Файл қосу
Сандық талдау
|ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ |
|ШӘКӘРІМ атындағы СемЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ |
|3 деңгейлі СМК құжаты |ПОӘК | |
| | |ПОӘК 042-16-13.1.04 |
| | |/03-2013 |
|ПОӘК | | |
|«Аналитикалық химия пәнінен|№ 1 басылым | |
|есеп шығару әдістемесі» |.09.2013 ж. | |
|пәнінің оқу-әдістемелік | | |
|материалдары | | |
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
«Аналитикалық химия пәнінен есеп шығару әдістемесі»
«5В0011200 – Химия» мамандығы үшін
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ
Семей
2013
Мазмұны
|1 |Глоссарий |3 |
|2 |Дәрістер |5 |
|3 |Практикалық сабақтар |26 |
|4 |Студенттердің өздік жұмыстары |53 |
Глоссарий
1. Аналитикалық реакция – талдау жасау үшін реакциялар жүргізілген кезде
өзгерістердің болуы.
2. Аналитикалық реакцияның сезгіштігі – берілген реактив көмегімен
анықталатын заттың (ионның) ең аз мөлшерінің белгілі жағы.
3. Анықталған минимум – белгілі жағдайда белгілі реагенттің көмегімен
анықтауға болатын заттың (ионның) ең аз мөлшері.
4. Активтілік – химиялық реакция кезінде ионның әсер ету шамасының шартты
концентрациясы.
5. Активтілік коэффицент – ертінді болатын барлық өзгерістерді,
6. Аниондар – теріс зарядты иондар.
7. Алкалиметрия- қышқылды анықтау әдісі.
8. Ацидиметрия- негізді анықтау әдісі.
9. Ауксохромдар- зат (бряу) интенсивтілігін арттыратын топтар.
10. Адсорбциялық индикаторлар- эквивалент нүктесіне жеткенде,тұнба бетіне
түс бере адсорбцияланатын индикаторлар.
11. Бөлшектеп талдау – кез – келген ретпен зерттелетін ертіндінің жеке
бөлігінен спецификалық реакцияның көмегімен ионды анықтау.
12. Бүркеу – анықталатын ионға бөгет жасайтын иондарды мықты комплекстерге
айналдыру арқылы әсерін басу.
13. Буфер ертіндісі – қышқылды не сілтіні белгілі шамада қосқанда, не
сұйылтқанда сутегі ионының концентрациясының тұрақтануы немесе өте аз
шамаға өзгеретін ертінді.
14. Бюкс- аналитикалық таразыда анықталатың затты өлшейтін шыны ыдыс.
15. Бастапқы (стандартты) заттар- титрі дайындалған ерітінді алу үшін
қолданылатын заттар.
16. Бастапқы ерітінді- жұмыс ерітіндісінің титрін және нормальдылығын
анықтайтын ерітінді.
17. Гидрозоль – аз шамаға өзгеретін ертінді ортасы су болатын коллоидты
жүйе.
18. Гидролиз – зат суда ерігенде сумен алмасу реакциясына түсіп рН өзгерте
ыдырауы.
19. Гидролиз дәрежесі – гидролизденген молекулалар саны мен ертіндідегі
жалпы молекулалар санының ара қатынасы.
20. Гидролиз константасы – гидролиз процесінің жүру тереңдігін көрсететін
шама.
21. Гравиметриялық талдау- салмықтық немесе таразылық талдау, қоспаның
немесе қосылыстың қурамына кіретін компонент мөлшерін анықтауға
негізделген.
22. Гигроскопиялық ылғал – зерттелетін зат болшелектерінің сіңірген ауа
құрамындағы су буы.
23. Грамм- эквивалент- берілген реакциядағы заттың 0,5 моль немесе 1г-ион
сутегіне сәйкес келетін эквивалент мөлшері.
24. Индикаторлы электрод- потенциалы бойынша анықталатын ионның
концентрациясын білетін электрод.
25. Дисперсті орта – заттың ұсақ бөлшектері таралған орта.
26. Дисперсті жүйе – бір заттың өте ұсақ бөлшектерінің басқа затта біркелкі
таралуынан түзілетін жүйе.
27. Дайындалған титрлі ерітінді немесе (стандартты ерітінді)- затты дәл
өлшен алып, көлемі белгілі колбада еріту арқылы дайындалған ерітінді.
28. Ерітінді – бірнеше компоненттерден тұратын жүйе.
29. Ерігіштік – заттың суда немесе басқа бір ерігіште еруі.
30. Ерігіштік көбейтінді – тұрақты температурада алынған аз еритін заттың
қанық ертіндісіндегі иондардың ертіндісіндегі иондардың
концентрациясының көбейтіндісі.
31. Ертіндінің иондық күші – ертіндіге барлық ионның сарасындағы
электростатистикалық әрекеттесу мәні болатын шама.
32. Жеке реакция - әр түрлі реактивтердің белгілі бір ионмен ғана қосылыс
түзуі.
33. Жүйелі талдау – топтарға бөлу арқылы жіктеп анықтау.
34. Жүзгіндер – қатты бөлшектерінің үлкендігі 100 нм болатын дисперсті
жүйелер.
35. Жүйе – сыртқы ортадан бөлінген, реакцияға түсе алатын заттары бар
бөлік.
36. Жұмыс ерітіндісі- титрметриялық анықтаулар жүзгізетін, ерітіндідегі
анықталатын заттың ммөлшерін анықтауға қолданылатын ерітінді
37. Коагуляция – ертіндідегі бөлшектердің бір – бірімен бірігіп үлкен
бөлшекке айналып тұнбаға түсуі.
38. Катиондар – оң зарядты иондар.
39. Кірне – коллоидты ертінділер.
40. Комплексондар- аминополикарбон қышқылдырының туындылары, органикалық
қосылыстар.
41. Қосарлана тұнбалану- басқа кір қоспасының тұнбамен бірге тұнбаға түсуі.
42. Құрғақ талдау – қатты заттармен жүргізіледі
43. Лиофильді – коллоидты бөлшектер дисперсті ортамен мықты әрекеттесіп
тұрақты коллоидты түзетін ертінді.
44. Лиофобты – дисперсті ортамен әрекеттеспейтін ұнтақ кристалдар тәрізді
өнім түзетін коллоидты ертінді.
45. Лиганды – комплекс түзуші элементтің айналасындағы теріс зарядталған
аниондар мен электронейтралды молекулалар.
46. Макроәдіс – зерттелетін ертіндінің 10 – 100 мл, құрғақ заттың 1 – 10 г
мөлшерімен жүргізілетін талдау әдісі.
47. Микроәдіс – ертіндінің 0,1 мл құрғақ заттың 1 мг мөлшеріммен
жүргізілетін талдау әдісі.
48. Мицелла – диффузиялық қабаттағы қарсы ионымен бірігіп түзілетін
коллоидты бөлшек.
49. Микрокристалоскопиялық әдіс – реакция нәтижесінде түзілген
кристалдардың пішіні, түсі, жарық сындырғыштық қасиетін микроскоп арқылы
анықтау.
50. Минимальды көлем – анықталатын ионның ашылатын минимумы болатын ертінді
көлемі.
51. Маскировка – анықталатын ионға бөгет болатын иондарды тұрақты
комплекстік қосылыстарға айналдырып әсер етуін жасыру.
52. Нормальдылық- 1л ерітіндідегі еріген заттың грамм-эквиваленті.
53. Окклюзия- басқа қоспалардың анықтайтын тұнбамен ішіндік бірге
тұнбалануы.
54. Өлшеу формасы- талдаудың дәл анық нәтижесін алу үшін соңғы өлшелейтін
қосылыс.
55. Пирохимиялық талдау – зерттелетін затты оттың жалынында қыздыру.
56. Пептизация – тұнбаны жуған кезде бөлініп коллоидты күйге түсуі.
57. Реагент – зерттелетін затқа химиялық өзгеріс тудыратын зат (реактив)
58. Редокс-индикатор- редокс потенциалының белгілі бір мәнінде түсін
өзгертетін индикаторлар.
59. Сутектік қате- ерітіндіде сутегі ионының артық мөлшерінің болды.
60. Сапалық талдау – анықталатын заттың құрамына кіретін жеке элементтерді
немесе иондарды анықтау.
61. Сандық талдау – анықталатын заттың құрамына кіретін компоненттердің
мөлшерін концентрациялық массасын анықтау.
62. Селективті реагент – бірнеше элементтермен, ионмен ұқсас реакциялар
беретін реактивтер.
63. Спецификалық реагент – басқа иондардың, элементтердің қатысында тек
анықталатын ионмен реакция беретін реактив.
64. Стандартты потенциал – 1н өз тұзының ертіндісіне матырылған метал
потенциалы.
65. Талдау – бөлшектеу, ыдырату, бөлу.
66. Топтық реагент – күрделі қоспадағы бір топ иондарына әсер ететін
реактив.
67. Титр- 1 мл ерітіндідегі еріген заттың грамм мөлшері.
68. Титрлеу-концентрациясы белгілі ерітіндіні концентрациясы белгісіз
ерітіндіге ( немесе керісінше) қосу.
69. Тұнбалану (тұндыру) формасы- анықталатын компоненттің еріндіден аз
еритін қоспаға түскен тұнбасы.
70. Тұндыргыш- анықтайтын затты тұнбаға түсіретін реагент.
71. Тұнбаның пісіп жетілуі- тұнбаны біраз уақыт қойғанда ұсақ
кристаллдардын еріп, ірі кристалдарға айналуы.
72. Тигель-затты, жоғарғы температурада қыздыруға, күйдіруге арналған
фарфор ыдыс.
73. Титрленген жұмыс ерітіндісі (титрант)- концентрациясы нақты белгілі
ерітінділер.
74. Титрі тағайындалған ерітінді- титрі белгілі ерітіндімен титрлеу арқылы
анықталған ерітінді.
75. Титрлеу көрсеткіші - берілген индикатормен, титрлеу аяқталғандағы рН
мәні.
76. Титрлеудің индикаторлық қатесі-* қолданылған индикатордың титрлеу
корсеткішінің, эквивалент нүктесінде рН мәнімен сәйкес келмеуі.
77. Титрлеудің негіздік қатесі- титрлеуді аяқтағаннан кейін ерітіндіде
әлсіз негіздің нейтраль молекуларының болуы.
78. Титрлеудің қышқылдық қатесі- ерітіндіде әлсіз қышқылдың нейтраль
молекуларының болуы.
79. Титрлеу қисығы- қышқыл мен негіздің нейтральдану мөлшері бойынша
ерітіндінің рН-ының өзгеруін карсететін сызба.
80. Тұздану эффект – аз еритін тұздардың ертіндісіне, басқа күшті
электролит қосқан уақытта ерігіштігінің артуы.
81. Флуорисценттік әдіс – талдайтын затқа ультракүлгін сәулесін түсіргенде
кейбір қосылыстарды өзіне тән жарқырауы арқылы анықтау.
82. Фаза – физиялық құрамымен қасиеті бір, жүйенің басқа бөлшкетерінен
83. Фильтрат – тұнбадан бөлінген сұйық.
84. Фиксанал (стандар-титр) - химиялық таза қатты заттардан массасы дәл
өлшеп алынған зат немесе 1 л (көбінесе) 0,1 н ерітінді дайындау үшін
ерітінділерінен дәл өлшеп алынған ерітінді қөлемі.
85. Хромофорлар - органикалық қосылыстардын түс өзгерісі тікелей байланысты
болатын молекуларындағы ерекше атом топтары.
86. Центрифуга – ерітіндіден тұнбаны бөлетін құрал.
87. Центрифугат – тұнбадан бөлінген ертінді.
88. Шекті концентрация – анықталатын ион массасының сондай бірлікпен
алынған ең көп еріткіш массасына қатысты.
89. Шекті сұйылты – анықталатын ионның 1г сулы ертіндінің қанша мөлшерінде
екені көрсетіледі.
90. Эквивалент жүктесі- тирлеу барысында тирленетін ерітіндінің түсінің
өзгеруіне (немесе басқа да өзгерістерге) байланысты реакцияның аяқталу
моменті.
2. Дәріс
№1,2,3 дәрістер
Сапалық талдау пәні және әдістері.
Мақсаты: Пәннің міндеттерімен, әдістерімен таныстыру.
Сапалық талдаудың әдістерімен реакцияның сезімталдығы, оның
көрсеткіштері оны есептеу жолдарымен, ертіндідегі ионды анықтаудың
шарттарымен таныстыру. Талдаудың сульфидті, қышқылдық – негіздік жүйесімен,
аммиакты- фосфатты жіктелу жолымен таныстыру.
Басты сұрақтары:
1. Аналитикалық химия пәні.
2. Сапалық талдаудың әдістері.
3. Реакцияның сезімталдығы, оның көрсеткіштері.
4. Жеке және жалпы аналитикалық реакциялар, топтық реагенттер.
5. Катиондардың аналитикалық топтары.
6. Қышқылды – негіздік жүйе бойынша талдау.
Аналитикалық химия пәні заттың құрамын сапалық және сандық
түрде анықтау әдістерін оқытатын пән. Сондықтан бұл пән сапалық талдау
және сандық талдау болып екіге бөлінеді.
Заттың құрамын анықтау – заттың қандай элементтер, иондар,
молекулалардан тұратынын білу. Ол сапалық талдау бөлімінің міндеті болса,
заттың құрамына кіретін компоненттердің мөлшерін анықтау сандық талдаудың
үлесіне тиеді
Талдау барысындаі: заттың құрамын зерттеу кезінде бірінші сапалық
талдау, кейін сандық талдау жүргізіледі.
Сапалық талдау әдісі:
1. химиялық әдіс;
2. физикалық әдіс;
3. физико – химиялық әдіс; балып бөлінеді
Химиялық талдау әдісі – зерттелетін затты өзіне тән қасиеті бар
қосылысқа айналдырып, сол қасиет бойынша элементтің құрамын анықтауға
негізделген.
Физикалық талдау – анықталатын заттың физикалық қасиеттерін
(оптикалық, магниттік, электрлік т.б.) зерттеулерге негізделген.
Физико – химиялық талдау – химиялық реакция кезінде болатын физикалық
құбылыстарды (ертінді түсінің концентрацияға байланыстылығы, адсорбцияға
қабілеттілігі, электр өткізгіштік мәнін білу, т.б.) зерттеулерге
негізделген.
Сапалық аналитикалық реакциялар орындалу тәсіліне байланысты «сулы»,
«құрғақ», болып екігге бөлінеді. Сапалық талдауда реакцияны көбінесе «сулы»
ортада жүргізеді, себебі реакция кезіндегі өзгерістер ертінді түсінің
өзгеруі, тұнбаның түсуі, еруі, газдың бөлінуі жақсы көрінеді.
Заттың мөлшеріне, көлеміне және орындалу техникасына байланысты
сапалық талдаудың химиялық әдісі макро-, микро-, полумикро-, ультрамикро-,
талдаулар болып бөлінеді.
|Ескі атаулары |Жаңа атаулары |Зерттелетін зат мөлшері |
| | |г |мл |
|Микроталдау |Грамм - метод |1 – 10 |10 – 100 |
|Жартылай |Сантиграмм – |0,05 – 0,5 |1 – 10 |
|микроталдау |метод | | |
|Микроталдау |Миллиграмм – |0,001 – 10-6 |0,1- 10 –4 |
| |метод | | |
|Ультрамикро |Микрограмм – |10-6- 10-9 |10-4 – 10-6 |
|талдау |метод | | |
|Субмикро талдау |Нанограмм – |10-9- 10-12 |10-7- 10-10 |
| |метод | | |
«Құрғақ» жолмен талдау қатты заттармен жүргізіледі, екіге бөлінеді.
1. пирохимиялық талдау;
2. ұнтақтау әдісімен талдау;
Пирохимиялық талдау – алынатын затты от жалынында қыздыру, оның 2 жолы бар:
а) боялған ұсақ шыны кристаллдарын алу;
б) жалын түсінің боялуы;
Ұнтақтау әдісін 1898 ж. Ф.М. Флавицкий ұсынған. Зерттелетін затты фарфор
ұнтақтағышқа салып қатты реагентпен араластырып, ұнтақтау, реакция
нәтижесінде боялған зат түзіледі, сол бояу арқылы анықталатын ионды біледі.
Тамшылы әдіс (1878 – 1959 ж. А.Н. Тананаев ) – фарфор не шыны бетінде
немесе фильтр қағазында орындалады. Зерттелетін заттың бір тамшысына
реагентпен әсер еткенде түзілген ертінді түсінің өзгеруі немесе
кристалдардың түзілуі арқылы байқалады.
Микрокристалоскопиялық талдау әдісі – реакция нәтижесінде түзілген
затты микроскоппен қараған уақытта өзіне тән пішіні, түсі, жарықсындырғыш
қабілеті бар кристалдардың түзілуіне негізделген.
Реакцияның сезімталдығы – берілген реагентпен анықталатын заттың
(ионның) ең аз мөлшері.
Реакцияның сезімталдығы өзара бір – бірімен байланысты
көрсеткіштермен сипатталады.
Анықталатын минимум – М белгілі жағдайда реагент көмегімен
анықталатын заттың (ионның) ең аз мөлшері. Шамасы (мгк) өрнектеледі.
Шекті концентрация (С шекті) – анықталатын ион массасының, сол
бірлікпен алынған еріткішке қатынасы (г/мл).
Шекті сұйылту (V шекті) – 1 грамм анықталатын ион сулы ертіндінің
қандай мөлшерінде болатынын көрсетеді (мл).
Минимальды көлемі (V мин.) – анықталатын ионның ең аз мөлшері болатын
ертіндінің көлемі.
m=Cшекті∙Vмин∙1∙106 егер шекті шекті концентрацияның орнына шекті сұйылту
берілсе
m=Vмин∙1∙106/Vшекті;
Сшекті=Vмин∙1∙106/m;
Егер шекті сұйылту берілсе
Сшекті=1/Vшекті;
Vшекті=Vмин∙1∙106/m;
Егер ертіндінің шекті концентрациясы берілсе
Vшекті=1/Cшекті;
Vмин=m∙Vшекті/1∙106;
Катиондарды талдаудың сульфиттік жүйесі. Бұл талдау жүйесі
сульфидтердің хлоридтің, карбонаттардың ерігіштігіне негізделген.
Ерігіштіктері бойынша катиондарды бес аналитикалық топқа бөледі:
Бірінші топқа сілтілік металдардан катиондары: К+, Na+ және NH4,Mg2+
жатады. Топтық реагенті жоқ.
Екінші топқа сілтілік жер металдардың катионы: Ba2+, Ca2+,Sr2+ Топтық
реагенті аммоний карбонаты.
Үшінші топқа Al3+, Cr3+, Fe2+,Fe3+,Ni2+,Co2+,Mn2+,Zn2+ т.б. бұл катиондар
бейтарап және сілті ертінділерден (рН 7 – 9) жалпы топтық реагент аммоний
сульфидімен ((NH4)2S) суда ерімейтін сульфидтер мен гидроксидтер түрінде
тұнбаға түседі. Бұл топ катиондары екі топшаға бөлінеді:
1. Al3+, Cr3+ т.б. топтың реагент аммоний сульфидімен аммиакты буфер
ертіндісінде гидроксидтер түрінде тұнбаланады.
2. Mn2+,Fe2+,Fe3+,Co2+,Ni2+,Zn2+ т.б. Бұл топща катиондағы топтың реагент
сульфид түрінду тұнбаға түседі.
Төртінші топқа Сu2+,Cd2+,Hq2+,Bi3+,As+3,As+5,Sb+3,Sb+5,Sn2+,Sn+4 т.б.
иондары жатады, топтық реагенті H2S қышқыл ортада күкіртті сутекпен олар
суда және сұйылтылған минералды қышқылдарда ерімейтін сульфидтер түрінде
тұнба түзеді. Бұл топ катиондары Na2S ертіндісінде және аммоний
полисульфидінің (NH4)2S ертіндісінде әр түрлі ертіндіге байланысты екі
топшаға бөлінеді:
1. Мыс топшасы: Cu2+,Cd2+,Hq2+,Bi3+ т.б. натрий сульфиді мен аммоний
полисульфиді ертіндісінде ерімейді.
2. Мышьяк топшасы: As+3,As+5,Sb+3,Sb+5,Sn2+,Sn+4 т.б. натрий сульфидінің
ертіндісінде тиотұздар түзе ериді.
Бесінші топқа: Aq+,[Hq2]2+,Pb2+ және т.б. жатады, хлоридтері суда да,
сұйылтылған қышқылдарда да ерімейді. Топтық реагенті 2н хлорлы сутек
қышқылының ертіндісі.
Катиондарды талдаудың аммиакты – фосфатты жүйесі.
Бұл жүйе бойынша катиондарды 5 топқа бөледі:
Бірінші топ:Na+,K+,NH4+ - топтың реагенті жоқ.
Екінші топқа:Ba2+,Ca2+,Sr2+,Mq2+,Fe2+,Fe3+,Mn2+,Al3+,Cr3+,Bi3+ күшті
аммиакты ортада, топтың реагенті аммоний гидрофосфатыфмен ((NH4)2HPO4)
тұнбаға түседі. Фосфаттардың сірке қышқылына байланыстылығы, топты екі
топшаға бөлдіреді.
1. Ba2+,Sr2+,Ca2+,Mq2+,Mn2+,Fe2+ жатады, фосфаттары сірке қышқылында ериді.
2. Фосфаттары сірке қышқылында ерімейтін катиондар Fe3+,Al3+,Cr3+ Bi3+
жатады.
Үшінші топқа: Cu2+,Hq2+,Cd2+,Co2+,Ni2+,Zn2+ фосфатты аммиак ертіндісінде
еріп аммианаттар түзетін ертінділер жатады.
Төртінші топқа:Sn2+,Sn+4,Sb+3,Sb+5,As+3,As+5 қалайы мен сурьма азот
қышқылын қосып қыздырған кезде метақалайы H2SnO3 және метасурьма HSbO3
қышқылдардың ерімейтін тұнбасын түзеді.
Бесінші топқа: Aq+,[Hq2]2+,Pb2+ тұз қышқылымен аз еритін хлоридтер түзе
тұнбаланады.
Катиондарды талдаудың қышқылды – негіздік жүйесі.
Жүйе бойынша катиондарды тұз қышқылына, күкірт қышқылына, күйдіргіш
сілті ертінділеріне және аммиак ертінділерінің қатынасына байланысты алты
топқа бөледі. Бұл жүйенің артықшылығы: элементтердің басты қасиеттері
ескерілген
• қышқыл мен сілтіге қатынасы;
• гидроксидтердің амфотерлігі;
• элементтердің комплекс түзу қабілеттері;
Катиондарды алты топқа бөледі:
|Аналитика-лық |І |ІІ |ІІІ |IV |V |VI |
|топтар | | | | | | |
|Катиондар |K+,Na+,NH4+ |Aq+,[Hq2]2+,Pb2+|Ba2+,Sr2+,Ca2+|Al3+,Cr3+,Zn2+,|Mq2+,Mn2+,Fe2+,|Cu2+,Hq2+,Cd2+,|
| | | |,(Pb2+) |Sn2+,Sn+4,As+5,|Fe3+,Bi3+,Sb3+,|Co2+,Ni2+ |
| | | | |As+3,(Sb+3) |Sb3+,Sb+5 | |
|Топқа сипаттама |Хлоридтері, |Хлоридтері суда |Сульфаттары |Гидроксидтері |Гидроксидтері |Гидроксидтер |
| |сульфаттары, |және сұйық |суда және |амфотерлі; |сілтінің артық |еритін |
| |гидроксидтері |қышқылдарды |қышқылда |сілтінің артық |мөлшерінде |аммиакаттар |
| |суда ериді |ерімейді |ерімейді |мөлшерінде |ерімейді. |түзеді |
| | | | |ериді | | |
|Топтық реагент |жоқ |2н HCl ертіндісі|2н H2SO4 |4н NaOH пен KOH|25 % NH4OH |25 % NH4OH |
| | | |ертіндісі |артық мөлшері |ертіндісінің |ертіндісінің |
| | | | | |артық мөлшері |артық мөлшері |
|Түзілген |K+,Na+,NH4+ |AqCl, Hq2Cl, |BaSO4,SrSO4,Ca|AlО2-, |Mg(OH)2, |[Cu(NH3)4]2+, |
|қосылысқа |ертінділері |PbCl2 |SO4, (PbSO4) |CrО2-, ZnО22-, |Mn(OH)2, |[Hg(NH3)4]2+, |
|сипаттама |түзіледі | |тұнбалары |SnО32-, AsО3 |Fe(OH)2, |[Cd(NH3)4]2+, |
| | | |түзіледі |3-, (SbО33-) |Fe(OH)3, |[Co(NH3)4]2+, |
| | | | |ертінділері |Bi(OH).3, |[Ni(NH3)4]2+ |
| | | | |түзіледі |HSbO2, HSbO3 |ертінділері |
| | | | | |тұнбалары |түзіледі |
| | | | | |түзіледі | |
Талдаудың жүйелі әдісі
Зерттелетін ертіндіде бірнеше катиондар болған уақытта, оларды
белгілі бір жүйеге келтіріп, кедергі жасайтын ионды бөліп алып, иондарды
топтар бойынша жіктеп анықтау.
Даралап анықтау
А. Тананаев ашқан. Ертіндідегі белгілі бір ионды анықтау басқа
иондардың қатысында спецификалық немесе таңдамалы реактивтер қолдану арқылы
жүргізіледі. Бірінші, кедергі келтіретін ионды бүркеп, сосын өзіне тән
реакциямен анықталатын ионды ашады.
Элемент атомдарының, иондарының, химиялық, химико – аналитикалық қасиеттері
Элемент атомдарының және иондарының, қасиеті бірнеше факторларға
байланысты
- атомдардың және ионның электрондық конфигурациясына;
- ион зарядына;
- ион радиусына;
- иондық потенциалға;
- ионизация потенциалына;
- тотығу – тотықсыздану потенциалына;
- негіздігіне;
- анықталатын заттың амфотерлігіне, қышқылдығына;
- комплекс түзу қабілетіне;
- ионның полярлануына;
- басқа иондарды поляризациялағыш қабілетіне;
- ертіндінің рН;
Иондық потенциал – ионның электр зарядының ион
радиусына қатынасы, ол заряд тығыздығын сипаттайды.
Di=I/ri
Di –иондық потенциал;
I – ион заряды;
Ri – ион радиусы;
Егер иондық потенциал 4 – тен кіші болса гидроксид – негіз,
4– 6 аралықта болса гидроксид амфотерлі, 6-дан үлкен болса гидроксид
қышқыл.
Ионизация потенциалы – нейтрал атомның өз электронының бөлігін жоғалту
қабілеті, ол атом не ионнан электрон бөліп алуға қажетті энергиямен
өлшенеді.
Тақырыпты бекіту сұрақтары:
1. Аналитикалық химия пәнінің міндеттері қандай?
2. Сапалық талдаудың әдістері.
3. Аналитикалық реакцияның басқа реакциялардан айырмашылығы.
4. Жалпы аналитикалық топтың және жеке реакциялардың айырмашылығы.
5. Катиондарды талдаудың қышқылды – негіздік жүйесінің артықшылығы.
6. Жүйелі және маңызды талдаудың маңыздылығы.
Қажетті әдебиеттер:
1. Каримов А.Н. “Аналитикалық химияның негіздері” Алматы 2002 ж.
2. Құлжанов Қ.С. “Аналитикалық химия” Алматы 1994 ж.
3. Шоқыбаев Ж.Т. “Анорганикалық және аналитикалық химия” Алматы 1994 ж.
4. Алексеев В.Н. “Качественный анализ” М. 1974 ж.
5. Логинов Н.Я. и др. “Аналитическая химия” Высш.школа 1989 ж.
6. Крешков А.П. “Основы аналитической химии” том 1 М. Химия 1975 ж.
7. Васильев В.П. “Аналитическая химия” Высш?школа М. 1989 ж.
8. Янсон Э.Ю. “Теоритические основы аналитической химии” М. Высш.школа 1987
ж.
№4,5 дәрістер
Тақырыбы ;Әрекеттесуші массалар заңы – сапалық талдаудың теориялық негізі
Басты сұрақтар:
1. Қайтымды реакцияларға әрекеттесуші массалар заңын қолдану.
2. Химиялық тепе – теңдіктің қамтамасы.
3. Электролии-ттік диссоциация теориясы.
4. Освальдың сұйылту заңы.
5. Күшті электролиттер қағидасы.
6. Ертіндінің иондық күшін, активтілік, активтілік коэффиценттерін есептеу.
7. Қышқыл, негіз, тұз ертінділеріндегі рН – ты есептеу.
8. Буфер жүйесі, буфер ертінділерінің рН – ын есептеу.
Аналитикалық реакциялар әртүрлі жылдамдықпен жүреді. Реакция жылдамдығы
әрекеттесетін заттар концентрациясының уақыт аралығында өзгеруімен
анықталады.
Реакция жылдамдығының концентрацияға байланыстылығын ең бірінші 1867
жылы Бекетов Н.Н, К.М.Гульдберг, П.Вааге зерттеген.
А+В= С реакциясын әрекеттесуші массалар заңын қолдансақ
V = K * [ A] * [ B]
Химиялық реакция әрекеттесу жүру үшін әрекеттесуші молекулалардың
соғысуы қажет немесе бір уақытта бір нүктеде кездесуі қажет. Молекулалардың
соқтығысу мүмкіндігі әр молекула оның концентрациясына тура пропорционал.
WA= a [A]; WB = b [B]
Осыдан жалпы соқтығысу саны, уақыт ішіндегі тең:
U = WA * WB = a [A] * b [B]
Химиялық реакция жүру үшін соқтығысқан молекулаларда кинетикалық
энергия сапасы болу қажет. Мұндай артық энергия реакцияның толық жүруіне
қажетті энергия активизация энергиясы деп аталады.
V = a * V = a * a [ A] * b [ B]
Біріктіріп ( а, а, в) бір К-мен белгіленген. Онда V = K * [ A] * [B]
Егер [ A] *[B] – концентрациялары тең болса, 1 моль/л-ге онда V1= K1. Кері
реакция жылдамдығы V2 = K2 * [C] * [D]
Химиялық тепе-теңдік константаның мәні температура өзгергенде өзгереді,
бірақ концентрацияға байланысты емес.
Сапалық талдауда тұздың, қышқылдың, негіздің сулы ерітіндісімен жұмыс
жасалады. Электролит ерітінділердің қасиеті неэлектролиттерге қарағанда
өзіндік ерекшелігі бар. Электролиттер суда ерігенде екі процесс жүреді.
Біріншісі - иондық, гетерополярлы кристалды құрылымдағы электролиттердің
еруі. Оны диссоциация десек, екіншісі – гемополярлы байланыспен байланысқан
заттардың еруі. Оны ионизация процесі дейді. Ионизация процесі қайтымды,
себебі ерітіндіде иондармен бірге , иондалмаған молекулалар болады.
Kt An – K t+ + An-
Ku OH = [Kt+] [An-]
[K An-
K t+, An – иондар концентрациясы.
[Kt An] – ионданбаған молекула саны.
Ионизация дәрежесі ( L) – дегеніміз жалпы еріген электролиттің қандай
бөлігі ионға ыдырағанын көрсететін мән.
L = ионданған молекула саны
жалпы еріген молекула саны
L – бірнеше тәсілдермен анықталады. Берілген ерітіндідегі судың қату
температурасының төмендеуімен немесе ерітіндінің электроөткізгіштігімен.
L = y v
y
L – иондану дәрежесі y v – эквивалентті электроөткізгіштік
Y 8 – шексіз сұйытылған ерітіндінің электр өткізгіштігі.
Эквивалент электрөткізгіштік деп үлестік электр өткізгіштіктің 1 г. Экв
заты бар ерітінді көлеміне көбейтіндісі:
У = K * 100
C
Эквивалентті электрөткізгіштік электролиттің ионизация дәрежесіне тура
пропорционал. Кольрауш заңы бойынша эквивалентті электр өткізгіштік шексіз
сұйытылған ерітіндіде сол электролиттің катиондары мен аниондары суммасына
тең:
Y 8 = L K t + + l An-
Ионизация дәрежесі мен константасы молекуланың ионға ыдырауын
көрсетеді. Егер электролиттің молярлы концентрациясы С, ал иондалу дәрежесі
L болса, ,әр ион концентрациясы С* L, ал ионданбаған молекуланың
концентрациясы С-СL не С* (1- L).
Онда
CL * CL= K CL2= K
C * (1-L) 1- L
Бұл теңдеуді В.Октивалдтың сұйылту заңының формуласы.
Егер электролит әлсіз болса,
CL2= K
L = ^ K
C
K = CL2
I - L
Еріткіш пен еріген зат арасында иондардың өзара тартылуы активтілікке де
байланысты. Активтілік (а) – химиялық реакция кезінде әсер ететін ионның
эффекті концентрациясы.
Активтілік коэффицент электролиттегі ионның концентрациясының ғана емес,
ерітіндідегі барлық ион концентрациясына байланысты.
f- мәні ерітіндінің иондық күші артқанда төмендейді.
Ерітіндінің иондық күші (М) – дегеніміз ерітіндідегі электролистикалық
әсерлесу күшінің шамасы. Ол 1921 жылы Г.М.Льюис пен М.Рендель енгізген
формуламен есептеледі.
М = 1 ( C1 * I2 1 + C2 * I22 + ...)
2
C1 , C2 – жеке ион концентрациясы
I1, I2 – квадратпен алынған ион зарядтары
6 - 7 дәрістер.
Тақырыбы: Әректтесуші массалар заңы және гетерогенді жүйелер.
Басты сұрақтары:
1. Гетерогенді жүйелерге түсіндірме.
2. Ерігіштік көбейтінді, оны есептеу.
3. Тұзды эфир, бөлшектен тұндыру.
4. Тұнбаның түзілуі, еруі.
Сапалық талдауда тұнбалану және тұнбаның еру процесстерінен жиі кезігеміз.
Сондықтан ерігіштік көбейтінді түсінігін қолданамыз.
Ba SO4 – Ba 2+ + SO42-
қатты зат тұнбалану ерітінді
Қарама-қарсы процесс динамикалық тепе-теңдік күйге әкеледі.
Тепе-теңдік туғанда ерітіндіде гидратталған иондардың концентрациясывның
артуы тең болады, тұнба азаяды. Қанық ерітінді пайда болады.
Әрекеттесуші массалар заңы бойынша қатты заттың еру жылдамдығы, қатты
дене бетінің мәнінен тура пропорционал.
V1 = K1 * P
K1 – Пропорционалдық коэффиценті.
Р – қатты бетінің мәні.
Тұрақты температурада қатты беті = 1. ОндаV1 = K1
P = 1-ге болғанда тұнбалану жылдамдығы (V2) ион жылдамдығы мен
концентрациясы арқылы немесе ион активтілігі арқылы анықталады. Тепе-теңдік
туғанда
V2 = V1
А Ва 2+ * SO42-= K1
K2
Егер K1 = EK десек,
K2
а Ва 2+ - а SO4 2- = EKВа SO4
EK – константасы электролиттің еру қабілетін сипаттайды және ерітіндідегі
иондардың активтілік көбейтіндісіне тең болады. Оны ерігіштік көбейтінді
деп атайды.
Тұрақты температурада ерігіштік көбейтінді тұрақты мән.
Мысалы:
EK Mg NH4 PO4= a Mg 2+ * a NH4+ * a po43-
EK Pb 3 (PO4)3 = a pb2+ 3 * a Po4 2- 2
Егер электролиттің қанық ерітіндісіне басқа аттас ионы бар электролит
қосса, ион концентрациясының көбейтіндісі, ерігіштік көбейтіндіден артады,
ерітінді қанық болады.
Электролиттердің ерігіштігі басқа аттас ионы бар күшті электролит қосқанда
төмендейді.
Тұзды эффект – дегеніміз аз еритін тұздардың басқа электролит қосқан
уақытта ерігіштігінің артуы.
8-дәріс Әректтесуші массалар заңын гидролиз процесіне қолдану. Амфотерлік.
Басты сұрақтар:
1. Гидролиз туралы түсінік.
2. Гидролиз дәрежесі және константасы.
3. Гидролизді арттыру, басу жолдары, маңызы.
4. Амфотерлі гидроксидтер.
5. Амфотерлі гидроксидтердің ионизация константасы.
Су мен еріген заттың алмаса отырып ыдырауы – гидролиз. Бұл процессте рН
ортасының өзгеруімен жүреді.
Гидролиз қайтымды процесс - әрекеттесуші массалар заңына бағынады.
Мысалы:
CH 3 CooNa + HOH __гидролиз______ CH3 COOH + Na OH
CH3 COO- + HOH ____________ CH3COOH +OH –
Тұз құрамына байланысты гидролиздің 3 түрі белгілі:
1. Күшті негіз катионы мен әлсіз қышқыл анионынан түзілген тұздың
гидролизі.
2. Әлсіз негіз катионы мен күшті қышқыл анионынан түзілген тұздың
гидролизі.
3. Әлсіз негіз катионы мен әлсіз қышқыл анионынан түзілген тұздың
гидролизі.
Гидролиз процесі гидролиз константасымен және гидролиз дәрежесімен
сипатталады.
Гидролиз константасы – гидролиз өнімінің концентрациясының ерітіндідегі
жалпы концентрациясына қатынасы.
H гидр =С гидр
С жалпы
Гидролиздің бірінші түрі бойынша
CH3COONa + HOH _______ CH3COOH + NaOH
Жалпы: An + HOH __________ HAn + OH
[CH3COOH] * [OH]
[CH3COO-]*[H2O] =K
K мен H2O тұрақты деп =Kгидр
K гидр = [CH3COOH] [OH]
[CH3COO-]
K гидр = [HAn] [OH]
[An]
Судың иондық көбейтіндісін қолданып Кгидр деп есептейміз.
Кгидр = [CH3COOH] * K H2O
[CH3COO] * [H+]
Кгидр = K H2O
KCH3COOH
Тұз концентрациясын С мен гидролиз дәрежесін Һ десек, тұздың гидролизден
ген бөлігінің концентрациясы СҺ.
Гидролизденбеген тұз концентрациясы С-СҺ
Сонда Кгидр = СҺ *СҺ = KH2O
С –СҺ KCH3COOH
С2Һ2 = KH2O h2 = K H2O
Kқыш Kқыш С тұз
2. Әлсіз негіз катионы мен күшті қышқыл анионынан түзілген тұздың гидролиз
константасы және дәрежесі мына формуламен есептеледі:
Кгидр = K H2O h = ^ Kh2O
Kнегіз Kнегіз * C тұз
3. Әлсіз негіз анионы мен әлсіз негіз катионынан түзілген тұзды
есептеу.
Кгидр = K H2O h K H2O
Kнегіз К қыш l – h = Kнегіз К қыш
9 – 10 дәрістер
Тақырыбы: Тотығу-тотықсыздандыру процесі.
Басты сұрақтар:
1. Тотығу-тотықсыздану процесін талдауда қолдану.
2. Стандартты сутекті электрод.
3. Стандартты электродты потенциалдар.
4. Тотығу-тотықсыздану потенциалы.
5. рН ортасының, редак-формасы концентрациясының реакция жүруіне әсері.
Тотығу-тотықсыздану реакциясы талдауда кеңінен қолданылады, себебі бұл
реакция ерітінді түсінің өзгеруі, тұнба түзілу, газ бөлінуі сияқты
өзгерістермен жүреді. Тотығу-тотықсыздану процесі қатар жүреді, бұл
реакцияның жүру бағыты тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыштың қалыпты
электрод потенциалы мәнімен анықталады.
Әртүрлі атомдар мен иондардың тотығу-тотықсыздану қабілетін салыстыру
үшін гальваникалық тізбек және қалыпты сутектіэлектрод қолданылады. Қалыпты
сутекті электрод платина пластинкасынан тұрады, бетіне электр көмегімен
платиналық қара қабат жинақталған. Ол платиналық қара қабат газ тәрізді
сутегін адсорбциялауға қабілетті.
Сондықтан стандартты сутекті электродта сутегінің тотығу-тотықсыздану
процесі жүре алады.
Металл потенциалының ион концентрациясына байланыстық
теңдеуін 1889 ж. В.Нернст ұсынған.
Е = E 0 + 0.058 lg C
n
Е – металлдың электрод потенциалы.
Е0 – қалыпты сатандартты потенция осы металлдың І һ ерітіндіге матырылған.
0,058 – темп.коэффицент.
n – қосып алған, берген электрон саны.
Lg C – ерітіндідегі иондар канц.сы
1 н өзінің тұзының ерітіндісіне матырылған металл потенциалы – стандартты
потенциал деп аталады.
Тотығу-тотықсыздану потенциалы тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыштық
активтілігін білуге жағдай жасайды.
Е = Е тотығу – Е тот.ну > O
EK – константасы электролиттің еру қабілетін сипаттайды және ерітіндідегі
иондардың активтілік көбейтіндісіне тең болады. Оны ерігіштік көбейтінді
деп атайды.
Тұрақты температурада ерігіштік көбейтінді тұрақты мән.
Мысалы:
EK Mg NH4 PO4= a Mg 2+ * a NH4+ * a po43-
EK Pb 3 (PO4)3 = a pb2+ 3 * a Po4 2- 2
Егер электролиттің қанық ерітіндісіне басқа аттас ионы бар электролит
қосса, ион концентрациясының көбейтіндісі, ерігіштік көбейтіндіден артады,
ерітінді қанық болады.
Электролиттердің ерігіштігі басқа аттас ионы бар күшті электролит қосқанда
төмендейді
11 – 12 дәрістер
Тақырыбы: Әрекеттесуші массалар заңы және копплекстер қосылыстар.
1. Комплексті қосылыстар, құрамы, құрылысы.
2. Комплексті қосылстардың диссоциациялануы.
3. Тұрақсыздық константасы.
4. Комплексті шендарды бұзу процесі.
5. Комплекс түзілу процесіне әсер ететін жағдайлар.
6. Комплексті қосылыстарды сандық талдауда қолдану.
7. Органикалық реагенттерді сапалық талдауда қолдану.
Аналитикалық химияда жай тұздар мен бірге, құрамы күрделі тұздарда
кездеседі
KAl (SO) 4 * 12H2O амони ашудасы
(NH4)2Fe (SO) 4 * 6 H2O темір амони ашудасы
K4 [Fe (CN) 6] калий гексацианноферраты
Бұл қосылыстар жоғары дәрежелі қослыстар, молекулярлы қосылыстар
деп аталады. Комплексті қосылыстар.
[Co (NH3)6] Cl3 [Co (NH3)6] 3+ + 3Cl-
Комплексті ион деп аталады. Түзілген қосылыс комплексті. Комплексті
қосылыс дегеніміз 3 белгілі молекулярлы қосылыстар 2 оң және теріс
зарядталған құрделі иондар түзңлеетін 1 кристалл күйіндеде, ерітіндіде бола
алатын. Мұны Гринберг ашқан. Комплексті қосылыстар теориясын 1893 жылы
Вернер ашқан. Комплекстік қосылыстар ерітіндіде тұз күйінде құрамында
болған иондарға ыдырайды.
K [Ag (CN) 2 ] K + + [ Ag (CN) 2 ] –
Аналеттикалық химия комплекстік қосылыстардың жетістіктерін кеңінен
қолданылады комплекстік қосылыстарды талдауда ертеден қолданылған.
Комплекстік қосылыстардың дамуын және талдауда қолданылуын 3 периодқа
бөлуге болады.
I. Период. 1890 жылға дейін А.Вернерге молекулалық комплекстің табиғаты
түсініксіз болды. 1795 жылы Анат В.М. Севергин дубильной жаңғақтың
қайнатындысын табиғи және ағынды судағы темір алуын табуға қолданған. Мыс
ионың аммиакат түзу арқылы анықтаған 1844 жылы орта фосфор қышқылын
моледат арқылы анықтау.
II. Период. Вернер теориясының дамыған периоды болды 1891 жылы молекулалы
комплекстердің түзілуін оның қасиеттерін зертеу жұмысы іске асты. Анад
Курнаков металл комплекстерін тиомачевинамен гуанидинммен зерттеген,
Л.А.Чугаев реактиві никель ең сапалы реактив.Г.Ли 1904 жылы мыстың
гликоль қосылыстарын зерттеді. Чугаев пен Лидің ішкі комплексті
қосылыстарын зерттеу жұмысы қазірде жалғасуда.
III. Период.Ерітіндідегі комплекстік қослыстарды зерттеу және оның
фото талдауда кең қолдану периоды. Бұл бағытта Т.Тананаев.
Алимардин, Бабко, Комарем. Шварцентахтың комплексондарды
комплексонды қолдану, органикалық реагенттерді
неорганикалық талдауда қолдануға бағыт артты, Гринберг.
Комплекст қосылыстар 3 молекулалы қосылыстар 2 оң және теріс зарядты
күрделі иондар түзетін 1 әр кристалда әр ерітінді де бола алатын бүл
анықтама 2 ерекшелігімен сипатталады.
1. Комплекстік қосылыстар – молекулалық қосылыстар 2 немесе
бірнеше әр түрлі молелекулар бірігуінен түзілген.
Fe (CN) 3 + 3KCN K 3 [Fe (CN) 6]
2. Комплекстік қосылыстарға тек ерітіндіде емес кристалл
түрінде де бола алатында қосылыстарды жатқызады Бабконың
айтуы бойынша комплекс өзін түзетін компоненттерден
қасиетімен айырмашылығы бар ерітіндіде бір тұтас күрделі
зат болады. Бұл анықтама екі жақты аналетикалық химия
үшін.
1. Комплекс түзу барысында бөлшектердің қасиетіңің өзгеруі.
2. Ерітінді зат түрінде бола алады.
Комплекс электролиттер сулы ерітіндіде диссоцацияға ұшырайды комплексті
ионға ішкі сфера ионына.
K[Ag (CN)2] K++[Ag(CN)2]-
Күшті электролит сияқты.
[Ag(CN)2]- Ag++2CN- әлсіз электролит сияқты диссоцациясы.
Зат массасының сақталу заңы бойынша [Ag+] [CN-]/[Ag(CN)2]-=K[Ag(CN)2]-
K- Тұрақсыздық константасы.
Тұрақсыздық константасын а-ескеріп жазу.
aAg+aCN-\a[Ag(CN)2]- =Ka[AgCN2]-
Ka- термодинамикалық тұрақсыздық константасы. Егер комплексті ион сатылап
ионизацияланса онда тепе- тендік константасы аралық немесе сатылы
тұрақсыздық константасы деп аталады.
Коллоидты жүйелердің түзілуі. Зат массасының әсер ету заңы және
комплекс түзілуі.
1. Заттың коллоидты түрі.
2. Коллоидты бөлшектердің зарядтары.
3. Коагуляция және пептизация құбылысы.
4. Электролиттің коагуляциялану әсеріне СКОНЦ , ион зарядының,
температурасы басқа факторлардың әсері.
5. Комплексті қосылыстар, құрамы, құрылысы.
6. Комплексті қосылыстардың диссоцациясы, тұрақсыздық константасы.
7. Комплексті иондардың бұзылуы және кедергі жасайтын иондарды
маскировкалау, жасыру.
8. Органикалықт қосылыстардың сапалық талда қолданылуы.
9. Комплексті сапалық талдауда қолданылуы.
Аналитикалық химияда коллоидты жүйелердің түзілуімен жиі кездесеміз.
Коллоидты ерітінділердің түзілуі жеке иондарды анықтау және бөлуді
қиындатады. Себебі тұнба түспейді тек ілініп тұрған қоймалжын тұнба сияқты
бөлуге, центрифугалауға мүмкін емес. Сондықтан кей жағдайда коллоидты
ерітінділердің түзілмеу жағдайын, оларды бұзу жағдайын ескеру қажет.
Коллоидты ерітінділер дисперсті жүйе ұсақталған бөлшектерді дисперсті
фаза, ал осы бөлшектердің таралу ортасын дисперсті орта деп аталады.
Дисперсті жүйелер бір-бірінен дисперстелу дәрежесі немесе бөлшек размерімен
айырмашылықта болады. Неғұрлым бөлшек ұсақ болса, соғұрлым дисперстік
дәреже үлкен болады. Дисперстілік дәрежесі бойынша дисперсті жүйелер.
1. суспензия немесе имульсия.
2. 100 нм –ден 1нм ге дисперсті фаза коллоидты ерітінділер немесе
зольдер.
3. нанометрден кіші болса, ерітінді.
Коллоидты ерітінділер тұрақты, себебі оның бөлшектері заряд тасиды.
Коллоидты ерітінділер екі типке бөлінеді.
1. лиофильді бірақ тұрақты коллоидты бөлшектері дисперсті орта мен мықты
әрекеттеспейді.
2. лиофобты жүйе бөлшектері еріткішпен өте әрекеттеспеген жеңіл бұзылады,
тұрақтылығы аз. Егер дисперстіорта су болса ондай коллоидтар
гидрофильді (крахмал, клей, белок ерітінді). Гидрофобты металд
зольдері, сульфиттер, әртүрлі тұздар. Сольватациялануына байланысты
еріткіш молекула бөлшектерінің адсорбциясы молекулалардың диполь
моментімен айқындалады. Металдардың гидрооксиль золдары аралық орын
алады. Гидрофобты золға қандай бір электролит қосса коллоидт бөлшектер
бір– бірімен бірігіп ірі бөлшектер түзеді, коллоидттың дисперсті
дәрежесі төмендейді. Бұл прцесті коагуляция ауырлық күшінің әсерінен,
тұнбасы қатты зат түзіледі. Мысалы, тұнбаны жуған кезде тұнба
бөлшектері бір бірін теуіп ерітіндіге өтеді, золь түзіп. Бұл процесті
пептизация деп атайды.
Грубодисперсті жүйе суспензия–қатты зат, сұйық крахмал. Эмульсия–
екі араласпайтын біреуі су болатын, бензол судағы, май судағы .
Көбік–ячейкадан тұрады, газбен толған сабын көбігі, пемза,
пенопласт. Коллоидно дисперсті жүйе.
Молекулалы–ионнодиен жүйе.
Алыну жолдары:
1. диспергир әдісімен. (үгіту)
2. конденцация.(ірілеу)
Коллоидтың түзілмеуін:
1. тұнбаға түсіргіштік аз мөлшерін қосу.
2. тұнбаны қыздыру.
3. жуатын суға электр қосу.
4. тұнбаға су қоспаны қосу.
Нанометр.
FeCI2+ 2HOH–Fe (OH)2+2HCI
NiCI2 + (NH4)2S–NiS+2NH4CI
AgNO3+HCI–AgCI+HNO3
Коллоидты ерітінділер дисперсті жүйе дисперсті фазадан, дисперсті ортадан
тұратын. Коллоидты ерітінділер гомогенді жүйе емес, жоғары дисперстілік
микрогетерогенді жүйе. Дисперсті жүйелердің бір біріненайырмашылығы
олардың дисперстілік дәрежесі мен бөлшек мөлшерінде. Дисперстілік дәрежесі
үш топқа.
1. шын ерітінділер(0,1-1нм, 1нм=10-9м)
2. коллоидты бөлшек (1-100нм)
3. жүзгіндер100 нм
Өте маңыздысы гидрозольдер.
Коллоидты ерітінділер ұзақ уақыт бұзылмай тұра алады. Себебі, дисперстік
фазасы нашар еритін бөлшшектерден тұратын болғандықтан тұнбаға түспей
тұрады. Коллоидтты ерітінділердің бөлшектері оң зарядты немесе теріс
зарядты болады,коллоидты бөлшектер ерітіндіден катиондары немесе аниондады
адсорбциялауға қабілетті. Бірігіп үлкен бөлшек құруына сольватты қабаттар
әсер етеді. Коагуляцияға түсу үшін бөөлшектер зарядын жоғалту қажет, ол
үшін ерітіндіге басқа электролит қосылуы керек. Тұнбаны жуған тұнбадағы
бөлшектің бір бірімен тербеліп ерітіндіге өту күші пептизация.
Аналитикалық химияда коагуляцияға электролит қосу арқылы тездетуге
болады. Коагуляциялаушы ион неғұрлым көп болса, злектролит мөлшері аз керек
болады. Коагуляциялаушы ион грануланың зарядына қарама– қарсы болуы қажет.
Ғе(ОН)3–золдегі.
Электронейтраль бөлшектердің бір бірімен соқтығысып ірі бөлшектерге
бірігіп тұнба тұзуі седиментацмя деп аталады. Коагуляцияға.
1. температура жоғары артады, иондардың адсорбциясын төмендетеді.
әсіресе IY,Yаналитикалық топта маңызы,YI топта Со,Ni.
2. рН ерітінді байланысы әсіресе өзбетіне әлсіз қышқылдардың анионын
адсорбциялайтын коллоидтар жатады.
Коллоидты ерітінділер түзілмес үшін.
1. тұнбаға түсіргіштің аз мөлшерін қосу қажет, ол тұнбаның еруін
төмендетеді.
2. аз еритін қосылыстың коллоидты күйге ауысып кетпеуіне жағдай жасайды.
3. тұнбалануды ыстық ерітінділермен жүргізу қажет.
4. тұнбаны жуған кезде электролитті жуатын суға қосу қажет.
5. талдауға берілген ерітіндіні мүмкіндігінше сұйылтпау қажет.
КГИДР сандық мәнін судың иондық көбейтіндісі мен ионизация константасын
түзілген әлсіз қышқыл мәні арқылы есептеуге болады. Біз судың иондық
көбейтіндісі бойынша[H+] [OH-]=KH2O
[OH-]=KH2O\[H+]
KГИДР= [CH3COOH] KH2O\[CH3COO-] [H+]
[CH3COOH] \[CH3COO-] [H+] қатынас сіркеқышқылына ионизатция константасына
кері шама 1\KCH3COOH
KГИДР= KH2O\KCH3COOH осы бойынша гидролиз константасынесептеуге
болады
KГИДР=KH2O\KCH3COOH=1 10-14\1,74 10-5=5,75 10-10
Қорытынды: күшті негіз әлсіз қышқылдан түзілген бинарлы тұздың гидролизі
судың иондық көбейтіндісініңтұзды гидролиз нәтижесінде түзілген әлсіз
қышқылдың константа ионизация қатынасына тең.
13 – 15 дәріс
Тақырыбы: Аниондарды және құрғақ затта талдау. Концентрлеу және бөлу.
Гидролиз дәрежесін есептеу үшін ерітіндіге тұздың концентациясы С моль\л
десек гидролиз дәрежесі h. Онда тұздың гидролизденген бөлігінің
концентрациясы ch тең, ал гидролизденбеген бөлігінің концентрациясы С-Ch
немесе С(1-h)
Осы мәнді гидролиз константасының теңдеуін қойсақ
KГИДР=Ch Ch\C(1-h)=KH2O\KCH3COOH
Ch Ch\C(1-h)= KH2O\KҚЫШ
Сh2\1-h= KH2O\KҚЫШ
Бір мен салыстырғанда h өте аз мән сондықтан оны ескермесек
Сh2= KH2O\KҚЫШ
h2= KH2O\KҚЫШ СТҰЗ
h= KH2O\KҚЫШ СТҰЗ
Қорытынды: бинарлы тұздардың гидролиз дәрежесі квадрат
түбір астында судың иондық көбейтіндісінің қышқылдық ионизация константасы
мен ерітіндідегі тұз концентр көбейтіндісінің қатынасын түбір астына
алғанға тең.
Практикалық сабақтар
Тақырыбы : Сандық талдау пәні және әдістері.
Басты сұрақтары:
7. Сандық талдау пәніне түсіндірме.
8. Сандық талдаудыдың әдістері.
9. Гравиметриялық (салмақты) жәнек титриметриялық (көлемдік) талдау.
10. Физикалық, физико-химиялық талдау әдістері.
11. Талдау кезінде кететін қателер оның түрлері. Сапалық талдаудың
әдістері.
Сандық талдау пәні зат кұрымының сандық мөлшерін анықтаудың әдістерін
оқытатын бөлім.
Сандық талдау
1. Жеке қосылыстардың болгісіз бөлшеектерінің құрамдық қатынасының
мөлшерін.
2. Зертелетін үлгідегі анықталатын затт концентрациясын немесе мөлшерін.
3. Берілген заттың қурамына кіретін барлық элементтердің немесе иондардың
мөлшерін.
4. Талдайтын қоспадағы (тұздар, қоспалар) басты компоненттерді.
5. Берілген заттағы қосымша компоненттерді.
6. Таза зарттардағы (метаид,құймалар) құрамындағы микроцосиалардың
мөлшерін.
7. Гидрогенді жүйенің жеке фазаларының құрамын зерттейді қорыша айтқанда
сандық талдау зерттелейтін заттағы қоспа мөлшерің, анықтайтын, заттық
сай дәл анықтайтын химиялық, физикалық, физико-химиялық зерттеу
әдістерінің жиынтығы.
Сандық талдау
1. Химиялық
2. Физикалық.
3. Физико-химиялық әдістер болып болінеді.
Химиялық әдіске гравиметриялық ( салмақтық), титриметриялық және газдық
талдау жатады.
Практикалық сабақтар
Тақырыбы : Гравиметриялық (салмақтық) талдау әдісі.
Басты сұрақтары:
1. Гравиметриялық талдау әдісіне түсінік.
2. Ерітінді құрамынан тұнбаны тұнба түрінде бөліп алу, тұнбаның түрлері.
3. Өлшеу және тұнбалану формалары.
4. Тұндырғышқа, тұнбаға қойылатын талаптар.
5. Тұндырғышты таңдау және мөлшерін есептеу.
6. Тұгдыру жолы, толық тұндыру, тұнбаның пісіп жетілуі
7. Адсорбция және окклюзия туралы түсінік.
8. Гравиметриялық талдаудағы есептеулер.
Салмсықты талдау әдісі анықтауға берілген заттың құрамындағы элементті,
ионды немесе химиялық қосылысты бөліп алып массасын дәл өлшеу арқылы
анықтауға негізделген гравиметриялық (салмақтық) талдауді үш топқа болүге
болады
1. Жеке боліп алу
2. Айдау.
3. Тұндыру.
Осы тасылтеррдлін ішіндегі тындыру әдісі қарастырсан тындыру әдісі
талдауға берілген затты қандйда бір тәсіммен ерітіндегі айналтырып, сосың
анықталатын затты, элементі аз ерітін қосылыстұрінде тұнбаға түсіріп,
тұзілген тұнбаны фильтырлеп бөліп, жұып, күйдырып дәл болшеуге
негізделген. Осы опрерациялардын ішіндегі енмаңыздісі тындыру (тұнбағы
түсіру) және күйдыру. Затты тұнбаға түсіру үшін тұндыргішті тандау,
мөлшерін асептеу, тұндыруды жүргізу жағдайына ерекше көніл бөлген жөн.
Аланған тұнбаны күйдыру кезінде көпшелік тұнбалар химиялық өзгереске
түседі. Сондықтан гравиметриялық (сандық) талдауда өлшеу формасы және
тұнбаланы формасы болады.
Кей уақатта тұнбалану, өлшеу формасы құрамы жағынан кей уақытта
тұңбалану,өлшеу формасы құрамы жағынан бірдей болады: мысалы:
ВаSО4 →
ВаSО4
тұңбалану формасы өлшеу формасы
Кейбір жағдайда тунбалану және өлшеу формаларына тісті талаптар қойылады.
Салмақтық талдау әдісі төмендегі операцияларды қамтиді
1. Орташа сынама алу он талдауға дайындау.
2. Өлшем алу
3. Өлшемді еріту.
4. Анықтайтын элементті тұнбаға түсіру (толық тұнбаландын тексеру қажет).
5. Тұнбаны сүзу (фильтрлеу)
6. Тұнбаны жуу (толық жуылуын тексеру).
7. Кептіру.
8. Тұнбаны күйдіру.
9. Тұнбаны өлшеу.
10. Талдау нәтіжесін есептеу.
Оташа сынама- құрамы сал келген заттың барлдық құрамына (келген партияның
барлық құрамына сәйкес) сәйкес келетін анықтауға берілген заттық аз
мөлшері. өлшем- орташа сынамадан дәл өлшеп алынған анықталатын заттың ең аз
мөлшері.
Тұндырғыштың мөлшерін есептеу. Мысалы хлорлы барий тұзының құрамындағы
барийдың мөлшерін анықтау қажет. Алынған өлшем 0,5г (0,5234). Осы өлшемге
байланысты құндырғыштың мөлшерін есептейміз
BaCl2*2H2O +H2SO4 → BaSO4 ↓+2HCl+2H2O
244.31г BaCl2,2H2O- → 98.06 г H2SO4
0.5243г BaCl2,2H2O →X г H2SO4
0,5243*98
Х= ------------ = 0,2101 г H2SO4
244,3г
Массаны көлемге аударамыңз 2н H2SO4 –нан неше мл алуымызқажет
98,06г H2SO4 _________ 1000 мл ертіндіде
0,2101 г H2SO4 __________ х мл
0,2102*1000
Х= ------------ = 2 мл
98,06г
Олынған H2SO4 –ның көремі Ва 2+ толық тұнбаға түсіреме? Оны білу үшін
есептеу жүргіземіз. Есптеу барысында H2SO4 –тің 2 мл мөлшері емес 1,5
есе артық мөлшері яғни 3 мл қажет екенін есептедік. Тұнбаға түскен зат
өзімен бірге баска бөтен затты тұнбаға түсіруі, қосарлана тұнбаландыруы
мүмкін. Қосарлана тұнбаланудын екі түрі бар
1. Адсорбция қосарлана тұнбаға түскен бөтен зат тұнбаның бетіне
адсорбциялануы мүмкін.
2. Окклюзия-тұнба болшектері мен бірігіп бірге түсуі мүмкін.
Тұнбаның мұндай ластану жолдарын әртүрлі тәсілмен жоғалтуға, болады.
№ 4,5 дәрістер
Тақырыбы : Титриметриялық (көлемдік) талдау.
Басты сұрақтары:
1. Титриметриялық талдау әдісі туралы түсінік.
2. Титриметриялық талдауды жүргізудегі басты шарсттар.
3. Титриметриялық талдауда қолданылатын ерітінділердін түрлері, олардын
концентрациясын есептеу.
4. Бастапқы заттар оларға қойылатын талаптар.
5. Бастапқы және жұмыс ерітітінділерін дайындау.
6. Өлшем ыдыстарын тексеру.
7. Титриметриялық талдаудағы есептеулер.
Титриметриялық көлемдік талдау әдісінде химиялық затты сандық анықтау,
өзара әректесуге кеткен екі ерітіндінің көлемін өлшеу арқылы жұзгізіледі.
Титриметриялық талдау әдісі гравиметриялық талдау әдісіне карағанда
орындалу жылдамдығымен, орындалатын операцияларының қарапайымдылығымен
және алынатын нәтиженің дәлдігімен ұтымды.
Концентрациясы белгілі ерітіндіні концентрациясы белгісіз ерітіндіге(
немесе керісінше) қосу процесі титрлеу деп аталады. Титр дегеніміз-1 мл
ерітіндіде еріген заттын грамм мөлшері.
Титриметриялық талдау кезінде жүретін реакцияларға ерекше талаптар
қойылады.
Титриметриялық талдау әдісін қолданылатын химиялық реакцияның типіне
байланысты төрт топқа бөлуге болады.
1. Қышкылды-негіздік ( бейтараптау ) титрлеу әдісі.
2. Тотығу-тотықсыздану (редоксиметриялық) әдісі.
3. Тұндыру әдісі.
4. Комплекс түзу әдісі.
Қай әдісіпен, титриметриялық арықтаулар жүзгізілсе де міндетті түзде
титрленген жұмыс ерітіндісі, болу керек, әрекеттесетін ерітінділердің дәл
қөлемін өлшеу, эквивалент нүктесінің айқын білінуі, анализ нәтижесін дұрыс
есептеу қажет.
Титриметриялық талдау кезінде концентрациясы нормальдылықпен корсетілген
ерітінділер қолданылады. Нормальдылық дегеніміз-1мл ерітіндіде қанша грамм-
эквивалент зат ерігенін көрсететін мән. Титр- 1 мл ерітіндіде еріген заттың
грамм мөлшері. Т HCl =0,03604 Бұл осы ерітіндінің әрбір миллилитрінде
0,03604г HCl бар деген ұғым. Грамм-эквивалент-берілген реакциядағы 0,5
моль не 1г-ион сутегіне химиялық эквивалентті болатын заттын грам саны.
Титриметриялық талдау әдісінде бірнеше ерітінділер түрі қолдынылары.
Титрленген жұмыс ерітіндісі –концентрациясы дәл белгілі ерітінді. Егер дәл
өлшем алып, оны коле,мі белгілі колбада ертік белгісіне дейін су қосып
дайындалған мұндай ерітінділерді стандартті ерітітнділер немесе титрі
дайындалған ерітінді деп атайды. Ондай ерітітнділердің титрін оңай
есептеуге болады Т=m
№ 6,7,8,9 дәрістер
Тақырыбы : Қышқылды-негіздік титрлеу.
Басты сұрақтары:
1. Қышқылды-негіздік титрлеу әдісі туралы түсінік.
2. Қышқылды, сітіліпк орталар, сүтектік корсеткіш.
3. Қышқылды-негіздік титрлеудің индикаторлары.
4. Титрлеудің әртүрлі жағдайлары.
5. Күшті қышқылды күшті негізбен, әлсіз қышқылды күшті негізбен және
әлсіз сілтіні күшті қышқылымен титрлеу.
6. Титрлеу қисықтары.
7. Титрлеудің әртүрлі жағдайындағы эквивалент нүктесі.
8. Индикаторлық қателер.
Қышқылды-негіздік титрлеу әдісі сутегі ионының немесе гидроксоний ионының
гидроксил ионымен әрекеттесіп әлсіз диссоциацияланатын су молекулараның
түзілуіне негізделген.
Н+ +ОН- →Н2О
Н3О++ОН- →2Н2О
Қышқылды-негіздік титрлеудің екі баста әдісі бар
А) ацидиметрия-негіздері рнықтау.
Б) алкалиметрия –қышқылдарды анықтау.
Жұмыс ерітінді ретінде хлорлы сутек, күкірт қышқылдарының ерітіндісі және
NaOH пен КОН ерітінділері қалданылада. Бұл қышқылдар мен сілтілер бастапқы
зат ретінде титрленген ерітінді дайындауға жарамайтындықтан, бірінші жуық,
концентрацияда ерітінді дайындап титрін және нормальдылығын бастапқы затпен
тағайындайды.
Бастапқы зат ретінде қышқылдың титрін тагайындау үшін натрий тетрабораты,
сусыз натрий карбонаты, ал сілтінің титрін тағайындау үшін қымыздың
қышқылы, янтарь қышықылы қолданылады.
Қышқылды-негіздік титрлеу кезінде эквивалент нүктесінде реакция ортасы
нейтраль (рН=7),сілті (рН >7 ) және қышқыл (рН <7 ) болуы мүмкін. Қышқылды-
негіздік титрлеу кезінде ешқандай өзгерістер бай қалмайды, сондықтан
эквивалент нүктесін анықтау үшін индикаторлар қалданылады. Ертіндінің рН
ортасының өзгеруіне байланысты түсін өзгертетін индикаторлар рН
индикаторлары деп аталады. Қолданылатын индикаторлар белгілі талапқа сай
болуы қажет. Қышқылды-негіздік титрлеуде қолданылатын индикаторларды
диссоциацияланбаған молекуласымен ионы әртүрлі түс беретін органикалық
қышқылдар немесе негіздер днп қарастырады. Мысалы: лакмусты алсақ
ионданбаған молекуласы ерітіндіде қызыл, анионы-көп түс береді. Реакция
ионизациясы
HInd → H+ + Ind-
қызыл түс көк түс
Ионждардың түс өзгеру қасиетін 1894 жылы В.Оствальд ашқан индикаторлар
теориясы түсіндіреді. Титрлеу үшін индикаторды таңдау тек сапалық көрсеттіш
емес, процесстің сандық сапаттамасында көрсетуі керек.
Ол үшін титрлеу қисығын құру әдісі қолданылары, оның үш түрлі жағдайы
кезігеді.
1. Күшті қышқылды күшті негізбен титрлеу қисыгы.
1. Қисық сызығын құру үшін 0,1н HCl ерітіндісіне 0,1 н 23 мл NаОН
бюреткадан қосқан уақытта, қосылған гидроксидтің миллилитр мөлшеріне
байланысты рН мәні есептеліп қисық сызылады. Сол сияқты әлсіз қышқылды
күшті негізбен титрлеу қисығы, әлсіз негізді күшті қышқылмен титрау
қисыған сызуға болады.
№ 10,11 д.әрістер
Тақырыбы: Редоксиметрия (тотығу-тотықсыздану) әд.істері..
Басты сұрақтары:
1. Редоксиметрия әдісінің мағынасы мен жіктелуі.
2. Редокс потенциалы және редокс реакцияларының бағыты.
3. Редокс-реакцияларының тепе-теңдік константасы.
4. Редокс-әдісінің титрлеу қисығы.
5. Редоксиметрия әдісінің индикаторлары.
6. Перманганатометрия.
7. Иодометрия, иодометрия әдісімен тотықтырғыш, тотықсыздандырғышты
анықтау.
8. Қолданылытын жұмыс ерітінділері.
9. Йодометрияда болатын қателердің көздері.
Редоксиметрия (тотығу-тотықсыздану) әд.істері тотығу-тотықсыздану
реакциясына, негізделген. Жұмыс ерітінділері болып тотықтырғыш пен
тотықсыздандырғыштардың ерітінділері есептеледі. Редоксиметрия әдісі
қолданылатын титрленген жұмыс ерітіндісіне байланысты жіктеледі. Жиі
қолданылатын әдістер:
1. Пермангонатометрия жұмыс ерітіндісі калий перманганаты ерітіндісінің
тотықтыруына негізділген.
2. Йодометрия-титрленген жұмыс еріітінідісі бөлып иодтын KI-тағы
ерітінідсі есептеледі.
Бұл әдіспен әрі тотырғышті, әрі тотықсыздандырғышты анықтауға болады.
Тотықтырғышты анықтау үшін жұмыс ерітіндісі натрий тиосульфаты есептеледі.
Тотықсыздандырғышты анықтағанда жұмыс ерітіндісі бөлып иод ерітіндісі
есептеледі.
3. Хроматометрия әдісінде жұмыс ерітіндісі болып K2Cr2O7 ерітіндісі
есептеледі
4. Броматометрия әдісінде калий броматының ерітіндісі қолданалары.
Редоксиметрия әдісінің анық сандық сипаты тотығу-тотықсыздану
потенциалының айырмасы. Химиялық активтігі жағынан тотығыш пен
тотықсыздандырғыш бір-бірінен айырмашылықта болады.
Редоксиметрия әдісімен титрлеу кезінде бастапқы және соңғы онім
концентрацыясы өзгереді, соған байланысты ерітіндінің редокс-потенциял мәні
де өзгереді. Редоксиметрия әдісінде эквивалент нүктесін индикаторсыз да,
индикатор мен де аныуқтауға болады. Мысалы пермангонатометрия әдісінде
индикаторсыз титрант түсүнің өзгеруі арқылы, ал иодометрия әдісінде
индикатор ретінде крахмалды қолданып титрлейді. Бұлардан басқа кейде түсі
белгілі редокс-потенциал мәніне жеткенде түсін өзгертетін индикаторлар
қолданылады. Оларды редокс-индикатор деп атайды Индикатордларға тиісті
талаптар қойылады.
№ 12 дәріс
Тақырыбы: Тұндыру әдісі
Басты сұрақтары:
1. Тұндыру әдісінің теориялық негізі.
2. Тұндыру әдісінің жіктелуі.
3. Тұндыру әдісінінің индикаторлары.
4. Тура және кері титрлеу.
5. Мор, Фаянс,Фольгард әдістері.
6. Тұндыру әдісінің қолданылуы.
Тұндыру әдісінің негізгі мақсаты анықталатын зат, ион тұнбаға
айналдырылады. Заттын мөлшерін тұнбаға түсіруге кеткен жұмыс ерітіндісінің
келемі арқылы анықтайды. Тұндыру әдісі кезінде жүретін реакцияға өзіндік
талаптар қойылады. Қолданылатын жұмыс ерітіндісіне байланысты тұндыру
әдісі: аргентометрия, меркурометрия, меркуриметрия болып бөлінеді.
Тұндыру әдісі бойынша титрлеу кезінде тұндырғыш эквивалентті түрде
алынады, титрлеу өте баяу ерітіндіні араластыра отырып жұргізіледі. Тұндыру
әдісінде эквивалент нүктесін анықтау индикатордың көмегімен де,
индикаторсызда жүргізеледі.
Тұндыру әдісі кезінде индикаторсыз титрлеуді, Гей-Люссак тәсілі
деп те атайды.Индикатормен титрлеу екіге бөлінеді.
1. Индикатор-реагентпен титрлеудің ,оныңөзі екі тәсілмен жүргізілуі.
А) Мор тәсілі-индикатор ретінде калий хроматы қолданылады.
Б) Фольгард тәсілі-темір аммоний ашудасы қолданылары.
2. Адсорбциялы индикатормен титрлеу, оның өзі екі тәсілмен жүргізіледі
А) Фаянс тәсілі-индикатор ретінде флюоренсцеин қолданылады.
Б) Эозин индикаторы қалданылады.
№ 13 дәрістер
Тақырыбы: Комплексонометрия.
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Комплексонометрия әдісінің мағынасы.
2. Комплексондардың түрлері.
3. Комплексонометрия әдісінде эквивалент нүктесін анықтау.
4. Комплексонометриялық титрлеу әдісінің, қолданылуы.
Комплексонометрия әдісі титрлеу кезінде анықталатын ионның органикалық
реактивтерімен әрекеттесін комплексті қосылыстар түзуіне негізделген
.Металл ионы комплексонмен әрекеттесіп еритін аз диссоцияцияланатын
қосылыстар түзеді. Комплексондар дегеніміз-аминполикарбон қышқылдарының
туындылары. Оның ішнде кеңінен қолданылатыны этилендиаминтетрасірке
қышқылы (ЭДТС) немесе комплексон 11 және этилендиаминтетрасірке қышқылының
қос натрий тұзы немесе комплексон III (Трилон Б) Комплексон молекуласының
құрамында бірнеше функциональды топ (карбоксил-COOH) және аминді азот (N≡)
бар сондықтан қышқыл болып та есептеледі әртүрлі катионмен тұз түзуге
қабілетті.
Комплексонометрия әдісінде эквивалент нүктесін әртүрлі тәсілмен анықтауға
болады.
1. Анықтайтын катион комплексонмен әрекеттескен уақытта Н+ бөлінеді
(катион мөлшеріне эквивалентті). Сутегі ионының концентрациясын
анықтау арқылы анықтайтын катион мөлшерін біледі.
2. Физико-химиялық әдісінің түрлерімен анықтауға болады.
3. Металл индикаторды қолданып анықтайды.
Комплексонометрия әдісімен титрлеу кезінде.
1. Тура титрлеу.
2. Кері титрлеу.
3. Алкалиметриялық титрлеу.
4. Орынбасарды титрлеу.
Комплексонометриялық титрлеуде индикатор ретінде қара хромоген, мурексид,
қышқыл хром-көк қолданылады.
№ 14,15 дәрістер
Тақырыбы: Фикалық, физико-химиялық әдістер.
Басты сұрақтары:
1. Электрогравиметриялық талдау әдісі.
2. Потенциометриялық және кондуктометриялық әдіс.
3. Оптикалық әдістер.
4. Ламберт-Бугер-Бер заңы.
5. Поляриметрия және рефрактометрия әдістрі.
6. Эмиссиялық спектральды талдау.
Электрогравиметриялық талдау әдісі анықтайтын ерітіндіге электрод
арқылы тұрақты электр тоғын жіберген уақытта электродта бөлінген
анықталатын заттың массасын өлшеуге негізделген. Қолданылатын
электродтарға белгілі талаптар қойылады, осы талапқа сай электродтың бірі
платиналық электрод. Бұл талдау әдісі көбінесе түсті металдар мен олардың
қоспасын зерттеуде жиі қолданылады. Әдіс қарапайым, ыңғайлы, анықтау барысы
дәл, тез және анықталатын затқа басқа реагентті, затта қосудың қажеті жоқ.
Потенциометрия әдісі ерітіндіге матырылған электрод потенциалын
өлшеуге негізделген. Потенциял мәні ерітіндідегі ион концентрациясына
байланысты, ол байланыстылық Нернст формуласымен өрнектеледі
Е= Е0 + RT lgC
nF
Потенциалы бойынша ионның ерітіндідегі концентрациясын анықтайтын
электродты индикаторлы электрод деп атайды.
Индикаторлы электрод потенциалын басқа электрод потенциалымен салыстырып
анықтайды. Оны салыстыру электроды деп атайды.
Кондуктометриялық талдау әдісі химиялық рекция нәтижесінде өзгеретін
ерітіндінің электр өткізгіштігін өлшеуге негізделген. Ертіндінің электр
өткізгіштігі электролит табиғатына, температураға, еріген заттың
концентрациясына байланысты.
Химиялық әдістің түрлерімен анықтауға мүмкіндік болмаған жвағдайда
талдаудың оптикалық әдісі қолдланылады, оның ішінде жиі қолданылатыны
адсорбциялық талдау, ол спектрофотометриялық, фотометриялық, колориметрия
әдістерімкен жүргізіледі.
Спектрофотометрия әдісі анықталатын ерітіндіден жарып ағыны өткенде
сіқірген жарық шамасын өлшеуге кегізделген. (белгілі толқын ұзыдығында).
Фотокололиметрия-түсті ерітіндіден өткен жарық ағынының интенсивтігін
өдшеуге негізделген, ал кололиметрия әдісін 1795 жылы В.М.Севергин ашқан,
бұл әдіс талдайтын ерітінді мен стандартты ерітіндінің түсін салыстыруға
негізделген.
Ерітінді түсінің интенсивтігі мен осы ерітіндідегі боялған зат мөлшерінің
байланыстылығы Бугер-Ламберт-Бер заңына бағынады,мына теңдеуімен
өрнектеледі I= I0*10-ЕСl
Эмиссиялық спектральды талдау күшті қоздырғыш қөзінің әсерінен болатын
заттың эмиссиялық спектрін зерттеуге негізделген.
СООӨЖ – тарына әдістемелік түсіндірме
Мұғаліммен орындайтын студенттердің өздік жұмысына: зертханадағы
жұмыс, бақылау тапсырмалары, зертханалық дәптерге орындаған
зертханалық тапсырмаларын жазу, есеп шығару, студенттің білімін
тексеруге берілетін тест сұрақтарына жауап беру, нұсқа бойынша
жауап беру, коллоквиум тапсыру жатады. Сондықтан СООӨЖ әрі кеңңес
беруді, әрі бақылау жасау функциясын қамтиды.
СООӨЖ – ның жоспары.
|№ |Аудиториялық сабақ |Тапсырма |Бақылау түрі |Мерзімі |
| |тақырыптары | | | |
| |(дәріс / зертханалық | | | |
| |сабақ) | | | |
|1 |Сапалық талдау пәні |ОӘК №1 Дәріске |Жазбаша жазу, |1-3 апта |
| |және әдістері |көшірме жазу. |ауызша жауап | |
| | |№1 зертханалық | | |
| | |сабақтағы сапалық| | |
| | |реакцияларды | | |
| | |тапсыру | | |
| |Сілтілік металдар | | | |
| |тобы катионымен | | | |
| |аммоний катионына | | | |
| |сапалық реакция және | | | |
| |талдау барысы | | | |
|2 |Әрекеттесуші массалар |№2 дәріс |Тестпен |4-5 апта |
| |заңы - сапалық |сұрақтарына |тапсыру. | |
| |талдаудың теориялық |көшірме жазу. |Жазбаша | |
| |негізі |№2 зертханалық |тапсыру. | |
| | |сабақтың сапалық | | |
| | |реакциясын | | |
| | |тапсыру | | |
| |Хлорлы сутек | | | |
| |қышқылының | | | |
| |катиондарына сапалық | | | |
| |реакция және талдау | | | |
| |жолы | | | |
|3 |Әрекеттесуші массалар |Күкірт қышқылы |Нұсқа бойынша |6-7 апта |
| |заңы және гетерогенді|тобының |жауап беру. №3| |
| |жүйелер |катиондарына |зертх. Сабақтың| |
| | |реакцияны |реакция | |
| | |тапсыру, көшірме |теңдеуін | |
| | |жазу. |тапсыру. | |
| |Күкірт қышқылы | | | |
| |катиондарына реакция | | | |
|4 |Әрекеттесуші массалар | |Нұсқамен |8 апта |
| |заңынгидролиз |Дәріс сұрақтарына|тестпен | |
| |процесіне қолдану. |көшірме жазу. |тапсыру. Ауызша| |
| |Амфотерлік. |І,ІІ,ІІІ топ |жауап. | |
| | |катиондарының | | |
| | |қоспасын талдау | | |
| | |жолын тапсыру, | | |
| | |реакция теңдеуін | | |
| | |тапсыру | | |
| |І, ІІ, ІІІ аналитикалық| | | |
| |топ катиондарының | | | |
| |қоспасын талдау. | | | |
| |Амфотерлі гидроксид | | | |
| |тобының катиондарына | | | |
| |сапалық реакция | | | |
| | | | | |
| | | | | |
|5 |Тотығу – тртықсыздану |Берілген |Ауызша жауап. |9-10 апта|
| |прооцесі |сұрақтарға жауап |Реакция | |
| | |жазу. Зертханалық |теңдеін жазу. | |
| | |сабақ бойынша |Есеп шығару. | |
| | |реакция теңдеуін | | |
| | |жазу. | | |
| |Сілтіде ерімейтін | | | |
| |гидроксид тобы | | | |
| |катиондарына сапалық | | | |
| |реакция талдау жолы | | | |
| |Комплекс түзуші | | | |
| |гидроксидтер тобына | | | |
| |реакция және талдау | | | |
| |жолы. | | | |
|6 |Коллоидты жүйелердің |Берілген | Тестпен |11 апта |
| |түзілуі |сұрақтарға |тапсыру. | |
| | |көшірме жазу. |Есепті шығарып| |
| | |Талдау жолын |тапсыру | |
| | |түсіндіру, реакция| | |
| | |теңдеуін , ашылу | | |
| | |жолын тапсыру | | |
| |IV, V, VI аналитикалық | | | |
| |топ катиондарының | | | |
| |қоспасын талдау | | | |
| |Барлық алты топ | | | |
| |қоспасын талдау. | | | |
|7 |Әрекеттесуші массалар |Дәріс сұрақтары |Нұсқа бойынша |12 апта |
| |заңы және комплексті |бойынша көшірме |тапсыру. | |
| |қосылыстар |жазу. |Есеп дәптерін | |
| | |Талдау жолдарын |тапсыру. | |
| | |түсіндіру. Талдау | | |
| | |әдісі туралы | | |
| | |мағлұмат беру. | | |
| |І аналитикалық топ | | | |
| |аниондарына реакция | | | |
| |ІІ,ІІІ аналитикалық | | | |
| |топ аниондарына | | | |
| |реакция | | | |
|8 |Аниондар мен құрғақ |Көшірме жазып |Тестпен, |13 апта |
| |заттарды талдау |тапсыру. |нұсқамен | |
| | |Реакция |тапсыру. | |
| | |теңдеулерін |Есепті шығарып| |
| | |тапсыру |тапсыру | |
| |І,ІІ,ІІІ аналитикалық| | | |
| |топ аниондарына | | | |
| |реакция | | | |
| |Құрғақ затты талдау | | | |
|9 |Концентрлеу және бөлу|Көшірме жазып |Ауызша жауап |14 апта |
| |әдістері. Эмиссиялық |тапсыру. |беру. | |
| |спектроскопия |Зертханалық |Қорытынды тест| |
| | |жұмыстың орындалу|тапсыру. | |
| | |жолын тапсыру | |15 апта |
| | |Реакция | | |
| | |теңдеулерін | | |
| | |тапсыру | | |
| |IV аналитикалық топ | | | |
| |катиондарын колонкалы | | | |
| |ион алмасу | | | |
| |хроматография әдісімен| | | |
| |анықтау | | | |
| |Қорытынды сабақ | | | |
|№ |Тақырыбы |Әдибиеттер |Балл |Тапсыру |Бақылау формасы |
| | | |Саны |мерзімі | |
|1 |Гравиметриялық және |1.А.Н.Каримов |5 |6 апта |1.Тақырыпқа |
| |титриметриялық талдау |Аналитикалық | | |берілген есепті |
| |әдістері |химия. | | |шығырып тапсыру. |
| | |2. Н.Я.Логинов | | |2.Тест тапсыру |
| | |Аналитическая | | | |
| | |химия | | | |
| | |ст.381-371 | | | |
|2. |Редоксиметрия әдісі |1.А.Н.Каримов |5 |13 апта |1.Берілген |
| | |Аналитикалық | | |есептерді шығарып |
| | |химия. | | |журналды тапсыру. |
| | |2. Н.Я.Логинов | | |2.Нұсқа бойынша |
| | |Аналитическая | | |жауап беру. |
| | |химия | | | |
| | |ст.381-371 | | | |
|3 |Физикалық, |1.А.Н.Каримов |5 |14 апта |1. Берілген |
| |физико-химиялық |Аналитикалық | | |сурақтарға көшірме |
| |әдістер |химия. | | |жазу. |
| | |2. Н.Я.Логинов | | | |
| | |Аналитическая | | | |
| | |химия | | | |
| | |ст.381-371 | | | |
СӨЖ – тарын орындау туралы әдістемелік түсіндірме.
Студенттердің өздік жұмысы (СӨЖ) студенттердің басты,
өздіктерінен атқаратын жұмыстары. СӨЖ студенттердің өздігінен дамып,
өздігінен білім деңгейін көтеруге, ізденуге , ойлау қабілетін дамыту
дағдыларын қалыптастыруға жағдай жасайды.
СӨЖ – аудиториялық сабақ емес, ол материалды оқу, дәріске
алдын – ала дайындалу, кітапханадан қосымша әдебиеттер қолдану,
компьютер кластарына, Интернет арқылы, зертханалық сабақтарға,
коллоквиумға дайындалуға, есептер жасауға бағытталған.
ОО СӨЖ-ның 1 тапсырмаларын орындау және тапсыру мерзімі.
| |Аудиториялық |Сабақтың |Әдебиеттер|Балл |Тапсыру |Бақылау |
| |сабақтың тақырыбы|мақсаты мен | |саны |мерзімі |формасы |
| | |мазмұны | | | | |
|1 |Химиялық |Термодинамиканы|/1/ 12-24 |5 |апта |Ауызша жауап |
| |термодинамика |ң І-ші, ІІ-ші |/2/ 23-46 | | | |
| | |заңдарын білу. |/3/ 31-52 | | | |
| | |Энтропия, | |5 |апта |№1,2зертханалы|
| | |байланыс | | | |қ |
| | |энергиясын | | | |сабақты |
| | |білу. Химиялық | | | |тапсыру. |
| | |процестің | |5 |3-апта | |
| | |бағытын, реал | | | | |
| | |системалардың | | | | |
| | |тепе-теңдігін | | | | |
| | |білу. | | | | |
|2 |Физика-химиялық |Дербестік |/1/-31-46 | | |Тестпен жауап |
| |талдау және |дәрежесін, |/2/ 52-63 |5 |4-апта |беру. №3,4 |
| |фазалық |Клапейрон |/3/ 61-72 | | |зертханалық |
| |тепе-теңдік |Клаузиус | | | |сабақты |
| | |теңдеуін қорыта| | | |тапсыру. Есеп |
| | |білу. | | | |шығару. |
| | |ІІІ-компонентті| | | | |
| | |жүйелер Гиббс | | | | |
| | |бұрышын білу. | | | | |
|3 |Электролит емес |Ерітінділер |/1/53-67 |5 |5-апта |Нұсқа бойынша |
| |ерітінділер |термодинамикасы|/2/68-79 | | |тапсыру. |
| | |н білу.Қаныққан|/3/78-91 |5 | |№4,5,6 |
| | |бу-сұйық | |5 |6-апта |зертханалық |
| | |ерітінді | | | |сабақты |
| | |тепе-теңдігін | | | |тапсыру. |
| | |білу. Рауль, | | | |Есептер |
| | |Коноваловзаңдар| | |7-апта |шығару. |
| | |ын қатты | | | | |
| | |зат-сұйық | | | | |
| | |ерітінді | | | | |
| | |тепе-теңдігін | | | | |
| | |білу. | | | | |
|4 |Электролит |Аррениустың |/1/ 72-83 |5 |8-апта |Есептер |
| |ерітінділер |ЭДТ-негізін |/2/86-98 |5 |9-апта10-а|шығару. |
| | |білу. Кольраун |/3/ 93-108|5 |пта |7-8 |
| | |заңын, | | | |зертханалық |
| | |электрөткізгішт| | | |сабақты |
| | |іктің түрлерін | | | |тапсыру |
| | |, Дебай Гюккель| | | |Тестпен |
| | |теориясын, | | | |тапсыру |
| | |Бренстед | | | |№7,8,9 |
| | |теориясын білу.| | | |зертханалық |
| | | | | | |сабақ |
|5 |Химиялық кинетика|Химиялық |/1/ |5 |11-апта |Тестпен |
| |және катализ |кинетика пәні |-112-132 | | |тапсыру |
| | |туралы |/2/93-112 | |12-апта | |
| | |түсінікті |/3/110-147|5 | |Көшірме жазу. |
| | |химиялық | | | |№10,11,12 |
| | |процестердің | | | |зертханалық |
| | |классификациясы| | | |сабақтарды |
| | |н, реакцияның | | | |тапсыру. |
| | |реттілігін | | | | |
| | |білу. | | | | |
| | |Реакция | | | | |
| | |жылдамдығының | | | | |
| | |температураға | | | | |
| | |әсерін. | | | | |
| | |Аррениус | | | | |
| | |теңдеуін | | | | |
| | |бинарлы | | | | |
| | |соқтығыстар | | | | |
| | |теориясын Штарк| | | | |
| | |Эйнштейн заңын,| | | | |
| | |фик заңдарын, | | | | |
| | |Балакти | | | | |
| | |теориясын, | | | | |
| | |электронды | | | | |
| | |теориясын білу.| | | | |
|6 |Электрохимия |Электрохимиялық|/1/138-151|5 |13 апта |Нұсқа бойынша |
| | |процестің |/2/119-138| |14 апта |жауап көшірме |
| | |термодинамикалы|/3/151-173|5 |15-апта |жазу. |
| | |қ | | | |№12,13,14 |
| | |электродтардың | |5 | |зертханалық |
| | |классификациясы| | | |сабатың |
| | |. | | | |тапсырмасы. |
| | |Электрохимиялық| | | | |
| | |тізбектер | | | | |
| | |түрлерін білу. | | | | |
| | |Электрохимиялық| | | | |
| | |кинетика | | | | |
| | |заңдарын білу. | | | | |
|№ |Тақырыбы |Әдибиеттер |Балл |Тапсыру |Бақылау формасы |
| | | |Саны |мерзімі | |
|1 |Гравиметриялық және |1.А.Н.Каримов |5 |6 апта |1.Тақырыпқа |
| |титриметриялық талдау |Аналитикалық | | |берілген есепті |
| |әдістері |химия. | | |шығырып тапсыру. |
| | |2. Н.Я.Логинов | | |2.Тест тапсыру |
| | |Аналитическая | | | |
| | |химия | | | |
| | |ст.381-371 | | | |
|2. |Редоксиметрия әдісі |1.А.Н.Каримов |5 |13 апта |1.Берілген |
| | |Аналитикалық | | |есептерді шығарып |
| | |химия. | | |журналды тапсыру. |
| | |2. Н.Я.Логинов | | |2.Нұсқа бойынша |
| | |Аналитическая | | |жауап беру. |
| | |химия | | | |
| | |ст.381-371 | | | |
|3 |Физикалық, |1.А.Н.Каримов |5 |14 апта |1. Берілген |
| |физико-химиялық |Аналитикалық | | |сурақтарға көшірме |
| |әдістер |химия. | | |жазу. |
| | |2. Н.Я.Логинов | | | |
| | |Аналитическая | | | |
| | |химия | | | |
| | |ст.381-371 | | | |
Негізгі әдебиеттер:
1. Каримов Н.А. «Аналитикалық химия» Алматы 2002 ж.ъ
2. Логинов Н.Я., Воскресенский А.Г. «Аналитическая химия» Москва 1979 ж.
3. Құлжанов К.С. «Аналитикалық химия» Алматы 1994 ж.
4. Крешков А.П. «Курс аналитической химии» Москва 1976 ж.
5. Алексеев В.Н. «Качественный анализ» Москва 1973 ж.
6. Шоқыбаев Ж. «Бейорганикалық және аналитикалық химия» Алматы 2003 ж.
7. Ольшанова К.М. «Аналитическая химия» Изд. Химия 1980 ж.
8. Цитович И.К. «Аналитическая химия» Москва 1985 ж.
9. Лурье Ю.Ю. «Справочник по аналитической химии» Москва 1971 ж.
10. Васильев В.П. «Аналитическая химия» Москва 1989 ж.
11. Бірімжанов Б.А. «Жалпы химия» Алматы 1992 ж.
12. Ахметов Н.С. «Общая и неорганическая химия» Высш. школа 1988 ж.
13. Петров Н.А. «Неорганическая химия» 1995 ж.
14. Воскресенский А.Г. «Сборник задач и упражнений по аналитической химии»
Москва 1985 ж.
15. Панин М.С. «Тестовые задания по аналитической химии» Семипалатинск 1997
г.
16. Бесков С.А. «Аналитическая химия (Качественный анализ)» Москва 1956 ж.
17. «Основы аналитической химии» КН – 2 Москва 1999 ж. под. Ред. Золотова
18. Логинов Н.Я. «Сборник задач и упражнений по качественному анализу»
Москва 1976 ж.
Қосымша әдебиеттер тізімі
1. Васильев В.П. «Аналитическая химия» КН 7 Москва 1979 ж.
2. Золотов Ю.А. «Основы аналитической химии» КН-1 Москва 1999 ж.
3. Янсон Э.Ю. «Теоритические основы аналитической химии»
4. Пилипенко В.Д., Пятницкий И.В. «Аналитическая химия» Книга 1 Москва 1990
ж.
5. Скуч Д., Уэст Д. «Основы аналитической химии» Том – 1 – Москва 1979 ж.
6. Гавриленко А.Г. «Аналитическая химия: физико – химические методы
анализа» Алматы 1997 ж.
7. Дорохова Е.Н. «Задачи и вопросы по аналитической химии» Москва 1984 ж.
8. Гуляницкий А. «Реакция кислот и оснований в аналитической химии» Москва
1975 ж.
9. Конюшко И.М. «Качественный химический анализ» Минск 1961 ж.
10. МорозовА.А. «Хромотография в неорганическом анализе» Москва 1972 ж.
11. Мечковский С.А. «Аналитическая химия» Минск 1975 ж.
12. Васильев В.П. «Сборник вопросов и задач по аналитической химии» Москва
1976 ж.
13. Сабадварн Ф., Робинсон А. «История аналитической химии» Москва 1984 ж.
14. Пономарева Л.И. «Практикум по аналитической химии»
15. Селеднев К.А. «Качественный анализ» Москва 1957 ж.
16. Шапиро С.А. «Аналитическая химия» Москва 1963 ж.
17. Шарипова Н. «Качественный анализ редких элементов» Москва 1973ж.
Студенттердің білімін бағалау жолдары:
▪ үнемі бақылау (апта сайын)
▪ межелік бақылау (7 және 15 апта)
▪ қортынды бақылау (емтихан)
Үнемі бақылау – дәрістерде, зертханалық сабақтарда, ООСӨЖ – орындауда
студенттердің білімін күнделікті бақылап отыру, оның бірнеше түрлері
қолданылады:
▪ ауызша сұрау;
▪ бақылау жұмыстарын жүргізу;
▪ үй тапсырмасын орындау деңгейін тексеру;
▪ зертханалық жұмысты тапсыру;
▪ тест алу;
Межелік бақылау (МБ) – деканат бекіткен кесте бойынша, студенттердің
білімін қорыту (аттестациялау), 7 –ші және 14 аптада және қорытынды
аттестация 15 – апта жүргізіледі.
Егер студенттің семестр бойы (7 және 14 аптада) жинақтаған
рейтингісінің балл саны 50% немесе одан жоғары болса, онда қорытынды
аттестация тапсыруға рұқсат алады.
Қорытынды бақылау – компьютермен тестлеу түрінде немесе тест бойынша
оқытушыға тапсыратын емтихан.
Қорытында бағаға төмендегі бақылаулар кіреді:
межелік бақылау – 60%
емтихан – 40%
МБ – коллоквиумға қойылатын баға
1. «өте жақсы» - 3 б. (90 – 100%)
2. «жақсы» - 2 б. (75 – 89%)
3. «қанағаттанарлық» - 1,5 б. (50 – 74%)
4. «қанағаттанарлықсыз» - 0 б.
Курстың саясаты және талабы:
▪ Сабаққа кешігіп келген жағдайда: дәріске кешіксең 0,5 б. кемиді;
зертханалық
сабаққа кешіксең
0,5 б.
кемиді.
▪ Сабақты себепті түрде босатқан жағдайда тапсырмалар кесте бойынша
қабылданады;
▪ ООСӨЖ және СӨЖ – ді уақытында тапсыра алмаған жағдайда 10% төмен
бағаланады;
▪ Сабаққа тек ақ халатпен келу қажет;
▪ Химия зертханаларында қауіпсіздік техникасының ережелерін қатаң сақтау
қажет;
Курс бойынша қорытынды баға төмендегі шкала бойынша қойылады.
|Баға |Мәні |Балл |% үлесі |
|А |Өте жақсы |4.0 |95 – 100 |
| А- | |3.65 |90 – 94 |
| В+ | |3.33 |85 – 89 |
| |Жақсы | | |
|В | |3 |80 – 84 |
| В- | |2.67 |75 – 79 |
| С+ | |2.33 |70 – 74 |
| | | | |
| |Қанағаттанарлық | | |
|С | |2 |65 – 69 |
| С- | |1.67 |60 – 64 |
| D+ | |1.33 |55 – 59 |
|D | |1.0 |50 -54 |
|F |Қанағаттанарлықсыз |0 |0 -49 |
Аналитикалық химия пәнінен бақылау және бағалау сұрақтары:
1. Қорғасын хлоридін күміс пен сынап хлоридінен қай реагенттің көмегімен
бөлуге болады?
2. Сынап хлориді (І) аммиак ертіндісімен әрекеттескенде қандай реакция
өнімін түзеді, формуласын көрсет.
3. Күміс катионы бар ертіндіге сілтімен әсер еткенде қандай аналитикалық
эффект байқалады?
4. ІІ-ші топ катиондары калий хроматын қосқанда қандай аналитикалық эффект
береді?
5. Қай катионның түсі жалын кармин- қызыл түске бояйды.
6. Калий катионын ашу реакциясының қайсысы спецификалық реакция?
7. ІІ-ші топ катиондарын талдау схемасының қайсысы дұрыс, катиондар мына
ретпен ашылды:
8. Қай реагенттің көмегімен барий катионы мен кальций катионын бөлуге
болады.
9. ІІІ-ші топ катиондарын жүйелік талдау қай схемамен жүргізіледі,
катиондар мына ретпен ашылады:
10. ІІ-ші топ катиондарын І-ІІІ топ катиондарынан қай реагент пен бөлуге
болады?
11. ІІІ-ші аналитикалық топ катиондарының сульфатын, не үшін карбонатқа
айналдырады?
12. Күміс катионын барий катионынан бөлу үшін қандай реагент қолданылады?
13. І-ші және ІІІ- ші аналитикалық топ катиондарының төмендегідей
төмендегідей қоспасын қандай ретпен анықтайды?
14. Қай тұзды- барий сульфатын, стронций сульфатын, қорғасын сульфатын,
кальций сульфатын- сілтіде ерітіп, бөліп алады?
15. Егер талдайтын ертінді хлорлы сутекқышқылымен де, сілтімен де, күкірт
қышқылымен де тұнба бермесе ертіндіде қандай катиондардың болғаны?
16. Катионды қышқылды- негіздік жіктеу неге негізделген ?
17. І аналитикалық топ немен сипатталады?
18. Калий катионына натий гексанитрокобальтымен (ІІІ) реакция қандай ортада
жақсы жүреді?
19. Аммоний ионының анықтау реакциясының қайсысы ең сезімтал реакция?
20. Қоспадан аммоний ионын қалай кетіруге болады?
21. ІІІ-ші аналитикалық топ катиондарының сульфатын, не үшін карбонатқа
айналдырады?
22. Күміс катионын барий катионынан бөлу үшін қандай реагент қолданылады?
23. І-ші және ІІІ- ші аналитикалық топ катиондарының төмендегідей
төмендегідей қоспасын қандай ретпен анықтайды?
24. Қай тұзды- барий сульфатын, стронций сульфатын, қорғасын сульфатын,
кальций сульфатын- сілтіде ерітіп, бөліп алады?
25. Катионды қышқылды- негіздік жіктеу неге негізделген ?
26. І аналитикалық топ немен сипатталады?
27. Калий катионына натий гексанитрокобальтымен (ІІІ) реакция қандай ортада
жақсы жүреді?
28. Аммоний ионының анықтау реакциясының қайсысы ең сезімтал реакция?
29. Қоспадан аммоний ионын қалай кетіруге болады?
30. Қорғасын хлоридін күміс пен сынап хлоридінен қай реагенттің көмегімен
бөлуге болады?
31. Сынап хлориді (І) аммиак ертіндісімен әрекеттескенде қандай реакция
өнімін түзеді, формуласын көрсет.
32. Күміс катионы бар ертіндіге сілтімен әсер еткенде қандай аналитикалық
эффект байқалады?
33. ІІ-ші топ катиондары калий хроматын қосқанда қандай аналитикалық эффект
береді?
34. Қай катионның түсі жалын кармин- қызыл түске бояйды.
35. Калий катионын ашу реакциясының қайсысы спецификалық реакция?
36. ІІ-ші топ катиондарын талдау схемасының қайсысы дұрыс, катиондар мына
ретпен ашылды:
37. Қай реагенттің көмегімен барий катионы мен кальций катионын бөлуге
болады.
38. ІІІ-ші топ катиондарын жүйелік талдау қай схемамен жүргізіледі,
катиондар мына ретпен ашылады:
39. ІІ-ші топ катиондарын І-ІІІ топ катиондарынан қай реагент пен бөлуге
болады?
40. Катионды қышқылды- негіздік жіктеу неге негізделген ?
41. І аналитикалық топ немен сипатталады?
42. Калий катионына натий гексанитрокобальтымен (ІІІ) реакция қандай ортада
жақсы жүреді?
43. Аммоний ионының анықтау реакциясының қайсысы ең сезімтал реакция?
44. Қоспадан аммоний ионын қалай кетіруге болады?
45. Қорғасын хлоридін күміс пен сынап хлоридінен қай реагенттің көмегімен
бөлуге болады?
46. Сынап хлориді (І) аммиак ертіндісімен әрекеттескенде қандай реакция
өнімін түзеді, формуласын көрсет.
47. Күміс катионы бар ертіндіге сілтімен әсер еткенде қандай аналитикалық
эффект байқалады?
48. ІІ-ші топ катиондары калий хроматын қосқанда қандай аналитикалық эффект
береді?
49. Қай катионның түсі жалын кармин- қызыл түске бояйды.
50. Калий катионын ашу реакциясының қайсысы спецификалық реакция?
51. ІІ-ші топ катиондарын талдау схемасының қайсысы дұрыс, катиондар мына
ретпен ашылды:
52. Қай реагенттің көмегімен барий катионы мен кальций катионын бөлуге
болады.
53. ІІІ-ші топ катиондарын жүйелік талдау қай схемамен жүргізіледі,
катиондар мына ретпен ашылады:
54. ІІ-ші топ катиондарын І-ІІІ топ катиондарынан қай реагент пен бөлуге
болады?
55. ІІІ-ші аналитикалық топ катиондарының сульфатын, не үшін карбонатқа
айналдырады?
56. Күміс катионын барий катионынан бөлу үшін қандай реагент қолданылады?
57. І-ші және ІІІ- ші аналитикалық топ катиондарының төмендегідей
төмендегідей қоспасын қандай ретпен анықтайды?
58. Қай тұзды- барий сульфатын, стронций сульфатын, қорғасын сульфатын,
кальций сульфатын- сілтіде ерітіп, бөліп алады?
59. Егер талдайтын ертінді хлорлы сутекқышқылымен де, сілтімен де, күкірт
қышқылымен де тұнба бермесе ертіндіде қандай катиондардың болғаны?
60. Катионды қышқылды- негіздік жіктеу неге негізделген ?
61. І аналитикалық топ немен сипатталады?
62. Калий катионына натий гексанитрокобальтымен (ІІІ) реакция қандай ортада
жақсы жүреді?
63. Аммоний ионының анықтау реакциясының қайсысы ең сезімтал реакция?
64. Қоспадан аммоний ионын қалай кетіруге болады?
65. Қоспадан аммоний ионын қалай кетіруге болады?
66. Қорғасын хлоридін күміс пен сынап хлоридінен қай реагенттің көмегімен
бөлуге болады?
67. Сынап хлориді (І) аммиак ертіндісімен әрекеттескенде қандай реакция
өнімін түзеді, формуласын көрсет.
68. Күміс катионы бар ертіндіге сілтімен әсер еткенде қандай аналитикалық
эффект байқалады?
69. ІІ-ші топ катиондары калий хроматын қосқанда қандай аналитикалық эффект
береді?
70. Қай катионның түсі жалын кармин- қызыл түске бояйды.
71. Калий катионын ашу реакциясының қайсысы спецификалық реакция?
72. ІІ-ші топ катиондарын талдау схемасының қайсысы дұрыс, катиондар мына
ретпен ашылды:
73. Қай реагенттің көмегімен барий катионы мен кальций катионын бөлуге
болады.
74. ІІІ-ші топ катиондарын жүйелік талдау қай схемамен жүргізіледі,
катиондар мына ретпен ашылады:
75. ІІ-ші топ катиондарын І-ІІІ топ катиондарынан қай реагент пен бөлуге
болады?
76. ІІІ-ші аналитикалық топ катиондарының сульфатын, не үшін карбонатқа
айналдырады?
77. Күміс катионын барий катионынан бөлу үшін қандай реагент қолданылады?
78. І-ші және ІІІ- ші аналитикалық топ катиондарының төмендегідей
төмендегідей қоспасын қандай ретпен анықтайды?
79. Қай тұзды- барий сульфатын, стронций сульфатын, қорғасын сульфатын,
кальций сульфатын- сілтіде ерітіп, бөліп алады?
80. Егер талдайтын ертінді хлорлы сутекқышқылымен де, сілтімен де, күкірт
қышқылымен де тұнба бермесе ертіндіде қандай катиондардың болғаны?
Аналитикалық химия пәнен бақылау және бағалау сұрақтары
1) Сандық талдау әдісінің қандай түрлері белгілі:
2) Гравиметриялық талдауда қандай заңдылықтарды білу қажет.
3) Орташа сынама алу қалай жүргізіледі?
4) Хлорлы барий кристаллогидратының құрамындағы барий ионын анықтау үшін
қанша өлшем алады?
5) Тұнбаның толық тұнуына қандай факторлар әсер етеді?
6) Тұндырғыштың қандай көлемі алынады?
7) Тұндырғышқа қандай талаптар қойылады?
8) Тұнбаның ерігіштігін қалай азайтуға болады?
9) Кристаллды тұнба түсу үшін қандай жағдай қажет
10) Окклюзияның қандай түрлері белгілі
11) Қосарлана тұнбаланудың қай түрінен тұнбаны жуy арқылы құтылуға болады?
12) Қосарлана тұнбаланудың басты себебі не?
13) Тұнбаға түсірген соң неге тұнбаны бірнеше күн тұрғызу қажет.
14) Тұнбаны жуған уақытта қандай процесс жүреді?
15) Барий сульфатының тұнбасын төмендегі реагенттердің қайсысын қосып
жуады?
16) Декантация дегеніміз не?
17) Тұнбалану формасына қандай талаптар қойылады
18) Өлшеу формасына қандай талаптар қойылады?
19) Хлорлы темір (ІІІ) тұзының тұнбалану, өлшеу формасын көрсет
20) Абсолютті қатені қай формуламен есептейміз?
21) Салыстырмалы қате қай формуламен есептеледі?
22) Аналитикалық көбейткіш (Ғ) қалай есептейміз
23) Қосарлана тұнбаланудың қай түрінен қайта кристалдау арқылы құтылуға
болады?
24) Толық тұнбаға түсіру үшін тұндырғыштың үнемі артық мөлшерінен неге
алуға болмайды?
25) Гравиметриялық талдауда өлшемнің салмағы азайса салыстырмалы қате
өзгере ме?
26) Алюминий ионын аммиак ерітіндісімен тұнбаға түсіргенде тұнбалану
формасы мен өлшеу формасының арасында өзгешелік бар ма?
27) Тұнбаның құрамындағы CL- кетіру үшін төмендегі қай эллектролитті қосып
тұнбаны жуады
28) Тұнбаның пісіп жетілуі немесе ескіруі немен сипатталады
29) Ұсақ кристалды тұнбаларды сүзу үшін қандай ленталы фильтр қағазы
қолданады?
30) Воронкаға фильтрді қандай биіктікте орналастыру қажет?
31) Титриметриялық талдау әдісі неге негізделген?
32) Титр дегеніміз не?
33) Титрлеудің эквивалент нүктесі дегеніміз не?
34) Сынама алып оны өлшеу колбада ерітіп белгісіне дейін су құйып оның
аликвотты бөлігін пипеткамен алып титрлеу қай әдісіке жатады?
35) Тн2so4/NaOH = 0,059 г/мл нені білдіреді?
36) Кері титрлеу дегеніміз не?
37) Нормальдылық дегеніміз -
38) Бастапқы заттан дәл салмақта өлшем алып, өлшем колбасында дайындалған
ерітінді,…
39) Натрий карбонатының өлшемін алып белгісі бар колбада ерітінді дайындап
одан 10 мл пипеткамен аликвотты бөлігін алып титрлегенде 0,1010н НС1
ертіндісінің 20,24мл-рі кетті.Натрий карбонатының нормальдылығын қай
формуламен есептейді.
40) Титрі тағайындалған ерітінді алу үшін қолданылатын бастапқы заттарға
қайсысы жатады?
41) 1 мл жұмыс ерітіндісіне эквивалентті анықталатын заттың грамм мөлшері
қалай аталады?
42) Талдайтын ерітіндіге реагенттің артық мөлшерін қосып, осы қосқан
реагенттің артық мөлшерін жұмыс ерітіндісімен титрлеу, титрлеудің қай
тәсіліне жатады?
43) Эквивалент нүктесінде ертіндінің рН мәніне әрекеттесетін қышқыл мен
негіздің табиғаты әсер етеме
44) Грамм-эквивалент дегеніміз ...
45) Титрант дегеніміз ...
46) Титрі дайындалған ерітінділер дайындау үшін қолданылатын заттар қалай
аталады?
47) Қышқылды-негіздік титрлеу әдісімен нені анықтайды
48) Титрін дәл өлшем бойынша емес, екінші бір ерітіндімен титрлеу арқылы
тағайындаған ерітінді қалай аталады?
49) Тнсl = 0,03604 г/мл мәні нені білдіреді ?
50) Титриметриялық анықтау кезінде титрлеуді қандай тәсілдермен жүргізеді?
51) Қатты және ерітінді түрінде сақтауға тұрақты, химиялық формуласына сай,
химиялық таза заттар қалай аталады?
52) Анықталатын зат бойынша ерітіндінің титрі дегеніміз -
53) Титриметрия әдісінде титриметриялық қате қанша болуы мүмкін
54) Бастапқы ерітінді нені анықтауға қолданылады?
55) Титрлеу көрсеткіші (рТ дегеніміз не?
56) Сірке қышқылы бойынша (СН3СООН) натрий гироксидінің титрі қай
формуламен есептеледі?
57) Күміс нитраты ерітіндісінің титрі 0,01702г/мл – ге тең болса,
нормальдылығын қай формуламен есептейміз?
58) Хромофор дегеніміз не?
59) рН – Индикаторлардың иондық теориясын кім және қай жылы ашты?
60) Қышқылды – негіздік титрлеудің қисығы дегеніміз ...
61) Әлсіз қышқылды күшті негізбен титрлеген уақытта, ерітіндінің рН ортасы
қай формуламен анықталады
62) Әлсіз негізді күшті қышқылмен титрлегенде эквивалент нүктесі қандай
ортада болады?
63) Күшті қышқыл мен күшті негізді титрлеген уақытта қандай индикаторлар
қоданылады?
64) Күшті қышқылды күшті негізбен титрлеген уақытта титрлеу қисығының рН
секірмесі қандай аралықта
65) Егер жұмыс ерітіндісі сілті болса, талдау әдісі қалай аталады?
66) Қышқылды-негіздік титрлеу кезінде эквивалент нүктесі қандай
индикаторлардың көмегімен анықталады?
67) Теріс логарифммен алынған индикатордың константа ионизациясы қалай
аталады?
68) Титрлеудің қай жағдайында эквивалент нүктесі бейтарап нүктесіне дәл
келеді?
69) Әлсіз негізді әлсіз қышқылмен титрлегенде титрлеу қисығының рН
секірмесі қандай аралықта болады?
70) Индикаторлардың негізгі теңдеуі рН=pK-ℓg [pic] қандай байланыстылықты
білдіреді
71) Титрлеудің қай жағдайында эквивалент нүктесі рН<7 мәнінде болады?
72) Таутомерлі изомерия-дегеніміз не?
73) Индикаторлар неше таутомерлік түрде (формада)болады?
74) Титрлеудің қандай индикаторлық қателері белгілі
75) 0,1 н 100 мл хлорлы натрий ерітіндісін дайындау үшін, қажетті натрий
хлор тұзының массасын қай формуламен есептейміз.
76) 40 грамм АgNO3 өлшеп 250 мл колбада ерітіп дайындалған ерітіндінің
титрі мен N-ғын қай формуламен есептейміз
77) Қалыпты концентрацияның (норм. конц.) факторы дегеніміз не?
78) Мына тұздың Fe2(SO4)3 эквиваленті қай формуламен есептледі
79) Әлсіз қышқылды әлсіз негізбен титрлегенде ерітіндінің рН қай формуламен
есептейміз
80) Титрлеудің қышқылдық қатесі немен көрсетіледі.
81) Редоксометрия әдісі неге негізделген?
82) Тотығу – тотықсыздану реакциясынының эквиваленті қалай есептеледі?
83) Стандартты редокс – потенциал дегеніміз -
84) Электр қозғаушы күшті қай формуламен есептеуге болады?
85) Егер бромид-, иодид,- сульфид- иондары бар ерітіндіге хлор суын қосса,
86) тотығу процесі қандай ретпен жүреді?
87) Қандай да бір жұптың редокс – потенциялы неге байланысты ?
88) Мына формуламен Е0 + 0,058/п * lgC тотық-ғыш/C т-сызд нені есептеуге
болады?
89) Төмендегі қай тотығу – тотықсыздану жұбының тотығу потенциалы
ерітіндінің рН ортасына байланысты емес?
90) Перманганатометрия әдісінде жұмыс ертіндісі болып қандай ерітінді
қолданылады?
91) Калий перманганатының ерітіндісін дәл өлшем арқылы дайындауға неге
болмайды?
92) Калий перманганатының тотықтырғыш қасиеті қандай ортада басым?
93) Қышқыл ортадағы калий пераманганатының эквивалент массасы қалай
есептеледі?
94) Перманганометрия әдісінде эквивалент нұктесі қалай анықталады?
95) Мына I2/ 2I- жұп қандай тотықтырғыш – тотықсыздандырғыш қасиет
көрсетеді?
96) Тотықтырғыштарды иодометриялық анықтауда титрлеудің қай тәсілі
қолданылады?
97) Мына LgК=[E0І – Е0ІІ]n/0,058 формуламен нені есептеуге болады?
98) Редокс – потенциалының белгілі мәніне жеткен уақытта түсін өзгертетін
индикаторлар қалай аталады?
99) Иодометрия әдісімен тотықсыздандырғышты анықтау үшін қандай жұмыс
ертіндісі қолданылады?
100) Иодометрия әдісімен анықтауды не себепті суықта жүргізеді?
101) Дихромат бойынша тиосульфаттың титрін тағайындаған кезде қоспаны не
үшін сұйылтады?
102) Мөр әдісінде темір арқылы калий перманганатының титрін қай формуламен
есептейді?
103) Иодометрия әдісінде тотықтырғыштарды анықтау үшін жұмыс ертіндісі
болып қандай ерітінді қолданылады?
104) Редокс – индикаторларына қандай талаптар қойылады?
105) Кейбір редокс – индикаторларының потенциалы неге байланысты?
106) Тотықтырғыштарды иодометрия әдісімен анықтауда, реакция аяғына дейін
жүру үшін қалай титрлеу керек?
107) Редоксометрия әдісінде титрлеу қисығы не үшін қажет?
108) Иодометрияда қолданылатын крахмал, тотығу – тотықсыздану индикаторы
болып есептеле ме?
109) Иодометрия әдісінде тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш мөлшерін қалай
есептеуге болады?
110) Редокс- потенциалының айырмасы үлкен болса тепе – теңдік константасы
қалай өзгереді?
111) Редокс – потенциалын есептеу теңдеуін кім және қай жылы ұсынды?
112) Тұндыру әдісінде эквивалент нүктесі қалай анықталады?
113) Тұндыру әдісінің индикаторлары қандай топтарға бөлінеді?
114) Мор тәсілімен титрлеу қандай ортада жүргізіледі?
115) Тұндыру әдісінде қолданылатын реакцияларға қандай талаптар
116) қойылады?
117) Адсорбциялық индикатор ретінде қандай заттар қолданылады?
118) Тұнба өзінің бетіне ерітіндідегі қандай иондарды көбірек
адсорбциялайды?
119) Мор тәсілімен нені анықтайды?
120) Фольгард тәсілінде қандай индикатор қолданылады?
121) Фольгард тәсілімен эквивалент нүктесін анықтағанда қолданылатын жұмыс
ертіндісі?
122) Тұнба қандай иондарды бетіне адсорбциялайды?
123) Cl- мен CrO42- иондарының қоспасына титрлегенде күміс нитратының
ерітіндісін қосқанда бірінші қай заттың тұнбасы түзіледі?
124) Реданометрияда титрлеудің қай тәсілі қолданылады?
125) Комплексондар дегеніміз не?
126) Трилон Б мен қай заттарды анықтайды?
127) Комплексондардың қандай түрлері бар?
128) Комплексонометримия әдісінде индикатор ретінде не қолданылады?
129) Металл катиондарын комплексонометриялық титрлеу қандай ортада
жүргізіледі?
130) Комплексонометрия әдісінде нитрлеудің қандай тәсілдері қолданылады?
131) Анықтайтын металл ионымен комплексон ІІІ атомдарының қай тобы
кооординациялық байланыс түзеді?
132) Комплексонометрияда эквивалент нұктесін қандай әдістермен анықтауға
болады?
133) Электро гравиметриялық әдіс нені анықтауға қолданылады?
134) Электроттарға қандай талаптар қойылады?
135) Электрагравиметриялық талдауда көбінесе қандай электрод қолданады?
136) Потенциометрия әдісі нені өлшеуге негізделген?
137) Электрод потенциялының ион концентрациясына байланыстылығын қай
формуламен өрнектейді
138) Индикаторлық электрод дегеніміз?
139) Потенцияметриялық титрлеу нені өлшеуге негізделген?
140) Потенцияметриялық титрлеу кезінде анықталатын компонент мөлшерін қай
формуламен есептейді
141) Кондуктометриялық әдіс ...
142) Талдаудың оптикалық әдісі қандай біріккен заңдылыққа бағынады?
143) Бер заңының математикалық өрнектелуі қайсысы?
144) Бугер-Ламберт- Бер заңынын теңдеуі
145) Сіңіру коэффицентінің (( ) мәні неге баиланысты
146) Колориметрия әдісін кім ұсынды, қай жылы?
147) Рефрактометрия әдісі нені анықтауға негізделген
148) Поляриметрия әдісімен...
149) Сыну көрсеткіші неге байланысты?
150) Сыну көрсеткішінің қандай түрі белгілі?
151) Салыстырмалы сыну көрсеткіші ( n ) неге тең?
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz