УМКД

Қазақ тілін оқыту принциптері

5 В 020500 «Бастауыш оқытудың педагогикасы мен әдістемесі» мамандығына
арналған
«БМ Қазақ тілін оқыту әдістемесі»

ПӘНІНІҢ ОҚУ- ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

СЕМЕЙ
2013

Мазмұны

1 Глоссарий
2 Дәрістер
3 Практикалық сабақтар
4 Студенттердің өздік жұмысы

1 ГЛОССАРИЙ

Әдіс – құбылыстарды танып білудің, зерттеудің әдіс-тәсілдері мен амалдар
жиынтығы, таным мен істе белгілі нәтижелерге жетудің тәсілдері.

Әрекет – іс-қимыл, құрал. Оқу әрекеті арқылы баланың ойы абстрактіден
нақтыға қарай өрлейді, теориялық сана, теориялық ойлау қалыптасады.

Бейін алды даярлық – білім алушылардың жеке білім беру траекториясының
негізгі орта білім беруді таңдауын мақсатты педагогикалық қолдау.

Бейінді оқыту - білім алушылардың мүдделерін, бейімділігі мен қабілеттерін
ескере отырып, оқытуды саралау мен даралау процесі, білім беру процесін
ұйымдастыру.

Білімдену – оқу барысында шәкірт игерген білім, ептілік, дағды және ойлау
тәсілдері жүйесі.

Білім алушыларды аралық аттестаттау – білім алушылардың бір оқу пәнін оны
зерделеп бітіргеннен кейінгі бір бөлігінің немесе бүкіл көлемінің мазмұнын
меңгеру сапасын бағалау мақсатында жүргізілетін рәсім.

Білім алушыларды қорытынды аттестаттау – тиісті білім беру деңгейінің
мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында көзделген оқу пәндерінің көлемін
олардың меңгеру дәрежесін айқындау мақсатында жүргізілетін рәсім.

Даму – адам ағзасында жүріп отырған

Дедукция – ойлаудың бүтіннен бөлшекке, жалпыдан жалқыға көшу жолы.

Дидактика – педагогикалық ғылымның оқыту әдістерін баяндайтын бөлімі.

Дүниетану – дүниенің даму заңдылығын білу қабілеті, жалпы ой-өріс.

Индукция – жалқыдан жалпыға, белгіліден белгісізге қарай ой қорыту тәсілі.

Индивид – жеке адам, тек өкілі.

Инновация /латын/ – білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу, яғни
жаңа әдіс – тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды жасау
және оларды қолдану.

Интерактивтік – интеракция деген ұғымнан шығады. Ал интеракция жеке
индивидтердің, топтың, жұптың өзара біріккен әрекетке бір-біріне алма-кезек
өтуі.

Институционалдық аккредиттеу – білім беру ұйымының білім беру

Кешенді тестілеу – ақпараттық технологиялар қолданылып, бірнеше оқу пәндері
бойынша бір мезгілде өткізілетін емтихан нысаны.

Кредиттік оқыту технологиясы – білім алушылардың және оқытушының оқу
жұмысының көлемін өлшеудің сәйкестендірілген бірлігі ретінде кредитті
пайдалана отырып, білім алушылардың пәндерді оқып зерделеу дәйектілігін
таңдауы және дербес жоспарлауы негізіндегі оқыту.

Концепция /тұжырымдама/– қайсыбір құбылысты түсінудің, түсіндірудің тәсілі,
оның мәнін ашу үшін қолданылатын басты идеялар, жетекші ойлар.

Қашықтықтан білім беру технологиясы – білім алушылардың және педагог
қызметкердің жанама /алыстан/ немесе толық емес жанама өзара іс-қимылы
кезінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдарды қолдана отырып
жүзеге асырылатын оқыту.

Қалыптасу – барша жағдаят (экологиялық, әлеуметтік, экономикалық,
психологиялық және т.б.) ықпалдары негізінде адамның әлеуметтік өмір өкілі
ретінде бой тіктеуі. Тәрбие – тұлға қалыптастырушы жағдаяттар арасында аса
маңыздысы.

Метод – бір нәрсені теориялық зерттеудің немесе соны практика жүзінде іске
асырудың жолы. Метод грек. «зерттеу жолы» деген мағынаны береді.

Модуль – сызба-жоспар, кесте түрлерінде баяндау үшін құрылған шартты бейне.

Модель – үлгі (эталон, стандарт).

Мотив – ынта-ықыластың аууы.

Мониторинг – күнделікті бақылау, бағалау және болжау; білім беру үрдісінің
барысын, нәтижелерін және тиімділігін ізбе-із үздіксіз зерделеу.

Нысан – субъектің, яғни адамның таным мен іс-әрекет аймағы.

Объект – адамның, іс иесінің таным әрекетінің бағыты, әрекет құбылысы,
зерттеу нысаны.

Өлшем – бір нәрсені бағалауда, анықтауда немесе жіктеуде негізге алынатын
белгілер, бағалау өлшеуіштері. Бағдарламаларын мәлімделген мәртебесіне
сәйкес сапалы ұсыну жөніндегі қызметін бағалау.

Педагогикалық әдіснама – педагогикалық білім және оны меңгеру үрдісі туралы
ілім. Олар: бастапқы, өзекті, іргелі, философиялық теориялар,
тұжырымдамалар, болжамдар сияқты әдіснамалық мәні бар ілімдер.

Парадигма – ғылымның белгілі бір даму кезеңінде ғылыми қауымда қабылданған
теориялық және әдіснамалық қағидалар жиынтығы, олар ғылыми таным барысында
пайда болатын болжамдар мен мәселелерді шешуші ғылым тұрғысында түйсіну
үшін үлгі, нұсқа, стандарт ретінде қолданылады.

Педагогика пәні – тұлға тәрбиесі, оқуы, білімденуі, дамуы, қалыптасуы.

Педагогикалық үдеріс – оқу мен тәрбие бірлігі арқасында орындалатын
білімдену мақсатынан оның нәтижесіне қарай болған іс-әрекет, ілгері
қозғалыс.

Субъект – сыртқы ортаны нысанды танып білетін және өзінің мүдделеріне
бағындыру мақсатында ықпал жасаушы. Оқу ісіндегі субъектілер – оқытушы мен
оқушының тұлғалық бағытталған өзара әрекеті болып табылады.

Технология – қандай да қызмет, іс-әрекеттерді (үдерістерді) жүзеге
келтірудің жолдары мен шаралары (средства) жөніндегі білімдер жиынтығы.

Түйін – сөз мәнінің қысқа баянды, сөздің қорытынды түйіні, міндеттердің,
әрекет аясының, өкілеттік қызметтің ықшам айтылуы.

Экстернат - білім алушы сабаққа үнемі қатыспай-ақ білім беру
бағдарламасының оқу пәндерін өз бетімен оқитын оқыту нысандарының бірі.

Эксперименттік алаң – жаңа педагогтік технологиялар мен білім беретін оқу
бағдарламаларын мақұлдаудан өткізуге арналған эксперимент режимінде білім
беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымы.

Элиталық білім – дарынды адамдарға арналған мамандандырылған білім беру
ұйымдарында іске асырылатын арнайы білім беретін оқу бағдарламалары бойынша
алынатын білім.

2 ДӘРІСТЕР
№1 модуль Қазақ тілін оқыту әдістемесі.
№1-дәріс
Тақырыбы: Қазақ тілін оқыту әдістемесі пәні, мақсаты мен міндеті,
әдістеменің ғылым ретінде дамуы, зерттелу жайы. (2сағат)
Дәрістің жоспары:
1.Қазақ тілін оқыту әдістемесі пәні.

2.Қазақ тілін оқытудың мақсаттары мен міндеттері.

3.Қазақ тілін оқытуға қойылатын ғылыми - әдістемелік талаптар.

Дәрістің қысқаша мазмұны: Қазақ тілін оқыту әдістемесі – қазақ әдеби
тілінің маңызын, әдіс-тәсілдерін, амалдарын, оқушыға ана тілінен білім
берудің, оны меңгертудің жолдарын үйрететін ғылым. Мұғалім ана тілінен
теориялық білім беру арқылы оқушының өзін қоршаған ортаға көзқарасын
қалыптастырады, Отанына шын берілген нағыз патриот, азамат етіп
тәрбиелейді.ондай дағды мен білік, тәрбие беру қазақ тілін дұрыс оқыту
арқылы іске аспақ. «Қазақ тілін оқыту әдістемесі» – ғылыми-теориялық білім
беруді мақсат ете отырып, оның болашақта зерттелуге тиіс проблемаларына
байланысты студенттерді ғылыми ізденіске баулуды өзінің міндеті деп
санайды.

«Қазақ тілін оқыту әдістемесі» пәнінің міндеті – студенттерге
теориялық және тәжірибелік тұрғыда білім беру, яғни, сөз және ұғым, мағына,
сөз мағынасы, оның даму жолдары, құрылымдық түрлері, сөздік құрамның толығу
жолдары, кірме сөздер, олрадың алатын орны, шығу тегі, семантикалық сипаты,
жалпы тіл білімінде тілдік категориялардың зерттелуіндегі әлі толық
ашылмаған жайттарға студенттердің назарын аудару. студенттердің қазақ тілі
пәнінен алған білімін қайталап еске түсіре отырып, бір ізге салу жолдарын
меңгерту. Қазақ тілінің сөз байлығын терең игерте отырып, оның ішкі
құрылыс жүйесін, өзгерістерін талдауға жетілдіру. Лексиканың актив және
пассив қоры туралы түсініктерін молайтып, қазақ тілінің сөздіктерімен жұмыс
жасатудың ең оңай әдіс-тәсілдерін меңгерту.

Сөз мағынасының өзгеру себептерін, лексикалық мағыналардың түрлерін, шығу,
пайда болу тарихын, қазақ тілінің сөздік қорының жалпы сипатын, басты
белгілерін меңгертудің жолдарын үйрету болып табылады.

«Қазақ тілін оқыту әдістемесі» пәні бойынша мынадай мәселелер
қамтылады:

студенттердің қазақ тілін оқыту жайлы білімдерін анықтау;

лингвистикалық және әдістемелік еңбектерге, бағдарламалар мен мектеп
оқулықтарындағы қазақ тілінің берілу жолдарына талдау жасату;

дидактикалық материалдар арқылы қазақ тілін оқытудың ұтымды әдіс-тәсілдерін
меңгерту;

қазақ тілінің салалары бойынша алған теориялық білімдерін тест жүйесі
арқылы тексеру;

қазақ тілін оқытуда болашақ мұғалім ретінде оқушылардың іскерлік дағдыларын
қалыптастыру, оны жүзеге асыру жолдарын үйрету;

сабақ жоспарын жасату, өзіндік пікірлерін қалыптастыру.

Метод – бір нәрсені теориялық зерттеудің немесе соны практика жүзінде
іске асырудың жолы, тәсілі деген тұрғыда анықтама берілген./под ред. проф.
Д.Н.Ушаков. «Толковый словарь русского языка» том 2,стр 199./ Метод грек.
«зерттеу жолы» деген мағынаны береді.Метод – халықаралық термин болып
орныққан сөз.Метод – сөзбе-сөз алғанда жол, прием т.б.

Қазақ тілін оқыту әдістемесі ғылымның бір саласы ретінде педагогика
ғылымының құрамына енеді. Ол ең алдымен оқушыға тілдік категорияларды
қандай әдіс – тәсілдер арқылы оқытсақ нәтижелі болады деген мәселелерді
қарастырады және ана тілінен білім берудің жолдарын үйретеді. Қазақ тілін
оқыту теориясы мен технологиясы лингвистика, логика, педагогика, психология
пәндерімен тығыз байланысты. Негізінен Қазақ тілін оқытудың әдістемесі
пәнінің ғылыми-теориялық бағдарламасы 4 саладан тұрады: 1 – педагогика-
дидактиканың ғылыми теориялық негіздері, 2 – қазақ тілінің ғылыми саласы, 3
– тіл дамыту, тіл ұстарту, 4 – педагогикалық практика бөлігі болып келеді.
Қазақ тілін оқытудың әдістемесі пәні мынадай тараулардан тұрады: 1 – қазақ
тілінің әдістемесі дербес ғылым екендігі; 2 – мектепте қазақ тілін оқытудың
жалпы мәселелері: қазақ тілін оқытудың міндеттері, мазмұны, принциптері,
әдістері, тәсілдері мен құралдары, сабақ оның түрлерін топтастыру; 3 –
фонетика,орфоэпияның, лексиканың, сөзжасам мен грамматиканың, орфография
мен пунктуацияның, стилистика мен тіл ұстартудың әдістемесі; 4 – сыныптан
тыс жүргізілетін жұмыстардың әдістемесі.

Дәрісті қорытындылау: Қазақ тілін оқыту әдістемесі – ана тілін ұғынудың
заңдылықтарын және тіл туралы білімді оқушыларға үйрету жолдары мен
құралдарын зерттейтін педагогикалық ғылым екендігі. Білім беру жолдары мен
құралдарына: 1) мақсатты түрде іріктеліп алынған тілдік материал; 2) оқу
жұмысын ұйымдастыру; 3) оны үйрету әдістері жатады. Қазақ тілін оқытудың
мақсаттары мен міндеттері.Қазақ тілінің мектепте оқушыларға білім, тәрбие
берудегі және оларды дамытудағы маңызы. Қазақ тілін оқытуға қойылатын
ғылыми-әдістемелік талаптар.
Бақылау сұрақтары:
1. Қазақ тілі әдістемесінің тілі білімімен, педагогика, психология
ғылымымен байланысы.
2. Қазақ тілін оқыту әдістемесі пәні, мақсаты мен міндеті.
3. Әдістеменің ғылым ретінде дамуы, зерттелу жайы.
4. Методика дегеніміз не?
5. Қазақ тілі методикасы нені зерттейтін ғылым?
6. Қазақ тілінің мектепте оқушыларға білім, тәрбие берудегі және оларды
дамытудағы маңызы қандай?
7. Қазақ тілін оқыту әдістемесінің мазмұны қалай анықталады?
Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы – Білім беру мекемесі
басшыларының анықтамалығы /нормативтік актілер № 254 – 256 ( 24829 )

15-тамыз, сәрсенбі,2007 жыл/

2.Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы /Қазақстан жоғары мектебі №1, 2004. 5-20-бб.
3. Қазақ тілін оқыту методикасы.Жалпы редакциясын
басқарған Құлмағамбетова Б. -Алматы: «Мектеп», 1988 , 5-12-бб

4.Қазыбайұлы С.Мектепте қазақ тілін оқыту тәсілдері.-Алматы 1997, 4-10-
бб

5.Әлімжанов Д., Маманов Ы. Қазақ тілін оқыту методикасы - А., 1965, 3-8-бб
6.Бейсембаева З. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.Алматы, 2002. 3-7-
бб.

№2-дәріс
Тақырыбы: Қазақ тілі әдістемесінің зерттелу тарихы, әдістеменің ғылым
ретінде дамуы, зерттелу жайы. (2сағат)

Дәрістің жоспары:

Қазақ тілін оқыту әдістемесі пәнінің ғылыми-теориялық бағдарламасы.

Қазақ тілін оқыту әдістемесі пәнінің тарулары.

Қазақ тілін оқыту әдістемесінің қалыптасып дамуы мен зерттелуі.

Ғылым ретінде қазақ тілін оқыту әдістемесінің алатын орны.

Дәрістің қысқаша мазмұны:

Қазақ тілін оқыту әдістемесі ғылымның бір саласы ретінде педагогика
ғылымының құрамына енеді. Ол ең алдымен оқушыға тілдік категорияларды
қандай әдіс-тәсілдер арқылы оқытсақ нәтижелі болады деген мәселелерді
қарастырады және ана тілінен білім берудің жолдарын үйретеді. Қазақ тілін
оқыту әдістемесі лингвистика, логика, педагогика, психология пәндерімен
тығыз байланысты. Негізінен Қазақ тілін оқыту әдістемесі пәнінің ғылыми-
теориялық бағдарламасы 4 саладан тұрады: 1 – педагогика-дидактиканың ғылыми
теориялық негіздері, 2 – қазақ тілінің ғылыми саласы, 3 – тіл дамыту, тіл
ұстарту, 4 – педагогикалық практика бөлігі болып келеді. Қазақ тілін оқыту
әдістемесі пәні мынадай тараулардан тұрады: 1 – қазақ тілінің әдістемесі
дербес ғылым екендігі; 2 – мектепте қазақ тілін оқытудың жалпы мәселелері:
қазақ тілін оқытудың міндеттері, мазмұны, принциптері, әдістері, тәсілдері
мен құралдары, сабақ оның түрлерін топтастыру; 3 – фонетика,орфоэпияның,
лексиканың, сөзжасам мен грамматиканың, орфография мен пунктуацияның,
стилистика мен тіл ұстартудың әдістемесі, 4 – сыныптан тыс жүргізілетін
жұмыстардың әдістемесі.

Ғылым ретінде қазақ тілін оқыту әдістемесінің дамуы, ең алдымен,
тәжірибеде жинақталған фактілер мен эксперимент, бақылау жүмыстарының
деректеріне аса көңіл бөлініп, қолданылып жүрген әдіс-тәсілдердің кемшілік
жақтары анықталып, онан ғылыми қорытынды жасауға талаптар қойылуында.
Әсіресе, оқушылардың ойлау қабілетінің дамуына, жетілуіне, сондай-ақ
олардың сөйлеу және есту қабілеттеріне, зейініне көңіл бөле отырып, тілдік
материялдарды орынды қолдана білу сияқты іс-әрекеттерді арттыру негізгі
мәселелердің бірі болып отыр. Мысалы, қазақ тілінің фонетика, лексика,
морфология, синтаксис, тіл дамыту бөлімдері ғалым-әдіскерлердің ұзақ жылдар
зерттеу жүргізуі нәтижесінде, мектеп тәжірибесінде сыналып байқалды.
Олардың кемшілік, жетістік жақтары нақтыланды. Грамматика саласын өткенде
морфология және синтаксистен берілген тақырыптарды түсіндіру, салыстыра
баяндау, әңгіме, сұрақ – жауап, көрнекілік т.б. көптеген әдістерді
қолданған жөн.Барлық әдістер сабақтың үш мақсатын іске асыруға бағытталуы
қажет. Әдістерді іске асыру процесінде мұғалім оқушыларға педагогикалық
ықпал жасайтын тәрбиенің тәсілдері мен құралдарын да қолданады. Тәсіл –
әдістің құрамды бөліктері, әрбір әдістің тәсілдері болады. Мысалы, үйрету
және жаттықтыру әдістерінің тәсілдері – нұсқау, көрсету, машықтандыру,
тапсырма беру т.б.

Қазақ тілін оқыту әдістемесінің қалыптасып дамуын төмендегідей
кезеңдерге бөлуге болады: 1.Қазан төңкерісіне дейінгі кезең.

2. Қазан төңкерісінен кейінгі кезең.

3.Қазіргі кезең.

«Қазақ тілінің оқулықтарын жазу 1920 жылдардан қолға алына бастады.» – деп
көрсетеді Б.Құлмағамбетова /Қ.т.о.ә.2000ж. 7-бет/ Ал әдістемелік еңбектер
1936 жылдан жарық көре бастады. 1935 жылға дейін тек қаз. тілін оқыту
методикасына арналған мақалалар ғана болды./ Б.Құлмағамбетова Қ.т.о.м.
1988ж. 19-бет/. С.Қазыбаев болса «Мектепте қ.т.оқыту тәсілдері» /1997ж./
атты еңбегінде, А.Байтұрсыновтың «Ахмет жазуы» атанып кеткен «Оқу құралы»
(Әліппе) оқулығының 1912 -1929 жылдар аралығында 7 рет басылып шыққандығын
және қолданыста болғандығын айтады.1926 ж. А.Байтұрсынов «Жаңа Әліп-би»
еңбегін жазады. Автордың ұсынған араб таңбасындағы жазуын қазақ жұртшылығы
жылы қабылдаған. А.Б. 1914 жылғы «Қазақ» газетінің №62 санында жарияланған
«Мектеп керектері» атты мақаласында «Мектептің жаны - мұғалім», - дейді.
А.Байтұрсынов «Тіл – құрал» атты 3 кітаптан тұратын қазақ тілі оқулығын
жазып, қазақ тілі грамматикасына қатысты категорияларға қазақша атау беріп,
қазақ тілі білімінің терминдерін жасады. Осы оқулықтарды басшылыққа алып
сабақ өту барысында Қ.т.о.әдістемесінің негізі қаланып, ол пән ретінде
қалыптаса бастады. А.Б-ның 1920 жылы Қазан қаласынан «Баяншы» әд/лік
нұсқауы жарыққа шығады. Одан соң «Әліп-би астары», «Нұсқаушы», «Тіл жұмсар»
атты әдістемелік еңбектер жазып шығарды.1925 жылдан бастап «Жаңа мектеп»
журналында қазақ тілі әдістемесі мәселесі бойынша мақалалар
жарияланды.М.Жұмабаевтың «Педагогика» 1922ж., «Ана тілі» 1923. «Бастауыш
мектепте ана тілін оқыту методикасы» 1925, «Сауатты бол» 1926, «Ересек шала
сауаттылар программасы» 1926, сияқты еңбектері мен оқу – ағарту
мәселелеріне арналған мақалалары бар.Қазақ тілін оқыту мен оның
әдістемесінің қалыптасуына ХХ ғасыр басында шығып тұрған «Айқап», «Қазақ»,
«Мұғалім», «Шолпан», «Сана», «Жаңа мектеп» т.б. сияқты басылымдардың да
қосқан үлесі зор. Ж.Аймауытовтың «Ана тілін қалай оқыту керек»,
А.Байтұрсыновтың «Қай әдіс жақсы» мақалалары «Жаңа мектеп» журналына
жарияланған. Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңнен басталған әдістеменің
ғылыми негізі Ы.А. есімімен тығыз байланысты. «Мектеп – қазақтарға білім
берудің басты құралы, біздің барлық үмітіміз, қазақ халқының келешегі осы,
тек қана осы мектептерде» деген еді. /Ы.А. Таңдамалы шығармалары, 1955, 280-
281-беттер/. Ы.А. «Қазақ хрестоматиясы» және «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» оқулықтарын жазды. 1935 жылы «Бастауыш мектепте
қазақ тілін оқыту әдісі» атты жинақ шықты. Қазақ тілін оқыту әдістемесі
пәнінің арнайы сала болып қалыптасуына үлес қосқан ғалымдардың бірі – Сейіл
Жиенбаев. 1936ж. «Грамматика талдауыш», 1938 ж. «Үлкендерге хат танытудың
методикасы», 1939 ж. «Бастауыш мектепте кітап оқытудың методикасы», 1941 ж.
«Қазақ тілі методикасы», 1942ж. «Грамматикалық таблицалар», 1944 ж.
«Жаттығу емле мен тіл дамыту», 1946 ж. «Қазақ тілі методикасы» /екінші
басылым/ деген еңбектері жарық көрді. Ғалымның негізгі ұсынар тәсілі
мысалдарды салыстырып беру арқылы олардың мағыналық ерекшеліктеріне
оқушының көзін жеткізу.Шамғали Сарыбаев «Орыс мектептерінде қазақ тілін
оқыту методикасы» тақырыбында канд. диссертациясын қорғаған. 1956 ж. «Қазақ
тілі методикасының кейбір мәселелері» кітабы шықты. Қазақ тілі
грамматикасын оқыту жөнінде пікір айтқан Қажым Басымов болды. 1938ж.
«Грамматика оқыту жөнінде» деген мақаласында оқыту әдістеріне тоқталды.Ғали
Бегалиев – қазақ мектептерінде орыс тілін оқытуға, алфавиттік жүйе, емлеге
байланысты мәселлелерді зерттеген. 1940 ж. «Бастауыш мектепте қаз. тілінің
методикасы», 1950 ж. «Бастауыш мектепте қаз. тілі методикасының кейбір
мәселелері» деген кітаптары жарық көрді. Иманбек Ұйықбаевтың 1957 ж.
«Орта мектепте қазақ тілін оқыту мәселелері», «Қазақ тілінде сөз таптарын
оқытуға көмекші материалдар», 1962 ж. «Қазақ тілі методикасының очерктері»
атты еңбектері жарияланды.Бұнда морфологияны оқытуға көңіл бөлінді.
Морфологияны, сөзжасамды оқытуға ғалымдар - Бибігүл Кәтенбаева 1968 «Сөз
құрамын оқыту», 1975 «Морфологияны оқытудың методикасы», Нұржамал
Оралбаева, морфология, сөзжасамның теориялық негізіне Қинаят Шаяхметұлы өз
үлестерін қосса, синтаксисті оқытуға Әмеди Хасенов 1957ж. «Жай сөйлем
синтаксисін оқытудың кейбір мәселелері», «Пунктуацияны оқыту жолдары»;
Хасен Арғынов 1969ж. «Қазақ тілі синтаксисі методикасының негіздері»,
1974ж. «Қазақ тілі методикасы»,Сәрсен Аманжолов, Нығмет Сауранбаев, Мәулен
Балақаев т.б. Тыныс белгілерін оқытуға Шәріп Әуелбаев 1971ж. «Қазақ тілі
синтаксисі мен пунктуациясын оқытуға арналған құрылымдық схемалар», 1977ж.
«Пунктуацияның қиын мәселелері» зерттеу жүргізсе, Дәулет Әлімжанов пен
Ыбырайым Маманов 1965 ж. «Қазақ тілін оқыту методикасы» еңбегінде оқытудың
жалпы мәселелеріне тоқталады.Айтбай Айғабылов 1980ж. «Лексиканы оқытудың
кейбір мәселелері»еңбегінде лексиканың әдістемесін қарастырса, фонетиканы
оқытуға Мүлипа Дүйсебаеваның 1973ж. «Қазақ әдеби тілі орфоэпиясының кейбір
мәселелері», 1982ж. «Орфоэпиялық сөздік», А. Исабаевтың 1965ж «Фонетиканы
оқыту», 1973 ж. «Қазақ тілі дыбыс методикасының негіздері» атты кітаптары
көмекке келді. Қазақ тілінің орфографиясын меңгертуде Кәшен Жолымбетов 1958
ж. «Ү-ҮІ класс оқушыларында кездесетін орфографиялық қателерді түзету және
болдырмау жолдары», 1962ж. «Қазақ орфографиясын оқытудың негізі»
еңбектенсе, Балғаным Құлмағамбетова орта мектепте қазақ тілін оқытудың
дидактикалық принциптері мен жалпы мәселелеріне тоқталса, Сағира Рахметова
бастауыш мектеп методикасын қарастырды.

Жалпы қазақ тілін оқыту әдістемесі 3 саладан тұрады: 1. педагогика
мен дидактиканың теориялық негіздері; 2. қазақ тілінің теориялық негіздері;
3. тіл дамыту жұмыстарының түрлері.

Дәрісті қорытындылау: Қазақ тілі әдістемесі ғылымы. Әдістеменің
зерттейтіні, мазмұны, құрылымы. Әдістемелік мұра. Қазақ тілі әдістемесінің
ғылым ретінде қалыптасып дамуы, бұған әдіскер-ғалымдардың қосқан үлесі.
Қазақ тілі әдістемесінің қазақ тіл білімімен, педагогика, психологиямен
және басқа ғылымдармен байланысы.
Бақылау сұрақтары:
1. Әдістеме нені қарастырады?

Қазақ тілін оқыту әдістемесі пәнінің ғылыми-теориялық бағдарламасы.

Қазақ тілін оқыту әдістемесі пәнінің тарулары.

Қазақ тілін оқыту әдістемесінің қалыптасып дамуы мен зерттелуі.

Ғылым ретінде қазақ тілін оқыту әдістемесінің алатын орны.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Бейсембаева З. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.Алматы, 2002

2.Сарыбаев Ш. Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері. 1956
3.Бұзаубақова К. Ж.Жаңа педагогикалық технология.А.,2004
4.Әбдікәрімова Т., Әбдіғалиева Т., Шәймерденова К. Қазақ тілін оқыту
әдістемесі,А.,1999

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

10.Бейсембайқызы З. Қазақ тілін модуль негізінде оқыту. А.,2001
11.Оралбаева Н., Жақсылықова К. Орыс тіліндегі мектептерде қазақ тілін
оқыту әдістемесі –Алматы, Ана тілі, 1996 ж.

12.Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

№ 3- дәріс
Тақырыбы: Қазақ тілін оқытудың жалпы дидактикалық ұстанымдары мен
заңдылықтары. (2сағат)

Дәрістің жоспары:

1.Қазақ тілін оқыту заңдылықтары.

2.Қазақ тілін оқытудың жалпы дидактикалық принциптері.

3.Қазақ тілін оқытуда әдістемелік ұстанымдарды басшылыққа ала отырып
оқытудың маңыздылығы.

Дәрістің қысқаша мазмұны: Қазақ тілінің заңдылықтары мен методикалық
принциптері. Қазақ тілін оқыту принциптері. Қазақ тілін оқытуда жалпы
дидактикалық принциптерді жүзеге асыру жолдары. Қазақ тілін игерту
заңдылығынан туындаған нақты әдістеменің өзіне тән принциптері. Оқытудағы
тарихи принцип.

Тілдің өз табиғатының жеті заңдылық шығады:

1. Тілді ұғыну барысында адам фонологиялық, граматикалық және лексикалық
мағыналарды меңгереді. Оқушылар тілдің фонологиялық мағынасын, әдеби тілдің
орфоэпиясын мектепке дейін меңгереді. Ана тілінің грамматикалық мағынасымен
де балалар мектепке дейін танысады. Тілді ұғыну дегеніміз – ана тілінің
фонологиялық, грамматикалық және лексикалық фактілерімен оқушылардың тіл
байлылығын арттыру.

Әдістемелік принцип төмендегі әдістемелік ережелерді сақтауды талап етеді.

а) Оқушыларды орфоэпиялық дағдыда қалыптастыру.

ә) Грамматикаға үйрету барысында логикаға үйрету.

б) Қазақ тілін басқа пәндермен байланыстыру.

2. Тілді ұғыну үшін орасан сезімталдық керек. мұндай қасиет балада сәби
кезінен болатынын зерттеушілер айтып жүр. Бұл принцип төмендегі ережелерді
сақтауды талап етеді:

а) Балалардың бұрыннан білетін сөздерді тәртіпке келтіру

ә) Оқушылар өздеріне таныс грамматикалық көріністерді белгісіз
көріністермен салыстыра алатындай материалдар іріктеу.

б) Тілдік фактілерді жинақтауға негізделген әдістерді кеңінен
пайдалану.

3. Фонологиялық, грамматикалық және лексикалық мағыналармен қатар сөлеу
мәнері сезімге бөлене сөлеуді меңгереді. Әдістемелік принцип: сөлеу
мәнеріне назар аудару. 4.Жазбаша сөйлеу ауызекі сөлйеудің таңбалау
жүйесіне аудару ретінде ұғынылады. Ана тілін оқытуда жасзбаша сөйлеудің
ауызшамен салыстырылуы мынандай әдістер мен принципте негізделеді:

а) Ауызекі сөздегі дыбыстармен жазғандағы әріптерді салыстырып отыру;

ә) Дауыс ырғағы мен тыныс белгісін салыстырып отыру;

б) Ауызша және жазбаша жаттығуларды ұштастыру.

5. Фонетикалық, грамматикалық және лексикалық мағыналардың барлығы тіл
таңбаларын- дыбыс, морфема, сөз, дауыс ырғағы және тиісті жазбаша таңбалар-
ұғыну барысында меңгеріледі. Оқушы әуелі көру не есту арқылы қабылдайды, ал
оның мәнін сонаң сон ғана аңғарады. Бұл принципті іске асыру ережесі
мынандай:

а) Көрнекілікті пайдалану;

ә) Есту құралдарын пайдалану;

б) Оқу құралдары, көркем мәтіндер, газеттер, журналдар;

в) Оқушылардың басқа пәндерді оқу барысындағы сөйлеу практикасы
пайдаланылады.

6. Тілге үйрену сөйлеу органдарының, жазатын қолдың жаттығулары, қимыл-
қозғалыстарының тәртіптелуі, дағдының қалыптасуы арқылы іске асады.
Мұғалімнің айтөанын естіп қана тіл үренуге болмайды. Әрбір оқушы өзі оқып,
жазып, сөлемдер құрастырып, сөйлемдерді сан салаға өзгертіп, өзі әрекет
еткенде ғана нәтижеге жетеді.

7. Тілге жүйелі түрде сатылап үйрету. Тіл лексика және грамматикалық
формалар арқылы ғана дамиды, ал екінші тіл неғұрлым бай болса, тілдік
фактілер де соғұрлым ұғыналады.Сондықтан оқушылар үренгендерін ұмытып
қалмау үшін тілдік материалдарды көбірек беріп, сөйлегенде қолданып
отыруына жағдай жасалады. Мұнда қайталаудың алатын орны ерекше және бала
есінде саналы түрде, түсініп сақтауы үшін ойлау операцияларын қолдану
қажет. Салыстыру, анализ, синтез, жалпылау, нақтылау, дедуктивтік ой
қорытындыларын жасай алатындай болуы тиіс.

Сөйтіп, ана тілін меңгеру заңдылықтары оны мектепте оқытудың негізі
болып табылады және оқытудың әдістемелік принциптер осы заңдылықтардан
туындайды. Қазақ тілін оқытудың жалпы дидактикалық ұстанымдарын әдіскер-
ғалымдар / Қазақ тілін оқыту методикасы. Жалпы редакциясын басқарған
Құлмағамбетова Б. -Алматы: «Мектеп»,1988 / төмендегідей 8 түрде көрсетеді:

1.Оқытудың ғылыми принциптері.

2. Оқытудың жүйелілік принциптері.

3. Оқытудың материалды дұрыс орналастыру принциптері.

4. Оқытудың алдын ала болжау принциптері.

5. Оқытудың саналылық принциптері.

6. Оқытудың берік, тиянақты болу принциптері.

7. Оқытудың теория мен практика, өмірмен байланыстыру принциптері.

8. Оқытудың көрнекілік принциптері.

Ал Әбдірахман Исабаев /Қазақ тілін оқытудың дидактикалық негіздері.-Ал.,
1998/ қазақ тілін оқытудың дидактикалық-методикалық принциптерін 7-ге
бөледі:

1.Оқытудың ғылыми принциптері.

2. Оқытудың жүйелі принциптері.

3. Оқытудың көрнекілік принциптері.

4. Оқытудың саналылық пен белсенділік принциптері.

5. Оқытудың түсінуге жеңіл қолайлылық принциптері.

6. Оқытудың теорияны практикамен байланыстыру принциптері.

7. Оқытудың оқушылардың психикалық ерекшелігін ескеру принциптері.

Дәрісті қорытындылау: Қазақ тілін оқытудың жалпы дидактикалық
ұстанымдары мен заңдылықтарының бір-бірімен байланыстылығы. Қазақ тілін
оқытуда қолданылатын жалпы дидактикалық принциптер. Қазақ тілін оқыту
заңдылықтары мен ұстанымдарын басшылыққа ала отырып оқушы бойындағы
дағдыларды қалыптастыру жолдары.

Бақылау сұрақтары:

1.Қазақ тілін оқыту заңдылықтары.

2.Қазақ тілін оқытудың жалпы дидактикалық принциптері.

3.Қазақ тілін оқытуда әдістемелік ұстанымдарды басшылыққа ала отырып
оқытудың маңыздылығы.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Бейсембаева З. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.Алматы, 2002

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

12.Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

2.2 ІІ модуль.
Қазақ тілі әдістемесінің методологиялық, лингвистикалық және психологиялық
негіздері.
№4-дәріс
Тақырыбы: Қазақ тілін оқыту әдістерінің жүйесі. Әдіс ұғымы және ойлау
тәсілдері. (2сағат)
Дәрістің жоспары:

1. Қазақ тілін оқыту әдістерінің жүйесі.

2.Қазақ тілін оқытуда пайдаланылатын тиімді әдіс-тәсілдерге сипаттама беру,
ғылыми негізіне тоқталу.

3. Әдіс пен тәсілдің бір-бірімен байланыстылығы.

Дәрістің қысқаша мазмұны:

Әңгіме әдісі немесе сұрақ -жауап әдісі, ал кейде эвристикалық әдіс
деп те аталады. Мұғалім сұрақ қояды, оқушылар өз білгендері бойынша жауап
қайтарады. Бұл әдіс балаларды ойландырады, өздіктерінен пікір айтуға
итермелейді, олардың белсенділіктерін күшейтеді, зейіндерін сабаққа
аударуды қамтамасыз етеді. Эвристикалық әдіс кейде проблемалық әдіспен
ұштасады. әңгіме кезінде балалардың алдына белгілі бір міндет немесе
проблема қойылады, оны балалар өздері шешуге тиіс. Мысалы, оларға бақылауға
бірнеше сөз немесе сөйлем беріледі, соның ішінде мағынасы жағынан бір
сұраққа (мысалы, «қайда?» сұрағына жауап беретін әр түрлі жалғауда тұрған
зат есімдерді, мәселен, қалада, далада, мектепте, балабақшада т.б. ) жауап
беретін бірнеше сөздерді табулары керек.

Грамматика сабақтарында өтіліп отырған материалға (оқушылардың)
балалардың ой жүгіртуіне, пікір айтуына қарай индуктивтік немесе
дедуктивтік әдістер қолданылады. Мұғалім бірде (индуктивтік жағдайда), тіл
құбылыстарын жеке-жеке түсіндіріп, сонан жалпы қорытынды шығартады; бұл
жолда қолданылған әдіс индуктивтік немесе индукция әдісі деп аталады. Ал,
екінші жағдайда анықтаманы немесе ережені хабарлап, сонан соң оны нақты
материалға қолдануды (берілген сөздерді, сөйлемдерді немесе тексті
талдауды) ұсынады, өздеріне мысал келтіртеді. Мұндай жолмен ұйымдастырылған
жұмыста қолданылатын әдіс дедуктивті немесе дедукция әдісі деп аталады.

Қандай әдіс болмасын әртүрлі құралдар арқылы іске асады. Мұндай
құралдар: оқулық, сөздік схема, картина, таблица, кинофильм, диафильм,
радио, магнитафон, т.б. бұл құралдар өтілетін материалдың сипатына қарай
кез-келген әдісте қолданыла береді.

Жеткіншек ұрпақтың жан-жақты дамуына жағдай жасау – жалпыдан жекеге қарай,
яғни жеке тұлғаны дамытудың, баланың тілін дамытудың, оның жеке қасиеттерін
ашып, білімі мен біліктілігін күшейте отырып, өзара қарым- қатынаста
қолданатын сөз байлығын молайту болып табылады.

Дебат технологиясы. Карл Поппердің дебат технологиясы тілдік тұлғаның
дамуына көмектеседі. Бұл технология оқушының шығармашылық белсенділігін
арттырады, сонымен бірге зерттеушілік, ізденушілік қасиеттері
қалыптасады.Дебат технологиясына құрылған зерделік ойынға екі топ қатысады
/бекітуші топ және даттаушы топ/. Әр топтың құрамы да шектеулі болады. /3
– 5 оқушы/. Дебат технологиясы белгілі бір уақытты мөлшерлейді. Пән бойынша
сабақ немесе сыныптан тыс шара осы уақытқа сәйкестендіріледі. Ойын
топтардың бағытын анықтау үшін жеребе тартудан басталады. Бағыттары
анықталған соң әр топтың дайындығына 15 минут уақыт беріледі. Тақырып
күрделі болса, мұғалім тақырыптарды алдын-ала беріп қоюына болады.
Бұл топ мүшелерінің көп материалдар жинауына, зерттеу жұмыстарын жүргізуге
септігін тигізеді. Әр топқа дауыс беру үшін сыныптағы балаларды да екі
топқа бөлуге болады. Топ мүшелерінің өз бағытын қорғай алуын бақылау үшін
бір оқушы бақылаушы болады. Әр топ басшысы өзін және топ мүшелерін
таныстырғаннан кейін әр топқа өз бағыттарын қорғауға 5 минут уақыт
беріледі. Қарама-қарсы сұрақтарға 3 минут беріледі. Бұған бүкіл сынып
оқушылары қатысуға болады. Бұл кезеңнің мақсаты – оппоненттердің сөзіндегі
түсініксіз жайттарды нақтылау, қарсы топты қандай да бір сұрақтармен
бағытынан жаңылдыру, кейін талдау кезінде осыны пайдалану. Оппонент
сөзінен, тілінен, пікірінен кемшілік табу. Топтарға қосымша дайындыққа 8
минут уақыт беріледі. Ең соңында бақылаушы екі топтың өз бағыттарын қалай
қорғағандарына талдау жасайды. Жеңімпаз топ айқындалады. Дебат
технологиясын қолдану кезінде оқушылардың сөйлеу мәдениеті артады. Мұғалім
бұған баса назар аударуы қажет. Мысалы, Нұрлан мырза, Айгүл ханым тәрізді
тіркестерді қолдану, қарсы топтың пікірлерін байсалдылықпен тыңдау.Дебат
технологиясы баланың ойлау стилінің бес түрін де /синтезатор, идиалист,
прагматик, аналитнк, реалист/дамытады. Сөйлесім әрекетінің түрлерін
жетілдіреді. Жалпы мәдениеттен, пәннен терең білімділігін дамытады. Оқушы
өзінің ойын жинақы түрде дәл, анық, түсінікті, дәлелді жеткізуге тырысады.
Пәнге қызығушылығы мен ойлау қызметінің белсенділігі артады. Сыни тұрғыдан
ойлау дағдысы қалыптасады. Тарихи құжаттармен, статистикалық мәліметтермен,
қосымша әдебиеттермен жұмыс істеуге дағдыланады. Бірақ мұғалім кез-келген
тақырыпты дебат технологиясы бойынша өткізуге болмайтынын ескергені жөн.

Компьютерлік технология. Қазақ тілі сабағында компьютерді пайдалану
оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттырады. Нашар оқитын оқушының өзі
компьютермен жұмыс істеуге қызығады. Тілдің салаларын өту кезінде бір
жүйеге құрылған тапсырмаларды пайдалануға болады. Тест тапсырмаларын
компьютер арқылы беріп, білімдерін тексеруге болады. Компюьтер оқушының
ақыл-ойын дамытумен бірге, өз бетінше жұмыс жасауға мүмкіндік туғызады.

Топтастыру технологиясы. Әдіскер В.К.Дьяченконың пікірінше, топтастыра
оқыту оқыту тәсіліне қатысты. Бұл технология өз ішінен сыныптық сабақ
ұйымы, лекция-семинарлық жүйе, Белл-ланкастерлік жүйе, зертханалық –
топталған әдіс, сызба эдісі, трамп әдісі болып сараланады. Белл-
ланкастерлік жүйе бойынша үлкен жастағы балалар бірінші мұғалімнің
басшылығымен өз беттерінше тапсырмаларды орындайды. Содан соң жақсы нәтиже
алған оқушылар нашар меңгерген оқушыларға үйретеді. Трамп жүйесін
пайдаланған кезде мұғалім оқулықтағы тапсырмаларды орындау үшін сыныпты
топтарға бөледі. Әр топтың басшысы сайланады. Әр топ өздеріне бөлінген
тапсырмаларды орындайды. Топ мүшелерінің тапсырманы орындауға қатысқандары
сараланады.

Ұжьшдық оқыту технологиясы. Бұл технологияның негзгі әдісі –
тапсырмамен алмасу. Ең бірінші алты-жеті адамнан тұратын топ құрылады.
Мұғалім әр топқа дай ындаған тапсырмаларын таратады. Әр топ мүшесіне жеке-
жеке тапсырмалар беріледі. Оқушылар бір-бірімен тапсырма алмасады. Сонда
әр топтағы оқушы алты-жеті тапсырма орындайды. Тапсырмаларды орындап
болған соң топ ішінде талқылайды. Тапсырмаларды келесі топқа беріп, олардың
тапсырмасын алады. Мысалы, бір сыныпта 15 оқушы бар делік. Осы он бес
оқушыны мұғалім үш топқа бөлуіне болады. Сабақ соңында бұл технология
бойынша әр оқушы он бес тапсырманы орындаған болып шығады. Мұғалім бақылау
жұмыстарын сынақ немесе тест түрінде қабылдайды..

Дәрісті қорытындылау: Қазақ тілін оқыту әдістемесінің ғылыми-зерттеу
әдістері. Әңгіме әдісі немесе сұрақ-жауап әдісі, ал кейде эвристикалық әдіс
деп те аталатындығы. Эвристикалық әдіс кейде проблемалық әдіспен
ұштасатындығы және оларды сабақта қолдану. Қандай әдіс болмасын әртүрлі
құралдар арқылы іске асатындығы.Әдіс пен тәсілдің бір-бірімен
байланыстылығы. Олар жайында әдіскер ғалымдардың пікірі. Қазақ тілін
оқытуда қолданылатын жаңа инновациялық технологиялар және оларды басшылыққа
ала отырып оқушы бойындағы дағдыларды қалыптастыру жолдары.

Бақылау сұрақтары:

1. Қазақ тілін оқыту әдістерінің жүйесі.

2.Қазақ тілін оқытуда пайдаланылатын тиімді әдіс-тәсілдерге сипаттама беру,
ғылыми негізіне тоқталу.

3. Әдіс пен тәсілдің бір-бірімен байланыстылығы.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Бейсембаева З. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.Алматы, 2002

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

12.Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

№5-дәріс
Тақырыбы: Қазақ тілін оқыту құралдары. Оқулық теориясы, құрылу
принциптері. Қазақ тілі бағдарламалары. (2сағат)
Дәрістің жоспары:

Қазақ тілін оқыту құралдары.

Оқулық теориясы, құрылу принциптері.

Қазақ тілі бағдарламалары.

Дәрістің қысқаша мазмұны:

Оқулық – білім алу құралы. Оқулықтың ең басты міндеті – оқушылардың
білімін жетілдіру. К.Д.Ушинский айтқандай, «Оқулық – жақсы сабақ берудің
іргетасы». Ал Н.К.Крупская: «Бізге қандай оқулық қажет» деген мақаласында
«Оқулық – анықтағыш, есте сақтау құралы» - дейді.

Оқулық оқу жоспары мен бағдарламаға сәйкес жасалатындықтан, онда
бағдарламада көрсетілген материалдардың желісі бойынша оқушыларға берілетін
білім мен дағды берудің жүйесі толық және кең баяндалады. Ол – ана тілінен
оқушыларға берілетін білімді толықтыратын, өз беттерімен үй тапсырмасын
орындағанда жетекшілік рөл атқаратын негізгі құрал. Мұғалім оқу ісінде,
тәрбие жұмыстарында негізінен осы оқулықтарды басшылыққа алады.

Сондықтан орта мектептің алдына қойып отырған негізгі талаптар,
міндеттер барысында оқулықтың мазмұны мен құрылысының ғылыми тұрғыдан дұрыс
болуына бірнеше әдістемелік, педагогикалық талаптар қойылапды. Сондай-ақ,
оқулық мазмұнының оқу жоспары мен бағдарламаға және оқушылардың жас
ерекшелігіне сәйкес келуі қажет. Сонымен бірге, оның теориялық әрі
практикалық жақтары өзара бірімен бірі байланыста болады. Оқушы оқулық
бойынша ғылыми-теориялық мәселелерді терең түсінумен бірге, түсінгенін
өмірде қолдана білуге де тиісті. Ең алдымен оқулықтың тілі жатық, тартымды,
оқушыларды ынталандыратындай түрлі мысалдар, фактілер, тәжірибелермен
толықтырылады. Сондай-ақ оқулықта оқушылардың өз беттерімен орындайтын
жұмыстардың үлгісі, түрлі жаттығу жұмыстары, тапсырмалар, өткен
грамматикалық материалдарды қайталау мақсатында сұрақтар, мәтіндер
беріледі. Ең бастысы оқулықта дидактикалық көрнекілік принципін іске асыру
мақсаты оқулықтағы жеке тақырыптарға байланысты схема, кесте, диаграмма,
сурет, тағы басқа материалдар берумен қатар, оларды пайдалану жолдары
көрсетіледі. Тақырыптардың кейбір ерекшеліктеріне байланысты түрлі
техникалық құралдарды пайдалану жолдарын нұсқайды. Оқулықтың сырт көрінісі:
түптелуі, мұқабасы, қағазы, көлемі оқушылардың пайдалануына қолайлы әрі
эстетикалық тәрбие беру дәрежесінде жасалады.

Жалпы редакциясын Қазақстан Республикасыны Мемлекеттік сыйлығының
иегері, филология ғылымдарының докторы, профессор Телғожа Жанұзақов
басқарған «Қазақ тілінің сөздігінде» оқулыққа төмендегідей түсініктеме
берілген: «Оқулық. Программа мен дидактика талаптарына сай нақты оқу
пәнінің мазмұнын ғылыми негізде жүйелеп, баяндайтын оқу кітабы. Ыбырай
алғаш рет оқулық хрестоматия шығарды».

Ал Ахмет Байтұрсынұлы өзінің Тіл тағылымы еңбегінде: «...Оқу керек.
Сондықтан оқу керектігі даусыз болса, оқуға керек құралдарды сайлау
керектігі де даусыз. Жақсы құралменен іс істегенде көпке тиіп жанды
қинамайды. Оқу құралы да сондай, жан қинамайтұғын болса, жақсы болады. Әр
істің басы қиын. Басында қиналмай кетсе, онан әрі тың кетеді. Бұлай болған
соң әуелі оқу құралы жақсы болып, жан қинамасына не керек? Соны сөйлелік.

Оқу құралының ең ұлығы – бала оқытатұғын кітап; оның жақсы болып,
балалардың жанын қинамасына жазудың тәртібі болуы шарт», - дейді.

Дәрісті қорытындылау: Қазақ тілін оқыту құралдары. Оқулық теориясы, құрылу
принциптері. Қазақ тілі бағдарламалары. Оқулық оқу жоспары мен бағдарламаға
сәйкес жасалатындықтан, онда бағдарламада көрсетілген материалдардың желісі
бойынша оқушыларға берілетін білім мен дағды берудің жүйесі толық және кең
баяндалады.
Бақылау сұрақтары:

Қазақ тілін оқыту құралдары.

Оқулық теориясы, құрылу принциптері.

Қазақ тілі бағдарламалары.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

12. Бейсембаева З. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.Алматы, 2002

№6 –дәріс
Тақырыбы: Қазақ тілі сабақтарын ұйымдастыру. Сабақтың құрылымдық
элементтері. (2сағат)

Дәрістің жоспары:

Қазақ тілі сабақтарын ұйымдастыру.

Сабақтың құрылымдық элементтері.

Дәрістің қысқаша мазмұны: (5-сыныпта өткен сабақтың жоспары арқылы
түсіндіру)

Тақырыбы: Дауыссыз дыбыстың түрлері

Сабақтың мақсаттары:

Білімділік: Алдыңғы сабақта өтілген материалдарды, яғни фонетиканың
зерттейтін объектісі – дыбыстар және олардың жасалуы туралы айта келіп,
дауыссыз дыбыстырдың жасалуына тоқталу; мағынасы ұқсас сөздердің сыңарларын
тапқыза отырып, өз ойларын жинақтап жеткізе білуге ұмтылдыру; дауыссыз
дыбыстардан алған білімдерін шыңдау.

Дамытушылық: Логикалық ойлау қабілеттерін дамыту; тапқырлық, ізденімпаздық
қасиеттерге жетелеу; шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік: Абайдың қара сөздерінен қысқартылып алынған мәтіндерді (264-
жаттығу) оқи отырып, ақылды игілікке, ел мүддесі үшін жұмсауға, жақсылыққа
тәрбиелеу, тіл құдіретін сезіне білуге олардың мағынасын терең түсінуге
тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: кіріктірілген.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, ойын арқылы ойларын жеткізе білу,
жаттығумен жұмыс,тест сұрақтары.

Сабақтың көрнекілігі: Дауысты, дауыссыз дыбыстарға арналған тірек-сызба,
жетондар, слайд, плакат – «Білім қоржыны».

Мырзабеков С. «Қазақ тілінің дыбыс жүйесі», Алматы, 1999 ж.

Пәнаралық байланыс: орыс тілі, ағылшын тілі, әдебиет.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен амандасу, түгендеу.

ІІ. Қайталау – оқудың анасы.

Үйге берілген жаттығуды (261-жаттығу) талдамас бұрын, қайталау сұрақтары
арқылы өткен материалдарды еске түсірейік.

Фонетика нені зерттейді?

Фонетика сөзі қай тілден енген?

Фонетика термин бола ала ма?

Терминдерді тіл білімінің қай саласы зерттейді?

Дауысты, дауыссыз дыбыстар деп екі топқа бөлінуінің себебі не?

261-жаттығуды тексеру.

Мәтінмен жұмыс.

Сұрақ -жауап.

1. Бұл мәтін Абайдың қай қара сөзінен алынған? (19-қара сөз).

2. Балалар, Абайдың қара сөзімен таныса отырып, біз қандай ой түйдік?

Жауабы: Ата-анадан алғаш туғанда сәби есті болмайды. Ес өсе келе кіреді.
Көргені, білгені көп болса, есті болады. Есті кісінің сөзін естісе, есті
болады.

3. Есті деген сөзді қалай түсінеміз?

Жауабы: Ес-ақыл, яғни ақылды кісі.

4. Ақылды не үшін жұмсауымыз керек?

Жауабы: Білім алу үшін.

Дыбыстық талдау. (Тақтамен жұмыс)

туғанда = 7 әріп, 7 дыбыс (д – дыбысы жуан) ту-ған-да 3 буын; айтылуы,
жазылуы – бірдей.

Дүниедегі = 9 әріп, 9 дыбыс (и – дауысты), дү-ни-е-де-гі 5 буын; айтылуы –
дүнүедегі, жазылуы – дүниедегі.

өзі – 3 әріп, 3 дыбыс; ө-зі 2 буын; айтылуы – өзү, жазылуы – өзі.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Дауыссыз дыбыстардың түрлері:

І. Қазақ тіл білімінде

ІІ. Орыс тілінде

Согласные звуки

ІІІ. Дауыссыз дыбыстар ағылшын тілінде:

Кесте-сызба

IV. Бекіту

264-жаттығу

1. Мәтін. Абайдың 17 қара сөзінен алынған.

Абайдың қара сөздері мен өлеңдері мағыналас, үндес келеді.

- Балалар, ақынның қай өлеңінде адамдық қасиеттің негізі айтылады?

Жауап: Абайдың «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде.

Ендеше, «Білім қоржынын» толтырайық.

Қорытындылап айтқанда, Абай ақын армандаған еліміздің ұрпақтары қандай болу
керек?

Жауап: Талапты, еңбексүйгіш, терең ойлы, қанағатшыл, білімді, ақылды,
рақымды болу керек. Сонда ғана елеміздің өркендеуіне үлес қоса аламыз.

Туған еліміздің, қасиетті топырағында өмір сүрген ойшыл, дана
бабаларымыздың асыл да нақыл сөздерін бойымызға сіңіре отырып, туған
жерімізге адал қызмет етейік.

2. Тақтамен жұмыс

ұғатұғын – ұғатын, түбірі: ұқ – атын

білетұғын – білетін, түбірі: біл + етін

залал, кесел, зиян (синоноим)

табылмайтұғын – табылмайтын, түбірі: тап + ыл + ма + йтын

V. Шығармашылық жұмыс

1. Білімдіден шыққан сөз,

___________болсын кез.

Абай.

2. ________ жастан,

Асыл тастан.

Мақал – мәтел.

3. Білім __________ құдық қазғандай.

Мақал – мәтел.

4. Ақыл _________ тон,

Білім _________ кен.

Мақал – мәтел.

VI. Қорытынды

Жаңа сабақты қорытындылау.

VII. Үйге тапсырма:

1. 266, 267 жаттығулар.

2. Ақыл, білім туралы мақал-мәтелдер, өлең жолдарынан үзінділер. (10).

VIII. Бағалау.

Дәрісті қорытындылау: Қазақ тілі сабақтарын ұйымдастыру. Сабақтың
құрылымдық элементтері.

Бақылау сұрақтары:

Қазақ тілі сабақтарын ұйымдастыру.

Сабақтың құрылымдық элементтері.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Бим И. Л. Методика обучения иностранным языком как наука и проблемы
школьного учебника. Москва; Педагогика, 1977.

2. Күзекова З. Оқулық теориясындағы маңызды мәселе: құрылым мен мазмұн.
//Қазақстан жоғары мектебі, №3, 2006 ж.

3. Қазақ тілі. Жалпы білім беретін мектептің 5-7 сыныптарына арналған
бағдарламалар. Алматы: Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясы, 2003.

4. Беспалько В.П. Теория учебника. -Москва: Педагогика,1988.

5. Қосымова Г., Дәулетбекова Ж. Қазақ тілі: Жалпы білім беретін мектептің
5-сыныбына арналған оқулық. -Алматы: Атамұра, 2001.

3 модуль
Қазақ тілі салаларын оқыту әдістемесі.
№7 -дәріс
Тақырыбы: Әдеби тіл мен мәтінді оқыту. Әдеби тілдің стильдік тармақтарын
меңгерту жолдары. Әдеби тіл мен мәтінді оқыту әдістемесі. (2сағат)

Дәрістің жоспары:

1. Қазақ тілі салаларын оқыту әдістемесі. Әдеби тіл мен мәтінді оқытудың
өзіндік ұстанымдары.

2.Тіл мәдениеті, оқушылардың сөйлеу мәдениетін қалыптастыру жолдары.

3. Әдеби тіл нормасы. Оқушылардың сөзіндегі тілдік қателер мен
кемшіліктерді болдырмау жолдары.

Дәрістің қысқаша мазмұны: Қазақ тілі салаларын оқыту әдістемесі. Әдеби тіл
мен мәтінді оқыту. Әдеби тілдің стильдік тармақтарын меңгерту жолдары.
Мәтіндегі ана тілінің қызметі. Мектептегі қазақ тілі пәнінің мұғалімі –
жаңа қоғамды құрушы жастардың тәрбиешісі. Мұғалімнің өзі оқытатын пән
саласындағы ғылымды жетік білуі – қарапайым да қажетті талап. Белгілі
психолог А.Н.Леонтьевтің пікірі бойынша, «Кубиктерден үй салып ойнаған
баланы салынған дайын үй емес, сол үйді салып шығу әрекеті қызықтырады».Оқу
барысында балалар өздеріне таныс сөздердің шыққанына да, сол таныс
сөздердің өз қолдарымен қағазға түскеніне де қызығып, сабаққа ынталана
түседі. Демек, әрбір сабақта оқушылар жаңа сөздер үйренеді. Мұндай
сөздерді есепке алып, балалардың сөздік қорына енгізіп, қолдануларына
жағдай туғызып отыру - мұғалімнің міндеті. Бұл-бір.Екіншіден, балалардың
сөздік қорын дамытып отыру- оқу процесінің барлық кездеріндегі негізгі
мақсаттарының бірі. Әсіресе оқу, грамматика оқулықтарында берілетін
сөздердің мағыналарын, түрлі суреттерде бейнеленген заттардың,
құбылыстардың, қимылдардың қалай аталатынын оқушыларға ұғындырып, олардың
әңгіме құрауына көмектесу- сабақ барысындағы ең маңызды міндет.Үшіншіден,
сабақ сайын кездесетін жаңа сөздерді оқушыларға түсіндіргенде, мұғалім
оларға бұрыннан таныс, мағыналары жақын не қарама-қарсы мағынадағы
сөздермен салыстыру арқылы ұғындырады. Біздің ана тіліміздің бір ерекшелігі
– сөздің көпшілігінің астарлы мағына беретіндігі. Сондықтан оқушылар оқу,
грамматика сабақтарында белгілі бір сөздердің әр түрлі мағынада
қолданылуына күн сайын дерлік кездесіп отырады. Олардың сөздік қорына
жаңадан енген сөздердің мағыналық түрленуі балалардың түсінуіне қиындық
туғызады. Мұндай сөздерді де мұғалім есепке алып, оларды кеңейте
түсіндіруді арнаулы жоспармен іске асырады.Біздің тілімізде мол орын алатын
мақал-мәтелдер, жұмбақтар мен жаңылтпаштар, тұрақты тіркестер мен
оралымдар, шешендік, нақыл сөздер бастауыш сынып оқулықтарында жиі
кездеседі. Мұғалімнің міндеті- осы айтылған бейнелеу құралдарын оқушылар
сөздерінде күнделікті қолданып отыратындай жағдай жасау.

Сөйтіп,оқушыларды оқу мен жазуға үйрету, олардың тілдік дыбыстық
жүйе ерекшеліктерін, емлелік және грамматикалық ережелерді меңгерту
жұмыстары олардың тілін дамытуға негізделе отырып жүзеге асырылады. Демек,
оқушылар тілінің ауызша, жазбаша жақсы дамуы- олардың оқу мен жазуға тез
үйренуінің, дыбыстық, емлелік және грамматикалық ережелерді тиянақты,
меңгеруінің кепілі. Сондықтан әрбір сабақ барысында шәкірттердің жаңа
сөздерді меңгеру процесін басқару, әрбір жаңа сөзді есепке алып, оның
сөздік қорға ену жолын қадағалап отыру – қазақ тілі және әдебиеті
мұғалімінің негізгі міндеті болып табылады.

«Қазақ тілі» сабақтарын оқытудағы тіл дамытуда « Ана тілі»
сабақтарында оқуға үйрету барысындағы тіл дамыту жұмыстарымен ұштастырып
жүргізгенде ғана, оқушыларға тиянақты білімін беріп, оларда дағды мен
іскерлік қалыптастыруға болады
Дәрісті қорытындылау: Қазақ тілі салаларын оқыту әдістемесі. Әдеби тіл мен
мәтінді оқыту.Әдеби тіл және стилистика бойынша жүргізілетін жұмыстардың
маңызы, міндеттері, мазмұны. «Дұрыс сөйлеу», «Жақсы сөйлеу» ұғымдарының тіл
мәдениетіне жататындығы. Оқушылардың сөзіндегі тілдік қателер мен
кемшіліктерді есепке алу, жіктеу. Әдеби тіл мен мәтінді оқытуға арналған
жаттығу жұмыстары, оны жүргізудің әдістемесі.

Бақылау сұрақтары:

1. Әдеби тіл нормасы дегеніміз не?

2. Мәтінмен жұмыс түрлерін атаңыз?

3. Әдеби тілдің тілінің мектепте оқушыларға білім, тәрбие берудегі және
оларды дамытудағы маңызы қандай?

4. Әдеби тілдің стильдік тармақтарын атаңыз?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

12. Бейсембаева З. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.Алматы, 2002

№8 -дәріс
Тақырыбы: Лексиканы оқыту әдістемесі. Лексиканың мазмұны,оқыту принциптері,
әдістері. (2сағат)

Дәрістің жоспары:

Лексиканы оқытудың төрт кезеңі.

Оқушылардың лексика саласынан алатын білімдерін жүйелеу және
іскерліктерін жетілдіру.

Лексиканы меңгертудің тиімді жолдары.

Дәрістің қысқаша мазмұны: Жалпы білім беретін орта мектептерде «Лексика»
тарауы 5-сыныпта оқытылады. Лексиканы оқытуда мына 3 мәселеге ерекше назар
аудару қажет:

1.Сөздің мағыналық топтары (синоним, антоним, омоним, тура, ауыспалы, көп
мағыналылық /полисемия/).

2.Әр түрлі қолданылу аясы жалпылама қолданылатын сөздер, сондай-ақ белгілі
аяда қолданылатын сөздер/терминдер, диалект және кәсіби сөздер/, көнерген
сөздер, неологизмдер.

3.Шығу төркініне қарай: қазақтың байырғы сөздері мен басқа тілден енген
сөздер.

Мектепте лексиканы оқыту, негізінен 4 принципке негізделеді: 1) сөз
мағынасын шындықпен салыстыру; 2) лексикалық мағына мен грамматикалық
мағыналарын салыстыру; 3) семантикалық – мағыналық принцип; 4) диахрониялық
принцип.

Лексика туралы жалпы түсінікті өткенде мұғалім сөз мағыналарындағы
өзгерісті мұқият түсіндіріп кеткені жөн.Сөз және лексикалық мағына.
Лексиканың қазақ тілінің сөз байлығын тексеретін саласы екендігіне баса
назар аудартылады. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі туралы мәлімет беріліп,
қазіргі қазақ тілі лексикасының шығу арналарына тоқталады. Сондай-ақ, қазақ
тілінің сөздік құрамы мен негізгі сөздік қоры, сөздік құрамның жалпы
сипаты, негізгі сөздік қордың басты белгілері ажыратылады. Негізгі сөздік
қор мен сөздік құрамның ара қатынасы, түркі тілдеріне ортақ сөздер,
тіліміздегі мағыналы, мағынасыз сөздер, сөз мағынасының өзгеру себептері
түсіндіріледі. Одан әрі сөз мағынасы өзгеруінің, жаңа мағына иеленуінің
сыртқы / немесе экстралингвистикалық/ және ішкі /немесе лингвистикалық/
себептері болатындығы. Сөздің тура және ауыспалы мағынасы. Ауыспалы
мағынаны тудыратын тәсілдер. Сөз мағынасының функционалды семантика заңы
бойынша да өзгеретіндігі. Метанимия жасалу жолдары. Бүтіннің орнына
бөлшекті, жалпының орнына жалқыны, үлкеннің орнына кішіні немесе керісінше
қолданудың негізінде сөз мағынасының ауысуы мысалдар келтіре отырып
түсіндіріледі.

Көп мағыналық. Лексикалық мағыналардың түрлері: тура /немесе номинативті/
мағына, фразеологиялық байлаулы мағына, синтаксистік шартты мағына. Сөз
мағыналарын затпен немесе құбылыспен байланысу сипатына қарай, шығу, пайда
болу тарихына қарай, тіркесу қабілетіне қарай, функциялық-стильдік
реңктеріне қарай жаңаша топтастыру.

Сөздердің мағыналық қатысына қарай жіктелуі. Омонимдердің көп
мағыналы сөздерден айырмашылығы. Омонимдердің жасалу жолдары. Омонимдердің
типтері.

Синонимдер. Синонимдердің айырым – белгілері. Синонимдік қатар және

доминант. Синонимдердің мағыналық, контекстік -стильдік реңктері.

Синонимдердің жасалу жолдары. Синонимдердің типтері түсіндіріледі. Сөз
мағынасының өзгеріп, қосымша мағынаға ие болуына оның тұрақты сөз
тіркестерінде немесе сөйлемде қолданылуы әсер етуі мүмкін. Сөз тұрақты сөз
тіркестерінің құрамында қолданылу ыңғайына қарай, фразеологиялық байлаулы
мағынаға ие болса, сөйлемде қолданылу ыңғайына қарай кейде грамматикалық
байлаулы мағынаға немесе синтаксистік шартты мағынаға ие бола алады.
Мысалы, жел деген сөздің «ауаның ағымы» деген мағынасы – бастапқы, негізгі
мағына да, «бос» деген мағынасы – туынды, фразеологиялық мағына. Бұл соңғы
мағына оның жел сөз тұрақты тіркесте қолданылу ыңғайына қарай пайда болған
қосалқы мағынасы болып саналады. Мұнымен бірге, сөз сөйлемде белгілі бір
қызмет атқаруына, қолдану ерекшелігіне байланысты үстеме мағынаға ие болуы
мүмкін. Сөз мағынасының өзгеруінің ішкі (лингвистикалық) себептері
негізінен алғанда, - міне, осылар.

Сөз мағыналарының ауысуы, келтірінді мағынада жұмсалуы әр түрлі тәсілдері
арқылы іске асады. Сөздің ауыспалы, келтірінді мағынада қолданылуы бірде
метафора мен метонимия тәсілі арқылы болса, бірде қызмет бірлігі мен
синекдоха тәсілдері арқылы болады. Әрқайсысына тоқталып кету.

Дәрісті қорытындылау: Қазақ тілінің бір саласы ретінде лексиканы оқытудың
маңызы, міндеттері, орны принциптері. Лексиканың мазмұны. Оқушы тілінде
байқалатын лексикалық ортақ қателер және оларды болдырмаудың жолдары.
Лексикаға арналған жаттығулардың түрлері және оларды орындатудағы мақсат.
Лексиканы оқытуда көрнекі және техникалық құралдарды орынды пайдалану.
Бақылау сұрақтары:

Лексиканы оқытудың төрт кезеңі.

Оқушылардың лексика саласынан алатын білімдерін жүйелеу және іскерліктерін
жетілдіру.

Лексиканы меңгертудің тиімді жолдары.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Оразбаева Ф.Ш.,Шадиева Н.Х. Лексиканы оқытуда қолданылатын деңгейлік
тапсырмалар.А.,2003.

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

12. Бейсембаева З. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.Алматы, 2002

№9 –дәріс
Тақырыбы: Фонетиканы оқыту әдістемесі.Фонетикалық жаттығулар түрлері мен
талдауды тиімді өткізу. (2сағат)

Дәрістің жоспары:

1. Фонетиканың әдістемесі

2. Оқушылардың фонетика саласынан алатын білімдерін жүйелеу және
іскерліктерін жетілдіру.

3. Фонетиканы меңгертудің тиімді жолдары.

Дәрістің қысқаша мазмұны: Фонетика тіл білімінің дыбыстық жүйесін
зерттейтін саласы. әрбір тілдің дыбыстық жүйесін, түрлі заңдарын білудің
маңызы зор. Тіл дыбыстарының қолданылу, жасалу ерекшеліктерін білмей, әдеби
тілдің айтылу, жазылу заңдылықтарын игеру мүмкін емес. Фонетика тек тіл
дыбыстарын ғана тексереді. Оқушы дыбыстардың жүйесін дұрыс игеру үшін
графикалық талдау ойдағыдай жүргізілуі қажет. Жалпы алғанда фонетика
саласын оқыту әдістемесінің мақсаты – оқушылардың төменгі сыныптарда қазақ
тілі пәнінен алған білімін қайталап еске түсіре отырып, бір ізге салу.
Фонетика туралы түсінік беру. Тілдің қызметі және оның өмір сүру формалары:
сөздің айтылуы мен жазылуына тоқталу. Қазақ тілінің төл дыбыс құрамын
анықтап оның ішкі құрылыс жүйесін сипаттай отырып дыбыс өзгерістерін
талдау. Дыбыстың жасалым, естілім, айтылым сәттерінің әрқайсының өзіне тән
ұғымдар мен атауларын жеке-жеке талдауға үйрету. Фонетикалық құбылыстар мен
заңдылықтарды меңгерту болып табылады. Осы мақсатта әдістемеден
студенттерді фонетика тарауын өтуге арналған сабақ жоспарларын жасауға
үйрету міндеттеледі. Сабақ өту үшін мұғалімнің қолында бекітілген сабақ
жоспары болуы керек. Сабақ дұрыс құрылуы керек. Фонетика туралы түсінік
берілгеннен кейін тілдің қызметі және оның өмір сүру формалары: сөздің
айтылуы мен жазылуына тоқталу керектігі ескертіледі.Қазақ тілінің төл дыбыс
құрамын анықтап оның ішкі құрылыс жүйесін сипаттай отырып дыбыс
өзгерістерін талдауды үйрету барысында қолданылатын әдіс-тәсілдер
меңгертіледі. Оқушыларды дыбыстың жасалым, естілім, айтылым сәттерінің
әрқайсының өзіне тән ұғымдар мен атауларын жеке-жеке талдауға үйрету
жолдары айтылады. Фонетикалық құбылыстар мен заңдылықтарды оңай
меңгертутудің жолдары қарастырылады. Осы мақсатта әдістемеден студенттерді
фонетика тарауын өтуге арналған сабақ жоспарларын жасауға үйрету
міндеттеледі. Мектептің қазақ тілі пәнінде әдіс-тәсілдер жүйесі негізінде
әр түрлі тестерді пайдаланудың пайдасы зор. Әсіресе тестің ішінде «тіке
жауап», «альтернативті», «толықтыру», «сәйкестендіру» тестін пайдалану
оқушы үшін өте пайдалы, әрі тиімді. Мысалы, қазақ тілінен өтілген
сабақтарды қайталау мақсатында жауап таңдау тестін құруға болады:

Қазақ тілінде неше әріп бар?

а) 42 ә) 36 б) 40

Дыбыстар нешеге бөлінеді?

а) 4 ә) 3 б) 2

Сөйлем неден тұрады?

а) дыбыстан ә) сөзден б) әріптен

Дауысты дыбыс нешеу?

а) 10 ә) 25 б) 15

Дауыссыз дыбыс нешеге бөлінеді?

а) 3 ә) 5 б) 6

Сонымен қатар жаттығуда берілген мәтінді, үйге берілген тапсырманы тексеру,
сұрау мақсатында «тіке жауап» тестін еш қиындықсыз пайдалануға болады.
Сондай-ақ, фонетикалық бөлшектерді: дыбыстарды, әріптерді, фонемаларды,
буындарды дұрыс жазу мен дұрыс айтуға дағдыландыру, фонетикалық тұлғалардың
естілуі дыбыс ырғағы, күші, созылыңқылығы, әуені сияқты ерекшеліктерімен
ажыратылатындығы ескере оқытылуы тиіс.

Дәрісті қорытындылау: Қазақ тілінің бір саласы ретінде фонетиканы оқытудың
маңызы, міндеттері, орны, принциптері мен заңдылықтары. Фонетиканың мазмұны
мен құрылымы. Оқушы тілінде байқалатын фонетикалық ортақ қателер және
оларды болдырмаудың жолдары. Фонетикаға арналған жаттығулардың түрлері және
оларды орындатудағы мақсат. Фонетиканы оқытуда көрнекі және техникалық
құралдарды орынды пайдалану.

Бақылау сұрақтары:

Фонетиканы оқытуға негізделген қандай әдістемелік еңбектерді білесіз?

Мектепте фонетиканың оқытылу жайын зерттеген ғалымдар негізінен қандай
мәселелерге тоқталды?

Соңғы жылдарда жарық көрген мектеп оқулықтарында фонетикаға қатысты
тақырыптар сақталды ма. қандай өзгеріс, толықтырулар бар?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

12. Бейсембаева З. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.Алматы, 2002

№10 -дәріс
Тақырыбы: Орфография мен орфоэпияны оқыту әдістемесі. Жаттығулар жүйесі.
Қатемен жұмыс. (2сағат)

Дәрістің жоспары:

Орфографияны оқыту.

Орфоэпияны оқытудың әдіс-тәсілдері.

Қазақ орфографиясының принциптері.

Дәрістің қысқаша мазмұны: Орфография мен орфоэпияның бір-бірімен
байланыстылығымен бірге олардың өзара айырмашылығын жете түсіну үшін
оқушының фонетиканы жетік білуінің маңызы зор. Мұғалім оқушылардың фонетика
саласынан алған білімдерін сабақта сұрақ -жауап әдісі арқылы естеріне
түсіруіне болады. Тілдегі сөздердің жазылу нормалары үш түрлі принципке
негізделіп жазылатынын оқушыларға кестені пайдалана отырып түсіндірген
жақсы нәтиже береді. Мысалы, мынандай кесте жасауға болады:

Қазақ орфографиясының принциптері

Орфоэпияны оқытқанда тақтаны бөлікке бөліп, бір жағына жазылуын, бір
жағына айтылуын жазып, салыстыра түсіндірген дұрыс. Мысалы,

Сондай-ақ орфография мен орфоэпиядан өткен білімдерін бекіту ретінде
оқушыларға жеке өздік жұмыстарын жасату да оларды өз беттерінше жұмыс
жасауға төселдіреді. Мәселен, дәстүрлі-тарихи принцип бойынша жазылатын
сөздерді көркем шығармалардан тергізіп, мысал жинатуға, орфоэпиялық
заңдылықтан ауытқып айтылған сөздерді талдату/ себебін дәлелдету/ т.б.
тапсырмаларды орындату өз нәтижесін берері сөзсіз.

Дәрісті қорытындылау: Орфография мен орфоэпияның бір-бірімен
байланыстылығы. Орфография мен орфоэпияның бір-бірінен айырмашылығы.
Тілдегі сөздердің жазылу нормалары үш түрлі принципке негізделетіндігі.
Қазақ орфографиясының принциптері. Орфоэпиялық дағдыларды қалыптастыру
жолдары. Орфоэпиялық сөздік, оның орфоэпиялық дағдыларды қалыптастырудағы
маңызы.

Бақылау сұрақтары:

1.Оқушылардың орфография мен орфоэпиядан өткен білімдерін бекіту кезінде
қандай көрнекі құралдарды қолданған тиімді деп ойлайсыз?

2.Орфоэпияны оқытқанда тақтаны бөлікке бөліп, бір жағына жазылуын, бір
жағына айтылуын жазып, салыстыра түсіндіргенде қандай нәтижелерге қол
жеткізуге болады?

3.Қазақ орфографиясының принциптері нешеу және қазақ жазуы негізінен қай
принципке сүйенеді?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Сарыбаев Ш. Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері. 1956

2. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

3.Бұзаубақова К. Ж.Жаңа педагогикалық технология.А.,2004
4.Әбдікәрімова Т., Әбдіғалиева Т., Шәймерденова К. Қазақ тілін оқыту
әдістемесі,А.,1999

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

№11 –дәріс
Тақырыбы: Қазақ тілі сабақтарында қолданылатын көрнекіліктер, түрлері,
қолдану жолдары. (2сағат)

Дәрістің жоспары:

1. Қазақ тілі сабақтарында қолданылатын көрнекі және техникалық құралдар.

2.Қазақ тілі сабақтарында қолданылатын көрнекі және техникалық құралдарды
тиімді пайдалану жолдары.

Дәрістің қысқаша мазмұны: Көрнекілікті пайдалану арқылы оқушыларға өтілетін
тақырыпты қызықты әрі жеңіл қылып, бала қиялына әсер ете отырып, оның
түсінігіне сай әр түрлі заттарды немесе плакаттарды қолданып, сабақты
тиімді өткізуге болады.Көрнекілік балаға жан-жақты әсер етеді. Оқушы
бірінші мүғалімнен сабақты тыңдайды, екінші көрнекілік арқылы оны көз
алдына елестетіп немесе нақтылы заттар арқылы көреді. Мектеп оқушылары,
әсіресе көзбен көрген, қолмен үстаған нәрселерін тез естеріне сақтайды.
Сондықтан көрнекілікті пайдалану мұғалім үшін де, оқушы үшін де өте тиімді.
Әдіскер ғалымдар қазақ тілі сабағында қолданылатын көрнекілік түрлерін төрт
топқа топтастырады. Олар:

Нақты көрнекілік (затты не қүбылысты тікелей көрсету)

Бейнелеу көрнекілігі (сурет, схема, кесте, плакат, диаграмма т.б)

Дыбыстық қүралдар (магнитафон, компьютер, диафильмдер т.б)

Көркем сөз арқылы бейнелеу (мұғалімнің оқушыларға заттар мен құбылыстарды
түсінікті де жеңіл түрде бейнелеп баяндауы)

Қазақ тілі сабағында көбірек қолданылып жүрген көрнекі қүралдардың түрлері
мыналар:

1. Таблицалық көрнекілік.

Бұл мектепке көп тараған және қазақ тілін оқытуға жиі қолданылатын өте
пайдалы әдістеме құралдың түрі (орфографиялық таблица, фонетикалық таблица,
грамматикалық таблица т.б).

2. Схемалық көрнекілік.

Бұл қазақ тіліндегі заңдылықтарды схема ретінде көрсететін көрнекілік түрі.

ЖҰРНАҚ

[шы [ла

[сын [ар

І СУ [лық ІІ СУ [сы

[ат [са

3. Плакаттық көрнекілік

Оқушылардың сөздігін толтыру мақсатында жасалған плакат, сөз мағыналарын
байқату үшін жасалған плакат, жазу емлесі мен тыныс белгілеріне арналған
плакат, т.б.

4. Сурет көрнекілігі.

Бұған фотоға түсірген суреттер, қолдан жасалған суреттер, кітап бетіне
салынып зат танытатын, ғылыми шындығын танытатын суреттер, оқиғаны мазмұнды
қамтыған картиналар, картиналық лото, картиналық сөздіктер т.б. жатады.

5. Диаграммалық көрнекілік.

Бұл көрнекілік белгілі бір тақырып төңірегінде оқушыларды іздендіруге,
ойландыруға байланысты бір құбылыс пен екінші құбылысты салыстырып көрсету
үшін қолданылып отыратын көрнекіліктің түрі.

б. Модельдік көрнекілік.

Бұл көрнекіліктің ғылыми-практикалық маңызы өте зор. Модельдік көрнекілік
арқылы оқушылардың дүниетану өрісі кеңейеді, өндірістік заттармен танысып,
еліміздің мәдениет табыстарын жетік білетін болады, соның нәтижесінде
оқушылардың сөз байлығы молаяды.

7. Альбомдық көрнекілік.

Бұл көрнекіліктің түрлерін мүғалім толық пайдаланса, тіл сабағының ғылыми
мәдениеттілігі артып, оқушылардың қызығушылығы молаяды. Бұған суретпен
берілген альбом, орфографиялық альбом, грамматикалық тақырыптарға арналған
альбом, көрнекі құрал түрлеріне арналған альбом т.б. жатады.

8. Диапозитивтік көрнекілік.

Бұл оқушыларды мәдениеттілікке баулып, күнделікті өмір шындығымен
таныстырып отыратын көрнекіліктің түрі. Бұған кино, телевизор, фильмоскоп
т.б. жатады. Ауылдық мектептерден магнитафон, оқу диафильдері, телевизор,
кодоскоп, эпидаскоп, грампластинка, кинопректорлар, ЛӘПИ, СВЕТ- терді жиі
кездестіруге болады.

9. Символикальқ көрнекілік.

Бұл қазақ тілінен оқылатын материалдарды оқушыларға алуан түрлі шартты
белгілер арқылы түсіндіретін және соны практика жүзінде талдап, ажыратып
беруге үйрететін көрнекіліктің бір түрі. Бұған әртүрлі сызықтармен сызып
көрсету, әртүрлі бояумен көрсету, жақшаға алу, тік сызықпен бөлу,
геометриялық белгілер арқылы белгілеу, стрелкамен көрсету, айшықпен
белгілеу, қысқарған әріптер арқылы көрсету.

10. Тақта көрнекілігі.

Бұл қазақ тілін оқытуда ерекше қолданылатын және өте өнімді көрнекіліктің
бірі.Тілден өтілетін материалдар, оны дәлелдейтін мысалдардың барлығы да
тақта арқылы көрсетіледі.

11. Кескінді әріптер мен буынга бөлінген сөздіктер көрнекілігі.

Бұл – жаңа оқи бастаған оқушыларды жазуға, оқуға үйрету үшін өте қажетті
көрнекі құралдардың бірі.

12. Карточкаларды пайдалану көрнекілігі.

Бұл оқушылардың өздерін іздендіру үшін және оларды өздігінен талдап жазуға
және, айтып, дәлелдеуге үйрететін көрнекі кұралдың түрі.

Перфокарталар - осы карточкалардың бір түрі. Олардың қолайлылығы сонда,
бүктемелі қағаздың бет жағына оқушының аты жөні, өткізілген күні және
тапсырма жауаптары жазылатын жерлерді қиып қояды. Бүктеменің ортасына ақ
қағаз салып, оқушы аты жөнін жазып тапсырманы орындайды. Мүғалім сол бетті
алып тексереді де, келесі оқушыға перфокартаны беріп, тапсырманы орындата
беруге болады.

13. Зат пен нәрсенің өзін көрсету көрнекілігі.

Бұл көрнекілік оқушыларға табиғи нәрсенің өзін көрсетіп таныту, оларды өмір
практикасына араластыру, өндіріске барып жүмыс түрлерімен таныстыру жағынан
ерекше маңызы бар. Көрнекілік оқушыны байқампаздыққа, оймен топшылауға
жаттықтырады

Дәрісті қорытындылау: Қазақ тілі сабақтарында қолданылатын көрнекі және
техникалық құралдар әдістемесі. Қазақ тілі сабақтарында қолданылатын
көрнекі және техникалық құралдар және оларды тиімді пайдалану жолдары.

Бақылау сұрақтары:

1. Қазақ тілі сабақтарында қолданылатын көрнекі құралдарды тиімді пайдалану
жолдары.

2. Қазақ тілі сабақтарында қолданылатын техникалық құралдарды тиімді
пайдалану жолдары.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Сарыбаев Ш. Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері. 1956

2. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

№12 –дәріс
Тақырыбы: Грамматиканы оқыту әдістемесі. Грамматиканың жүйелілігі.
Грамматикалық қателерді болдырмау жолдары. (2сағат)

Дәрістің жоспары:

1. Қандай әдіс болмасын әртүрлі құралдар арқылы іске асатындығы және оларды
тиімді қолдану.

2.Қазақ тілін оқытуда пайдаланылатын тиімді әдіс-тәсілдерге сипаттама беру,
ғылыми негізіне тоқталу.

3.Қазақ тілінің грамматикасын меңгертуде оқытудың озық үлгілерін басшылыққа
ала отырып оқытудың маңыздылығы.

Дәрістің қысқаша мазмұны: Қазақ тілі грамматикасын оқытуда қолданылатын
әдіс-тәсілдер: Әңгіме әдісі немесе сұрақ -жауап әдісі, ал кейде
эвристикалық әдіс деп те аталады. Мұғалім сұрақ қояды, оқушылар өз
білгендері бойынша жауап қайтарады. Бұл әдіс балаларды ойландырады,
өздіктерінен пікір айтуға итермелейді, олардың белсенділіктерін күшейтеді,
зейіндерін сабаққа аударуды қамтамасыз етеді. Эвристикалық әдіс кейде
проблемалық әдіспен ұштасады. әңгіме кезінде балалардың алдына белгілі бір
міндет немесе проблема қойылады, оны балалар өздері шешуге тиіс. Мысалы,
оларға бақылауға бірнеше сөз немесе сөйлем беріледі, соның ішінде мағынасы
жағынан бір сұраққа (мысалы, «қайда?» сұрағына жауап беретін әр түрлі
жалғауда тұрған зат есімдерді, мәселен, қалада, далада, мектепте,
балабақшада т.б. ) жауап беретін бірнеше сөздерді табулары керек.

Грамматика сабақтарында өтіліп отырған материалға (оқушылардың)
балалардың ой жүгіртуіне, пікір айтуына қарай индуктивтік немесе
дедуктивтік әдістер қолданылады. Мұғалім бірде (индуктивтік жағдайда), тіл
құбылыстарын жеке – жеке түсіндіріп, сонан жалпы қорытынды шығартады; бұл
жолда қолданылған әдіс индуктивтік немесе индукция әдісі деп аталады. Ал,
екінші жағдайда анықтаманы немесе ережені хабарлап, сонан соң оны нақты
материалға қолдануды (берілген сөздерді, сөйлемдерді немесе тексті
талдауды) ұсынады, өздеріне мысал келтіртеді. Мұндай жолмен ұйымдастырылған
жұмыста қолданылатын әдіс дедуктивті немесе дедукция әдісі деп аталады.
/Слайд көрсету/.

Дәрісті қорытындылау: Қазақ тілі грамматикасын оқыту әдістемесі.. Әңгіме
әдісі немесе сұрақ-жауап әдісі, ал кейде эвристикалық әдіс деп те
аталатындығы. Эвристикалық әдіс кейде проблемалық әдіспен ұштасатындығы
және оларды сабақта қолдану. Қандай әдіс болмасын әртүрлі құралдар арқылы
іске асатындығы.Әдіс пен тәсілдің бір-бірімен байланыстылығы. Олар жайында
әдіскер ғалымдардың пікірі. Қазақ тілін оқытуда қолданылатын жаңа
инновациялық технологиялар және оларды басшылыққа ала отырып оқушы
бойындағы дағдыларды қалыптастыру жолдары. Жаңа технология страгегияларын
грамматика сабақтарында тиімді қолданудың маңыздылығы.
Бақылау сұрақтары:

1. Қандай әдіс болмасын әртүрлі құралдар арқылы іске асатындығы және оларды
тиімді қолдану.

2.Қазақ тілін оқытуда пайдаланылатын тиімді әдіс-тәсілдерге сипаттама беру,
ғылыми негізіне тоқталу.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Сарыбаев Ш. Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері. 1956

2. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

4 модуль
Грамматиканы оқыту әдістемесі.
№13 –дәріс
Тақырыбы: Сөзжасамды оқыту әдістемесі. Сөзжасамды оқытуға көрнекі,
техникал. кұралдар мен сөздіктерді тиімді пайдалану. (2сағат)

Дәрістің жоспары:

1. Мектепте сөз жасалымын оқытудың маңызы, мазмұны, міндеттері мен
принциптері.

2. Сөз жасалымын сөз таптарымен, орфографиямен, тіл мәдениетімен және
стилистикамен байланыста оқыту.

3. Сөзжасамды оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер және оларды қолдану
жолдары.

Дәрістің қысқаша мазмұны: Сөзжасамды меңгерту жұмысында төмендегідей мақсат
міндеттер алға қойылады:

1.Көзделген мақсатқа сәйкес ұйымдастырылатын жүйелі практикалық жұмыс
үрдісінде оқушылардың түбір, жұрнақ, жалғау деген ұғымдарды саналы
меңгерулері қамтамасыз етіледі.

2.Оқушыларды сөзді бөлшектеріне талдай алу іскерлігіне, дағдыларына
машықтандырады, яғни сөздің түбірін, жұрнақ, жалғауларын табу сияқты
көптеген жаттығу жұмыстары жасатылады. Сөйтіп, түбір формасы бірдей,
мағынасы басқа сөздерді түбірлес сөздерден; ал түбірлес сөздерді омонимдер
мен көп мағыналы сөздерден ажырата білуге үйретіледі.

3. Оқушылар орфографиямыздың морфологиялық принципті мәнімен таныстырылады.
Бұл білім терминді атамай-ақ тәжірибелік жұмыс арқылы беріледі.

4. Оқушыларға жазу ережелерінің негіздерін білдіріп, олардың өз сөздерінде
өте жиі қолданатын қосымшаларды пайдалануға назар аударылады.

Сөз құрамы тақырыбын өткенде, алдымен морфемалардың өзіндік белгісі
тәжірибелік жұмыс жүргізу арқылы аңғартылады, содан соң грамматикалық
белгісі ұғымының анықтамасы түсіндіріледі, ақырында, жаттығулар арқылы
танытылған ұғымдар, ережелер бекітіледі.

Сөз құрамының анықтамаларымен таныстыру әдістемесінде түбір мен түбірлес
сөздердің мән-мағынасына айрықша назар аударылады.

Сөз құрамын айтудан бұрын кейде қысқа-қысқа сөйлемдерді оқытып, әр
сөйлемде неше сөз бар екенін, әр сөзде неше буын, әр буында неше дыбыс бар
екенін таныту да өз нәтижесін береді. Осылай бүтіннен бөлшекке қарай талдау
жасағанда, бала әр бөлшектен, керісінше, бүтін сөз, ал бүтін сөзден сөйлем
құралатынын білгені жөн. Сөйлем – ойды айтудың негізгі формасы. Сондықтан
сөзді сөйлемнен шығарып, сөйлемнің сөзден құралатынын оқушыларға жеңіл
түрде түсіндіре алған мұғалім сөздің басты грамматикалық қызметін балаларға
дұрыс танытуға жол ашады. Оқушылар түбір, туынды сөздерді салыстыра оқып,
мағыналық айырмашылығын, соған лайық тұлғалық айырмашылықтарын айтуға тиіс.
Бірақ оқушылар бірден сөздерді жүгіртіп оқып, тапсырманы тез орындай
салмауы керек. Тақтадағы көрнекілік сызықшаның екі жағындағы сөздерді
сыныптағы барлық бала бір-бір рет өздері оқып алғаннан кейін, бірнеше бала
оларды дауыстап қайта оқып, әр сөздің мағынасын айтып беруі керек.

Одан әрі сөздің буын, дыбыс құрамының әр түрлі болатынын білдіру керек те,
енді сөздің түбірі, қосымшасы болатынын білдірген дұрыс. Түбірдің негізгі
мағына білдіретін сөз бөлшегі, қосымшаның түбірге жалғанып, оған мағына
үстейтіні, түбірдің мағынасын өзгертетіні, сөз бен сөзді байланыстыратыны
біртіндеп түсіндіріледі. Гүлдер далаға көрік берді сияқты сөйлемдерді
көшіргеннен кейін, ондағы сөздерді оқушыға қосымшасыз айттырып көру керек.
Сондай салыстырулар нәтижесінде оқушылар қосымшалардың не керегі барын,
сөзге қосымшалардың керектігін, жалғауға тиісті екенін аңғарады. Немесе
домбырашы – домбыра, балықшы – балық, қой – қойшы, ән - әнші сияқты
сөздерді салыстырып, әрқайсысының түбірі бір, мағыналары әр басқа екенін,
олай болу себебін оқушылардың өздері айтатындай етіп түсіндіру керек. Содан
кейін түбір сөздің, қосымшалы сөздің, қосымшаның анықтамасын, ережесін
оқытып, дәптерлеріне көшіртуге болады. Оқушыларға тақырыпты әбден меңгертіп
алып, артынан дағдыландыру үшін оқулықта берілген жаттығуларды, әр түрлі
деңгейлік тапсырмаларды, кеспе қағаздар /карточка/ тарату арқылы жаттығу
жұмыстарын орындатқан жөн. Негізгі түбір сөздің және оған жалғанатын
бөлшегінің бар екенін, қосымша жалғанған сөздің қосымшалы сөз екенін
түсіндіріп,оқушылар түбірден қосымшаны айыра алатындай болған кезде, жуан,
жіңішке қосымшаларды сөздерге жалғатып машықтандыру керек.Ол үшін
сөйлемдерді оқытып, олардан түбір сөздерді таптырамыз. Осы арада түбірге
қосымша жалғатып айттыру керек. Енді оқушылар қосымшаның сөзге
жалғанғандағы қызметін аңғаратын болады. Жуан дауысты түбірге жуан, жіңішке
дауысты түбірге жіңішке қосымша жалғанғанын сынып оқушылары мүдірмей айта
алатындай болуы керек.

Сөзге жалғанатынның бәрін қосымша деп танытқаннан кейін қосымшаның жұрнақ
пен жалғау болып екіге бөлінетінін меңгерту керек. Міне, осы арада қиындық
туатыны сөзсіз. Оқушыларға жұрнақ пен жалғауды айыра алатындай бастапқы
білім берудің дұрыс жолдарын қарастырған мұғалім ол қиындықты да жеңе
алады. Сөзге жұрнақ жалғанғанда, оның бұрынғы мағынасы өзгеріп, басқа затты
білдіретіні, жалғау жалғанғанда, сөздер ондай өзгеріске ұшырамайтынын нақты
мысалдар келтіре отырып, салыстыра түсіндірген жөн.

Дәрісті қорытындылау: Оқу жоспары мен бағдарламалық талапқа сәйкес жалпы
білім беретін орта мектептерде қазақ тілі пәнінен сөз жасалымын оқытудың
маңызы, мазмұны, міндеттері мен принциптері Сөзжасамды оқыту әдіс-
тәсілдері. Қазақ тілінің сөзжасам тарауын оқыту жайында әдіскер ғалымдардың
пікірі. Сөзжасамды оқытуда қолданылатын жаңа инновациялық технологиялар
және оларды басшылыққа ала отырып оқушы бойындағы дағдыларды қалыптастыру
жолдары. Жаңа технология страгегияларын қазақ тілінің сөзжасам сабақтарында
тиімді қолдану жолдары.

Бақылау сұрақтары:

1.Сөз құрамын талдау мен сөз жасамын талдау, бұлардың ұқсас және
айырмашылық жақтары қандай ?

2. Сөз жасамын оқытуға қандай көрнекі құралдар мен техникалық құралдарды,
сөздіктерді пайдаланған тиімді болады деп ойлайсыз? Пікіріңізді қалай
дәлелдей аласыз ?

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Сарыбаев Ш. Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері. 1956

2. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

№14 –дәріс
Тақырыбы: Морфологияны оқыту әдістемесі. Оқытудың маңызы, міндеттері,
мазмұны, құрылымы, принциптері. Морфологиян. негізгі ұғымдарын меңгерту.
(2сағат)

Дәрістің жоспары:

1. Жалпы білім беретін орта мектептерде морфологияны оқытудың маңызы,
мазмұны, міндеттері, құрылымы мен принциптері.

2. Морфологияны оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер және оларды тиімді
қолдану жолдары.

3.«Сөз таптары» ұғымын қалыптастыру әдістемесі.

Дәрістің қысқаша мазмұны: Сөздің мағыналы бөлшектерінің (морфемалардың)
ұғымын жетік меңгеру үрдісі оқушылардың абстракциялы ойлаудың дамуын, тіл
фактілерін бақылап, оған талдау жасай алуын және мұғалімнің жетекшілігі
арқылы өздігінен қорытындыға келе білуін талап етеді. Тіл ойдың мазмұны,
тікелей шындығы. Сөздің мәні ойдан көрінеді. Ой тіл арқылы жеткізіледі,
айтылады, сөз арқылы безендіріледі. Әрбір ой міндетті түрде белгілі сөздік
материалда пайда болады. Сөз материалдық болмыстың баламасы. Ой пайда
болса, ол белгілі, нақты сөздік формада білінеді, көрінеді. Тіл мен ойлау-
адам миының үлкен жарты шарларының қабығында үздіксіз өтіп жататын
анализдеу және синтездеу әрекеті. Сөйлеу мен тілдің дамуы танымдық іс-
әрекет негізі.Сөздің мәніне, сөздердің көрсететін шындығына бағдар ұстаумен
қатар мектеп оқушыларының сөз мәнінің қандай екендігіне қарамастан, сөздің
дыбыстық түріне үлкен ынта қоятындығы байқалады.Сөзді жетерліктей терең
ұғына білу тек арнаулы оқыту жағдайларында қалыптасады. Тіл еліктеу
үрдісінде дамиды .Ана тілін үйренудің заңдылығы қабілеттердің даму
үрдісінде ішкі сезім арқылы жүзеге асырылады:

1.Сөйлеу органы бұлшық еттерін адамның жұмыс істете білу қабілеті, сөздің
дыбысын артикуляциялау, интанация элементтерін моделдеу және оларды есту.

2.Дыбыс кешендері мен интанациялары тілден тыс шындықпен салыстыру
қабілеті, яғни оларды сөйлеу элементінің мағынасы ретінде түсіну.

3.Сөздің мағыналық элементін өз сезімімен салыстыра білу қабілеті, яғни
оларды бағалау.

4.Сөздің мағыналық үйлесімділік дәстүрлерін және бағалау элементін есте
сақтау қабілеті.

Ал морфемаларды оқып – білудің, толық меңгертудің маңыздылығы
мынадай:

Біріншіден, сөзді морфологиялық құрамына талдау жұмысы және жаңа сөз
жасау жаттығулары оқушының логикалық ойы мен тіл байлығын дамытады.

Екіншіден, сөз құрамы жөнінен теориялық материалмен бастапқы танысу
балалардың тіл туралы білімін кеңейтеді.

Үшіншіден, сөз құрамын зерттеу оқушының орфографияны толық
меңгеруіне, сауатты жаза білуіне негіз болады.

Төртіншіден, сөз құрамын меңгерту мен сөз жасау тәсілдеріне
жаттықтыру, оқушылардың сөз тануға деген назары мен ынтасын аударады.
Сөздің мәніне терең түсініп, дұрыс қолдана білуге, сөз мағынасы мен
формаларының ара қатынасына зейін аударуға дағдыландырады.

Сөз құрамын (морфемаларды) меңгерту жұмысында төмендегідей мақсат
міндеттер алға қойылады:

3. Оқушылар орфографиямыздың морфологиялық принципті мәнімен таныстырылады.
Бұл білім терминді атамай – ақ тәжірибелік жұмыс арқылы беріледі.

Грамматикалық морфология бөлімінің ең күрделі әрі көлемді тарауы – сөз
таптары. 6-сыныпта сөз таптары жөнінде жалпы түсінік беріледі. Тіліміздегі
сөздер мағынасына, сөйлемдегі қызметіне қарай негізгі, көмекші болып екіге
бөлінетіндігі нанымды мысалдарды талдау жолымен таныстырылады. Ережелер
түсіндіріледі.Сөз таптарына жеке тоқталып, оқыту әдістері, жолдары
ұғындырылады. Грамматикалық талдау білімді бекіту, материалды қайталау
мақсатында жүргізіледі. Мектеп тәжірибесінде талдау мазмұнына қарай:
морфологиялық, синтаксистік; көлеміне қарай: толық, жартылай; тәсіліне
қарай: ауызша, жазбаша; орнына қарай: сыныптық және үйде орындалатын болып
бөлінеді.

Дәрісті қорытындылау: Оқу жоспары мен бағдарламалық талапқа сәйкес жалпы
білім беретін орта мектептерде қазақ тілі пәнінен морфологияны оқытудың
маңызы, мазмұны, міндеттері, құрылымы мен принциптері. Морфологияны оқыту
әдіс-тәсілдері. Қазақ тілінің морфология тарауын оқыту жайында әдіскер
ғалымдардың /Б.Кәтенбаеваның, М.Нұрғалиеваның, Д.Әлімжановтың /пікірлері.
Морфологияны оқытуда қолданылатын жаңа инновациялық технологиялар және
оларды басшылыққа ала отырып оқушы бойындағы дағдыларды қалыптастыру
жолдары. Жаңа технология страгегияларын қазақ тілінің морфология саласын
өтуде тиімді қолдану жолдары.
Бақылау сұрақтары:

2. Морфологияны оқытуда қолданылатын әдіс-тәсілдер және оларды тиімді
қолдану жолдары.

3.«Сөз таптары» ұғымын қалыптастыру әдістемесі.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Сарыбаев Ш. Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері. 1956

2. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

№15 -дәріс
Тақырыбы: Синтаксисті оқыту әдістемесі. Сөз тіркесі,
сөздердің байланысу түрлері мен тәсілдерін меңгерту жолдары. (2сағат)

Дәрістің жоспары:

1.Мектепте сөйлемнің құрамын оқытудың маңызы, міндеттері, мазмұны мен
принциптері.

2. Сөйлем мүшелері болудың шарттары, анықтамасын меңгерту.

3. Сөйлем мүшелерін оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері.

Дәрістің қысқаша мазмұны: Жалпы білім беретін орта мектептердің 8-
сыныбына арналған қазақ тілі оқулығында (авторлары: С.Аманжолов,
А.Аманжолов, Г.Қосымова) сөйлем мүшелерін оқытуға 19 сағат уақыт
берілсе, соның ішінде тұрлаулы мүшелерді оқытуға, яғни №1 модульге 7
сағат, тұрлаусыз мүшелерді оқытуға, №2 модульге 12 сағат берілген.

Модульдік әдіске келтіру барысында берілген сағат саны тақырыптарға
байланысты екі модульге бөлінді. Бірінші модуль бойынша сөйлем мүшелері
жайлы алғашқы кезеңде алған білімдерін жинақтап, жүйелеу, жалпы модуль
жайлы түсінік беру, бастауыш пен баяндауыштың сөйлемнің тұрлаулы мүшелері
болатын себептерін, бастауыш және баяндауыш болатын сөз таптарын, дара,
күрделі және үйірлі бастауыш болып келуін, тұрлаулы мүшелердің сұрақтары
мен сөйлемдегі орны жайлы, бастауыш пен баяндауыштың арасына қойылатын
сызықша жайлы түсінік беріліп, оларды бекіту үшін оқытудың түрлі
интерактивті әдісі қолданылады.

Екінші модуль бойынша сөйлемнің тұралаусыз мүшелері, бірыңғай мүшелер
меңгертіледі.

Модульді-интерактивтік оқыту технологиясының ерекшелігі деп оның білімді
меңгеруге емес, тұлғаның танымдық қабілеттерін және танымдық процестерді,
ойлауды, ынтаны, қабылдау қабілетін арнайы жасалған оқу және танымдық
жағдайлар арқылы дамытуға, сондай-ақ тұлғаның қауіпсіздігін, өзін-өзі
өзектендіру, өзін-өзі бекіту, қарым-қатынас, ойын, танымдық және
шығармашылық қажеттілігін қанағаттандыруға, белсенді сөздік қорын
дамытуға бағытталуын жоғарыда атап өттік. Ендеше осыдан барып төмендегідей
негізгі мақсаттар айқындалады:

Сауаттылық (грамматикалық жаттығулар негізінде):

Оқушыларға тақырыпты меңгерту, сауаттылықтарын дамыту; өз ой-пікірін
сауатты қағаз бетіне түсіре білуді қалыптастыру.

Шығармашылық (шығармашылық бағыттағы тапсырмалар негізінде):

Заман талабына сай шығармашыл тұлға қалыптастыру; шығармашылық қабілеттерін
дамыту. Оқушылардың әдеби тілді меңгеруіне жол ашу; сөздік қорларын
толықтыру; ғылыми, арнаулы және қоғамдық-саяси мәтін түрлерін оқу және
түсіну; мәтін құрылымын ойша талдау.

Тірек сигналдары, кестелер негізінде

Логикалық ойлау дағдыларын дамыту; өзбеттілікке, ізденімпаздылыққа баулу.

Интерактивті оқыту әдіс-тәсілдері негізінде

Жұппен, топпен жұмыс істеу арқылы сабырлылыққа; ой бөлісе білуге баулу;
алған білімдерін, қайталау бекіту; есте сақтау қабілеттерін дамыту;
өзбеттілік қабілеттерін дамыту; жұппен, топпен жұмыстарды өзара бағалата
отырып, әділдік пен адалдыққа баулу.

Берілген 19 сағат тұтастай практикалық оқытуға жатады.

Бақылау жұмысы.

Әр модульден кейін міндетті түрде білімдерін байқау мақсатында тестік
бақылау жұмысы қарастырылған. Бұдан басқа деңгейлік тапсырмалар, «Брейнг-
ринг» және «Бақытты сәт» сияқты оқыта үйрету ойындары да берілген, бұл
тапсырамаларды орындатқызу арқылы да оқушылардың білімін байқап, бақылап
отыру көзделген.

Материалды меңгеру барысында төмендегідей талаптар қойылады:

Оқушылар білуі керек:

қазақ тілінің ауызекі сөйлеудегі және жазудағы негізгі заңдылықтарын;

грамматикалық формалар мен синтаксистік құрылымдардың қолданылуын және
жасалуын;

меңгеруі керек:

алған ақпаратына сүйеніп, ауызша және жазбаша пікірін ортаға салуды;

сөйлемдегі әр сөздің синтаксистік қызметін анықтап, сөйлем мүшелеріне
талдай білуді;

тірек сигналдары мен кестелерді қолдануды меңгеруі керек;

түсінігі болуы керек:

модульді-интерактивтік оқыту технологиясы жайлы;

тірек белгілері туралы;

Сөйлем мүшелері дегеніміз – сөйлем құрауға қатысқан толық мағыналы сөздер.
Сөйлем құрамында тұрса да, сөйлем мүшесі бола алмайтындар: шылау сөздер,
одағай сөздер, көмекші етістіктер, қаратпа, қыстырма сөздер.

Сөйлем мүшесінің белгілері:

толық мағыналы сөз болуы керек;

сөйлемдегі басқа сөзбен байланысып тұруы керек;

сөйлем мүшелерінің бірінің сұрауына жауап беруі керек.

3 кесте бойынша түсіндіру

Толық мағыналы бір сөзден болған мүшені дара мүше дейміз.

Ал күрделі сөзден, тұрақты тіркестен, шылаулы тіркестен болған мүшені
күрделі мүше дейміз.

Үйірлі мүше – кемінде екі не одан көп сөздерден құралып, бастауыштық-
баяндауыштық қатынастан тұратын, бір сөйлем мүшесінің қызметін атқаратын
сөздер тобы. Үйірлі мүшенің күрделі мүшеге ұқсастығы-екеуінің де екі не
одан көп толық мағыналы сөзден тұратындығы. Айырмашылығы – үйірлі мүшенің
өз ішінде шартты түрде бастауыш пен баяндауышқа және басқа мүшелерге
жіктелетіндігі.

Тұрлаулы мүшелер деп сөйлем құрауға негіз болатын бастауыш пен баяндауышты
айтамыз.

Бастауыш – сөйлемде атау септігінде тұрып, іс-оқиғаның иесін білдіретін
тұрлаулы мүше. Сұрақтары : кім? не?

Баяндауыш - бастауыштың іс-әрекетін, қимылын, жай-күйін, оқиғаның қай
шақта болғанын білдіретін тұрлаулы мүше. Сұрақтары: Не істеген? Не
істеді? Қайтті? Не істемек?

Тұрлаусыз мүшелер деп өздігінен сөйлем құра алмайтын, тек сөйлемде берілген
ойдың шеңберін кеңейтетін анықтауыш, толықтауыш, пысықтауыштарды айтамыз.

/Слаидтан көрсете отырып түсіндіріледі/

Интеғрактивті технологияның Синквейн әдісі /француз тілінен аударғанда
«бес» - cinguains/ бес жолдан тұратын өлең. Бұл әдіс тақырыптан берілген
теориялық материалдарды синтездеуде және оқушы білімін тексеруде
қолданылады. Жүргізілу тәртібі төмендегідей: 1-тақырып; 2-екі сын есімнен
тұратын тақырыптың суреттемесі; 3-үш етістіктен тұратын іс-әрекеті; 4-
тақырыпты ашатын төрт сөзден құрылған сөйлем немесе фраза; 5-тақырыпқа өзек
болатындай сөз, ол не синоним. /У қарағай. 37-жаттығу/.

2) 56-жаттығу. Сыйрақ – өз Отанының ұлы патриоты. Мәтін 286 сөзден тұрады.
Мәтіннің соңындағы шығармашылық деңгейдегі тапсырманы орындау үшін
интерактивті технологияның Биопоэма әдісін қолдана аламыз. Ол қандай
әдіс?

1. Аты. 1. Сыйрақ.

2. 2-3 сын есім. 2. Ақылды,
батыр.

3. Халыққа қызметі. 3. Еліне деген ерекше
махаббаты.

4. өзі сүйетін 3-4 нәрсе. 4. Өзінің елін,
жерін, туыстарын, достарын сүйеді.

5. өзі басынан өткізген 2-3 сезім. 5. Тұтқындағы көрген
қорлығы, дене жарақаты.

6. адам қорқарлық 2-3 жағдай. 6. Ештеңеден қорықпайды.

7.1-2 жетістігі. 7. Кек алуы.

8. Өзі қол жеткізгісі келген 2-3 нәрсе. 8. Жауды жеңу, елін азат ету.

9. Мекен-жайы. 9. Орта Азия,
Қазақстан.

10. Тегі. 10. Сақ,
қазақ.

Дәрісті қорытындылау: Болашақ мұғалімдерге 8-сынып оқушыларына сөйлем
мүшелері, олардың жасалу жолдарын жаңа әдіс-тәсілдер арқылы түсіндіруге
машықтандыра отырып меңгерту. Электронды оқулықты пайдалану барысында
олардың таным әрекетін дамыту, оқушыларды тапқырлыққа баулитын тапсырмалар
топтамасын әзірлеуге жетілдіру.

Бақылау сұрақтары:

1.Мектепте сөйлемнің құрамын оқытудың маңызы, міндеттері, мазмұны мен
принциптері.

2. Сөйлем мүшелері болудың шарттары, анықтамасын меңгерту.

3. Сөйлем мүшелерін оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері.

Ұсынылатын әдебиеттер:

1. Сарыбаев Ш. Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері. 1956

2. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.,1998.

6.Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательная
технология. Москва, 2001.

7.Жұбанов Қ «Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер» А., 1999

8.Оразбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А.,2005.

9.Китайгородская Г.А. Методика интенсивного обучения иностранным языкам.
Москва – 1986.

9.Махмутов М. Современный урок. Москва,1985

3. Тәжірибелік сабақтар
3.1 І модуль. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.
№1-семинар.
Тақырыбы: Қазақ тілі әдістемесінің тілі білімімен, педагогика,
психология ғылымымен байланысы.
Мақсаты: Қазақ тілін оқыту әдістемесі лингвистика, логика, педагогика және
психология ғылымдарымен тығыз байланыстылығына талдау жасау.
Әдістемелік нұсқаулар:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.

Бақылау сұрақтары:

1.Қазақ тілін оқыту әдістемесінің әдістемелік, лингвистикалық негізі
дегенді қалай түсінесіз?

2.Қазақ тілін оқытудың психологиялық негізі деген не?

3. Оқушылардың білім сапасы, дағдысы мен қабілетін тексеруге байланысты
сұрақ-тапсырма дайындаңыз.

Әдебиеттер:

1. Сарыбаев Ш. Қазақ тілі методикасының кейбір мәселелері. 1956

2. Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.

№2-семинар.
Тақырыбы: Қазақ тілі әдістемесінің зерттелу тарихы, әдістеменің ғылым
ретінде дамуы, зерттелу жайы.
Мақсаты: Қазақ тілі әдістемесінің зерттелу тарихы, әдістеменің ғылым
ретінде дамуы, зерттелу жайын талдап, зерттеу.
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1. Қазақ тілін оқыту әдістемесінің негізін салушылар кімдер. Олардың
қандай еңбектерін білесіз?
2. Қазақ тілін оқыту қалай дамыды, оның даму сатысына талдау жасаңыз?
3. Қазақ тілін оқыту әдістемесінің дамуынаозат тәжірибенің әсері?
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
№3- семинар.
Тақырыбы: Қазақ тілін оқытудың жалпы дидактикалық ұстанымдары мен
заңдылықтары.
Мақсаты: Қазақ тілін оқытудың жалпы дидактикалық ұстанымдары мен
заңдылықтарын таныстыру.
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1. Қазақ тілін оқытуға байланысты қандай дидактикалық принциптер бар?
2. Қазақ тілін оқытудағы ғылыми принцип қалай жүзеге асады?
3. Тәрбиелік оқыту принципіне мысал келтіріңіз?
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
3.2 ІІ модуль. Қазақ тілі әдістемесінің методологиялық, лингвистикалық
және психологиялық негіздері.
№4- семинар.
Тақырыбы: Әдіс ұғымы және ойлау тәсілдері.
Мақсаты: Әдіс ұғымы және ойлау тәсілдерін талдау.
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1. Әдістемелік әдебиеттерді зерттей білудің маңызы қандай, оның әсері?
2. Оқыту процесі қандай жолдармен тексеріледі, мысал келтіре отырып
айтыңыз?
3. Алдыңғы қатарлы мұғалімдер тәжірибесін зерттеудің қандай маңызы бар?
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
№5- семинар.
Тақырыбы: Қазақ тілі бағдарламалары.
Мақсаты: Қазақ тілі бағдарламалары мен оқулықтарына талдау жасау.
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1. Орта мектепте оқылатын қазақ тілі оқулығы қандай талаптар негізінде
жазылуға тиіс.
2. Теориялық материалдардың берілуі, жаттығулар жүйесі, оқу материалдары
қандай әдістермен беріледі?
3. Өзіңізге ұнаған қазақ тілінің бір оқулығына талдау жасаңыз.
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
№6- семинар.
Тақырыбы: Сабақтың құрылымдық элементтері.
Мақсаты: Қазақ тілі сабақтарын ұйымдастыру. Сабақтың құрылымдық
элементтері. Қазақ тілі сабақтарына қойылатын негізгі талаптар.
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:

1.Қазақ тілі сабақтарын ұйымдастыру.

2.Сабақтың құрылымдық элементтері.

3.Қазақ тілі сабақтарына қойылатын негізгі талаптар.

Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
3.3 ІІІ модуль. Қазақ тілі салаларын оқыту әдістемесі.
№7- семинар.
Тақырыбы: Қазақ тілі сабақтарында қолданылатын көрнекіліктер, түрлері,
қолдану жолдары. Сабақ үлгілері.
Мақсаты: Қазақ тілі сабақтарында қолданылатын көрнекі және техникалық
құралдар және оны тиімді пайдалану жолдары.
Әдістемелік нұсқау: 1,2,3,4,5,6,7.
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1.Қазақ тілі сабақтарында пайдаланылатын көрнекіліктердің әдістемелік
жағынан қандай тиімділіктері бар?
2. Қазақ тілі сабақтарында пайдаланылатын көрнекіліктерді атаңдар.
3. Сабақта көрнекіліктерді пайдалануға қандай әдістемелік талаптар
қойылады?
4. Көрнекілік ретінде сынып тақтасының қандай пайдасы бар?
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
№8- семинар.
Тақырыбы: Білім берудегі инновациялық технологиялар. Сабақ үлгілері. Слайд
жасау.
Мақсаты: Инновациялық технологиялар арқылы тәрбиелеуші мұғалімдердің
әдістемелік тәжірибесін арттыру
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1. Деңгейлеп-саралап оқыту технологиясы.
2. Ұжымдық оқыту технологиясы.
3. Белгі және сызба үлгілері негізінде қарқынды оқыту технологисы.
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
№9- семинар.
Тақырыбы: Оқу модулін даярлау технологиясы. Сабақ үлгілері. Слайд түрінде.
Мақсаты: Оқу модулін даярлау технологиясын пайдалану жолдарын талдау.
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1. Оқу модулін даярлау технологиясының негізін салушылар.
2.Триз технологиясы.
3. Модульдің құрамын түсіндіру.
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.

№10- семинар.
Тақырыбы: Тұлғаның тіл байлығын дамыту. Тіл дамыту жұмысына сабақ үлгілері.
Мақсаты: Тіл дамытудың мақсаттары, оған қойылатын талаптар, байланыстырып
сөйлеу әдістемесін меңгерту.
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1. Тіл дамыту жұмыстарының мақсаты қандай?
2. Балалардың тіліне қойылатын негізгі талаптарды атаңдар.
3. Тіл дамыту жұмысының психологиялық ерекшеліктері қандай?
4. Тіл дамыту жұмысының педагогикалық және лингвистикалық ерекшеліктері
жөнінде айтыңдар?
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
№11- семинар.
Тақырыбы: Бастауыш сыныптағы жаттығу жұмыстары.
Мақсаты: Студентерге бастауыш сыныптағы жаттығу жұмыстарын түрлерін,
маңызын түсіндіру. Тұрақты, берік білім беру үшін жаттығу жұмыстарын
ұйымдастыру әдістерін меңгерту.
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1. Оқушыларға сапалы білім беріп, қажетті дағды қалыптастыруда жаттығу
жұмыстарының маңызы қандай?
2. Жаттығудың қандай түрлері бар?
3. Жаттығудың әр түріне сипаттама беріңдер.
4. Жаттығу жұмыстарына қандай талаптар қойылады?
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
3.4 ІV модуль. Грамматиканы оқыту әдістемесі.
№12- семинар.
Тақырыбы: Оқушылардың жазба жұмыстарынан жіберген қателерін түзету жолдары.
Мақсаты: Оқушылардың жазба жұмыстарынан жіберген қателерін түзету
жолдарының әдіс-тәсілдерін меңгерту.
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1. Бастауыш сыныптағы оқушылардың жұмыстарындағы қателерді болдырмау
шаралары қандай?
2. 2-4сынып оқушыларының шығармаларының мазмұны, құрылысы, тілі жағынан
талдаңдар.
3. Мазмұндама немесе шығарманы талдауға арналған бір сабақтың жоспарын
жасаңдар.
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
№13- семинар.
Тақырыбы: Ойын арқылы - оқыту әдісі. Сабақ үлгілері. Слайд жасау.
Мақсаты:Орыс педагогы В.А.Сухомлинский ойын туралы былай деді: "Ойын
баланың алдынан өмір есігін ашып, оның шығармашылық қабілетін дамытады,
ойынсыз ақыл – ойдың қалыптасуы мүмкін де емес”-дегенін басшылыққа алу.
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1. Бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілетін дамыту ерекшеліктері
2.Қабілетті қалыптастыру жолдары .
3. Бастауыш сынып оқушыларының ойлау ерекшеліктері
4. Шығармашылық тапсырмаларды балалардың ой өрісін дамытуға колдану
5. Ойлау процесінің даму деңгейін анықтау және дамыту әдістемелері
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
№14- семинар.
Тақырыбы: Қазақ тілі пәнінен тестік жұмыстардың түрлері.
Мақсаты: Оқушылардың білім тексеруге, балалардың деңгейіне қарай тапсырма
беріп білімін бағалауға тестің маңызын түсіндіру.
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1. Қазақ тілі пәнінен тестік жұмыстардың түрлері.
2. Таңдамалық тест дегеніміз не?
3. Жұмбақтық тестке сипаттама бер?
4. Баламалық тест.
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
№15- семинар.
Тақырыбы: Қазақ тілі сабақтарында оқушы жауабын ескеру, бағалау нормалары.
Мақсаты: Қазақ тілі сабақтарында оқушы жауабын ескеру, бағалау нормаларын
талдау.
Әдістемелік нұсқау:
1. Семинар тиімділігі мақсат қоя білу, мәселелерді шешу, түсінік беру,
орындау әрекетін қадағалау, ережені еске салуы.
2. Семинардың алдында терминдерді және түсінікті нақтылауы,
3. Семинар сабағындағы пікір-таласта қатысушылардың ойларының бір
пікірге келуі тиіс.
Бақылау сұрақтары:
1. Мазмұндама және шығарма жұмыстарының көлемі мен бағалау өлшемдері.
2. Жазба жұмыстарына қойылатын негізгі талаптар.
Әдебиеттер: 1,2,3,4,5,6,7.
4 Студенттердің өздік жұмысы
4.1 СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ

2. Студенттің оқытушы жетекшілігімен орындайтын өзіндік жұмыстары

|1. |Қазақ тілі әдістемесінің тілі білімімен, педагогика, психология |
| |ғылымымен байланысы. |
|2. |Қазақ тілі әдістемесінің зерттелу тарихы, әдістеменің ғылым ретінде|
| |дамуы, зерттелу жайы. |
|3. |Қазақ тілін оқытудың жалпы дидактикалық ұстанымдары мен |
| |заңдылықтары. |
|4. |Әдіс ұғымы және ойлау тәсілдері. |
|5. |С. Рахметова. Бастауыш сыныпта қазақ тілін оқыту методикасы. |
|6. |Ш. Әуелбаев. Бастауыш сыныпта қазақ тілін оқыту методикасы. |
|7. |С. Қазыбаев. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқытудың әдістемесі. |
|8. |Қазақ тілін дамытуда отбасы мен мектептің рөлі. |
|9. |Қазақ тілінен сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстар. |
|10. |Күнтізбелік жоспар жасау. |
|11. |Бастауышта оқушылардың көркем жазуын қалыптастыру. |
|12. |Қазақ тілі сабақтарында дамыта оқыту технологиясы. Сабақ үлгісін |
| |жасау. |
|13. |Сыни тұрғысынан ойлау технологиясы. Сабақ үлгісін жасау. |
|14. |Оқулықтармен жұмыс (1-4сынып.Қазақ тілі.) |
|15. |Оқулықтармен жұмыс (1-4сынып.Қазақ тілі.) |

5 ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КАРТАСЫ

3-Кесте Пәннің оқу-әдістемелік картасы

6 ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ӘДЕБИЕТТЕРМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУ КАРТАСЫ

4-Кесте Оқу-әдістемелік әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы

|Оқулықтардың, оқу |Саны |Студенттердің |Қамтамасыз ету |
|құралдарының атауы | |саны |пайызы |
|1 |2 |3 |4 |
|1. Қазақ тілін оқыту |6 |12 |50% |
|методикасы. Жалпы | | | |
|редакциясын басқарған | | | |
|Б.Құлмағамбетова | | | |
|-Ал.:«Мектеп», 1988 | | | |
|2. С.Қазыбайұлы.Мектепте |12 |12 |100% |
|қазақ тілін оқыту | | | |
|тәсілдері.-Алматы 1997 | | | |
|3. Д.Әлімжанов, Ы.Маманов. |12 |12 |100% |
|Қазақ тілін оқыту | | | |
|методикасы- А., 1965 | | | |
|4. З.Бейсембаева. Қазак |12 |12 |100% |
|тілін оқыту | | | |
|әдістемесі.Алматы, 2002 | | | |
|5.Ш.Сарыбаев. Қазақтілі |12 |12 |100% |
|методикасының кейбір | | | |
|мәселелері. 1956 | | | |
|6.Т.Әбдікәрімова,Т.Әбдіғали|12 |12 |100% |
|ева,К.Шәймерденова.Қазақ | | | |
|тілін оқыту | | | |
|әдістемесі,А.Д999 | | | |
|7.Х.Арғынов. Қазак тілі |12 |12 |100% |
|методикасы. А.,1974 | | | |

7. ӘДЕБИЕТТЕР
Негізгі әдебиеттер:
1. Негізгі әдебиеттер
1. Қазақ тілін оқыту методикасы. Жалпы редакциясын басқарған
Б.Құлмағамбетова -Ал.:«Мектеп», 1988
2. С.Қазыбайұлы.Мектепте қазақ тілін оқыту тәсілдері.-Алматы 1997
3. Д.Әлімжанов, Ы.Маманов. Қазақ тілін оқыту методикасы- А., 1965
4. З.Бейсембаева. Қазак тілін оқыту әдістемесі.Алматы, 2002
5. Ш.Сарыбаев. Қазақтілі методикасының кейбір мәселелері. 1956
6. Т.Әбдікәрімова,Т.Әбдіғалиева,К.Шәймерденова.Қазақ тілін оқыту
әдістемесі,А.Д999
7. Х.Арғынов. Қазак тілі методикасы. А.,1974
7.2 Қосымша әдебиеттер
7.2.1 Ф.Мұсабекова. Тыныс белгілерін оқытудың кейбір мәселелері-
Алматы:Мектеп,1959
7.2.2 Д.Әлімжанов. Қазақ тілінде морфологияны оқыту методикасының кейбір
мәселелері-Алматы,1972
7.2.5 3.Бейсембайқызы. Қазақ тілін модуль негізінде оқыту. А.,2001
7.2.6 Құрманова Н.Ж. Сөз тіркесін оқыту барысында оқушылардың
логикалық ойлау мәдениетін қалыптастырудың әдістері мен тәсілдері. Алматы-
1998.
7.2.7 Кәтенбаева Б.,Нұрғалиева М. Морфологияны оқытудың методикасы.А.,
1975.
7.2.8 Әлімжанов Д. Қазақ тілінде морфологияны оқыту методикасының кейбір
мәселелері.А., 1972.
7.2.9 Рахметова Р.С. Сөз тіркесі синтаксисі және оны оқыту әдістемесі.
А., 2003
7.2.10 Нұржанова Ж. Қазақ тілін тиімді оқыту жолдары. А., 2001.
7.2.110разбаева Ф.Ш.,Рахметова Р.С. Қазақ тілін оқыту
әдістемесі.А.,2005.
7.2.12 Жүнісбек Ә. Қазақ тілін оқыту әдістемесі.А., 1998.
7.2.13 Жанпеисова М.М. Технология модульного обучения.Актобе-1998.
7.2.14 Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. М.Д998.
7.2.15 Гузеев В.В. Планирование результатов образования и
образовательная технология. М.,2001.
7.2.16 Тұрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиялары. А., 2000.
7.2,17 Ә.Исабаев. Қазақ тілін оқыту методикасы. Ташкент-2003.
7.2.18 А.Әбілқаев. Қазақ тілін оқыту әдістемесі. Алматы-1995.
7.2.19 Н.Оразахынованың «Шеберлік класы» Сатылай комплексті талдау
(синтаксис). Алматы-2002.
7.2.20 М.Көккөзова, САбақан. Әдіскер тағылымы. Алматы, 2000.

-----------------------
Дауыссыз дыбыстар жасалуы, ерекшелігі:
Салдыр-қатаң, үн мен салдыр-ұяң, үн мен салдыр-үнді.
Өкпеден шыққан ауа кедергіге ұшырайды, әндетуге, созуға келмейді.

Дауысты дыбыстар жасалуы, ерекшелігі:
Тіл, жақ, ерін мен езу.
Өкпеден шыққан ауа кедергісіз, әндетуге, созуға болады.

Ортақ қасиеті:
Дыбыс, дыбыстау мүшелері арқылы жасалады.

Пәндер