшері, олардың
жұмысты өз еркімен және қалауымен істеуі;
• оған әсер ететін мотивтер.
Өзіндік жұмыстың түрлері сан алуан. Оларды топтастыру - күрделі мәселе.
Оның жиі кездесетін бір тобы – сабақ мақсатына қарай қолданылатын жұмыс
түрлері:
а) Жаңа білімді меңгеру (материалды жан-жақты талдау, мұғалімнің
ауызша баяндауының жоспарын, конспектісін жасау т.б. тәсілдерге үйрену).
ә) Жаңа білімді бекіту (түрлі жаттығулар, есеп шығару, түрлі жазбаша,
графикалық, практикалық т.б. жұмыстар).
Өздік жұмысқа мынадай талаптар қойылады:
1) Тапсырма әрбір оқушының білім деңгейіне байланысты таңдалуы керек.
2) Өздік жұмысты орындауға жеткілікті уақыт берілуі керек (8-15 мин.
ұзақ болмайды).
3) Міндетті түрде тексерілуі керек.
4) Жұмыс сабақтың мақсатына байланысты (жаңа материалды қабылдауға,
өткен материалды бекітуге, қайталауға, білімді тиянақтауға) таңдалады.
5) Өздік жұмыстың мақсаты, орыдау әдісі оқушыларға түсінікті болуы
тиіс.
6) Өз бетімен жұмысқа оқушылар білім деңгейіне байланысты әр түрлі
уақыт жұмсайтынын ескеріп, тақтаға не карточкаға қосымша материалдар
дайындап әкелу керек.
7) Ескертпе, түсініктеме-карточкалар, перфокарталар дайындау қажет.
Оқушыларға өзіндік жұмыс ретінде пәндер бойынша мынадай тапсырмалар беруге
болады.
Физика сабақтарында – түрлі жаттығу жұмыстарын орындау,
карточкалармен, перфокарталармен жұмыс, сурет бойынша есептер шығару,
сөйлем құрамы толық емес есептерді шығару және т.б. жұмыс тапсырылады.
Өздігінен орындайтын жұмыста ұйымдастыру − сабақтың ең күрделі кезеңі.
Өйткені, жұмысты оқушылардың бәрі бірдей бір мезгілде аяқтамайды. Қазіргі
кезде білім сапасымен оқушылардың жеке басының қабілетін дамыту қай
кездегіден де өткір қойылып отыр. Ол үшін мұғалім оқытудың технологиялық
жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалануы керек. Өз бетінше жұмысты ұйымдастыруда
баланың жеке қасиеттерін ескеріп, жекелей, саралай оқыту әдісін пайдаланған
дұрыс.
Әр сыныпта өткізілетін сабаққа тиісінше уақыт бөлінуі оқушылардың
өзіндік тапсырмаларды ұқыпты орындауына көмектеседі. Оқушыларға
өздіктерінен жұмыс істету тек білімді бекіту үшін ғана емес, жаңа
материалды түсіндіруде де қолданылады. Мысалы, мұғалім оқулықтан тиісті
материалды оқытады, онда не айтылғанын, қалай қорытылуға болатынын ойлануды
тапсырады немесе белгілі бір ережені оқытып, мысалдарды талдауға осы
ережені қолдануды тапсырады. Ал, оқушылардың тапсырманы сыныпта, үйде
өздігінен орындай білуі – оның бойында қалыптасқан білім, білік пен
дағдылар сапасының сенімді көрсеткіші.
2. Физикадан мынадай тапсырмалар жазуға болады:
• оқытушының көрсеткен үлгісі бойынша орындалатын;
• оқытушыдан алған білім, білік, дағдыларын өз бетімен пайдалануды талап
ететін, бірақ оқытушының басқаруын пайдаланған жағдайда;
• алған білім, біліктерін басқа жағдайда пайдаланғанда;
• оқушыдан ойлауды, шығармашылықты талап ететін байқау, талдау арқылы
жаңа қорытынды, анықтамаға шығаруға болатын тапсырмалар.
• арифметикалық амалдар кестесін есте сақтауға арналған;
• есептеу тәсілдерін игеруге арналған:
• ұқсастық пен айырмашылықты ажырату, талдауға арналған;
• белгілі бір түсініктемелердің арифметикалық амалдармен байланысына
арналған;
• байқау негізінде қандай да бір заңдылықты айыру;
• дидактикалық ойындар, қызықты тапсырмалар.
Оқушылар өздігінен жұмыс істей білуі үшін, алдымен, мұғалімнің берген
үлгісіне қарай еліктеу негізінде қарапайым тапсырмалар орындайды. Мұндайда
жұмыстың мазмұнын жасау әдістерінің бәрін мұғалімнің өзі айтып береді, ал
оқушы тек орындаушы ғана. Ал егер мұғалім оқушыға бәрін өзі айтпай, бұрын
алған білімдерін қолдануға лайықты жағдайлар туғызатын болса, сол кезде
оқушы өздігінен ізденіп, жаңа міндеттерді шешуге тырысады. Сондықтан
мұғалім оқушылардың өздік жұмысын ұйымдастырғанда, алдымен оларды өздігінен
жұмыс істеуге дайындайтын жаттығулардан бастап, кейін мұғалімнің көмегімен
жасайтын жартылай дербес, ең соңында толық өздігінен жасайтын жұмыстарға
үйрету қажет.
Мұғалім оқушыларға шамалары келетіндей тапсырмалар ұсынады, онда
жұмыстың мақсаты, оны бөлімдер бойынша орындау реті (өзін-өзі бақылау);
мұғалім тексеру үшін алынған нәтижелерді әзірлеу, реттеу (кері информация)
тәсілдері, жұмысты орындау мерзімі келтіріледі.
Мұғалім тапсырманың дұрыстығын, оқушылардың оның мазмұны мен нәтижесін
қаншалықты түсініп меңгергенін анықтайды: Демек, мұғалім бақылаушы ғана
емес, ұйымдастырушы да, оқушының өздік жұмысын тексеруші де. Мұғалім
тапсырма арқылы олардың таным қабілетін бағдарламалайды, оны бір мақсатқа
бағыттап, сапасын анықтайды. Оқушылар тапсырма алады, меңгерген білім
қорына сүйене отырып, оның мақсаты мен орындау тәсілдерін ойластырады және
ең маңыздысы – жұмысты өздігінен орындау барысында алынуға тиісті
нәтижелерді дағдарламалайды. Содан соң істелген жұмыстың дұрыстығын үнемі
тексере отырып, тапсырманы бөлімдері бойынша орындайды. Алынған нәтижелерді
реттеп әзірлейді (өзін-өзі бақылайды) және жазу жұмысы, цифрлар, сызулар,
суреттер, модельдер т.б. тексеру үшін мұғалімге тапсырады. Оқушылардың оқу
жұмысын, оқу әрекетінің жемісті болуы – оқу жұмысын тәсілдерін менгеруге
байланысты.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары
1. Өздік жұмысты ұйымдастырудың шарттарын атаңыз.
2. Өздік жұмыс деген не?
3. Өздік жұмысқа қойылатын талаптарды атаңыз.
4. Өзіндік жұмыс түрлерін ұйымдастыруда қандай талаптарды орындау
керек?
5. Физикадан өздік жұмыстарды ұйымдастыруда орындалатын тапсырмалардың
түрлері қандай?
Дәріс №8,9. Оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастырудың әдіс-тәсілдері
Жоспары:
1.Өздік жұмыстарды ұйымдастырудың әдіс-тәсілдері
2.Ұйымдастырылатын өздік жұмыстардың мысалдары
1. Оқушылар барлық тақырып материалдарын біртіндеп игереді. Бұл оқушы
білімін, онда қалыптасатын біліктілік пен дағдыларды логикалық тұрғыда
біршама тиянақталған оқу материалдары бойынша тексеріп, есепке алуды қажет
етеді.
Қандай да бір жазбаша тексеру жұмысы орындалған соң балалар назарына
тапсырмалардың көрнекі етіп жазылған үлгі жауаптары ұсынылады. Оқушы өз
жауабы қате болса, оны қызыл түсті сиямен сызып, дәптеріне дұрыс жауапты
жазады да, өз жұмысын бағалайды және дәптерін мұғалімге өткізеді. Келесі
сабақта ұстаз жұмыстарға талдау жасап, бағаларын бекітеді. Бұл біріншіден,
шәкірттерді бақылау жұмысын орындауға ынталандырады, екіншіден, оларда
өзіне-өзі сынай қараушылық сияқты өнегелі қасиеттер қалыптастырады.
Оқушыалардың өздік жұмыстарын ұйымдастырудың әртүрлі әдіс-тәсілдері
бар. Мысалы, физикалық диктант алу, өздік жұмысын орындау, бақылау жұмысын
орындау, оқулықпен жұмыс жасау, карточкалармен жұмыс жасау тағы сол сияқты.
2. Тақырыптағы анықтамалар мен негізгі формулаларға балалардың назарын
аудару және оларды есте сақтау мақсатымен физикалық диктант жұмысы
өткізіледі. Оның мазмұны магнитофоннан (алдын-ала жазылған) таңдалады. Бұл
мұғалімінің жұмысты әр оқушының өздігінен орындауын қадағалауға мүмкіндік
береді.
Физика және табиғат туралы ғылымдар тарауы бойынша (7-сыныптың оқулығы мен
дидактикалық материалдар жинағы қолданылды) физикалық диктанттағы
сұрақтардың тізімі 1-кестеде келтірілген үлгі түрінде компьютер немесе
кодоскоп арқылы көрсетіледі.
Кесте 1.
Физика және табиғат туралы ғылымдар тарауы бойынша физикалық диктант
сұрақтары
|Реті № |Формулалар, анықтамалар |
|1 |Табиғат құбылыстарына мысалдар келтір. Адамның табиғаттағы рөлі |
| |қандай? |
|2 |Физика нені зерттейді? |
|3 |Астрономия нені зерттейді? |
|4 |Табиғатты зерттеудің қандай тәсілдері бар? |
|5 |Астрономияда пайдаланылатын ең басты басты құрал не? |
|6 |Физикалық шамаларға мысал келтір |
|7 |Физикалық шамаларды қалай өлшейді? |
|8 |Мына өлшем бірліктерді түрлендір: |
| |Ұзындық Уақыт Аудан Көлем |
| |1м 1с 1м2 |
| |1м3 |
| |1км=? м 1сағ=? с 1см2=? м2 1см3=? м3|
| |1 см=? м 1мин=? с 1мм2=? м2 1литр (л)=? м3 |
| |1мм=? м |
| |1 миллилитр (мл)=? см3 |
Кесте 2.
Көрсетілген физикалық диктанттың жауаптары
|Реті|Формулалар, анықтамалар |
|№ | |
|1 |Мұздың еруі, судың қайнауы, жылу, жарық, найзағай, жел – осының |
| |бәрі табиғат құбылыстарына мысал бола алады. Табиғаттың өзгеруінде |
| |дамның жасампаздық іс-әрекеті ерекше рөл атқарады. |
|2 |Физика табиғат құбылыстарының қарапйым және сонымен бірге неғұрлым |
| |жалпы заңдылықтарын, материяның қасиеттері мен құрылысын және оның |
| |қозғалыс заңдарын зерттейді. |
|3 |Астрономия аспан денелерінің қозғалысын, олардың табиғатын, шығу |
| |тегі мен дамуын зерттейді. |
|4 |Табиғатты зерттеудің тәсілеріне ғылыми бақылаулар мен тәжірибелер |
| |жатады. |
|5 |Асрономияда пайдаланылатын басты құрал – телескоп. |
|6 |Ұзындық, уақыт, аудан, көлем, жылдамдық, масса, күш және т.б. |
| |физикалық шамаларға жатады. |
|7 |Физикалық шаманы өлшеу үшін оны осы шаманың өлшеу бірлігі ретінде |
| |алынған біртекті шамамен салыстырады. |
|8 |Ұзындық Уақыт |
| |Аудан |
| |1м 1с |
| |1м2 |
| |1км=1000 м 1сағ=3600 с |
| |1см2=0,0001 м2 |
| |1 см=0,01 м 1мин=60с |
| |1мм2=0,000001 м2 |
| |1мм=0,001м |
| | |
| |Көлем |
| |1м3 |
| |1см3=0,000001 м3 |
| |1литр= 0,001м3 |
| |1 миллилитр=1см3. |
7-сыныптың Қозғалыс. Масса және күш тарауы бойынша физикалық диктант
№1.
1.Механикалық қозғалысқа мысал келтір.
2.Механикалық қозғалыс кезіндегі жүрілген жолды есептеуге арналған
формуланы жаз. Жол қандай бірліктермен өлшенеді?
3.Бірқалыпты қозғалыстың жылдамдығы қалай анықталады?
4.Қозғалыстың жылдамдығын анықтайтын формуланы жаз. Жылдамдықтың өлшем
бірліктерін көрсет.
5.Автомобиль 120 км қашықтықты 2 сағатта жүріп өтті. Автомобильдің
жылдамдығы неге тең?
6.Жолдың берілген сан мәндерін метрмен өрнектеп жаз: 10 км; 126 см; 30
дм; 1220 мм.
7.Жылдамдықтың берілген сан мәндерін м/с-пен өрнекте: а) 72км/сағ; ә)
100 см/с; б) 36 м/сағ.
8.Велосипедші 1,5 м/с жылдамдықпен 150 м жол жүрді. Осы қашықтықты ол
қанша уақытта жүріп өтті?
9.Пойыздың қозғалыс жылдамдығы 20 м/с дегенді түсіндір.
Физикалық диктанттың жауабы.
1.Механикалық қозғалысқа мысалдар: а) жермен салыстырғандағы
автомобильдің қозғалысы; ә) құстың ұшуы; б) доптың домалауы.
2.Бірқалыпты қозғалыс кезінде жүрілген жолды табу үшін дененің
жылдамдығы мен оның қозғалыс уақытын көбейту керек:
[pic].
Жол бірліктері: мм, см, м, км.
3.Дененің бірқылыпты қозғалысындағы жылдамдығы оның берілген бір уақыт
аралығы ішінде жүрген жолын сол уақыт аралығына бөлгенге тең.
4. [pic], (м/с; км/сағ).
5.
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] |[pic] |[pic] |
|[pic] |[pic] |Жауабы: 60 км/сағ |
|т/к [pic]-? | | |
6. [pic]; [pic]; [pic].
7.а) [pic], ә) [pic].
8.
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] |[pic] |[pic] |
|[pic] |[pic] |Жауабы: 100 с. |
|т/к [pic]-? | | |
9. Пойыз бір секундта 20 м жол жүреді.
Физикалық диктант №2.
1.Төменде келтірілген құбылыстардың қайсысына ауырлық, тартылу, серпімділік
күштері әрекет етеді? А) қабырғаға соғылған доп кейін қарай ұшады? ә)
жоғары лақтырылған тас қайта жерге түседі? Б) үстел бетінде кітап жатыр.
2.1 Н күшті 0,5 см етіп алып, бір нүктеге бір бағытта әсер ететін 4 Н-ға
және 8 Н-ға тең күштерді график түрінде кескінде.
3.Массасы 1 кг дененің салмағы неге тең?
|4.Күштердің қайсысы денеге әрекет | |
|ететін ауырлық күші, қайсысы дененің| |
|салмағы екенін 1-суретке қарап | |
|анықта. Осы суреттегі шардың салмағы| |
|неге тең? Аспада пайда болатын | |
|серпімділік күшінің бағытын анықта. | |
| | |
| |Сурет 5 а . Сурет 5 |
| |ә. |
5. Дене: а) ілгері; ә) кейін; б) оңға; в) солға қрай қозғалды. Дененің
қозғалу бағытына қатысты үйкеліс күштерінің бағыттарын ата.
6. тарту күші мен үйкеліс күші бірін-бірі теңестірсе, дене қалай
қозғалады?
7. дене салмағы 9,8 Н дененің массасы қандай?
8. Дененің массасын қандай құралмен өлшейді? Дененің салмағын ше?
Ауырлық күшін ше?
9. Физикалық шамалардың (дененің массасы, ауырлық күші, салмағы)
қайсысы Жердің барлық нүктелерінде және басқа планеталарында өзгермейді?
Физикалық диктанттың жауабы.
1.Қайсысы қалай әрекет етеді? А) қабырғаға соғылған доп серпімділік
күші әрекетінен кейін қарай ұшады; ә) жоғары лақтырылған тас Жердің тарту
күші салдарынан қайта түседі; б) кітап үстелді салмағымен қысып басады.
2. Жауабы төмендегі суретте кескінделген.
[pic] [pic]
[pic]
[pic]
Сурет 6 а. Сурет 6 ә.
3. [pic]; [pic].
4. а) 5 а суретте денеге әркет ететін ауырлық күші; 5 ә суретте
дененің салмағы кескінделген.
ә-суреттегі шардың салмағы оған әркет ететін ауырлық күшіне тең;
б) аспада пайда болатын серпімділік күші дененің салмағына қарама-
қарсы, яғни жоғары бағытталады.
5.Үйкеліс күштері: а) кейін; ә) ілгері; б) солға; в) оңға қарай
бағытталады.
6.Тарту күші мен үйкеліс күші қарама-қарсы бағытталған, ал модульдері
бойынша тең. Дене бірқылыпты қозғалады.
7.Салмағы 9,8 Н дененің массасы 1 кг, өйткені [pic].
8. а) дененің масасын таразыға тартып анықтайды; ә) дененің салмағын,
оған әрекет ететін ауырлық күшін динамометрмен өлшейді.
9.Дененің массасы өзгермейді, ол тұрақты болады.
Өздік жұмыстың үлгісі. Заттың құрылысы тарауы бойынша өздік жұмыс.
1.Төмендегі сөздердің «физикалық дене» және «зат» ұғымдарына қтыстысын
ата: ұшақ, мыс, қалам, фарфор, су.
2.Киімге жаққан әтір иісінің ауаға жайылуын қалай түсіндіресің?
3.0,8=? см; 2,9 дм=? м; 380 м=?км.
Өздік жұмыстың жауабы:
1.а) физикалық дене: ұшақ, кітап, қалам; ә) зат: мыс, фарфор, су.
2. Зат ұсақ бөлшектерден тұрады және бөлшектер үздіксіз қозғалыста
болады. Ендеше әтірдің ұсақ бөлшектері ауа бөлшектерімен (молекулаларымен)
араласып, жан-жаққа жайылады.
3.0,8=80 см; 2,9 дм=0,29 м; 380 м=0,38 км.
Өздік жұмыс. Қозғалыс. Масса және күш.
1 нұсқа
1.Коньки тебуші екі бала бір-бірінен кері итеріліп, қарама-қарсы
бағытта 8 м/с және 4 м/с жылдамдықпен сырғанап кетті. Қай баланың массасы
артық және неше есе?
2. «Алмастың тығыздығы 3,5 г/см3; граниттің тығыздығы 2600 кг/м3;
ауаның тығыздығы 1,29 кг/м3» дегенді түсіндір.
3.8 кг керосин сыятын құтының көлемі неге тең? Керосиннің тығыздығы
800 кг/м3.
2 нұсқа
1.Массалары 10 кг және 20 кг болатын екі дене өзара соғылысты. Сонда
денелердің қайсысының жылдамдығы көп өзгереді және неше есе өзгереді?
2.Тығыздықтың сан мәндерін кг/м3-пен өрнекте: 2,5 г/см3; 0,07 кг/дм3;
0,8кг/л.
3. Көлемі 10 см3 болаттың массасы 78 г. Көлемі 20 см3 болаттың массасы
неге тең?
Өздік жұмыстың жауабы:
1.Дененің массасы неғұрлым артқан сайын оның жылдамдығы соғұрлым
кемиді және керісінше. 8 м/с жылдамдықпен қозғалған баланың массасы 4 м/с
жылдамдықпен қозғалған баланың массасынан 2 есе кем.
2.Көлемі 1 см3 алмастың массасы 3,5 г; көлемі 1 м3 граниттің массасы
2600 кг; көлемі 1 м3 ауаның массасы 1,29 кг.
3.
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] |Дененің тығыздығын |[pic] |
|[pic] |анықтау үшін оның |Жауабы: [pic]. |
| |массасын көлеміне | |
| |бөлеміз: [pic], бұдан| |
| |[pic] | |
|т/к [pic]-? | | |
2 нұсқа
1.Дененің жылдамдығы неше есе артса, массасы сонша есе кемиді; 1-
дененің массасы 2-дененің массасынан 2 есе кем, ал жылдамдығы 2 есе артық
болады.
2.Тығыздықтың сан мәндері былай өрнектеледі:
а) [pic],
ә) [pic],
б) [pic]
3.
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] |Болаттың тығыздығын |[pic] |
|[pic] |табу үшін оның массасын|Жауабы: [pic]. |
| |көлеміне бөлеміз: | |
| |[pic], | |
| |[pic], [pic], бұдан | |
| |[pic], | |
|т/к [pic]-? | | |
Бақылау жұмысы.
1 нұсқа
1.Ұшқыш 100 км қашықтықты реактивті ұшақпен 2,4 минутта ұшып өтті.
Ұшақтың орташа жылдамдығын тап.
2.Автомашинаның бензин құтысының сыйымдылығы 30 л. Оған толтыра
құйылған бензиннің массасын есепте. Бензиннің тығыздығы 710 кг/м3.
3.Балғаны қалай саптайды?
2 нұсқа
1.Автомашина 1500 м жолды 36 км-сағ жылдамдықпен жүріп өтті.
Автомашинаның жолды жүріп өтуге кеткен уақытын тап.
2.Мұзжарғыш кеме тәулігіне 200 г уран пайдаланады. Уранның тығыздығы
18,7 кг/м3 болса, оның көлемі қандай?
3.Не себепті желдеткіш ток көзінен ажыратылған соң біраз уақыт айналып
тұрады?
Бақылау жұмысының жауабы.
Бақылау жұмысының есептерін шығару үшін бәріне ортақ есептеулер
жүргізудің тәртібін (алгоритмін) береміз: 1) есептің берілгенін шартты
белгілерімен жазу керек; 2) физикалық шамалардың өлшем бірліктерін
халықаралық бірліктер жүйесінде аламыз; 3) формуланы пайдаланып,
математикалық есептеулер жүргіземіз.
1 нұсқа
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] |[pic] |[pic] |
|[pic] |[pic] | |
| |[pic]; | |
|т/к [pic]-? | |Жауабы: |
| | |[pic] |
2.
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] |[pic] |[pic] |
|[pic] |[pic]; | |
|т/к [pic]-? | |Жауабы: [pic] |
2 нұсқа
1.
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] | |[pic] |
|[pic] |[pic] | |
| |[pic]. | |
|т/к [pic]-? | |Жауабы: |
| | |[pic] |
2.Заттардың тығыздығы көрсетілген оқулықтағы 6 – 8 кестеден (218; 219
беттер) [pic] - мәнін анықтап, есептің шартты белгілерін жазамыз:
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] |[pic]: [pic] |[pic] |
|[pic] | | |
|т/к [pic]-? | |Жауабы: |
| | |[pic] |
3.Бұл құбылысты инерция тұрғысынан түсіндіреміз. Демек желдеткіш
бірден тоқтай алмайды, ол инерция салдарынан жылдамдығын біртіндеп
азайтады.
Эксперименттік тапсырманың үлгісі.
1 нұсқа
1.Шарға қандай ығыстырушы күш әсер етеді: а)металл шарды мензуркадағы
суға батырып, шарға әрекет ететін ығыстырушы күшті тап; ә) шар ас тұзының
судағы ертіндісіне батырылса ше?
Қажетті құралдар мен заттар: ыдыс, жіп байланған болат шар, су, ас
тұзы.
2.Қатты денелер мен сұйықтардың тығыздықтарына арналған кестелерді
пайдаланып, алюминийден, темірден, еменнен жасалған көлемдері бірдей бірдей
денелердің қайсыларының суда жүзе алатынын түсіндір.
2 нұсқа
1. Мына құралдардың жәрдемімен металл шардың көлемін анықта: ішінде су
құйылған мензурка, динамометр, ілгегі бар шар.
2.Қатты денелер мен сұйықтардың тығыздықтарына арналған кестелерді
пайдаланып, парафиннен, мыстан, қорғасыннан жасалған көлемдері бірдей
денелердің сынапта қалай орналасатынын тағайында. Себебі неде?
Эксперименттік тапсырманың жауабы.
1 нұсқа
1.Мұнда: а) сұйыққа батырылған дене өзінің көлеміндей сұйықты жоғары
қарай ығыстырады; ә) Архимед күшінің формуласы: [pic]; б) шарды
динамометрге іліп, оның ауадағы салмағын анықтау керек; в) динамометрге
ілінген шарды суға толығымен батырып, дененің судағы салмағын анықтау
керек; г) Архимед күші, яғни денені ығыстыратын күш мынаған тең: [pic]; д)
Архимед күшінің формуласынан: [pic], ж) судың тығыздығы арнайы кестеден
алынады: [pic]; ал [pic].
2.Ол үшін мыналарды анықтаймыз: а) дененің сұйықта жүзу шарты: [pic];
[pic]; [pic]; [pic]; [pic]; б) [pic] Еменнен жасалған дене суда жүзеді.
2 нұсқа
1.Былай анықталады: а) мензуркадағы судың көлемі: [pic]; ә) суға шар
толығымен батырылып, мензуркадағы судың көлемі белгіленеді: [pic]; б)
шардың көлемі: [pic]; в) кестеден судың тығыздығы алынады: [pic]; г)
ығыстырушы күш Архимед күшінің формуласымен есептеледі: [pic]. Ал ас тұзына
батырылған шарға әрекет ететін ығыстырушы күш: [pic].
2.Денелердің сұйық ішінде орналасуы олардың тығыздықтарына байланысты:
1) [pic] дене сұйық ішінде жүзеді; 2) [pic]сұйыққа батады; 3) [pic]сұйық
бетінде қалқиды; Кестеден тығыздық мәндері алынады; Аталған денелер сынапта
мынадай ретпен орналасады: қорғасын, мыс, парафин.
Қорытынды бақылау жұмысы.
1 нұсқа
1.Автомобильдің тарту күші – 3000 Н, ал қозғалысқа қарсы әрекет күші –
100 Н. Осы күштердің тең әрекетті күшін графикпен кескінде.
2.Күйтабаққа ине 0,27 Н күшпен әсер етеді. Егер иненің ұшының ауданы
0,0003 см2 болса, оның күйтабаққа түсіретін қысымы қандай?
3.Көлемі 18,75 л керосиннің салмағын есепте. Керосиннің тығыздығы 800
кг/м3.
2 нұсқа
1.Салмағы 4000 Н жүкті көтергіш кран жоғары көтереді. Жүк салынған
контейнердің салмағы 500 Н. Көтергіш кранның болат арқанына қандай күш
әрекет тетеді? Осы күштерді графикпен кескінде.
2.Қар үстінде тұрған шаңғышының салмағы 78 Н. Оның әр шаңғысының
ұзындығы 1,95 м, ені 6 см. Шаңғышының қар бетіне түсіретін қысымын тап.
3.Көлемі 25 л бензиннің салмағын есепте. Бензиннің тығыздығы 700
кг/м3.
Қорытынды бақылау жұмысының жауабы.
1 нұсқа
1.
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] |Күштерді графикпен |[pic] |
|[pic] |кескіндеу үшін масштаб | |
| |белгілеп аламыз: 1 см – | |
| |1000 Н. Содан кейін тең | |
| |әркетті күштің теңдеуін | |
| |жазамыз: [pic] | |
|т/к [pic]-? | |Жауабы: |
| | |[pic] |
2.
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] |[pic] |[pic] |
|[pic] | | |
|т/к [pic]-? | |Жауабы: |
| | |[pic] |
3.
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] |[pic]; [pic];|[pic] |
|[pic] |[pic] | |
|т/к [pic]-? | |Жауабы: |
| | |[pic] |
2 нұсқа
1.а) Есептің берілгенін шартты белгілермен жазып, күштерді графикпен
кескіндеу үшін масштаб белгілейміз:
[pic]; [pic];
Масштаб: [pic];
[pic];
ә) Көтергіш кранның болат арқанына серпімділік күшінің әрекет ететіні
туралы түсінік береміз.
2.
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] |[pic], [pic] |[pic] |
|[pic] |[pic] | |
|[pic] | | |
|т/к [pic]-? | |Жауабы: |
| | |[pic] |
3.
|Берілгені |Талдауы |Шешуі |
|[pic] |[pic]; [pic]; |[pic] |
|[pic] |[pic] | |
|т/к [pic]-? | |Жауабы: |
| | |[pic] |
Әрбір жаңа тарау басталғанда оқушылар меңгеруге тиіс білім элементтері
алдын-ала жасалып, физика кабинетіне ілініп қойса, онда оқушылардың барлық
білім элементтерін меңгеруге міндетті екендіктерін сезінеді,
жауапкершіліктері артады.
Оқу материалы біршама тиянақталған кезде өздік жұмыс орындалады.
Өздік жұмыс бірнеше нұсқадан тұруы мүмкін. Ол шамамен 15 минутқа
есептеледі. Мөлшерлі уақыт өткен соң экранға компьютер немесе кодоскоп
арқылы үлгі жауап түсіріледі.
Оқушылардың физикадан тақырып бойынша алған теориялық білімін есеп
шығаруға қолдана білу дағдысының қандай дәрежеде қалыптасқандығын анықтау
үшін тақырыпшадан кейін қысқа мерзімді бақылау жұмысы жүргізіледі. Ал
тақырып толық оқылған соң, қорытынды бақылау жұмысы өткізіледі. Оның
мазмұны тақырыптағы негізгі материалдарды қамтып, оқушы білімін үш деңгейде
тексеруге мүмкіндік беретіндей етіп құрастырылады.
Мысал келтірейік.
Бақылау жұмысының үлгісі.
1. Молекулалық-кинетикалық теорияны негізге алып, зат күйлерінің
құрылысындағы айырмашылықтарды түсіндір.
2. Таудан сырғанап түскен шаңғышы біраз уақытқа дейін жазық жерде
қозғалып бара жатты:
а) не себепті шаңғышы тау етегінде тоқтап қалмай, горизонталь беттегі
қозғалысын жалғастырды?
ә) не себепті, әйтеуір бір кезде шаңғышы тоқтайды?
б) егер шаңғышы мен қар арасында үйкеліс күші және қозғалысқа әсер
етуші басқа да күштер болмаса, таудан сырғанаған шаңғышы қайтер еді?
3. Еденде жатқан кірпіш еденге 700 Па қысым түсіреді. Еденмен жанасып
жатқан кірпіштің бетінің ауданы 0,03 м2. Кірпіш еденге қандай күшпен әсер
ететінін анықтаңдар.
4. Бала орындықты орнынан көтермей қабырғаға 0,5 аралыққа жылжытып
апарды. Ол орындықты горизонталь бағытта 100 Н күшпен итереді. Баланың
істеген жұмысын есептеп табыңдар.
Бақылау жұмысының нәтижелері білім элементтері бойынша 4-кестеде
келтірілген үлгіде талданады.
Кесте 3.
Бақылау жұмысының нәтижелерінің білім элементтері бойынша
талдануы
|Рет № |Білім элементтері |Оқушының журналдағы рет|
| | |нөмірі |
| | |1 2 3 .... 20 |
|1.1 |Заттың агрегат күйлері: | |
| |а) газ |Y I I … Y |
| |ә) сұйық |I I I …. V |
| |б) қатты |I I I …. V |
|1.2 |Заттың агрегат күйлеріндегі | |
| |айырмашылықтар молекулалардың | |
| |а) орналасуы |O I I … V |
| |ә)өзара әсерлесуі |O I I …V |
| |б) қозғалыс сипаттары арқылы |O I I … V |
| |түсіндіріледі | |
|2.1 |Мынадай жауаптар берілген: | |
| |а) шаңғышы инерция әсерінен |I O O .. I |
| |қозғалысын жалғастырды | |
|2.2 |ә) шаңғышы үйкеліс күшінің әсерінен |I I I .. V |
| |тоқтайды | |
|2.3 |б) қозғалысқа кедергі келтіретін |O O O .. V |
| |басқа күштер болмаса, шаңғышы түзу | |
| |сызықты бірқалыпты қозғалар еді | |
|3.1 |Формула жазылған: |O I O … V |
| |[pic] | |
|3.2 |Күштің сан мәні алынған: |O I I … V |
| |[pic] | |
|4.1 |Формула жазылған: |O I I … V |
| |[pic] | |
|4.2 |Жұмыстың сан мәні алынған: |V I O … O |
| |[pic] | |
Мұғалім жинап алған жұмыстарды балалардың сынып журналындағы ретімен
нөмірлеп, оларды нұсқаларға бөледі де, әр жұмысты сызбадағы білім
элементтері бойынша тексереді. Сәйкес нөмірдегі тор көзде дұрыс жауап «I»,
қате жауап «V» таңбасымен белгіленеді, ал жауап берілмесе, онда «O»
қойылады.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары немесе тестер
1.Өздік жұмсты ұйымдастыру тәсілдерін атаңыз.
2.Өздік жұмыстарды ұйымдастырудың қандай жолдарын көрсетуге болады?
Дәріс №10,11,12. Оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастыруда тірек
сызбаларды пайдалану
Жоспары:
1. Өздік жұмысты ұйымдастыруда тірек сызбалардың алатын орны
2.Физикадан оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастыруда тірек
сызбаларды қолданудың жолдары
1.ФИЗИКА- жеке тұлғаның ақыл- ой қабілетінің көзін ашу және оның
үздіксіз дамуы мен жетілуін қамтамасыз ететін пәннің бірі.
Пәнді оқытудың басты мақсаты оқушылардың ақыл- ойын, танымдық және
шығармашылық қабілеттерін дамыту, физиканың қазіргі қоғам өміріндегі және
жалпы адамзат мәдениетін дамытуға ролін ашу, физикадан берілетін білімді
түрлі мәселелерді шешуге шығармашылықпен қолдануға алғы шарт болатын
әлеуметтік мәні бар дағдыларды, ғылыми көзқарастарын оқушы бойында
қалыптастыру болып табылмақ.
Оқушылардың білім дәрежесінің жоғары деңгейде болуының бірден- бір
шарты физикалық ұғымдарды тиімді қалыптастыру болып табылады.Өйткені
ұғымдар жүйесі- білімнің белдеу қазығы. Оқу пәнінің немесе бөлімнің негізін
оның құрылымдық моделі, ұғымдар жүйесі және олардың арасындағы байланыс
құрайды.
Ұғымдар арасындағы байланыстарды және қатынастарды, жалпы ұғымдар
жүйесін тиімді меңгеру үшін жүйелік тәсіді қолданудың маңызы зор.Жүйелілік
тәсілінің негізгі бір логикалық, яғни ғылыми ұғымдар жүйесі элементтердің
арасында логикалық байланыс орнату болып табылады. Оқушылар бойында
ұғымдарды қалыптастырудың бірден- бір тиімді жолы қалыптастырылатын ұғымдар
арасындағы логикалық байланыстарды ашып көрсету.
Заттың агрекаттық күйлері
Қатты сұйық
газ плазма
изопроцестер
изотерімдік изобаралық
изохоралық
Т=const P=const
V=const
PV=const V/T=const
P/T=const
Қатты денелерде болатын деформация түрлері
Созылу(сығылу) ығысу иілу
бұралу
Энергия түрлері
E[pic]= mgh E[pic]= mv[pic]/2
U(барлық молеккула-
лардың E[pic] мен E[pic]
қосындысына тең[pic])
Жылу двигательдері
Іштен жану бу машинасы
турбиналар
двигателі
дизелдік карбюраторлық
газ бу
Физикалық ұғымдарды қалыптастыруда жүйелілік тәсілді (тірек
сызбаларды) қолдану оқушылардың білім сапаларының жоғарлауына септігін
тигізері анық. Ұғымдарды жүйелей білу іскерлігін оқушыларда VII- VIII
сыныптардан бастап қалыптастыру керек. Мысалы, жылу алмасу және булану
құбылыстарын оқыту барысында оқушыларға төмендегідей тапсырмаларды беруге
болады.
2. «жылу өткізгіштік», «жылу алмасу», «сәуле шығару», «конвекция»
ұғымдарының қатынасын анықта. Тектік ұғымды және оның түрлерін көрсет,
төмендегі сызба көмегімен олардың қатынасын бейнелейді.
жылу алмасу -
текті ұғым
Жылу конвекция сәуле
- түрлік
өткізгіштік шығару
ұғым
2. Қайнау, булану, кебу ұғымдарының ара қатынасын анықтау және сызба
көмегімен оларды бейнелеп көсетеді
Булану - тектік ұғым
Қайнау кебу - түрлік ұғым
Бүгінгі таңда жалпы орта білім беретін мектептің білім беру
жүйесінің көп түрлілігіне өтуі, мектеп тәжірибесінде оқытудың жеке тұлғалық
бағдарланған моделін жүзеге асыруға ұмтылу мектепте физиканы оқыту
мазмұнына дәстүрлі көзқарасты өзгертіп, оның білім беру жүйесіндегі рөлі
мен орны қайта қаралуда.
Физика курсында топтаудың және жүйелеудің негіздері- материяның
құрылымдық түрлері, бөлшектердің қасиеттері, құбылыс, процесстер, қозғалыс
түрлері, құралдар, машиналар, құрылғылар, зерттеу әдіс-т әсілдері,
денелердің қасиеттері мен құбылыстарды зерттеу мен суреттеу.
Жүйелеудің түрлерінің бірі- негізгі түсінікті белгілі бір
ерекшеліктеріне байланысты топтарға бөлу, яғни тақырыпты, тарауды жүйеге
келтіре отырып, заңдылық тағы басқа түрлеріндегі ерекшеліктеріне қарай,
жалпы мағынасын ашу және таблица, сызба арқылы көрсету.
Негізгі түсініктерді белгілі бір ерекшеліктеріне байланысты, топқа
бөлуді сызба арқылы оқушы білімін жүйелеу және тарауларды қортындылау
кезінде қолдану өте тиімді.
Зерттеліп отырылған шамалардың ара қатынасын және негізгі белгілерін
анықтау, барлық жүйенің бөлігі ретінде белгілі бір бөлімді қарастыру да
жүйелеуге себепкер болады.
Жоғарыда сызылған сызба оқушылардың алған білімін жүйелеп,
қорытындылауға көмектеседі.
Мұғалім өзінің әрбір сабағын жаңа материалды өзі баяндай түсіндіру
арқылы емес, оқушылардың өз бетімен оқып меңгеруіне бағыт беретіндей етіп
жоспарлау керек. Олар бұрынғы алған білімдеріне сүйене отырып, жаңа
материалды өз бетімен игеруі қажет.
Сонда ғана мұғалім өз алдына қойған мақсатқа жетеді.
Қазіргі заманда білім сапасын арттыру әр мұғалімнен шығармашылық жұмысты
талап етеді. Оқушыға терең де тиянақты білім беру мұғалімнің басты мақсаты.
Сабақта трек-сызбаларды пайдалану да оқушылардың өздігінен іздену дағдылары
қалыптасады. Мысалы ток жұмысы мен қуаты тақырыбын өтуде тірек-сызбаны
қолдануды көрсетейік.
1-тірек-сызба
2-тірек-сызба. Жұмысқа сипаттама
3-тірек-сызба. Қуатқа сипаттама
Әрбір жаңа тақырыпты бергенде оқушылардың мүмкіндіктеріне қарай тірек
белгілері мен тірек конспектілерін қолдануға болады.
9- сыныпта «Бернулли заңын» өткенде бұл заңдылықты төмендегідей
жүйелеп беруге болады.
>
Газдар мен сұйықтардың ағысының жылдамдығы өздері өтетін трубаның
көлденең қимасының ауданына байланысты болады: трубаның ауданы үлкен болса,
онымен өтетін газдар мен сұйықтардың ағысының жылдамдығы аз болады және
керісінше» дегенді білдіреді.
Негізгі заңдылықты тірек белгілері арқылы беру оқушылардың есте сақтау
қабілетін арттырады.
Физикалық заңдылықтар мен құбылыстардың мәнін ашу үшін жаңа тақырыпты
тірек конспектілерімен бергенде, 1 тірек конспектісіне 2-3 тақырыпты
топтап, блок түрінде берген қолайлы.
Тірек конспектілерімен белгілері:
1. Оқушыларды жинақтылыққа, көркемділікке баулиды;
2. Оқушылардың есте сақтау қабілетін ароттырады;
3. Оқушылардың сабаққа дайындалу мүмкіндіктерін арттырады;
4. Мұғалімнің есептер шығаруға немесе тақырыпты бекітуге уақытын
үнемдейді;
5. Оқушылардың білімін бағалауға кең мүмкіндік туғызады;
6. Оқушы мен мұғалім арасындағы байланысын нығайтады;
7. Оқушылардың ойлау қабілетін арттырып, оларды шығармашылыққа
баулиды.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары
1.Тірек конспектісінің маңызы қандай?
2.Тірек конспектісін қолданудың тиімділігі қандай?
3.Тірек конспектісін қалай қолданады:
Дәріс №13,14,15. Физикадан өздік жұмыстарды ұйымдастыруда жалпыланған
сипаттағаы жоспарды пайдалану.
Жоспары:
1Жалпыланған сипаттағы жоспар туралы мағұлымат
2.Сабақта жалпыланған сипаттағы жоспарды пайдалану жолдары
1. Оқушыларға физикалық ұғымдарды қалыптастыру мақсатында өзіндік
жұмыстарды ұйымдастырудың маңызы зор. Жүргізілген зерттеулер оқушыларға
ұғымдарды игертуде, ұғымдарды оқып-үйренудің жалпыланған жоспарын жасаудың
орны айрықша болатындығына көз жеткізді. Жоспардың жалпыланған деп аталу
себебі: мұндай жоспарды барлық физикалық ұғымдар үшін құруға болады. Жоспар
кез-келген ұғыммен жұмыс істегенде мұғалімдер үшін де, оқушылар үшін де
пайдалы. Жоспар ұғымның қалыптасу және даму кезеңдерін бірізділікпен
қамтыған сұрақтар жиынына жауап бере отырып жасалады. Ұғымды, құрылған
жоспар арқылы оқып-үйрену, ол туралы мәліметтердің жинақы болуына, ең
негізгі мәселелеріне баса назар аударуға, басқа білім аумағына еркін
қолдануға кең жол ашады. Оқушылардың физикалық ұғымдарды меңгеруінің басты
құралы бола алатын жалпыланған сипаттағы жоспарлар төмендегідей:
Нысан: 1. Нысанның жалпы сипаттамасы.
2. Пайда болу шарттары.
3. Нысанның физикалық қасиеттері.
4. Сапалық сипаттамалары.
5. Модель.
6. Нысанды сипаттайтын негізгі теңдеулер.
7. Оның мүмкін күйлері.
8. Практикада пайдаланылуы.
Шама: 1. Қандай нысанды сипаттайды?
2. Өлшеу әдісі.
3. Өлшем бірлігі /БХБЖ жүйесінде/.
4. Оның басқа шамалармен байланысы.
5. Шама анықтамасы.
Тәжірибе: 1. Тәжірибенің мақсаты.
2. Тәжірибенің сызбасы (схемасы).
3. Тәжірибе өтетін жағдайлар.
4. Тәжірибе жасау.
5. Тәжірибенің қорытындысы.
Құбылыс: 1. Құбылыстың басты ерекшеліктері.
2. Өту шарттары.
3. Құбылыс бақыланатын эксперимент тізбегі.
4.Берілген құбылыстың басқа құбылыстармен байланысы.
5. Практикада қолданылуы.
6.Құбылыстың зиянды әсерлерінен сақтандыру амалдары.
Приборлар: 1. Құрылғының қызметі.
2. Құрылғының сызбасы (схемасы).
3. Құрылғының жұмыс істеу принциптері.
4. Қолданылуы.
Заң: 1.Нені байланыстырады, анықтайды, бекітеді.
2.Қандай негізгі фактілерге негізделіп тұжырымдалған.
3.Қандай физикалық шамаларды байланыстырады.
4.Заңды сипаттайтын формула.
5.Тәжірибе жүзінде бекітілуі.
6.Практикада қолданылуы.
7.Заңның анықтамасы.
Көрсетілген жоспарларды оқушылар ұғымдарды меңгеру жөніндегі өзінің
қызметіне бақылау жасау үшін, ал мұғалімге оқушылардың ұғымды меңгеру
сапасын тексеру үшін де пайдалануға болады.
Көрсетілген жоспарлар ұғымдары оқып-үйренудің өзекті мәселерін айырып алуға
ықпал жасайды, оқушылардың ұғыммен өз бетімен жұмыс істеулеріне
көмектеседі, сонымен қатар мұғалімнің ұғым туралы негізгі ойларын
түйіндеуге, ұғымды оқытудың басты бағыттарын сараптауға мүмкіншілік
туғызады.
Мұндай жоспарларға сүйене отырып жұмыс істеу, ұғымдарды оқушылардың меңгеру
сапасын уақытылы тексеріп отыруға көмектеседі, ал ең бастысы оқушылардың
молекулалық физика ұғымдарын меңгеруі мақсатты және саналы түрде
жүргізіледі.
Көрсетілген жалпылама сипаттағы жоспарлардың кейбіріне қосымша пунктер
енгізуге болады: мысалы, нысан – қандай басқа нысандардан тұрады, онда
өтетін құбылыстар; шама – шаманың жеке жағдайлардағы мәні, белгіленуі,
өзгеру аралығы, қолданылу шегі; құбылыс -қандай физикалық нысандарды
сипаттайды, оны сипаттайтын физикалық шамалар, құбылыстың қысқаша теориясы;
заң - оның білінуінің жеке жағдайлары, заңның қолданылу аясы.
2. Осы кеңейтілген жоспарды пайдаланып, физикалық ұғымдарды
қалыптастыруды қарастырайық. Мұғалім қарастырылып отырған тақырыптың өзекті
жерін түсіндіріп болғаннан кейін, оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуіне
арналған жалпылама сипаттағы жоспарды пайдаланады. Бұл жоспар бойынша
оқушы оқылған материал жайында өз әңгімесін құрады.
Сабақта қолдануға болатын жоспарлардың бір қатары төмендегі 5-10 -
кестелерде көрсетілген.
5 - кесте - Идеал нысана „Идеал газ”
|1 |Нысанның жалпы |Молекулалар арасындағы өзара әсер өлшеусіз өте аз |
| |сипаттамасы |және молекулалардың кинетикалық энергиясы өзара |
| | |әсерлесудің потенциялық энергиясынан әлдеқайда көп|
| | |болатын газ. |
|2 |Қандай басқа |Сиретілген газдармен жұмыс істейтін барлық |
| |нысандарға кіреді |физикалық приборларда қолданылады. |
|3 |Қандай нысандардан|Бір-бірінен алшақ орналасқан молекулалар немесе |
| |тұрады |атомдардан тұрады. |
|4 |Пайда болу |Реал газды сирету арқылы аламыз. |
| |шарттары | |
|5 |Нысанның физикалық|Сиретілген газды идеал газ ретінде тек жылулық |
| |қасиеттері |тепе-теңдік болғанда ғана қарастыруға болады. |
| | |Идеал газ ретінде аз қысымдағы, қалыпты |
| | |температурадағы газды алуға болады. |
|6 |Сапалық |Идеал газ молекулалары немесе атомдары бір-бірінен|
| |сипаттамалары |алшақ орналасады. |
| | |Идеал газдың молекулалары немесе атомдары өзара |
| | |әсерлеспейді. |
| | |Олар соқтығысқан кезде дефомацияланбайды. |
|7 |Модель |Сиретілген абсолют серпімді (деформацияға |
| | |ұшырамайтын) шариктер |
|8 |Нысанды |[pic]; [pic] |
| |сипаттайтын | |
| |негізгі теңдеулер | |
|9 |Оның мүмкін |[pic] болғанда [pic] |
| |күйлері |[pic] болғанда [pic] |
| | |[pic] болғанда [pic] |
6- кесте - Физикалық шама „Абсолют температура”
|1 |Қандай нысананы немесе |Термодинамикалық жүйедегі жылулық |
| |құбылысты сипаттайды |тепе-теңдік күйді, дәлірек айтқанда нөлдік |
| | |деп қабылданған күйден ауытқу дәрежесін |
| | |көрсетеді. |
|2 |Шаманың жеке |Қайнау температурасы, балқу температурасы, |
| |жағдайлардағы мәні |кризистік температура |
|3 |Белгіленуі |Т |
|4 |Өлшеу әдісі |Тікелей (эталонмен салыстыру) |
|5 |Өлшем бірлігі (БхБЖ |Кельвин (К) |
| |жүйесінде) | |
|6 |Өлшеу құралы |Термометр, термопара және т.б. |
|7 |Оның басқа шамалармен |[pic]; [pic] |
| |байланысы | |
|8 |Өзгеру аралығы |[pic] |
|9 |Қолданылу шегі |Саны көп бөлшектерден тұратын жүйе үшін |
| | |қолданылады |
|10 |Шама анықтамасы |Температура – макроскопиялық жүйенің |
| | |жылулық тепе-теңдік күйін сипаттайды және |
| | |нөлдік деп таңдап алынған күйден ауытқу |
| | |дәрежесін көрсетеді. |
7 - кесте - Молекулалардың жылдамдықтарын анықтауға арналған
Штерн тәжірибесі
|1 |Тәжірибенің |Молекулалардың жылдамдықтарын анықтау. |
| |мақсаты | |
|2 |Тәжірибенің |[pic] |
| |схемасы |27-сурет. 28-сурет. |
|3 |Тәжірибе өтетін |а) ортақ ості цилиндр керек; |
| |жағдайлар |ә) олар тұрақты бұрыштық жылдамдықпен айнала |
| | |алады; |
| | |б) цилиндрлер ауасы сорылған болуы керек; |
| | |в) В цилиндрі бөлме температурасында болады; |
| | |г) А цилиндрі осінің бойымен күміс қабаты |
| | |жалатылған платина қылсым С керілуі керек; |
| | |д) А цилиндрінің қабырғасында тар О саңылауы |
| | |болуы керек. |
|4 |Тәжірибе жасау |1) қылсымнан ток жүргенде күміс қабаты буланады |
| | |да, ішкі цилиндр күміс атомдары газымен толады. |
| | |Кейбір атомдар О саңылауы арқылы ытқып шығып, В |
| | |цилиндрдің ішкі бетіне жетіп қонады да, саңылаудың|
| | |қарсы тұсында күмістің жіңішке Д жолағы пайда |
| | |болады (27-сурет). |
| | |2)цилиндрлер аса жоғары секундына 1500 айналыс |
| | |жасайтындай етіп айналымға келтіріледі. Сонда атом|
| | |цилиндрлер радиустарының айырымына тең [pic] жолды|
| | |жүріп өтуге қажет t уақыт ішінде қандай да бір |
| | |[pic] бұрышқа бұралады. Нәтижесінде атомдар үлкен |
| | |цилиндрдің ішкі бетіне О саңылауының тура тұсына |
| | |емес (28-сур.а), саңылаудың ортасы арқылы өтетін |
| | |радиус ұшынан қайсыбір қашықтыққы барып қонады |
| | |(28-сур. б). |
|5 |Қорытындысы |Д және Д[pic]жолақтары арасындағы қашықтық күміс |
| | |атомдарының ең көбірек шоғырланған жерлеріндегі |
| | |қашықтыққа атомдардың орташа жылдамдығы сәйкес |
| | |келеді, ол мынаған тең: [pic] ; |
| | | |
| | |Бұл формулаға: [pic] |
| | |өрнегінен t-нің мәнін қойып, мынаны аламыз: |
| | |[pic] |
| | |Егер 45[pic] жиілікпен Штерн приборын |
| | |айналдырғанда, күміс жолақтың айналу есебінен |
| | |орташа жылжуы 1,12 см. болса, ішкі және сыртқы |
| | |радиустары 1,2 және 16 см. сәйкес келеді. Бұл |
| | |тәжірибеден күміс атомдарының орташа квадраттық |
| | |жылдамдығын анықтағанда, ол жуық шамамен 600 м/с |
| | |тең болады. Ал теориялық мәні 590 м/с тең. |
8 – кесте - Физикалық құбылыс „Қайнау”
|1 |Құбылыстың басты|а) сұйық ішінде бу көпіршектерінің пайда болуы, |
| |ерекшеліктері |үлкеюі және сұйық бетіне шығып жарылуы; |
| | |ә) сұйық бетінің жеделдете буға айналуы; |
| | |б) қайнау кезінде сұйық температурасының |
| | |өзгермеуі. |
|2 |Өту шарттары |а) әрбір сұйық үшін тағайындалған қайнау |
| | |температурасына дейін қыздыруда; |
| | |ә) көпіршектердегі будың қысымы сұйық ішіндегі |
| | |қысыммен теңелген кезде; |
| | |б) сұйықты үздіксіз қыздыруда; |
| | |в) қайнау кезінде сұйықтың температурасының |
| | |өзгермейтіндігінде. |
|3 |Қандай физикалық|а) сұйықтарды; |
| |нысандарды |ә) сұйытылған газдарды. |
| |сиапаттайды | |
|4 |Құбылыстың соңғы|сұйықтың буға айналуы. |
| |нәтижесі | |
|5 |Құбылыс |1) сұйықты қайнату (ол үшін сұйықты қыздыру |
| |бақыланатын |керек); |
| |эксперимент |2) сұйықты төменгі қысымда қайнату: |
| |тізбегі |а) сұйықты төменгі температурада қайнату; |
| | |ә) сұйық бетіндегі ауаның n концентрациясын |
| | |азайту арқылы |
|6 |Оны сипаттайтын |t- қайнау температурасы; |
| |физикалық |[pic]- қысым; |
| |шамалар |[pic]-қаныққан бу қысымы; |
| | |[pic]-кризистік температура. |
|7 |Құбылыстың |1) қайнау-сұйықтың барлық көлемі бойынша |
| |қысқаша теориясы|орналасқан бу көпіршіктерінде және сұйық |
| | |бетінде өтетін булану процесі; |
| | |2) қайнау температурасы сұйықтың тегіне |
| | |байланысты; |
| | |3) қайнау температурасы қысымға байланысты |
| | |[pic][pic] |
| | |а) сұйықтың бетіндегі ауаның n- концентрациясын |
| | |азайту арқылы; |
| | |ә) сұйық бетіндегі ауаның Т-температурасын |
| | |азайту арқылы, қысымды азайтып қайнау |
| | |температурасын төмендетеміз. |
|8 |Берілген |а) булану; |
| |құбылыстың басқа|ә)кебу; |
| |құбылыстармен |б) конденсация. |
| |байланысы | |
|9 |Практикада |1) техникада: а) жоғарғы қысымдағы бу қазандарында; |
| |қолданылуы |ә) сұйытылған газдардың қайнауы; |
| | |б) бу аккумляторларында. |
| | |2) медицина: а) хирургиялық аспаптарды; |
| | |ә) таңу материалдарын стерилдеуде; |
| | |3)күнделікті өмірде: а) үйлерді жылытуға |
| | |арналған бу қазандарында; |
| | |ә) күнделікті тағам дайындауда. |
|10 |Құбылыстың |а) қайнау кезінде сұйықтың массасының азайып |
| |зиянды әсерінен |қалуы; |
| |сақтандыру |ә)қайнау кезінде температураның жоғары болуына |
| |амалдары |байланысты күйіп қалудан сақтану. |
9 – кесте - Іштен жану қозғалтқышы
|1 |Құрылғының |Отының ішкі энергиясын механикалық энергияға |
| |қызметі. |айналдыратын құрылғылар. |
|2 |Құрылғының |[pic] | |
| |схемасы. |29-сурет – Іштен жану қозғалтқышы. | |
| | |1,2-клапан; 3-поршені бар цилиндр; | |
| | |4-шатун; 5-иінді білік; 6-маховик; | |
| | |7-шам. | |
|3 |Құрылғының |Қозғалтқышта бір жұмыс циклі поршенінің төрт |
| |жұмыс істеу |жүрісінің, немесе төрт тактінің ішінде орындалады. |
| |принциптері. |1.Бірінші такт басталатын, қозғалтқыш білігі |
| | |айналғанда, поршень төмен қарай қозғалады. |
| | |Поршень үстіндегі кеңістік ұлғаяды. Осының салдарынан|
| | |цилиндр ішіндегі ауа сирейді. Осы кезде (1) клапан |
| | |ашылып, цилиндрдің ішіне жанғыш қоспа кіреді. Бірінші|
| | |такт аяқталған кезде цилиндр жанғыш қоспаға толады |
| | |да, (1) клапан жабылады. |
| | |2.Білік әрі қарай айналғанда, поршень жоғары қарай |
| | |қозғалып, жанғыш қоспа сығылады. Поршень жоғары шекті|
| | |орынға барып жетіп, екінші такті аяқталған кезде |
| | |сығылған жанғыш қоспа от алып тез жанады. |
| | |3.Қоспа жанғанда пайда болған газдар поршенді қысып, |
| | |оны төмен қарай айдайды. Ұлғайған ыстық газдардың |
| | |әсерінен двигатель жұмыс істейді, сондықтан бұл |
| | |тактіні жұмыстық жүріс деп атайды. Поршеньнің |
| | |қозғалысы шатунға, сол арқылы маховик орнатылған |
| | |иінді білікке беріледі. Күшті түрткі алған |
| | |маховик инерциясы бойынша әрі қарай айнала береді де,|
| | |өзімен жалғасқан поршеньді келесі тактілерде орын |
| | |ауыстырып қозғалтып отырады. Екінші және үшінші |
| | |тактілер клапандар жабулы кезінде орындалады. |
| | |4. Үшінші тактінің ақырында (2) клапан ашылады да, |
| | |жану заттары осы клапан арқылы цилиндрден атмосфераға|
| | |шығады. Поршень жоғары қарай қозғалатын төртінші такт|
| | |кезінде де жану заттары сыртқа шығады. Төртінші |
| | |тактінің ақырында (2) клапан жабылады. |
| | |Сонымен, қозғалтқыштың циклі мынадай төрт процестен |
| | |(тактілерден) тұрады: 1. Сору, 2. Сығу, 3. Жұмыстық |
| | |жүріс, 4. Шығару. |
|4 |Қолданылуы: |1. Автомобильдердің барлығында. |
| | |2. Тракторларда. |
| | |3. Самолеттерде. |
| | |4. Тепловоздар мен теплоходтарда. |
| | |5. Өзен және теңіз кемелерінде. |
10 – кесте - Газдың молекула-кинетикалық теориясының негізгі теңдеуі
|1 |Нені | |1.молекулалардың орташа |
| |байланыс-тыра| |кинетикалық энергиясына |
| |ды | |2.молекуланың жылдамдығына |
| | |Газ қысымының |3.молекулалар шоғырына |
| | | |4.бір молекуланың массасына |
| | | |5.молекуланың тығыздығына |
|2 |Қандай |Молекулалардың ыдыс қабырғаларына соғуының нәтижесінде|
| |негізгі |пайда болатын қысымды есептеуге негізделген. |
| |фактілерге | |
| |негізделіп | |
| |тұжырым-далға| |
| |н | |
|3 |Қандай |Газ қысымын [pic], молекулалардың орташа кинетикалық |
| |физикалық |энергиясын [pic], бір молекуланың массасын [pic], |
| |шамаларды |молекулалар шоғырын [pic], молекула тығыздығын [pic], |
| |байланыс-тыра|молекуланың жылдамдығын. |
| |ды | |
|4 |Заңды | |
| |сипаттайтын |[pic] |
| |формула | |
|5 |Оның |1. [pic] |
| |білінуінің |2. [pic] |
| |жеке | |
| |жағдайлары | |
|6 |Тәжірибе |Ойша эксперимент |
| |жүзінде |[pic] |
| |бекітілуі |30-сурет. |
|7 |Заңның |Газдардың макро және микро параметрлерінің арасындағы |
| |қолданылу |байланысты табу үшін қолданылады. |
| |аясы | |
|8 |Практикада |Молекулалардың орташа кинетикалық энергиясын табу |
| |қолданылуы |үшін. |
| | |Молекулалардың тығыздығын есептеу үшін. |
| | |Молекулалардың жылдамдығын есептеу үшін. |
| | |Бір молекуланың массасын есептеу үшін қолданылады. |
|9 |Заңның |Идеал газ қысымы көлем бірлігіндегі молекулалар |
| |анықтамасы |шоғырын молекуланың массасы мен жылдамдығының |
| | |квадратының көбейтіндісіне тең. |
Осындай жоспарларды әрбір сабақта, физика ұғымдарын қалыптастыру
мақсатында пайдаланудың нәтижесі жоғары болады.
Сабақта бұл жоспарлар оқушыларға дайын күйінде берілмейді, жоспар
бойынша берілген сұрақтарға жауапты оқушылар өздері іздеп табады.
Физика сабақтарында мұндай жоспарларды пайдаланудағы жүйелі жұмыстың
нәтижелілігі мыналарда:
а) курстың негізгі сұрақтары, білімдердің жүйелілігі және логикалық
анықтылығы бойынша білімнің құрылымдылығын анықтайды;
ә) оқушыларға мұғалімнің баяндауын түсінуді, меңгеруді жеңілдетеді;
б) оқушыдан оқулық мазмұнын ойша өңдеуді, үй тапсырмасын орындау
барысында білімдерді қайта құруды талап етеді және өз бетінше жұмыс істеуге
үйретеді;
в) оқушылардан сабақ сұрауды қысқартуға мүмкіндік береді, себебі,
оқулық мазмұнын толық айтып беруге қарағанда жоспардың пунктері бойынша
уақыт көп шығындалмайды.
Жалпы қорыта келгенде, оқушылардың физикалық ұғымдарды меңгеруі
барысында жалпылама сипаттағы жоспарларды пайдалану өте тиімді, әрі олардың
алған білімдері белгілі бір жүйеге түсетіндігі анық.
Оқушылар өз ойларын осындай жоспарларды пайдалана отырып өз тілімен
баяндайды. Мұның барлығы оқушылардың өз беттерінше оқулықтан, қосымша
әдебиеттерден оқығандарынан ең негізгілерін, өзектілерін бөліп ала білу
дағдысын қалыптастырады.
Мұнда, тек жалаң қайталау емес оны шығармашылық тұрғыдан қорыту,
өзіндік тілмен жаңғырту бар. Бұл, бір жағынан, оқушының сөйлеу машығын
меңгеруіне септігін тигізеді.
Осындай жұмыстың барысында оқушыларды өз ойын жүйелі түрде, әрі жинақы
баяндауға баулимыз.
Ұғымдарды меңгерудің негізгі ерекше тәсілдеріне жалпылама сипаттағы
жоспарларды және жаттығулар жүйесін пайдалануды жатқызамыз. Оқушылардың
молекулалық физика ұғымдарын жалпылама сипаттағы жоспар, арнайы жаттығулар
жүйесі бойынша меңгеруі олардың ойлау қабілеттерінің дамуына, білім
сапасының жоғарылауына зор ықпал жасайды.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары
1.Жалпыдлама сипаттағы жоспар деген не?
2.Жалпылама сипаттағы жоспар не үшін қолданылады?
3.Жалпылама сипаттағы жсопарды сабақтың қай кезінде қолданған
дұрыс?Жалпылама сипаттағы жоспарды оқушылар қалай қолданады?
3. Практикалық сабақтар
Тақырып: Өздік жұмысқа қойылатын талаптар; өздік жұмыстың тәрбиелік мәні
(1с.)
Мақсаты: Оқушылардың өздік жұмыстарына қойылатын талаптармен таныстыру.
Оқушылардың орындайтын өздік жұмыстарының тәрбиелік мәнін көрсету.
Жоспары:
1. Оқушылардың өздік жұмысы. Оған қойылатын талаптар.
2.Оқушылардың өздік жұмыстарының тәрбелік мәні.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Физиканы оқыту методикасы 6-7. Тұп нұсқасының редакциясын басқарған
В.П.Орехов пен А.В.Усова. Алматы 1978.
2. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.
Алматы, 1998.
3. Усова А.В., Бобров А.А. Формирование учебных умений и навыков учащихся
на уроке физики. – М.: Просвещение, 1988
Тақырып: Оқушылардың сабақтағы өздік іскерлігінің әдістері және тәсілері,
формалары (1с.)
Мақсаты: Оқушылардың сабақтағы оқу іскерлігінің түрлерімен, әдіс-
тәсілдерімен таныстыру.
Жоспары:
1. Оқушылардың оқу әіскерлігінің түрелрі.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Усова А.В., Бобров А.А. Формирование учебных умений и навыков учащихся
на уроке физики. – М.: Просвещение, 1988
2. Физиканы оқыту методикасы 6-7. Тұп нұсқасының редакциясын басқарған
В.П.Орехов пен А.В.Усова. Алматы 1978.
3. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.
Алматы, 1998.
Тақырып: Физика есептерін шығару бойынша оқушылардың өздік жұмыстары (1
с.)
Мақсаты: Физикалық есептердің түрлерімен таныстыру. Физикалық есептерді
шығаруда оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастырудың әдістерін көрсету.
Жоспары:
1. Физикалық есептердің түрлері.
2. Физикалық есептерді шығаруда оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастырудың
әістері.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Кассандрова О.Н., Матвеев А.Н. Методика решения задач по молекулярной
физике. М.: Изд-во Моск.унив-та, 1982
2. Ланина И.Я. Формирование познавательных интересов учащихся на уроках
физики.М.: Просвещение, 1985
3. Усова А.В. Практикум по решению физических задач: Для студентов физ.-
мат.фак. /А.В.Усова, Н.Н.Тулькибаева М.: Просвещение, 2001, - 206с.
4. Симакин М.В. Методика решения задач по физике для 10 класса
естественно-математического направления, Кокшетау: Келешек – 2030,
2008. – 120с.
Тақырып: Физикадан сапалық және графиктік есептерді шығару бойынша
оқушылардың өздік жұмыстары (1 с.)
Мақсаты: Сапалық және графиктік есептерді шығару әдістерімен, сапалық және
графиктік есептерді шығаруда оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастырудың
әдіс-тәсілдерімен таныстыру.
Жоспары:
1. Сапалық және сандық есептер.
2. Сапалық және сандық есептерді шығаруда оқушылардың өздік жұмыстарын
ұйымдастыру. .
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
5. Кассандрова О.Н., Матвеев А.Н. Методика решения задач по молекулярной
физике. М.: Изд-во Моск.унив-та, 1982
6. Ланина И.Я. Формирование познавательных интересов учащихся на уроках
физики.М.: Просвещение, 1985
7. Усова А.В. Практикум по решению физических задач: Для студентов физ.-
мат.фак. /А.В.Усова, Н.Н.Тулькибаева М.: Просвещение, 2001, - 206с.
8. Симакин М.В. Методика решения задач по физике для 10 класса
естественно-математического направления, Кокшетау: Келешек – 2030,
2008. – 120с.
Тақырып: Зертханалық сабақ кезіндегі оқушылардың өздік жұмыстары (1 с.)
Мақсаты: Зертханалық сабақ кезінде оқушылардың өздік жұмыстарын
ұйымдастырудың әдістемесін көрсету.
Жоспары:
1. Зертханалық сабақ барыснда оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастыру.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Л.И.Анциферов, И.М.Пищиков Практикум по методике и технике школьного
физического эксперимента: Учебн.пособие для студентов пед.ин-тов по
физ.-мат. спец. –М.: просвещение, 1984. -255с.
2. Учебное оборудование по физике в средней школе//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1973
3. Демонстрационный эксперимент по физике. Ч.1,2.//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1968
4. Фронтальные лабораторные работы по физике в 7-11 классах
общеобразовательных учреждений //под ред. В.А.Бурова, -М.,1996
5. Физический практикум для классов с углубленным изучением физики:
дидактический материал: 9-10кл. //под ред. Ю.И.Дик, О.Ф.Кабардина.-
М.: Просвещение, 1993
Тақырып: Оқушылардың таратпа материалармен орындайтын өздік жұмыстары (1
с.)
Мақсаты: Оқушылардың таратпа материалдармен өздік жұмыстарын ұйымдастыру
тәсілімен студенттерді таныстыру.
Жоспары:
1.Оқушылардың таратпа материалдармен орындайтын өздік жұмыстары
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Физиканы оқыту методикасы 6-7. Тұп нұсқасының редакциясын басқарған
В.П.Орехов пен А.В.Усова. Алматы 1978.
2. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.
Алматы, 1998.
Тақырып: Оқушылардың үйде орындайтын өздік жұмыстары (1 с.)
Мақсаты: Оқушылардың өздік жұмыстары, олардың үйде орындайтын өздік
жұмыстарын ұйымдастырудың әдістерімен таныстыру.
Жоспары:
1. Оқушылардың үйде орындайтын өздік жұмыстары
2. Оқушылардың үйде орындайтын өздік жұмыстарын ұйымдастыру.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Физиканы оқыту методикасы 6-7. Тұп нұсқасының редакциясын басқарған
В.П.Орехов пен А.В.Усова. Алматы 1978.
2. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.
Алматы, 1998.
Тақырып: Техникалық моделдеу және конструкциялау бойынша оқушылардың өздік
жұмыстары (1 с.)
Мақсаты: Техникалық моделдеу және конструкциялау бойынша оқушылардың өздік
жұмыстарын ұйымдастырудың әдістерін көрсету.
Жоспары:
1. Техникалық моделдеу және конструкциялау бойынша оқушылардың өздік
жұмыстары
2. Техникалық моделдеу және конструкциялау бойынша оқушылардың өздік
жұмыстарын ұйымдастырудың әдістері.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Физиканы оқыту методикасы 6-7. Тұп нұсқасының редакциясын басқарған
В.П.Орехов пен А.В.Усова. Алматы 1978.
2. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.
Алматы, 1998.
3. Учебное оборудование по физике в средней школе//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1973
4. Демонстрационный эксперимент по физике. Ч.1,2.//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1968
Тақырып: Физика оқулығымен оқушылардың өздік жұмыстары (1 с.)
Мақсаты: Физика оқулығымен оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастырудың
әдістерін көрсету.
Жоспары:
1. Физика оқулығымен оқушылардың өздік жұмыстары
2. Физика оқулығымен оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастырудың
әдістері.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Физиканы оқыту методикасы 6-7. Тұп нұсқасының редакциясын басқарған
В.П.Орехов пен А.В.Усова. Алматы 1978.
2. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.
Алматы, 1998.
Тақырып: Оқушылардың оқу әдебиетімен өзбетінше жұмыс жасауының
спецификациясы (1 с.)
Мақсаты: Оқушылардың оқу әдебиетімен өзбетінше жұмыс жасауының
ерекшеліктерін көрсету.
Жоспары:
1. Оқушылардың оқу әдебиетімен өзбетінше жұмыс жасауының спецификациясы
2. Оқушылардың оқу әдебиетімен өзбетінше жұмыс жасауын ұйымдастыру.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Физиканы оқыту методикасы 6-7. Тұп нұсқасының редакциясын басқарған
В.П.Орехов пен А.В.Усова. Алматы 1978.
2. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.
Алматы, 1998.
Тақырып: Физикадан оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастыру процесінде
компьютерлік моделдерді қолдану (1 с.)
Мақсаты: Физикадан оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастыру процесінде
компьютерлік моделдерді қолданудың әдіс-тәсілдерімен таныстыру.
Жоспары:
1. Физикадан оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастыру процесінде
компьютерлік моделдерді қолдану
2. Физикадан оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастыру процесінде
компьютерлік моделдерді қолданудың әдістері
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Смирнов А.В. Методика применения информационных технологий в обучении
физике. Учеб.пособие. -М.:Академия., 2008. -240с
2. Физиканы оқыту методикасы 6-7. Тұп нұсқасының редакциясын басқарған
В.П.Орехов пен А.В.Усова. Алматы 1978.
3. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.
Алматы, 1998.
Тақырып: Компьютерлік моделдеу оқушылардың оқу белсенділігін арттыру тәсілі
ретінде (1 с.)
Мақсаты: Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру тәсілімен студенттерді
таныстыру.
Жоспары:
1. Компьютерлік моделдеудің оқушылардың оқу белсенділігін арттыруда
алатын орны.
2. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыруда компьютерлік моделдеоді
қолдану.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Смирнов А.В. Методика применения информационных технологий в обучении
физике. Учеб.пособие. -М.:Академия., 2008. -240с
2. Физиканы оқыту методикасы 6-7. Тұп нұсқасының редакциясын басқарған
В.П.Орехов пен А.В.Усова. Алматы 1978.
3. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.
Алматы, 1998.
Тақырып: Физика сабақтарында оқушылардың компьютерлік бағдарламалармен
өздік жұмыстарын ұйымдастыру әдістемесі (1 с.)
Мақсаты: физика сабақтарында оқушылардың компьютерлік бағдарламалармен
өздік жұмыстарын ұйымдастыру әдістемесін көрсету.
Жоспары:
1. Физика сабақтарында қолданылатын компьютерлік бағдарламалар
2. Физика сабақтарында оқушылардың компьютерлік бағдарламалармен
орындайтын өздік жұмыстары
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Смирнов А.В. Методика применения информационных технологий в обучении
физике. Учеб.пособие. -М.:Академия., 2008. -240с
2. Физиканы оқыту методикасы 6-7. Тұп нұсқасының редакциясын басқарған
В.П.Орехов пен А.В.Усова. Алматы 1978.
3. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.
Алматы, 1998.
Тақырып: Физикадан 7-9 сынып оқушыларының өздік жұмыстарын ұйымдастыру (1
с.)
Мақсаты: Физикадан 7-9 сынып оқушыларының өздік жұмыстарын ұйымдастырудың
әдістерін көрсету.
Жоспары:
1. Физикадан 7 оқушыларының өздік жұмыстарын ұйымдастыру
2. Физикадан 8 оқушыларының өздік жұмыстарын ұйымдастыру
3. Физикадан 9 оқушыларының өздік жұмыстарын ұйымдастыру
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Физиканы оқыту методикасы 6-7. Тұп нұсқасының редакциясын басқарған
В.П.Орехов пен А.В.Усова. Алматы 1978.
2. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.
Алматы, 1998.
3. Усова А.В., Бобров А.А. Формирование учебных умений и навыков учащихся
на уроке физики. – М.: Просвещение, 1988
Тақырып: Физикадан 10-11 сынып оқушыларының өздік жұмыстарын ұйымдастыру (1
с.)
Мақсаты: Физикадан 10-11 сынып оқушыларының өздік жұмыстарын ұйымдастырудың
әдістерін көрсету.
Жоспары:
1. Физикадан 10 сынып оқушыларының өздік жұмыстарын ұйымдастыру
2. Физикадан 11 сынып оқушыларының өздік жұмыстарын ұйымдастыру
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
4. Физиканы оқыту методикасы 6-7. Тұп нұсқасының редакциясын басқарған
В.П.Орехов пен А.В.Усова. Алматы 1978.
5. М.Құдайқұлов, Қ.Жаңабергенов Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі.
Алматы, 1998.
6. Усова А.В., Бобров А.А. Формирование учебных умений и навыков учащихся
на уроке физики. – М.: Просвещение, 1988
4. Зертханалық сабақтар.
Тақырып: 7 сынып физика курсы бойынша демонстарциялық тәжірибелерді таңдау,
орындау және өңдеу (3 с.)
Мақсаты: 7 сынып физика курсы бойынша демонстарциялық тәжірибелерді таңдай
және оны орындай білу дағдысын қалыптастыру.
Жоспары:
1. 7 сынып бойынша демонстарциялық тәжірибелерді орындау.
2. Орындалған тәжірибелерді өңдеу.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Л.И.Анциферов, И.М.Пищиков Практикум по методике и технике школьного
физического эксперимента: Учебн.пособие для студентов пед.ин-тов по
физ.-мат. спец. –М.: просвещение, 1984. -255с.
2. Учебное оборудование по физике в средней школе//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1973
3. Демонстрационный эксперимент по физике. Ч.1,2.//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1968
4. Фронтальные лабораторные работы по физике в 7-11 классах
общеобразовательных учреждений //под ред. В.А.Бурова, -М.,1996
5. Физический практикум для классов с углубленным изучением физики:
дидактический материал: 9-10кл. //под ред. Ю.И.Дик, О.Ф.Кабардина.-
М.: Просвещение, 1993
Тақырып: 8 сынып физика курсы бойынша демонстарциялық тәжірибелерді таңдау,
орындау және өңдеу (3 с.)
Мақсаты: 8 сынып физика курсы бойынша демонстарциялық тәжірибелерді таңдай
және оны орындай білу дағдысын қалыптастыру.
Жоспары:
1. 8 сынып бойынша демонстарциялық тәжірибелерді орындау.
2. Орындалған тәжірибелерді өңдеу.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Л.И.Анциферов, И.М.Пищиков Практикум по методике и технике школьного
физического эксперимента: Учебн.пособие для студентов пед.ин-тов по
физ.-мат. спец. –М.: просвещение, 1984. -255с.
2. Учебное оборудование по физике в средней школе//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1973
3. Демонстрационный эксперимент по физике. Ч.1,2.//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1968
4. Фронтальные лабораторные работы по физике в 7-11 классах
общеобразовательных учреждений //под ред. В.А.Бурова, -М.,1996
5. Физический практикум для классов с углубленным изучением физики:
дидактический материал: 9-10кл. //под ред. Ю.И.Дик, О.Ф.Кабардина.-
М.: Просвещение, 1993
Тақырып: 9 сынып физика курсы бойынша демонстарциялық тәжірибелерді таңдау,
орындау және өңдеу (3 с.)
Мақсаты: 9 сынып физика курсы бойынша демонстарциялық тәжірибелерді таңдай
және оны орындай білу дағдысын қалыптастыру.
Жоспары:
1. 9 сынып бойынша демонстарциялық тәжірибелерді орындау.
2. Орындалған тәжірибелерді өңдеу.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Л.И.Анциферов, И.М.Пищиков Практикум по методике и технике школьного
физического эксперимента: Учебн.пособие для студентов пед.ин-тов по
физ.-мат. спец. –М.: просвещение, 1984. -255с.
2. Учебное оборудование по физике в средней школе//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1973
3. Демонстрационный эксперимент по физике. Ч.1,2.//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1968
4. Фронтальные лабораторные работы по физике в 7-11 классах
общеобразовательных учреждений //под ред. В.А.Бурова, -М.,1996
5. Физический практикум для классов с углубленным изучением физики:
дидактический материал: 9-10кл. //под ред. Ю.И.Дик, О.Ф.Кабардина.-
М.: Просвещение, 1993
Тақырып: 10 сынып физика курсы бойынша демонстарциялық тәжірибелерді
таңдау, орындау және өңдеу (3 с.)
Мақсаты: 10 сынып физика курсы бойынша демонстарциялық тәжірибелерді таңдай
және оны орындай білу дағдысын қалыптастыру.
Жоспары:
1. 10 сынып бойынша демонстарциялық тәжірибелерді орындау.
2. Орындалған тәжірибелерді өңдеу.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Л.И.Анциферов, И.М.Пищиков Практикум по методике и технике школьного
физического эксперимента: Учебн.пособие для студентов пед.ин-тов по
физ.-мат. спец. –М.: просвещение, 1984. -255с.
2. Учебное оборудование по физике в средней школе//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1973
3. Демонстрационный эксперимент по физике. Ч.1,2.//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1968
4. Фронтальные лабораторные работы по физике в 7-11 классах
общеобразовательных учреждений //под ред. В.А.Бурова, -М.,1996
5. Физический практикум для классов с углубленным изучением физики:
дидактический материал: 9-10кл. //под ред. Ю.И.Дик, О.Ф.Кабардина.-
М.: Просвещение, 1993
Тақырып: 11 сынып физика курсы бойынша демонстарциялық тәжірибелерді
таңдау, орындау және өңдеу (3 с.)
Мақсаты: 11 сынып физика курсы бойынша демонстарциялық тәжірибелерді таңдай
және оны орындай білу дағдысын қалыптастыру.
Жоспары:
1. 11 сынып бойынша демонстарциялық тәжірибелерді орындау.
2. Орындалған тәжірибелерді өңдеу.
Ұсынылатын әдебиеттер мен оқулықтар
1. Л.И.Анциферов, И.М.Пищиков Практикум по методике и технике школьного
физического эксперимента: Учебн.пособие для студентов пед.ин-тов по
физ.-мат. спец. –М.: просвещение, 1984. -255с.
2. Учебное оборудование по физике в средней школе//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1973
3. Демонстрационный эксперимент по физике. Ч.1,2.//под ред.
А.А.Покровского. М.: Просв.1968
4. Фронтальные лабораторные работы по физике в 7-11 классах
общеобразовательных учреждений //под ред. В.А.Бурова, -М.,1996
5. Физический практикум для классов с углубленным изучением физики:
дидактический материал: 9-10кл. //под ред. Ю.И.Дик, О.Ф.Кабардина.-
М.: Просвещение, 1993
5. СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫ ТАҚЫРЫПТАРЫНЫҢ ТІЗІМІ
5.1. Физика есептерін шығаруда өздік жұмыстары ұйымдастыру әдістемесі
5.2. Оқулықпен және оқу-әдістемелік құралдармен өз беттерінде жұмыс
жасауды ұйымдастыру
5.3 Оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастыруда жалпыланған сипаттағы
жоспарды пайдалану
Тест тапсырмалары
1 Сабақ жоспары төмендегі элементтерді қамтуы керек: 1- сабақтың тақырыбы
мен міндеттерін; 2- сабақты өткізудің уақыты көрсетілген кезеңдерін; 3-
білімдерді тексерудің мазмұны мен әдістерін; 4-жаңа материалды меңгеру
әдістері мен жалғасымдылығын; 5-қажетті мәліметтерімен қойылған
демонстарциялар тізімі; 6-ОТҚ (ТСО) және көрнекіліктердің тізімі; 7-
шығарылған есептер мен жаттығулар; 8-үй тапсырмасы
1,4,8 жеткілікті
1,2,3
4,8
+1- 8 көрсетілгендердің барлығы
3,5,8
2 Танымдық қызығушылықты дамытудың негізгі кезеңдер:
+Қызғушылықтың пайда болуы (любопытства) → қызыға білушілік
(любознательность) → эпизодтық қызығушылық → тұрақты танымдық қызығушылық →
жеке адамға бағытталушылық
Қызғушылықтың пайда болуы (любопытства) → қызыға білушілік
(любознательность) → жеке адамға бағытталушылық
Қызыға білушілік (любознательность) → эпизодтық қызығушылық → тұрақты
танымдық қызығушылық
Қызыға білушілік (любознательность) → тұрақты танымдық қызығушылық
Эпизодтық қызығушылық → тұрақты танымдық қызығушылық → жеке адамға
бағытталушылық
3 Көрсетілген сабақ түрлері сабақтың қандай түрлеріне жатады: дәріс-сабақ;
әңгіме-сабақ; практикалық жұмыстарды орындау сабағы; теориялық зерттеулерді
орындау сабағы; аралас сабақ (яғни жұмыстың әртүрі қамтылған)?
Білімді тексеру және түзету сабақтары
Білімді жалпылау және жүйелеу сабақтары
Білімді, іскерлікті және дағдыларды жетілдіру сабақтары
+Жаңа оқу материалын меңгерту сабағы
А- D жауаптарының ішінде дұрысы жоқ
4 Көрсетілген сабақ түрлері сабақтың қандай түрлеріне жатады: есептер
шығару сабағы; өз бетінше жұмыстарды орындау сабағы; лабораториялық жұмыс
сабағы; экскурсия сабағы; семинар?
Білімді тексеру және түзету сабақтары
Білімді жалпылау және жүйелеу сабақтары
+Білімді, іскерлікті және дағдыларды жетілдіру сабақтары
Жаңа оқу материалын меңгерту сабағы
А- D жауаптарының ішінде дұрысы жоқ
5 Көрсетілген сабақ түрлері сабақтың қандай түрлеріне жатады: ауызша және
жазбаша сұрау; сынақ; сынақтық лабораториялық жұмыс; бақылау жұмысы?
+Білімді тексеру және түзету сабақтары
Білімді жалпылау және жүйелеу сабақтары
Білімді, іскерлікті және дағдыларды жетілдіру сабақтары
Жаңа оқу материалын меңгерту сабағы
А- D жауаптарының ішінде дұрысы жоқ
6 Физика бойынша оқушылардың жетістігін тексеру әдістеріне жатады:
Ауызша фронтальды және жеке тексеру
+Ауызша, жазбаша тексеру, практикалық іскерлікті тексеру
Жеке және фронтальды лабораториялық жұмыс, жазбаша тексеру
Практикалық іскерлікті тексеру
Бақылау жұмыстары
7 Оқушылардың нақты білімін анықтау үшін жүргізіледі:
+Оқушының білімін және іскерлігін алдын-ала тексеру
Оқушының білімін және іскерлігін ағымдық тексеру
Оқушының білімін және іскерлігін периодты тексеру
Оқушының білімін және іскерлігін қорытынды тексеру
Оқушының білімін және іскерлігін тексерудің кез-келген түрі қолданылуы
мүмкін
8 Оқу материалын меңгеру және оқыту кезеңдерінің барлығында өткізіледі:
Оқушының білімін және іскерлігін алдын-ала тексеру
+Оқушының білімін және іскерлігін ағымдық тексеру
Оқушының білімін және іскерлігін периодты тексеру
Оқушының білімін және іскерлігін қорытынды тексеру
Оқушының білімін және іскерлігін тексерудің кез-келген түрі қолданылуы
мүмкін
9 Оқу үрдісінде өзіндік жұмыстың мынадай түрлері қарастырылған.
+1) Үлгі бойынша орындалатын; 2) Реконструктивті – вариативтік; 3) Жаңалық
ашатын; 4) Шығармашылық.
1) Реконструктивті – вариативтік; 2) Жаңалық ашатын; 3) Шығармашылық; 4)
Эвристикалық
1)Үлгі бойынша орындалатын; 2) Эвристикалық; 3) Жаңалық ашатын; 4)
Шығармашылық.
1) Жаңалық ашатын; 2) Шығармашылық.
1)Үйде орындайтын 2) Реконструктивті – вариативтік; 3) Жаңалық ашатын; 4)
Шығармашылық.
10 Оқушылардың өздік жұмысы деп
+арнаулы осы жұмыс үшін берілген уақыттағы, олардың мұғалімнің тікелей
қатысуынсыз, бірақ, мұғалімнің -тапсыруымен, бақылауымен және басшылығымен
орындайтын жұмысын айтады.
-мұғалімнің қатысуынсыз, мұғалімнің бақылауымен және басшылығымен
орындайтын жұмысын айтады.
-оқушылардың арнаулы осы жұмыс үшін берілген уақыттағы орындайтын жұмысын
айтады.
-мұғалімнің тапсыруымен оқушылардың орындайтын жұмысын айтады.
11 Физиканы оқыту процесінде оқушылардың өздік жұмыстарын ұйымдастырудың
формалары:
+жаңа білімдерді меңгеру бойынша жұмыстар; іскерліктер мен дағдыларды игеру
бойынша жұмыстар; іскерліктер мен дағдыларды қолдану бойынша жұмыстар;
білімді, іскерлікті және дағдыны пысықтау бойынша жұмыстар;
-жаңа білімдерді меңгеру бойынша жұмыстар;
-жаңа білімдерді меңгеру бойынша жұмыстар; іскерліктер мен дағдыларды игеру
бойынша жұмыстар;
-жаңа білімдерді меңгеру бойынша жұмыстар; білімді, іскерлікті және дағдыны
пысықтау бойынша жұмыстар;
-білімді, іскерлікті және дағдыны пысықтау бойынша жұмыстар.
12 Өзіндік жұмыс түрлерін ұйымдастыруда мынандай талаптарды орындау керек:
+Өздігінен орындайтын жұмыстың мазмұны бағдарлама талаптарына сай болуы
керек; өзіндік жұмыс оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға тиіс; өзіндік
жұмыстың түрі, мазмұны әртүрлі болуы керек; әрбір орындалған өзіндік жұмыс
тексеріліп, бағалануы керек;
Өзіндік жұмыстың түрі, мазмұны әртүрлі болуы керек; әрбір орындалған
өзіндік жұмыс тексеріліп, бағалануы керек;
Өздігінен орындайтын жұмыстың мазмұны бағдарлама талаптарына сай болуы
керек;
Әрбір орындалған өзіндік жұмыс тексеріліп, бағалануы керек;
Өздігінен орындайтын жұмыстың мазмұны бағдарлама талаптарына сай болуы
керек; әрбір орындалған өзіндік жұмыс тексеріліп, бағалануы керек
13 Өздік жұмысты ұйымдастырудың шарттары:
+мұғалімнің нақты тапсырмалар (нұсқаулар) беруі; жұмысты орындаудың және
аяқтаудың уақытын белгілеуі; мұғалімнің басқаруымен оқушылардың
дербестігінің мөлшері, олардың жұмысты өз еркімен және қалауымен істеуі;
оған әсер ететін мотивтер;
мұғалімнің басқаруымен оқушылардың дербестігінің мөлшері, олардың жұмысты
өз еркімен және қалауымен істеуі;
мұғалімнің нақты тапсырмалар (нұсқаулар) беруі;
жұмысты орындаудың және аяқтаудың уақытын белгілеуі; мұғалімнің басқаруымен
оқушылардың дербестігінің мөлшері;
жұмысты орындаудың және аяқтаудың уақытын белгілеуі; оған әсер ететін
мотивтер;
14 Физика курсының бөлімін, тақырыбын меңгергеннен кейін немесе оқу
тоқсанының соңында әдетте өткізіледі:
Оқушының білімін және іскерлігін алдын-ала тексеру;
Оқушының білімін және іскерлігін ағымдық тексеру;
+Оқушының білімін және іскерлігін периодты тексеру;
Оқушының білімін және іскерлігін қорытынды тексеру;
Оқушының білімін және іскерлігін тексерудің кез-келген түрі қолданылуы
мүмкін.
15 Физика бойынша оқушылардың жетістігін тексеру әдістеріне жатады:
Ауызша фронтальды және жеке тексеру;
+Ауызша, жазбаша тексеру, практикалық іскерлікті тексеру;
Жеке және фронтальды лабораториялық жұмыс, жазбаша тексеру;
Практикалық іскерлікті тексеру;
Бақылау жұмыстары.
16 Оқытудың экранды-дыбыстық техикалық тәсіліне жатқызуға болады:
Радио, магнитофон;
Телевизор;
+Телевизор, кинопроектор, бейнемагнитофон;
Кинопроектор, магнитофон;
Кинопроектор, магнитофон, радио.
17 Орын ауыстыру дегеніміз
+кеңістіктегі бастапқы және соңғы нүктелерді қосатын дененің бағытталған
кесіндісі;
траектория ұзындығы;
дененің жүрген жолы;
бағытталған кесінді;
қозғалыстағы дененің кесіндісі.
18 Еркін түсу үдеуі дегеніміз –
+тек қана ауырлық күшінің әсерінен дененің қозғалысы;
серпімділік күшінің әсерінен дененің қозғалысы;
ауа кедергісі әсерінен дененің қозғалысы;
үйкеліс күшінің әсерінен дененің қозғалысы;
ауырлық күшін ескермегенде дененің қозғалысы.
19 Жаңбыр тамшысын Жерге құлататын күш
серпімділік күші;
үйкеліс күші;
+ауырлық күші;
кулондық күш;
кері итеруші күш.
20 Дененің потенциалдық энергиясы дегеніміз
дененің қозғалыс энергиясы;
дененің жылдамдығының өзгеру энергиясы;
+серпінді деформацияланған денеің энергиясы;
ыстық дененің суық денеге берген энергиясы;
дене молекулаларының қозғалысымен байланысты энергиясы.
-----------------------
[pic]
[pic]
Ауырлық күші
[pic]
[pic]
[pic]
[pic]
әрпімен белгіленеді
[pic]
[pic]жерге тартылуы
Тізбектей жалғау
[pic]
[pic]
[pic]
Параллель жалғау
[pic]
[pic]
[pic]
[pic]
[pic]
[pic]
[pic]
[pic]
[pic]
[pic]
[pic]
[pic]
V
V
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz